Konstitutsiya va huquqiy madaniyat

Dokument ma'lumotlari

Narxi	12000UZS
Hajmi	70.6KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	14 Dekabr 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Huquqshunoslik

Sotuvchi

Bahrom

Ro'yxatga olish sanasi 05 Dekabr 2024

7 Sotish

Konstitutsiya va huquqiy madaniyat

Sotib olish

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR
VAZIRLIGI
__UNIVERSITETI
Ro’yxatga olindi №__________ Ro’yxatga olindi №__________
“_____” ____________20 y. “_____” ____________20 y.
“___________________________ “ KAFEDRASI
“_____________________________ “ FANIDAN
KURS ISHI
Mavzu:________________
Bajardi:_________________________________
Tekshirdi:_______________________________
______________ - 20___
Konstitutsiya va huquqiy madaniyat

MUNDARIJA.
KIRISH …………………………………….....................................………………3
I.bob. I.Bob. “KONSTITUTSIYA VA HUQUQIY MADANIYAT”
1.1. Huquqiy madaniyatning nazariy asoalari
1.2 O ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining jamiyatni huquqiy ong va
huquqiy madaniyatni yuksaltirish tizimini tubdan takomillashtirish
to'g'risida farmoni,
II.BOB II. Bob “HUQUQIY ONG VA HUQUQIY MADANIYATI”
2.1 O‘zbekiston Respublikasi vazirlar mahkamasining qarori
2.2. O‘zbekistonda huquqiy madaniyatni yuksaltirish konsepsiyasi
tasdiqlanadi
XULOSA ................................…………………………………………………...26
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YHATI …………………..……..27
2

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi: Huquqiy madaniyat xalqimizning azaliy
an'analariga, udumlariga, tiliga, diniga, ruhiyatiga asoslangan holda insof va
iymon, adolat va qonuniylik, insonga yuksak hurmat va e'tibor, sabr-toqat kabi
ma'rifat va haqiqat tuyg'ularini ongimizga singdirishga xizmat qiladi. Shuning
uchun ham kishilarning fikrini, dunyoqarashini mustaqilligimiz yo'lida fidokorona
mehnat qilishga yo'naltirilgan huquqiy madaniyatni yuksaltirish hayotiy
zaruriyatdir. Aholining huquqiy madaniyati va huquqiy ongini yuksaltirish,
huquqiy ta'lim va ma'rifatni, jamiyatda huquqiy bilimlar tartibotini tubdan
yaxshilash, inson huquq va erkinlariga chuqur hurmat va ehtiromga asoslangan
munosabatni, odamlarda qonunga itoatkorlik tuyg'usini, qonunlarni bilish va unga
qat'iy amal qilish saodatmandligini qaror toptirish bugungi kunning zaruriy talabi
bo'lib kelmoqda. Huquqiy demokratik davlat va adolatli fuqarolik jamiyati qurish
jarayonida, avvalo, har bir fuqaroning huquqiy ongi va huquqiy madaniyatini
shakllantirib borish asosiy va muhim vazifa hisoblanadi. Huquqiy davlat
qurishning zaruriy sharti - bu qonunlarning so'zsiz bajarilishidir. Qonunlarning bir
xilda va so'zsiz bajarilishi har bir shaxsning o'z vazifasiga munosabati va
zimmasidagi mas'uliyatni his qilishiga bog'liqdir. Avvalo huquqiy ong va huquqiy
madaniyatga olimlar tomonidan berilgan turlicha ta'riflar bilan tanishib chiqish
maqsadga muvofiq bo'ladi, jumladan, professor Islomov huquqiy ongga shunday
ta'rif beradi: "Huquqiy ongni mamlakat fuqarolarining ham amaldagi huquqqa,
yuridik amaliyotga, fuqarolar huquqlari, erkinliklari, majburiyatlariga, ham orzu
qilingan huquqqa va boshqa huquqiy hodisalarga munosabatini ifodalovchi
huquqiy sezgilar, g'oyalar, baholar, tasavvurlar tizimi sifatida ta'riflash mumkin".
Professor Dmitrievning ta'rificha: "Huquqiy ong bu insonlarning va ularning turli
birliklarining hamda butun jamiyatning amaldagi huquq va huquqiy hodisalarga
nisbatan qarashlari,g'oyalari, tasavvurlari yig'indisidir" Huquqiy madaniyatga
berilgan ta'riflarga kelsak, U.Tajixanov va A.Saidovlar o'zlarining Huquqiy
madaniyat nazariyasi nomli kitobida huquqiy madaniyatga shunday ta'rif berishadi:
3

"Huquqiy madaniyat deganda jamiyatda qaror topgan huquqiy tizimning
darajasini, xalqning bu huquq tizimidan xabardorlik darajasini, fuqarolarning
qonunga bo'lgan hurmati, huquqiy normalarning ijro etilish darajasi, huquqqa rioya
qilmaganlarga murosasiz bo'lish, qonunga itoatkorlik darajasini tushunamiz".
Demak, yuqoridagilardan xulosa qiladigan bo'lsak, qabul qilinayotgan qonunlar,
har qanday normativ-huquqiy hujjatlar, huquq sohasida bo'ladigan o'zgarishlardan
to'liq tarzda xabardor bo'lib, o'rganib chiqilishi natijasida huquqiy ong va tushunib
yetib unga amal qilinishi esa huquqiy madaniyatni shakllantiradi. Huquqiy
madaniyatning yuksak darajada bo'lishi huquqiy davlatning o'ziga xos
xususiyatidir. Bozor iqtisodiyotini shakllantirish sharoitida huquqiy madaniyatni
oshirish muhim vazifa sanaladi. Fuqarolarning yuksak huquqiy ongi va huquqiy
faolligi ma'rifiy jamiyatda huquq ustuvorligining, huquqiy davlatning
poydevoridir.
Kurs ishi mavzusining o'rganilganlik darajasi: Fuqarolarning huquqiy
ongini shakllantirish, huquqbuzarliklarning oldini olish, jinoyatchilikka qarshi
kurashishning zaruriy talabidir. Haqiqattan ham shunday, huquqiy immunitet
shakllangan shaxsga tashqaridan kirib keladigan yot g'oyalar, qarashlar, qonunga
xilof xatti-harakatlar o'z ta'siriga ega bo'lmay qoladi. Ijtimoiylashuv natijasida
shaxslar ezgulik va adolat, inson sha'ni va uning toptalishi hamda erkinlik va qullik
kabi qonuniyatning mavjudligini anglab idrok etishadi. "Nima yaxshi-yu nima
yomonligini" tushunib yetishda esa ularga aynan huquqiy savodxonlik, huquqiy
yetuklik yordam beradi. Mamlakatimizda mustaqillikka erishganimizdan so'ng
aholining huquqiy ongi va huquqiy madaniyatini oshirishga katta e'tibor berib
kelinmoqda. Jumladan, 1997yil 29-avgustda O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi
tomonidan "Jamiyatda huquqiy madaniyatni yuksaltirish milliy dasturi" qabul
qilingan edi. Unda aholi huquqiy madaniyat darajasining oshirilishi qonun
chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimyati xodimlarining bilimdonligiga ko'p
jihatdan bog'liqligi, huquqiy madaniyatning ilmiy asoslarini tadqiq etishni
rag'batlantirish, ijtimoiy - huquqiy tadqiqotlarni tashkil etish va boshqa masalalar
4

o'z aksini topgan. Biroq bugungi kunga kelib zamon o'zgarishi, fuqarolarning fikr
yuritish darajasi o'zgarganligi sababli ushbu milliy dasturni yangilash vazifasi
qo'yilmoqda. Bundan tashqari 2017 -yil 7- fevraldagi "O'zbekiston Respublikasini
yanada rivojlantirish bo'yicha harakatlar strategyasi to'g'risida"gi Prezident
farmoni, 2017-yil 7- sentabrda qabul qilingan "Huquqiy axborotni tarqatish va
undan foydalanishni ta'minlash to'g'risida"gi qonun, 2018- yil 13- apreldagi
"Davlat huquqiy siyosatini amalga oshirishda adliya organlari va muassasalari
faoliyatini tubdan takomillashtirish chora - tadbirlari to'g'risida"gi Prezident
farmoni, 2019- yil 9-yanvardagi "Jamiyatda huquqiy ong va huquqiy madaniyatni
yuksaltirish tizimini tubdan takomillashtirish to'g'risida"gi Prezident farmoni va
boshqa me'yoriy - huquqiy hujjatlarning qabul qilinganligini ko'rish mumkin.[3]
Aholining qonunlarga huquqiy jarayonlarga ishtirokini va ularning
xabardorlik darajasini aniqlash uchun alohida jamoatchilik fikri so'rovlari ham
o'tkazilib turiladi. Misol tariqasida 2017-yilda "Ijtimoiy fikr" jamoatchilik fikrini
o'rganish Markazi tomonidan "O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 25
yilligi" mavzusida jamoatchilik fikri so'rovi o'tkazilgan edi. O'tkazilgan so'rov
ma'lumotlariga ko'ra, fuqarolarning mutlaq ko'pchiligi, ya'ni 90,5 foizi O'zbekiston
Konstitutsiyasini "mamalakatdagi huquqiy munosabatlarni tartibga soluvchi bosh
hujjat", deb hisoblaydi, unda suveren davlat va adolatli jamiyatni
shakllantirishning fundamental asoslari, inson huquqlarini himoya qilish va
mustahkamlashga, demokratiya va ijtimoiy adolat ideallariga, fuqarolar osudaligi
va millatlararo totuvlikni ta'minlashga sodiqlik mustahkamlab qo'yilgan. Mutlaq
ko'pchilik fuqarolarning - 86,3 foizining fikricha , asosiy qonun nafaqat davrning
zamonaviy talablariga javob beradi, balki istiqbolga mo'ljallangandir deya fikr
bildirishgan. Mazkur so'rovda aholining o'z fuqarolik huquqlari to'g'risida
xabardorlik darajasi aniqlandi. "Siz o'z fuqarolik huquqlaringizni bilasizmi?",
degan savolga fuqarolarning mutlaq ko'pchiligi - 92,6 foizi tasdiqlovchi ovoz
berdi. Xuddi shunday ijtimoiy so'rovlar tez-tez o'tkazilib turilishi aholining fikrini
5

o'rganish va ularda mavjud bo'lgan kamchiliklarni bartaraf etishga katta yordam
beradi.
Kurs ishining tuzilishi: Kurs ishi kirish qismidan iborat.Kirish qismida
mavzuning dolzarbligi, o'rganilganlik darajasi, kurs ishining predmeti, obekti,
maqsadi, vazifasi tuzilishi va ikkita bobdan, har ikkala bob 4ta rejada tashkil
topgan.Kurs ishining yakunida xulosa foydalanilgan adabiyotlar ham bayon
qilingan.
6

I.Bob. “KONSTITUTSIYA VA HUQUQIY MADANIYAT”
1.1. Huquqiy madaniyatning nazariy asoalari
Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev "Parlamentimiz haqiqiy demokratiya
maktabiga aylanishi, islohotlarning tashabbuskori va asosiy ijrochisi bo'lishi kerak"
nomli ma'ruzasida siyosiy partiyalar,ularning parlamentdagi fraksiyalari va
deputatlarning faoliyatini tanqidiy tahlil qilib, quyidagi fikrlarni bayon etdi:
"Deputatlarning ish uslubini takomillashtirish, aholining huquqiy madaniyatini
oshirish maqsadida siyosiy partiyalar orqali: "Markaz - viloyat - tuman" tartibida
ishlaydigan yangi tizimni joriy etish ayni muddao bo'lar edi",- degan fikrni
bildirganlar, chunki barcha qonunlarning yaratilishi, ishlab chiqilishi deputatlar
tomonidan amalga oshiriladi. Ular xalqning orasida bo'lib barcha taklif va
tavsiyalar, kamchiliklarni o'rganib chiqib xalq manfaatlaridan, xalq ehtiyojlaridan
kelib chiqqan holda qonunlarni yaratishlari shart va zarur. Bekorga "Markaz-
viloyat-tuman" tartibida ishlaydigan tizim deb aytmaganlar, har qanday siyosatda
bo'ladigan o'zgarish va qo'shimchalar markazdan viloyatga undan tuman va boshqa
chekka hududlargacha yetib borishi xalq xabardor bo'lishi va o'z fikr -
mulohazalarini yetkazishi kerak ekanligini hisobga olib bunday tizim yartish
kerakligini aytib o'tganlar 1
.
Mamlakatimizda ijroga yo'naltirilgan har bir qonun, amaldagi huquqiy
hujjatlarga kiritilayotgan o'zgartish va qo'shimchalardan aholini izchil hamda keng
xabardor qilishda jamoatchilik ishtiroki va faolligi muhim. Kommunikatsiya
texnologiyalari, davlat organlari bilan ijtimoiy sherikchilik imkoniyatlaridan
samarali foydalanish lozim. 2019-yilda aholining huquqiy ong va huquqiy
madaniyatini yaxshilash maqsadida "Jamiyatda huquqiy ong va huquqiy
madaniyatni yuksaltirish tizimini tubdan takomillashtirish to'g'risida"gi Prezident
Farmoni qabul qilindi. Ushbu farmonda: jamiyatda huquqiy ong va huquqiy
madaniyatni yuksaltirib borish uchun qonun ustuvorligini ta'minlash va
1
Saidov A. Tojinonov U. Huquq nazariyasi. T. Adolat. 2001 y. 22-bet.
7

