• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 40000UZS
Размер 1.6MB
Покупки 0
Дата загрузки 19 Май 2025
Расширение docx
Категория Архитектура

Продавец

Aliberdiyev

Дата регистрации 19 Май 2025

2 Продаж

Kontakt tarmogini hisoblash

x va r a — tortish tarmogining bir kilometr uzunligiga tutri ? kelgan induktiv va aktiv qarshiliklar, Om/km . Bu kattaliklar 6- jadvalda keltirilgan.Iq.t= 25 ⋅10 3 √[2⋅(625 ⋅10 3)2 ( 10 5 800 ⋅10 6+11 ,2 32 ⋅10 610 3 )10 −2+0,437 ⋅40 ] 2 +(0,214 ⋅40 )2 = ¿13 ,45 kA . Fiderning eng katta ishchi tokini ikki xil usul ? bilan topish mumkin. Birinchi usulga ko‘ra fider tokining vaqtga bog‘lanish egri chizigi quriladi. Agar tortish hisoblaridan poezdning nimstansiya yonidan ? siljishi ma’lum bo‘lsa, u holda eng katta fider toki bevosita grafikdan ? aniqlanadi. Agar nimstansiya yonida siljishi bo‘lmasa, fider tokini ? quyidagicha aniqlanadi. IFmax = IFmax ' +(Itr− I0) (1.26) Bunda IFmax' — bog‘lanish egri chizig‘iga ko‘ra fider ? tokining eng katta qiymati; Itr — tortish hisoblari bo‘yicha siljish ? qiymati; I0 —nimstansiya yonidagi fiderdan poezd iste’mol ? qiluvchi tok. IFmax = 120 +210 ,45 ⋅7,54 +207 ,23 ⋅7= 3157 ,5 A , IFmax = 120 +199 ,98 ⋅7,9 +216 ,82 ⋅6,57 = 3164 A . Ikkinchi usulga ko‘ra eng katta tok fider toki bitta poezdning ? siljish toki va ushbu fiderga nisbatan olingan boshqa poezdlar ? o‘rtacha toklaridan iborat deb faraz qilib topiladi. Agar yo‘llar alohida ishlayotgan bo‘lsa, taqribiy ? formulaga ko‘ra: IFmax = Itr+(nF1− 1)I1 , IFmax 1= 400 +(7,54 − 1)⋅210 ,45 = 1776 A , IFmax 2= 400 +(7− 1)⋅207 ,23 = 1643 A , 50 Qisqa tutashuv zanjiri elementlarining qarshiligini aniqlash ? uchun birinchi navbatda transformator ikkilamchi cho’lg’amining maksimal ishchi ? tokini hisoblaymiz: I i . max = S n . tr√ 3 U n = 400 √ 3 · 0,4 = 578 А . Transformator 0,4 /0,23 kV shinalari bilan uchta AAG-3×185+1×50-1 kabellari bilan ulangan, uning maksimal ruxsat etilgan ? toki. I rux Σ = к k I rux n k , bu yerda кk−¿ parallel ulangan kabellar soni; Irux− ¿ qabul qilingan kabel uchastkasi uchun uzoq muddatli ? ruxsat etilgan tok, A; n k − ¿ yaqin joyda yotqizilgan kabellar uchun sovutish ? sharoitlarining yomonlashuvini hisobga olish koeffitsienti. Natijada, I rux . Σ = 3 · 260 · 0,85 = 663 А . Qisqa tutashuv nuqtasiga qadar umumiy qarshilik ? quyidagi formula bo'yicha hisoblanadi: Z = √( ∑ 1n r ) 2 + ( ∑ 1n x ) 2 , Z=√7,74 2+26,16 2= 27,3 mOm . Qisqa tutashuv tokining davriy tashkil etuvchisi quyidagi ? formula bo'yicha hisoblanadi: I q . t = 1,05 U n √ 3 Z , I q . t = 1,05 · 400 √ 3 · 27,3 = 8,9 k А . 1.3-jadval. Sxema elementining nomi Aktiv qarshilik r, mOm Induktiv qarshilik х, mOm Pasaytiruvchi transformator rtr=¿ …5,5 хtr =…25,4 27 Iq.t(2)= √3Ia 2х¿b,к2 = √3·2,1 2·0,328 =5,54 kА; Sq.t= Sa х¿b,к2 = 100 0,328 =305 М V ·А; iz=2,55 Iq.t=2,55 ·6,4 =16,3 kА; tuz= tx+tk+tyu= 0,1 +1,2 +0,05 =1,35 s;В t . i = I q . t2 ( t uz + Т а ) = 6,4 2 ( 1,35 + 0,07 ) = 58,2 к А 2 · s ; К'2 QT nuqtasi. Qisqa tutashuv toklari va quvvatlarining maksimal ? qiymatlari. tuz= tx+tk+tyu= 0,1 +0,6 +0,05 = 0,75 s; В t . i = I q . t2 ( t uz + Т а ) = 6,4 2 ( 0,75 + 0,07 ) = 33,6 k А 2 · s ; К''2 QT nuqtasi. tuz= tx+tk+tyu= 0,1 +0,05 =0,15 s; Вt.i= Iq.t(2)2(tuz+Та)=5,54 2(0,15 +0,07 )=6,74 kА2·s; К3 QT nuqtasi. Qisqa tutashuv toklari va quvvatlarining ? maksimal qiymatlari. I a = S a √ 3 U o ' r = 100 √ 3 · 10,5 = 5,5 k А ; Iq.t= Ia х¿б,к3 = 5,5 0,409 = 13,45 kА; S q . t = S a х ¿ b , к 3 = 100 0,409 = 244 М V · А ; i z = 2,55 I q . t = 2,55 · 13,45 = 34,3 k А ; t uz = t x + t k + t yu = 0,1 + 1,8 + 0,05 = 1,95 s ; Вt.i= Iq.t2 (tuz+Та)=13,45 2(1,95 +0,07 )= 365 кk·s; К'3 QT nuqtasi. tuz= tx+tk+tyu= 0,1 +0,6 +0,05 = 0,75 s; В t . i = I q . t2 ( t uz + Т а ) = 13,45 2 ( 0,75 + 0,07 ) = 149 k А 2 · s ; Transformatorlari avvaldan tanlangan o’zgaruvchan ? tok tortuvchi nimstansiyasining 0,4 kA o’zgaruvchan tok O’P shinalarida ? qisqa tutashuvdagi toklarni aniqlaymiz [9]. 26 Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 1. Мирзиёев Ш.М. ? Буюк келажагимизни мард ва олий ? халқимиз билан бирга қурамиз. Тошкент: “Ўзбекистон”-2017. 2. Каримов И.А. ? Эришган марралар билан чегараланмасдан, бошлаган ислоҳатларимизни янги босқичга кўтариш-бугунги кундаги ? энг долзарб вазифамиздир. Тошкент: “Ўзбекистон”-2015. 3. Амиров С.Ф. ? Электрлашган темир йўллар электр ? таъминоти: Олий темир йўл ўқув юртлари талабалари ? учун дарслик. – Тошкент: «BadyKate» МЧЖ, 2016. – 490 б. 4. Почаевец В.С. ? Электрические ? подстанции: учебник. – М.: ФГБОУ «Учебно-методический центр по образованию на железнодорожном транспорте», 2012. – 491 с. 5. Требования ЕСКД к текстовым ? документам. ? Методические указания по выполнению контрольных работ и курсовых проектов для студентов всех специальностей. Ч. 1. М.: ВЗИИТ, 1977. 24 с. 6. Марквардт К.Г. Электроснабжение ? ? электрифицированных железных дорог: Учебник для вузов ж. д. транспорта. ? М.: Транспорт, 1982. 528 с. 7. Фигурнов Е.П. Релейная защита ? устройств электроснабжения железных дорог. Учебник для вузов ж.д. ? транспорта. М.: Транспорт, 1981. 216 с. 8. Справочник по электроснабжению железных ? дорог. Т. 2 / Под. Ред. К. Г. Марквардта. М.: Транспорт, 1981. 392 с. 9. Давыдова И.К., Попов Б.И., Эрлих В. М. Справочник ? по эксплуатации тяговых подстанций и постов ? ? секционирования. М.: Транспорт, 7978. 416 с. 10. Какуевицкий Л.М., Смирнова Т.В. ? Справочник реле защиты ? и автоматики. М.: Энергия, 1972.344 с. 11. Прохорский А.А. Тяговые ? трансформаторные ? подстанции. М.: Транспорт 1978. 536 с.: 1983. 496 с. 69 Temir yo‘l korxonasining kompensatsiyalovchi qurilmani qo‘llash natijasida tejalgan elektr energiyasi 21747,26 kVt soatni tashkil etdi. Bu o‘z navbatida 2857590 so‘m tejash imkonini berdi va bu qurilmadan ? temir yo‘l korxonalarida foydalanish maqsadga muvofiqdir. Hozirgi paytda kompensatsiyalovchi qurilmaning ? tannarxi 930000 so‘m (1kVar reaktiv quvvat uchun) ekanligini hisobga olsak,qurilma tannarxini ? qoplash muddati (har oyda o‘rtacha tejalgan energiya 238132,5 so‘m): T = 930000 : 238132,5 = 4 oy da unga ketgan harajat qoplanadi. 60 1.6. Harakat xavfsizligi Elektr ta’minoti xo‘jaligida harakat xavfsizligiga ? qo‘yiladigan talablar. Elektr ta’minoti qurilmalari quyidagilarni elektr bilan ishonchli ? ta’minlashi kerak: -talab qilinadigan harakat o‘lchamlarida ? poezdlarning belgilangan og‘irlik me’yorlari, tezliklar, ular orasidagi intervallar bilan harakatlanishi ? uchun elektr harakat tarkibini; -I toifadagi elektr energiyasi iste’molchilari sifatida ? Signallashtirilgan Markazlashtirish Blokirovka (SSB), aloqa va hisoblash ? texnikasi qurilmalarini; -AJ ning ruxsati bilan qayta qurish tugallanmasidan bu qurilmalarni II toifa bo‘yicha elektr bilan ta’minlanishiga ? yo’l qo‘yiladi; -AJ belgilagan toifaga ko‘ra boshqa barcha temir ? yo‘l transporti iste’molchilarini. Avtomatik va yarim avtomatik blokirovkaning elektr ? ta’minot manbasining akkumulyator zahirasi mavjud bo‘lganida, u doim shay ahvolda ? bo‘lishi va 36 soat ichida ta’minotdan o‘chirilmagan bo‘lsa, SSB va kesib o‘tish yo‘li qurilmalarining 8 soat ichida to‘xtovsiz ishlashini ta’minlashi ? kerak. Avtomatik va yarimavtomatik blokirovka elektr ta’minotining asosiy tizimidan zahiraviy tizimga o‘tishi 1,3 soniyadan oshmasligi ? kerak. Elektr bilan ta’minlashning ishonchli bo‘lishi uchun elektr ta’minoti inshoat va qurilmalarining ahvoli davriy nazorat qilinishi, vagon ? laboratoriyalari, tashxis asboblari bilan ularni o‘lchash ishlari va rejaviy ta’mir ishlari bajarilishi ? kerak. Elektr harakat tarkibining tok qabul qilgichida kuchlanish ? darajasi o‘zgaruvchan tokda 21 kV dan kam bo‘lmasligi va o‘zgaruvchan tokda ? 29 kV dan oshib ketmasligi kerak. Ayrim uchastkalarda AJ ruxsati bilan o‘zgaruvchan ? tokda 19 kV dan kam bo‘lmagan kuchlanish darajasiga ruxsat ? beriladi. SSB qurilmalarida o‘zgaruvchan tokning nominal kuchlanishi ? 220 yoki 380 V bo‘lishi kerak. 52 Ish tugagandan so’ng shuntlovchi shtangani olib tashlash va qabul qilgichni pastga tushirish teskari ketma-ketlikda bajariladi. Ish ijrosi, shuntlovchi shtangani osmasdan ? turib yordamchiga ish maydonchasini tashlab ketishni buyuradi va shuntlovchi shtangani olib tashlab o’zi ham pastga tushadi. Ish boshqaruvchi ish maydonchasi zinapoyasining eshigini yopadi. Shundan keyin tok qabul qilgich pastga tushiriladi. Ish boshqaruvchining ko’rsatmasi (buyrug’i) bo’yicha, uning nazorati ostida III guruhdan kam ? bo’lmagan malakaga ega bo’lgan elektromontyor ko’chma yerlash shtangasini olib tashlaydi. Bir joyda ish tugatilgandan so’ng brigada kontakt tarmog’i simiga tegmagan holda avtomotritsaning ish maydonchasida qolishi mumkin. Ish boshqaruvchi ijrochilar bilan kelishib, shuntlovchi shtangani olib tashlashga buyruq beradi va undan keyin avtomotritsa keyingi ish joyiga siljitiladi. Bunday paytda tok qabul qilgich ko’tarilgan holatda qolishi shart. Avtomotritsa ? yangi ish joyiga siljitilgandan so’ng 3.2-rasmda ko’rsatilgandek ko’chma yerlash shtangasi o’rnatiladi, undan keyin ijrochi ish maydonchasiga shuntlovchi shtangani osadi va ishni yana davom ettirishi mumkin bo’ladi. 3.2-rasm. Har qanday avtodrezina yoki avtomotritsalar ishchi maydonchasini burishdan avval ish boshqaruvchi uning kuchlanish ostidagi qismlariga tegib ketmasligiga va ishlovchi shaxslarning 0,8 metrdan kam bo’lmagan xavfli masofaga yaqinlashib qolmasligiga oldindan ishonch hosil qilishi shart. Burish paytida ishchi maydonchaning qirrasini shunday holatda joylashtirish kerakki, 65 – uni amalga oshirish uchun texnik yechimlarni ishlab chiqish ? va shu asosda elektrovozlar tomonidan elektr energiyasini iste'mol qilishni joriy nazoratini ? tashkil etish; – elektrovozning tortish transformatorining 25 kV tomonida ? o‘lchov kuchlanish transformatori va zamonaviy elektr energiyasini hisobga olish moslamalari yordamida amalga oshiriladigan ASKUE texnik ? vositalarining huquqiy ta'minotiga rioya ? qilish; – elektr harakatlanuvchi tarkibning energiya sarfini xizmat ko‘rsatiladigan maydon bilan bog‘lash uchun texnik vositalardan ? foydalanish (elektrovoz harakatlanuvchi birlik ekanligi va temir yo‘l uchastkasi bo‘ylab ? harakatlanishi sababli). 1.5. Tortish elektr ta’minoti tizimini hisoblash Sanoat chastotali bir fazali tok bilan elektrlashtiriluvchi ? katta yo‘lning bo‘lagi uchun: 1. Bitta tortuvchi nimstansiya quvvatini ? aniqlang, tortuvchi transformatorlarning quvvatini va sonini ? tanlang; 2. Har ikkala sxema uchun qisqa tutashuv tokining eng kichik ? va ishchi toklarning eng katta qiymatlarni xisoblang, qisqa tutashuv toklaridan ? himoyalash sxemasini tanlang, kontakt tarmoqning qismlarga bo‘linishi ? va ta’minlashining prinsipial sxemasini tuzing. Hisoblashlar topshiriqda ko‘rsatilganidek ? nimstansiya quvvatini aniqlashdan boshlanadi [9] . Nimstansiyaning nominal quvvatini tanlashda poezdlar harakat qatnovining jadallashgan davriga mos kelgan yuklanish quvvatidan ? kamroq olish mumkin, chunki poezdlar kichik vaqt oraliqlarida harakat qilganlarida kamroq yuklanish hosil ? bo‘ladi. Transformator quvvatini tanlash iqtisodiy masala deb qaralishi ? mumkin. Agar transformatorning kichik quvvatligini olinsa, u tez ishdan ? chiqib, uni alishtirish kerak. Natijada, arzon transformator boshqasiga alishtirilganda xarajatlar 35 ta'minlash uchun pasaytiruvchi transformatorlarning ? quvvati quyidagi ifoda bilan aniqlanadi [5].St=U sh¿ 2 I y' + 0,65 I y' ' ¿ к no к k к i . y = ¿ =27,5(2·540+0,65·450)·0,83·1,45· 10 −3 =45,4 МV·А. bu yerda к no − ¿ transformator fazalarining notekis yuklanishini hisobga olish koeffitsienti, 0,9; кk−¿ reaktiv quvvat kompensatsiyasining ta'sirini hisobga olish koeffitsienti, o‘rtacha к k = 0,93 ; к i . y − ¿ transformator chulg‘amlarining ? izolyatsiyasi yeyilishiga kunlik harakatlar notekisligining ta'sirini hisobga ?