• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 25000UZS
Размер 54.8KB
Покупки 0
Дата загрузки 14 Февраль 2025
Расширение docx
Категория История

Продавец

G'ayrat Ziyayev

Дата регистрации 14 Февраль 2025

105 Продаж

Komil Yashin va uning “Yodnoma” asari

«Jaloliddin Manguberdi» – Chingizxon bosqiniga qarshi kurashgan buyuk sarkardaning qahramonligi aks ettirilgan. «Nurxon» – ayollarning huquqlari va ozodlik uchun kurashi haqida tarixiy voqealarga asoslangan asar. 2. Vatanparvarlik va milliy g‘urur Kamil Yashin asarlarida xalqning erki va ozodligi uchun kurash muhim o‘rin tutadi. Uning qahramonlari Vatan uchun jon fido qilishga tayyor insonlar bo‘lib, ular fidoyilik va jasorat timsoli sifatida tasvirlanadi. «Nurxon» dramasida ayollarning jamiyatdagi o‘rni, ularning erk va ozodlik uchun kurashi tasvirlangan. Ushbu mavzu boshqa asarlarida ham ilgari surilgan bo‘lib, u jamiyatdagi ijtimoiy tenglik masalalarini yoritgan. Kamil Yashin asarlarida adolat va haqiqat g‘oyasi yetakchi mavzulardan biri hisoblanadi. Uning qahramonlari ko‘pincha ijtimoiy adolatsizlikka qarshi kurashgan, haqiqatni himoya qilgan insonlar bo‘lib gavdalanadi 6 . «Tohir va Zuhra» pyesasida sevgi, sadoqat va insoniy munosabatlarning go‘zalligi yoritilgan. U nafaqat tarixiy va vatanparvarlik mavzulariga, balki insoniy his-tuyg‘ular, oilaviy munosabatlar va muhabbat mavzulariga ham e’tibor qaratgan. Kamil Yashinning asarlari ko‘proq tarixiy, ijtimoiy va vatanparvarlik ruhidagi mavzularga bag‘ishlangan bo‘lib, uning ijodi milliy g‘urur, adolat va erk uchun kurash, sevgi va insoniy qadriyatlarni o‘z ichiga oladi. Uning badiiy merosi bugungi kun o‘quvchilari uchun ham qimmatli hisoblanadi. II BOB. “Yodnoma” asarining mazmuni va g‘oyaviy yo‘nalishi 6 Tursunov, A. Yodnoma: Tarixiy roman va uning adabiy tahlili. Tashkent: O‘zbekiston Milliy Universiteti nashriyoti. 2012. III BOB.“Yodnoma” asarida badiiy tasvir va tarixiy haqiqat 3.1 Tarixiy voqealarning badiiy talqini Kamil Yashinning «Yodnoma» asarida tarixiy voqealar badiiy talqin orqali ko‘rsatilgan. Yashinning badiiy talqini o‘zining badiiy shakli va syujeti bilan tarixni yangicha, romantik va dramatik tarzda taqdim etadi. Tarixiy voqealarning badiy talqini asarda qanday tarzda amalga oshirilganini quyidagi jihatlar orqali ko‘rib chiqish mumkin: 1. Tarixiy haqiqat va badiiy talqin uyg‘unligi Kamil Yashin o‘z asarida tarixiy voqealarni faqatgina aniq faktlar shaklida taqdim etish bilan cheklanmaydi. U tarixiy voqealarni badiiy tafsirlash orqali ularning ruhiy va ichki tomonlarini o‘rganadi. Masalan, asarda insonlar o‘rtasidagi munosabatlar, kurash va shaxsiy drama muhim rol o‘ynaydi. Tarixiy qahramonlar nafaqat o‘z davrining ahvolini aks ettirgan holda, balki ularning ruhiy holati, ichki kurashlari ham yoritiladi 12 . 2. Tarixiy voqealarni personajlar orqali yoritish Yashinning asaridagi tarixiy voqealar ko‘pincha qahramonlar orqali aks ettiriladi. U voqealarning o‘zini faqat tarixiy kontekstda ko‘rsatibgina qolmay, balki ularni qahramonlar orqali insoniy talqin qilishga intiladi. Har bir personajning o‘z kurashi, ichki konflikti, tashqi dunyo bilan o‘zaro munosabati orqali tarixiy jarayonlar tafsilotlari o‘rgatiladi. Bu esa o‘quvchiga voqealarni nafaqat faktlar orqali, balki jonli va emosional tarzda anglash imkoniyatini yaratadi. 3. Romantik va dramatik elementlar Tarixiy voqealarning badiy talqini orqali romantik va dramatik elementlar qo‘shiladi. Yashinning tarixiy talqini voqealarni adabiy shaklda yangicha yoritadi. Masalan, asarda tarixiy voqealar ko‘pincha kengaytirilgan, xayoliy va dramatik tarzda keltiriladi, bu esa voqealarni yuqori darajada hissiy va badiiy jihatdan 12 A’zamov, D. O‘zbek tarixiy adabiyoti va uning xususiyatlari. Tashkent: . (2010) Ma’rifat nashriyoti. etilgan. U, shuningdek, bugungi zamon adabiyotining shakllanishida ham muhim ta’sir ko‘rsatgan. 9 2.2 Kamil Yashinning tarixiy voqealarga munosabati Kamil Yashin o‘z ijodida tarixiy voqealarni keng yoritgan va ularga milliy ruh, adolat va vatanparvarlik nuqtayi nazaridan yondashgan. U tarixiy shaxslar hayoti va ularning kurashlarini badiiy asarlarda aks ettirib, milliy g‘urur va ozodlik g‘oyalarini ilgari surgan. 1. Tarixiy haqiqat va badiiy talqin Kamil Yashin o‘z tarixiy asarlarida voqealarni real faktlar asosida yoritgan bo‘lsa-da, ularni badiiy talqin qilish orqali dramatik ruh bag‘ishlagan. U tarixni quruq faktlar emas, balki insoniy taqdirlar, kurash va hayotiy sinovlar orqali ko‘rsatishga harakat qilgan 10 . 2. Milliy qahramonlik va vatanparvarlik Yozuvchi tarixiy qahramonlarning jasorati va xalq manfaatlari yo‘lidagi xizmatlarini ulug‘lab, o‘z asarlarida ularni millatning fidoyi farzandlari sifatida tasvirlagan. Masalan: «Jaloliddin Manguberdi» – sarkardaning yurt ozodligi yo‘lidagi mardonavor kurashi aks ettirilgan. «Muqanna» – arab bosqiniga qarshi kurashgan tarixiy shaxs siymosi gavdalantirilgan. 3. Tarixdan saboq chiqarish va zamonaviylik Kamil Yashin tarixiy voqealarni nafaqat badiiy jihatdan yoritgan, balki ularni o‘z davri bilan bog‘lagan. Uning asarlarida tarix faqat o‘tmishni aks ettirish vositasi emas, balki kelajak avlodlarga saboq beradigan manba sifatida ko‘rilgan. Kamil Yashin tarixiy voqealarga chuqur hurmat bilan yondashgan, ularni milliy o‘zlik, ozodlik va adolat g‘oyalarini ilgari surish vositasi sifatida ishlatgan. 