Kompaniyaning bozorda joylashish strategiyasi - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	40000UZS
Hajmi	325.5KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	09 May 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Ilyos Hamidov

Ro'yxatga olish sanasi 15 Dekabr 2024

4 Sotish

Kompaniyaning bozorda joylashish strategiyasi

Sotib olish

“STRATEGIK MENEJMENT “
Fanidan

KURS ISHI

MAVZU: KOMPANIYANING BOZORDA JOYLASHISH
STRATEGIYASI

Bajardi:
Tekshirdi:

MUNDAREJA
KIRISH………………………………………………………………3
1-BOB.Kompaniya xolatining taxlili……………………………….7
1.1. Kompaniya strategik pozitsiyasini baxolash uslubi. ……………7
1.2. Amaldagi strategiya qay darajada samarali ……………………14
2-BOB. kompaniyaning rivojlanish strategiyasi haqida ma'lumot 26
2.1. Kompaniyaning asosiy faoliyat turlari: …………………………26
3-BOB. Strategiya yaratishning vazifalari……………………….42
3.1 Strategik ko’rishni shakllantirish. …………………………………42
3.2 Kompaniya maqsadlarini o’rnatish. ……………………………….50
XULOSA ……………………………………………………………..59
FOYDALANILAN ADABIYOTLAR………………………………62
KIRISH
2

Bugungi kunda global iqtisodiy o‘zgarishlar va raqobatning
keskinlashuvi kompaniyalarni bozor talablariga tezkor moslashish va o‘z
pozitsiyasini mustahkamlash uchun strategik qarorlar qabul qilishga
undamoqda. Har bir kompaniya uchun bozorda muvaffaqiyatli joylashish,
ya’ni o‘z mahsulotlari yoki xizmatlari orqali iste’molchilar qalbida
ishonchli brend sifatida shakllanish muhim ahamiyatga ega. Bozor
talablarini to‘g‘ri anglash va ularga mos ravishda strategik yo‘nalishlarni
belgilash kompaniyaning uzoq muddatli muvaffaqiyati va barqaror
rivojlanishini ta’minlaydi.
Bozorda joylashish strategiyasi — bu kompaniyaning o‘z maqsadli
auditoriyasini aniqlash, ular ehtiyojlarini qondirish va raqobatchilardan
ajralib turuvchi o‘ziga xos jihatlarni shakllantirishga qaratilgan kompleks
yondashuvdir. Ushbu jarayon kompaniyaning mahsulot yoki xizmat
sifatini oshirish, marketing faoliyatini samarali tashkil qilish va mijozlar
bilan barqaror aloqalarni yo‘lga qo‘yishni talab qiladi. Shu sababli,
kompaniyaning bozorda joylashish strategiyasini to‘g‘ri ishlab chiqish
uning muvaffaqiyat kalitidir.
Bozorda joylashishning muvaffaqiyatli amalga oshirilishi uchun avvalo
bozorni chuqur tahlil qilish zarur. Raqobatchilar faoliyatini o‘rganish,
iste’molchilar ehtiyojlarini tushunish va bozor segmentlarini to‘g‘ri
aniqlash strategiyaning asosiy qadamlaridan biridir. Bu jarayon
kompaniyaga o‘z mahsulotlarini bozorga moslashtirish va o‘ziga xos
raqobat afzalliklarini shakllantirish imkonini beradi.
Bozorda joylashishning yana bir muhim jihati — brendni rivojlantirish
va uning bozor talablariga mos ravishda shakllantirilishidir. Brend
3

kompaniyaning mijozlar bilan o‘zaro aloqalarini mustahkamlash va ularda
ishonch uyg‘otishda muhim vosita hisoblanadi. Shu sababli, brend
strategiyasini ishlab chiqishda kompaniyaning missiyasi, qadriyatlari va
uzoq muddatli maqsadlarini inobatga olish zarur.
Bozorda joylashish strategiyasini ishlab chiqishda kompaniyaning
raqobatbardoshlik darajasini oshirish ham asosiy vazifalardan biridir.
Mahsulot yoki xizmat sifatining yuqori darajada bo‘lishi, narx siyosatining
moslashuvchanligi va mijozlar ehtiyojlariga tezkor javob berish
kompaniyaning bozordagi mavqeini mustahkamlaydi. Shu bilan birga,
innovatsiyalarni joriy etish va zamonaviy texnologiyalardan foydalanish
kompaniyaning global miqyosda muvaffaqiyat qozonish imkoniyatlarini
oshiradi.
Shuningdek, bozorda joylashish jarayonida marketing strategiyalarining
ahamiyati katta. Samarali marketing vositalaridan foydalanish, xususan,
raqamli marketing va ijtimoiy tarmoqlar orqali mijozlar bilan aloqalarni
yo‘lga qo‘yish kompaniyaning auditoriyasini kengaytirishga xizmat qiladi.
Bu nafaqat iste’molchilarning kompaniyaga bo‘lgan qiziqishini oshiradi,
balki ularning uzoq muddatli sodiqligini ta’minlaydi.
Xulosa qilib aytganda, kompaniyaning bozorda joylashish strategiyasi
uning umumiy biznes muvaffaqiyati uchun muhim ahamiyatga ega.
Strategiyaning to‘g‘ri ishlab chiqilishi va samarali amalga oshirilishi
kompaniyaga o‘z maqsadli auditoriyasida ishonchli pozitsiyani egallash,
daromadlarini oshirish va raqobatbardoshligini mustahkamlash imkonini
beradi. Shu sababli, bozorda joylashish strategiyasi har bir kompaniyaning
rivojlanish rejasining ajralmas qismi bo‘lishi lozim.
4

Bugungi kunda bozor iqtisodiyotining o‘sishi va global raqobatning
kuchayishi kompaniyalarning muvaffaqiyatini ta'minlashni yanada
murakkablashtirgan. Kompaniyaning muvaffaqiyati nafaqat moliyaviy
ko‘rsatkichlar bilan o‘lchanadi, balki uning ichki va tashqi omillari,
jumladan strategik qarorlar, boshqaruv tizimi, innovatsiyalar va mijozlarga
bo‘lgan yondashuvi bilan ham bog‘liq. Kompaniya muvaffaqiyatini
ta'minlashda tashkilotning umumiy maqsadlariga erishishda samarali
boshqaruv, jamoa ishining muhimligi va raqobatbardosh strategiyalarni
ishlab chiqishning ahamiyati katta. Shu bois, kompaniyaning barqaror
rivojlanishi va bozordagi muvaffaqiyatini belgilovchi omillarni tahlil qilish
zarur.
Hozirgi kunda kompaniya muvaffaqiyati faqat moliyaviy daromadlar
bilan o‘lchanmaydi, balki uning bozor iqtisodiyotidagi o‘rni,
raqobatbardoshlik darajasi, ichki resurslarni samarali boshqarish va
iste'molchilarga yo‘naltirilgan yondashuvga asoslangan kompleks
omillarni o‘z ichiga oladi. Har bir kompaniya o‘zining strategik
maqsadlariga erishish uchun turli xil vositalar va usullarni qo‘llaydi.
Bunday omillarni tahlil qilish kompaniyalar uchun uzoq muddatli
muvaffaqiyatni ta'minlashda muhim ahamiyatga ega. Bugungi kunda
bozor sharoitlari va texnologik yangiliklar tez o‘zgarib bormoqda, shuning
uchun kompaniyalar muvaffaqiyatga erishish uchun nafaqat mavjud
resurslardan samarali foydalanishlari, balki innovatsiyalarni joriy etish va
raqobatni hisobga olgan holda bozor talablariga tezda moslashishlari zarur.
Kompyuterlashgan dunyo va globalizatsiya jarayonlari orqali
kompaniyalar o‘z faoliyatini yanada kengaytirish imkoniyatiga ega
5

bo‘lishadi. Shu bilan birga, global bozorlarning cheklovlari, xatarlar va
raqobatni inobatga olish hamda biznesni samarali boshqarish kompaniya
muvaffaqiyatining asosiy omillaridan biridir. Aynan shunday omillarni
tahlil qilish va ular asosida to‘g‘ri strategiyalarni ishlab chiqish
kompaniyani o‘z maqsadlariga erishish yo‘lida muvaffaqiyatli va
raqobatbardosh qilishda muhim ahamiyat kasb etadi.
1-BOB. KOMPANIYA XOLATINING TAXLILI
6

1.1. Kompaniya strategik pozitsiyasini baxolash uslubi.
1. Bu mavzuda kompaniya xolati taxlilining uslubiyatini ko‘rib
chiqamiz. Bu 5 ta savolga kelib taqaladi:
2. Amaldagi strategiya qay darajada samarali?
3. Kompaniyaning kuchli va zaif tomonlari nimada?
4. Kompaniyaning narxlari va xarajatlari raqobatbardoshmi?
5. Kompaniyaning raqobat pozitsiyasi qay darajada mustaxkam?
6. Kompaniya qanday strategik muammolarga to‘qnash keladi ?
Bu savollarga javob berish uchun 4 ta taxliliy asbobdan foydalaniladi:
SWOT - taxlil, qiymatlar zanjiri, xarajatlar taxlili va raqobatbardoshlikni
baxolash.
SWOT-taxlil.
SWOT - inglizcha Strengts (kuchlar), Weaknesses (zaif tomonlar),
Opportunities (qulay imkoniyatlar) va Threats (taxdidlar) suzlaridan
tuzilgan akronimdir. Kompaniyaning ichki holati asosan S va W bilan,
tashqi muxiti esa O va T kursatkichlarda ifodalanadi. 4.1-jadvalda SWOT-
taxlilda xisobga olish maqsadga muvofiq bulgan asosiy omillar keltirilgan.
SWOT-taxlilda xisobga olinadigan omillar
7

Kompaniyaning strategik istiqboli uchun kuchli jixatlar ayniqsa muximdir,
chunki ular strategiyaning poydevorini tashkil qiladi, raqobatli ustunliklar
ana shu jixatlar asosiga qurilishi lozim. Ayni paytda yaxshi strategiya zaif
jixatlarni kurib chiqishni xam talab qiladi. Tashkiliy strategiya bajarish
mumkin bulgan ishlarga yaxshi moslashgan bulishi lozim. Kompaniyaning
uziga xos jixatlarini aniqlash aloxida axamiyat kasb etadi. Bu esa
strategiyani shakllantirish uchun muximdir, chunki:
- noyob imkoniyatlar firmaga bozordagi qulay vaziyatlardan foydalanish
imkoniyatini beradi;
- bozorda raqobat ustunliklarini vujudga keltiradi;
10