qonuniylikni mustahkamlashning eng muhim shartlaridan biri hisobanadi, deya
ta'kidlab o'tilgan. Shu o'rinda aytib o'tish joizki, O'zbekiston Respublikasi Adliya
vazirligi jamiyatda huquqiy ong va huquqiy madaniyatni yuksaltirish sohasida
muvofiqlashtiruvchi davlat organi bo'lib hisoblanadi. Hozirda farmonga asosan
shaxsan Adliya vaziri boshchiligida Advice.uz huquqiy axborot tizimi faoliyat
ko'rsatmoqda, xususan mamalakamiz ko'plab fuqarolari ushbu tizimdan bir necha
bor foydalanib savollariga yetarlicha javob olishmoqda. Bundan tashqari huquqiy
targ'ibot-tashviqot olib borish ishlari ham bir muncha yaxshilangan. Mahallalarda,
joylarda malakali huquqshunoslar tomonidan tushuntirish ishlari olib borilmoqda.
Qonun ijodkorligi faoliyatiga aholining keng qatlamini jalb etish maqsadida
"Telegram" messendjeridagi Huuqiy axborot kanalida maxsus "Qonunchilikka
taklif' boti ishga tushirilgan. Mazkur bot orqali fuqarolardan minglab takliflar kelib
tushadi va ko'rib chiqilib inobatga olinadi. Ushbu loyiha Prezidentimizning "...
qonunlarning bevositai jodkori xalq bo'lishi kerak", degan so'zlarining amalda
tadbiq etilishining ko'rinishidir. Huquqiy targ'ibot tashviqot sohasini yaxshilashga
munosib hissa qo'shgan davlat organlari va tashkilotlar xodimlariga aholining
huquqiy savodxonligini oshirishda ko'rsatgan xizmatlari uchun "Huquqiy targ'ibot
ishlari a'lochisi" ko'krak nishoni ta'sis etildi. Yana huquqiy mavzularni tizimli va
tahliliy yoritib berish hamda aholini qonunga hurmat ruhida tarbiyalashga doir
teleko'rsatuvlar ko'lami kengaytirilmoqda 2
.
Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevning O'zbekiston Respublikasi
Konstitutsiyasi qabul qilinganligining 27 yilligiga bag'ishlangan tantanali
marosimidagi ma'ruzasida aholining huquqiy ongi va huquqiy madaniyati
masalasiga ham alohida to'xtalib o'tdilar,- "Biz qanchalik mukammal qonunlar
yaratmaylik, qanday islohotlar o'tkazmaylik agar fuqarolarimizning huquqiy
bilimi, ongi va madaniyati yetarli bo'lmasa kutilgan natijalarga erishish mushkul
bo'ladi. Huquqshunos olimlarning bundan bir necha asr avval "Huquqni anglash
mas'uliyat hissini rivojlantiradi", deb aytgan hikmatli so'zlari hech qachon o'z
2
Saidov A. Tojinonov U. Huquq nazariyasi. T. Adolat. 2001 y.35-bet.
8

dolzarbligini yo'qotmaydi. Boshqacha aytganda Konstitutsiya va qonunlarga
hurmat, huquqiy ong va huquqiy madaniyat har bir fuqaroning, har bir mansabdor
shaxsning hayot va faoliyat tarziga aylanmog'i kerak. Biz huquqiy ong va huquqiy
madaniyatni yuksaltirish borasidagi ishlarimizni uzliksiz davom ettirishimiz zarur.
Huquqiy tarbiyani maktabgacha ta'lim tizimidan boshlashimiz, bu boradagi ilk
ko'nikmalar ona allasi kabi farzandlarimiz qalbidan umrbod joy olishi darkor.
Konstitutsiyamiz har bir fuqaroning ongi va qalbidan chuqur joy olgan, ularning
huquq va erkinliklarini to'liq kafolatlaydigan haqiqiy hayot qomusiga aylanmog'i
lozim. Har bir soha va yo'nalish, ta'limning barcha bosqichlari uchun huquqiy
madaniyatni yuksaltirishning ilmiy asoslangan dasturi tayyorlanishi kerak. Bunda,
avvalambor, Konstitutsiyani o'rganishga jiddiy yondashish lozim. Umumta'lim
maktablari uchun "Konstitutsiya alifbosi", "Konstitutsiya saboqlari",
"Konstitutsiya asoslari" kabi darsliklarni yaratish zarur deb hisoblaymiz. Ushbu
fanlardan dars beradigan o'qituvchilarni tayyorlashda ularning siyosiy, huquqiy va
ma'naviy saviyasiga alohida ahamiyat berish lozim. Shuningdek, hayotdagi adolat
tantanasi, qonuniy haqhuquqlar tiklangani haqida qiziqarli ko'rsatuvlar, seriallar,
badiiy filmlar, teatr asarlari yaratish ham katta tarbiyaviy ahamiyatga ega", deya
ta'kidlab o'tganlar 3
.
O'zbekiston bozor iqtisodiyotiga o'tish uchun keng ko'lamli demokratik
islohotlarni amalga oshirmoqda. Bu esa, fuqarolarning huquqiy ongi va huquqiy
madaniyatini rivojlantirishni nazarda tutadi. Jamiyatda kishilar qanchalik yuqori
huquqiy madaniyatli bo'lsa, huquq normalarini bilsa, qonunlarni, yurdik
adabiyotlarni o'qib ularga amal qilsa huquq buzulishi ham shunchalik kam bo'ladi.
Aholining barcha qatlamlari huquqiy savodxonlikka erishishi, mustahkam irodali,
o'z huquqini biladigan va qonunlarni hurmat qiladigan, huquqiy bilimlarini
kundalik hayotda qo'llay oladigan, faol fuqarolik pozitsiyasiga ega bo'lgan va
huquqbuzarlikka nisbatan murosasiz munosabatda bo'ladigan fuqarolarni
3
2017 -yil 7- fevraldagi PF-4947-sonli "O'zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo'yicha harakatlar strategyasi
to'g'risida"gi Prezident farmoni, O'zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to 'plami, 2017-y., 6-son
9

tarbiyalashning keng qamrovli muntazam tizimi yaratilmoqda. Tarbiya avvalo, oila
ostonasidan boshlanadi, shunday ekan har bir ota-onaga katta mas'uliyat
yuklatilgan. "Qush uyasida ko'rganini qiladi",- degan naql bekorga aytilmagan.
Oila a'zolari kundalik hayotida qonunlarga, belgilangan normalarga qanday amal
qilsa, yosh avlod shunday holatni ko'rib va unga moslashib boradi. Kundalik
siyosiy,ijtimoiy,iqtisodiy hayotda bo'ladigan yangiliklarni ko'rib borish,
saylovlarga to'liq tarzda qatnashish, mahalla yig'inlarida doimiy ishtirok etish
shular jumlasidandir.
Davlat va jamiyatning huquqiy rivojlanganligini belgilaydigan bir qator muhim
omillar bor, biz buning bir necha jihatlarini sanab o'tamiz:
Birinchidan, rivojlangan jamiyat a'zolarining, davlat fuqarolarining
ijtimoiysiyosiy faolligi yuksak bo'lishi kerak;
Ikkinchidan, huquqiy ongi, huquqiy madaniyati, huquqiy savodxonlik
darajasi baland bo'lishi lozim;
Uchinchidan, ularning o'sha jamiyatdagi islohotlarga nisbatan daxldorlik
tuyg'usi bor bo'lishligi talab etiladi.
To'g'risini aytganda, huquqiy ong, huquqiy madaniyat haqida gap ketganda
ko'pchiligimizda faqat qonunlarni bilish yoki ulardan boxabarlik darajasi
tushuniladi. Aslida bu juda keng tushuncha bo'lib, yuqorida sanab o'tganimiz
davlat va jamiyatning rivojlanganligini belgilaydigan uchta muhim omilni ham o'z
ichiga oladi. Huquqiy madaniyati yuksak inson qonunlarga itoatkor bo'ladi,
hamisha unga bo'ysunadi va qonunlarga hurmat bilan qaraydi. Bunday insonlar
qonunlarda belgilangan qoidalarga zid xatti-harakat qilmaydi, aksincha boshqalarni
ham shunga da'vat etadi. Ijtimoiy-siyosiy faol fuqaro jamiyatda ro'y berayotgan
voqea hodisalarga ongli munosabatda bo'lib, islohotlarga daxldorligini sezib,
davlat va jamiyat oldidagi mas'uliyatini his qilib yashaydi. Eng muhimi, u
mamlakat taraqqiyotiga amaliy hissa qo'shishga harakat qiladi.
10

Jamiyatda huquqiy madaniyatning shakllanganligi yoshlarning mamlakat
ijtimoiy-siyosiy hayotidagi o'rni, maqsadlarni boshqarishdagi ishtiroki va
mas'uliyati, yangiliklarga daxldorlik tuyg'usining o'zgarishi jamiyat, huquqiy
davlat ravnaqi uchun qarorlar qabul qilish jarayonida ularning faollik darajasini
belgilaydi. Jamiyatda huquqiy ongni rivojlantirishda, huquqiy normalarni qabul
qilishda huquqiy mafkura asosiy hal qiluvchi rol o'ynaydi, chunki huquqiy mafkura
jamiyatdagi huquqiy ustqartmaning mavjudligini, talabga javob berishini, huquqiy
normalarning kishilar o'rtasidagi turli ijtimoiy munosabatlarni tartibga solib
mustahkamlashga va rivojlantirishga katta yordam beradi. Yuksak huquqiy
madaniyat demokratik jamiyat poydevori hamda huquqiy tizim yetukligining
ifodasidir. U jamiyatdagi turli xil hayotiy jarayonlarga faol ta'sir ko'rsatuvchi,
fuqarolarning, barcha ijtimoiy guruhlarning jipslashuviga ko'maklashuvchi,
jamiyatning yaxlitligi hamda batartibligini ta'minlovchi va mustahkamlovchi
omildir. Qonunni hurmat qilish huquqiy jamiyatning, siyosiy va huquqiy tizimlar
samarali faoliyat ko'rsatishining asosiy talablaridan biri hisoblanadi. Jamiyat va
davlat taraqqiyotining hozirgi holati huquqiy munosabatlar barcha
ishtirokshilarining huquqiy madaniyatini, huquqiy savodxonligini har tomonlama
oshirishni talab qilmoqda. Huquqiy madaniyat huquqiy bilim, huquqiy e'tiqod va
izchil amaliy faoliyat majmui sifatida jamiyat va davlat oldida turgan vazifalarning
muvaffaqiyatli hal etilishini ta'minlaydi. Huquqiy savodxonlikning belgilaridan biri
bu -huquqiy targ'ibotdir. Huquqiy targ'ibot va fuqarolarning huquqiy ongini
oshirishning zamonaviy va ta'sirchan uslublarini joriy qilish, ularga qabul
qilinayotgan qonunlar va boshqa normativ - huquqiy hujjatlar mazmun - mohiyati
va ahamiyatini yetkazish, aholining huquqiy savodxonligini yaxshilash bo'yicha
chora tadbirlar amalga oshirilmoqda. Huquqiy targ'ibot-tashviqot ishlarida:
-Axborot-resurs markazlari hamda axborot-kutubxona fondlaridagi yuridik
adabiyotlarni huquqshunoslar tomonidan puxta o'rganilib har xil shaklda xalqqa
yetkazish va tushuntirish;
11

-Buyuk fiqhshunos alloma Marg'inoniy nomidagi maxsus huquqiy targ'ibot
tashviqot markazini tashkil etish 4
.
Xalqni huquq sohasida madaniyatli qilishning yana bir tomoni Oliy Yuridik
ma'lumotli kadrlarni sonini ko'paytirish va sifatini oshirish. Buning uchun Oliy
Yuridik ta'lim beruvchi ta'lim muassasalarini sonini ko'paytirish, yetuk malakali
huquqshunos kadrlarni tayyorlash. Shu o'rinda Abu Nasr Farobiyning fikrlarini
esga olaylik. Mashhur faylasuf har bir mansabdor shaxs qonunlarni chuqur
o'rganishi, ularga rioya qilishda shaxsan namuna bo'lishi, aholi o'rtasida qonunlarni
keng targ'ib qilish, uni takomillashtirish bo'yicha takliflar kirita bilishi, joiz bo'lsa,
qonun yoza olishi shartligini ilgari surgan Ayni shu mezonlardan kelib chiqib
Prezidentimiz 2019-yildagi farmonlarida fuqarolar ongida "Jamiyatda qonunlarga
hurmat ruhini qaror toptirish-demokratik huquqiy davlat qurishning garovidir!",-
degan hayotiy g'oyani mustahkamlash, aholiga mamlakatimizda amalga
oshirilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar, qabul qilinayotgan qonun hujjatlari va
davlat dasturlarining mazmuni va mohiyatini izchil yetkazish tizimini
shakllantirish birlamchi vazifalardan etib belgilandi. Shunday ekan, bugun biz ana
shu qoidalarga hammamiz va hamma vaqt ham rioya etyapmizmi, degan haqli
savol tug'iladi. Zero, qonun normalari odamlar ongiga singgan va ular orqali amal
qilgan taqdirdagina yashaydi va ro'yobga chiqadi. Qonun esa xalqning xohish
irodasidir. Yuqoridagilardan kelib chiqqan holda quyidagi takliflarni berib
o'tmoqchimiz:
Birinchidan, aholining huquqiy ong va huquqiy madaniyatini yanada
yuksaltirish uchun mazkur yo''nalishdagi davra suhbati hamda o'quv seminarlari
yoki ilmiy-amaliy konferensiyalarni muntazam ravishda o'tkazib borishni yo'lga
qo'yish;
Ikkinchidan, umumiy o'rta ta'lim, o'rta-maxsus kasb-hunar ta'limida oily
ta'limda huquq sohasida ko'plab ko'rik tanlovlar yo'lga qo'yilgan. Endilikda
4
Хожиев Р . Б ., Норбоева Д . О . (2021) Ёшлар ижтимоий х a ётнинг когнитив асослари . "Academic Research in
Educational Sciences " № 2(2), 544-555-6.
12

shunday ko'rik tanlovlarni nafaqat ta'lim muassasalarida balki, mahallalar o'rtasida
"Huquqiy madaniyat yetakchisi" nomi ostida tashkil qilish. Mahallalar orasidan
saralanganlarini viloyatlar o'rtasida musobaqa va ko'rik tanlovlarni amalga
oshirish;
Uchinchidan, jamoat joylarida Konstitutsiya maydonlarini yaratish va uni
Konstitutsiya va qonunlar aks ettirilgan zamonaviy targ'ibot vositalari bilan
ta'minlash, unda aholining huquqiy ongini yaxshilaydigan, huquqiy madaniyatini
oshiradigan lavhalarni keltirish zarur deb hisoblaymiz.
To'rtinchidan, ta'lim muassasalarida huquqiy savodxonlikni oshirish eng
dolzarb masala hisoblanadi, shu sababli umumta'lim maktablarida boshlang'ich
ta'lim tizimidan boshlab bolalar va o'quvchilarning yosh xususiyatlarini hisobga
olgan holda, huquqiy ong qonunva huquqiy madaniyatni shakllantirishga
qaratilgan Konstitutsiya va inson huquqlarini o'rganish bo'yicha darslar va
darsliklar tashkil qilish, yoshlarning huquqiy bilim va savodxonlik darajasini
yuksaltirib borish;
Beshinchidan, qonunchilikga, huquq normalariga o'zgartirish va
qo'shimchalar kiritib boriladi. Bular eski yilgi huquq darsliklarida mavjud
bo'lmaydi, shuning uchun barcha huquq sohalaridagi darsliklarni to'liq, uzluksiz,
o'zgarishlar kiritilgan holda, ko'p sonli adadda har yil qayta nashr qilish.
13