9 Rasulov, M. (2017). O‘zbek adabiyotida badiiy usullar. Tashkent: Sharq nashriyoti. 10 Shukurov, N. (2010). Kamil Yashin va uning asarlari. Tashkent: O‘zbekiston Yozuvchilar uyushmasi. kontekstda ko‘rsatish orqali, ular o‘z xalqining taraqqiyoti uchun kurashgan shaxslar sifatida tasvirlaydi. Tarixiy asosdagi real shaxslar, masalan, sobiq hukmdorlar, siyosatchilar yoki inqilobchilar asarda qahramonlarning fikrlari va kurashlari orqali tasvirlanadi. Yashin ularning kurashini nafaqat faktlar, balki insoniy jihatdan ham ko‘rsatuvchi obrazlar yaratadi. 6. Qahramonlarning tarixdagi o‘rni Asardagi qahramonlarning obrazlari, ularning tarixdagi o‘rni va jamiyatdagi roli muhim ahamiyatga ega. Ularning qahramonliklari yoki g‘alabalaridan ko‘ra, yuksak axloqiy qadriyatlar va ma’naviyatni saqlab qolish, o‘zini tarixga o‘zgartirish uchun qadam qo‘yishlari ta’kidlanadi 19 . Qahramonlarning yuksak maqsadlari, ularga qarshi bo‘lgan muammolar, o‘z ichki qarorlaridagi dardlar va ularning millat oldidagi mas’uliyatlari asarda o‘z ifodasini topadi. Bu esa o‘quvchini tarixiy voqealarni nafaqat tashqi tarafdan, balki insoniy, ruhiy nuqtai nazardan ko‘rishga majbur qiladi. XULOSA Kamil Yashinning «Yodnoma» asaridagi qahramonlarning obrazlari tarixiy voqealar, ruhiy holatlar va ijtimoiy muammolar orqali chuqur va ko‘p qirrali shaklda tasvirlanadi. Ularning har biri o‘z zamonasi uchun kurashayotgan, milliy 19 Hamidov, S. (2005). O‘zbek adabiyotidagi tarixiy roman janri. Tashkent: O‘zbekiston Milliy Ensiklopediyasi. ko‘rsatilgan. Bu o‘zbek adabiyotida shaxs va jamiyat munosabatlari, milliy o‘zlik masalalari haqida chuqurroq tahlil qilishga yo‘l ochgan. Kamil Yashinning «Yodnoma» asari o‘zbek adabiyotida yangi yo‘nalishlar ochgan, tarix va adabiy tasvirning uyg‘unligi orqali o‘zbek tarixini, xalqini, va uning ma’naviy qadriyatlarini yuksaltirishga xizmat qilgan muhim asar sifatida adabiyotshunoslikda e’tirof etiladi. Asar o‘zining badiiy shakli, g‘oyaviy yo‘nalishi va tarixiy mazmuni bilan o‘zbek adabiyotida o‘ziga xos o‘rin egallaydi. KOMIL YASHIN VA UNING “YODNOMA”ASARI MUNDARIJA Kirish………………………………………………………………..…………...2-4 I BOB. Kamil Yashinning hayoti va ijodi…………………………...….…....5-10 1.1 Kamil Yashinning biografiyasi………………………………….………,…..5-7 1.2Uning ijodiy faoliyati……………………………………………..…..……..7-10 II BOB. “Yodnoma” asarining mazmuni va g‘oyaviy yo‘nalishi………………………………………………………………..…….11-16 2.1 Asarning syujeti va asosiy qahramonlari………………………………….11-14 2.2 Muallifning tarixiy voqealarga munosabati……………………...….....…14-16 III BOB. “Yodnoma” asarida badiiy tasvir va tarixiy haqiqat………………………………………………………………..…….....17-23 3.1 Tarixiy voqealarning badiiy talqini………………………………..……....17-18 3.2 Asarda qo‘llanilgan badiiy vositalar……………………………….……...18-23 XULOSA………………………………………………………………..………..24 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR…………..………………..………….25 Kamil Yashinning ijodi haqida adabiyotshunoslar tomonidan yozilgan maqolalar mavjud bo‘lib, ularda asarning mazmuni va g‘oyaviy yo‘nalishi haqida fikrlar bildirilgan. O‘zbek adabiy tanqidchilari uning asarlarida tarixiy haqiqatning aks etishiga alohida e’tibor qaratishgan. 2. Darslik va monografiyalar: O‘zbek adabiyoti bo‘yicha yozilgan turli monografiyalarda Kamil Yashinning ijodiga bag‘ishlangan boblar mavjud. Ayrim darsliklarda uning «Yodnoma» asarining mazmuni, badiiy xususiyatlari va tarixiy voqealar bilan bog‘liqligi tahlil qilingan. 3. Tadqiqot ehtiyoji: “Yodnoma” asarining tarixiy va badiiy jihatlarini yanada chuqur o‘rganish, uni boshqa tarixiy asarlar bilan taqqoslash va zamonaviy yondashuvlar asosida tahlil qilish muhim. Kamil Yashinning ijodi va asarning adabiy jarayondagi o‘rnini batafsil yoritish, uni yangi ilmiy qarashlar asosida tadqiq qilish lozim. Shu bois, ushbu mavzuni o‘rganish nafaqat mavjud ilmiy yondashuvlarni qayta tahlil qilish, balki yangi ilmiy tadqiqotlarga asos bo‘lishi mumkin. Kurs ishining maqsadi va vazifalar. Ushbu kurs ishining asosiy maqsadi Kamil Yashinning «Yodnoma» asarini badiiy va tarixiy jihatdan tahlil qilish, asarda aks ettirilgan voqealar va qahramonlar obrazining tarixiy haqiqat bilan bog‘liqligini aniqlash hamda uning o‘zbek adabiyotidagi o‘rnini baholashdan iborat. 1. Kamil Yashinning ijodiy merosini o‘rganish – uning adabiyotdagi o‘rni va «Yodnoma» asarining ahamiyatini aniqlash. 2. Asarning syujeti va g‘oyaviy yo‘nalishini tahlil qilish – asarning asosiy mavzulari va muallifning maqsadini ochib berish. 