- potensial jixatdan strategiyaning asosini tashkil etishi mumkin.
Tarmoqdagi qulay imkoniyatlarni kompaniyaning qulay imkoniyatlaridan
farqlash kerak. Tarmoqdagi ustivor va qayta paydo bulayotgan qulay
imkoniyatlar raqobat ustunligiga ega bulgan yoki usish uchun boshqa
imkoniyatlari bulgan kompaniyalar uchun ayniqsa mos keladi.
SWOT-taxlil quyidagi savollarga javob topishga yordam beradi:
- kompaniya uz strategiyasida uzining ichki kuchli tomonlaridan yoki
ustunliklaridan foydalanadimi? Agar kompaniyaning xech qanday ajralib
turuvchi ustunliklari bulmasa, uning qanday potensial kuchli jixatlari ana
shu ustunliklarga aylanishi mumkin?
- kompaniyaning zaif jixatlari uning raqobatdagi eng nozik tomonlarimi?
Ular ma’lum bir qulay jixatlardan foydalanishga imkon bermaydimi?
Strategik jixatdan kelib chiqqan xolda qaysi zaif jixatlarga tuzatish kiritish
kerak?
- qanday qulay sharoitlar kompaniyaga muvaffaqiyat qozonishga
imkoniyat yaratadi? Shuni qayd qilib utish lozimki, foydalanish usullari
bulmagan qulay imkoniyatlar sarobdan boshqa narsa emas. Firmaning
11

kuchli va zaif tomonlari uning boshqa firmalarga qaraganda qulay
imkoniyatlardan foydalanishga yaxshiroq yoki yomonroq darajada
moslashishiga yordam beradi.
- menejerni qaysi taxdidlar ko‘proq tashvishlantirishi kerak? U himoyani
yaxshi tashkil qilish uchun qaysi strategik chora-tadbirlarni amalga
oshirishi lozim?
Strategik qiymat taxlili.
Kompaniyada yuzaga kelgan vaziyatni eng aniq kursatadigan
indikatorlardan biri - uning uz raqobatchilariga nisbatan narx
pozitsiyasidir. Bu ayniqsa maxsuloti kam differensiyalashgan tarmoqlarga
ta’alluqli bulib, kompaniya har qanday sharoitda ham uz raqiblardan
orqada qolmasligi kerak, aks xolda raqobatli pozitsiyani qo‘ldan boy berib
qo‘yishi mumkin. Raqobatchilarning xarajatlaridagi farqlarga quyidagilar
sabab bulishi mumkin:
- xom ashyo, materiallar, tarkibiy qismlar, energiya va shu kabilarning
narxlaridagi farqlar;
- asosiy texnologiyalar, asbob-uskunalarning yoshidagi farqlar;
- ishlab chiqarish birliklarining kattaligi turlicha bulganligi, ishlab
chiqarishning kumulyativ ta’siri, ishlab chiqarish unumdorlik darajalari,
turli soliq sharoitlari, ishlab chiqarishni tashkil qilish darajasi va xokazolar
tufayli ichki tannarxlardagi farqlar;
- inflyatsiya va valyuta kurslarining uzgarishiga kuchli bog‘liqlik;
- transport xarajatlaridagi farqlar;
- taqsimot kanallariga sarflanadigan xarajatlardagi farqlar.
Strategik qiymatli taxlilda asosiy e’tibor firmaning uz raqiblariga nisbatan
qiymat pozitsiyasiga qaratiladi. Bunday taxlilning birlamchi taxliliy
yondashuvi qiymat zanjirini yasash bulib, ushbu zanjir xom ashyodan
12

pirovard iste’molchilarning narxlarigacha bulgan qiymat manzarasini aks
ettiradi (4.2-jadval).
Ushbu jadval xarakatlar/xarajatlar zanjirida raqobatchi firmalar bir-biridan
eng katta farq qiladigan uchta asosiy soxa borligini kursatadi: ta’minot
soxasi, taqsimot kanallarining ilg‘or qismlari, kompaniyaning uz ichki
faoliyati. Agar firma zanjirning orqa yoki oldingi qismlarida
raqobatbardoshlikni kuldan boy bersa, u raqobatbardoshlikni tiklash
maqsadida uz ichki xatti-xarakatlarini uzgartirishi mumkin.
Xatti-xarakatlarning soxalar buyicha qiymat zanjiri.
Qiymat bushliqlari asosan zanjirning orqa qismida yotsa, firma quyidagi
olti xil strategik xatti-xarakatlarni amalga oshirishi mumkin:
- yetkazib beruvchilar bilan uzi uchun qulay narxlar tug‘risida kelishib
olishi;
- yetkazib beruvchilar bilan ularning xarajatlarini kamaytirish maqsadida
ish olib borishi;
- moddiy xarajatlarni nazorat qilish uchun orqaga tomon
integratsiyalanishi;
- arzonroq o‘rinbosar tarkibiy qismlardan foydalanishga urinishi;
- taqsimotning narxlari maqbul bulgan yangi manbalarini topishi;
- zanjirning boshqa qismlarida tejamkorlik evaziga farqni kamaytirishga
urinishi mumkin.
13

Qiymat buyicha raqobatbardoshlikning boy berilishiga sabab zanjirning
ichki soxalarida bulsa, quyidagilarni amalga oshirish maqsadga
muvofiqdir:
- budjetning ichki moddalarini taftish qilish;
- ishchilarning va qimmatbaxo asbob-uskunalarning mexnat unumdorligini
kutarishga urinish;
- ba’zi texnologik jarayonlarni firmaning uzida emas, balki chetda bajarish
foydaliroq bulish-bulmasligini urganib chiqish;
- resurslarni tejovchi texnologik yangiliklarni investitsiyalash;
- qiymatning xavf tug‘dirayotgan tarkibiy qismlarini ishlab chiqarish va
asbob-uskunalarga yangi investitsiyalar obyekti sifatida kurib chiqish;
- maxsulotning qiymatini kamaytirish maqsadida uni yangilash va xokazo;
Firmaning raqobat pozitsiyasi kuchini baxolash.
Qiymat, raqobat pozitsiyasini baxolashga qo‘shimcha ravishda
kompaniyaning raqobat pozitsiyasi va raqobatchilik kuchini umumiy taxlil
qilish xam talab qilinadi. U quyidagi savollarga javob berishi kerak:
- firmaning bugungi raqobat pozitsiyasi qanchalik kuchli?
- bugungi strategiyadan foydalanilganda raqobat pozitsiyasining qanday
uzgarishini kutish mumkin?
- firmaning qanday raqobat ustunliklari bor?
14

Firmaning raqobat prozitsiyalarini baxolash uchun muvaffaqiyatning
asosiy omillari buyicha balli baxolar shkalasidan foydalaniladi. Bunda
firma va uning raqiblari buyicha ana shunday omillar solishtirib kuriladi
(4.3-jadval).
Umumiy qoida: kompaniya uzining raqobatdagi kuchli jixatlarini
kupaytirib borishi va uzining raqobatchilikdagi zaif jixatlarini ximoya
qilishi kerak. U uz strategiyasida uzining kuchli jixatlariga tayanishi va
zaif jixatlarini mustahkamlashga oid chora-tadbirlarni kurishi lozim.
Ayni paytda raqiblarning kuchli jixatlari reytingi xujumning qaysi
tomondan bulishini va aksincha, raqiblarning zaif tomoni qayerda
ekanligini kursatadi.
Agar aynan kompaniya raqobatda kuchli bulgan jixatlarda raqiblar zaif
bulsa, ushbu vaziyatdan foydalanib qolish chora-tadbirlarini kurish lozim.
4.3-jadval. Firmaning raqobat pozitsiyasidagi kuchli va zaif jixat
belgilari
Ustunlik belgilari Zaiflik belgilari
Muxim farq qiluvchi ustunliklar Real farq qiluvchi ustunliklarning
yuqligi
Bozor ulushining kattaligi (yoki Bozordagi asosiy raqiblarga
15

bozorda peshqadamlik) nisbatan yuqotishlar
Izchil yoki ajralib turuvchi
strategiya Aniq strategiyarategiyaning
yuqligi
Iste’molchilar sonining usishi va
ularning sodiqligi Iste’molchilar oldida obruning
pasayishi
Peshqadamlarning strategik
guruxida bulish O‘z pozitsiyalarini qo‘ldan boy
berayotgan strategik guruxga
tushib qolish
Tez usib borayotgan bozor
segmentlarida konsentratsiyalanish Bozor potensiali eng katta bulgan
soxalardagi zaiflik
Narxdagi ustunlik Tannarxi yuqori bulgan tovarlar
ishlab chiqarish
Daromad urtachadan yuqori Daromadlarning usishi
urtachadan past
Marketing maxorati urtachadan
yuqori Bozorda muvaffaqiyat
qozonishning asosiy omillari kam
Texnologik va innovatsion
qobiliyatlar urtachadan yuqori Maxsulotlar ishlab chiqishda
sustlik, sifatning yaxshi emasligi
Xavf-xatarlarga tashabbuskor,
tadbirkorlarcha yondashuv Vujudga kelayotgan taxdidlarga
nisbatan yaxshi pozitsiyaning
yuqligi
Qulay imkoniyatlarni kupaytirish
pozitsiyasi Asosiy raqiblarga nisbatan
yuqotishlar
4.4-jadval Kompaniyaning raqiblarga nisbatan strategik kuchini
baxolashning namunasi. (reyting shkalasi: eng zaif - 1, eng kuchli - 10,
qavs ichida - salmoqning reyting baxosiga kupaytmasi)
16

MAO / Kuch birligi salmo
q O‘rganila
yotgan
Kompaniy
a A raqib B
raqib V raqib
Maxsulotning
sifati/ishlanishi 0,10 8 (0,80) 5 (0,50) 9
(0,90) 6 (0,60)
Nufuz / imidj 0,10 8 (0,80) 7 (0,70) 10
(1,00) 6 (0,60)
Materiallar / qiymat 0,05 5 (0,25) 5 (0,25) 6
(0,30) 4 (0,20)
Texnologik san’at 0,05 8 (0,40) 5 (0,25) 5
(0,25) 4 (0,20)
Ishlab chiqarish
quvvatlari 0,05 9 (0,45) 7 (0,35) 10
(0,50) 6 (0,30)
Marketing / taqsimot 0,05 9 (0,45) 7 (0,35) 9
(0,45) 6 (0,30)
Moliyaviy resurslar 0,10 5 (0,50) 4 (0,40) 7
(0,70) 4 (0,40)
Nisbiy qiymat
pozitsiyasi 0,25 5 (1,25) 9 (2,25) 6
(1,50) 4 (1,00)
Narx buyicha
raqobatlasha olish 0,25 5 (1,25) 9 (2,25) 7
(1,75) 4 (1,00)
Kuch reytingi
(6,15) (7,30) (7,35) (4,60)
17

1. 2.Amaldagi strategiya qay darajada samarali ?
Strategiya qanchalik yaxshi amalga oshirilayotganini baxolash uchun
quyidagilar muxim:
kompaniyaning raqobatchilar orasidagi o‘rnini aniqlash;
kompaniyaning tarmoqdagi raqobat chegaralarini aniqlash;
kompaniyaning ishlab chiqarish, marketing, moliya va kadrlar soxasidagi
funksional strategiyalarini baxolash;
Kompaniya strategik va moliyaviy xolatining ko‘rsatkichlari
quyidagilardan iborat:
kompaniyaning bozordagi ulushi va tarmoqdagi o‘rni;
foyda xajmi oshadimi, kamayadimi va u raqobatchilarning shunday
ko‘rsatkichlariga nisbatan qanday;
sarmoyalar sof foydasining o‘zgarish tendensiyasi;
kompaniyaning sotuvlari umumiy bozordagiga nisbatan tez o‘syaptimi
yoki sekin o‘syaptimi;
kreditlar xajmi;
18

firmaning xaridorlar nazaridagi obro‘si, uning imidji;
kompaniyaning texnologiya, innovatsiya, sifat va xaridorlarga xizmat
ko‘rsatishda yetakchiligi va xokazo.
Qullanilayotgan strategiyani baxolash.
Qullanilayotgan strategiyani baxolash uchun kompaniya qanday
strategiyaga amal qilayotganligni tushunib olish lozim - bu:
- arzon narx vositasi bilan peshqadamlik qilish;
- raqobatchilardan farq qilib turish;
- iste’molchilarning tor guruxlariga yoki marketing bushliqlariga
ixtisoslashish.
Tarmoqdagi raqobatli vaziyatning yana bir xarakteristikasi vertikal
integratsiyalanish darajasi va bozorning geografik kulamidir. Bu yerda
ishlab chiqarish, marketing, moliya, ishchi kuchidan foydalanish
soxalaridagi yordamchi strategiyalarni taxlil qilish lozim.
Bunga qo‘shimcha ravishda kompaniya strategiyasining ayrim raqobatli
ustunliklarni ta’minlash maqsadida raqobatli pozitsiyani yaxshilashga
imkon beradigan sunggi amaliyotini taxlil qilib chiqish kerak.
Strategik faoliyatning eng aniq kursatkichlari quyidagilardan iborat:
19