1.2 O ‘zbekiston Respublikasi Prezidentining jamiyatni huquqiy ong va
huquqiy madaniyatni yuksaltirish tizimini tubdan takomillashtirish
to'g'risida farmoni,
Jamiyatda huquqiy ong va huquqiy madaniyatni yuksaltirib borish qonun
ustuvorligini ta’minlash va qonuniylikni mustahkamlashning eng muhim
shartlaridan biri hisoblanadi. So‘nggi yillarda milliy huquq tizimini tubdan isloh
qilish, jamiyatda huquqiy madaniyatni shakllantirish hamda malakali yuridik
kadrlarni tayyorlash borasida sezilarli ishlar amalga oshirildi. Shu bilan birga,
inson huquq va erkinliklariga hurmat munosabatini shakllantirishga, aholining
huquqiy ongi va huquqiy madaniyatini yuksaltirishga, jamiyatda fuqarolarning
huquqiy savodxonligi darajasini oshirishga to‘sqinlik qiluvchi bir qator muammo
va kamchiliklar saqlanib qolinmoqda.
Xususan, huquqiy madaniyatni yuksaltirishda, eng avvalo, huquqiy ta’lim va
tarbiya borasidagi ishlar tizimli va uzviy olib borilmayapti. Uzoq yillar davomida
bu masala huquqni muhofaza qiluvchi organlar va ayrim davlat organlarining ishi
sifatida qarab kelinib, bunda oila, mahalla va fuqarolik jamiyati boshqa
institutlarining ishtiroki yetarlicha ta’minlanmagan. Yoshlarning huquqiy
tarbiyasiga salbiy ta’sir ko‘rsatuvchi omillarga nisbatan huquqiy immunitetni
shakllantirish, har bir shaxsda qonunlarga va odob-axloq qoidalariga hurmat,
milliy qadriyatlarga sadoqat, huquqbuzarliklarga nisbatan murosasizlik hissini
uyg‘otish ishiga kompleks tarzda yondashilmadi. Aholining huquqiy bilimlarini
oshirishga doir vazifalarning umumiy tusda belgilanganligi hamda ularni amalga
oshirishning aniq ta’sirchan mexanizmi mavjud emasligi jamiyatda huquqiy
madaniyatni yuksaltirish borasidagi ishlarning samarasiz olib borilayotganligini
ko‘rsatadi. Huquqiy ong va huquqiy madaniyatni yuksaltirishda shaxsiy manfaatlar
hamda jamiyat manfaatlari o‘rtasidagi muvozanatni saqlash g‘oyalarini aholi
ongiga singdirish ishlarining yetarli olib borilmasligi ham qonun ustuvorligini
ta’minlashga o‘zining jiddiy salbiy ta’sirini ko‘rsatmoqda.
14

Aholining huquqiy bilimlari yetarli emasligi, shuningdek, davlat organlarining
qonunga xilof qarorlari ustidan sudga shikoyat qilish imkoniyatidan deyarli
foydalanmasligi mansabdor shaxslar tomonidan fuqarolarning huquqlari va
qonuniy manfaatlari kamsitilishi holatlarining vujudga kelishiga sabab bo‘lmoqda.
`Bundan tashqari, hozirgi globallashuv, ilmiy-texnik taraqqiyot davrida aholining
huquqiy ongi va huquqiy madaniyatini yuksaltirishning innovatsion usullaridan,
targ‘ibotning ilg‘or va ta’sirchan vositalaridan, xorijiy davlatlarning bu boradagi
ijobiy tajribalaridan yetarli darajada foydalanilmayapti 5
.
Aholining huquqiy ongi va huquqiy madaniyatini yuksaltirishga doir ishlar
samaradorligini yanada takomillashtirish, fuqarolarning ijtimoiy-siyosiy
o‘zgarishlar bilan uyg‘un ravishda huquqiy bilimlarini oshirib borishning
zamonaviy usullarini joriy etish, shuningdek, aholini, ayniqsa, yoshlarni zararli
axborotlardan himoya qilish bo‘yicha mustahkam huquqiy immunitetni
shakllantirish maqsadida:
1. Quyidagilar jamiyatda huquqiy ong va huquqiy madaniyatni
yuksaltirishning asosiy vazifalari etib belgilansin: aholiga mamlakatimizda amalga
oshirilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar, qabul qilinayotgan qonun hujjatlari va
davlat dasturlarining mazmuni va mohiyatini izchil yetkazish tizimini
shakllantirish, fuqarolar ongida “Jamiyatda qonunlarga hurmat ruhini qaror
toptirish demokratik huquqiy davlat qurishning garovidir!” degan hayotiy‒
g‘oyani mustahkamlash; jamiyatda huquqiy ong va huquqiy madaniyatni
yuksaltirishda, eng avvalo, ta’lim-tarbiyaning tizimli va uzviy ravishda olib
borilishiga alohida e’tibor qaratish, maktabgacha ta’lim tizimidan boshlab,
aholining barcha qatlamlariga huquqiy ong va huquqiy madaniyatni chuqur
singdirish, shaxsiy manfaatlar hamda jamiyat manfaatlari o‘rtasidagi muvozanatni
saqlash g‘oyalarini keng targ‘ib qilish; yosh avlod ongiga huquq va burch, halollik
5
2019- yil 9- yanvardagi PF-5618-sonli "Jamiyatda huquqiy ong va huquqiy madaniyatni yuksaltirish tizimini
tubdan takomillashtirish to'g'risida"gi Prezident farmoni, Qonun hujjatlari ma'lumotlari milliy bazasi, 10.01.2019-y.,
06/19/5618/2452-son
15

va poklik tushunchalarini hamda odob-axloq normalarini chuqur singdirib borish,
Konstitutsiyaning muhim jihatlarini ularga bolaligidan boshlab o‘rgatish;
aholi o‘rtasida huquqiy madaniyatni shakllantirish bo‘yicha huquqiy-ma’rifiy
tadbirlarni xalqimiz tarixi, dini, milliy qadriyatlarini o‘rgatish bilan uyg‘un holda
tashkil qilish, shuningdek, har bir fuqaroda davlat ramzlari bilan faxrlanish
tuyg‘ularini shakllantirish orqali mamlakatga daxldorlik, vatanparvarlik hissini
kuchaytirish;
davlat xizmatchilarining huquqiy ongi va huquqiy madaniyatini yuksaltirib borish,
ularda korrupsiya va boshqa huquqbuzarliklarga nisbatan murosasizlik
munosabatini shakllantirish;
davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari, shu jumladan, huquqni muhofaza
qiluvchi organlar hamda fuqarolik jamiyati institutlarining manzilli huquqiy
targ‘ibotni amalga oshirish borasidagi o‘zaro hamkorligini mustahkamlash;
jamiyatda huquqiy ong va huquqiy madaniyatni oshirishga doir tadbirlarni tashkil
etishda ijtimoiy sheriklik prinsiplaridan keng va unumli foydalanishni tizimli
asosda yo‘lga qo‘yish;
ommaviy axborot vositalarining huquqiy axborot bilan ta’minlashdagi rolini
oshirish, huquqiy targ‘ibotning innovatsion usullaridan keng foydalanish, shu
jumladan, veb-texnologiyalarni qo‘llashni kengaytirish; yuridik ta’limni
takomillashtirish, shuningdek, yuridik kadrlarni tayyorlash, qayta tayyorlash va
ularning malakasini oshirish tizimini rivojlantirish; jamiyatda huquqiy ong va
huquqiy madaniyatni yuksaltirishning ilmiy asoslarini chuqur tadqiq etish.
2. “Yuksak huquqiy madaniyat — mamlakat taraqqiyoti kafolati” degan
konseptual g‘oya asosida aholining barcha qatlamlari huquqiy savodxonlikka
erishishlari, yuksak darajadagi huquqiy ongga ega bo‘lishlari hamda huquqiy
bilimlarini kundalik hayotda qo‘llay olishlari uchun tizimli va keng qamrovli
huquqiy targ‘ibot tadbirlarini tashkil qilish davlat organlari va tashkilotlarning
ustuvor vazifalaridan biri etib belgilansin.
16

3. Belgilab qo‘yilsinki, jamiyatda huquqiy ong va huquqiy madaniyatni
yuksaltirish “shaxs — oila — mahalla — ta’lim muassasasi — tashkilot —
jamiyat” prinsipi bo‘yicha tizimli va uzviy tashkil etiladi.
4. Quyidagilar:
Jamiyatda huquqiy madaniyatni yuksaltirish konsepsiyasi (keyingi o‘rinlarda —
Konsepsiya) 1-ilovaga muvofiq; Jamiyatda huquqiy madaniyatni yuksaltirish
konsepsiyasini 2019-yilda samarali amalga oshirish bo‘yicha “Yo‘l xaritasi”
(keyingi o‘rinlarda — “Yo‘l xaritasi”) 2-ilovaga muvofiq tasdiqlansin. Belgilab
qo‘yilsinki, vazirlik va idoralar rahbarlari Konsepsiyada nazarda tutilgan
tadbirlarning o‘z vaqtida, to‘liq va sifatli amalga oshirilishi uchun shaxsan
javobgar bo‘ladi 6
.
5. O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi jamiyatda huquqiy ong va
huquqiy madaniyatni yuksaltirish sohasida muvofiqlashtiruvchi davlat organi etib
belgilansin. O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligiga quyidagi qo‘shimcha
vazifalar yuklatilsin: ijrochilar va aholini qonunchilikning mazmun-mohiyati va
ahamiyati to‘g‘risida xabardor qilishning sifatini tubdan oshirish, ushbu faoliyatni
tashkil qilishda prinsipial yangi yondashuvlarni ishlab chiqish bo‘yicha kompleks
chora-tadbirlarni amalga oshirish; davlat organlari va tashkilotlarning huquqiy
axborotdan keng ko‘lamda foydalanishini ta’minlash, ularning ushbu sohada
fuqarolik jamiyati institutlari va ommaviy axborot vositalari bilan samarali
hamkorlik qilish bo‘yicha faoliyatini muvofiqlashtirish;
davlat organlari va tashkilotlar tomonidan huquqiy targ‘ibot va ma’rifat bo‘yicha
olib borilgan ishlarni o‘rganish, shuningdek, ularning ushbu yo‘nalishdagi
faoliyatini takomillashtirish bo‘yicha tavsiyalar tayyorlash;
aholining turli qatlamlari, shu jumladan, tadbirkorlar va yoshlarning axborotga
bo‘lgan ehtiyojlarini hisobga olgan holda huquqiy targ‘ibotni amalga oshirishning
zamonaviy mexanizmlarini joriy etish bo‘yicha takliflar ishlab chiqish;
6
Икрамов Р.А., Хожиев Р.Б. (2020). Воспитание гармонично развитого поколения является приоритетом
государственной молодежной политики. Вестник науки и образования. № 14 (92). Част 3. С. 88-90
17

ijrochilar va aholini qonunchilikning mohiyati va ahamiyati to‘g‘risida xabardor
qilishning sifatini tubdan yaxshilash maqsadida keng jamoatchilik fikrini
o‘rganish, tahlil qilish, ushbu sohada ishlarni yanada takomillashtirish borasida
takliflar ishlab chiqish.
6. O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligining:
O‘zbekiston Respublikasining qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi hamda
qo‘shimcha huquqiy ma’lumotlar (yuridik lug‘at, huquqiy adabiyotlar elektron
maydonchasi, qonun hujjatlari loyihalari muhokamasi bo‘yicha onlayn forum va
boshqalar) yetkazish tizimini o‘z ichiga oladigan O‘zbekiston Respublikasining
milliy huquqiy internet portalini yaratish;
aholiga bepul maslahat berish portalini o‘z ichiga olgan Advice.uz huquqiy
axborot tizimini yaratish;
umumta’lim maktablari va akademik litseylarda huquqiy bilimlarga doir o‘quv
mashg‘ulotlari ko‘lamini yanada kengaytirish;
aholining kundalik hayotida ko‘p uchraydigan huquqiy masalalar yuzasidan savol-
javob tarzidagi qo‘llanmalarni tayyorlash va xonadonlarga bepul tarqatish;
aholining huquqiy ongi va huquqiy madaniyatini yuksaltirishga munosib hissa
qo‘shgan davlat organlari va tashkilotlar xodimlariga aholining huquqiy
savodxonligini oshirishda ko‘rsatgan xizmatlari uchun topshiriladigan “Huquqiy
targ‘ibot ishlari a’lochisi” ko‘krak nishonini ta’sis etish to‘g‘risidagi takliflari
ma’qullansin.
7. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi ikki oy muddatda
“Huquqiy targ‘ibot ishlari a’lochisi” ko‘krak nishoni to‘g‘risidagi nizomni
tasdiqlash haqida Hukumat qarorini qabul qilsin.
8. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalariga davlat organlari va
tashkilotlarining huquqiy targ‘ibotni amalga oshirish, aholiga qabul qilinayotgan
qonun hujjatlarining mazmun-mohiyati va ahamiyatini yetkazish, shuningdek,
aholining huquqiy savodxonligini oshirish bo‘yicha olib borayotgan faoliyati
ustidan ta’sirchan parlament nazoratini yo‘lga qo‘yish tavsiya etilsin.
18