м olish koeffitsienti, ikki yo‘lli uchastka uchun –1,45, bitta yo‘lli uchastka uchun –1,25. Tuman notortuvchi iste'molchilarning ? quvvati. Loyihalanayotgan TN shinalarida hududiy iste’molchilarni ? ta’minlash uchun zarur bo‘lgan quvvat quyidagi ketma-ketlikda ? aniqlanadi. Iste'molchilarning maksimal aktiv ? quvvatini aniqlang, kVt, Р max 1 = Р o ' r 1 к ta 1 = ¿ 10 000·0,3=3000 kVt; Рmax 2= Рo'r2кta2=¿ 3500·0,22=770 kVt; Рmax 3= Рo'r3кta3= ¿ 900·0,5=450 kVt; Р max 4 = Р o ' r 4 к ta 4 = ¿ 15 000·0,4=6000 kVt; bu yerda Рo'r−¿ elektr energiyasi iste'molchisining ? o'rnatilgan quvvati, kVt; кta−¿ ish rejimi, yuklanish va uskunaning ? samaradorligini hisobga olgan holda talab ? koeffitsienti. Notortuvchi iste'molchilarning maksimal reaktiv ? quvvati: Qmax = Рo'rtg φn Qmax 1= Р1tg φ1=3000 ·0,484 =1455 kVar ; Qmax 2= Р2tg φ2=770 ·0,328 = 260 kVar ; Qmax 3= Р3tg φ3= 450 ·0,395 =180 kVar ; Qmax 4= Р4tg φ4= 6000 ·0,484 =2905 kVar ; Umumiy yuklamaning maksimal ? aktiv quvvati: 13 (10) nisbatlar aniqlangach transformator o‘ram izolyasiyasinnng o‘rtacha yeyilish tezligni bo‘sh vaqt oralig‘i berilgan sutka uchun ? topish lozim:F1= AsgLch.max Lmsg Tvos /24 (1.11) bunda Asg= e −α(θonom −θssg ) (1.12) θnom =98 °C , θssg = 98 °C , α= 0,115 1 s . bunda odatdagi harakat tiklanishi davomidagi atrof muhit ? harorati, qaysi rayonlariga qarab beriladigan ? kattalik: Lch.max = γsg eα(ak2+b) (1.13) Lmsg = e α{g[(1−η)ksg2−k02]+h} (1.14) η= e − Tvos −t0 τ (1.15) (1.13), (1.14) va (1.15) formulalarda: a, b, g, h — o‘ram — moy va moy atrof muhit haroratlari farqini ifodalovchi formulalarga ? kirgan o‘zgarmas kattaliklar (a=17,7; b=5,3; g= 39,7; h=15,3); t — o‘zgaruvchan tokda asosiy tipdagi poezdning fider ? doirasida yurgan o‘rtacha vaqti; τ — moyning isish o‘zgarmas vaqti; uni 3,5 soat deb olish mumkin. t0= t1+t2+t3+t4= 47 ,6+47 ,5+46 ,5+44 ,2= 185 ,8 min , Tvos = 1,7 soat = 102 min , τ= 3,5 soat = 210 min , η= e −Tvos−t0 τ = e −102 −185 ,8 210 = e−1,37= 0,25 , Lch.max = 0,9 e0,115 (17,7⋅3,7 2+5,3 )= 0,9 e28,4 , Lnsg = e0,115 (39,7(1−0,285 )⋅2,4 2−1,4 2)+15 ,3)= e8,45= 7727 . 46 jadvalining tiklanish vaqtidagi tok I esg harakat ? uzunligi 0,9[ N 0 /N ] barobar uzaygandagi I ae , I be , I a , I b toklar bilan ? aniqlanadi.γ= 0,5 uchun: Iekv 2 = 1 9[2(Iae 2+Ibe 2)+IaIb]= 1 9[2(1211901 +1194217 )+997 ⋅1011 ]= 646689 A 2 γ= 0,9 uchun: Iekv 2 = 1 9[2(Iae 2+Ibe 2)+IaIb]= 1 9[2(3301714 +3366594 )+1795 ⋅1820 ]= 1844835 A 2 γ=1 uchun: Iekv 2 = 1 9[2(Iae 2+Ibe 2)+IaIb]= 1 9[2(3999882 ,5+410611 )+1994 ⋅2023 ]=2248316 ,5 A 2 Tok I etax , I eo va I esg lar hisoblangach, faqat rayon yuklanishni ? ta’minlovchi transformator quvvati S pxis ni aniqlanadi. Bosqich loyihasi shartlar uchun bu quvvat 5 – jadvalda berilgan. Keyingi hisoblar uchun asos sifatida katalogdan transformatorlar ? quvvati S n tanlanadi. Uni 50 MVA (xar biri 25 MV*Ali ikkita transformatorga) teng deb olish mumkin. U holda tortish uchun foydalaniluvchi transformator ? quvvati S t ni quyidagicha topish mumkin: Sn= 2Stn= 2⋅25 = 50 MVA (1.8) Snt= Sn ky − Sr.his = 50 0,97 − 15 = 36 MVA bunda ky= 0,97 - rayon yuklanishining maksimumdagi ulushi koeffitsienti. Agar (8) formulaga ko‘ra Snt≥ Sn bo‘lsa, keyingi hisoblashlar uchun Snt=Sn olinishi kerak. So‘ngra Snt quvvatga ko‘ra unga mos kelgan ? nominal tok: Int= Snt 3U m = 36 3⋅27 ,5= 0,4 kA (1.9) Va boshqa nisbatlar ? topiladi: Ieo= √Iek 2= √646689 = 804 A , 44 qabul qiluvchisi va uning tortish nimstansiyalarini tashqi elektr ta'minoti tizimiga ulanishning bir nuqtasidan quvvatlantirish mumkin ? emas. Tortuvchi nimstansiyalar bir yoki bir nechta quvvat tizimlarining turli tugunlaridan quvvat oladi. Tortuvchi nimstansiyalarning ? quvvat tizimlariga ulanish nuqtalaridagi kuchlanishlar modul va faza jihatidan farq qiladi, bu esa tortuvchi yuklama bo‘lmagan taqdirda ham tutash ? podstansiyalar o‘rtasida tortish elektr ta'minoti tizimida quvvat oqimlarini ? keltirib chiqaradi. Energiya tranziti uchun tashqi va tortish quvvat manbai tizimlarining aloqasi odatda tortish tarmog‘idagi tenglashtiruvchi tok bilan ? baholanadi [16]. Tortish tarmog‘idagi elektr energiyasining tranziti elektrni harakatlanuvchi tarkibga yetkazib berish paytida elektr energiyasining ? qo‘shimcha yo‘qotishlarini keltirib chiqaradi. Tortish tarmog‘idagi tokni ? muvozanatlashdan yuzaga keluvchi isroflar quydagi formuladan topiladi [17]:∆W muv = Imuv2 ·R11·L·Tmuv ·10 −3,kVt ·soat bu yerda L- nimstansiyalar oralig‘ining ? uzunligi, km; Tmuv- tortish tarmog‘i orqali muvozanatlovchi tokning oqib ? o‘tish vaqti, soat; Р 11 - o‘zgaruvchan tok bir yo‘lli uchastkaning 1 km tortish ? tarmog‘ining aktiv qarshiligi, Om/km. Toklarni muvozanatlashtirish natijasida ? tortish tarmog‘idagi elektr energiyasining isrofi ko‘p jihatdan elektr ta'minoti sxemasiga ? va nimstansiya orasidagi seksiyalashga bog‘liq bo‘lib, shuningdek tortish yuklamasining ? tabiati bilan belgilanadi, tashqi va tortish quvvat manbai tizimlarining elementlari va ish rejimlari parametrlari, podstansiya zonasi o‘rtasida ikki tomonlama elektr ta'minoti zanjirlari uchun tenglashtiruvchi toklarning qiymati natijasida ? kelib chiqadi. Ish sharoitida ushbu omillar o‘zgaradi va shuning uchun tortish tarmog‘idagi elektr energiyasining isrofini tez orada stansiyalararo ? zonaning turli xil elektr ta'minoti sxemalari uchun baholash va energiya isroflarini minimallashtirish ? uchun elektr ta'minoti sxemasini tanlash juda ? muhimdir [6] . 31 1000 V dan yuqori bo‘lgan kuchlanishli kontakt tarmog‘i, avtoblokirovka va bo‘ylama elektr ta’minlash tarmoqlari, havo oraliqlari ? (izolyatsiyalovchi tutashma), neytral qo‘yilma, seksiya va izolyatorlar, ajratuvchilar yordamida ? alohida uchastkalar (seksiyalar)ga ajratilishi ? kerak. Havo oraliqlari chegaralarida o‘rnatilgan kontakt tarmoq ? tayanchlari va shitlar ajralib turuvchi rangda bo‘lishi kerak. Bu shitlar yoki tayanchlar orasida ? tok qabul qilgichi ko‘tarilgan elektr harakat tarkibining to‘xtashi man etiladi. Kontakt tarmog‘i, avtoblokirovka va bo‘ylama elektr ta’minot ? tarmoqlarini ta’minlash va qismlarga bo‘linish sxemasi kompaniya raisi tomonidan tasdiqlanishi ? kerak. Sxemalardan nusxalar bekatning texnika-boshqaruv aktlariga qo‘shib qo‘yiladi. Elektrdepo va ishga shaylash (ekipirovka) qurilmalarining, shuningdek, elektr harakat tarkibning ustki qurilmalari ko‘rikdan o‘tkaziladigan ? yo‘llarning kontakt tarmoq ajratkichlarini tutashtirish lokomotiv depo xodimlari tomonidan bajariladi. Boshqa ajratkichlarni tutashtirish energodispetcher qarori ? bilangina amalga oshiriladi [16]. Qo‘l bilan boshqariladigan ajratkichlarning uzatmalari ? (privod) qulflangan bo‘lishi kerak. Avtoblokirovka va bo‘ylama elektr ta’minoti tarmoqlarining ajratkichlari ? va o‘chirgichlari, shuningdek, kontakt tarmog‘i ajratkichlarini tutashtirish, elektr ta’minotning to‘xtovsizligini va ishlab chiqarishniig xavfsizligini ? ta’minlovchi ajratkichlarning qulflangan uzatmalari kalitlarini saqlash tartibi ? kompaniya bo‘limi boshlig‘i tomonidan belgilanadi. 1000 V dan yuqori bo‘lgan havo elektr uzatish tarmoqlari simlarining pastki nuqtasidan to yer sathigacha maksimal proves o‘qida masofa ? quyidagicha bo‘lishi kerak: - oraliq yo‘llarda kamida:6,0 m; - qiyin o‘tish joylarida kamida:5,0 m; - bekatlarda, aholi punktlarida, avtomobil ? yo‘llari bilan kesishuvida kamida:7,0 m. 55 Ief1 2 = 4 3 ⋅ nF1N N 0 Ie1 2 +(nF1− 4 3 ) nF1N 2 N 0 2 I1 2= 4 3 ⋅4,76 ⋅1⋅44763 ,7+ (4,76 − 4 3 )⋅4,76 ⋅12⋅208 2= 989776 ,5 A 2, Ief2 2 = 4 3⋅ nF2N N 0 Ie2 2 +(nF2− 4 3 ) nF2N 2 N 02 I2 2= 4 3⋅4,75 ⋅1⋅59268 ,8+ (4,75 − 4 3 )⋅4,75 ⋅12⋅239 2= 1302395 A 2, Ief3 2 = 4 3⋅ nF3N N 0 Ie3 2+(nF3− 4 3 ) nF3N 2 N 02 I3 2= 4 3⋅4,65 ⋅1⋅47331 ,39 + (4,65 − 4 3 )⋅4,65 ⋅12⋅216 2= 1013006 A 2, Ief4 2 = 4 3⋅ nF4N N 0 Ie4 2+(nF4− 4 3 ) nF4N 2 N 02 I4 2= 4 3⋅4,42 ⋅1⋅40799 ,1+ (4,42 − 4 3 )⋅4,42 ⋅12⋅201 2= 791636 A 2.Ushbu holda topilgan p ning qiymatini yaxlitlash ? kerak emas. Formula (1.1) va (1.2) lar yordamida hisoblanuvchi nimstansiya ? barcha fiderlarining o‘rtacha toklari ( IF1; IF2; IF3; IF4 ) va ta’sir etuvchi toklar ? kvadratlari ( IFe1 2 ; IFe2 2 ; IFe3 2 ; IFe4 2 ; ) aniqlanadi. Nimstansiya fiderlarining o‘rtacha yuklanishlari ? aniqlangach, chiziqli yuklanishlar (elkalar yuklanishi) topilishi mumkin. Ikki yo‘lli bo‘lak uchun elkalarning o‘rtacha toklari ? quyidagicha: γ= 0,5 uchun: Ia= IF1+IF3= 495 +502 = 997 A , Ib= IF2+ IF4= 597 +444 = 1011 A . γ= 0,9 uchun: Ia= IF1+IF3= 891 +904 = 1795 A , Ib= IF2+IF4= 1021 +799 = 1820 A . γ=1 uchun: 41 H arakat uzunligi. 2 – ilova. Shifr n ing so’ngi raqam i Bir kecha–kunduzgi poyezd juftlari soni Poyezdlararo interval, min. Т вос , s oat 0 70 10 1.2 1 75 10 1.7 2 80 10 2.4 3 85 9 2.0 4 90 8 1.6 5 95 8 2.0 6 100 8 2.5 7 105 8 3.0 8 110 7 2.0 9 115 7 2.5 Eslatma. Jadvalda bir kecha–kunduzgi harakatning eng katta uzunligi ko’rsatilgan poyezd juftlari sonini harakat notekisligi koeffis iy enti K=1.15 ga bo’lib topiladi. Harakatning shu o’lchami bo’yicha energiya yo’qotilishi kontakt tarmoq simlarining iqtisodiy kesimi tanlanadi. –Tortish hisoblashlarida juft yo’nalish strelka bilan k o’ rsatilgan. –Tortuvchi nimstansiya shinalaridagi nominal kuchlanish U sh =27,5 kV –Rayon istemolchilari uchun transformator quvvati 3 – ilovadan olinadi. 3 – ilova. Shifrning oxirisidan oldingi raqami 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Rayon iste’molchilar uchun transformator Kuvvati, M V* A 10 15 5 7 12 20 18 10 15 17 Nimstanstiya kirishidagi qisqa tutashuv quvvati MV*A 500 600 700 800 900 1000 600 700 800 900 72 S n . tr = 40 МVА , chulg’amlarning nominal kuchlanishi U y = 115 kV , U o ' = 27,5 kV , U p = 11 kV . ASKUE ni elektr harakatlanuvchi tarkibga kiritish bo‘yicha asosiy vazifalar: – uni amalga oshirish uchun texnik yechimlarni ishlab chiqish va shu asosda elektrovozlar tomonidan elektr energiyasini iste'mol qilishni joriy nazoratini tashkil etish; – elektrovozning tortish transformatorining 25 kV tomonida o‘lchov kuchlanish transformatori va zamonaviy elektr energiyasini hisobga olish moslamalari yordamida amalga oshiriladigan ASKUE texnik vositalarining huquqiy ta'minotiga rioya qilish; – elektr harakatlanuvchi tarkibning energiya sarfini xizmat ko‘rsatiladigan maydon bilan bog‘lash uchun texnik vositalardan foydalanish (elektrovoz harakatlanuvchi birlik ekanligi va temir yo‘l uchastkasi bo‘ylab harakatlanishi sababli). 68 4. Korxonaning kompensatsiyalangandan ? keyingi reaktiv quvvatini hisoblaymiz: Q p.k = Q r - Q k.u . 5. Kompensatsiyalangandan keyingi to‘la quvvatni aniqlaymiz:Sk.k= √Pr 2+Q p.k 2 . 6. Korxonaning 1 yildagi elektroenergiya sarfini ? hisoblaymiz: W yil.kor = W yil × K tt × K tk . 7. Korxonada foydalanilgan elektroenergiya uchun abonent to‘lovini aniqlaymiz. Ц kor.ka × P max + B × W yil.kor . Statistik kondensator batareyalari, sinxron yuritgichlar ? va elektr energiya sarfini 50% gacha kamaytirish imkonini beradigan sinxron kompensatorlar ko‘rinishidagi reaktiv quvvatni qo’llash. Masala. Temir yo‘l elektr taminoti korxonasi reaktiv ? quvvat manbalarini avtomatlashtirish U=0,38 kV kuchlanishli statik kondensator batareyalarining reaktiv quvvati kompensatsiyalash asosida energiyani tejash ? aniqlansin. Ma’lumki istemolchi elektrlashgan temir yo’lning notortuvchi yuklamalarini elektr taminoti korxonasi ААШВ tipidagi 2 ta kabel bilan ? quvvatlanadi. Topish kerak: ? ?     Ц W Berilgan: 1900 3500 10/ 1000 2 10/ 1600 2 150 400 38,0 10 82,0 1300 2200 . . 2 2 1              Вкл мах пкТР дкТР Н Н ПК дк Т Т ТМ S ТМ S мм F м l кВ U кВ U соs кВА S кВА S j Yechish: 1. Elektr energiyasining maksimal sarfi vaqti: соатТ мах 16,19688760 1000 3500 124,08760 1000124,0 22 ×     ×       2. Liniyalardagi toklarni aniqlash: a) Kompensatsiyagacha А U S I Н дк дк 02, 127 10*3 2200 3 1    ; 58 1.3-rasm. Maksimal tokli rejim uchun hisoblash sxemasi (a) va ekvivalent va almashlash sxemalari (b-o).uk.y=0,5 (10,5 +17 −6)=10,75 % ; uk.o'=0,5 (10,5 +6−17 )=0% ; uk.p= 0,5 (17 +6−10,5 )=6,25 % . Transformator chulg’amlarining nisbiy ? qarshiliklari: х ¿ b 6 = u k . y 100 · S a S n . tr = 10,75 100 · 100 40 = 0,268 ; х ¿ b 7 = u k . o ' 100 · S a S n . tr = − 0,25 100 · 100 40 = − 0,006 ; х ¿ b 8 = u k . p 100 · S a S n . tr = 6,25 100 · 100 40 = 0,156 ; 1.2-rasm, s-o ekvivalent sxemalariga asosan ? hisoblaymiz: х¿b9= х¿b3х¿b4 х¿b3+х¿b4+х¿b5 = 0,665 ·0,317 0,665 +0,317 +0,348 = 0,158 ; х ¿ b 10 = х ¿ b 3 х ¿ b 5 х ¿ b 3 + х ¿ b 4 + х ¿ b 5 = 0,625 · 0,348 0,665 + 0,317 + 0,348 = 0,174 ; х¿b11= х¿b4х¿b5 х¿b3+х¿b4+х¿b5 = 0,317 ·0,348 0,665 +0,317 +0,348 =0,083 ; х¿b12= х¿b1+х¿b9=0,05 +0,158 =0,208 ; х¿b13= х¿b2+х¿b10=0,08 +0,174 =0,254 ; х ¿ b 14 = х ¿ b 12 х ¿ b 13 х ¿ b 12 + х ¿ b 13 = 0,208 · 0,254 0,208 + 0,254 = 0,114 ; х ¿ b к 1 = х ¿ b 15 = х ¿ b 14 + х ¿ b 11 = 0,114 + 0,083 = 0,197 ; х ¿ b 16 = х ¿ b 16' = х¿b6+х¿b7=0,268 −0,006 =0,262 ; х ¿ b 17 = х ¿ b 16 2 = 0,262 2 = 0,131 ; х ¿ b , к 2 = х ¿ b 18 = х ¿ b 15 + х ¿ b 17 = 0,197 + 0,131 = 0,328 ; х ¿ b 19 = х ¿ b 19' = х¿b6+х¿b8= 0,268 +0,156 =0,424 ; х ¿ b 20 = х ¿ b 19 2 = 0,424 2 = 0,212 ; х ¿ b , к 3 = х ¿ b 21 = х ¿ b 15 + х ¿ b 20 = 0,197 + 0,212 = 0,409. 