- firma nazorat ostiga olgan bozor ulushining kattalashishi yoki
kichrayishi;
- firma oladigan daromad xajmining usishi yoki usmayotganligi xhamda
bu daromadning raqobatchilarga nisbatan qay darajada ekanligi;
- firmada sof foyda tendensiyalari xamda investitsiyalarning qaytish tezligi
qanday;
- firmada savdo xajmining bozordagi umumiy usishga nisbatan tez yoki
sekin usayotganligi va xokazo.
Tabiiyki, eng yaxshi strategiya xech qanday radikal uzgarishlarni talab
qilmaydigan strategiyadir.
3.Kompaniyaning kuchli va zaif tomonlari nimada?
Kuch bu shunday xususiyatki, kompaniyaga qo‘shimcha imkoniyatlar
beradi. Bu kuch maxoratda, sezilarli tajribada, qimmatli tashkiliy
resurslarda yoki aniq imkoniyatlarda, firmaga bozorda ustunlik yaratib
beruvchi yutuqlarda bo‘lishi mumkin. Kuch shuningdek, bozorda
raqobatchilikni kuchaytirish tajribasiga ega bo‘lgan boshqa bir kompaniya
bilan qo‘shilishi yoki sherikchilik qilish yo‘li bilan xam yaratilishi
mumkin.
Zaiflik bu kompaniya faoliyati uchun zarur bulgan nimaningdir
yetishmasligi, kompaniya qila olmaydigan qandaydir ish yoki
20

kompaniyani noqulay vaziyatga solib qo‘yadigan sharoit. Kompaniyaning
kuchli va zaif jixatlari aniqlangach, xar ikkala ro‘yxat o‘rganilishi va
baxolanishi lozim. Buning uchun SWOT tizimi qo‘llaniladi (taxlil,
xarajatlar taxlili, imkoniyatlar va boshqalar taxlili) . Bunda kuch va zaiflik
balansi tuziladi. Kompaniyaning eng muxim yutugi - bu raqiblariga
nisbatan kompaniya yaxshi bajara oladigan ishdir.
4.Kompaniyaning narxlari va xarajatlari raqobatbardoshmi ?
Kompaniya axvoli taxlilining muxim qismi - bu firma xarajatlarining
raqobatga bardoshliligini aniqlashdir. Baxolardagi farqlarning kelib
chiqish sabablari xilmaxil bo‘lishi mumkin. Ularning eng muximlari
quyidagilar:
xom ashyolar, butlovchi qismlar, quvvatlar va boshqa tovarlar narxlaridagi
farq;
texnologiyaning turliligi va jixozlar yoshining turliligi;
ishlab chiqarish xarajatlarining turliligi;
raqiblarning inflyatsiyaga va xorijiy valyutalar almashtiruv kurslarining
o‘zgarishiga bogliqlik darajasining turliligi;
marketing xarajatlarining turliligi;
transportirovka xarajatlarining turliligi ;
7)sotish shaxobchalarini tashkil etish xarajatlarning turliligi.
Raqobatga bardoshli bo‘lish uchun kompaniyaning xarajatlari raqiblar
xarajatlariga teng yoki undan past bo‘lishi lozim. Buning uchun
kompaniya qiymatlar zanjirining xar bir bo‘ginida taxlil o‘tkaziladi.
Qiymat yaratuvchi zanjir quyidagilardan iborat bo‘ladi.
Asosiy faoliyat doirasida:
moddiytexnika ta’minoti;
tayyorlash;
21

tovarlarni iste’molchilarga yetkazish;
sotish va marketing;
xizmat ko‘rsatish;
Qo‘shimcha faoliyat doirasida:
tadqiqotlar va ishlanmalar, texnologiyalar va tizimlarni rivojlantirish;
inson resurslarini boshqarish;
umumiy boshqarish;
Xarajatlarni to‘gri baxolash uchun menedjer 4 ta ishni bajarishi lozim:
firmaning qiymatlar zanjirini tuzish;
zanjir ichida turli uchastkalar o‘rtasidagi aloqani o‘rganish;
bozorda muvaffaqiyat keltiruvchi faoliyat turlarini aniqlash;
solishtirma baxolash o‘tkazish;
5. Kompaniyaning raqobat pozitsiyasi qay darajada mustaxkam?
Kompaniyaning raqobatga bardoshliligini aniqlash uchun qiymatlar
zanjiridan foydalanish yetarli emas. Kompaniyaning raqobatchilik kuchi
va pozitsiyasi chuqurroq taxlil qilinishi lozim. Buning uchun quyidagilar
aniqlanadi:
xozirgi vaqtda kompaniya o‘zining raqobat pozitsiyasini qanchalik qattiq
ushlab turibdi;
amaldagi strategiya saqlanib qolsa kompaniya raqobat pozitsiyasining
mustaxkamlanish va zaiflashish istiqboli qanday;
22

asosiy raqiblar ichida kompaniya qanday o‘ringa ega;
xozirgi vaqtda kompaniya asosiy raqiblardan ustunmi yoki orqadami;
tarmoqning xarakatlantiruvchi kuchlari, raqobat bosimlari,
raqobatchilarning kutilayotgan qadamlaridan kelib chiqib kompaniya
o‘zining pozitsiyasini ximoya qila oladimi;
Bu savollarga javob topish uchun quyidagilarni bajarish lozim:
1qadam tarmoqdagi muvaffaqiyatning kalit omillari ro‘yxati tuziladi;
2qadam xar bir ko‘rsatkich bo‘yicha kompaniya va uning raqiblariga baxo
beriladi;
3qadam raqiblarning kuchli tomonlariga berilgan baxo umumlashtiriladi;
4 qadam raqiblarning raqobatda ustunlik yoki zaif jixatlari xaqida xulosa
chiqariladi;
6. Kompaniya qanday strategik muammolarga to‘qnash keladi ?
1. 1)Yuqoridagi taxlil natijasini o‘rganib, menejerlar nimaga
e’tibor berish kerakligini aniqlashlari lozim. Kompaniyaning zaif
joyini topa bilish, ana shu zaifliklarni bartaraf qilish choralarini
ishlab chiqish menejerlarning asosiy vazifasiga aylanadi. Ushbu
vazifani muvaffaqiyatli bajarish uchun menejerlar quyidagi
savollarga javob topishlari lozim:
23

2. 2) tarmoqdagi xarakatlantiruvchi kuchlarni xisobga olganda
firmaning bugungi strategiyasi ma’qulmi;
3. 3) firmaning amaldagi strategiyasi tarmoqning kelajakdagi
muvaffaqiyatning kalit omillariga mos keladimi;
4. 4) tarmoqdagi 5 ta raqobat kuchlaridan amaldagi strategiya
yaxshi ximoya qiladimi;
5. 5) qanday vaziyatlarda bugungi strategiya kompaniyani tashqi
xavflar va ichki zaifliklardan ximoya qila olmaydi;
6. 6) bir yoki bir nechta raqiblarning xujumi kompaniyaga zarar
yetkaza oladimi, agar yetkaza olsa qanday zarar yetkaza oladi;
7. 7) kompaniya raqobat ustunligiga egami yoki u
raqobatchilikdagi kamchiliklarni tugatish uchun yanayam ko‘proq
ishlashi kerakmi;
8. 8) bugungi strategiyaning kuchli va zaif tomonlari nimalardan
iborat;
9. 9) kompaniyaning raqobat pozitsiyasini kuchaytirish uchun
qo‘shimcha choralar ko‘rish lozimmi;
Ushbu savollarning javoblari kompaniya amaldagi strategiyasini davom
ettirgani ma’qulmi yoki strategiyani tubdan o‘zgartirish lozimmi degan
savolga javob beradi.
24

Vaziyat taxlilining sunggi bosqichida kompaniyaning ish rejasini tashkil
qiluvchi barcha muxim strategik yondashuvlar aniqlanadi. U bajarilgan
vaziyat taxhliliga tayanishi va quyidagi savollarga javob berishi kerak:
- mavjud strategiya tarmoqdagi xarakatlantiruvchi kuchlarga mosmi?
- mavjud strategiya tarmoqning kelgusidagi muvaffaqiyat omillari bilan
qanchalik kuchli bog‘liq?
- mavjud strategiya xozir va ilgari emas, kelgusidagi beshta raqobat
kuchidan qanchalik yaxshi ximoyalangan?
- mavjud strategiya kompaniyani ichki xatarlar va tashqi zaifliklardan
ximoyalay oladimi?
- kompaniya bir yoki bir nechta raqiblarning xujumlaridan xavfsirashi
kerakmi?
- kompaniyaning qiymat pozitsiyasini yaxshilash, ijobiy imkoniyatlarni
kupaytirish yoki uning raqobatli pozitsiyasini yaxshilash uchun
qo‘shimcha chora-tadbirlarni amalga oshirish kerakmi?
25

2-BOB.KOMPANIYA XOLATINING TAXLILI
2.1Kompaniya strategik pozitsiyasini baxolash uslubi.
"Trest 12" AJning (keyingi o'rinlarda Kompaniya deb yuritiladi) asosiy
strategik maqsadlari quyidagilardan iborat:
moliyaviy barqarorlikni saqlash;
mehnat unumdorligini oshirish;
Kompaniya xizmatlarining raqobatbardoshligini oshirish;
ishlab chiqarish ko'rsatkichlarining o'sishini ta'minlash;
ishlab chiqarish faoliyatini va dasturiy ta'minotni rivojlantirish
vositalarini ta'minlash uchun foydalaniladigan uskunalar parkini
doimiy ravishda yangilashni amalga oshirish;
ko'rsatilayotgan xizmatlarning yangi turlarini tadbiq etish;
mijozlar doirasini kengaytirish;
mijozlarning maksimal darajada qoniqishini ta'minlash maqsadida
ko'rsatilayotgan xizmatlarning yuqori sifatini saqlash;
kompaniyaning ishlab chiqarish faoliyatini amalga oshirishda xavfsizlik
va mehnatni muhofaza qilish qoidalariga qat'iy rioya qilish.
Kompaniyaning asosiy faoliyat turlari:
• qurilish-montaj ishlarini bajarish;
26