9. O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligi Adliya vazirligi
bilan birgalikda ikki oy muddatda maktabgacha ta’lim muassasalarida “Bola
huquqlari va majburiyatlari” mavzusidagi mashg‘ulotlarni malakali
mutaxassislarni jalb qilgan holda ko‘rgazmali tarzda tizimli joriy etish bo‘yicha
takliflar ishlab chiqsin va belgilangan tartibda Vazirlar Mahkamasiga kiritsin.
10. O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi hamda Oliy va o‘rta
maxsus ta’lim vazirligi Adliya vazirligi bilan birgalikda:
2019/2020 o‘quv yilidan boshlab ta’lim muassasalarida o‘quvchi va talabalarning
huquqiy bilimlari uzluksiz va tizimli oshirib borilishini ta’minlash mexanizmini
joriy etsin, shuningdek, o‘quvchi va talabalarning huquqiy savodxonligini
oshirishga qaratilgan o‘quv dasturlarini tubdan qayta ko‘rib chiqilishini
ta’minlasin;
2019-yil 1-martga qadar yoshlarda huquqiy ong va huquqiy madaniyatni
yuksaltirish, ayniqsa, ularning ongida korrupsiyaning jamiyat va mamlakat ravnaqi
uchun o‘ta salbiy illat ekanligini targ‘ib qilishga qaratilgan o‘quv materiallari
tayyorlanishini tashkil qilsin;
yosh avlodning huquqiy ongi va huquqiy madaniyatini yuksaltirish bo‘yicha ta’lim
muassasalarining huquqni muhofaza qiluvchi organlar bilan hamkorlik qilishining
samarali mexanizmlarini kengaytirish choralarini ko‘rsin.
11. O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi, Xalq
ta’limi vazirligi Bosh prokuratura, Ichki ishlar vazirligi, Adliya vazirligi hamda
boshqa manfaatdor vazirlik va idoralar bilan birgalikda ikki oy muddatda ta’lim
muassasalarida turli huquqbuzarliklar, qoidabuzarliklar, giyohvandlik va boshqa
salbiy hodisalarning oldini olish bo‘yicha maxsus dasturlar ishlab chiqilishini va
ularning amalga oshirilishini ta’minlasin.
12. O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi manfaatdor vazirlik va
idoralar bilan birgalikda:
2019-yil 1-iyulga qadar Advice.uz huquqiy axborot tizimining ishlab chiqilishini
va ishga tushirilishini ta’minlasin;
19

2020-yil 1-yanvarga qadar O‘zbekiston Respublikasining milliy huquqiy internet
portali yaratilishini to‘liq yakunlasin;
uch oy muddatda aholining ijtimoiy himoyaga muhtoj qatlamiga bepul ixtiyoriy
yuridik yordam ko‘rsatish (pro bono) tizimini rivojlantirishni nazarda tutuvchi
tegishli normativ-huquqiy hujjat loyihasini ishlab chiqsin va belgilangan tartibda
Vazirlar Mahkamasiga kiritsin;
doimiy ravishda eng dolzarb, aholini qiziqtiradigan masalalarni belgilab, aniq
dasturlar asosida ular bo‘yicha manzilli va predmetli huquqiy targ‘ibotni amalga
oshirsin, huquqiy targ‘ibotni amalga oshirishning zamonaviy mexanizmlarini joriy
etish borasida aholi turli qatlamlarining fikrlarini o‘rganib, tahlil qilib borsin;
ikki oy muddatda yoshidan kelib chiqib huquqiy ong va huquqiy madaniyat
darajasi bo‘yicha aholining huquqiy savodxonligi darajasiga qo‘yiladigan minimal
talablarni ishlab chiqsin va tasdiqlasin;
bir oy muddatda mahallalarda fuqarolarning huquqiy bilimini oshirish maqsadida
tizimli ravishda amalga oshiriladigan “Huquqiy axborot kuni” loyihasini joriy
etsin;
bir oy muddatda davlat organlari va tashkilotlarda xodimlarning huquqiy
bilimlarini oshirishga qaratilgan bepul huquqiy maslahat kurslarini tashkil etish
dasturlarini ishlab chiqsin;
jamiyatda huquqiy madaniyatni yuksaltirish holati hamda bu sohadagi davlat
siyosatini amalga oshirish samaradorligini o‘rganish uchun tadqiqotlar va so‘rovlar
o‘tkazib borsin;
zarur hollarda, fuqarolik jamiyati institutlari, ilmiy doiralar, xorijiy ekspertlarni
Konsepsiya va “Yo‘l xaritasi”ni samarali amalga oshirishda ishtirok etishga,
shuningdek, jamiyatda huquqiy ong va huquqiy madaniyatni yuksaltirish bilan
bog‘liq dolzarb masalalarni muhokama qilishga va natijasi bo‘yicha zarur chora-
tadbirlarni belgilashga keng jalb qilsin;
Konsepsiya va “Yo‘l xaritasi”ning amalga oshirilishi doirasida ishlab chiqiladigan
normativ-huquqiy hujjatlar loyihalarining o‘z vaqtida hamda sifatli tayyorlanishi,
kelishilishi va kiritilishi ustidan monitoring olib borilishini ta’minlasin;
20

Konsepsiya va “Yo‘l xaritasi”ni amalga oshirish jarayonining samarali
muvofiqlashtirilishi va monitoringi, shuningdek, ularning ijrosi to‘g‘risida Vazirlar
Mahkamasiga doimiy ravishda axborot berib borsin;
ikki oy muddatda Jamiyatda huquqiy madaniyatni yuksaltirish bo‘yicha tadbirlarni
monitoring qilish va baholashning ko‘rsatkichlarini tasdiqlash to‘g‘risidagi
Hukumat qarori loyihasini ishlab chiqsin va belgilangan tartibda Vazirlar
Mahkamasiga kiritsin.
13. O‘zbekiston milliy teleradiokompaniyasi va Adliya vazirligi bir oy
muddatda huquqiy mavzularni tizimli va tahliliy yoritib borish hamda aholini
qonunga hurmat ruhida tarbiyalashga doir teleko‘rsatuvlar ko‘lamini kengaytirish
choralarini ko‘rsin.
14. O‘zbekiston Respublikasi Innovatsion rivojlanish vazirligi davlat ilmiy-
texnik dasturlari doirasida amaliy ilmiy-texnik loyihalar va innovatsion
ishlanmalar tanlovida jamiyatda huquqiy ong va huquqiy madaniyatni
yuksaltirishning tashkiliy-huquqiy, pedagogik-psixologik jihatlarini ilmiy-amaliy
tadqiq etishga oid mavzularni muntazam e’lon qilib borsin.
Keyingi tahrirga qarang.
15. Belgilansinki, davlat boshqaruvi organlari jamiyatda huquqiy ong va
huquqiy madaniyatni targ‘ib qilish bilan bog‘liq loyihalarni amalga oshirish uchun
belgilangan tartibda nodavlat notijorat tashkilotlariga budjetdan tashqari
mablag‘lar hisobidan davlat ijtimoiy buyurtmasini berishi mumkin.
16. Davlat va xo‘jalik boshqaruvi organlari, mahalliy davlat hokimiyati
organlari mazkur Farmondan kelib chiqadigan huquqiy-ma’rifiy tadbirlarni amalga
oshirishga qaratilgan mablag‘larni o‘zlarining xarajatlar smetasida nazarda tutib
borsin.
17. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi
Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi, O‘zbekiston Milliy axborot
agentligi, O‘zbekiston milliy teleradiokompaniyasi:
21

(17-bandning birinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil
10-dekabrdagi PF-5892-sonli Farmoni tahririda — Qonun hujjatlari ma’lumotlari
milliy bazasi, 11.12.2019-y., 06/19/5892/4134-son)
ommaviy axborot vositalarining jamoatchilik nazoratini ta’minlash borasidagi
rolini oshirish, bu borada ularning davlat organlari, nodavlat notijorat tashkilotlari
va fuqarolik jamiyatining boshqa institutlari bilan aloqasini kuchaytirish yuzasidan
aniq chora-tadbirlar amalga oshirilishini ta’minlasin;
Adliya vazirligi, boshqa manfaatdor vazirlik va idoralar bilan birgalikda mazkur
Farmonning mazmuni va mohiyatini hamda uning amalga oshirilishi bo‘yicha
keng tushuntirish ishlarini ommaviy axborot vositalari va Internet tarmog‘i orqali
yoritilishini ta’minlasin.
18. O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi manfaatdor vazirlik va
idoralar bilan birgalikda ikki oy muddatda qonun hujjatlariga ushbu Farmondan
kelib chiqadigan o‘zgartish va qo‘shimchalar to‘g‘risida Vazirlar Mahkamasiga
takliflar kiritsin.
19. Mazkur Farmonning ijrosini nazorat qilish O‘zbekiston
Respublikasining Bosh vaziri A.N. Aripov, O‘zbekiston Respublikasi Bosh
prokurori O.B. Murodov va O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti
maslahatchisining birinchi o‘rinbosari B.M. Mavlonov zimmasiga yuklansin.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh. MIRZIYOYEV
Toshkent sh.,
2019-yil 9-yanvar,
PF-5618-son
22

II. Bob “Huquqiy ong va huquqiy madaniyati”
2.1 O‘zbekiston Respublikasi vazirlar mahkamasining qarori
2022-2023-yillarda jamiyatda huquqiy madaniyatni yuksaltirish bo‘yicha
chora-tadbirlar dasturini tasdiqlash to‘g‘risida
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 9-yanvardagi “Jamiyatda
huquqiy ong va huquqiy madaniyatni yuksaltirish tizimini tubdan takomillashtirish
to‘g‘risida”gi PF-5618-son Farmoni ijrosini ta’minlash, shuningdek jamiyatda
huquqiy madaniyatni yuksaltirish bo‘yicha chora-tadbirlarni belgilash maqsadida
Vazirlar Mahkamasi qaror qiladi:
1. Quyidagilar:
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 9-yanvardagi PF-5618-
son Farmoni bilan tasdiqlangan Jamiyatda huquqiy madaniyatni yuksaltirish
konsepsiyasida uning asosiy maqsadi sifatida aholining barcha qatlamlari huquqiy
savodxonlikka erishishi, mustahkam irodali, o‘z huquqlarini biladigan va
qonunlarni hurmat qiladigan, huquqiy bilimlarini kundalik hayotda qo‘llay
oladigan, faol fuqarolik pozitsiyasiga ega bo‘lgan va huquqbuzarlikka nisbatan
murosasiz munosabatda bo‘ladigan fuqarolarni tarbiyalashning keng qamrovli
muntazam tizimini yaratish belgilanganligi;
ushbu Konsepsiyada belgilab berilgan maqsad va vazifalarga samarali erishish
uchun har ikki yilda jamiyatda huquqiy madaniyatni yuksaltirish bo‘yicha chora-
tadbirlar dasturi qabul qilinishi amaliyoti yo‘lga qo‘yilganligi ma’lumot uchun
qabul qilinsin.
2. Quyidagilarni nazarda tutuvchi 2022-2023-yillarda jamiyatda huquqiy
madaniyatni yuksaltirish bo‘yicha chora-tadbirlar dasturi (keyingi o‘rinlarda —
Dastur) ilovaga muvofiq tasdiqlansin:
a) oilada va ta’lim muassasalarida huquqiy tarbiyani shakllantirish va huquqiy
madaniyatni yuksaltirish bo‘yicha amalga oshiriladigan chora-tadbirlarni belgilash,
jumladan:
23