3. Badiiy tasvir vositalarini o‘rganish – asarda ishlatilgan badiiy uslub va tasviriy vositalarni tahlil qilish. tasavvurini jonlantiradi. Epitetlar orqali voqealarga hissiy rang berilib, ular yanada ta’sirchan va kuchli tasvirlanadi. Masalan, qahramonlar «yurakdan jasorat so‘radi», «yuzida kuchli iroda» kabi epitetlar bilan aks ettirilgan 15 . Paremiyalar va maqollar Asarda paremiya (maqollar) va xalq og‘zaki ijodi vositalaridan ham foydalaniladi. Ular asarga milliy rang beradi, xalqning qadriyatlari, urf-odatlari va o‘ziga xos ruhini yoritadi. Maqollar va axborotlarning samarali qo‘llanilishi orqali Yashin asarining ma’naviy-didaktik mazmuni kuchayadi va o‘quvchiga tarixiy saboqlarni yetkazishda yordam beradi. Repetitsiya (so‘z yoki iboraning takrorlanishi) badiiy vositasi ham asarda keng qo‘llaniladi. Bu usul, asar davomida muhim g‘oyalarni ta’kidlash, ularni kuchaytirish va o‘quvchining e’tiborini yo‘naltirish uchun ishlatiladi. Qahramonning qat’iyati yoki maqsadga erishishga intilishi ko‘pincha «so‘z» yoki «niyat» kabi takrorlanadigan iboralar orqali ifodalanadi. Dialoglar va monologlarm Dialoglar va monologlar asar davomida kuchli badiiy vosita sifatida ishlatiladi. Dialoglar orqali personajlar o‘rtasidagi munosabatlar, qarorlar va ichki kurashlar namoyon bo‘ladi. Monologlar esa qahramonning o‘z- o‘ziga bo‘lgan fikrlarini va qarorlarini ifodalash uchun ishlatiladi. Bu badiiy vositalar asarga dinamik va hissiy zaryad kiritadi 16 . Tushuncha va obrazli tasvirlar Yashin asarida obrazli tasvirlar (bevosita tasvirlash) yordamida voqealar, joylar, shaxslar yanada tasvirlanadi. Qahramonlarning kayfiyati, yashayotgan dunyosi va ularning yurtiga bo‘lgan munosabati tasviriy vositalar orqali aks ettiriladi. Tabiatning tasviri, ijtimoiy muhit, o‘zgarishlar badiiy tasvir orqali ta’sirchan tarzda o‘quvchiga yetkaziladi. Kamil Yashin «Yodnoma» asarida badiy vositalardan keng foydalanish orqali asarga chuqur ma’no, hissiy tasvir va dramatik kuch qo‘shadi. Taqoslash, 15 Shukurov, N. (2010). Kamil Yashin va uning asarlari. Tashkent: O‘zbekiston Yozuvchilar uyushmasi. 16 Hamidov, S. (2005). O‘zbek adabiyotidagi tarixiy roman janri. Tashkent: O‘zbekiston Milliy Ensiklopediyasi. 2. Karimov I.A. O‘zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida. –Toshkent: O‘zbekiston, 2011. 3. Karimov I.A. Inson manfaati, huquq va erkinliklarini ta’minlash,hayotimizning yanada erkin va obod bo‘lishiga erishish - bizning bosh maqsadimizdir. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 20 yilligiga bag‘ishlangan 2012-yil 7-dekabrdagi tantanali marosimdagi ma’ruzasi. II.Asosiy adabiyotlar 1. A’zamov, D. O‘zbek tarixiy adabiyoti va uning xususiyatlari. Tashkent: . (2010) Ma’rifat nashriyoti. 2. Hamidov, S. (2005). O‘zbek adabiyotidagi tarixiy roman janri. Tashkent: O‘zbekiston Milliy Ensiklopediyasi. 3. Rasulov, M. (2017). O‘zbek adabiyotida badiiy usullar. Tashkent: Sharq nashriyoti. 4. Sultonov, B. (2008). Kamil Yashin: Hayoti va ijodi. Tashkent: Adabiyot va san’at nashriyoti. 5. Tursunov, A. (2012). Yodnoma: Tarixiy roman va uning adabiy tahlili. Tashkent: O‘zbekiston Milliy Universiteti nashriyoti. 6. Usmonov, R. (2014). Kamil Yashin asarlarining badiiy tahlili. Tashkent: O‘zbekistonda adabiy tanqid va tahlil. 7. Yashin, K. (2003). «Yodnoma». Tashkent: O‘zbekiston Respublikasi Nashriyoti. 8. Shukurov, N. (2010). Kamil Yashin va uning asarlari. Tashkent: O‘zbekiston Yozuvchilar uyushmasi. 4. Tarixiy haqiqat va badiiy talqinni solishtirish – asardagi tarixiy voqealar qanchalik haqiqatga yaqin ekanligini aniqlash. 5. Qahramonlarning obrazini tahlil qilish – ularning tarixiy prototiplari va badiiy talqinlarini o‘rganish. 6. Asarning adabiy tanqid va bahosini o‘rganish – adabiyotshunoslar tomonidan asarga berilgan baholar va uning bugungi ahamiyatini tahlil qilish. Ushbu vazifalar kurs ishining ilmiy asoslangan va to‘liq tahlil qilinishiga yordam beradi. kuchaytiradi. Tarixiy haqiqiylik romantik sharoitlarda tasvirlanadi, bu esa o‘quvchining tarixga nisbatan hissiy bog‘lanishini kuchaytiradi. 4. Tarixiy va ijtimoiy tahlil Tarixiy voqealarni badiiy talqinda ko‘rsatishda Yashin ijtimoiy va ma’naviy jihatlarni ham hisobga oladi. Tarix faqat o‘tmishdagi voqealar bilan bog‘liq bo‘lmasdan, ular jamiyat va insonlar hayotiga qanday ta’sir qilganini ham ko‘rsatadi. Asar orqali tarixning jamiyatdagi o‘rni va uning ijtimoiy hayotga qanday ta’sir qilganligi haqida tahlil olib boriladi. Tarixiy voqealar bilan bog‘liq bo‘lgan ma’naviy qadriyatlar, adolat va erkinlik g‘oyalari badiiy talqinda yana-da yuksakroq darajada aks ettiriladi 13 . 5. Idealizm va realizm uyg‘unligi Yashin tarixiy voqealarni tasvirlashda idealizm va realizmni uyg‘unlashtiradi. Uning asaridagi tarixiy voqealar bir tomondan haqiqatga asoslangan bo‘lsa-da, boshqa tomondan, ular orqali idealist g‘oyalar ilgari suriladi. Yashin tarixni o‘zgacha idealist tarzda ko‘rsatib, jamiyatda o‘zgarishlar, ozodlik va adolat yo‘lida kurashayotgan qahramonlarning idealist xususiyatlarini ta’kidlaydi. Shu bilan birga, tarixiy voqealarni badiiy shaklda tasvirlab, ularning realizmini ham unutmadi. Kamil Yashin o‘zining «Yodnoma» asarida tarixiy voqealarni faqatgina faktlar shaklida emas, balki badiiy talqin orqali o‘rganishga intiladi. Tarixiy voqealarning badiy talqini orqali u voqealarni yanada chuqurroq, hissiy va dramatik tarzda tasvirlaydi. U tarixni nafaqat faktlarni, balki insonning ichki dunyosini, ma’naviy qadriyatlarini va xalqning o‘ziga xos xususiyatlarini aks ettirish vositasi sifatida ishlatadi. Badiiy talqinning bunday yondashuvi asarga o‘zining jozibasini, estetik kuchini va tarixiy ahamiyatini beradi. 