21 ham bunday ? hisoblashlar yangi uchastkalarni ? loyihalash, foydalanilayotgan uchastkalarni rekonstruksiyalash va kundalik foydalanishda ? qo‘llaniladi. Imitatsion modellash usuli haqiqiy jarayonni ? taqriban tiklovchi sonli va mantiqiy amallar ketma-ketligini ishlab chiqishdan ? iborat. Shuning uchun ham ushbu usul quyidagi o‘ziga xos ? xususiyatlarga ega: 1) istalgan murakkablik darajasidagi masalani ? yechish imkoniyati mavjudligi; 2) real eksperimentlar o‘rniga kompyuter yordamida ? imitatsion modelda eksperimentlar o‘tkazish imkoniyati ? mavjudligi; 3) poyezdlar harakati grafigini shakllantirishda ? tasodifiy son va jarayonlardan foydalanish imkoniyati ? mavjudligi. Markvardt usuli. Usulning mohiyati: usulning xususiyati shundan ? iboratki, u fider zonadagi poyezdlar soni o‘zgarishini hisobga ? oladi. Bu usulda dastlabki ma’lumotlar sifatida quyidagilar ? beriladi: 1) poyezdlar toklari; 2) fider zonadagi poyezdlar maksimal ? soni. Bunda ta’minlash sxemasi, nimstansiyalar ? orasidagi masofa va sutkalik poyezdlar soni ? o‘zgarmas bo‘ladi [4] . Fider zonadagi poyezdlar taqsimlanishining binominal ? qonuniyati:n= t θ bu yerda θ - poyezdlararo oraliq ? vaqti, min. Poyezdlar harakati grafigidagi ? tolalar soni: N 0= T θ bu yerda T=24 soat – bir sutka ? miqdori. Hisoblash poyezdlar ? harakati grafigiga mos ravishda olib ? boriladi (1.1- rasm). Uchastkaning o‘tkazish ? qobiliyati N 0 - bu nimstansiyalararo ? zona orqali minimal poyezdlararo oraliq ? θmin bilan o‘tadigan poyezdlarning eng ? katta soni. Agar poyezdlarning ? berilgan soni N=1 bo‘lsa, u holda nimstansiyalararo ? zonaga 9 Kirish Elektr stansiyasidan tortish tarmog’igacha bo’lgan qurilmalar yig’indisi elektrlashgan temir yo’llarning elektr taminoti tizimini ? tashkil etadi. Bu sistemadan nafaqat tortuvchi elektr istemolchilari balki notortuvchi elektr istemolchilari ham taminlanadi [3] . Pasaytiruvchi transformatorni tanlash ? va TN ning quvvatini aniqlash. Transformatorlarning soni va quvvati texnik-iqtisodiy hisob-kitoblar va zaxira uchun me'yoriy talablar asosida tanlanishi kerak, unga ? ko'ra TN lar ikkita asosiy pasaytiruvchi transformatorlar bilan ta'minlanishi kerak. Odatda TN ning butun yuklamasini ta'minlash uchun har bir transformatorning quvvatini qabul qilish iqtisodiy jihatdan foydali emas. Qoidaga ko'ra, ikkala transformator ham nimstansiyalarda bir vaqtda yoqiladi. Ulardan biri o'chirilganda, elektr ta'minoti ish faoliyatida qolgan transformator tomonidan ta'minlanadi, ularning quvvatini shunga muvofiq tanlash tavsiya etiladi. Kuch transformatorlar quvvatini tanlash transformator quvvati ularning iqtisodiy afzal ish tartibini va 1 ta transformator o‘chib qolganda o‘zaro rezervlash imkoniyatini hisobga olgan holda ? tanlanadi. Bunda transformatorning normal ish tartibidagi qizish natijasida uning ishlash muddatini ? qisqartirmasligi kerak [4]. Nimsansiyada 2 ta transformator o‘rnatish energiya ta’minot tizimining ishonchligini avariyadan keyingi tartiblarda ? to‘la yoki biroz cheklashlar bilan ta’minlaydi. Kerakli quvvat transformatorning nominal quvvatidan va yo‘l qo‘yiladigan o‘ta yuklamalardan foydalanib ? ta’minlanadi. Transformatorning nominal quvvati deb normal muhit sharoitida butun xizmat davrida (o‘rtacha 20 yil) yuklash mumkin bo‘lgan quvvatga aytiladi [4] . Elektr ta’minoti tizimlari poezdlarning belgilangan yuk, tezlik ? va intervalga harakat qilishini taminlashi kerak. Bu esa quyidagi shartlarda ? bajarilishi mumkin: – Elektr taminoti tizimi elektrlarining quvvati barcha ? lokomotivlarga yetarli quvvati uning o’ziga xech qanday havfsiz holatda temir ? yo’l mashinasining turli xil ish harakatlarida ta`minlab berilishi; 5 12. Бородулин Б.М., Герман Л.А., Николаев Г.А. Конденсаторные установки электрифицированных ? железных дорог. М.: Транспорт, 1983. 136 с. 13. Герман Л.А. Вакуумные ? выключатели ? в устройствах электроснабжения железных дорог / ЦНИИТЭИ МПС. Серия «Электрификация и энергетическое хозяйство». Экспресс-информация. Вып. 1. М.: 1979. 32 с. 14. Бей Ю. М., Мамошин Р. Р., Пупышин В. Н., Шалимов М. Г. Тяговые подстанции. М.: Транспорт, 1986. 320 с. 15. Герман Л.А. Электроснабжение ? ? электрических железных дорог. Поперечная и продольная емкостная компенсация: Методические ? указания. М.: ВЗИИТ, 1983. 60 с. 16. Темир йўл атамаларининг русча – ўзбекча ўқув луғати/А.Э. Одилхўжаев умумий таҳрири остида. – Т: “Фан” нашриёти, 2008. – 227 б. 17. Баянов И.Н. Контакт тармоғи: ? олий ўқув ? юртлари талабалари учун ўқув қўлланма. – Тошкент: “Фан ва технологиялар” нашриёти, 2010. – 151 б. 18. Safarov A.M., G’oyibov T.Sh., Sulliyev A.X. Elektr tarmoqlari tizimlari. –Toshkent: Tafakkur bo’stoni, 2013. – 244 b. 19. Hamidov N.A., ? Turdibekov K.X., Raximov A.A., Siddikov I.X. Tortuvchi nimstantsiyalar: oliy o’quv yurtlari talabalari uchun ? o’quv qo’llanma.- Toshkent: “Fan va texnologiya” nashriyoti, 2014. – 211 b. 20. John R. Fanchi with Christoper J. Fanchi. ? Energy in the 21st Century. 2nd Edition. World Scientific Publishing ? Co. New Jersey, 2011. 70 Х ¿ b . n = х 21 l S a U o ' r2 = 0,38 · 20 · 100 26,2 2 = 1,107 ; r ¿ b . n = r 21 l S a U o ' r2 = 0,19 · 20 · 100 26,2 2 = 0,553. Qisqa tutashuv nuqtasigacha nisbatan qarshilik quyidagi formula ? bo'yicha hisoblanadi:Z¿Σ=√(х¿¿¿b,к2+0.5 х¿b,n)2+(0,5 r¿b.n)2;¿ Z ¿ Σ = √( 0,328 + 0,5 · 1,107 ) 2 + ( 0,5 · 0,553 ) 2 = 0,923. 1.4-rasm. Hisoblash sxemasi (a) va minimal rejim uchun almashtirish va ekvivalent sxemalari (b-i). 23 I-BOB. Asosiy qism 1.1. Tortish elektr ta’minoti tizimlarini hisoblash usullari Tortish elektr ta’minoti tizimini poyezdlar harakatining ? o‘rtacha o‘lchamlari bo‘yicha hisoblash usullari o‘zgarmas ? va o‘zgaruvchan tok tortish tarmoqlarini hisoblashda qo‘llaniladi. Bu usullar yordamida quyidagi hisobiy kattaliklar o‘rtacha qiymatlarini hisoblab topish ? mumkin: nimstansiya yoki ta’minlovchi liniya yuklama toklari; poyezdni uchastka bo‘ylab ? harakati vaqtidagi ungacha bo‘lgan kuchlanish yo‘qolishi; ikki tomonlama ta’minlanayotgan uchastka tok bo‘linish nuqtasigacha yoki bir tomonlama ? ta’minlanayotgan uchastka oxirgi nuqtasigacha bo‘lgan kuchlanish yo‘qolishi; poyezdni alohida peregon bo‘ylab yurish vaqtidagi yoki shu peregonda tok iste’mol ? qilayotgan paytda ungacha bo‘lgan kuchlanish yo‘qolishlari; tortish va kontakt tarmog‘idagi aktiv quvvat isrofi va nimstansiya hamda ta’minlovchi liniya yuklama tokining effektiv qiymati. Bundan tashqari, o‘zgaruvchan tok elektr tortishda ? tortish tarmog‘idagi reaktiv quvvat isrofi va tortuvchi nimstansiya shinalaridagi quvvat koeffitsiyenti [3]. Poyezdlar harakatining o‘rtacha o‘lchamlari ? bo‘yicha hisoblash usullari orasida birinchilardan bo‘lib tekis taqsimlangan yuklama usuli ? taklif etilgan. Tekis taqsimlangan yuklama ? usuli. Usulning mohiyati: qiymati o‘zgaruvchan va harakatlanuvchi yuklama tekis taqsimlangan ? yuklama bilan almashtiriladi. Uchastka uzunligi bo‘yicha tekis taqsimlangan yuklamaning qiymati uchastka bo‘yicha energiya sarfi o‘zgarmasligidan ? kelib chiqadi. Bunda poyezd toki uning o‘rtacha qiymatiga teng qilib olinganligi ? sababli hisoblanayotgan kattaliklarning qisqa vaqtli maksimum ? va minimumlarini aniqlash imkoni bo‘lmaydi, hisoblash natijalari ? esa har doim pasaygan holda chiqadi. Shuning bilan birga bu usul tezkor ? hisoblash talab qilingan holatlarda ancha samarali hisoblanadi. Harakatlanuvchi yuklama usuli. Usulning mohiyati: yuklamalar harakatlanadi va tarqoq emas, balki yig‘iq holda, barcha poyezdlar ? parallel grafik bo‘yicha harakatlanadi, ya’ni bir xil tezlikda ? va poyezdlararo oraliqda, poyezdlar 7 γ= N N 0 = 75 144 = 0,52 γcг= 0,9 γmax = 1 nF1= t Tper = 47 ,6 10 =4,76 , nF2= t Tper = 47 ,5 10 =4,75 , nF3= t Tper = 46 ,5 10 =4,65 , nF4= t Tper =44 ,2 10 =4,42 . 1.1 – formuladan γ= 0,5 uchun: IF1=nF1γ⋅I1=4,46 ⋅0,5 ⋅208 =495 A , IF2= nF2γ⋅I2= 4,75 ⋅0,5 ⋅239 = 567 A , IF3= nF3γ⋅I3= 4,65 ⋅0,5 ⋅216 = 502 A , IF4= nF4γ⋅I4= 4,42 ⋅0,5 ⋅201 = 444 A . γcг= 0,9 uchun: IF1= nF1γ⋅I1= 4,46 ⋅0,9 ⋅208 = 891 A , IF2= nF2γ⋅I2= 4,75 ⋅0,9 ⋅239 = 1021 A , IF3= nF3γ⋅I3= 4,65 ⋅0,9 ⋅216 = 904 A , IF4= nF4γ⋅I4= 4,42 ⋅0,9 ⋅201 = 799 A . γmax =1 uchun: IF1= nF1γ⋅I1= 4,46 ⋅1⋅208 = 990 A , IF2= nF2γ⋅I2= 4,75 ⋅1⋅239 = 1135 A , IF3= nF3γ⋅I3= 4,65 ⋅1⋅216 = 1004 A , IF4= nF4γ⋅I4= 4,42 ⋅1⋅201 = 888 A . 39 n− m tolalar bo‘shlik ehtimolini ? aniqlaymiz: ( N 0− N N 0 ) n−m = qn−m, bu yerda qn−m−(n− m ) tolalarning bo‘shlik ? ehtimoli. Endi aynan m tolalar band va ( n− m ) tolalar bo‘sh ? bo‘lsin. Shu paytgacha m tolalar ketma-ket band bo‘lish ehtimolini ? aniqlagan edik. Aslini olganda tolalar qanday tartibda joylashishi ? hisoblashlarda ahamiyatsiz. Fider zonada poyezdlar soni m o‘zgarmas bo‘lganda poyezdlarni ? o‘tkazish variantlari soni Сn m ga teng. Uchastka stansiyalararo zonasidagi poyezdlar ? soni m ga tenglikning natijaviy ehtimoli quyidagicha ? aniqlanadi: p(m )= Cn mpmqn−m Poyezdlar taqsimlanishining gipergeometrik ? qonuniyati ham mavjud. Bu qonuniyat aniqroq bo‘lsa-da, hisoblash nuqtai nazaridan ancha ? murakkabroq. Shuning uchun ham binominal taqsimlanish ? qonuniyatidan kelib chiqqan holda fider zonadagi poyezdlar o‘rtacha sonini ? topamiz: m − = ∑ m=1 n mp (m ) Binominal taqsimlanish ? qonuniyatidan: m − = ∑ n=1 m mC n mpmqn−m= ∑ n=1 m m⋅n! m!(n− m)! ⋅pmqn−m= ∑ n=1 m m⋅ n(n−1)! m(m−1)!(n−m )! x⋅¿¿ xp 1pm−1qn−m= np ∑ n=1 m (n− 1)! (m−1)!(n−m)! ⋅pm−1qn−m= np ∑ n=1 m Cn−1 m−1pm−1qn−m. Summa ostida sonlar birikmasi bo‘lganligi ? sababli yig‘indi chegarasini n= 1 bo‘lishi ma’noga ega emas, shuning uchun ham yig‘indi ? chegarasi n= 2 dan boshlab ? olinadi, ya’ni: m − = np ∑ n=2 m C n−1 m−1pm−1qn−m= np ∑ n=2 m p(m− 1), 11 Ia= IF1+IF3= 990 +1004 = 1994 A, Ib= IF2+ IF4= 1135 +888 = 2023 A . Va yelkalardagi ta’sir etuvchi toklar kvadratlari Iae 2 = Ia 2 +(IFe1 2 − IF1 2 )+(IFe2 2 − IF2 2 )¿}¿¿¿ (1.5) γ= 0,5 uchun: Iae 2 = 997 2 +(338547 − 495 2 )+(445859 − 567 2 )=1211901 A 2 ¿}¿¿¿ γ= 0,9 uchun: Iae 2 =1795 2 +(827288 −891 2 )+(1088723 −1021 2 )= 3301714 A 2 ¿}¿¿¿ γ=1 uchun: Iae 2 =1994 2 +(989776 ,5− 990 2 )+(1302395 −1135 2 )=3999882 ,5 A 2 ¿}¿¿¿ (1. 1 ) va (1. 2 ) formulardan ko‘rinib turibdiki, fider toklari o‘tkazish qobiliyatidan foydalanish koeffitsientiga ? bog‘liq. Shuning uchun «γ»ni har doim hisoblash tarziga mos xolda olish kerak. Uch fazali transformator moyning qizishi uch faza ? chulg‘amlaridagi yo‘qotishlarga ko‘ra aniqanadi, o‘z navbatida bu yo‘qotishlar ? nosimmetrik yuklanishlar uchun turlicha bo‘ladi [5] . Buni hisobga olish uchun fazaning ekvivalent ta’sir etuvchi ? tokidan, ya’ni nosimmetrik yuklanish bo‘lganda simmetrik yuklanishdagi ? yo‘qotishni keltirib chiqaruvchi tokdan foydalanish mumkin. Mazkur ekvivalent tokni faqat harakatning odatdagi jadvali shartlari uchungina emas, balki odatdagi harakatning bo‘lgandagi ? tiklanishi davri uchun aniqlash kerak. Bundan tashqari, o‘ramlar haroratni ? tekshirish uchun harakat uzunligi eng katta bo‘lgan holda chulgamdagi ta’sir etuvchi tok topilishi ? kerak. 