oilalardagi notinchlik va zo‘ravonlikning bolalar tarbiyasidagi salbiy oqibatlarini
haqida ma’lumot yetkazish va ularning oldini olish hamda ta’lim muassasalarida
o‘quvchilarni ta’qib qilishga qarshi chora-tadbirlarni amalga oshirish;
yoshlar o‘rtasida huquqiy nigilizm holatlarini bartaraf qilish, ularda
huquqbuzarliklarning jamiyat va davlat taraqqiyoti uchun salbiy illat ekanligiga
oid dunyoqarash shakllanishini targ‘ib qilishga qaratilgan kompleks targ‘ibot
tadbirlarini tashkil qilish;
mahallalarda ijtimoiy himoyaga muhtoj aholi qatlamlariga imtiyozlar va moddiy
yordam berish, nafaqa tayinlash, ishsizlikdan himoyalanish, vaqtinchalik bir
martalik ish bilan ta’minlash, ijtimoiy yordam olish tartibi bo‘yicha tizimli
targ‘ibot tadbirlarini o‘tkazish;
oliy ta’lim muassasalari hamda kadrlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish
o‘quv markazlarida “Inson huquqlari”, “Ayollar huquqlari”, “Bola huquqlari”
o‘quv kurslarini joriy etish;
b) davlat organlari va tashkilotlari xodimlarining huquqiy madaniyatini
yuksaltirish bo‘yicha amalga oshiriladigan chora-tadbirlarni belgilash, jumladan:
davlat organlari va tashkilotlarida xodimlarning mehnat huquqi,
huquqbuzarliklarning oldini olish, murojaatlar bilan ishlash bo‘yicha bilimlarini
oshirishga qaratilgan “Huquqiy savodxonlik oyligi”, “Korrupsiyaga qarshi
kurashish oyligi” va “Konstitutsiyaviy huquq oyligi”ni o‘tkazish;
davlat organlari va tashkilotlari xodimlari huquqiy savodxonligiga oid minimal
talablar bo‘yicha o‘quv dasturlarini mustaqil ravishda o‘zlashtirib borish va ularni
baholash orqali huquqiy bilimlarini oshirib borish;
davlat xizmatining yagona elektron-axborot tizimidan foydalangan holda
xodimlarning huquqiy savodxonligi darajasini oshirish bo‘yicha o‘qitish va
baholash ishlarini monitoringini yo‘lga qo‘yish;
davlat organlari va tashkilotlarida faol, jamoatchilik bilan ishlash ko‘nikmalariga
ega huquqiy targ‘ibot guruhlarini tashkil qilish va qonunchilik hujjatlarining
targ‘ibot qilinishini ta’minlash;
24

v) aholi barcha qatlamlarining huquqiy madaniyatini yuksaltirish bo‘yicha amalga
oshiriladigan chora-tadbirlarni belgilash, jumladan:
aholining turli muammolarini o‘rganish, ularga bepul huquqiy maslahat va ko‘mak
berish maqsadida “Bepul huquqiy maslahat bilan har bir uyga” shiori ostida
targ‘ibot tadbirlarini o‘tkazish;
nogironligi bo‘lgan shaxslar uchun ijtimoiy loyihalar, xayriya aksiyalarini
o‘tkazish (“Biz birgamiz”, “Ranglar dunyosi”);
Xalq qabulxonalariga kelib tushgan murojaatlarni tahlil qilish va tahlil natijasiga
ko‘ra manzilli va predmetli huquqiy targ‘ibotni amalga oshirishni yo‘lga qo‘yish;
xorijda mehnat qilish istagida yurgan fuqarolar uchun qonuniy mehnat
migratsiyasi, xususiy bandlik agentliklari xizmatidan foydalanish tartibi,
noqonuniy migratsiya oqibatlari to‘g‘risida keng tushuntirish ishlarini olib borish;
g) jamiyatda huquqiy madaniyatni yuksaltirishda huquqiy targ‘ibotning
innovatsion usullarini joriy qilish, shuningdek, ommaviy axborot vositalarining
rolini kuchaytirish, jumladan;
jinoyatchilik holatini chuqur tahlil qilish natijalari asosida jamiyatda
huquqbuzarliklarning oldini olish, aholi orasida qonunga hurmat qilish
madaniyatini shakllantirish;
aholini qiziqtiradigan huquqiy masalalar yuzasidan ijtimoiy tarmoqlarda targ‘ibot
tadbirlarini o‘tkazish;
aholini qiynaydigan huquqiy mavzularda videoroliklar tasvirga olish hamda
ommaviy axborot vositalari va ijtimoiy tarmoqlar orqali keng tarqatish;
aholi va tadbirkorlik subyektlariga huquqiy masalalar bo‘yicha yechimlarni
beruvchi portallarni huquqiy mavzudagi materiallar bilan boyitish va
qonunchilikdagi o‘zgartirishlar bilan muvofiq holda materiallarni yangilash,
“Huquqiy axborot” telegram kanali qamrovini kengaytirish;
sohalar kesimida yuridik adabiyotlarni bepul ko‘chirib olish, foydalanish, nusxa
ko‘chirish imkoniga ega bo‘lgan va aholining barcha qatlami uchun mo‘ljallangan
“Yuridik kutubxona” elektron tizimini va uning mobil ilovasini ishga tushirish;
25

d) yuridik ta’limni, shuningdek, yuridik kadrlarni tayyorlash, qayta tayyorlash va
ularning malakasini oshirish tizimini rivojlantirish, huquqiy madaniyatni
yuksaltirishning ilmiy asoslarini tadqiq etish, jumladan:
yuridik oliy ta’lim muassasalari o‘quv dasturlariga “Tazyiq va zo‘ravonlikdan jabr
ko‘rgan xotin-qizlar bilan ishlash” mavzusini kiritish;
yuridik sohada ilmiy tadqiqotlarni amalga oshirib kelayotgan tadqiqotchilar uchun
onlayn xizmatlarni ko‘rsatish imkonini beruvchi elektron platforma yaratish;
aniq hayotiy masalalar yuzasidan aholining huquqiy bilimini aniqlash bo‘yicha
so‘rovnomalar, shu jumladan elektron tarzda o‘tkazish, mazkur jarayonga bloger
va ommaviy axborot vositalarini jalb qilish.
3. Belgilab qo‘yilsinki:
Dasturda belgilangan tadbirlar uchun mas’ul etib belgilangan davlat organlari va
tashkilotlari rahbarlari tegishli chora-tadbirlarning o‘z vaqtida, to‘liq va sifatli
amalga oshirilishi hamda amalga oshirilgan ishlar bo‘yicha har chorak yakunida
Adliya vazirligiga tegishli ma’lumotlarning taqdim etilishi uchun shaxsan
javobgardirlar;
Dasturda belgilangan tadbirlarni moliyalashtirish mas’ul davlat organlari va
tashkilotlarining budjetdan tashqari mablag‘lari, shuningdek, qonunchilik
hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa manbalar hisobiga amalga oshiriladi.
4. Adliya vazirligi:
Dasturda belgilangan tadbirlarning amalga oshirilishi holatini doimiy monitoring
qilib borsin va monitoring natijalari yuzasidan har chorak yakunlari bo‘yicha
keyingi oyning 15 sanasiga qadar Vazirlar Mahkamasiga axborot kiritsin;
boshqa manfaatdor vazirliklar va idoralar bilan birgalikda o‘zlari qabul qilgan
normativ-huquqiy hujjatlarni bir oy muddatda ushbu qarorga muvofiqlashtirsin.
5. Mazkur qarorning bajarilishini nazorat qilish O‘zbekiston Respublikasi adliya
vaziri R.K. Davletov zimmasiga yuklansin.
O‘zbekiston Respublikasining Bosh vaziri A. ARIPOV
Toshkent sh.,
2022-yil 16-may, 259-son
26

2.2. O‘zbekistonda huquqiy madaniyatni yuksaltirish konsepsiyasi
tasdiqlanadi
NHH loyihalari muhokamasi portalida «Jamiyatda huquqiy madaniyatni
yuksaltirish konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida"gi prezident farmoni loyihasi
joylashtirildi. Normativ-huquqiy hujjatlar loyihalari muhokamasi portalida
«Jamiyatda huquqiy madaniyatni yuksaltirish konsepsiyasini tasdiqlash
to‘g‘risida"gi prezident farmoni loyihasi joylashtirildi. Hujjat bilan Jamiyatda
huquqiy madaniyatni yuksaltirish konsepsiyasi; Jamiyatda huquqiy madaniyatni
yuksaltirish konsepsiyasining samarali amalga oshirilishi bo‘yicha «Yo‘l xaritasi»
tasdiqlanishi mumkin 7
. Belgilab qo‘yilishicha, huquqiy targ‘ibotni tizimli ravishda
olib borish, aholiga qabul qilinayotgan qonun hujjatlarining mazmun-mohiyati va
ahamiyatini yetkazish, shuningdek, fuqarolarning huquqiy savodxonligini oshirish
bo‘yicha zarur chora-tadbirlarni amalga oshirish barcha darajadagi davlat organlari
va tashkilotlarning ustuvor vazifalaridan biridir. Quyidagilar jamiyatda huquqiy
madaniyatni yuksaltirishning asosiy yo‘nalishlari etib belgilanadi:
aholining huquqiy ongi va huquqiy madaniyatini hamda ijtimoiy faolligi
yuksalishini ta’minlash;
davlat organlari va tashkilotlar xodimlarining huquqiy madaniyatini yuksaltirish;
bolalar va yoshlarda huquqiy madaniyatni shakllantirish;
ommaviy axborot vositalarining aholini huquqiy axborot bilan ta’minlashdagi
rolini yanada oshirish, huquqiy targ‘ibotning innovatsion usullaridan keng
foydalanishni, shu jumladan, veb-texnologiyalarni qo‘llashni kengaytirish;
yuridik ta’limni, shuningdek, yuridik kadrlarni tayyorlash, qayta tayyorlash
va ularning malakasini oshirish tizimini rivojlantirish;
huquqiy madaniyatni yuksaltirishning ilmiy asoslarini tadqiq etish.
Davlat va xo‘jalik boshqaruvi organlari, mahalliy davlat hokimiyati organlarida,
shuningdek, mahallalarda har juma kuni «Huquqiy bilimlar kuni» etib belgilanadi
va ushbu kunda targ‘ibot tadbirlarini tashkil etish orqali quyidagilarga alohida
e’tibor qaratiladi:
7
2019- yil 9- yanvardagi PF -5618- sonli " Jamiyatda huquqiy ong va huquqiy madaniyatni yuksaltirish tizimini
tubdan takomillashtirish to ' g ' risida " gi Prezident farmoni , Qonun hujjatlari ma ' lumotlari milliy bazasi , 10.01.2019- y .,
27

hafta davomida qabul qilingan qonun hujjatlarining mazmun-mohiyati va
ahamiyatini ko‘rgazmali tarzda barcha xodimlar va aholi e’tiboriga yetkazish;
huquqshunos olimlar va amaliyotchi mutaxassislar taklif qilgan holda xodimlar
hamda aholining huquqiy bilimlarini oshirish;
korrupsiya va boshqa huquqbuzarliklarning oldini olishga qaratilgan huquqiy
targ‘ibot tadbirlarini tashkil qilish.
O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligining quyidagi takliflari ma’qullanishi
mumkin:
jamiyatda aholining huquqiy ongi va huquqiy madaniyatini yuksaltirishda munosib
hissa qo‘shgan huquqshunoslarga hamda fuqarolarga aholining huquqiy
savodxonligini oshirishda ko‘rsatgan ishlari va yutuqlari uchun topshiriladigan
«Huquqiy targ‘ibot ishlari a’lochisi» ko‘krak nishonini ta’sis etish;
aholining huquqiy ongi va huquqiy madaniyatini yuksaltirish maqsadida davlat
organlari huzurida o‘z faoliyati sohasiga doir masalalarni aholi o‘rtasida
tushuntirish bo‘yicha volonterlar (ko‘ngillilar) harakatini tuzish va ularning
samarali faoliyatini ta’minlash;
umumta’lim muassasalarining o‘quv dasturlariga huquqiy bilimlarga doir fanlarni
kiritish, ta’lim oluvchilarga darsdan tashqari huquqiy bilim berishni yo‘lga
qo‘yish;
fuqarolarning kundalik hayotida ko‘p uchraydigan masalalar yuzasidan savol-javob
tarzidagi huquqiy qo‘llanmalarni tayyorlash va uni xonadonlarga tarqatish.
Joriy yilning 6 dekabr` kuni O'zbekiston musulmonlari idorasida Toshkent
islom instituti, “Ko'kaldosh” va “Xadichai Kubro” o'rta maxsus islom bilim
yurtlari o'qituvchi va talabalari ishtirokida “Konstitutsiya va huquqiy madaniyat”
mavzusidagi davra suhbati tashkil etildi. Tadbirda Inson huquqlari bo'yicha
O'zbekiston Respublikasi milliy markazi direktori, yuridik fanlari doktori,
professor Akmal Saidov bilan huquqiy-ma'rifiy uchrashuv bo'lib o'tdi. Unda
Konstitutsiyamizning yaratilish tarixi va bugungi istiqboli hamda ayni chog'da,
mamlakatimizda nafaqat Konstitutsiyani o'rganish, balki, umuman, huquqiy
bilimlar sari safarbarlik, ya'ni fuqarolarimizning huquqiy savodxonligini oshirishga
28

katta e'tibor qaratilayotgani bildirildi. Shuningdek, Konstitutsiya har bir inson,
fuqaroning huquqiy xulq-atvorini belgilab beradi. Uni bilmay turib, huquqiy
madaniyatga erishib bo'lmaydi. Shu ma'noda, Konstitutsiya huquqiy madaniyat
asosi, milliy qonunchilik negizi ekanini, Konstitutsiyaga sadoqat Vatanga va o'z
xalqiga sadoqatni keltirib chiqarishini inobatga olib, Asosiy Qonunni o'rganish
masalasiga alohida e'tibor qaratilgani ayniqsa diqqatga sazovor. Shuningdek,
huquqiy madaniyat – bu huquqiy savodxonlikdir. Huquqiy madaniyatni
yuksaltirish huquqiy davlatning muhim belgisi hisoblanadi. Boshqacha aytganda,
huquqiy madaniyatsiz huquqiy davlat bo'lmaydi. Birinchi Prezidentimiz
aytganlaridek, “Huquqiy madaniyatning yuqori darajada bo'lishi huquqiy
davlatning o'ziga xos xususiyatidir. Bozor iqtisodiyotini shakllantirish sharoitida
huquqiy madaniyatni oshirish muhim ish hisoblanadi. Shu bilan birga, huquqiy
madaniyat saviyasi qabul qilingan qonunlar soni bilan emas, balki ushbu
qonunlarning barcha darajalarda ijro etilishi bilan belgilanadi. Ushbu muhim ishda
odamlarda qonunlarga va normativ-huquqiy hujjatlarga nisbatan chuqur hurmat
hissini tarbiyalash alohida ahamiyatga egadir. Zero, huquqiy normalar odamlar
ongiga singgan va ular orqali amal qilgan taqdirdagina yashaydi va ro'yobga
chiqadi”.
Tadbir so'ngida talaba-yoshlar, bugungi kunda qabul qilinayotgan yangi
qonunlarning asosiy maqsadi, mazmun-mohiyati, uning negizi hisoblanmish
Konstitutsiyaga qanchalik mos va hamohang tarzda ishlab chiqilayotgani,
yoshlarning huquqiy ongi va madaniyatini o'sishiga nechog'lik bog'liq ekanligi
yuzasidan fikr-mulohazalar bildirilib, o'zlarini qiziqtirgan savollarga javoblar
oldilar. Iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy huquqlar Inson huquqlarining muhim
turlaridan biri - ikkinchi avlod inson huquqlariga doir ijtimoiy-iktisodiy va
madaniy huquqlar. Ularni amalga oshirish kafolatlari to'liq davlatga bog'liqdir 8
.
8
R.B.Hojiyev, G.B.Xolmo'minov, M.L.Sharipov (2020) Raising a harmoniously developed generation is a priority
of democratic reforms in Uzbekistan. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences.
Volume 8. Number 5. pp-
29