13 Yashin, K. (2003). "Yodnoma". Tashkent: O‘zbekiston Respublikasi Nashriyoti. Mavzuning dolzarbligi Birinchi Prezidentimiz I. A. Karimovning “Tarixga murojaat qilar ekanmiz, u xalq xotirasi ekanligini nazarda tutishimiz kerak. Xotirasiz barkamol kishi bo‘lmaganidek, o‘z tarixini bilmagan xalqning kelajagi ham bo‘lmaydi” degan fikrlarni aytib o‘tgan 1 . Biz tanlagan mavzu ham bugunning dolzarb mavzusi hisoblanib, uni ilmiy nuqtai nazardan tadqiq etib, manbalar, arxiv hujjatlari orqali xolislik bilan yaqindan o‘rganib, fanga yangiliklar kiritish, bugun va kelajak avlodni haqqoniy tarixdan boxabar etish mavzuning dolzarbligini tashkil qiladi. Kamil Yashin o‘zbek adabiyotida katta o‘rin tutgan ijodkorlardan biri bo‘lib, uning “Yodnoma” asari tarixiy va adabiy jihatdan muhim hisoblanadi. Ushbu asarda tarixiy voqealar badiiy talqin orqali yoritilib, xalqning boshidan kechirgan sinovlari, adolat va haqiqat uchun kurash motivlari aks ettirilgan. Bugungi kunda tarixiy asarlarning dolzarbligi yanada oshib bormoqda, chunki ular o‘tmish voqealarini badiiy tahlil qilish orqali yangi avlodlarga muhim saboqlar beradi. «Yodnoma» asari ham o‘zbek milliy adabiyotida tarix va badiiy tasvir uyg‘unlashgan muhim asarlardan biri bo‘lib, unda xalq taqdiri, vatanparvarlik va fidoyilik g‘oyalari ilgari surilgan. Shuningdek, Kamil Yashinning asarlarini o‘rganish nafaqat adabiy jarayonni tushunishga, balki tarixiy haqiqat va milliy ongni shakllantirishga ham xizmat qiladi. Shu sababli, ushbu mavzu nafaqat adabiyotshunoslar, balki tarixchilar va milliy meros bilan qiziqqan tadqiqotchilar uchun ham dolzarb hisoblanadi. Kurs ishini o‘rganilganlik darajasi Kamil Yashinning ijodi va uning «Yodnoma» asari o‘zbek adabiyotshunosligida muayyan darajada o‘rganilgan bo‘lsa-da, bu borada hali ham to‘liq va chuqur tadqiqotlar talab etiladi. Asarning tarixiy haqiqat va badiiy tasvir uyg‘unligi, qahramonlar obrazlarining shakllanishi va adabiy uslubi adabiyotshunoslar tomonidan muayyan darajada tahlil qilingan. 1. Adabiy tanqid va ilmiy maqolalar: 1 Karimov I. A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo‘q. – Toshkent, “Sharq”., 1998. o‘quvchiga yangicha ko‘rinishda taqdim etadi. Bu asar tarix va adabiyotning uyg‘unlashuvi sifatida baholangan. 2. Vatanparvarlik va milliy ruh Tanqidchilar asarda ilgari surilgan vatanparvarlik g‘oyalarini ijobiy baholagan. Asar, o‘zbek xalqining tarixiy kurashlari va milliy g‘ururi bilan bog‘liq bo‘lib, uning milliy o‘zlikni anglashga bo‘lgan harakatini yuksaltiradi. Tanqidchilarning fikricha, Kamil Yashin o‘z asarida millatning erki va ozodligi yo‘lida kurashgan qahramonlarni tasvirlash orqali bugungi jamiyatga zarur bo‘lgan vatanparvarlik ruhini singdiradi. 3. Badiiy uslub va til Kamil Yashin o‘z asarida badiiy uslub va tilni mukammal tarzda ishlatgan. Tanqidchilarga ko‘ra, asar muallifi tarixiy voqealarni tasvirlashda, ularning ichki qatlamlarini ochishda, nozik til va uslublardan foydalangan. Asar, tilning boyligi va badiiy shaklning takomillashganligi bilan adabiyotshunoslar tomonidan yuqori baholangan. 4. Insoniy qadriyatlar Adabiy tanqidchilar asar orqali Kamil Yashin insoniy qadriyatlar va ijtimoiy adolat masalalariga katta e’tibor qaratganini ta’kidlagan. Inson huquqlari, adolat va erkinlik g‘oyalari asarda eng muhim motivlardan biri sifatida aks etadi. Tanqidchilar bu jihatni asarning o‘z davri va bugungi kunda muhimligini belgilovchi faktor deb baholashgan. 5. Kritik qarashlar Biroq, ba’zi tanqidchilar asar haqidagi fikrlarida badiiy shaklni va dramatik elementlarni biroz soddalashtirilgan deb hisoblashgan. Ularning fikriga ko‘ra, ba’zi momentlarda asarning dramatik kuchi yetishmaydi, lekin umumiy jihatdan asar o‘zining tarixiy va badiiy qiymatiga ega. Kamil Yashinning «Yodnoma» asari o‘zbek adabiyotida salmoqli o‘rin tutadi va adabiy tanqidchilar tomonidan yuqori baholangan. Asar tarix, ijtimoiy qadriyatlar, vatanparvarlik, va insoniy muammolarni yoritishdagi yondashuvi, badiiy shakli va tilining mukammalligi bilan adabiyotshunoslar tomonidan e’tirof Ichki monologlar va psixologik portretlar orqali qahramonlarning ruhiy holatlari va qarorlar qabul qilish jarayonlari ko‘rsatiladi. Bu orqali qahramonlar o‘z ichki olamida qanday qarorlar qabul qilishini va ularga ta’sir etayotgan tarixiy voqealar, jamiyatning bosimi haqida tasavvur hosil qilamiz. 3. Tarixiy voqealarga muvofiq qahramonlarning xulq-atvori Qahramonlarning tarixiy asoslari, ularning xulq-atvorini, qarorlarini va ularning o‘zini tutish tarzini shakllantiradi. Ularning harakatlari tarixiy voqealar bilan bog‘liq ravishda aniqlanadi, va bu voqealar orqali ular o‘z xalqining ozodligi, mustaqilligi yoki adolati uchun kurashmoqda. Masalan, qahramonlar tarixiy ijtimoiy nizolarda, mustamlakachilik davrida yoki boshqa qiyin davrlarda o‘zini ko‘rsatgan va ularning obrazlari tarixiy shaxslar asosida shakllangan. Ularning har bir qadamida tarixiy voqealar va o‘z zamonasi ta’sirini ko‘ramiz. 