42 toklari ularning ? o‘rtacha qiymatlariga teng hamda poyezdlar bir xil rusumli deb qabul qilinadi. Poyezdlar toklarining o‘zgarishi ? va ular orasidagi masofalar turlicha bo‘lishi hisobga olinmasligi sababli kattaliklarni ? hisoblash natijalari ularning haqiqiy qiymatlaridan ancha kam ? bo‘lib chiqadi. Bu kamchilikni bartaraf etish maqsadida hisoblash formulalariga tuzatuvchi ? koeffitsiyent kiritilsa-da, hisoblash formulalari murakkabligi bois ushbu ? usul ham kam qo‘llaniladi [4]. Rozenfeld usuli. Usulning mohiyati: Rozenfeld o‘zining usulida birinchilardan bo‘lib poyezdlar toklari ? va ular orasidagi masofa o‘zgarishini hisobga oladi. Fider zonadagi poyezdlar soni o‘zgarmaydi ? va ularning o‘rtacha soniga teng. Poyezdlarning bir – biriga nisbatan ? joylashishi istalgancha qabul qilinadi. Bu holatda kuchlanish pasayishi va yo‘qolishi ? ancha ortiqcha chiqadi. Shuning uchun ham bu usulni tortish tarmog‘i rejimlari kattaliklarining ? maksimal qiymatlarini aniqlashda qo‘llab bo‘lmaydi. Shu bilan birga ta’kidlab ? o‘tish lozimki, bu usulda birinchi marta ehtimollar nazariyasi ? qo‘llanilgan. Bu usulning asosiy munosabatlari ? tarkibiga kiruvchi ayrim kattaliklar poyezdlarni uchastka bo‘ylab o‘zaro joylashishi va ular iste’mol ? qilayotgan toklar mos ravishda bir-birlariga bog‘liq emas ? va shu mulohaza asosida yuqorida qayd etib o‘tilgan ayrim kattaliklar o‘zlarining o‘rtacha qiymatlariga ? teng deb qabul qilinadi. Imitatsion modellash usuli. Usulning mohiyati: kompyuter texnologiyasi yordamida poyezdlar harakat grafigini ? modellashtirish mumkin. Bu grafik tasodifiy jarayon sifatida oniy sxemalar to‘plamidan ? tashkil topadi. Poyezdlar harakati grafigini shakllantirishda ? poyezdlararo oraliq belgilangan minimal qiymatdan kam bo‘lmasligi, sutka davomidagi ? poyezdlar soni esa uning o‘rnatilgan soniga teng bo‘lishi lozim. Ushbu shartlar bajarilganda turli harakat grafigini modellashtirib, elektr ta’minoti tizimi ? parametrlarini, nimstansiya quvvatini, kontakt tarmog‘i simlarining umumiy kesimi ? yuzasini aniqlash mumkin hamda poyezdlarni istalgan variantdagi o‘tkazish qobiliyatida ? elektr ta’minoti tizimi ishonchliligini tekshirish mumkin bo‘ladi. Shuning uchun 8 energiyasining o‘ziga xos iste'molini aniqlashga imkon ? beradi. Ulardan foydalanish elektrovozlarning energiya parametrlarini ? taqqoslash, rekuperativ tormozlash moslamalari bilan jihozlangan tiristor konvertorlari bilan elektrovozlarning afzalliklarini ochib berish va lokomotiv ? brigadasi tomonidan poezdning iqtisodiy jihatdan qanchalik samarali ishlashini aniqlashga ? imkon beradi. Hozirgi vaqtda pulli hisob-kitoblar elektrovoz hisoblagichlari ? ko‘rsatkichlari bo‘yicha amalga oshirilmagani sababli, bugungi kunda ? ham elektr harakatlanuvchi tarkibdagi elektr energiyasini hisobga olish elektr energiyasining induksion va elektron hisoblagichlari tomonidan energiyani ? o‘lchash aniqligining past darajasi bilan amalga ? oshiriladi [7] . Ishlash shartlari nosimmetrik kuchlanish va nosinusoidal ? toklar bilan tavsiflanadi. Elektr energiyasini (rekuperatsiya rejimida) kontakt ? tarmog‘idan tashqi elektr ta'minoti tizimiga qaytarishda elektr energiyasini ? kam baholash mavjud. Elektrovozlarda o‘lchash kuchlanish transformatorlari ? yo‘qligi sababli, barcha hisoblagichlarning kuchlanish davrlari elektrovoz tortish transformatorining ikkilamchi tomonidagi chulg‘amidan va elektrovoz tortishish ? transformatorining birlamchi chulg‘amidan quvvat oladi. Shu bilan birga, kontakt ? tarmog‘idagi kuchlanish o‘zgarishi va transformatorning xususiy zarurat ? chulg‘amidagi kuchlanish o‘rtasida mutanosib bog‘liqlik mavjud ? emas. Shuning uchun, o‘zgaruvchan tokning turli xil elektrovozlar uchun poezdlarni tortish ? uchun o‘ziga xos energiya sarfini baholash uchun o‘rtacha ? transformatsiya koeffitsienti nisbatlarini olish ? kerak. Masalan, elektrovozning to‘g‘rilash moslamasining 40 ... 45 ° burilish burchagida, dvigatellarning katta ? tok yuklamasidan kelib chiqadi va tortish transformatorining ikkilamchi chulg‘amlarining tarqalish reaktsiyasida ? kuchlanish yo‘qolishi sababli, kuchlanish pasayishi xususiy zarurat ? chulg‘amida elektrovoz tok kollektoridagi kuchlanish pasayishidan 10 ... 20% modul va fazada ? 3 ... 4 ° farq qiladi. Natijada, elektr harakatlanuvchi tarkibdagi elektr ? energiyasini hisobga 33 10 kV kuchlanishli elektr TQ lari uchun tokni kamaytirish ? uchun, bu holda, ajratgich o'chirilgan holda pasaytiruvchiruvchi ? transformatorlarning alohida ishlashini ta'minlash mumkin ? edi.х¿b.к3= х¿b15+х¿b19= 0,197 +0,424 = 0,621. Minimal rejim uchun nisbiy qarshiliklarni ? hisoblash. 1.4-rasm, a hisoblash sxemasining o'xshash qarshiliklarining nisbiy qarshiliklari 1.3-rasm, a kabi bo'ladi, nisbiy qarshiliklarning ? qiymatlari ekvivalent sxemada ko'rsatilgan ? (1.4-rasm, b). 1.2-jadval. QT nuqtasi (1.2 va 1.3-rasmlar) Maksimal qisqa tutashuv toklari uchun nisbiy qarshilik К1 К2 К3 0,197 0,328 0,409 1.4-rasm, bu ekvivalent sxemalariga asosan ? hisoblaymiz: х¿b.22= х¿b1+х¿b3= 0.05 +0.665 =0.715 ; х¿b23= х¿b22х¿b2 х¿b22+х¿b2 = 0715 ·0,08 0,715 +0,08 =0,072 ; х¿b,к1= х¿b24= х¿b23+хb5=0,072 +0,348 =0,42 ; х¿b,к2= х¿b25= х¿b24+х¿b6+х¿b7= 0,42 +0,268 +0,006 =0,682 ; х¿b,к3= х¿b26= х¿b24+х¿b6+х¿b8=0,42 +0,268 +0,156 =0,844 Ikki yo'lli o’zgaruvchan tok uchastkasining seksiyalash ? postining shinalarida qisqa tutashuv paytida kontakt tarmog'ining ta'minot liniyasidan o'tadigan maksimal tokni aniqlaymiz. ПБСМ-95+МФ-100 kontakt ? tarmog'ining simlari turi, relslar turi P65, seksiyalash postigacha ? masofa 20 km. Qisqa tutashuvning nisbiy va foydalanish qarshiligini hisoblash ? ikki usulda amalga oshiriladi. Qarshilikning nisbiy birliklarida hisoblash. Tortish tarmog'ining nisbiy ? qarshiligi: 22 bu yerda ∑ n=2 m p(m− 1)= 1 - hodisalarning ? to‘liq guruhi. Unda: m − = np = n N N 0 . Shunday qilib, binominal taqsimlanish qonuniyatiga ? ko‘ra fider zonadagi poyezdlarning o‘rtacha soni fider zonadagi poezlar ? eng katta soniga va poyezdlar harakati grafigidagi ? poyezdlarning dastlabki ? berilgan soniga bog‘liq bo‘ladi. 1.2. Tortuvchi nimstansiya quvvatini hisoblash ? va tortuvchi transformator quvvatini tanlash ? Dastlabki ma'lumotlar: Kontakt tarmog’ining nominal ? kuchlanishi: U n = 27,5 kV ; Elektrlashtirilgan yo'llar ? soni: bitta yo'l; Rels turi: Р-65; Kontakt osmasi ? turi: ПБСМ1-95+МФ-100; Qo'shni podstansiyalargacha ? masofa: 41 km; Toklarning o'rtacha kunlik ishchi ? qiymatlari: I y' = 450 А , I y' ' = 540 A; Bir sutkada poyezdlar ? jufti: N p=3 Ikki sim rels Р isr = ¿ 850 кВт; к ta = ¿ 0,65; со s φ 1 = ¿ 0,92; Notortuvchi iste’molchilarning ? quvvati: – vagon ta'mirlash zavodi ? Р o ' r 1 = ¿ 10 000 kVt; к ta 1 = ¿ 0,3; со s φ 1 = ¿ 0,9; – sheben zavodi Рo'r2=¿ 3500 kVt; кta2=¿ 0,22; со sφ2=¿ 0,95; – lokomotiv deposi Р o ' r 3 = 9 00 kVt; к ta 3 = ¿ 0,5; со sφ3= ¿ 0,93; – binolarni yoritish va maishiy ? yuklamalar Рo'r4=¿ 15 000 kVt; кta4=¿ 0,4; со sφ4=¿ 0,9; Tortish yuklamasi uchun o’zgaruvchan tokli ? TN transformator quvvati. Agar nimstansiya yuklamasi I y' va I y' ' eng ko'p va eng kam yuklangan ? ta'minot yelka toklarining effektiv qiymatlari bilan berilgan bo'lsa, tortuvchi iste'molchilarni 12 rejim uchun S a =100 MVA bazaviy ? quvvatga tushirilgan nisbiy ? qarshiliklarni ? hisoblash. Hisoblash sxemasiga (1.3-rasm, a) va ekvivalent sxemaga ?? (1.3-rasm, b) ko'ra, energotizimning tayanch nimstansiyalarning shinalariga ?? nisbatan nisbiy qarshiliklarini ? topamiz: х ¿ b 1 = S a S к 1 = 100 2000 = 0,05 ; х ¿ b 2 = S a S к 2 = 100 1250 = 0,08 ; 1.2-rasm. Nimstansiyaning asosiy elektr ulanish sxemasi. Liniyaning nisbiy qarshiligi: х ¿ b 3 = х 0 l 1 S a U o ' r2 = 0,4 · 220 100 115 2 = 0,665 ; х ¿ b 4 = х 0 l 2 S a U o ' r2 = 0,4 · 105 100 115 2 = 0,317 ; 18 Nimstansiyaning binosi qismidagi shkaf yuklamalari Nimstansiya binosini yoritish: Akkumlyator xonasining ? ventilyatsiyasi Batareya zaryadlash ostida: Telemexanika va boshqaruv ? tokchalari Chilangar ustaxonasi » Komplekt » 4,0 3,5 3,0 Barcha TN larda ikkilamchi kuchlanish ? 380/220 V bo'lgan ikkita xususiy extiyoj transformatorlari o'rnatilgan bo'lib, ular mustahkam tuproqli ? neytral bilan ishlaydi. O’zgaruvchan tok TN larida xususiy extiyoj ? transformatorlari 27,5 kV kuchlanishli taqsimlash qurilmalarining (TQ) shinalariga ? ulangan [6]. Nimstansiya xususiy ehtiyoj quvvati ? va xususiy ehtiyoj transformatorining quvvatini ? tanlash. Quydagi formuladan nimstansiya xususiy ehtiyoj quvvati ? va avtomatik blokirovkalash uchun sarflanadigan taxminiy ? quvvat topiladi:Sxe=0,006 St+Sаb=0,006 ·45400 +100 = 372 kVA ; Sxet≥Sxe, bu yerda S xe − ¿ XE iste’molchilarining maksimal ? quvvati, kVA. Pasaytiruvchi transformatorlarni tanlash va nimstansiyaning ? quvvatini aniqlash. Transformatorlarning tortish chulg‘amlarining ? zarur quvvati quyidagi formula bo‘yicha ? hisoblanadi: S max t = S t + S max . isr + S xet , М V А ; S max t = 45,4 + 0,6 + 0,16 = 46,16 М V А ; bu yerda S max . isr = Р o ' r к ta cos φ = 850 · 0,65 0,92 = 600 кВ·А ; Pasaytiruvchi transformator birlamchi ? chulg‘amlarining ? zarur quvvati quydagi formuladan topiladi: S max 110 = ( S max . t + S max . ta ) к no , М V · А ; Smax 110 =(46,16 +12,42 )·0,96 = 49,6 М V ·А; к no – transformator ikkilamchi chulg‘amida turli ? vaqtlarda maksimal yuklamalarining farq koeffisienti 0,96. 16 – Xar qanday nuqtada lokomativ belgilangan harakat ? grafigini bajarish uchun quvvatni hosil qila olishini taminlashi, elektr taminoti tizimining belgilangan darajasida ishlay olishi va elektr energiyasi sifatini ? (birinchi navbatda kuchlanish) taminlash parametrlari tog’ri ? taminlanganligiga bog’liq. Elektr taminoti tizimlari parametrlarini ishlashda ularning ? to’htovsiz ishlashi va kam harakat bo’lishini hisobga olish kerak. Bazan alohida ekspluatatsiya sharoitlarida ? yuklamalarni keskin bo’lishi (poezdlarning ketma ket yurishi)ham kuzatilishi mumkin, bu esa elektr taminoti tizimiga anchagina yuqori talablar ? qo’yadi. Agar quvvatni oshirish yo’lidan borsak xarajatlar keskin oshib ketadi, bunday holatlar elektr taminoti tizimi parametrlari ishlashda hisobga olinmaydi. Poezdlarni boshqarish ? dispetcher tomonidan elektr tarmoq imkoniyatlarini hisobga olgan holda bajariladi. Elektr ta’minotida kuchlanish darajasini taminlash asosiy vazifa ? xisoblanadi. Malumki elektr energiyasini tarmoqlar orqali uzatishda ? kuchlanish pasayadi va uskunalar ishiga salbiy tasir ko’rsatadi. Elektrlashgan temir yo’llarning to’htovsiz va samarali ishlashi rezerflash tizimiga ham ? bog’liq bo’ladi. Ammo elektrlashtirilgan temir yo’llarda ta`minlash kontakt tarmog`i orqali amalga oshirilishi va kontakt tarmog`ini rezeflash imkoniyati mavjud bo`lmagani sababli ishlab chiqarishda avariyalar sodir bo`lganda poyezdlar harakat grafiklari ? buzilishini kuzatish mumkin. Elektrlashgan temir yo’llar qo’shni inshootlarga ? ham salbiy tasir ko’rsatadi. Taminlovchi uch fazali sistemada tok va kuchlanish ? simmetriyasi buziladi, bu esa generatorlar quvvatining pasayishiga, hizmat muddatining ? kamayishiga olib keladi. 6 Muvozanatlovchi toklar nimstansiyalararo zonada poezdlar bor yoki yo‘qligidan qat'i nazar, havo liniyasida elektr energiyasining qo‘shimcha ? isroflarini keltirib chiqaradi. Yuklama bo‘lmasa, zonada muvozanatlovchi toklar oqishi mumkin, bu kontakt tarmog‘ida energiya isroflarini keltirib ? chiqaradi, ular nimstansiya hisoblagichlari tomonidan qayd etiladi, ammo elektrovozlar bilan o‘lchanmaydi. Binobarin, zonada poezdlar qancha ko‘p bo‘lsa, nimstansiyalar ? va elektrovozlarning energiya hisoblagichlarining ko‘rsatkichlari ? shunchalik katta bo‘ladi. Ushbu farqni taxmin qilish uchun, muvozanatlovchi tok qiymatidan tashqari, poezd harakatining o‘lchamlarini bilish ? kerak. O‘zgaruvchan tok bilan elektrlashtirilgan temir yo‘llarning tortish quvvat manbai tizimining ish rejimining kamchiliklari tortuvchi ? nimstansiyalarda va elektr harakatlanuvchi tarkibda elektr energiyasini ? hisobga olish tizimining nomukammalligi bilan ? oshadi. Tortuvchi nimstansiyalarda poezdlarni tortish uchun elektr energiyasini o‘lchashda sezilarli kamchilik - bu kontakt tarmog‘ining ? fiderlarida elektr energiyasini hisobga olishning yetishmasligi, bu qabul qilingan va taqsimlangan elektr energiyasining muvozanatini o‘rganishga xalaqit beradi ? [16]. Poezdlarni tortish uchun qabul qilingan va taqsimlangan elektr ? energiyasi balansi ustidan nazoratning yo‘qligi quyidagi sabablarga ko‘ra ? yuzaga keladi: – havo uzatish moslamalarida o‘lchash moslamalarining ? yo‘qligi yetkazib berish yelkalari bo‘ylab elektr energiyasining taqsimlanishini ? nazorat qilishga imkon bermaydi; – poezdlarni tortish uchun elektr ? energiyasini ko‘p iste'mol qiladigan zonalari e va T xizmatlari tomonidan ushbu nimstansiyalararo ? zonalarda poezdlarni tortish uchun elektr energiyasining sarflanishini ? kamaytirish bo‘yicha qo‘shma qarorlarni ishlab chiqish maqsadida ? aniqlanmagan. Hozirgi vaqtda o‘zgaruvchan elektr harakatlanuvchi ? tarkibdagi elektr energiyasini hisobga olish poezdlarni tortish uchun sarflangan ? va rekuperatsiya tormozlash vaqtida qaytarilgan elektr energiyasi hisoblagichlari bo‘yicha ? amalga oshirilmoqda. Ular ekspluatatsiya qilinayotgan tovarlarni tashish ? uchun elektr 32 I= 1 t∑ Ii.o'rt; I2= 1 t∑ Ii.o'r 2 t; bunda I i.o’r - qaralayotgan vaqt t oralig‘idagi ? tokning o‘rtacha qiymati; t — poezdning fider doirasi buyincha yurgan ? vaqti. Bu hisoblashlar natijasida hisoblanuvchi nimstanstiya ? transformatorning «a» chiqishiga ulangan tok va juft yo’llar uchun I l I 2 , I 2 e1 , I 2 e2 va «v» chiqishiga ulangan yo’llar uchun – I 3 , I 4 , I 2 e3 , I 2 e4 poyezd toklarining o’rtacha ? qiymatlari va ta’sir etuvchi toklar kvadratlarining qiyimatlari aniqlanadi. Bu toklar fiderlar nimstanstiyalarning yuklanishlarini hisoblashda dastlabki ? malumotlar bo’ladi. t1= 47 ,6 min I1= 1 47 ,6 (160 ⋅7,8 +180 ⋅3,5 +190 ⋅5,4 +220 ⋅2,3 +290 ⋅4,9 +240 ⋅5,4 + +220 ⋅6,7 +200 ⋅11 ,6)= 208 ,42 A . Ie1 2= 1 47 ,6 (160 2⋅7,8 +180 2⋅3,5 +190 2⋅5,4 +220 2⋅2,3 +290 2⋅4,9 +240 2⋅5,4 + +220 2⋅6,7 +200 2⋅11 ,6)= 11763 ,7 A 2. t2=47 ,5 min I2= 1 47 ,5 (200 ⋅8,4 +180 ⋅2,7 +190 ⋅9,8 +260 ⋅8,6 +300 ⋅11 ,4+270 ⋅3,3 + 240 ⋅3,3 )= 239 ,3 A . Ie2 2= 1 47 ,5 (200 2⋅8,4 +180 2⋅2,7 +190 2⋅9,8 +260 2⋅8,6 +300 2⋅11 ,4+270 2⋅3,3 + 240 2⋅3,3 )= 59268 ,8 A 2. t3=46 ,5 min I3= 1 46 ,5 (200 ⋅8,2 +180 ⋅7,3 +260 ⋅3+230 ⋅1,5 +200 ⋅5,6 +220 ⋅8+ 240 ⋅12 ,9)= 216 ,23 A . Ie3 2= 1 46 ,5 (200 2⋅8,2 +180 2⋅7,3 +260 2⋅3+230 2⋅1,5 +200 2⋅5,6 +220 2⋅8+ 240 2⋅12 ,9)= 47331 ,39 A 2. t4=44 ,2 min I4= 1 44 ,2 (240 ⋅4,6 +220 ⋅1,6 +200 ⋅13 ,8+200 ⋅1,5 +220 ⋅4+180 ⋅15 + 210 ⋅3,7 )= 201 ,4 A . 