Ijtimoiy-iqtisodiy huquqlar insonning yashash sharoitlarini, o'z
qobiliyatlaridan foydalanishini, insonning avtonomligi va jamiyatdagi iqtisodiy
aloqalarini, shuningdek uning ijtimoiy himoyalanganligini belgilaydi.
Madaniy huquqlar insonning konstitutsiya yoki qonun bilan kafolatlangan
va insonning madaniy hamda ilmiy sohada o'zini namoyon qilishi uchun
imkoniyat yaratadigan inson huquqlari va erkinliklarining maxsus majmuidir.
O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida quyidagi iqtisodiy, ijtimoiy va
madaniy huquqlar kafolatlangan:
- shaxsiy mulkka ega bo'lish huquqi (36-modda);
- mehnat va dam olish huquqi (37,38-moddalar);
- ijtimoiy ta'minot olish huquqi (39-modda);
- malakali tibbiy xizmatdan foydalanish huquqi (40-modda);
- bilim olish huquqi (41-modda);
- ilmiy va texnikaviy ijod erkinligi, madaniyat yutuqlaridan foydalanish erkinligi
(42-modda);
- iqtisodiy faoliyat, tadbirkorlik va mehnat qilish erkinligini huquqi (53-modda);
- ota-onalar va bolalarning bir-birlariga g'amxo'rlik qilishdagi teng huquq va
majburiyatlari (64, 66-modda).
Har bir millatning o‘z madaniyati va san ati uning xalq sifatidagi qadr-ʼ
qimmatini belgilab beruvchi asosiy omillaridan biridir. Insoniyat vujudga
kelibdiki, o‘zining butun salohiyatini ishga solib, yaratuvchilik, bunyodkorlik,
ijodkorlik, mushohadakorlik borasida tinimsiz izlanadi, bundan estetik zavq oladi
va bu jarayonda ruhan yuksaladi. Har millat o‘zining madaniyati va san atining
ʼ
qudrati bois jahon tamaddunidan mustahkam joy egallaydi.
Mamlakatimiz o‘zining jahon maydonidagi o‘rni va ahamiyatini yana-da
mustahkamlash yo‘lidan borar ekan milliy madaniyatni yana-da rivojlantirish,
yangi O‘zbekistonning yangi tarixini yaratish, moddiy va nomoddiy madaniy
meros durdonalarini saqlash va targ‘ib etish, xalq og‘zaki ijodiyoti va havaskorlik
san atini yana-da ommalashtirish, yurtimizning jahon madaniy makoniga faol
ʼ
integratsiyalashuvini ta minlash, madaniyat va san at sohasini innovatsion
ʼ ʼ
30

rivojlantirishga qaratilgan tizimli chora-tadbirlarni amalga oshirdi. 2020-yil 26-
may kuni davlatimiz rahbarining “Madaniyat va san at sohasining jamiyatʼ
hayotidagi o‘rni va ta sirini yana-da oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi
ʼ
Farmoni sohaning rivoji uchun zarur bo‘lgan ulkan imkoniyatlar eshigini ochadi.
Farmonga ko‘ra konsert-tomosha faoliyatini amalga oshiruvchi shaxslar
tomonidan davlat organlari va boshqa tashkilotlarning buyurtmalariga asosan
ko‘rsatiladigan barcha xizmatlar yozma va haq evaziga tuziladigan shartnoma
asosida taqdim etilishi haqidagi me yor bilan mustahkamlandi. Bu holat
ʼ
mamlakatimizda san at sohasiga bo‘lgan munosabatning ijobiy tarafga o‘zgarishini
ʼ
ta minlaydi.
ʼ
Shuningdek, mazkur hujjat bilan san atkorlarga yana bir ulkan imtiyoz
ʼ
berilmoqda. Ya ni, 2020-yil 1-sentabrdan boshlab davlat organlari va tashkilotlari
ʼ
tizimidagi konsert, madaniyat saroylari va boshqa muassasalarda to‘liq jonli ijro
asosida o‘tkaziladigan konsert dasturlari uchun ijara to‘lovidan 50 foiz chegirma
berish tartibi joriy etiladi. Bunday imkoniyatning vujudga kelishi o‘zbek musiqa
san atining yangi sifat bosqichiga ko‘tarilishi, undagi mazmun-mohiyatning yana-
ʼ
da yuksak ahamiyat kasb etishiga imkon yaratadi. San atning aslida shou yoki
ʼ
ko‘rgazma uchun emas, balki insonning ma naviy kamolotga erishishiga xizmat
ʼ
qiluvchi rolining yana-da oshishini belgilaydi. Natijada, aholining konsert-tomosha
tadbirlariga boruvchanlik qobiliyati o‘sadi, aholining madaniy-estetik saviyasi
yuksaladi. Shu bilan birga, san atkorning o‘z ustida ishlashga bo‘lgan talabi ortadi.
ʼ
Farmonning uchinchi bandida keltirilgan me yor Madaniyat vazirligining
ʼ
mamlakatdagi mavqeini va qadr-qimmatini oshirishga qaratilgan, deyish mumkin.
Binobarin, shu vaqtgacha davlat organlari tomonidan davlat tadbirlari va boshqa
tadbirlarga ijodkor va ijrochilarni jamoatchilik asosida jalb qilish odat tusiga kirib
qolgan edi. Bu holat soha mutaxassislarining e tirozlariga sabab bo‘lgan.
ʼ
Endilikda, bunday holatlarga umuman yo‘l qo‘yilmaydi. Va bu holat soha uchun
katta yutuqdir.
Mamlakatimiz jahon hamjamiyati bilan integratsiyalashuv sari ildam qadam
tashlar ekan, yurtimiz oldida o‘z yechimini kutib turgan katta bir masala mavjud. U
31

ham bo‘lsa, mualliflik huquqlari sohasini huquqiy jihatdan ishga solishdir. Aslida,
bu soha o‘z vaqtida samarali faoliyat olib borgan. Ammo so‘nggi yillarda sohaning
butunlay harakatdan to‘xtab qolgani mamlakatimizning jahon hamjamiyati oldida
ma naviy saviyasini tushirib yuborishga qaratilgan tahdidni keltirib chiqardi.ʼ
Ushbu salbiy vaziyatga ijobiy yechim sifatida Farmonda madaniyat va san at
ʼ
sohasi vakillarining San atkor, ijodkor va ijrochilarning mualliflik huquqlarini
ʼ
himoya qilish palatasini tashkil etish vazifasi ko‘tarilgan. Unga ko‘ra, palata
mulkiy huquqlarni jamoaviy asosda boshqaradigan tashkilot sifatida faoliyat
yuritadi. Madaniyat vazirligi palata faoliyatining dastlabki bosqichlarida uni
qo‘llab-quvvatlash uchun Madaniyat vazirligi huzuridagi Madaniyat va san atni
ʼ
rivojlantirish jamg‘armasi mablag‘lari hisobidan 1 milliard so‘m ajratilishini
ta minlab beradi
ʼ 9
.
Ma lumki, mualliflik huquqlari o‘z mazmun-mohiyatiga ko‘ra ulkan
ʼ
zalvorli soha. Uning yurtimizda to‘liq kuch bilan ishlashi hamda jahon standartlari
talabiga javob berishi uchun sohani yaxshi biladigan mutaxassislar kerak.
Farmonda belgilab berilgan vazifa sohaning bilimdon mutaxassislarni tarbiyalashni
taqozo etadi.
Farmonda san at, xususan, teatr sohasi jonkuyarlari va tomoshabinlarini
ʼ
xursand etadigan bir vazifa bor. Ma lumki, yurtimiz ravnaqi uchun o‘z mehnatini
ʼ
ayamay, fidokorona xizmat qiladigan har bir shaxs, har bir jamoa yuksak darajada
e tibor va e tirofga sazovordir. Mana shu munosabat bilan, boy tarixi, o‘zbek
ʼ ʼ
milliy qo‘g‘irchoq teatri maktabining shakllanishi va rivojidagi beqiyos hissasini
inobatga olib, Respublika qo‘g‘irchoq teatriga O‘zbek Milliy qo‘g‘irchoq
teatri nomi berilishi san at olamida ulkan quvonchga sabab bo‘lgan hodisaga
ʼ
aylandi. Unga ko‘ra, teatrning salohiyatidan to‘laqonli foydalanish va uning
an analarini keng tarqatish maqsadida Navoiy, Namangan, Sirdaryo va Toshkent
ʼ
9
Икрамов Р.А., Хожиев Р.Б. (2020). Воспитание гармонично развитого поколения является приоритетом
государственной молодежной политики. Вестник науки и образования. № 14 (92). Част 3. С. 88-90
32

viloyatlarida qo‘g‘irchoq teatrlarini tashkil etish to‘g‘risidagi Hukumat qarori
loyihasini ishlab chiqish nazarda tutilmoqda.
Bundan tashqari, 2020-yilga mo‘ljallangan ijtimoiy va ishlab chiqarish
infratuzilmasini rivojlantirish dasturi doirasida maqbullashtirilgan mablag‘lar
hisobidan “O‘zbek davlat sirki” davlat muassasasining bino va inshootlarini
rekonstruksiya qilish, qo‘shimcha ravishda hayvonlarni saqlash xonalarini qurish
hamda zamonaviy uskunalar bilan jihozlash ishlarining to‘liq moliyalashtirilishini,
shuningdek, qurilish, rekonstruksiya va jihozlash ishlarini joriy yil oxiriga qadar
to‘liq yakuniga yetkazib, foydalanishga topshirilishi haqidagi vazifa ham ustuvor
etib belgilandi. Sirk san ati faoliyatini rivojlantirish maqsadidaʼ har bir hududda
ko‘chma sirklar (shapito, dorbozlar guruhlari) hamda hayvonot bog‘lari tashkil
etilishi asosiy vazifalardan etib belgilandi.
Farmonda o‘zbek madaniyati va san ati uchun katta ahamiyatga ega bo‘lgan
ʼ
quyidagi vazifalar sohaning ilmiy-tadqiqot jabhasini yana-da taraqqiy ettirishga
qaratilgan katta hamxo‘rlik belgisi, desak mubolag‘a bo‘lmaydi. Xususan,
O‘zbekiston davlat konservatoriyasining “O‘zbek maqom san ati fakulteti” hamda
ʼ
O‘zbekiston davlat san at va madaniyat institutining tegishli ta lim yo‘nalishlari va
ʼ ʼ
mutaxassisliklari negizida maqom ijrochiligi, baxshichilik va katta ashula
yo‘nalishlari bo‘yicha kadrlar tayyorlovchi tayanch oliy ta lim muassasasi – Yunus
ʼ
Rajabiy nomidagi O‘zbek milliy musiqa san ati institute
ʼ hamda davlat muassasasi
shaklida Madaniy meros ilmiy-tadqiqot institutini tashkil etish san at sohasidagi
ʼ
ilm ahli uchun tinimsiz mehnat qilish maydoniga aylanadi.
Ma lumki, yurtimizda madaniyat va san atga oid ilmiy-tadqiqot sohasi
ʼ ʼ
so‘nggi yillarda oqsash jarayonini boshdan kechirayotgan edi. Bunga sabab
mutaxassislarning faoliyatiga borib taqalmaydi. Balki, sohada mavjud
mexanizmning yo‘qligi mazkur kamchiliklarni keltirib chiqargan edi. Endilikda,
Farmonda belgilanishicha, O‘zbekiston davlat san at muzeyiga
ʼ – san at sohasidagi, ʼ
O‘zbekiston tarixi davlat muzeyiga – madaniyat va tarix sohasidagi barcha
muzeylar faoliyatini ilmiy-tadqiqot va metodik jihatdan muvofiqlashtirish, ularning
33