4. Simvolik obrazlar Asarda ba’zi qahramonlar simvolik obrazlar sifatida ham ko‘rsatiladi. Ular o‘zining o‘zgarishlari yoki kurashlari bilan xalqning umidlarini va orzularini ramzlashadi. Masalan, bir qahramon ozodlikka erishish uchun kurashayotgan bo‘lsa, u simvolik jihatdan jamiyatdagi erkinlikka intilishning ramzi sifatida tasvirlanadi. Erkinlik va adil hayot kabi g‘oyalar qahramonlarning kurashi bilan bog‘lanadi. Bu jihatlar orqali Yashin o‘z asaridagi qahramonlarni faqat tarixiy figuralar sifatida emas, balki ularga ramziy ma’no berish orqali tarixni yanada chuqurroq o‘rganishga imkon beradi 18 . 5. Tarixiy asoslar: real shaxslar va ularning ta’siri «Yodnoma» asarida qahramonlar ko‘pincha real tarixiy shaxslarga asoslanadi. Ular o‘z zamonasining muhim voqealariga ta’sir ko‘rsatgan va shunday tarzda tarixda iz qoldirgan insonlar bo‘lishi mumkin. Yashin ularni tarixiy 18 Yashin, K. (2003). "Yodnoma". Tashkent: O‘zbekiston Respublikasi Nashriyoti. Ikkinchi jahon urushi yillarida fashizmning bosqinchilik mohiyatini ochishga qaratilgan „O lim bosqinchilarga“ (1942), front orqasida qahramononaʻ mehnat qilgan fidoyi kishilar haqidagi „Davron ota“ (1942, Uyg un, Sobir ʻ Abdulla, Chustiy bilan birga), „Oftobxon“ (1944), urushdan keyingi yillarda esa „General Rahimov“ (1949) pyesalarini yozgan. Shaxsga sig inish fojialari fosh ʻ etilib, taniqli davlat, jamoat va madaniyat arboblarining nohaq qatag on etilgani ʻ oshkor bo lgan davrda Fayzulla Xo jayevga bag ishlangan „Inqilob tongi“ (1974) ʻ ʻ ʻ pyesasini yaratgan 3 . Yashinning dramaturg sifatida shakllanishiga katta ta sir ko rsatgan ʼ ʻ omillardan biri uning Hamza bilan ijodiy hamkorligidir. Yashin Hamzaning kichik sahna uchun mo ljallangan „Boy ila xizmatchi“ pyesasini 1939-yilda qayta ʻ ishlagan. Uning sa yharakati bilan Hamzaning „Paranji sirlaridan bir lavha“ va ʼ „Maysaraning ishi“ pyesalari ham topilib, sahnalashtirilgan. „Maysaraning ishi“ komediyasi asosida opera spektakli va kinofilm yaratilgan. Yashin ijodida Hamza obrazini yaratish masalasi ham markaziy o rinlardan birini tashkil etadi [«Hamza» ʻ (1940, A. Umariy bilan birga) dramasi, „Hamza“ (Sobir Muhamedov bilan birga) filmi (1960, rejissyorlar Zohid Sobitov, N.Radov) ssenariysi va shu nomdagi opera librettosi (1961, kompozitor S. Boboyev), B. Privalov va Sh. Abbosov bilan birga „Olovli yo llar“ (1975—84, rejissyor Sh. Abbosov) 14 seriyali telefilm ssenariysi]. ʻ Sho ro hukumati buyurtmasi bilan yaratilgan „Olovli yo llar“ teleserialida Yashin ʻ ʻ Hamza obrazini haddan ziyod sovetlashtirib, tarixiy haqiqatning buzilishiga yo l ʻ qo ygan. Shunday nuqson Yashinning „Hamza“ (1987) romanida ham seziladi. ʻ Ashrafiy va Sergey Vasilenkoning 1916-yil qo zg oloniga bag ishlangan ʻ ʻ ʻ „Bo ron“ (1939) birinchi o zbek operasi, yana shu kompozitorlarning Katta ʻ ʻ Farg ona kanali qurilishi haqidagi „Ulug kanal“ (1940, Mahmud Rahmon bilan ʻ ʻ birga), Navoiy dostoni asosidagi „Dilorom“ (1958, Muzaffar Muhamedov bilan birga) opera librettolarini yozgan. 3 Shukurov, N. (2010). Kamil Yashin va uning asarlari. Tashkent: O‘zbekiston Yozuvchilar uyushmasi. 2.1 Asarning syujeti va asosiy qahramonlari Kamil Yashinning «Yodnoma» asarining bugungi kunda ahamiyati Kamil Yashinning «Yodnoma» asari nafaqat o‘z davrida, balki bugungi kunda ham katta ahamiyatga ega. Asar o‘zining tarixiy, ijtimoiy va ma’naviy qatlamlari bilan bugungi jamiyatda o‘rganilishi zarur bo‘lgan muhim mavzularni o‘zida aks ettiradi. Quyidagi omillar orqali asarning bugungi kunda ahamiyati yanada oshadi. 1. Tarixiy xotira va milliy o‘zlikni saqlash «Yodnoma» asari o‘zida o‘zbek xalqining tarixiy xotirasini saqlaydi. Bugungi kunda, mamlakatning modernizatsiyasi jarayonida, xalqning o‘z tarixiga, madaniyatiga va an’analarga bo‘lgan ehtiyoj oshib bormoqda. Asar, xalqning ildizlariga qaytish, tarixiy xatoliklardan saboq olish va milliy o‘zlikni saqlash zaruriyatini yoritadi. Bu bugungi kunda jamiyatda o‘zligini anglash va o‘z tarixiga hurmat bilan qarashni targ‘ib qilishda katta ahamiyatga ega. 2. Vatanparvarlik va adolat g‘oyalari Asarda ilgari surilgan vatanparvarlik va adolat g‘oyalari bugungi kunda ham dolzarbdir. Yashinning qahramonlari o‘z yurti va xalqining ozodligi yo‘lida kurashadi, bu esa bugun ham xalqni birlashtiruvchi, milliy g‘ururni oshiruvchi ma’naviy kuch bo‘lib xizmat qilmoqda. Ayniqsa, yoshlar orasida vatanparvarlik, adolat va haqqoniylikni targ‘ib qilishda «Yodnoma» kabi asarlarning ahamiyati beqiyosdir 7 . 3. Insoniy qadriyatlar va ijtimoiy adolat «Yodnoma»da ijtimoiy adolat, inson huquqlari va erklik masalalari ham muhim o‘rin tutadi. Asar orqali o‘rganiladigan insonning yuksak ma’naviy qadriyatlari va adolatga intilishi bugungi jamiyatda ham juda zarur. Globalizatsiya va zamonaviy jamiyatning o‘zgarishlarida, ijtimoiy tengsizlik, inson huquqlari va shaxsiy erkinliklar masalasi dolzarb bo‘lib qolgan. 4. Tarixiy xatoliklar va ularning saboqlari 7 Shukurov, N. (2010). Kamil Yashin va uning asarlari. Tashkent: O‘zbekiston Yozuvchilar uyushmasi . 