• buyurtmachi-quruvchi funktsiyalarini bajarish;
• bosh pudratchi funksiyalarini amalga oshirish;
• binolarni demontaj qilish, buzish, sanoat, fuqarolik va boshqa ob'ektlarni,
shu jumladan aholi buyurtmasi bo'yicha rekonstruksiya qilish;
• turar-joy binolari, uylar, majmualar, shu jumladan, aholi foydalanishiga
topshirilgan binolarni qurish, rekonstruksiya qilish, sotish;
• avtomagistral, shosse yo'llari, aerodrom obyektlari bo’yicha qurish;
• suv inshootlarini qurish;
• ko'priklar qurish;
• bino va inshootlarning muhandislik jihozlarini o'rnatish;
• qurilish materiallari va konstruksiyalari (g‘isht, metall konstruksiyalar,
yog‘och buyumlar, shisha va ikki qavatli oynalar, quruq aralashmalar,
beton xomashyosi, temir-beton buyumlari va alyuminiy buyumlari va
boshqalar) ishlab chiqarish;
• mulk va materiallarni (asosiy fondlar, transport vositalari va
mexanizmlar va boshqalar)sotish va sotib olish;
27

• O‘zbekiston Respublikasi hududida va uning chegaralaridan tashqarida
yuk va yo‘lovchi tashish;
• mashinasozlik va mexanizasiyalash, avtotransport xizmatlari, yoqilg‘i-
moylash materiallarini quyish va hisobdan chiqarish, texnik xizmat
ko‘rsatish, texnikaviy va kapital montaj qilish;
• texnik-material yetkazib berish xizmatlari, vositachilik, komissiya
xizmatlari;
• aholiga pullik xizmatlar ko'rsatish, iste'mol tovarlari ishlab chiqarish;
• uy-joy fuqarolik maqsadlaridagi ob'ektlar va majmualarni qurish uchun
loyiha-smeta hujjatlarini ishlab chiqish, shu jumladan ularning
muhandislik tarmoqlari va tizimlarini murakkablik darajasining I-V
toifalari bo'yicha loyihalash;
• dizaynerlik ishlari;
• nashrlarni ishlab chiqish, texnik va boshqa maxsus adabiyotlarni sotish;
• jamiyat balansida mavjud bo‘lgan sport inshootlari va sog‘lomlashtirish
klublarida sport-sog‘lomlashtirish xizmatlarini ko‘rsatish, shuningdek,
sport-texnik vositalar, trenajyorlar, inventar va boshqa xizmatlar bilan
ta’minlash;
28

• havaskorlar, yoshlar va bolalar o‘rtasida tennis bo‘yicha musobaqalar,
shuningdek, bolalar sport tadbirlarini o‘tkazish;
• o‘z ehtiyojlari uchun ballonlarda suyultirilgan gaz bilan ishlaydigan
avtomobillarga yonilg‘i quyish faoliyatini tashkil etish va boshqa
korxonalarga, shuningdek, aholiga xizmat ko‘rsatish;
• tashqi-iqtisodiy faoliyat;
• ulgurji savdo faoliyatini amalga oshirish;
• chakana savdo faoliyatini amalga oshirish;
• qurilish materiallari, qismlar, yig'ma va boshqa vositalar sifatini nazorat
qilish bo'yicha laboratoriya sinovlarini o'tkazish;
• qurilish mutaxassisliklari bo'yicha ishchilarni o'qitish, tayyorlash va
qayta tayyorlash;
• bojxona va erkin omborlarda tovarlarni saqlash bo'yicha xizmatlar
ko'rsatish;
• O‘zbekiston Respublikasi hududida ham, undan tashqarida ham ishlab
chiqarish va ijtimoiy faoliyatga xususiy, qarzga olingan va yo’naltirilgan
mablag‘larini investitsiya qilish;
• ijara va lizing;
• qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa faoliyat turlari.
29

Marketing va sotish
Jamiyatning raqobatbardoshligini oshirish, insoniy va moddiy-texnika
salohiyatidan maksimal darajada foydalanish maqsadida ob’ektlar,
shuningdek, turdosh tarmoqlar qurilishida talab va taklifni aniqlash
bo‘yicha doimiy bozor tadqiqotlari olib borilmoqda. Qurilish turlari,
ularning maqsadi, mahalliy sharoitda zamonaviy texnologiyalar va yangi
materiallardan foydalanish o'rganiladi. Sifat, me’yoriy muddat va qurilish
tannarxini qisqartirishga alohida e’tibor qaratilmoqda. Mahalliy yetkazib
beruvchilar va ishlab chiqaruvchilarni izlash ham olib boriladi. Beton va
maxsus ishlarni bajarish uchun yetakchi xorijiy firmalarning asbob-
uskunalari mavjud. Ko‘pikli beton issiqlik izolatsiyasini o‘rnatish, hovuz
vannalarini bo‘yoq purkash orqali gidroizolyatsiya qilish, hovuz suvini
tozalash tizimlarini o‘rnatishning yangi usullari amaliyotga joriy etildi.
Binolarni bezashda zamonaviy materiallardan, shu jumladan o'zimizda
ishlab chiqarilgan mahsulotlardan foydalaniladi.
Ayrim turdagi ishlar va ishlab chiqarilgan materiallar sifatini tekshirish
uchun laboratoriya tashkil etildi. Payvandlash elementlarining laboratoriya
sinovlariga ko'ra, beton ishlari, qurilish, montaj ishlari va ishlab
chiqarilgan materiallarning sifati aniqlanadi. Arsenalda tahlil qilish uchun
zarur jihozlar mavjud.
Qurilish va boshqaruvning ilg‘or usullarini joriy etish bo‘yicha
rejalashtirilgan ishlar amalga oshirilmoqda.
30

Shu bilan birga, qurilishda, bozor ehtiyojlarini ta’minlashga muvofiq
o‘zlashtirilmagan hudud yoki rekonstruksiya qilinishi rejalashtirilgan
hudud “Trest 12” AJ faoliyati bozori hisoblanadi.
Kompaniyaning barcha faoliyati shartnoma asosida amalga oshiriladi.
Shartnomalar tuzilgunga qadar qonuniy ekspertizadan o'tkaziladi. Yuridik
xizmat jamiyat manfaatlarini himoya qilish, jumladan, qarzdorliklarni
undirish, sarflangan xarajatlarni qoplash bo‘yicha doimiy ish olib
bormoqda.
Qurilish-montaj ishlari asosan mustaqil ravishda amalga oshiriladi
(umumiy ish hajmining 90% gacha). Qurilishda subpudratchilar jalb
qilingan. Kompaniya boshqa pudratchilar, ishlab chiqaruvchilar va etkazib
beruvchilar bilan hamkorlikda ko'p yillik tajribaga ega. Pudratchilarni,
etkazib beruvchilarni tanlash mijozlar talablari asosida sifat, narx va
muddatlarni baholash bilan amalga oshiriladi. Byudjet mablag'lari
hisobidan qurilish vaqtida ishlab chiqaruvchilarning narxlari majburiy
ekspertizadan o'tkaziladi.
Jamiyatning ustav kapitalidagi davlat ulushi 50 foizdan ortiq ekanligini
hisobga olib, xarid qilish tartib-tamoyillari “Davlat xaridlari to‘g‘risida”gi
O‘zbekiston Respublikasining 2018-yil 9-apreldagi O‘RQ-472-son
31

Qonuniga muvofiq amalga oshirilmoqda.
Ish sifati, qurilish muddati, narxi, shuningdek kafolatlar bo'yicha
takliflarimiz, qoida bo’yicha, mijozlar talablariga javob beradi. Pudrat
ishlari dasturi doimiy ravishda buyurtmachilar bilan tuzilgan shartnomalar
asosida shakllantiriladi.
Mahsulot tavsifi va asosiy mijozlar
Qurilish mahsulotlari – bu tayyor ishlab chiqarish, korxonalar, alohida
binolar, inshootlar, turar-joy binolari, transport, aloqa, qishloq xo'jaligi
obyektlari va boshqalarni ishga tushirish yoki rekonstruksiya qilish.
Ob'ektlarni qurish bo'yicha asosiy buyurtmachilar: O'zbekiston viloyatlari
hokimliklari "Yagona buyurtmachi xizmati" injiniring kompaniyalari,
O'zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Qurilish ishlari bo'yicha
qo'shma direksiya, "Avtosanoat injiniring" MChJ, O‘zbekiston
Respublikasi Markaziy banki, O‘zbekiston Respublikasi vazirlik va
idoralari va boshqa buyurtmachilar.
Tuzilgan shartnomalarga muvofiq keyingi yillarda quyidagi obyektlar
qurildi:
32

- O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi binosini kapital ta’mirlash
va muhandislik kommunikasiyalarni modernizatsiya qilish (2013-2017);
- Ko‘ksaroy qarorgohi davlat muassasasining hududining yo‘l bo‘yida
yangi blok qurish va obodonlashtirish (2018 yildan);
- O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiy taraqqiyot va kambag‘allikni
qisqartirish vazirligi ma’muriy binosini rekonstruksiya qilish va jihozlash
(2017 yildan);
- Toshkent shahrining Olmazor tumanidagi A.Qodiriy nomidagi madaniyat
va istirohat bog‘ini rekonstruksiya qilish (A.Qodiriy haykali, poydevor
qurish, ijodiy maktablar, adabiyot muzeyi, kutubxona qurish va tutash
hududni obodonlashtirish (2019-yil)) ;
- O‘zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidentining Samarqand, Qarshi va
Xiva shaharlaridagi haykallari poydevori, Qabriston hududidagi yodgorlik
majmuasi (2017-2018);
- TVOKU 21-son Harbiy shaharcha hududini rekonstruksiya qilish,
binolarni qurish va obodonlashtirish (2017 yildan);
- Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti binolarini
rekonstruksiya qilish (2017-2018);
- Qirg'iziston Respublikasining O'sh shahrida maktab binolari majmuasini
qurish va jihozlash (2017 yildan);
33