37 30 m li kabellar r k = l k r 0 / 3 = 30 0,167 3 = ¿¿1,67 х k = l k х 0 / 3 = 30 0,0596 3 = 0,596 Avtomatik uzgich ra+rk=0,25 +0,12 = 0,37 хkа=¿ …0,094 Tok transformatori r tr = ¿ …0,05 х tt =…0,07 Rubilnik rr=¿ . . . 0,15 Σr = ¿ . . . 7,74 Σх =¿ . . . 26,16 Qisqa tutashuv zarba toki quyidagi formula bo'yicha ? hisoblanadi: i z = к u √ 2 I q . t , iz=¿ 1,2 √2·8,9 =¿ 15 kА. Umumiy qisqa tutashuv tokining effektiv qiymati quyidagi formula ? bo'yicha hisoblanadi: Iz=√1+2(кu−1)2Iq.t, I z = √ 1 + 2 ( 1,2 − 1 ) 2 · 8,9 = 9,24 kА . 0,4 / 0,23 kV shinadagi bir fazali qisqa tutashuv toki quyidagi ? formula bo'yicha hisoblanadi: I q . t( 1 ) = U 2 f 1 3 Z tr ( 1) , I q . t( 1 ) = 230 65 = 3,53 kА . 28 Ie4 2= 1 44 ,2 (240 2⋅4,6 +220 2⋅1,6 +200 2⋅13 ,8+200 2⋅1,5 +220 2⋅4+180 2⋅15 + 210 2⋅3,7 )= 40799 ,1 A 2. I1=208 ,4 A Ie1 2= 44763 ,7 A 2 I2=239 ,3 A Ie2 2=59268 ,8 A 2 I3=216 ,23 A Ie3 2=47331 ,39 A 2 I4=201 ,4 A Ie4 2= 40799 ,1 A 2 Shu bilan birga ikki tomonlama ta’minlangan ? fider doirasi uchun yoyilmagan poezd tokining o‘rtacha qiymatini hisoblansa, undan keyinchalik energiya yo‘qotilishini hisoblashda ? foydalaniladi [11] . Fiderga nisbatan olingan poezd tokining o‘rtacha va ta’sir ? etuvchi qiymatlarini bilgan holda, barcha yuklanishlaridan hosil bo‘lgan ? o‘rtacha va ta’sir etuvchi fider toklarini topish uchun keltirilgan formulalardan ? foydalanimiz: O‘rtacha toklar uchun If= nfN N 0 I (1.1) Ta’sir etuvchi toklar uchun ikki tomonlama ta’minlangan ? bo‘lsa IFe2= 4 3 nFN N 0 ⋅Ie2+(nF− 4 3)nFN 2 N 02 ⋅I2 (1.2) bu yerda nF – fidr doirasidagi pouzdlarning ? eng ko‘p soni nF= t T per (1.3) t – fider doirasidagi poezd harakat vaqti; T per – poezdlararo interval; N – bir kecha-kunduzdagi juft poezdlar soni; N 0 – bir kecha-kunduzdagi juft poezdlarni o‘tkazish qobilyati; γ= N N 0 N 0= 1440 T per = 1440 10 = 144 38 III. Mehnat muhofazasi 3.1. Avtodrezina yoki avtomotritsalarning izolyatsiyalangan va yerlangan ishchi maydonchasida turib ishlash Avtodrezina yoki avtomotritsalarning izolyatsiyalangan ishchi maydonchasida turib belgilangan vaziyatga bog‘liq turli toifadagi ishlarni bajarish mumkin. Avtomotritsalarning yerlangan ishchi maydonchasida turib kuchlanish ostida ishlashdan tashqari barcha toifadagi ishlarni bajarishga ruxsat ? etiladi. Avtomotritsaning izolyatsiya qilinmagan ishchi maydonchasi avtomotritsaning yerlangan ishchi maydonchasi hisoblanadi. Ishchi maydonchada 3 tagacha elektromontyor bo’lishiga ruxsat beriladi. Ishchi maydonchalarni ko’tarish va burish ijrochilar bilan kelishilgan holda faqat ish boshqaruvchining kursatmasi bo’yicha bajarishga ruxsat ? beriladi. Izolyatsiyalangan ishchi maydonchasiga kirish va undan chiqish faqat izolyatsiyalangan neytral maydoncha orqali va simlardan shuntlovchi shtanga olib tashlangandan so’ng quyidagi tartibda amalga ? oshiriladi. Birishchi bo’lib ishchi maydonchaga ijrochi ko’tarilishi kerak, u ko’tarilgandan so’ng ishchi maydonchaning to’siq panjaralarini ? maxkamlash va uning izolyatsiyasini tekshirib ko’rishi zarur, undan keyin shuntlovchi shtanga osmasdan, o’zi kuchlanish ostidagi qismlardan iloji boricha ? uzoqlashgan holda, birinchi yordamchiga agarda zarurat bo’lsa ikkinchisiga ham ko’tarilishga ko’rsatma beradi. Yordamchilar ishchi maydonchaga ko’tarilgandan ? so’ng, ijrochi elektr xavfsizligining asosiy qoidasi talabini bajarishga kirishadi. Kontakt simiga 2 ta shunlovchi shtanga osiladi. O’zgarmas tokli uchastkalarida bir dona shuntlovchi shtanga ? osishga ruxsat beriladi, ammo har xil potensialli elementlar (izolyatsiyali tutashma, seksion izolyator va sh.o’.) o’rnatilgan joylar bundan ? mustasno. Ish paytida biron yordamchining pastga tushish yoki yuqoriga chiqish zaruriyati tug’ilib qolsa ijrochi ishning to’xtatilishi to’g’risida ? ko’rsatma beradi va 61 20 Temir yo‘llarining kesishuv joylarida 1000 V dan yuqori ? kuchlanishli elektr uzatish tarmoqlari havo simlarining pastki nuqtasidan to elektrlashtirilmagan yo‘llar rels kallaklarining ustki sathigacha bo‘lgan masofa ? kamida 7,5 m bo‘lishi kerak. Elektrlashtirilgan tarmoqlarda kontakt tarmoq simlarigacha ? bo‘lgan bu masofa elektr uskuna qurilmalari qoidalari va temir yo‘l texnik ? sharoitlariga binoan kesishuv tarmoqlarida kuchlanish darajasiga ? ko‘ra belgilanishi kerak. 56 (∑1 4 P)max = Рmax 1+Рmax 2+Рmax 3+Рmax 4=10220 kVt .Umumiy yuklamaning maksimal ? reaktiv quvvati: ( ∑ 14 Q ) max = Q max 1 + Q max 2 + Q max 3 + Q max 4 = 4800 kVar . Oddiy iste'molchi yuklama grafiklariga ?? ko'ra, iste'molchi yuklamalari kunning har bir soati uchun ? aniqlanadi. Ma'lumki, odatiy grafikning ? 100% yuklamasi iste'molchining maksimal quvvatiga ? to'g'ri keladi. Iste'molchi Р max qiymatini foizga ko’paytirish odatdagi jadvalning kunning ? ma'lum bir soatiga to'g'ri keladi va 100 ga bo'linib, biz o'sha soat uchun quvvatni kilovattda ? olamiz. Har bir iste'molchi uchun kunning ? soatlari bo'yicha hisoblangan yuklamalarni jadvalda umumlashtirish va ularning yig'indisini ? aniqlash kerak. Jadvaldagi ma'lumotlarga asoslanib, iste'molchilarning umumiy ? yuklamasi grafigi tuziladi [5]. 1000 V dan yuqori tarmoqlardagi energiya ? isroflarini va iste'molchilarning pasaytiruvchi transformatorlarini hisobga olgan holda barcha ? iste'molchilarning maksimal umumiy quvvati, kVA, Smax 10=кf.k·(1+ рdoim +рo'z 100 )√(∑1 n P)max 2 +(∑1 n Q)max 2 = ¿ ¿ ( 1 + 2 + 8 100 )√ 10220 2 + 4800 2 = 12420 kVA ; bu yerda рdoim va рo'z−¿ transformator po‘lat ? o‘zagidagi doimiy isroflar va tarmoqlarda va transformatorlarda o‘zgaruvchan ? isroflarlar, mos ravishda 1- 2% va 6-10%; к f . k = ∑ 1n P max . his ∑ 1n P max – nimstansiyaning turli vaqtlarda maksimum yuklamalarining farq ? koeffisienti; ( ∑ 1n P ) max − ¿ umumiy yuklamaning maksimal ? aktiv quvvati, kVt; 14 O‘yiqlardagi (viemka) tayanchlar kyuvetdan tashqarida ? joylashishi kerak. O‘ta kuchli qor bosib qoluvchi o‘yiqlarda (qoyali o‘yiklardan tashqari) va ulardan chiqishda (100 m uzunlikda) chetki yo‘l ? o‘qidan to kontakt tarmoq tayanchlarining ichki chetigacha bo‘lgan masofa kamida 5700 mm bo‘lishi ? kerak. Bunday joylarning ro’yxati kompaniya raisi tomonidan ? aniqlanadi. Amaldagi tarmoqlarda ularni qayta qurishdan ? avval, shuningdek, o‘ta qiyin sharoitlarda yangidan elektrlashtirilayotgan tarmoqlarda ? yo‘l o‘qidan to tayanchlarning ichki chetigacha bo‘lgan masofa bekatlarda kamida ? 2450 mm, oraliq yo’llarda kamida 2750 mm bo‘lishiga yo‘l ? qo‘yiladi. Barcha ko‘rsatilgan o‘lchamlar to‘g‘ri yo‘llar uchun ? belgilangan. Egri uchastkalarda bu masofalar kontakt tarmoq tayanchlari uchun belgilangan gabarit kengayish bo‘yicha kattalashishi ? kerak. Kontakt tarmoq tayanchlari, havo tarmoqlari va svetoforlar, shuningdek, signal belgilarining o‘zaro joylashuvi signal va belgilarning ? yaxshi ko‘rinishini ta’minlashi kerak. Kontakt tarmoq qismlaridan 5 m dan kam masofada joylashgan ? kuchlanish ostidagi kontakt tarmoq elementlari mahkamlanadigan barcha ? metall inshoatlar (ko‘priklar, ko‘prik yo‘llar, tayanchlar), temirbeton tayanchlar, temirbeton va metall bo‘lmagan sun’iy qurilmalardagi kontakt tarmoqning ? mahkamlanish moslamalari, shuningdek, alohida turuvchi metall tuzilmalar ? (gidrokolonkalar, svetoforlar, ko‘prik va ko‘prik yo‘llar elementlari va boshqalar) yerga ? ulangan bo‘lishi yoki inshoat va tuzilmalarga yuqori kuchlanishning tushib ? qolishidan muhofazalovchi o‘chirish qurilmalari bilan jihozlanishi ? kerak. Xavfli kuchlanishlar paydo bo‘lishi mumkin bo‘lgan o‘zgaruvchan tok kontakt tarmog‘i hududida joylashgan barcha metall inshoatlar ? yerga ulanishi kerak. Elektrlashtirilgan yo‘llar ustida joylashgan ko‘prik yo‘llar ? va piyodalar ko‘prigida kuchlanish ostidagi tarmoq qismlaridan to‘sib qo‘yish uchun muhofaza shitlari va odamlar o‘tadigan joyda tutashmalar bo‘lishi ? kerak. 54 Ikki fazali qisqa tutashuvning istalgan maksimal toki quyidagi ? formula bo'yicha hisoblanadi:Iкmax(2) = Sa 2U o'rZ¿Σ ; I к max (2) = 100 2 · 26,2 · 0,923 = 2,067 k А . Nomlangan qarshilik birliklarida ? hisoblash. Elektr tizimi va transformatorning fazaviy qarshiligi quyidagi formula ? bo'yicha hisoblanadi: Z s = U n2 S q . t ; Z tr = u k 100 · U n2 S n . tr ; Zs= 27,5 2 507 =1,49 Om ; Z tr = 10,5 100 · 27,5 2 40 = 1,98 Om . Ikki fazali qisqa tutashuv toki quyidagi formula bo'yicha ? hisoblanadi: Iq.t.max (2) = U n 2Zs+2Ztr/n+z21l; Iq.t.max (2) = 27,5 2·1,49 +21,98 2 +0,42 ·20 =2,058 kА. К1 QT nuqtasi. QT toklari va quvvatlarining maksimal ? qiymatlari. Asosiy tok, (kA): Ia= Sa √3U o'r ; S a − ¿ asosiy quvvat, МV·А; U o ' r − ¿ TQ nuqtasida o’rtacha ? kuchlanish, kV; Ia= 100 √3·115 =0,503 kА. Uch fazali qisqa tutashuvning davriy ? tashkil etuvchisi (kA): I q . t = I b х ¿ b , к 1 ; 24 Hisoblash uchun esa qaysi o‘ram toki kattaroq ? qiymatga ega bo‘lsa, ushanisi olinadi. Quyida «a» va «s» o‘ramlar toklarni ? (ikkala yelkadagi o‘rta yuklanishlar faza siljish burchaklari teng deb faraz qilingada) hisoblash formulalari ? keltirilgan:Iaeo 2 = 1 9(4Iae 2+Ibe 2+2IaIb) Ibeo 2 = 1 9 (4Ibe 2+Iae 2+2IaIb) (1.6) γ= 0,5 uchun: Iaeo 2 = 1 9(4⋅1211901 +1194217 +2⋅997 ⋅1011 )= 895306 A 2 Ibeo 2 = 1 9(4⋅1194217 +1211901 +2⋅997 ⋅1011 )= 889411 ,4 A 2 γ= 0,9 uchun: Iaeo 2 = 1 9(4⋅3301714 +3366594 +2⋅1795 ⋅1820 )= 2567472 A 2 Ibeo 2 = 1 9(4⋅3366594 +3301714 +2⋅1795 ⋅1820 )= 2589098 A 2 γ=1 uchun: Iaeo 2 = 1 9(4⋅3999882 ,5+4100611 +2⋅1994 ⋅2023 )= 3129762 ,8 A 2 Ibeo 2 = 1 9(4⋅4100611 +3999882 ,5+2⋅1994 ⋅2023 )= 3163338 ,9 A 2 O‘ramning ta’sir etuvchi toki eng katta qiymati I emax topish uchun I ae , I be , I a ,I b toklarning kattaligini N=N 0 bo‘lganda hisoblanishi ? kerak. Bun dan I emax tok sifatida I ae va I be toklardan qaysi biri katta bo‘lsa ? o‘sha olinadi. Yuqoridagi faraz asosida moyning qizishiga ko‘ra ? o‘ramning ek vivalent toklari quyidagi formulalar bilan aniqanishi mumkin [8] . Iekv 2 = 1 9 (2(Iae 2+Ibe 2)+IaIb) (1.7) (1.7) formulaga asosan berilgan uzunligida moyning ? qizishi bo‘yicha ekvivalent o‘ram toki I eo ni, formulaga aynan shu ? harakat uzunligi uchun hisoblangan I ae , I be , I a , I b tok qimatlarini qo‘yib aniqlanadi. Odatdagi harakat 43 Ilovalar Tortuvchi nimstansiyalarning uchastkada joylashuvi (joylashuv joyi km l arda berilgan) 2 – ilova. Diagramma raqam i Nimstanstiya raqami Shifrining oxiridan oldingi raqami 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0 4 10 18 20 22 18 0 4 0 0 2 40 44 44 55 64 56 62 40 46 44 3 80 82 80 84 – – – 84 80 80 1 0 4 18 19 20 0 20 0 4 8 1 2 40 44 62 60 62 39 65 36 40 44 3 84 84 – – – 80 – 80 80 78 1 0 4 20 22 26 24 22 0 4 8 2 2 40 44 62 60 64 58 62 36 40 44 3 82 80 – – 100 – 100 80 80 78 1 16 20 18 18 2 3 0 0 2 2 3 2 63 64 66 60 43 40 46 41 42 44 3 – – – – 83 82 83 83 82 78 1 0 20 0 4 22 24 18 18 22 0 4 2 46 62 44 44 64 64 62 66 68 36 3 80 – 80 80 – 100 – 100 – 78 1 0 16 14 12 4 2 0 4 0 6 5 2 46 54 52 48 50 48 50 55 42 46 3 10 10 10 98 10 96 10 10 98 96 1 4 0 0 0 4 4 14 16 12 16 6 2 38 40 36 44 40 44 60 62 44 60 3 80 80 80 80 80 80 – – 80 – 1 0 20 0 4 0 0 22 2 18 24 7 2 40 62 33 44 44 36 66 38 64 62 3 84 – 82 84 82 82 – 80 – – 1 0 22 22 4 0 0 0 20 0 4 8 2 40 58 60 44 36 44 44 60 38 38 3 80 – – 80 80 80 76 – 80 78 1 4 14 0 4 0 4 4 2 4 0 9 2 40 60 44 44 36 40 38 48 40 40 3 80 – 82 80 82 82 82 80 80 80 – Yo’l tipi – magistral yo’l. – Yo’llar soni – 2. – Relslar tipi – R65. 