3.2 «Yodnoma» asarida qo‘llanilgan badiy vositalar Kamil Yashinning «Yodnoma» asarida badiy vositalar va uslublar keng qo‘llanilgan. Asar nafaqat tarixiy voqealarni yoritish, balki ularni badiiy tarzda etkazishda ko‘plab badiy uslublardan, tasvirlash vositalaridan va so‘z san’atidan foydalanadi. Quyidagi badiy vositalar asarda o‘z ifodasini topgan: Yashin o‘z asarida ko‘plab taqoslash (metafora)lardan foydalanadi. Taqoslash — badiiy adabiyotda tasvirlangan obrazni, holatni yoki jarayonni boshqa bir obyekt yoki tushuncha bilan o‘xshatishdir. «Yodnoma»da voqealar, personajlar va tarixiy voqealar metafora orqali yangi, chuqur ma’nolarga ega bo‘ladi. Metaforalar asarga ramziy ma’no kiritish va o‘quvchining tasavvurini boyitishga xizmat qiladi. Masalan, qahramonning kurashi va tarixiy voqealar «dengizning g‘azablanishi» yoki «yerni titratadigan yel» kabi metaforalar orqali tasvirlanadi 14 . Asarda simvolizm — obrazlar va belgilarning ramziy ma’nosi orqali tarixiy voqealar va qahramonlarning ruhiy holati, ijtimoiy ahvoli ta’sirli tarzda ko‘rsatiladi. Yashin tarixiy shaxslar va voqealar orqali nafaqat o‘sha davrning faktlarini, balki ularning ramziy ma’nolarini ham berishga harakat qiladi. Masalan, ozodlik yoki adolat uchun kurashayotgan qahramonlar odatda «yorituvchi yulduzlar», «siyohli osmon» yoki «zafar uchun yo‘l» kabi ramzlar bilan ifodalanadi. Yashinning asarida ichki monolog badiiy vosita sifatida qo‘llanadi. Qahramonlarning ichki dunyosini, ular o‘ylayotganlarini va kurashlarini o‘quvchi bilan bevosita ulashish uchun ichki monologdan keng foydalaniladi. Bu usul asarga psixologik chuqurlik va personajlarning ichki kurashlarini ko‘rsatishda yordam beradi. Qahramonning ruhiy holati va qarorlar qabul qilish jarayoni aynan ichki monolog orqali aniqlanadi. Epitetlar (tasvirlash) badiiy vositasi asarda keng tarqalgan. Yashin har bir voqea, joy yoki personajni tasvirlashda epitetlardan foydalanib, o‘quvchining 14 Hamidov, S. (2005). O‘zbek adabiyotidagi tarixiy roman janri. Tashkent: O‘zbekiston Milliy Ensiklopediyasi. I BOB. Kamil Yashinning hayoti va ijodi 1.1 Kamil Yashinning biografiyasi Komil Yashin, (taxallusi; asl nomi Komil Nu monov) (1909.25.12, Andijonʼ — 1997.25.09, Toshkent) — shoir, dramaturg, publitsist va jamoat arbobi. O zbekiston xalq yozuvchisi (1969), O zbekiston fanlar akademiyasi akademik ʻ ʻ (1968), Mehnat Qahramoni (1974). O zbekistonda xizmat ko rsatgan san at arbobi ʻ ʻ ʼ (1939). Halima Nosirovaning turmush o rtog i. Leningraddagi o rmon xo jaligi ʻ ʻ ʻ ʻ institutida o qigan (1925—28). Andijon maktablarida o qituvchilik qilgan (1928— ʻ ʻ 30). Andijon viloyat va O zbek musiqali drama teatrlarida adabiy emakdosh (1930 ʻ —36), San at ishlari bosh boshqarmasida boshliq (1946—49), O zbekiston ʼ ʻ Yozuvchilar uyushmasida rais (1958—80), „O zbek tili va adabiyoti“ jurnalda ʻ bosh muharrir (1969—80, jamoatchilik asosida). Adabiy faoliyati 1925-yildan boshlangan. Uning shu yillardan boshlab yozgan she rlari „Quyosh“ (1930), ʼ „Kurash“ (1931) va boshqalar to plamlariga kiritilgan. Ayni paytda teatr san ati ʻ ʼ bilan ham qiziqib, „Kar quloq“ (1926), „Teng tengi bilan“, „Lolaxon“ (1927), „Quyosh“ (1929) kabi bir pardali pyesa va inssenirovkalar yozgan. „Lolaxon“ pyesasining Qori Yoqubov rahbarligidagi Etnografik ansambl repertuariga kiritilishi (1927), ayrim pyesalarining Andijon teatrida sahnalashtirilishi (1929) Yashindagi teatr san atiga bo lgan maylni kuchaytirgan. Uning 30-yillar ʼ ʻ voqeligida kechayotgan murakkab jarayonlarni aks ettiruvchi „O rtoqlar“ (1930), ʻ „Yondiramiz“ (1931), „Ichkarida“ (1933, 1935 yilda qayta ishlanib, „Gulsara“ nomi bilan sahnalashtirilgan), shuningdek, „Nomus va muhabbat“ (1935) pyesalari maydonga kelgan. Yashin dramaturgiya sohasidagi bu dastlabki asarlari bilan sho ro davri adabiyotining g oyaviylik tamoyiliga qat iy rioya qiluvchi yozuvchi ʻ ʻ ʼ sifatida tanilgan. Yashin tarixiy-ijtimoiy davr talabi bilan „Nurxon“ (1940) pyesasini yozgan va uni musiqiy drama teatri sahnasiga olib chiqqan. Dramaturg bosh qahramonning halokati bilan yakunlanuvchi ushbu asarida jamiyat va shaxs erkinligi mavzusini adabiyotning insonparvarlik tamoyili asosida yechishga uringan 2 . 2 Yashin, K. (2003). "Yodnoma". Tashkent: O‘zbekiston Respublikasi Nashriyoti. simvolizm, epitetlar, ichki monologlar va boshqa vositalar tarixiy voqealarni yanada ta’sirchan va badiiy shaklda ifodalashga yordam beradi. Bu vositalar asarga nafaqat badiiy, balki ma’naviy va ijtimoiy chuqurlik kiritadi. Kamil Yashinning «Yodnoma» asarida tarixiy voqealar va qahramonlar badiiy yondashuv bilan tasvirlanadi. Asar orqali muallif o‘z zamonasining tarixiy shaxslarini, ularning kurashlari va ichki dunyosini aks ettiradi. Qahramonlar nafaqat tarixiy figuralar, balki ularning tasvirlari va ruhiy holatlari orqali xalqning og‘ir kunlari va ma’naviy kurashlari yoritiladi. Quyida asardagi asosiy qahramonlarning obrazlari va ularning tarixiy asoslari keltirilgan: 1. Qahramonning idealizmi va tarixiy asoslari Asarda eng ko‘zga tashlanadigan obrazlar – bu o‘z yurtining ozodligi va adolati yo‘lida kurashayotgan shaxslar. Yashin, tarixiy shaxslarni faqat ularning haqiqiy roliga asoslanib tasvirlashdan ko‘ra, ularni idealizatsiya qilib, millat uchun kurashayotgan, yurtparvar, jasur va hamon o‘zining yurtiga bo‘lgan muhabbatini saqlagan shaxslar sifatida ko‘rsatadi. Qahramonning tasvirlari tarixiy o‘zlikni va milliy g‘ururni ko‘rsatadi. Ularning obrazlari ba’zan ijtimoiy adolatsizliklarga qarshi kurashayotgan, ba’zan esa tarixiy voqealar tufayli o‘z hayotini yo‘qotgan kishi sifatida tasvirlanadi. Bu tarzda, qahramonlarning obrazlari milliy xotirani saqlashda muhim rol o‘ynaydi. 