- Shahrisabz shahridagi dehqon bozorini kapital rekonstruksiya qilish
(2015-2016);
- Urganch shahridagi rasmiy delegatsiyalarni qabul qilish uyi (2012-2018)
va boshqalar.
Uzoq muddatli va o‘zaro manfaatli hamkorlikka asoslangan doimiy
mijozlarimiz bizni ishlarni bajarishga va ob’yektlar qurilishi bo‘yicha
tenderlarda ishtirok etishga jalb qiladi.
Barcha ob'ektlardagi ishlar kompaniya tomonidan bosh pudrat, subpudrat,
shuningdek, tayyor yetkazib berish, tender va to'g'ridan-to'g'ri
shartnomalarda ishtirok etish, shuningdek, hukumat qarorlari asosida
amalga oshirilgan va amalga oshirilmoqda.
“Trest 12” AJ va uning tarkibiy bo‘linmalari 2014-yilda Davlat statistika
qo‘mitasi, Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va
Toshkent shahar hokimliklari bilan birgalikda “Davarxitektqurilish”
qo‘mitasi tomonidan tuziladigan qurilish-pudrat tashkilotlarining reestriga
kiritildi.
Buyurtmalar paketlarini shakllantirish
Maqsadli dastur kompaniyaning moliyaviy natijalarini bashorat qilish
uchun rejalashtirilgan davrda ishlarning umumiy hajmini aniqlash uchun
34

tuziladi. Shu bilan birga, qurilish vaqtida buyurtmachilar bilan tuzilgan
shartnomalar shartlaridan kelib chiqib, ob'ektlardagi ish hajmi doimiy
ravishda tuzatiladi.
2021 yil uchun buyurtmalar prognoz paketi shakllantirildi. 2021 yil uchun
pudrat ishlarining manzilli dasturi ilova qilingan. Bunday holda, asosiy
ob'ektlar quyidagilar hisoblanadi:
- 19.09.2016 yil 25-son 40,0 mlrd.so‘m miqdoridagi shartnoma asosida
“O‘zbekfilm” AJ bino va inshootlarni rekonstruksiya qilish;
- 19.11.2020 yil 4-sonli 44,3 mlrd.so‘m miqdoridagi shartnoma asosida
O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari akademiyasi, Toshkent
shahridagi 21-sonli harbiy bilim yurtida 3-bosqichli harbiy mashinalar
arkasidagi majmuaning uch qavatli o‘quv laboratoriyasi binosi qurilishi;
- 17.12.2017 yildagi 39-sonli 300,0 mlrd.so’m miqdoridagi shartnoma
asosida O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Islom
sivilizatsiyalari markazini qurish;
- 2019-yil 07-09-sonli 769-24d-sonli 100,0 mlrd.so‘m miqdoridagi
shartnoma asosida Toshkent shahar, Yunusobod tumani, Sh.Rashidov
ko‘chasi, 5-uy manziliga tutash hududdagi favvora tagida yer osti
avtoturargohi qurish bilan birga bino qurish.;
35

- 2019-yil 17-10-sonli 1173-24d-sonli 50,0 mlrd.so‘m miqdoridagi yarim
qatorli shartnoma asosida Toshkent shahar Olmazor tumani Qora-qamish
ko‘chasida G‘alaba bog‘i majmuasi qurilishi;
- 21.06.2017 yildagi 14-son 40,0 mlrd.so‘m miqdoridagi shartnoma
asosida “Jizzax” EIZda avtomobillar ishlab chiqarishni tashkil etish.
- 2019-yil 16-maydagi 10-05-sonli 50,0 mlrd.so‘m miqdoridagi shartnoma
asosida Respublika ixtisoslashtirilgan shoshilinch tibbiy yordam ilmiy
markazining kardiojarrohlik, transplantatsiya va neyroxirurgiya bo‘limi
uchun 75 o‘rinli, jarrohlik xonalari bilan 5 qavatli bino qurish.;
- 2016-yil 15-fevraldagi 07-sonli 80,0 mlrd.so'm miqdordagi shartnoma
asosida Toshkent davlat stomatologiya instituti bosh korpus va boshqa
obyektlar qurish.
Qurilish-montaj ishlarini ishlab chiqarishda istiqbolli reja sifatida
shartnoma majburiyatlarini bajarish, ishlab chiqarish jarayonlari
samaradorligini oshirish, rentabellik darajasini va raqobatbardoshligini
oshirish, shuningdek, aholi bandligini ta’minlashni nazarda tutiladi.
Shu bilan birga, qayd etish joizki, COVID-19 pandemiyasi ta siri tufayliʼ
mamlakatda va dunyoda yuzaga kelgan vaziyat va ish tartibiga ko ra,
ʻ
tuzilgan shartnomalarga o zgartirishlar kiritilishi mumkin.
ʻ
Ishlab chiqarish va transport bazasi
36

Tuzilgan shartnomalar bo‘yicha zimmasiga olingan majburiyatlarni
bajarish uchun qurilish-montaj ishlari sifatli va o‘z vaqtida bajarilishi
zarur. Bu borada o‘z ishlab chiqarish bazasini rivojlantirish, jamiyatni
maxsus texnika, transport vositalari va boshqa turdosh ishlab chiqarish
turlari bilan jihozlashga alohida e’tibor qaratilmoqda.
Kompaniya ikkita statsionar va bitta ko'chma beton ohak qurilmasiga
(CRU) ega bo'lib, uning ixtiyorida temir yo'l shoxobchasi, yoqilg'i quyish
shoxobchasi, ta'mirlash bazasi va zarur omborxonalar, garajlar va qutilar
mavjud. Unda avtotransport vositalari, qurilish mashinalari va
mexanizmlari mavjud. Shu jumladan:
- yuk tashish tarnsporti: tekis tashuvchi avtomashinalar - 26 dona,
samosvallar - 28 dona, yarim tirkamali avtotraktorlar - 15 dona, beton
aralashtirgichlar - 19 dona,
- maxsus avtomashinalar: yonilg‘i tashuvchi avtomashinalar – 4 dona,
sement tashuvchi avtomashinalar – 2 dona, sug‘orish mashinalari – 2 dona,
suv tashuvchilar – 2 dona, beton nasoslar – 2 dona, avtogidravlik liftlar – 7
dona;
- maxsus jihozlar: mobil beton nasoslari - 3 dona, avtokranlar - 16 dona,
minora kranlari - 9 dona, paletli kranlar - 2 dona, buldozerlar - 3 dona,
g'ildirakli ekskavatorlar - 6 dona, paletli ekskavatorlar - 4 dona., mini
37

ekskavatorlar - 1 dona, old yuk ko‘taruvchilar – 3 dona, ort yuk tashuvchi
ekskavatorlar – 3 dona, mini-yuk ko‘taruvchilar – 4 dona, yuk
ko‘taruvchilar – 3 dona, tuproq tebranish roligi – 5 dona, tirkamali
traktorlar – 2 dona;
- yo'lovchi tashish: avtobuslar - 5 dona, engil avtomobillar - 72 dona;
- har xil turdagi qurilish ishlarini bajarish uchun asbob-uskunalar va
moslamalar: kompressorlar - 18 dona, SAK - 2 dona, beshiklar - 14 dona,
fasad liftlari - 8 dona, elektr buyumlar - 5 dona. va boshqalar.
Korxonaning barcha filiallari kichik hajmdagi mexanizasiyalash va
zamonaviy asbob-uskunalar bilan jihozlangan.
Korxona filiallarida xarid qilingan texnikaning ishlashini ta’minlash uchun
zarur mehnat va moddiy resurslar, avtoturargoh, yoqilg‘i quyish
shoxobchasi va ustaxonalar mavjud. Bularning barchasi texnologik
talablar asosida uzluksiz ishlarni olib borish va bajariladigan ishlar hajmini
oshirish hamda ulardan qo‘shimcha foyda olish imkonini beradi.
"Trest 12" AJ barcha turdagi qurilish-montaj ishlarini mustaqil ravishda
amalga oshirish imkoniyatiga ega, shuningdek:
- binolarni, sanoat inshootlarini, shu jumladan inshootlarni - yer osti temir-
beton bunkerlari, shuningdek, tog’ jinslarni demontaj qilish;
- chuqurlarni va har xil turdagi tuproq ishlarini ishlab chiqishni amalga
oshirish;
38

- yuqori sifatli beton va ohak aralashmalarini ishlab chiqarish;
- yuk mashinalarida, maxsus transport vositalarida (mikserlar, sement yuk
mashinalari, traktorlar) yetkazib berishni amalga oshirish, shuningdek
ishchilarni ish joylariga etkazib berish;
- barcha turdagi beton ishlari va monolit ishlarini bajarish;
- tashqi, ichki tarmoqlarni yotqizish va maxsus maqsadli ob'ektlarni qurish
bo'yicha ishlarni bajarish;
- loyihalash va dizaynerlik ishlarini bajarish;
- profil, ikki qavatli oyna va metalldan mahsulot va konstruksiyalarni
ishlab chiqarish;
- bajarilgan ishlar sifatini oshirish;
- bajarilgan ish vaqtini sezilarli darajada qisqartirish;
- uchinchi tomon tashkilotlariga ushbu turdagi ishlar, xizmatlar bo'yicha
xizmatlar ko'rsatish, shuningdek o'z ishlab chiqarish mahsulotlarini taklif
etish.
Prognozlarga ko'ra, foydaning bir qismi, shuningdek, jalb qilingan
mablag'lar yangi ishlab chiqarishni o'zlashtirish, ishlab chiqarish bazasini
qayta jihozlash, mashina va uskunalar sotib olish, yangi texnologiyalarni
joriy etish, ularga imkon beradigan ixtisoslashtirilgan ish turlarini
39

bajaradigan bo'linmalarni yaratish qo'shimcha foyda olish uchun
ishlatiladi.
Shuningdek, olingan foydaning bir qismi, jalb qilingan mablag‘lar
hisobidan ishlab chiqarish bazasini qayta jihozlash, texnika va uskunalar
sotib olish, yangi texnologiyalar va ishlab chiqarishni joriy etish uchun
kamida 8,0 milliard so‘m mablag‘ yo‘naltirish.
Ayniqsa:
- Chirchiq shahri, Qang‘li ko‘chasi 16. va Toshkent shahrida, “4R-21”
yo‘li yaqinida joylashgan 4 gektar maydonda joylashgan ikkita ishlab
chiqarish bazasini qurish uchun;
- 2018-yil dekabr oyida “Tashkent city” Xalqaro biznes markazi qurilishi
munosabati bilan O‘zbekiston ko‘chasi, 16-uyda joylashgan bino
buzilishiga olib kelgan “Trest 12” AJ ma’muriy binosida qurilish ishlari
yakunlanganligi uchun.
Optimallashtirish maqsadida o‘z ehtiyojlari uchun asosiy vositalarni sotib
olish xarajatlari qayta ko‘rib chiqildi, xususan, 2021-yilda qarz mablag'lari
hisobidan tanqislikni qoplagan holda foydadan xarajatlarni kamaytirish
rejalashtirilgan.
Mavjud va xarid qilingan texnikalarni ta’mirlash va texnik xizmat
ko‘rsatish uchun har yili 2,0 mlrd.so‘m miqdorida ehtiyot qismlar va
butlovchi qismlar xarid qilish rejalashtirilgan. Agar kerak bo'lsa, qarz
40

mablag'lari qo'llaniladi. Shu bilan birga, ishlab chiqarish bazalarida
qurilish ishlari vaqtincha to‘xtatildi. Jamiyat ma’muriy binosida qurilish
ishlari sur’ati sekinlashdi.
41

3-BOB. Strategiya yaratishning vazifalari
3.1. Strategik ko’rishni shakllantirish.
Strategik ko’rishni shakllantirish
Kompaniya menejerlarining «tashkilot faoliyatning qanday turlari bilan
shugullanmoqchi va kelajakda qanday bo’lmoqchi?» - degan masalaga
qarashlari strategik ko’rish deyiladi. Strategik ko’rish - «biz kimmiz, nima
qilyapmiz, nima qilmoqchimiz» degan savollarga javob beradi. Ba’zan
kompaniyalar o’zining vazifasini noto’gri belgilab, uni faqat foydada
ifodalaydilar. Biroq foyda kompaniya bajaradigan ishning natijasidir.
Faqat foyda olishga qaratilgan kompaniyaning missiyasi korxonalarni
birbiridan farqlash imkonini yo’qotadi. Vaxolanki, xar bir kompaniya
o’zining qiyofasiga - imidjiga ega bo’lishi kerak.
Yaxshi o’ylab ko’rilgan strategik ko’rish va kompaniya missiyasini
asoslash quyidagi 3 ta jixatdan iborat:
1. 1)kompaniya biznesning qaysi sohasida ishlayotganligini
tushunish;
2. 2)kompaniyaning strategik ko’rishi va missiyasini aniq, lo’nda
va ilxom bilan tushuntirib berish;
3. 3)kompaniya strategik ko’rishi va missiyasini o’zgartirish
xaqida o’z vaqtida qaror qabo’l qilish;
Faoliyat doirasini to’g’ri aniqlash uchun quyidagi omillarni xisobga
olish lozim:
1. 1)axolining extiyoji, ya’ni nima ishlab chiqarish kerak
2. 2)xaridorlar guruxi, yoki tovarni kim uchun ishlab chiqaramiz
42