71 (12), (13), (14), (15) ni (11) ga qo‘yamiz. Topilgan yeyilish tezligi F 1 , bo‘yicha nominal ? tok qayta hisoblanadi:I0nom = Int √ ln F1+ln 365 nsg +8,9 − 0,115 θoxls ln 365 nsg +8,9 − 0,115 θoxls (1.16) Bunda nsg bir yilda mavjud bo‘sh vaqt sutkalari soni, bosqich ? bahorgi- yozgi davr uchun bo‘sh sutkalar sonini 2 3 deb ? olinadi. nsg= 365 − nbn . I0nom = 420 √ ln 118 ,69 +ln 365 160 ⋅0,5 +8,9 − 0,115 ⋅30 ln 365 160 ⋅0,5 +8,9 − 0,115 ⋅30 = 701 A . Transformator quvvatini tok I4 bo‘yicha tanlash 8% gacha kamayishiga ? olib kelgan. Shuning uchun zarur mo‘ljallangan quvvat bunda Smin = ky(3I0nom U m+Sr.his )= 0,97 (3⋅701 ⋅27 ,5⋅10 3+5⋅10 6)= 57 ,83 A , Smin = ky(3⋅1,08 I0nom U m+Sr.his )= 0,97 (3⋅1,08 ⋅701 ⋅27 ,5⋅10 3+5⋅10 6)= 67 ,4 A . Agar bu formulaga ko‘ra Smin <3I0nom U sh yoki Smax <3⋅1,08 I0nom U sh Smin =3I0nom U sh bo‘lsa Smax = 3⋅1,08 I0nom U sh deb qabul qilish ? lozim. Arap S min va S max bo‘yicha tanlangan transformatorlar ? quvvati standart shkala bo‘yicha bir xil bo‘lsa, transformatorni yeyilishi ? bo‘yicha tanlash nihoyasiga etadi. Aks holda, ya’ni S min va S max lar bo‘yicha tanlangan standart ? quvvat turlicha chiqsa, hisoblashlarga oydinlik kiritilishi kerak. Buning uchun odatdagi jadval davrida moyining kizishi ? hisobiga o‘ram izolyasiyasining yeyilishini hisobga oluvchi L mo koeffitsientni aniqlash ? kerak. Lmo = eα(gk2+h)= e−0,115 (39,7⋅1,392+15,3)= e−10,8= 0,00003 (1.17) Undan so‘ng o‘rtacha yeyilishi F ning aniqroq qiymati topiladi. 47 I a − ¿ asosiy tok, (kА); Х ¿ Σ − ¿ natijaviy qisqa tutashuv nuqtasiga ? nisbatan nisbiy qarshilik;Iq.t= 0,503 0,197 =2,55 kА. Uch fazali qisqa tutashuv ? quvvati, (МV·А): Sq.t= Sa х¿b,к1 ; S a − ¿ asosiy quvvat, МV·А; Х ¿ Σ − ¿ natijaviy qisqa tutashuv nuqtasiga nisbatan ? nisbiy qarshilik; S q . t = 100 0,197 507 М V · А . QT zarba toki, (kА): iz=2,55 Iq.t; I q . t − ¿ uch fazali qisqa tutashuv tokining davriy ? tashkil etuvchisi, (kA); i z = 2,55 · 2,55 = 6,5 k А ; Qisqa tutashuvning uzilish ? vaqti (s): tuz= tx+tk+tyu; tx−¿ himoyaning xususiy ishlash ? vaqti, 0,1 s; tk−¿ himoya ishlashining ? kechikish vaqti, s; tyu−¿ katalogga muvofiq yuritma bilan uzgichning ? uzish vaqti, s. tuz= 0,1 +0,5 +0,04 = 0,64 s. Qisqa tutashuv tokining termik impulsi, (k А2·s ): Вt.i= Iq.t2 (tuz+Та); Т а − ¿ qisqa tutashuv tokining nodavriy ? tashkil etuvchisining doimiy so’nish vaqti, s. Вt.i=2,55 2(0,64 +0,03 )=4,35 kА2·s. К2 QT nuqtasi. Qisqa tutashuv toklari va quvvatlarining maksimal ? qiymatlari. Ib= Sa √3U o'r = 100 √3·26,2 =2,1 kА; I q . t = I a х ¿ b , к 2 = 2,1 0,328 = 6,4 k А ; 25 Ma'lumki, o‘zgaruvchan tok tortish tarmog‘ining uchastkalarida elektr energiyasi isroflarining hisoblangan ? qiymatlari 3 ... 5% ni tashkil qiladi [15]. "Elektr energiyasi isrofi" ko‘rsatkichining shakllanishi tarmoqqa yetkazib beriladigan poezdlarni tortish uchun elektr energiyasini iste'mol ? qilishni hisobga olishdan boshlanadi (nimstansiyaning tortish transformatorining asosiy tomonidagi tortish nimstansiyalarining hisoblagichlari bo‘yicha) va iste'molchilarga ? yetkazib beriladi (elektr harakatlanuvchi tarkib hisoblagichlari bo‘yicha). Bunday holda, elektr energiyasini yo‘qotishlarning haqiqiy qiymatlari ? aniqlanadi, ularning qiymati elektr energiyasini iste'mol qilishni hisobga olishning ? ishonchliligiga bog‘liq. Masalan, [15] da Rossiya temir yo‘l tarmog‘idagi 1999 yilgi ish natijalari bo‘yicha poezdlarni tortish uchun elektr energiyasini iste'mol ? qilish to‘g‘risidagi ma'lumotlar keltirilgan. Ushbu hisobot ma'lumotlariga muvofiq, tortish podstansiyalarining hisoblagichlari bo‘yicha poezdlarni tortish uchun ? elektr energiyasini qabul qilishda va elektr harakatlanuvchi tarkibning hisoblagichlari bo‘yicha iste'mol qilishda nisbiy nomutanosiblikning ? o‘zgarishi oralig‘i 2,1 ... 27,9% ni tashkil etdi. Yelektr energiyasini isroflarining haqiqiy va hisoblangan qiymatlari o‘rtasidagi farq tortish nimstansiyalari va elektr harakatlanuvchi ? tarkibdagi elektr energiyasini hisobga olish tizimlarining qoniqarsiz texnik ? va tashkiliy holati bilan bog‘liq. Shunday qilib, elektr energiyasining haqiqiy isroflarini aniqlash, hatto hisob- kitoblar va o‘lchovlar aniq bajarilgan bo‘lsa ham, tortish ? tarmog‘idagi elektr energiyasining isroflarini kamaytirish bo‘yicha tadbirlarni ? ishlab chiqish va tashkil etish uchun yetarli emas. Ushbu isroflarning tuzilishini bilish va tortish tarmog‘idagi elektr energiyasini isroflarini keltirib ? chiqaradigan omillarni ta'kidlash, shuningdek ushbu isroflar hisoblangan qiymatdan oshib ketadigan tarmoq bo‘limlarini ajratib ko‘rsatish ? kerak. O‘zgaruvchan tok elektrlashtirilgan temir yo‘l - bu notekis yuklanish bilan nosimetrik chiziqli bo‘lmagan ? iste'molchi. Bu elektr energiyasining kengaytirilgan 30 1.5-rasm. Hisoblash sxemasi (a) va ekvivalent (b) va almashlash sxemalari (v va g). 1.4. O‘zgaruvchan tok tortish yuklamalari ishlashi ? vaqtida tortish tarmog‘ida elektr energiyasi isrof bo‘lishiga turli xil omillarning ? ta'siri Yoqilg‘i-energetika resurslarini tejash muammosining kuchayishi bilan bog‘liq ravishda ular narxining doimiy ko‘tarilishi tufayli ? energiya tejash va elektr energiyasidan samarali foydalanish masalalari alohida ahamiyatga ega. Xususan, temir yo‘l transportida sohadagi elektr energiyasining eng katta iste'molchilari bo‘lgan elektrlashtirilgan temir yo‘llarning tortish elektr ta'minoti ? tizimidagi elektr energiyasining isrofini kamaytirish muammosi asosiy ? muammolardan biri hisoblanadi. 29 Nominal kuchlanishning ko‘rsatilgan kattaliklaridan ? chetga chiqishlar kamayish tomoniga ko‘pi bilan 10%, ko‘payish tomoniga ? ko‘pi bilan 5% ga ruxsat beriladi. Elektr ta’minoti qurilmalari qisqa tutashuv, kuchlanishning ? oshib ketishidan muhofazalanishi ? kerak. Doimiy tok bilan elektrlashtirilgan tarmoq rayonlarida ? joylashgan metall yer osti qurilmalari (truboprovodlar, kabellar va boshqalar), shuningdek, metall va temirbeton ko‘priklar, ko‘prik yo‘llar, kontakt tarmoq ? tayanchlari, svetoforlar, gidrokolonkalar va boshqalar elektr yemirilishdan ? muhofazalanishi kerak. Doimiy tokda elektrlashtirilgan tarmoqlarning tortish ? nimstansiyalari, shuningdek, elektr harakat tarkibi SSB va aloqa qurilmalarining faoliyatini ? buzuvchi toklar kontakt tarmog‘iga kirib qolishidan muhofazalanishi ? kerak. Kontakt simi osmasining rels kallagi ustki sathidan balandligi ? oraliq yo’l va bekatlarda kamida 5750 mm, kesib o‘tish joylarida kamida ? 6000 mm bo‘lishi kerak. Alohida holatlarda amaldagi tarmoqlarda ? bu masofa ? harakat tarkibining turishi ko‘zda tutilmagan bekat yo’llarida joylashgan sun’iy inshoatlar ? chegarasida, shuningdek, oraliq yo’llarda AJ ning ruxsati bilan o‘zgaruvchan tok bilan elektrlashtirilgan tarmoqlarda 5675 mm gacha ? va doimiy tokda 5550 mm gacha kamaytirilishi mum kin. Kontakt simi osmasining balandligi 6800 mm dan oshib ketmasligi ? kerak. Sun’iy inshoatlar chegarasida kuchlanish ostidagi kontakt tarmog‘i qismlari va tok qabul qilgichning tok tashuvchi elementlaridan to harakat ? tarkibining va inshoatlarning yerga ulangan qismlarigacha bo‘lgan masofa doimiy tokda elektrlashtirilgan tarmoqlarda kamida ? 200 mm va o‘zgaruvchan tok bilan elektrlashtirilgan tarmoqlarda kamida 350 mm bo‘lishi ? kerak. Alohida holatlarda amaldagi sun’iy inshoatlarda belgilangan ? masofalarni kamaytirishga yo‘l ? qo‘yiladi. Oraliq yo‘l va bekatlarda chetki yo‘l o‘qidan to kontakt tarmoq ? tayanchining ichki chetigacha bo‘lgan masofa kamida 3100 mm bo‘lishi ? kerak. 53 olishda xatolik kamida 10% ni tashkil ? qiladi. Elektr energiyasini hisobga olishdagi ushbu xatolar tortish quvvat manbai tizimida ma'lum miqdordagi ? shartli isroflarninglarning paydo bo‘lishiga ? olib keladi [18]. Shunday qilib, bugungi kunda yuqoridagi omillarni hisobga olgan holda elektr energiyasini avtomatik ravishda o‘lchash ? va boshqarish tizimi (ASKUE) shaklida ilmiy-texnikaviy va tashkiliy tadbirlarning yaxlit tizimini ishlab chiqish zarurati paydo bo‘ldi. Bu elektr energiyasining isrofi ? ko‘paygan hududlarni aniqlashga, ularni kamaytirish bo‘yicha chora-tadbirlarni ishlab chiqishga, tortish elektr ta'minoti tizimidagi umumiy energiya sarfini kamaytirishga ? va tortish elektr ta'minoti tizimining texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlarini ? yaxshilashga imkon beradi. Elektr quvvati tortish tizimining barcha elementlari ? uchun elektr energiyasini iste'mol qilishning to‘liq tasviri uchun kontakt ? tarmog‘ining fiderlari orqali va elektr harakatlanuvchi tarkibida elektr ? energiyasini iste'mol qilishni hisobga olish kerak. ASKUE-ni tortuvchi elektr ta'minoti tizimiga ? kiritish, elektr energiyasini doimiy ravishda kuzatib borish va hisobga olishdan ? tashqari, elektr ta'minoti qurilmalarining holatini baholash, elektr energiyasining isrofi ? va olingan elektr energiyasining sifat ko‘rsatkichlarini kuzatish, shuningdek ? elektr energiyasining mantiqsiz sarflanishini aniqlashga imkon ? beradi. Elektr harakatlanuvchi tarkibida bunday tizimni ? yaratish va joriy etish quyidagilarga imkon beradi: – elektr harakatlanuvchi tarkib hisoblagichlaridan ? foydalangan holda elektr energiyasini hisobga olish va mashinistlarning marshrut varaqalarini ? qayta ishlagandan so‘ng ma'lumotlarni olishning ishonchliligini nazorat ? qilish; – elektr harakatlanuvchi tarkibda elektr energiyasini ? hisobga olishni texnik va tashkiliy jihatdan takomillashtirishni ? ta'minlash; – yo‘lovchi vagonlarini isitish uchun elektr energiyasining ? miqdori; – qo‘shni yo‘llardan elektrovozlar tomonidan elektr ? energiyasini iste'mol qilishni nazorat ? qilish. ASKUEni elektr harakatlanuvchi tarkibga kiritish ? bo‘yicha asosiy vazifalar: 34 Pasaytiruvchi transformatorni tanlash va TN ning quvvatini ? aniqlash. Transformatorlarning soni va quvvati texnik-iqtisodiy ? hisob-kitoblar va zaxira uchun me'yoriy talablar asosida tanlanishi ? kerak, unga ko'ra TN lar ikkita asosiy pasaytiruvchi transformatorlar bilan ? ta'minlanishi kerak. Odatda TN ning butun yuklamasini ta'minlash uchun har bir transformatorning ? quvvatini qabul qilish iqtisodiy jihatdan foydali ? emas. Qoidaga ko'ra, ikkala transformator ? ham nimstansiyalarda bir vaqtda yoqiladi [6]. Ulardan biri o'chirilganda, elektr ta'minoti ishda qolgan ? transformator tomonidan ? ta'minlanadi, ularning quvvatini shunga muvofiq tanlash tavsiya ? etiladi. Pasaytiruvchi transformatorning ? quvvatini avariya holati ? shartlariga qarab aniqlash tavsiya ? etiladi: S n . tr ≥ S max 110 к а b( n − 1 ) ≥ 49,6 1,4 ( 2 − 1 ) = 35,4 М V А ; bu yerda Smax −¿ transformatorning birlamchi chulg’amlarining ?? umumiy maksimal yuklanishi, kVA; к yk − ¿ transformatorning favqulodda holatdagi ? nominal quvvatiga nisbatan ruxsat etilgan sodir bo‘lishi mumkin bo‘lgan yuklanish ?? koefisienti 1,4; n − ¿ transformatorlar soni. ТДТНЭ -40000/110 tipidagi pasaytiruvchi transformatorlar ? qabul qilinadi, ularning nominal quvvati Sn.tr= 40 М V А, chulg’amlarning ? nominal ? kuchlanishi U y=115 kV ,U o'= 27,5 kV ,U p=11 kV . 1.3. Qisqa tutashuv toklarini hisoblash O’zgaruvchan tok TN 110, 27,5 va 10 kV kuchlanishli ? TQ larning xarakterli nuqtalari uchun qisqa tutashuv toklarini ? aniqlaymiz, ularning ? asosiy elektr ulanishlari sxemasi 1.2-rasmda ? ko'rsatilgan. Qisqa tutashuv nuqtalari ? va elektron elementlarning ? zarur texnik ma'lumotlari ? 1.3-rasm, a) dagi hisoblash sxemasida ko'rsatilgan [16]. Maksimal 17 4 – ilova. Shifrda yuzlik sonini ko’rsatuvchi raqam 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 n вл 220 230 240 250 260 250 240 230 220 240 и охлс 25 25 30 30 35 35 30 30 30 25 и о х л о 15 15 20 25 25 25 20 15 20 15 Transformator uchun qisqa tutashuv kuchlanishi (%) da. 5– ilova. Transformator q uvvati MV*A 16 25 40 63 U q .t 11,2 10,7 10,5 10,5 Kontakt sim (MF – 100) li va R65 turidagi relsli ikki yo’lli uchastkaning bitta yo’li tortuvchi tarmo g ’i qarshiligi, Om/km. 6 – ilova. Tortuvchi tros turi ПБСМ 70 ПБСМ 95 М–95 М–120 r Kuchaytiruvchi si msiz 0,206 0,19 0,131 0,121 r A183 kuchaytiruvchi simli 0,128 0,122 0,098 0,094 x Kuchaytirushchi simsiz 0,425 0,410 0,391 0,389 x A185 kuchaytiruvchi simli 0,306 0,299 0,288 0,287 73 b) Kompensatsiyadan keyin А U S I Н ПК ПК 05, 75 10*3 1300 3 1    . 3. Liniyaning aktiv qarshiligi: Ом l F l r R 12. 84 400 150 7. 31 1000 1000 0  ×   ×   4. Kompensatsiyagacha liniyadagi elektr energiya isrofi: соат кВт R I W дк ×   × × × ×  × ×     74, 8013 75, 8013741 16, 1968 10 12, 84 02, 127 3 10 3 3 2 3 2 1  5. Kompensatsiyadan keyingi liniyadagi elektr energiya isrofi: соат кВт R I W ПК ×   × × × ×  × ×     64, 2797 64, 2797644 16, 1968 10 12, 84 05, 75 3 10 3 3 2 3 2 2  6. Transformatorlar kattaliklari: кВт Р кВт Р ТМ кВт Р кВт Р ТМ зк хх зк хх 11 45,2 10/ 1000 5, 16 3,3 10/ 1600 . .           