ushbu yo‘nalishlardagi o‘zaro hamkorligini ta minlash, kadrlarning ilmiyʼ
salohiyatini oshirish vazifasi yuklatildi.
2021-yil 1-yanvarga qadar O‘zbekiston davlat san at muzeyi va O‘zbekiston
ʼ
tarixi davlat muzeyida muzeyshunoslik, san atshunoslik, madaniyatshunoslik
ʼ
yo‘nalishlarida qonun hujjatlarida belgilangan tartibda ixtisoslashtirilgan ilmiy
kengashlar va ilmiy-metodik kengashlar tashkil etiladi.
Farmoniga ko‘ra, endilikda madaniyat va san atning jamiyatimiz ijtimoiy-
ʼ
ma naviy hayotida tutgan o‘rnini hisobga olib, soha xodimlarini qo‘llab-quvvatlash
ʼ
maqsadida 15-aprel sanasini “O‘zbekiston Respublikasi madaniyat va san at
ʼ
xodimlari kuni” deb e lon qilinishi xususida qonun hujjati tayyorlanmoqda. O‘zbek
ʼ
madaniyati va san atiga qaratilayotgan bunday e tirof aslida jannatmakon
ʼ ʼ
yurtimizni ulug‘lash, uning qadriyatlarini yuksaklarga ko‘tarish, kelajak avlodni
qaddi baland, g‘ururli va oriyatli xalq qilib o‘stirish yo‘lida amalga oshirilayotgan
ishlarning buyuk namunasidir.
Huquqiy ong – bu jamiyatda kishilarning huquq to’g’risidagi qarashlaridir,
chunki huquqiy normalar jamiyatning iqtisodiy, siyosiy va madaniy hayotida
kishilar o’rtasida turli ijtimoiy munosabatlarni tartibga solishda muhim rol
o’ynaydi. Huquq normalari bilan ijtimoiy munosabatlarni tartibga solishda huquqiy
ong ya’ni kishilarning huquqni bilishligi, huquq normalarini bajarishligi katta
ahamiyatga egadir. Huquqiy ong jamiyatda ijtimoiy ongning boshqa shakllaridan –
falsafa, siyosat, diniy, estetik,huquqiy ong shakllari ajratib ko’rsatiladi. U
jamiyatda ijtimoiy ongning maxsus shakli bo’lib hisoblanadi, chunki huquqiy ong
keng tushuncha bo’lib, jamiyatda huquqiy normalarni qabul qilish, ularni
turmushda qo’llash, huquq to’g’risida bilimlarning, ya’ni huquqiy madaniyat va
huquqiy tarbiya to’g’risidagi murakkab ijtimoiy vazifalarni o’z ichiga oladi 10
.
Huquqiy madaniyat- bu kishilarning huquqiy bilim darajasi, huquqqa
nisbatan ongli munosabati, huquqni hurmat qilishi va unga rioya qilishidir.
10
Ходжиев Р.Б., Норбоева Д.О. (2021) Креативное мышление - важный фактор социального развития.
Вестник науки и образования. № 10 (113). Част 3. С. 76-79.
34

Huquqiy madaniyat jamiyat umumiy madaniyatining uzviy tarkibiy qismidir.
Ijtimoiy munosabatlarni huquqiy tartibga solish, yuridik va jismoniy shaxslarning
huquq va manfaatlarlariga rioya etish, huquqiy normalarni bajarish, huquqiy
talablarni bilish hamda ularga hurmat bilan munosabatda bo’lishga oid barcha
masalalar kishilarning huquqiy ustqurmasida huquqiy madaniyat hodisasi, huquqiy
hayotning darajasi alohida o’rin tutadi.
Jamiyatda huquqiy ong va huquqiy madaniyatni yuksaltirib borish qonun
ustuvorligini ta’minlash va qonuniylikni mustahkamlashning eng muhim
shartlaridan biri hisoblanadi. So‘nggi yillarda milliy huquq tizimini tubdan isloh
qilish, jamiyatda huquqiy madaniyatni shakllantirish hamda malakali yuridik
kadrlarni tayyorlash borasida sezilarli ishlar amalga oshirildi. Shu bilan birga,
inson huquq va erkinliklariga hurmat munosabatini shakllantirishga, aholining
huquqiy ongi va huquqiy madaniyatini yuksaltirishga, jamiyatda fuqarolarning
huquqiy savodxonligi darajasini oshirishga to‘sqinlik qiluvchi bir qator muammo
va kamchiliklar saqlanib qolinmoqda.
Xususan, huquqiy madaniyatni yuksaltirishda, eng avvalo, huquqiy ta’lim
va tarbiya borasidagi ishlar tizimli va uzviy olib borilmayapti. Uzoq yillar
davomida bu masalaga huquqni muhofaza qiluvchi organlar va ayrim davlat
organlarining ishi sifatida qarab kelinib, bunda oila, mahalla va fuqarolik jamiyati
boshqa institutlarining ishtiroki yetarlicha ta’minlanmagan.
Yoshlarning huquqiy tarbiyasiga salbiy ta’sir ko‘rsatuvchi omillarga
nisbatan huquqiy immunitetni shakllantirish, har bir shaxsda qonunlarga va odob-
axloq qoidalariga hurmat, milliy qadriyatlarga sadoqat, huquqbuzarliklarga
nisbatan murosasizlik hissini uyg‘otish ishiga kompleks tarzda yondashilmadi.
Aholining huquqiy bilimlarini oshirishga doir vazifalarning umumiy tusda
belgilanganligi hamda ularni amalga oshirishning aniq ta’sirchan mexanizmi
mavjud emasligi jamiyatda huquqiy madaniyatni yuksaltirish borasidagi ishlarning
samarasiz olib borilayotganligini ko‘rsatadi.
Huquqiy ong va huquqiy madaniyatni yuksaltirishda shaxsiy manfaatlar
hamda jamiyat manfaatlari o‘rtasidagi muvozanatni saqlash g‘oyalarini aholi
35

ongiga singdirish ishlarining yetarli olib borilmasligi ham qonun ustuvorligini
ta’minlashga o‘zining jiddiy salbiy ta’sirini ko‘rsatmoqda.
Aholining huquqiy bilimlari yetarli emasligi, shuningdek, davlat
organlarining qonunga xilof qarorlari ustidan sudga shikoyat qilish imkoniyatidan
deyarli foydalanmasligi mansabdor shaxslar tomonidan fuqarolarning huquqlari va
qonuniy manfaatlari kamsitilishi holatlarining vujudga kelishiga sabab bo‘lmoqda.
Bundan tashqari, hozirgi globallashuv, ilmiy-texnik taraqqiyot davrida aholining
huquqiy ongi va huquqiy madaniyatini yuksaltirishning innovatsion usullaridan,
targ‘ibotning ilg‘or va ta’sirchan vositalaridan, xorijiy davlatlarning bu boradagi
ijobiy tajribalaridan yetarli darajada foydalanilmayapti.
Fuqarolarning yuksak huquqiy ongi va huquqiy faolligi ma’rifiy jamiyatda
huquq ustuvorligining, huquqiy davlatning poydevoridir. Fuqarolarning huquqiy
ongini shakllantirish, huquqbuzarliklarning oldini olish, jinoyatchilikka qarshi
kurashishning zarururiy talabidir. Haqiqattan ham shunday, huquqiy immunitet
shakllangan shaxsga tashqaridan kirib keladigan yot g’oyalar, qarashlar, qonunga
xilof xatti- harakatlar o’z ta’siriga ega bo’lmay qoladi. Ijtimoiylashuv natijasida
shaxslar ezgulik va adolat, inson sha’ni va uning toptalishi hamda erkinlik va
qullik kabi qonuniyatning mavjudligini anglab idrok etishadi. “Nima yaxshi-yu
nima yomonligini” tushunib yetishda esa ularga aynan huquqiy savodxonlik,
huquqiy yetuklik yordam beradi. Jamiyatda huquqiy ong va huquqiy madaniyatni
yuksaltirishning asosiy vazifalari belgilandi. O‘zbekiston Respublikasi
Prezidentining “Jamiyatda huquqiy ong va huquqiy madaniyatni yuksaltirish
tizimini tubdan takomillashtirish to‘g‘risida”gi farmoni qabul qilindi.
Hujjatda qayd etilishicha, huquqiy ong va huquqiy madaniyatni
yuksaltirishda shaxsiy manfaatlar hamda jamiyat manfaatlari o‘rtasidagi
muvozanatni saqlash g‘oyalarini aholi ongiga singdirish ishlarining yetarli olib
borilmasligi ham qonun stuvorligini ta’minlashga o‘zining jiddiy salbiy ta’sirini
ko‘rsatmoqda.
Quyidagilar jamiyatda huquqiy ong va huquqiy madaniyatni yuksaltirishning
asosiy vazifalari etib belgilandi:
36

aholiga mamlakatimizda amalga oshirilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar, qabul
qilinayotgan qonun hujjatlari va davlat dasturlarining mazmuni va mohiyatini
izchil yetkazish tizimini shakllantirish, fuqarolar ongida “Jamiyatda qonunlarga
hurmat ruhini qaror toptirish – demokratik huquqiy davlat qurishning garovidir!”
degan hayotiy g‘oyani mustahkamlash; jamiyatda huquqiy ong va huquqiy
madaniyatni yuksaltirishda, eng avvalo, ta’lim-tarbiyaning tizimli va uzviy
ravishda olib borilishiga alohida e’tibor qaratish, maktabgacha ta’lim tizimidan
boshlab, aholining barcha qatlamlariga huquqiy ong va huquqiy madaniyatni
chuqur singdirish, shaxsiy manfaatlar hamda jamiyat manfaatlari o‘rtasidagi
muvozanatni saqlash g‘oyalarini keng targ‘ib qilish; yosh avlod ongiga huquq va
burch, halollik va poklik tushunchalarini hamda odob-axloq normalarini chuqur
singdirib borish, Konstitutsiyaning muhim jihatlarini ularga bolaligidan boshlab
o‘rgatish; aholi o‘rtasida huquqiy madaniyatni shakllantirish bo‘yicha huquqiy-
ma’rifiy tadbirlarni xalqimiz tarixi, dini, milliy qadriyatlarini o‘rgatish bilan
uyg‘un holda tashkil qilish, shuningdek, har bir fuqaroda davlat ramzlari bilan
faxrlanish tuyg‘ularini shakllantirish orqali mamlakatga daxldorlik, vatanparvarlik
hissini kuchaytirish; davlat xizmatchilarining huquqiy ongi va huquqiy
madaniyatini yuksaltirib borish, ularda korrupsiya va boshqa huquqbuzarliklarga
nisbatan murosasizlik munosabatini shakllantirish; davlat hokimiyati va
boshqaruvi organlari, shu jumladan, huquqni muhofaza qiluvchi organlar hamda
fuqarolik jamiyati institutlarining manzilli huquqiy targ‘ibotni amalga oshirish
borasidagi o‘zaro hamkorligini mustahkamlash; jamiyatda huquqiy ong va huquqiy
madaniyatni oshirishga doir tadbirlarni tashkil etishda ijtimoiy sheriklik
prinsiplaridan keng va unumli foydalanishni tizimli asosda yo‘lga qo‘yish;
ommaviy axborot vositalarining huquqiy axborot bilan ta’minlashdagi rolini
oshirish, huquqiy targ‘ibotning innovatsion usullaridan keng foydalanish, shu
jumladan, veb-texnologiyalarni qo‘llashni kengaytirish; yuridik ta’limni
takomillashtirish, shuningdek, yuridik kadrlarni tayyorlash, qayta tayyorlash va
ularning malakasini oshirish tizimini rivojlantirish; jamiyatda huquqiy ong va
huquqiy madaniyatni yuksaltirishning ilmiy asoslarini chuqur tadqiq etish.
37

“Yuksak huquqiy madaniyat – mamlakat taraqqiyoti kafolati” degan kontseptual
g‘oya asosida aholining barcha qatlamlari huquqiy savodxonlikka erishishlari,
yuksak darajadagi huquqiy ongga ega bo‘lishlari hamda huquqiy bilimlarini
kundalik hayotda qo‘llay olishlari uchun tizimli va keng qamrovli huquqiy
targ‘ibot tadbirlarini tashkil qilish davlat organlari va tashkilotlarning ustuvor
vazifalaridan biri etib belgilanadi.
Belgilab qo‗yilishicha, jamiyatda huquqiy ong va huquqiy madaniyatni
yuksaltirish ―shaxs – oila mahalla ta’lim muassasasi tashkilot jamiyat‒ ‒ ‒ ‒
prinsipi bo’yicha tizimli va uzviy tashkil etiladi.
Xulosa qilib aytganda, huquqiy ong va huquqiy madaniyat bosqichma- bosqich
shakllanib boradigan jarayon hisoblanadi. Huquqiy madaniyatning yuksalishi esa
qonunga itoat tuyg‘usini rivojlanishiga olib keldi. Hozirgi kunda mazkur masala
davlat siyosati darajasiga kotarilmoqda, shu maqsadda fuqarolarning huquqiy ongi,
huquqiy madaniyati, ta‘lim-tarbiyasi, huquqiy savodxonligini yanada yuksaltirish,
yoshlarning huquq sohasiga bo’lgan qiziqishlarini oshirish, ularni huquqiy jihatdan
yetuk va barkamol avlod etib tarbiyalash asosiy maqsad va muddaolardan biri
hisoblanadi. Jamiyatda ozhaq-huquqini biladigan va qonun-qoidalarga ogishmay
amal qiladigan fuqarolar huquqiy davlatning poydevoridir.
38