3. 3)texnik va funktsional ijro, ya’ni xaridorlar extiyojini qanday
qondiramiz
SHunday qilib, birinchi masalani to’g’ri xal qilish uchun «nimaga
bo’lgan extiyojni, qanday qilib va kimning extiyojini qondiramiz» -
degan savollarga javob topish lozim.
Faoliyat doirasini belgilash 2 xil bo’ladi:
1. umumiy
2. detallashtirilgan
Umumiy belgilashga misol: ichimliklar, mebel, xalqaro pochta xizmati,
sayoxatlar va turizm. Detallashtirilgan belgilashga misol: alkogolsiz
ichimliklar, sport poyafzali, ofis uchun mebel, jo’natmalarni tunda
yetkazib berish, Karib dengizida plyaj tashkil etish va xokazo.
Kompaniya maqsadlarini o’rnatish
Maqsadni aniqlash strategik ko’rish va kompaniyaning rivojlanish
yo’nalishlarini aniq maqsadga aylantirib beradi. Maqsad - bu korxona
boshqaruv apparatining belgilangan vaqtda aniq natijaga erishish
majburiyatidir.
Korxonaning o’zoq muddatli rejalari aniq o’lchanadigan konkret
vazifalarga aylantirilmaguncha missiya va Korxonaning kelajak niyatlari
43

chiroyli so’zlar bo’lib qolaveradi. Maqsadni aniqlash strategik
boshqarishning xal qiluvchi daqiqasidir.
Korporativ maqsad - bu tashkilot o’z aktsionerlarining manfaatlariga
qanday qarashini ko’rsatuvchi birinchi hal qiluvchi ko’rsatkichdir.
Maqsadga yo’nalganlik Korxonaning biznesini, asosiy maqsadlarini,
xarakteristiqalarini va uning yetakchi falsafasini ifodalaydi. Maqsadga
yo’nalganlik kelgusi strategik qarorlar uchun tashkiliy mazmun kasb etadi.
Korporativ maqsadga yo’nalganlikning uch asosiy tarkibiy qismi
quyidagilardan iborat:
● Korxonaning biznesini aniqlash
● uning asosiy maqsadlarini belgilash
● korporativ falsafani aniqlash.
Kompaniyaning maqsadga yo’nalganligi va strategiyasini ifodalashga
turli tashqi va ichki guruxlar ta’sir ko’rsatadi (3-rasm.)

3-rasm. Maqsadni belgilash va korxona strategiyasini shakllantirishda
xarakatlanuvchi guruhlar
Biznesni aniqlashda quyidagi savollarga javob berish lozim:
44

- Bizning biznesimiz nimadan iborat?
- U qanday bo’ladi?
- U qanday bo’lishi kerak?
Birgina biznes bilan shug’ullanuvi kompaniya uchun «Bizning
biznesimiz nimadan iborat?» degan savolga beriladigan javob quyidagi
savollarga javob topishni taqozo etadi:
- kimning ehtiyoji qondiriladi (istemolchilarning qanday guruxlari)?
- qanday extiyojlar qondiriladi (istemolchilarning qaysi extiyojlari)?
- istemolchilarning extiyojlari qanday qondiriladi (san’at yoki farq
qiluvchi ustunliklar)?
Diversiyalangan kompaniya uchun «Bizning biznesimiz nimadan
iborat?» degan savol ikki tabaqada ko’rib chiqilishi kerak:
- xo’jalikning o’rta bo’g’inlari uchun istemolchiga yo’naltirilgan (birgina
biznes bilan shug’ullanuvchi kompaniya uchun ham);
- korporatsiya miqyosidagi xo’jalikning o’rta bug’inlari portfeliga
yo’naltirilgan.
Bu esa quyidagilarni o’z ichiga oladi:
- kompaniya portfelining maqsadlari;
- xo’jalikning o’rta bug’inlari portfeli diversifikatsiyasi;
- portfeldagi xo’jalikning o’rta bug’inlari o’rtasidagi balans.
Uzoq muddatli va qisqa muddatli maqsadlar
Maqsadlarni qo’yish - biznes missiyasining maxsus maqsadlar qatoriga
aylanish jarayonidir. Ayni paytda tashkilotning xar bir bo’linmasini kerakli
45

tomonga yo’naltirish jarayoni ham ana shunday boshlanadi. Maqsadlar
menejer muvaffaqiyatga erishish uchun muxim deb xisoblagan xar bir
muxim natija uchun zarurdir. Maxsus muhim natijalar odatda tarmoqning
miqyosi va darajasini, ishning rivojlanishi, investitsiyalarning
qaytarilishini, dividendlarning o’sishini, bozorning o’lchamlarini, sifatli
mahsulotning yoki texnologik peshqadamlikning obro’sini, beqaror
iqtisodiyotda ishlay olish qobiliyatini, diversifikatsiya darajasini,
moliyaviy qudratni, istemolchilarga xizmat ko’rsatishni, qiymat bo’yicha
raqobatlasha olish qobiliyatini o’z ichiga olishi mumkin.
Mashxur kompaniyalarning maqsadlariga misol keltiramiz:
● Federal Express: Dunyodagi eng katta va eng yaxshi transport
kompaniyasi bo’lish
● Alcan Aluminum: Eng arzon alyuminiy ishlab chiqaruvchi korxona
bo’lish.
● General Electric: Dunyodagi eng qudratli raqobatchi bo’lish,
kompaniya biznesining har bir sohasida bozordagi ulush bo’yicha
birinchi yoki ikkinchi o’rinni egallash.
● Atlas Corp: arzon oltin ishlab chiqaruvchi o’rtacha ishlab
chiqaruvchi bo’lish va oltin ishlab chiqarish xajmini yiliga 125000
untsiyaga yetkazib, 1500000 untsiyaga teng oltin zaxirasiga ega
bo’lish.
● Black and Decker: yangi mahsulotlar chiqarishni va biznesni
globallashtrishni davom ettirish
Bu yerda ham o’zoq muddatli, ham qisqa muddatli maqsadlar talab
qilinadi. O’zoq muddatli maqsadlar ikki xil bo’ladi: birinchidan, ular o’zoq
46

muddatli maqsadlarga erishish uchun bugun nima qilish kerakligini
ko’rsatadi, ikkinchidan bunday maqsadlarning mavjudligi menejerni o’zoq
muddatli istiqbolni xisobga olgan xolda bugungi qarorlarni qabo’l qilishga
undaydi.
Qisqa muddatli maqsadlar izchillik bilan eng yaqin kelajakda qaysi
natijalarga zudlik bilan erishish kerakligini ko’rsatib beradi. Ular
tashkilotga tanlab olingan yo’ldan borish uchun kerak bo’lgan tezlikni
xam, qilinishi kerak bo’lgan ishlarning talab qilingan darajasini xam
(qachon va qanchalik ko’p ish qilish kerakligini) ko’rsatadilar.
Tashkilotning maqsad va vazifalari ochiqoydin bo’lishi lozim. Ba’zi
kompaniyalarning menejerlari xar bir xal qiluvchi natija uchun maqsadlar
belgilaydilar va so’ngra erishish lozim bo’lgan maqsadlar sari qat’iy
xarakat qiladilar. Odatda ular menejerlari umidga, iltimosga va yaxshi
niyatlarga tayanadigan kompaniyalarga qaraganda g’oliblikka yaxshiroq
nomzod bo’ladilar. Bu yerda «daromadni maksimallashtirish»,
«xarajatlarni kamaytirish», «samaradorlikni oshirish», «savdo xajmini
oshirish» kabi iboralarni ishlatmaslik kerak.
Strategik fikrlash uchun maqsadlar ierarxiyasini raxbarlikning barcha
tabaqalari uchun kompleks ravishda belgilab olish muximdir. Bu barcha
menejerlar uchun vazifalarni aniqlashtirishdan tashqari, ularga
erishishning realligini ham ta’minlaydi (bu maqsadda jarayonda quyi
tabaqadagi menejerlar xam ishtirok etadi).
47

Maqsadni belgilashda kompaniya paychilari manfaatlarini xisobga olish.
Paychilar kompaniyani kapital bilan ta’minlaydilar va buning evaziga
o’z investitsiyalaridan munosib daromad olish ulushini qo’lga kiritadilar.
Kompaniyaning aktsionerlari uning qonuniy mulk egalari xisoblanadilar.
Binobarin, ko’pchilik korporatsiyalarning maqsadi aktsionerlarning
daromadlarini imkon qadar ko’paytirishdan iboratdir. Paychilar o’z
kapitallaridan ikki xil yo’l bilan foyda oladilar:
- dividendlardan;
- bozorning ko’lami kengayganda (aktsiyalarning bozor narxi ortganda)
kapitalning qiymati ortishidan
Kompaniya uchun aktsionerlar daromadini oshirishning eng yaxshi yo’li
investitsiyalarning qaytish tezligini oshirish strategiyasidan foydalanishdir,
bu esa kompaniya samaradorligini ko’rsatuvchi juda yaxshi indikatordir,
ya’ni uning samaradorligi qanchalik yuqori bo’lsa, dividend to’lash
qobiliyati shunchalik yuqori bo’ladi. Bundan tashqari, investitsiyalarning
tez qaytishi kompaniya aktsiyalariga bo’lgan talabning kuchayishiga ham
olib keladi.
Strategiyani ishlab chiqish
Tashkilot strategiyasi bu kompaniyaning to’rgan joyidan erishmoqchi
bo’lgan joyiga qanday qilib o’tkazish mumkin, degan masalani yechish
xaqidagi yo’riqnomadir. Odatda strategiya 4 ta darajada ishlab chiqiladi:
48