2. Insonning ichki kurashi Qahramonlarning tarixiy asoslari orqali ularning ichki kurashlari va ma’naviy muammolari ham ko‘rsatiladi. Yashin, tarixiy voqealarni badiiy yondashuv orqali chuqurroq ko‘rsatadi, qahramonlar faqat tashqi kuchlarga qarshi emas, balki ichki dunyosidagi iztiroblar, maqsadlar va qadriyatlar uchun ham kurashadilar 17 . 17 Hamidov, S. (2005). O‘zbek adabiyotidagi tarixiy roman janri. Tashkent: O‘zbekiston Milliy Ensiklopediyasi. U tarixiy haqiqatni badiiy vositalar bilan boyitib, xalqning milliy ongini shakllantirishga xizmat qilgan. Kamil Yashinning «Yodnoma» asarining o‘zbek adabiyotidagi o‘rni Kamil Yashinning «Yodnoma» asari o‘zbek adabiyotida muhim o‘rin tutadi. Asar, bir tomondan, tarixiy voqealar va jamiyat hayotining o‘ziga xos tasvirini yaratish orqali adabiyotga yangi yondashuvlarni olib kelsa, boshqa tomondan, badiiy uslub va syujet jihatidan adabiyotshunoslikda o‘ziga xos o‘rin egallaydi. «Yodnoma» asarida tarixiy haqiqat bilan badiiy talqinning uyg‘unlashuvi, u o‘zining o‘ziga xos badiiy shakli va mazmuni bilan adabiyotda yangicha bir yondashuvni ko‘rsatadi. Kamil Yashin o‘z asarida tarixiy voqealar orqali xalqning ruhiy holatini, ichki kurashlarini va jamiyatdagi o‘zgarishlarni badiiy tarzda aks ettiradi. Asar, o‘zbek tarixining turli davrlariga oid voqealarni zamonaviy adabiy yondashuv bilan bog‘lab, adabiyotning tarixiy realizm uslubiga yangilik kiritgan. Kamil Yashin o‘z asarida milliy g‘urur, vatanparvarlik va xalqning ozodlik uchun kurashini o‘zgacha tarzda aks ettiradi. «Yodnoma»da tarixiy voqealar orqali xalqni o‘z tarixiga, ildizlariga qaytishga chaqirish, jamiyatning ijtimoiy va ma’naviy qadriyatlarini saqlash va rivojlantirish kabi g‘oyalar ilgari surilgan. Bu o‘zbek adabiyotida o‘z vaqtida o‘ziga xos ijtimoiy, ma’naviy va tarixiy yondashuv sifatida qadrlanadi 11 . Kamil Yashin o‘zining «Yodnoma» asarini adabiyotshunoslikda o‘zi yaratgan yangi janrda – tarixiy drama va nasr o‘rtasida bog‘lovchi bir shakl sifatida qaraladi. Asar o‘zining chuqur badiiy va tarixiy tahlillari bilan o‘zbek dramaturgiyasining yangi bosqichini boshladi. U asarda an’anaviy badiiy shakllar bilan birga zamonaviy uslublarni birlashtirgan va shu bilan o‘zbek adabiyotining rivojiga katta ta’sir ko‘rsatgan. «Yodnoma» asarida xalqning o‘zining tarixiy ildizlariga qaytishi, o‘zligini anglash, shu bilan birga shaxsiy va jamoaviy kurashlarning bir-biriga ta’siri 11 A’zamov, D. O‘zbek tarixiy adabiyoti va uning xususiyatlari. Tashkent: . (2010) Ma’rifat nashriyoti. «Yodnoma» asarida tarixiy xatoliklar, ijtimoiy adolatsizlik va ularning oqibatlari haqida gapiriladi. Bugungi kunda, mamlakatning siyosiy, ijtimoiy va iqtisodiy tizimlarida yuz berayotgan o‘zgarishlar, tarixiy tajribadan saboq olishni taqozo qiladi. Asar, aynan shu jihatdan, jamiyatni o‘tmishdagi xatoliklarga qaytmaslik, yangi yo‘llarni topish va to‘g‘ri qarorlar qabul qilishga undaydi. 5. Madaniyat va san’atning roli Kamil Yashin «Yodnoma» asari orqali adabiyot va san’atning jamiyatni shakllantirishdagi rolini ko‘rsatgan. Bugungi kunda san’at va adabiyot xalqning madaniy rivojini, tarixiy xotirasi va ma’naviyatini saqlashda katta rol o‘ynaydi. Asar, ayniqsa, yosh avlodni tarbiyalashda va ularning ma’naviy qadriyatlarini shakllantirishda beqiyos ahamiyatga ega 8 . Kamil Yashinning «Yodnoma» asari bugungi kunda ham o‘zining dolzarbligi va ahamiyatini yo‘qotmagan. U tarixiy, ijtimoiy va ma’naviy masalalarni yoritish orqali zamonamizning muhim muammolariga javob berishga qaratilgan. Bugungi jamiyatda uning g‘oyalari va qadriyatlari ahamiyatli bo‘lib, asar nafaqat adabiyot, balki ijtimoiy va siyosiy tafakkurda ham o‘z o‘rnini topishga qodir. Kamil Yashinning «Yodnoma» asari o‘zbek adabiyotida katta qiziqish uyg‘otgan va turli adabiy tanqidchilar tomonidan chuqur tahlil qilingan. Asar, tarixiy, ma’naviy va badiiy jihatlari bilan nafaqat o‘z davrida, balki keyingi avlodlar uchun ham muhim adabiy meros sifatida qadrlangan. 1. Tarixiy va ijtimoiy yondashuv Adabiy tanqidchilar «Yodnoma» asarining tarixiy voqealar va ularning badiiy tasvirini chuqur tahlil qilishgan. Asar tarixiy voqealarga nisbatan yangicha badiiy talqin beradi, shu bilan birga o‘z davrining ijtimoiy va ma’naviy muammolariga ham e’tibor qaratadi. Tanqidchilarning fikriga ko‘ra, Yodnoma nafaqat tarixiy faktlarni yoritadi, balki ularni badiiy yondashuv bilan o‘zgartirib, 8 Yashin, K. (2003). "Yodnoma". Tashkent: O‘zbekiston Respublikasi Nashriyoti. Bundan tashqari, Yashin musiqali drama teatri uchun Navoiy dostoni asosida „Farhod va Shirin“ (1944), Ergash Jumanbulbul dostoni asosida esa „Ravshan va Zulxumor“ (1956) dramalarini yaratgan. „Asal“ (1940, rejissyor M. Yegorov, B. Kazachkov), „Hamza“ (1960), „General Rahimov“ (1967, I. Lukovskiy va Zohid Sobitov bilan birga, rejissyor Zohid Sobitov), „Shiddat“ (1971, rejissyor Ali Hamroyev) kabi badiiy va „Salom, Bahor“ (rejissyor Ali Hamroyev) hujjatli filmlari uchun ssenariylar ham yozgan. William Shakespearening „Antoniy va Kleopatra“, U. Gajibekovning „Arshin mol olon“, I. Brusilovskiyning „Er Torg in“, B. Kerboboyevningʻ „Maxtumquli“, M. Husaynning „Olov“, I. Qosimovning „Inson mehri“, L. Sobolevning „Xo jayin“ pyesalarini tarjima qilgan. ʻ Toshkent va Andijon shahrilaridagi ko chalardan biri Yashin nomi bilan ʻ ataladi. Hamza nomidagi O zbekiston Davlat mukofoti laureati (1968). ʻ 1.2 Kamil Yashinning ijodiy faoliyati Kamil Yashin (Komil No‘monov) o‘zbek adabiyoti va teatr san’atida muhim o‘rin tutgan yozuvchi, dramaturg va tarjimon hisoblanadi. Uning ijodi o‘zbek dramaturgiyasining rivojlanishida katta ahamiyat kasb etgan. Kamil Yashinning adabiy faoliyati 1930-yillarda boshlangan. U o‘zining dastlabki asarlarida zamonaviy jamiyat hayoti, xalqning orzu-umidlari va tarixiy mavzularni yoritgan. Aynan shu davrda uning she’rlari, hikoyalari va sahna asarlari ommalashgan. Kamil Yashin o‘zbek dramaturgiyasining yetuk namoyandalaridan biri bo‘lib, ko‘plab sahna asarlari bilan mashhur bo‘lgan. U teatr uchun dramaturgiya yo‘nalishida faol ijod qilib, yangi sahna asarlarini yaratgan. Uning eng mashhur pyesalaridan ba’zilari: «Nurxon» – xalq qo‘zg‘oloni va ayollarning ozodlik uchun kurashi haqida hikoya qiladi 4 . 4 Yashin, K. (2003). "Yodnoma". Tashkent: O‘zbekiston Respublikasi Nashriyoti. qadriyatlarni saqlashga intilayotgan shaxs sifatida obrazli ko‘rsatiladi. Asarda qahramonlar nafaqat tarixiy shaxslar, balki ular ramziy obrazlar sifatida jamiyatning ma’naviy, siyosiy va ijtimoiy muammolarini yoritadi. Yashin qahramonlar orqali o‘zining tarixiy va badiiy g‘oyalarini kuchaytiradi, o‘quvchiga milliy ma’naviyat va tarixni chuqurroq anglash imkonini beradi. Kamil Yashinning «Yodnoma» asari o‘zining tarixiy asoslari, badiiy vositalari va chuqur ma’naviy g‘oyalari bilan o‘zbek adabiyotida muhim o‘rin tutadi. Asarda tarixiy voqealar va qahramonlar nafaqat faktlar shaklida, balki badiiy talqin orqali, ularning ichki dunyosi, ruhiy holati va insoniy qadriyatlari ko‘rsatiladi. Yashin o‘zining asarida tarixni faqat tashqi ko‘rinishda yoritibgina qolmay, balki tarixiy voqealarga chuqur, hissiy va ma’naviy yondashib, ularni badiiy jihatdan tasvirlaydi. Qahramonlarning obrazlari asarda o‘z tarixiy asoslariga tayanib, ularning ruhiy kurashlari, maqsadlari va orzulari orqali keng yoritilgan. Tarixiy shaxslar, idealizatsiya qilingan tarzda, xalqning ma’naviy kuchi va adolat uchun kurashayotgan sifatida tasvirlanadi. Yashin badiiy vositalar, simvolizm, metaforalar va ichki monologlar orqali voqealarni nafaqat faktlar shaklida, balki chuqur va ko‘p qirrali tarzda taqdim etadi. «Yodnoma» asari o‘zining tarixiy, ijtimoiy va ma’naviy jihatlari bilan nafaqat o‘sha davr voqealarini yoritadi, balki bugungi kunda ham dolzarb ahamiyatga ega. Asar o‘zbek adabiyotida tarixiy roman janrining o‘ziga xos namunasi sifatida alohida e’tiborga sazovor bo‘lib, uning badiiy shakli, syujeti va qahramonlar obrazlari bugungi kunda ham o‘quvchilarni o‘ylantiradi va ma’naviy boylik beradi. Yashinning asari orqali tarix, adolat va ozodlik kabi universal g‘oyalar o‘quvchiga etkaziladi, shu bilan birga milliy xotira va madaniyatni saqlash zarurligi ham ta’kidlanadi. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR I.Rahbariy adabiyotlar 1. Mirziyoyev Sh.M. Yangi O‘zbekiston strategiyasi. – Toshkent: O‘zbekiston nashriyoti, 2021. «Muqanna» – tarixiy shaxs Muqanna va uning harakati haqida. «Tohir va Zuhra» – mashhur xalq dostonining sahna talqini. «Jaloliddin Manguberdi» – buyuk sarkarda va uning vatanparvarlik kurashi aks ettirilgan. Kamil Yashin nafaqat dramaturg, balki nasr yo‘nalishida ham ijod qilgan. Uning eng muhim asarlaridan biri «Yodnoma» bo‘lib, u o‘zining tarixiy va adabiy yondashuvi bilan ajralib turadi. Bu asarda muallif o‘z hayoti va zamonasining muhim voqealarini yoritgan. Kamil Yashin jahon adabiyoti durdonalarini o‘zbek tiliga tarjima qilish bilan ham shug‘ullangan. U rus va boshqa milliy adabiyotlarning mashhur asarlarini tarjima qilib, o‘zbek kitobxonlariga tanishtirgan. Yozuvchining jamiyatdagi o‘rni va e’tiroflari Kamil Yashin o‘z ijodi orqali o‘zbek san’ati va madaniyatining rivojiga katta hissa qo‘shgan. U «O‘zbekiston xalq yozuvchisi» unvoni bilan taqdirlangan va «Mehnat Qahramoni» mukofotiga loyiq ko‘rilgan 5 . Kamil Yashin ijodiy faoliyatida tarixiy, ijtimoiy va badiiy jihatlarni uyg‘unlashtirib, o‘zbek adabiyotining rivojiga katta ta’sir ko‘rsatgan. Uning asarlari bugungi kunda ham o‘z ahamiyatini yo‘qotmagan bo‘lib, o‘zbek dramaturgiyasi va tarixiy adabiyotining yorqin namunalaridan biri sifatida o‘rganilmoqda. Kamil Yashinning asarlarida ko‘tarilgan asosiy mavzular Kamil Yashin o‘z ijodida turli mavzularni yoritgan bo‘lib, uning asarlari tarixiy voqealar, milliy o‘zlik, vatanparvarlik, erk va adolat uchun kurash kabi dolzarb masalalarni qamrab oladi. Yozuvchi o‘z asarlarida o‘zbek xalqi tarixi, buyuk shaxslar va ularning qahramonligi haqida hikoya qilgan. Masalan: «Muqanna» – VIII asrda yashagan tarixiy shaxs Muqannaning arab bosqinchilariga qarshi kurashi tasvirlangan. 5 Shukurov, N. (2010). Kamil Yashin va uning asarlari. Tashkent: O‘zbekiston Yozuvchilar uyushmasi .

KOMIL YASHIN VA UNING “YODNOMA”ASARI

Купить