7. Kompensatsiyagacha transformatordagi elektr energiya isrofi: соат кВт S S P n T P n W H P кз Вкл xx ТР ×       × ×          × ×   67, 59814 16, 1968 3200 2200 5, 162 1 7900 3,3 2 1 2 2 1  8. Kompensatsiyadan keyin transformatordagi elektr energiya isrofi: соат кВт S S P n T P n W H P кз Вкл xx ТР ×       × ×          × ×   511. 43283 16. 1968 2000 1300 112 1 7900 45.2 2 1 2 2 2  9. Liniya va transformatordagi umumiy elektr energiya isrofi: a) Kompensatsiyagacha соат кВт W W W ТРдк ×       41. 67828 67. 59814 74. 8013 11 b) Kompensatsiyadan keyin соат кВт W W W ТР ПК ×       15, 46081 51, 43283 64, 2797 2 2 10. Kompensatsiya hisobiga tejalgan elektr energiya: соат кВт W W W ПК дк Э ×       26, 21747 15, 46081 41, 67828 11. Tejalgan 1 kVt soat energiya narxi: β=131,4 сўм 12. Tejalgan elektr energiya narxi: ∆ Ц = β · ∆ W э = 131,4 · 21747,26 ≈ 2857590 сўм Xulosa 59 х ¿ b 5 = х 0 l 3 S a U o ' r2 = 0,4 · 115 100 115 2 = 0,348 ; Qisqa tutashuv kuchlanishining taxminiy qiymatlari T1 va T2 transformatorlarining chulg’amlari quyidagi ? formula bo'yicha hisoblanadi: u k . y = 0,5( u k . y − o ' + u k . y − p − u k . o ' − p ) ; u k . o ' = 0,5 ( u k . y − o ' + u k . o ' − p − u ky − p ) ; u k . p = 0,5 ( u k . y − p + u k . o ' − p − u k . y − o ' ) . 19 qo’lini cho’zganda kuchlanish ostidagi qismgacha eng kamida 0,8 metr masofa bo’lsin. Ish boshqaruvchi ishchi maydonchaning qarama-qarshi tomonidagi tok o’tkazuvchi qismlarga hech kimning yaqinlashmasligini nazorat qilishi shart. Avtomotritsaning yerlangan ishchi maydonchasida turib kontakt tarmog’ida dastakli elektr asboblar bilan ish bajarishdagi xavfsizlik choralari. Avtomotritsada uning 220 V li generatori kuchlanishidan ishlaydigan ikkinchi darajali dastakli elektr asboblar (qo’sh izolyatsiyali, qobig’i yerlashga moslashmagan) dan foydalanish lozim. Bunday elektr asboblardan foydalanuvchi shaxslar avval o’rganib va instruktajdan o’tib ishlashi mumkin. Ishni elektr toki o’tkazmaydigan qo’lqopda bajarish lozim. Ishchi maydonchada ishlash paytida shuningdek elektr toki o’tkazmaydigan gilamchadan foydalanish tavsiya etiladi. Elektr asboblarda ish boshlashdan oldin kabelning qobig’ida o’rnatilgan izolyatsiyali qismlarning ishga yaroqliligini ko’zdan kechirish; o‘chirgichlarning aniq ishlashini, salt yurishini tekshiruvdan o’tkazish. Ta’minlovchi kebellarda ulangan joyi bulmasligi, kuruk yuzaga yotkizilgan bulishi shart. Uni moy tekkan yuzaga yotqizishga ruxsat berilmaydi. Kuchlanish o’chganda yoki ishdagi tanaffus paytlarida elektr asboblarni tarmoqdan uzib qo’yish lozim. Ta’minlovchi kabellarni yalang’och qo’l bilan ushlash taqiqlanadi. Elektr asboblar bilan ishlash quyidagi hollarda taqiqlanadi: - davriy tekshiruv muddati o’tib ketgan bo’lsa (6 oyda 1 marotaba); - tirkalgan narvonda; - qor va yomg’ir yog’ayotgan paytlarda; - o‘chirgichlar aniq ishlamasa; - reduktordan yoki shamollatgich kanallaridan moy oqsa; - izolyatsiya kuyganligiga oid tutun yoki xid chiqsa; - yuqori tebranish, taqillash, shovqin chiqsa; - qobig’ida, darz ketgan joyi bo’lsa; - asbobning ishchi qismida nosozlik bo’lsa. 66 olinadigan foydadan qimmatga tushadi. Shuningdek, juda katta quvvatli transformatorni olish ham yaramaydi, chunki bunday transformatorning ? ortiqcha belgilangan kuvvatiga sarfi ham katta ? bo‘ladi. 14209 — 85 GOSTga binoan transformator shunday kichik quvvatli bo‘lishi kerakki, bunda uning tashqi qoplamalarining o‘rtacha ? nisbiy yoyilishi tezligi birdan ortmasligi, chulg‘amlarining eng qizigan nuqtasi va yog‘ining yuqori qatlami haroratlari ruhsat etilgan qiymatdan oshmasligi ? kerak. Transformatorni tanlashda yog‘ va chulg’amlarning eng yuqori ? harorati tekshiriladi, va shunga mos holda hisoblash tarzi va unga ? ko‘ra yuklanish aniqlanishi kerak. Tabiyki, nimstansiyaning yuklanishni hisoblashni poezd fider doirasini o‘tayotganda nimstansiyaning o‘rtacha va ta’sir etuvchi toklarni ? aniqlashdan boshlash kerak. Nimstansiya yuklanishi turli yo‘llarning kontakt tarmoqlari orasida ko‘ndanang bog‘lanishlar mavjud yoki yo‘qligiga bog‘liq ? emas. Shuning uchun bu yuklanishlarni yo‘llar qanday sxema bo‘yicha ulanishidan qat’iy nazar ularni aloxida ishlaydi deb faraz qilib hisoblashni ? amalga oshiriladi. Avvalo poezdlarning qaralayotgan nimstansiya fideriga nisbatan ? olingan o‘rtacha va ta’sir etuvchi toklarini topish kerak. Agar ta’minlash bir tomonlama bo‘lsa, poezd toki to‘laligicha bitta ? fiderdan olinadi. Agar ta’minlash ikki tomonlama bo‘lsa, hisoblanuvchi fiderga poezd tokining bir qismigina to‘g‘ri keladi. Shuning uchun bunday hollarda ? tortishni hisoblashda berilgan tok egriligini qo‘shni nimstansiya fiderlari orasida taqsimlanadi (yoyiladi), va undan so‘ng poezdning o‘rtacha va ta’sir ? etuvchi fider toklari aniqlanadi. Buning uchun yuklanishlarni taqsimlash usulidan ? foydalanish mumkin [10] . Poezd tokining o‘rtacha qiymati va bu tok kvadratining o‘rtacha ? qiymatini (ta’sir etuvchi tok kvadrati) poezd tokining o‘zgarishi egri chizig‘ini ? 40-60 -dan ko‘p bo‘lmagan bo‘laklarga bo‘lib, ma’lum formulalar yordamida ? topish mumkin: 36 Agarda ish hududi doirasida drezina, avtomotritsa bilan bir ish joyidan boshqa joyga siljib ish bajariladigan bo’lsa, unday paytda kontakt tarmog’i yuqorida ko’rsatilgan tartibda yerlanadi, bir ustun ? oralig’idan kam bo’lmagan masofaga ish joyining ikki tomoniga ikkinchi ko’chma yerlash shtangasi o’rnatiladi. Bir joyda ish tugatilgandan keyin brigada kontakt tarmog’i simiga tegmagan holda ish maydonchasida qolishi mumkin. Ish boshqaruvchi ijrochilar bilan kelishib shuntlovchi shtangani, bitta yerlovchi shtangani (mashinaga o’rnatilgan yoki mashinaning xarakat yo’nalishi oldida o’rnatilganini) olib tashlashga ko’rsatma beradi va undan keyin mashinani keyingi ish joyiga ? siljitish mumkin. Olib tashlangan shtangani yangi ish joyiga o’rnatib, agarda zarur bo’lsa ikkinchi yerlash shtangasini ko’chirib, shuntlovchi shtanga osilib bo’lgandan so’ng ish boshqaruvchi brigadaning ishga tushishiga ijozat beradi. Drezinalar yoki avtomotritsalarni bir ish joyidan boshqa ish joyiga ko’chirishda olib tashlangan yerlash shtangasini ish yoki holis maydoncha to’sig’iga osish taqiqlanadi. Ish maydonchasini aylantirishga zarurat tug’ilsa, uning kuchlanish ostidagi qismlariga tegib ketmasligiga va ish maydonchasidagi elementlarning xavfli oraliqqa yaqinlashmasligiga oldinlan ishonch hosil qilish lozim. Avtomotritsaning yerlangan ish maydonchasidan turib (va yerlovchi tok qabul qilgich bilan) ishlash. 3.2-rasmda ko’rsatilgan ko’chma yerlash shtangasi o’rnatilgandan so’ng ish bajaruvchi qisqa tutashtirgichning ulangan holatini ko’zdan kechiradi va shaxslarning yuqoriga ko’tarilishi ? uchun ishchi maydonchaning eshigini ochadi. Shu paytda tok qabul qilgich yuqoriga ko’tariladi va ish joyidagi kontakt osmasi ko’shimcha yerlanadi. Ish boshqaruvchining buyrug’i bo’yicha ish ijrochisi avtomotritsaning yerlangan ishchi maydonchasiga ko’tariladi, yordamchilarning ko’tarilishiga ko’rsatma ? beradi va qisqa tutashtiruvchi shtangani osadi undan keyingina elektromontyorlar ishga kirishishadi. 64 F= Lchmax 365 [(nvl− nsg(1− T 24 ))A0Lmo γ+nsg Asg Tvos − t0 24 γsg Lmsg ] (1.18) T≈ 21 − Tvos − t0 A0= e−α(θ0nom −θoxls ) . bunda nvl — bahor-yoz mavsumidagi kecha - kunduzlar ? soni; nsg — bo‘sh vaqt imkoni bo‘lgan ? kecha - kunduzlar soni; Bunda θoxlo — bahor - yoz mavsumidagi ekvivalent ? harorat, DAST — 14209 — 85 bo‘yicha olinadi. F ning yangi qiymatiga ko‘ra (16) formula bo‘yicha nominal tok qaytadan hisoblanadi va I onom ning yangi qiymati ? topiladi. Katalog bo‘yicha tanlangan quvvat quyidagi quvvatlarga nisbatan kattaroq bo‘lishi ? kerak. Shis = ku(3Inom U sh+Sxis ) yoki Shis = 3Inom U sh (1.19) Izolyasiya yeyilishi bo‘yicha tanlangan transformatorlar ruxsat ? berilishi mumkin bo‘lgan eng katga tokka va o‘ram hamda moyning ruxsat ? etilgan eng katta haroratlariga ko‘ra tekshirib qurilishi lozim [7] . Agar katalogdan izolyasiya yeyilishiga ko‘ra olingan ? transformatorlar quvvatini belgilasak u holda tortish uchun mavjud quvvatga ? mos kelgan tokni quyidagicha topamiz: Int= 1 3U sh( Snom ky − Sr/his )= 1 3⋅27 ,5⋅10 3( 44 ,5 0,97 − 7)= 472 ,2 A (1.20) Mobodo (21) formula bo‘yicha hisoblashda ? chiqsa, u holda Int= Snom 3U sh = 44 ,5⋅10 8 3⋅27 ,5⋅10 3= 539 ,4 A (1.21) Tanlangan transformator quvvati uchun yuklanish karraligi K2 ni bo‘sh ? vaqt imkoni bo‘lgan kecha - kunduzlar uchun aniqlanadi va bunda xaqiqiy ? jadval ikki bosqichli ekvivalent jadval bilan almashtiriladi. Loyiha shartlari uchun ksg/kmax >0,9 . DAST 14209 - 85 ga berilgan ilovaga ko‘ra quyidagicha ? tenglikni yozish mumkin: 48 chiqayotgan poyezdni grafikning ? berilgan tolasiga tushish ? ehtimoli 1 N0 bilan aniqlanadi. 1.1- rasmdagi uzluksiz ? liniyalar poyezdlar harakati grafigining poyezdlar bilan band bo‘lgan tolalari, uzlukli liniyalar ? esa – bo‘sh tolalar. Binominal qonuniyatning xususiyati – grafikdagi navbatdagi ? tolani band bo‘lish ehtimoli undan oldingi tolaning band bo‘lgan ? yoki bo‘lmaganligiga bog‘liq emasligigadir. Unda m ta tolalarning band ? bo‘lishi ehtimolini topish uchun bitta liniya bandligi ehtimolligini ko‘paytirish zarur ? bo‘ladi va bunda ko‘paytuvchilar soni m ga teng ? bo‘ladi, ya‘ni: N N 0 ⋅ N N 0 ⋅...⋅ N N 0 = ( N N 0) m = pm bu yerda pm - poyezdlar harakati grafigi ? tolalarining bandlik ehtimoli. 1.1- rasm. Poyezdlar harakati grafigi: t – poyezdni nimstansiyalararo ? zona bo‘yicha yurish vaqti; n – fider zonadagi poyezdlar sonining maksimal ? qiymati; m – fider zonadagi poyezdlarning ? amaldagi soni. Endi grafik tolasini bo‘shlik ? (band bo‘lmaslik) ehtimolini aniqlaymiz. Buning uchun bo‘sh tolalar soni N0 –N ni tolalar umumiy ? soniga nisbatini ko‘rib chiqamiz. 10 shuntlovchi shtanganing olinishi to’g’risida ogoxlantiradi. Xechkim kuchlanish ostidagi qismlarga tegmayotganligiga ishonch hosil qilgandan so’ng, u shuntlovchi shtangani olib tashlaydi va undan keyin chiqishga yoki tushishga ruxsat beradi. Izolyatsiyalangan ishchi maydonchaga ko’tarilish ? va undan tushish paytida elektromontyorlar navbatchilik qoidasiga qa’tiyan rioya qilishlari shart. Har bir keyingi maydonchaga ko’tariluvchi yoki undan ? tushuvchi, undan oldingi elektromontyor neytral maydonchani tark etmasdan unga kirishga ruxsat etilmaydi (3.1-rasmda ko’rsatilgandek). 3.1-rasm. Shuntlovchi shtangalar olib tashlanganligiga, izolyatsiyalangan ishchi maydonchalar qismi simlar yoki qurilmalar bilan metall orqali ? bog’lanmaganligiga, ishchi maydonchada turganlarning kontakt tarmog’iga tegmayotganligiga ishonch hosil qilib, elektromontyor ularni ogohlantiradi: «Tegmanglar, ko’tarilmoqdaman» yoki «Tegmanglar, tushmoqdaman». Ishchi maydonchani burishda uni shunday o’rnatish kerakki, ishchi qo’lini cho’zganda, qo’lining uchidan yerlangan qismgacha 0,8 metrdan ? kam bo’lmagan masofa bo’lishi shart. Ish boshqaruvchi ishchi maydonchaning qarama-qarshi tomonidan yerlangan qismiga hechkim yaqinlashmayotganligini nazorat qilib turishi kerak. 62 II-BOB. Iqtisodiy qism 2.1. Tortish tarmog‘ida elektr energiya isrofini reaktiv quvvatni kompensatsiyalash asosida kamaytirish Agar elektrlashgan temir yo‘lning notortuvchi yuklamalarini ? elektr taminoti korxonasi uchun talab qilingan reaktiv quvvati Q k.u <50 kVAR bo‘lsa, ushbu korxonada kondensator batareyasini PUE asosida kompensatsiyalovchi qurilmani tanlanmaydi. Q k.u 50 kVARdan ko‘prok bo‘lgani uchun ККУ-0,4 tanlash kerak. Yuklamani aniqlashda hisobiy yuklamani aniqlashning ? talab koeffitsenti hisobiy (1000 V va undan yuqori) aktiv va reaktiv yuklamalari sexlarning hisobiy yoritish yuklamalari korxona maydonini yoritish yuklamasini hisobga olgan xolda topiladi. Kuchlanish 1000 V gacha bo‘lgan yuklamali iste’molchilar ? o‘zgaruvchan grafikli yuklamalardir.1000 V dan yuqori bo‘lgan kuchlanishli yuklamalar o‘zgarmas grafikli yuklamalar deb kabul qilingan. Kuchlanishi 1000 V gacha bo‘lgan iste’molchilarning ? umumiy hisobiy yuklamasi quyidagicha aniqlanadi: ΣP p1 =ΣP p1 + ΣP p0 ; ΣQ p2 =ΣQ p1 + ΣQ p0 ; Q p0 -gaz razryadli yoruglik manbasi ishlatilganda hisobga ? olinuvchi hisobiy reaktiv quvvat, kVt; ΣP p0 -yoritishga sarf hisobiy aktiv quvvat kVt; ΣQ p0 -yoritishga sarf buladigan hisobiy reaktiv quvvat kVAR. Sex podstansiyasi transformatordagi quvvat yo’qotilishi ? taqriban quyidagicha hisoblanadi: 1. Reaktiv quvvat qiymatini aniqlaymiz: Q р = Р р × tg j . 