1. korporativ strategiya (kompaniya va uning faoliyat yo’nalishlari
bo’yicha umumiy strategiya);
2. ishbop strategiya (kompaniyaning xar bir yo’nalishi uchun
strategiya);
3. funktsional strategiya (kompaniyaning xar bir funktsional to’zilmasi
uchun strategiya);
4. amaliy strategiya (asosiy to’zilmalar: zavodlar, savdo shaxobchalari
va bo’limlar uchun );
Strategiyani ishlab chiqishning asosiy tashkiliy pog’onalari.
Strategiya faqat oliy raxbariyat miqyosidagina ishlab chiqilishi mumkin
emas. Uni ishlab chiqishning quyidagi to’rtta pog’onasini ajratib olish
maqsadga muvofiqdir:
● korporatsiya miqyosi,
● bo’linmalar miqyosi
● funktsional miqyosi
● quyi pog’ona menejerlari (dala komandirlari).
Kompaniya strategiyasining shakllanishiga ta’sir etuvchi omillar
Kompaniya strategiyasini aniqlashga ko’plab omillar ta’sir qiladi. Bu
omillarning o’zaro ta’siri xar bir tarmoqda o’ziga xos xususiyatlarga ega
bo’lib, vaqt davomida o’zgarib turadi. Strategiyani belgilovchi omillar
doim birbiridan farq qiladi. Korxona hamisha xam o’zi xoxlagan
49

strategiyani tanlay olmaydi. Uning xarakatlari qonun , davlat siyosati,
ijtimoiy tartiblash va jamiyat mavqei bilan chegaralanadi.
Strategiyani ijtimoiy talablarga moslashtirish quyidagilarni nazarda
tutadi:
1. jamiyat manfaatlari va odob meyorlari doirasida ishchanlik
ko’rsatish;
2. ijtimoiy afzalliklar va jamiyat extiyojlariga ijobiy qarab o’z
faoliyatini tartibga solish;
3. tartiblashtiruvchi meyorlar bilan ziddiyatga bormaslik uchun zarur
xarakatlarni o’z vaqtida amalga oshirish;
4) aktsiyadorlar manfaati va jamiyat manfaatlari o’rtasida muvozanatni
saqlash;
5) jamiyatda kompaniyaning fuqarolik pozitsiyasini ta’minlash.
Tarmoqning jozibadorligi va raqobat darajasi strategiyani belgilashga
katta ta’sir ko’rsatadi. Kompaniya strategiyasini shugullanilmagan sohaga
asoslab qurish mutlaqo yaramaydi. Strategiya kompaniyaning yaxshi
bilgan ishiga asosan qurilishi lozim.
Strategiyada xisobga olinishi va aslida uni belgilovchi birlamchi
omillarning oddiy modeli. Bu omillarning o’zaro ta’siri odatda kompleks
xarakterga ega bo’lib, tarmoq va kompaniya uchun alohida farqlanadi.
50

Odatda, ichki va tashqi vaziyat o’rtasidagi farq aniq bo’lmasa, raqobatli
ustunlikka erishilmasa, kompaniyaning faoliyati yaxshilanmagan bo’lsa,
strategiyaning o’zi muvaffaqiyat keltirmaydi.
Strategiya yaratishga turli xil yondoshuvlar
Strategiya to’zishga yondoshuvlar quyidagicha bo’ladi:
1. 1)Bosh strategik yondoshuv bunda strategiyani boshliqning
o’zi ishlab chiqadi. Bunday xolda boshqaruvchi axvolni baholashga,
muqobil strategiyalarga va strategiya detallariga kuchli ta’sir
qiluvchi asosiy strategik va asosiy tadbirkor sifatida chiqadi.
2)Vakolatlarni berish yondoshuvi - bunda strategiyani to’zish
xodimlarga yoki komissiyaga topshiriladi. Bunday xolda mas’ul
boshqaruvchi strategiyani ishlab chiqishni boshqalarga, asosan, strategik
rejalashtirish bo’yicha personalga yoki ishonch bildirilgan xodimlardan
to’zilgan maxsus komissiyaga topshiradi.
3)Qo’shma (kollaboratsion) yondoshuv - bu avvalgi ikki yondoshuv
o’rtasidagi oraliq variant. Bunday usulning eng kuchli tomoni shundaki,
strategiyani ishlab chiqish kimlarga topshirilgan bo’lsa, uni ushalarning
o’zlari bajarishlari kerak bo’ladi.
4)Tashabbusli yondoshuv. Bunday yondoshuvda boshqaruvchi
kelishilgan strategiyani ishlab chiqish uchun strategiya detallarini ishlab
chiqishdan xam, «g’oyalar generatorlari» guruxini boshqarishdan xam
manfaatdor emas. Bilaks, boshqaruvchi oqilona strategiyani ishlab chiqish,
ximoya qilish va xayotga tadbiq etish uchun menejerlarni o’zlarini safarbar
etadi. Strategiyani ishlab chiqish uchun boshqaruvchilar foydalanishlari
mumkin bo’lgan turt asosiy yondoshuvning birortasi xam eng yaxshi
51

yondoshuv sifatida yo’zaga chiqmaydi. Ularning xar birini kuchli va
kuchsiz tomonlari mavjud.
Kompaniya va boshqaruvchilar strategiyani ishlab chiqish bo’yicha
variantlarni turlicha bajaradilar.Kompaniya egasi tomonidan
boshqariladigan kichik kompaniyalarda strategiyani ishlab chiqish
norasmiy kechadi. Yirik Korxonalar strategiyani xar yili rejalashtirish
ishlab chiqishga moyildir. Strategiyani belgilashning tashkiliy jarayonida
boshqaruvchilar shaxsan qatnashadilar.
Strategiya ma’naviy jixatdan sog’lom bo’lishi kerak. Kompaniyaning xar
bir xarakati axloqodob, ma’naviyat doirasida bo’lishi lozim. Kompaniya
mulkdorlar, xizmatchilar, xaridorlar, yetkazib beruvchilar va jamiyat
oldida burchlidir. Kompaniyaning yetkazib beruvchilar oldidagi burchi
bozor munosabatlariga quriladi. Kompaniya bilan yetkazib beruvchi xam
sherik, xam o’zaro raqibdir. SHuning uchun ular o’rtasidagi munosabatlar
aniq belgilab olinishi lozim.
Jamiyat nazarida xar bir kompaniya «yaxshi fuqaro» tushunchasiga mos
bo’lishi, o’z vazifalarini xalollik bilan bajarishi, ya’ni soliqlarni o’z
vaqtida to’lashi lozim.
Falaba qozonish strategiyasini belgilovchi mezon
Agar strategiya kompaniyaning axvoliga mos bo’lmasa, raqobat
ustunligi yaratilmasa, ishni yaxshilashga yaramasa - bunday strategiya
52

g’olibona strategiya deyilmaydi. G’olibona strategiyaning 3 ta belgisi
bo’ladi:
1. 1) moslik darajasi mezoni;
2. 2) raqobat kurashida ustunlik mezoni;
3. 3) ishning jadalligini oshirish mezoni.
Moslik darajasi mezoni. Yaxshi strategiya uning imkoniyatlari va
intilishlari, ichki va tashqi omillar no’qtai nazaridan kompaniyadagi
vaziyatga mos kelmas ekan,u shubxalidir.
Raqobat kurashida ustunlik mezoni. Yaxshi strategiya raqobatda
barqaror ustunlikka erishishga olib keladi. Strategiya yordamida raqobat
kurashida qanchalik katta ustunlikka erishilsa, strategiya shunchalik kuchli
va samarali bo’ladi.
Ishlarning jadalligini oshirish mezoni. Yaxshi strategiya kompaniya
ishining intensivligini oshiradi. Ishlarni takomillashtirishning ikkita turi
o’ta muxim bo’lib, ular quyidagilar:
1. Daromadlilikning oshishi.
2. Kompaniyaning o’zoq kelajakdagi faolligi xamda
raqobatbardoshligining oshishi.
Strategiya yaratishda missiya, maqsadlar, strategiyalar birligi
53

Kompaniya va boshqaruvchilar strategiyani ishlab chiqish bo’yicha
variantlarni turlicha bajaradilar.Kompaniya egasi tomonidan
boshqariladigan kichik kompaniyalarda strategiyani ishlab chiqish
norasmiy kechadi. Yirik Korxonalar strategiyani xar yili rejalashtirish
ishlab chiqishga moyildir. Strategiyani belgilashning tashkiliy jarayonida
boshqaruvchilar shaxsan qatnashadilar.
Strategiya ma’naviy jixatdan sog’lom bo’lishi kerak. Kompaniyaning xar
bir xarakati axloqodob, ma’naviyat doirasida bo’lishi lozim. Kompaniya
mulkdorlar, xizmatchilar, xaridorlar, yetkazib beruvchilar va jamiyat
oldida burchlidir. Kompaniyaning yetkazib beruvchilar oldidagi burchi
bozor munosabatlariga quriladi. Kompaniya bilan yetkazib beruvchi xam
sherik xam o’zaro raqibdir. SHuning uchun ular o’rtasidagi munosabatlar
aniq belgilab olinishi lozim.
Strategiyani ijtimoiy talablarga moslashtirish quyidagilarni nazarda
tutadi:
1. 1.jamiyat manfaatlari va odob meyorlari doirasida ishchanlik
ko’rsatish;
2. 2.ijtimoiy afzalliklar va jamiyat extiyojlariga ijobiy qarab o’z
faoliyatini tartibga solish;
3. 3.tartiblashtiruvchi meyorlar bilan ziddiyatga bormaslik uchun
zarur xarakatlarni o’z vaqtida amalga oshirish;
54

4. 4.aktsiyadorlar manfaati va jamiyat manfaatlari o’rtasida
muvozanatni saqlash;
5. 5.jamiyatda kompaniyaning fuqarolik pozitsiyasini ta’minlash.
Tarmoqning jozibadorligi va raqobat darajasi strategiyani belgilashga
katta ta’sir ko’rsatadi. Kompaniya strategiyasini shugullanilmagan sohaga
asoslab qurish mutlaqo yaramaydi. Strategiya kompaniyaning yaxshi
bilgan ishiga asosan qurilishi lozim.
Strategiyada xisobga olinishi va aslida uni belgilovchi birlamchi
omillarning oddiy modeli 5-rasmda keltirilgan. Bu omillarning o’zaro
ta’siri odatda kompleks xarakterga ega bo’lib, tarmoq va kompaniya uchun
alohida farqlanadi.
Odatda, ichki va tashqi vaziyat o’rtasidagi farq aniq bo’lmasa, raqobatli
ustunlikka erishilmasa, kompaniyaning faoliyati yaxshilanmagan bo’lsa,
strategiyaning o’zi muvaffaqiyat keltirmaydi.
G’olib strategiya mezonlari. Muvofiq kelish darajasi. Raqobat
kurashida ustunlik. Ishlarning jadallashuvi
Strategik fikrlash uchun maqsadlar ierarxiyasini raxbarlikning barcha
tabaqalari uchun kompleks ravishda belgilab olish muximdir. Bu barcha
menejerlar uchun vazifalarni aniqlashtirishdan tashqari, ularga
erishishning realligini ham ta’minlaydi (bu maqsadda jarayonda quyi
tabaqadagi menejerlar xam ishtirok etadi).
Maqsadni belgilashda kompaniya paychilari manfaatlarini xisobga olish.
Paychilar kompaniyani kapital bilan ta’minlaydilar va buning evaziga
o’z investitsiyalaridan munosib daromad olish ulushini qo’lga kiritadilar.
Kompaniyaning aktsionerlari uning qonuniy mulk egalari xisoblanadilar.
Binobarin, ko’pchilik korporatsiyalarning maqsadi aktsionerlarning
55

daromadlarini imkon qadar ko’paytirishdan iboratdir. Paychilar o’z
kapitallaridan ikki xil yo’l bilan foyda oladilar:
- dividendlardan;
- bozorning ko’lami kengayganda (aktsiyalarning bozor narxi ortganda)
kapitalning qiymati ortishidan
Kompaniya uchun aktsionerlar daromadini oshirishning eng yaxshi yo’li
investitsiyalarning qaytish tezligini oshirish strategiyasidan foydalanishdir,
bu esa kompaniya samaradorligini ko’rsatuvchi juda yaxshi indikatordir,
ya’ni uning samaradorligi qanchalik yuqori bo’lsa, dividend to’lash
qobiliyati shunchalik yuqori bo’ladi. Bundan tashqari, investitsiyalarning
tez qaytishi kompaniya aktsiyalariga bo’lgan talabning kuchayishiga ham
olib keladi.
Strategik menejmentni jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi sharoitida
ishlab chiqish
Korxonaning o’zoq muddatli rejalari aniq o’lchanadigan konkret
vazifalarga aylantirilmaguncha missiya va Korxonaning kelajak niyatlari
chiroyli so’zlar bo’lib qolaveradi. Maqsadni aniqlash strategik
boshqarishning xal qiluvchi daqiqasidir.
Korporativ maqsad - bu tashkilot o’z aktsionerlarining manfaatlariga
qanday qarashini ko’rsatuvchi birinchi hal qiluvchi ko’rsatkichdir.
Maqsadga yo’nalganlik Korxonaning biznesini, asosiy maqsadlarini,
xarakteristiqalarini va uning yetakchi falsafasini ifodalaydi. Maqsadga
yo’nalganlik kelgusi strategik qarorlar uchun tashkiliy mazmun kasb etadi.
56