XULOSA
Xulosa qilib aytganda, huquqiy madaniyat bosqichma- bosqich shakllanib
boradigan jarayon hisoblanadi. Huquqiy madaniyatning yuksalishi esa qonunga
itoat tuyg’usini rivojlanishiga olib keldi. Hozirgi kunda mazkur masala davlat
siyosati darajasiga ko`tarilmoqda, shu maqsadda fuqarolarning huquqiy ongi,
huquqiy madaniyati, ta’lim-tarbiyasi, huquqiy savodxonligini yanada yuksaltirish,
yoshlarning huquq sohasiga bo`lgan qiziqishlarini oshirish, ularni huquqiy jihatdan
yetuk va barkamol avlod etib tarbiyalash asosiy maqsad va muddaolardan biri
hisoblanadi. Jamiyatda o`z xaq-huquqini biladigan va qonun qoidalarga og`ishmay
amal qiladigan fuqarolar huquqiy davlatning poydevoridir.Huquqiy madaniyat
betakror ijtimoiy voqelikdir. Bugungi kunda mustaqil O‘zbekiston o’z
taraqqiyotining butun asosi bulmish xukukiy madaniyatni qaytadan tiklamoqda.
Xalkimizning teran ma’naviy-huquqiy merosi, uning boy tabiiy va amaliy
imkoniyatlari, mustahkamlanib borayotgan xalqaro aloqalari huquqiy madaniyatni
shakllantirish uchun barcha shart-sharoitlarni yaratib bermoqda. Huquqiy
madaniyat nazariyasi o’quv fanini o’rganishning umumiy asosini, ya’ni
metodologiyasini va xususiyatlarini quyidagilar tashkil etadi:
birinchidan, huquqiy madaniyat, umuminsoniy qadriyatlar va jahon andozalari
(talablar);
ikkinchidan, huquqiy madaniyat bo’yicha Sharq falsafasi (islom ta’limoti);
uchinchidan, o‘zbek milliy mafkurasi;
to’rtinchidan, tarixiy-huquqiy meros va tajriba.
Huquqiy madaniyat va umumbashariy qadriyatlar. Huquqiy madaniyat, eng
avvalo, umuminsoniy qadriyatlarga, umumjahon siviliza siyasiga, bu sohada
boshqa xalqlar erishgan tajribalarga, xalqaro huquqning xamma e’tirof etgan
prinsiplari va me’yorlariga asoslanadi. Yuksak huquqiy madaniyatga asoslangan
demokratik jamiyatning xalqaro miqyosda e’tirof etilgan prinsiplari bor. Tenglik,
erkinlik, birodarlik, xalqlar va millatlararo do’stlik, insonning o’z xoxish-irodasini
erkin bildirishi hamda uni amalga oshirishi, ozchilikning ko’pchilikka buysunishi,
barcha fuqarolarning teng huquqliligi, davlat asosiy idoralarining saylanishi,
39

ularning saylovchilar oldida xisob berishi, davlat va jamiyat boshqaruvida Qonun
ustunligi, tayinlash yo’li bilan shakllanadigan davlat idoralarining saylovchi
tashkilotlar oldidagi javobgarligi va boshqalar shular jumlasiga kiradi. Huquqiy
madaniyat o’z ob’yektiv qonuniyatlari asosida rivojlanadi. Sharqda huquqiy
madaniyat va demokratik jarayonlarning qadimdan shakllangan xususiyatlari
mavjud. Sharqda huquqiy madaniyat va demokratik jarayonlar uzviy ravishda va
asta-sekin taraqqiy topadi. Bu yerda huquqiy madaniyat va demokratiya
tushunchalari hamjixatlik, jamoatchilik fikrining ustunligi zaminida
shakllanadi.Huquqit madaniyat o‘zbek millatining turmush tarzida, an’anaviy
madaniyatida, milliy dunyoqarashi va mafkurasida muhim o’rin tutadi. Huquqiy
madaniyatni qaror toptirishda milliy, ma’naviy, diniy-axlokiy, davlat-huquqiy va
tarixiymerosimizga, mafkuramiz g‘oyalariga tayanmoq kerak.
O’zbek milliy mafkurasining tarkibiy qismlari quyidagilardan iborat:
birinchidan, mustaqillik xis-tuyg‘usi va istiqlolni to‘la idrok etish;
ikkinchidan, o’zbekchilik;
uchinchidan, ko’p millatli O‘zbekiston xalqining vatanparvarligi.
O‘zbekiston Respublikasi demokratik-huquqiy davlat qurishga azmu qaror
qilgan ekan, yuksak huquqiy madaniyat, Konstitutsiya va Qonunga xurmat,
itoatkorlik, milliy istiqlol mafkura muxim o’rin egallamoqda. U o’zida
xalqimizning eng ardoqli fazilatlarini iymon-inqof , mehr-oqibat, shavqat va
rahmdillik, hayo, uyat va andisha, or-nomus, eliga va yurtiga sodiklik,
vatanparvarlik kabi qadriyatlar va goyalarni mujassamlashtirishga qaratgandir.
O‘zbek xalqi asrlar mobaynida avaylab saqlab, sayqallab kelgan o’z milliy urf-
odatlari, rasm-rusumlari, udum va an’analari, g’ururi, ijtimoiy-iqtisodiy turmush
tarzi, huquqiy ongi va madaniyati, e’tiqodi, qisqacha aytganda, madaniy-ma’naviy
dunyosi bilan ajralib turadi. Buyuk allomalarimiz bashariyat ma’rifatparvarligini
yaratishda bevosita ishtirok etganlar, ular jahon huquqiy sivilizatsiyasiga ulkan
xissa qo’shganlar. Ularning boy madaniy-huquqiy merosi xozirgi mustaqil huquqiy
taraqqiyotimizning mustaqil poydevori bo‘lib xizmat qiladi.
40

Shundan kelib chiqib, hozirgi globallashuv, ilmiy-texnik taraqqiyot davrida
aholining huquqiy ongi va huquqiy madaniyatini yuksaltirishning innovatsion
usullaridan, targ’ibotning ilg’or va ta’sirchan vositalaridan, xorijiy davlatlarning bu
boradagi ilg’or tajribalarini o’rganish dolzarb ahamiyat kasb etadi. “Yuksak
huquqiy madaniyat — mamlakat taraqqiyoti kafolati” degan kontseptual g’oya
asosida aholining barcha qatlamlari huquqiy savodxonlikka erishishlari, yuksak
darajadagi huquqiy ongga ega bo’lishlari hamda huquqiy bilimlarini kundalik
hayotda qo’llay olishlari uchun tizimli va keng qamrovli huquqiy targ’ibot
tadbirlarini tashqil qilish davlat organlari va tashqilotlarning ustuvor vazifalaridan
biri hisoblanadi. Bunda jamiyatda huquqiy ong va huquqiy madaniyatni
yuksaltirish “shaxs — oila — mahalla — ta’lim muassasasi — tashqilot jamiyat”
prinsipi bo’yicha tizimli va uzviy tashqil etiladi. Darhaqiqat, huquq asoslarini,
Konstitutsiya va qonunlar mazmun-mohiyatini, yangi qonuniy hujjatlar, huquqiy
me’yorlarni kishilarning, birinchi navbatda, yoshlarning ongi, qalbiga singdirishda
hech bir narsa o’z ahamiyatiga ko’ra huquqiy ta’lim-tarbiyaga tenglasha olmayd.
Jumladan, biz jamiyatda huquqiy madaniyatni shakllantirish va rivojlantirish,
mamlakatimizda huquqiy ta’lim va bilimlar targ’ibotini tubdan yaxshilash, qabo’l
qilingan normativ-huquqiy hujjatlarni ijrochilarga etkazish, aholini qabo’l
qilinayotgan qonunlarning maqsadi, mazmun-mohiyatidan keng xabardor etib
borishga yo’naltirilgan maqsadli chora-tadbirlarni qo’llab-quvvatlaymiz. Zero,
faqat erkin, o’z huquq va majburiyatlarini biladigan, qonun va amaldagi tartib-
qoidalarni hurmat qiladigan fuqaro o’z huquqlaridan to’laligicha foydalana oladi.
O’zbekiston “Adolat” SDP tomonidan fuqarolarning huquqiy ong va huquqiy
madaniyatini yanada yuksaltirish, yoshlarning huquq sohasiga bo’lgan
qiziqishlarini oshirish, ularni huquqiy savodxonlik jihatdan etuk, barkamol avlod
qilib tarbiyalash maqsadida o’tkazib kelinayotgan “Konstitutsiya bilimdoni”
ko’rik-tanlovi, har haftaning seshanba kuni mahallalarda o’tkazilayotgan siyosiy
o’quvlar hamda boshqa huquqiy targ’ibot tadbirlari mazkur farmon ijrosini
ta’minlashga xizmat qiladi. Shu jumladan, Jamiyatda huquqiy madaniyatni
yuksaltirish kontseptsiyasini 2019 yilda samarali amalga oshirish bo’yicha “yo’l
41

haritasi”ga binoan ishlab chiqilishi belgilangan aholiga bepul maslahat berish
portalini o’z ichiga olgan huquqiy axborot tizimi nomini (Advice.uz) ham o’zbek
tilida nomlash ayni muddao bo’lar edi. Bu borada Mening fikrim-Jamoaviy
murojaatlar portali (www.meningfikrim.uz) nomi aholining keng qatlami, ayniqsa,
yoshlar orasida keng ommalashgani misol bo’la oladi. Shunday eлan, o’zbek
tilidagi veb-saytlar nomining inglizcha bo’lishiga aslo hojat yo’q. Boshqacha
aytganda, ushbu saytlarda huquqiy mavzuda berilgan axborot, tushuntirishlarni
ko’pchilikning o’qishi ma’lum darajada ana shu omil bilan ham bog’liqdir.Xulosa
qilib aytganda, farmonda belgilab berilgan jamiyatda huquqiy ong vahuquqiy
madaniyatni yuksaltirish borasidagi muhim yo’nalish va vazifalarni o’z vaqtida
amalga oshirish biz, partiya xodimlaridan mas’uliyat va fidoyilikni talab etadi.
Zero, davlatimiz rahbari ta’kidlaganidek, “Qonun ustuvorligi va inson
manfaatlarini ta’minlash-yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovidir”.
42

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Saidov A. Tojinonov U. Huquq nazariyasi. T. Adolat. 2001 y. 22-bet.
2. Saidov A. Tojinonov U. Huquq nazariyasi. T. Adolat. 2001 y.35-bet.
3. 2017 -yil 7- fevraldagi PF-4947-sonli "O'zbekiston Respublikasini yanada
rivojlantirish bo'yicha harakatlar strategyasi to'g'risida"gi Prezident farmoni,
O'zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to 'plami, 2017-y., 6-son
4. 2019- yil 9- yanvardagi PF-5618-sonli "Jamiyatda huquqiy ong va huquqiy
madaniyatni yuksaltirish tizimini tubdan takomillashtirish to'g'risida"gi Prezident
farmoni, Qonun hujjatlari ma'lumotlari milliy bazasi, 10.01.2019-y.,
06/19/5618/2452-son
5. Икрамов Р.А., Хожиев Р.Б. (2020). Воспитание гармонично развитого
поколения является приоритетом государственной молодежной политики.
Вестник науки и образования. № 14 (92). Част 3. С. 88-90
6. Ходжиев Р.Б., Норбоева Д.О. (2021) Креативное мышление - важный
фактор социального развития. Вестник науки и образования. № 10 (113). Част
3. С. 76-79.
7. Хожиев Р.Б., Норбоева Д.О. (2021) Ёшлар ижтимоий х a ётнинг когнитив
асослари. "Academic Research in Educational Sciences " № 2(2), 544-555-6.
8. R.B.Hojiyev, G.B.Xolmo'minov, M.L.Sharipov (2020) Raising a harmoniously
developed generation is a priority of democratic reforms in Uzbekistan. European
Journal of Research and Reflection in Educational Sciences. Volume 8. Number 5.
9. 2019- yil 9- yanvardagi PF-5618-sonli "Jamiyatda huquqiy ong va huquqiy
madaniyatni yuksaltirish tizimini tubdan takomillashtirish to'g'risida"gi Prezident
farmoni, Qonun hujjatlari ma'lumotlari milliy bazasi, 10.01.2019-y.,
06/19/5618/2452-son
10. Икрамов Р.А., Хожиев Р.Б. (2020). Воспитание гармонично развитого
поколения является приоритетом государственной молодежной политики.
Вестник науки и образования. № 14 (92). Част 3. С. 88-90
43

11. Ходжиев Р.Б., Норбоева Д.О. (2021) Креативное мышление - важный
фактор социального развития. Вестник науки и образования. № 10 (113). Част
3. С. 76-79.
12.Х,ожиев Р.Б., Норбоева Д.О. (2021) Ёшлар ижтимоий хдётнинг когнитив
асослари. "Academic Research in Educational Sciences " № 2(2), 544-555-6.
13. R.B.Hojiyev, G.B.Xolmo'minov, M.L.Sharipov (2020) Raising a harmoniously
developed generation is a priority of democratic reforms in Uzbekistan. European
Journal of Research and Reflection in Educational Sciences. Volume 8. Number 5.
pp-
44

Konstitutsiya va huquqiy madaniyat

MUNDARIJA.

KIRISH…………………………………….....................................………………3

I.bob. I.Bob. “KONSTITUTSIYA VA HUQUQIY MADANIYAT”

1.1. Huquqiy madaniyatning nazariy asoalari

1.2 O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining jamiyatni huquqiy ong va huquqiy madaniyatni yuksaltirish tizimini tubdan takomillashtirish to'g'risida farmoni,

II.BOB II. Bob “HUQUQIY ONG VA HUQUQIY MADANIYATI”

2.1 O‘zbekiston Respublikasi vazirlar mahkamasining qarori

2.2. O‘zbekistonda huquqiy madaniyatni yuksaltirish konsepsiyasi tasdiqlanadi

XULOSA................................…………………………………………………...26

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YHATI…………………..……..27

Sotib olish

Dokument ma'lumotlari

Sotuvchi

Konstitutsiya va huquqiy madaniyat

O'xshash dokumentlar