2. Kompensatsialovchi qurilmalarning reaktiv quvvatini ? topamiz: Q к.к = Р р (tg j 1 – tg j 2 ), bu erda tg j 2 = 0,33. 3. Kondensator batareyasini tanlaymiz. KKU - komplekt kondensator qurilmalari 380V kuchlanishga mo‘ljallangan. 57 Xulosa va takliflar 14209 — 85 GOSTga binoan transformator shunday kichik quvvatli bo‘lishi kerakki, bunda uning tashqi qoplamalarining o‘rtacha nisbiy yoyilishi tezligi birdan ortmasligi, chulg‘amlarining eng qizigan nuqtasi va yog‘ining yuqori qatlami haroratlari ruhsat etilgan qiymatdan oshmasligi kerak. Transformatorni tanlashda yog‘ va chulg’amlarning eng yuqori harorati tekshiriladi, va shunga mos holda hisoblash tarzi va unga ko‘ra yuklanish aniqlanishi kerak. Tabiyki, nimstansiyaning yuklanishni hisoblashni poezd fider doirasini o‘tayotganda nimstansiyaning o‘rtacha va ta’sir etuvchi toklarni aniqlashdan boshlash kerak. Nimstansiya yuklanishi turli yo‘llarning kontakt tarmoqlari orasida ko‘ndanang bog‘lanishlar mavjud yoki yo‘qligiga bog‘liq emas. Shuning uchun bu yuklanishlarni yo‘llar qanday sxema bo‘yicha ulanishidan qat’iy nazar ularni aloxida ishlaydi deb faraz qilib hisoblash amalga oshirildi. Avvalo poezdlarning qaralayotgan nimstansiya fideriga nisbatan olingan o‘rtacha va ta’sir etuvchi toklari topildi. Agar ta’minlash bir tomonlama bo‘lsa, poezd toki to‘laligicha bitta fiderdan olinadi. Agar ta’minlash ikki tomonlama bo‘lsa, hisoblanuvchi fiderga poezd tokining bir qismigina to‘g‘ri keladi. Shuning uchun bunday hollarda tortishni hisoblashda berilgan tok egriligini qo‘shni nimstansiya fiderlari orasida taqsimlanadi (yoyiladi), va undan so‘ng poezdning o‘rtacha va ta’sir etuvchi fider toklari aniqlanadi. Buning uchun yuklanishlarni taqsimlash usulidan foydalanish mumkin. Poezd tokining o‘rtacha qiymati va bu tok kvadratining o‘rtacha qiymatini (ta’sir etuvchi tok kvadrati) poezd tokining o‘zgarishi egri chizig‘ini 40-60 -dan ko‘p bo‘lmagan bo‘laklarga bo‘lib, ma’lum formulalar yordamida topish mumkin: Elektrlashgan temir yo’llar elektr ta’minoti tizimini hisoblash va uning usullari amalga oshirildi. TN tortuvchi va notortuvchi iste’molchilarning maxsimal quvvatlarini shuningdek, nimstansiya xususiy extiyojini ham inobatga olgan holda hisoblab tortuvchi transformator quvvati 40 MVA tanlandi. ТДТНЭ -40000/110 tipidagi pasaytiruvchi transformatorlar qabul qilinadi, ularning nominal quvvati 67 IFmax 1= 360 +(7,9 − 1)⋅199 ,98 = 1739 A, IFmax 1= 360 +(6,54 − 1)⋅216 ,82 = 1567 A . Tugun sxema o‘rni esa IFmax = Itr+(nF1− 1) I1 2 + nF2I2 2 (1.27) IFmax 1= 400 +(7,54 − 1)210 ,45 2 +7 2 ⋅207 ,23 = 1813 A , IFmax 2= 360 +(7,9 − 1)199 ,98 2 +6,57 2 ⋅216 ,82 = 1762 A . Bunda nF1 va nF2 — mos ravishda fider doirasidagi ? kiruvchi birinchi va ikkinchi yo‘llarda bo‘lishi mumkin bo‘lgan ? poezdlar soni: I1 va I2 — toq va juft yo‘nalishlar uchun ajratilgan ? poezd toklarining o‘rtacha qiymatlari. (1.26) va (1.27) formulalar eng katta tok va saqlagich ? tok yo‘l fideri uchun aniqlanadi deb faraz qilingan hol uchun yozilgan. Himoya saqlagichni ? taxlash juft yo‘l fider uchun bo‘lsa (1.27) formuladagi 1 va ikki indekslar o‘rni almashtiriladi. (1.26) formulada esa 1 ni 2 ga ? almashtiramiz. nF1 va nF2 kattaliklar fiderlarning o‘rtacha toklarini ? aniqlashda hisoblab topilgan. Lekin bu qiymatlar eng yaqin katta butun songa teng qilib ? yaxlitlanishi kerak. Himoya saqlagichlar quyidagi tengsizliklarga ? ko‘ra tanlanadi: Iy> kz kq IFmax (1.28) Bunda kz — zahira koeffitsienti; ks — sezgirlik koeffitsienti; kq — relening qaytarish koeffitsienti. Bu koeffitsientlar quyidagiga teng: kz=1,15 −1,25 , ks= 1,5 , kq= 0,85 − 0,9 . 51 Ishchi maydonchasida elektromantyorlar bo’lgan avtodrezina yoki avtomotritsalar ish jarayonida faqat ijrochi ko’rsatmasi bo’yicha tezligi 10 km/soat dan oshmagan holda siljishi (xarakatlanishi) mumkin. Avtodrezina yoki avtomotritsaning ishchi maydonchasida turib kuchlanish ostida ishlash taqiqlanadi: - Shuntlovchi shtanga osilgan paytda ishchi maydonchadan neytral maydonchaga o’tish yoki aksincha, va tushish panjaralaridan yoki bo’lmasa ishchi maydonchadan Biron narsa kontakt tarmog’iga tegib tursa taqiqlanadi (3.1-rasmda ko’rsatilgandek); - Ish paytida neytral maydonchada turish yoki unga tegib turish (uni ushlab turish). Avtomotritsaning tok qabul qilgichi yordamida kuchlanish ostida kontakt osmasining tafsifini olish hollarida, elektromontyorlarining avtomotritsaning doimiy yerlangan maydonchasiga ko’tarilishi va unda bo’lishi taqiqlanadi. Kuchlanishni o‘chirib va yerlab ish bajarish. Avtodrezina yoki avtomotritsalarning yerlangan ishchi maydonchasidan turib ishlash. Agarda ish avtomotritsa, avtodrezina siljitilmasdan bir joyda bajariladigan bo’lsa, unda kontakt tarmog’ini yyerlash uchun ko’chma yyerlash shtangasi 1 machta oralig’idan kam bo’lmagan joyga o’rnatiladi. Ikkinchi yerlash shtangasi sifatida mashina ramasiga ? ulangan yerlash shtangasidan foydalanish mumkin. Bunday paytda u shunday o’rnatilishi kerakki, bu shtangani ishchi maydonchasidan olib tashlashning iloji bo’lmasin. Avtodrezina va avtomotritsaning yerlash shtangasini ish ijrochisi osadi, undan ? keyin u ishchi maydonchaga ko’tarilib, yordamchilarning ko’tarilishiga ko’rsatma beradi va shuntlovchi shtangani osib qo’yadi. Shtangalarni olib tashlash teskari ketma-ketlikda bajariladi. Ijrochi shuntlovchi shtangani olib tashlaydi, yordamchilariga ish maydonchasidan chiqib ketishga ko’rsatma beradi va o’zi pastga tushadi. Ijrochi yordamchisi nazoratida avtodrezina va avtomotritsalarning yerlovchi shtangasini ? yechib oladi. 63 MUNDARIJA Kirish............................................................................................. 4 I-BOB. Asosiy qism ……………………………………………………. 7 1.1. Tortish elektr ta’minoti tizimlarini ? hisoblash usullari…………. 7 1. 2 . Tortuvchi nimstansiya quvvatini hisoblash ? va tortuvchi transformator quvvatini tanlash ? ………………………………… 12 1. 3 . Qisqa tutashuv toklarini hisoblash ? ……………………………… 17 1. 4 . O‘zgaruvchan tok tortish yuklamalari ishlashi ? vaqtida tortish tarmog‘ida elektr energiyasi isrof bo‘lishiga turli xil ? omillarning ta'siri……………………………………………………………. 29 1. 5 . Tortish elektr ta’minoti tizimini hisoblash ? …………………….. 35 1.6. Harakat xavfsizligi ? ........................................................................ 51 II-BOB. Iqtisodiy qism…………………………………………….……. 5 6 2.1. Tortish tarmog‘ida elektr energiya ? isrofini reaktiv quvvatni kompensatsiyalash asosida kamaytirish ? ........................................ 5 6 III-BOB. Mehnatni muhofazasi…………………………….……………. 59 3.1. Avtodrezina yoki avtomotritsalarning ? izolyatsiyalangan va yerlangan ishchi maydonchasida ? turib ishlash.............................. 5 9 Xulosa va takliflar........................................................................ 66 Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati............................................ 68 Ilovalar…………………………………………………………. 70 4 Ikkinchi formuladan γ= 0,5 uchun: Ief1 2 = 4 3⋅ nF1N N 0 Ie1 2 +(nF1− 4 3 ) nF1N 2 N 02 I1 2= 4 3⋅4,76 ⋅0,52 ⋅44763 ,7+ (4,76 − 4 3 )⋅4,76 ⋅0,52 2⋅208 2= 338547 A 2, Ief2 2 = 4 3⋅nF2N N 0 Ie2 2 +(nF2− 4 3 )nF2N 2 N 02 I2 2= 4 3⋅4,75 ⋅0,52 ⋅59268 ,8+ (4,75 − 4 3 )⋅4,75 ⋅0,52 2⋅239 2= 445859 A 2, Ief3 2 = 4 3⋅ nF3N N 0 Ie3 2+(nF3− 4 3 ) nF3N 2 N 02 I3 2= 4 3⋅4,65 ⋅0,52 ⋅47331 ,39 + (4,65 − 4 3 )⋅4,65 ⋅0,52 2⋅216 2= 347163 A 2, Ief4 2 = 4 3⋅ nF4N N 0 Ie4 2+(nF4− 4 3 ) nF4N 2 N 02 I4 2= 4 3⋅4,42 ⋅0,52 ⋅40799 ,1+ (4,42 − 4 3 )⋅4,42 ⋅0,52 2⋅201 2= 274073 A 2. γ= 0,9 uchun: Ief1 2 = 4 3⋅ nF1N N 0 Ie1 2 +(nF1− 4 3 ) nF1N 2 N 02 I1 2= 4 3⋅4,76 ⋅0,9 ⋅44763 ,7+ (4,76 − 4 3 )⋅4,76 ⋅0,9 2⋅208 2= 827288 A 2, Ief2 2 = 4 3⋅ nF2N N 0 Ie2 2 +(nF2− 4 3 ) nF2N 2 N 02 I2 2= 4 3⋅4,75 ⋅0,9 ⋅59268 ,8+ (4,75 − 4 3 )⋅4,75 ⋅0,9 2⋅239 2= 1088723 A 2, Ief3 2 = 4 3⋅ nF3N N 0 Ie3 2+(nF3− 4 3 ) nF3N 2 N 02 I3 2= 4 3⋅4,65 ⋅0,9 ⋅47331 ,39 + (4,65 − 4 3 )⋅4,65 ⋅0,9 2⋅216 2= 846946 A 2, Ief4 2 = 4 3⋅ nF4N N 0 Ie4 2+(nF4− 4 3 ) nF4N 2 N 02 I4 2= 4 3⋅4,42 ⋅0,9 ⋅40799 ,1+ (4,42 − 4 3 )⋅4,42 ⋅0,9 2⋅201 2= 662865 A 2, γ=1 uchun: 40 Isg= √Iek 2 2 = √1844835 = 1358 A, Iemax = √Iek 2= √2185183 = 1478 A , k0= Ieo Int = 804 400 = 2,01 , ksg= Isg Int = 1358 400 = 3,4 , kemax = Iemax Int = 1478 400 = 3,7 . Ma’lumki, transformator quvvatini tanlanayotganda uning o‘rami chulg‘amlari izolyasiyasining nisbiy eyilishi ? o‘rtacha tezligi, o‘ram eng qizigan nuqtalaridagi va moyning yukori qatlami maksimal harakatlari buyncha ? tekshirib ko‘riladi. DAST 14209 — 85 ga ko‘ra nisbiy yeyilish quyidagicha ? aniqanadi: F = 2 θint − θint b 6 (1.10) Bunda θint — o‘ramning eng qizigan nuqtasidagi ? harorat, °C; θintb —nisbiy yeyilish tezligi transformatorning xizmat qilish vaqtiga mos kelgandagi o‘ram eng qizigan nuqtasi ? harorati. Yuqoridagi formuladan olti darajali qoida kelib ? chiqadi, ya’ni o‘ram haroratining 6 °C o‘zgarishi transformator xizmat ? qilish vaqtini ikki barobar o‘zgarishiga (harorat ortsa xizmat vaqti kamayadi va harorat ? kamaysa xizmat vaqti uzayadi) olib keladi. Amalda xuddi shunday natijaga 0,115 °C bo‘lganda quyidagi formula yordamida erishsa ? buladi: F = e α(θint−θintb) Mikrokalkulyator yoki jadvallardan foydalanilganda 2 darajasini hisoblash “2-X” hisoblashga ko‘ra engilroq bo‘lgani uchun keyingi ? hisoblashlarda oxirgi formuladan foydalanish maqsadga ? muvofiqdir. 45 (∑1 n Q)max −¿ umumiy yuklamaning barcha iste'molchilarining ? maksimal reaktiv quvvatlari yig'indisi kVAR, quyidagi formula bo'yicha ? hisoblanadi. TN ning xususiy ehtiyoj quvvati ? (XEQ) va xususiy ehtiyoj transformatorlarini (XET) tanlash. O'zgaruvchan tokning ? XE larini ta'minlash uchun zarur quvvat barcha iste'molchilarning ulangan ? quvvatini qo’shish orqali aniqlanadi. Iste'molchilarning o'z ehtiyojlari ? haqida ma'lumot sifatida siz 1.1- jadvalda keltirilgan ma'lumotlardan ? foydalanishingiz ? mumkin [6]. Oraliq TN larining taxminiy o'zgaruvchan ?? XEQ ni (avtomatik blokirovkalash moslamalarining yuklamasini, kontakt ? tarmog'ining masofasini va moy xo’jaligi bazasini hisobga olmasdan) o’zgaruvchan tok nimstansiyalari ? uchun St quvvatining 0,5-0,7% ga teng bo'lishi mumkin ? va o’zgarmas tok nimstansiyalari uchun 0,8-1,2%. Agar kerak bo'lsa, hisobga olinmagan ? yuklama 1.1-jadvaldan olinishi va nimstansiyaning XE lari quvvatining ilgari ? olingan qiymatiga qo'shilishi kerak. 1.1-jadval. Iste'molchi nomi O'lchov birligi To’la quvvat, kVA Nimstansiyaning ochiq qismidagi shkaf yuklamalari Uzgichlar moyini isitish: МКП-110М ВМУЭ-35Б, ВМУЭ-27,5Б Uzgich yuritmalarining qizishi: МКП-110М, ВМУЭ-35Б, ВМУЭ-27,5Б Nominal quvvati S n.tr bo'lgan pasaytiruvchi transformatorlarning havo ? oqimi 10 MVA 16 MVA 25 MVA 40 MVA Bo’lgich va qisqa tutashtirgich yuritmalarining qizishi XE shkaflarining qizishi Nimstansiya ochiq qismining ? yoritilishi: Oraliq Avtoblakirovka transformatorlari » » » » » » » 2 to'plam Komplekt Shk. » » 15 1,8 0,8 3,0 3,5 4,0 10,0 4,0 6,0 3-5 100 15 k2= ksg (1.22) Agar k2>1,5 bo‘lsa, shkaladan keyingi yanada ? quvvatliroq transformatorlarni tanlash kerak. Moyning eng katta haroratini quyidagicha hisoblash ? mumkin: vm.max = vssg + g Int2 (Ieo 2 η+(1− η)Isg 2 )+h (1.23) vm.max =30 +39 ,7 400 2(452 ,22 2⋅0,3851 +(1− 0,3851 )1288 ,51 2)+15 ,3= 259 ,4°C O‘ram harorati vch.max = vm.max +a Iemax2 Int2 +b (1.24) vch.max =239 ,4+17 ,7⋅1418 ,82 400 2 +5,3 =265 Mabodo, vmmax >95 °C yoki , vchmax >140 °C bo‘lib qolsa, boshqa ? quvvatliroq transformator olish lozim bo‘ladi. (1.23) va (1.24) formulalarga kirgan tok I 0 , I emax koeffitsient η larning qiymatlari yuqorida ? topilgan. O‘zgaruvchan tokli tortuvchi nimstansiyalarda ? odatda ? bir xil quvvatga ega bo‘lgan ikkita transformator o‘rnatiladi. Shuni hisobga olib, va umumiy transformator quvvatini bilgan holda, bitta transformatorning ? nominal kuvvati S', - ni tanlash mumkin. Bunda transformatorning kuyidagi ? nominal quvvatlari: 16; 25; 40; 63 MVA ko‘zda tutilishi mumkin [7] . Saqlagichlarni tanlash usuli ? (1.2) da keltirilgan. Qisqa tutashuv tokini quyidagi formulaga ko‘ra ? aniqlaymiz: Iq.t= U nk √[2U nk2 ( 10 2 Sq.t + uk Sn 10 3 )10 −2+xl q.t] 2 +(ralq.t)2 (1.25) bunda U n k =25 kV — kontakt tarmog‘ning nominal ? kuchlanishi; l q.t tortuvchi nimstansiyadan qisqa tutashuv joyigacha bo‘lgan ? masofa, km; 49
Купить