Korporativ maqsadga yo’nalganlikning uch asosiy tarkibiy qismi
quyidagilardan iborat:
● Korxonaning biznesini aniqlash
● uning asosiy maqsadlarini belgilash
● korporativ falsafani aniqlash.
Kompaniyaning maqsadga yo’nalganligi va strategiyasini ifodalashga
turli tashqi va ichki guruxlar ta’sir ko’rsatadi (4-rasm.)
Biznesni aniqlashda quyidagi savollarga javob berish lozim:
- Bizning biznesimiz nimadan iborat?
- U qanday bo’ladi?
- U qanday bo’lishi kerak?
Birgina biznes bilan shug’ullanuvchi kompaniya uchun «Bizning
biznesimiz nimadan iborat?» degan savolga beriladigan javob quyidagi
savollarga javob topishni taqozo etadi:
- kimning ehtiyoji qondiriladi (istemolchilarning qanday guruxlari)?
- qanday extiyojlar qondiriladi (istemolchilarning qaysi extiyojlari)?
- istemolchilarning extiyojlari qanday qondiriladi (san’at yoki farq
qiluvchi ustunliklar)?
Diversiyalangan kompaniya uchun «Bizning biznesimiz nimadan
iborat?» degan savol ikki tabaqada ko’rib chiqilishi kerak:
- xo’jalikning o’rta bo’g’inlari uchun istemolchiga yo’naltirilgan (birgina
biznes bilan shug’ullanuvchi kompaniya uchun ham);
57

- korporatsiya miqyosidagi xo’jalikning o’rta bug’inlari portfeliga
yo’naltirilgan.
Bu esa quyidagilarni o’z ichiga oladi:
- kompaniya portfelining maqsadlari;
- xo’jalikning o’rta bug’inlari portfeli diversifikatsiyasi;
- portfeldagi xo’jalikning o’rta bug’inlari o’rtasidagi balans.
XULOSA
Kompaniyaning bozorni egallash va unda barqaror o‘rin tutish
strategiyasi bugungi kunning keskin raqobat sharoitida muvaffaqiyatga
erishishning asosiy omillaridan biridir. Bozorda joylashish strategiyasi
kompaniyaning iste’molchilar talabini qondirishga yo‘naltirilgan
58

pozitsiyasini aniqlash va uni mustahkamlashda muhim rol o‘ynaydi.
Ushbu strategiya to‘g‘ri belgilangan taqdirda kompaniya
raqobatbardoshlikni oshiradi, mijozlar bazasini kengaytiradi va o‘z
daromadlarini barqaror oshirish imkoniyatiga ega bo‘ladi.
Kompaniyaning bozorda muvaffaqiyatli joylashuvi avvalo bozorni
chuqur o‘rganish va maqsadli auditoriyani to‘g‘ri aniqlash bilan
boshlanadi. Iste’molchilar talablarini tahlil qilish va ularga mos keluvchi
mahsulot yoki xizmatlar taklif etish kompaniya uchun o‘ziga xos raqobat
afzalliklarini yaratadi. Shu bilan birga, marketing strategiyalarining
individual yondashuvlarga asoslanganligi kompaniyaning bozor talablariga
moslashuvchanligini ta’minlaydi.
Bozorda joylashish strategiyasida mahsulot yoki xizmat sifatining yuqori
darajada bo‘lishi asosiy mezon hisoblanadi. Sifatni oshirish nafaqat
mijozlarning ishonchini qozonadi, balki kompaniyaning imijini
mustahkamlaydi va uni raqobatchilardan ajratib turadi. Shu sababli,
kompaniyalar sifat menejmenti tizimlarini joriy etish va doimiy
takomillashtirishni o‘z strategik rejasiga kiritishi lozim.
Narx siyosatini shakllantirish ham bozorda joylashishning muhim qismi
hisoblanadi. To‘g‘ri narx belgilash orqali kompaniya nafaqat o‘z
mahsulotlari va xizmatlarining raqobatbardoshligini ta’minlaydi, balki
daromadlar barqarorligini ham oshiradi. Bunda narx va sifat o‘rtasidagi
muvozanatni ta’minlash muhim ahamiyatga ega.
Brendni rivojlantirish va mijozlar bilan aloqalarni mustahkamlash
kompaniyaning bozordagi pozitsiyasini kuchaytiradi. Sodiq mijozlar
bazasini yaratish va ularni doimiy mijozlarga aylantirish kompaniyaning
59

uzoq muddatli muvaffaqiyatiga hissa qo‘shadi. Shu maqsadda kompaniya
iste’molchilar ehtiyojlariga mos keluvchi innovatsion mahsulotlar yaratish,
mukammal xizmat ko‘rsatish va samarali kommunikatsion strategiyalarni
amalga oshirishi zarur.
Shuningdek, kompaniya o‘z faoliyatida zamonaviy texnologiyalarni
qo‘llashi, raqamli marketing vositalaridan unumli foydalanishi va global
bozor tendensiyalarini inobatga olishi zarur. Bu, ayniqsa, raqamli
transformatsiya davrida, kompaniyaning global bozorlarda muvaffaqiyat
qozonish imkoniyatlarini oshiradi.
Kompaniyaning bozorda joylashish strategiyasini muvaffaqiyatli amalga
oshirish uchun ichki va tashqi resurslardan samarali foydalanish,
raqobatchilar faoliyatini tahlil qilish va bozor talablariga tezkor javob
berish lozim. Shu bilan birga, kompaniyaning o‘z strategiyasini doimiy
ravishda qayta ko‘rib chiqishi va yangi sharoitlarga moslashtirishi uning
barqaror rivojlanishini ta'minlaydi.
Xulosa qilib aytganda, bozorda joylashish strategiyasi kompaniyaning
umumiy biznes strategiyasining muhim qismi hisoblanadi. Ushbu
strategiyani muvaffaqiyatli amalga oshirish orqali kompaniya
raqobatbardoshligini oshirishi, mijozlar ishonchini qozonishi va barqaror
iqtisodiy muvaffaqiyatga erishishi mumkin. Shu sababli, bozorda
joylashish masalasi har bir kompaniyaning strategik ustuvor yo‘nalishlari
qatorida bo‘lishi zarur.
Sifat menejmenti tizimining hujjatlarini ishlab chiqish kompaniyaning
samarali faoliyatini ta’minlash, ichki jarayonlarni muvofiqlashtirish va
60

mijoz talablarini qondirish uchun muhim ahamiyatga ega. Bunday hujjatlar
tashkilot ichida standartlashtirilgan tartib-qoidalarni joriy qilish,
javobgarlikni aniqlash va sifatni doimiy ravishda yaxshilash imkonini
beradi.
Sifat menejmenti tizimi hujjatlari quyidagilarga xizmat qiladi:
● Jarayonlarni boshqarish – har bir jarayon uchun aniq qoidalar va
yo‘riqnomalar ishlab chiqish;
● Mas’uliyatni taqsimlash – xodimlar o‘rtasida vazifalarni aniqlash
va ularni bajarilishini monitoring qilish;
● Auditorlik va tahlil imkoniyatlari – sifat standartlariga moslikni
tekshirish va takomillashtirish imkonini beradi;
● Barqarorlikni ta'minlash – tashkilotda tizimlashtirilgan va
hujjatlashtirilgan yondashuvni yaratish.
Xulosa qilib aytganda, sifat menejmenti tizimi hujjatlarini ishlab chiqish
tashkilotning raqobatbardoshlik darajasini oshirishda va uzoq muddatli
muvaffaqiyatini ta'minlashda muhim omil hisoblanadi. To‘g‘ri ishlab
chiqilgan va muntazam ravishda yangilanadigan hujjatlar kompaniyaning
ichki jarayonlarini optimallashtiradi, resurslardan samarali foydalanishga
imkon yaratadi va mijoz ehtiyojlariga mos mahsulot va xizmatlarni taqdim
etish uchun mustahkam poydevor bo‘lib xizmat qiladi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. 1.Mirziyoev SH.M. Erkin va farovon, demokratik O’zbekiston
davlatini birgalikda barpo etamiz. O’zbekiston Respublikasi
61

Prezidentining lavozimiga kirishish tantanali marosimiga
bagishlangan Oliy Majlis palatalarining kushma majlisidagi nutki. -
T.: "O’zbekiston" NMIU, 2016.-
2. 2.Mirziyoev SH.M. Konun ustuvorligi va inson manfaatlarini
ta’minlash - yurt tarakkiyoti va xalk farovonligining garovi.
O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi kabul kilinganining 24
yilligiga bagishlangan tantanali marosimdagi maruza 2016 yil 7
dekabr. T: "O’zbekiston" NMIu. 2016-486.
3. 3.Mirziev SH.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob
xalkimiz bilan birga kuramiz. - T.: "O’zbekiston"NMIU, 2017. - 488
6. buyicha
4. 4.Ismatullaev P.R., Matyakubova P.M. Turaev SH.A.
Metrologiya, standartlashtirish va sertifikatlashtirish. Dasrlik. T.:
Lesson-Press, 2015.423
5. 5.Ismatullaev P.R., Axmedov B.M., Matyakubova P.M.,
Xamrokulov F.X. Turaev SH.A. Sertifikatlashtirish asoslari va sifat
menejmenti. Darslik. Toshkent, Sano-standart, 2014. - 330 6.
6. 6.Abduvaliev A.A. i metrologii i upravleniya kachestvom
Izdatelstvo TGTU, 2002. - 287 s. dr. Osnovы standartizatsii,
sertifikatsii produksii. Uchebnoe posobie. - Tashkent:
7. 7.Axmedov B.M., Ismatullaev P.R., Turaev SH.A.
Sertifikatlashtirish va sifatni boshkarish asoslari, o’kuv kullanma.
O’zR O MTV; TDTU. – Toshkent 2007. -233 6.
8. 8.Axmedov B.M., Ismatullaev P.R. Turobjonov S.M.,
YUsupov E.D. Typaev SH.A. Osnovы sistemы menedjmenta
kachestva. Izd-vo iptd Uzbekistan. - Tashkent, 2009. -208 s.
62

KOMPANIYANING BOZORDA JOYLASHISH STRATEGIYASI mavzusida tayyorlangan kurs ishi

Sotib olish