Korporativ boshqaruvda korxonani rivojlantirishning innovatsion strategiyasini shakllantirish diplom ishi - Iqtisodiyot - Diplom ishlar

Dokument ma'lumotlari

Narxi	70000UZS
Hajmi	2.4MB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	04 Iyul 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Diplom ishlar
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Amriddin Hamroqulov

Ro'yxatga olish sanasi 23 Fevral 2025

31 Sotish

Korporativ boshqaruvda korxonani rivojlantirishning innovatsion strategiyasini shakllantirish diplom ishi

Sotib olish

1Mavzu: “ Korporativ boshqaruvda korxonani rivojlantirishning
innovatsion strategiyasini shakllantirish”.

2 MUNDARIJA
KIRISH ……………………………………………………………………… 3
I BOB. KORPORATIV BOSHQARUVDA INNOVATSION
STRATEGIYA TUSHUNCHASI VA UNING IQTISODIY ASOSLARI
1.1. Korporativ boshqaruvda innovatsion strategiya tushunchasi va uning
shakllanish bosqichlari ………………………………………………………. 7
1.2. Innovatsion strategiya tizimining asosiy tamoyillari, usullari va
mexanizmlari ………………………………………………………………… 27
1.3. Korporativ boshqaruvda innovatsion strategiyaning samaradorligi va
xorijiy tajribalar ……………………………………………………………… 33
II BOB. KORXONA RIVOJLANISHIDA INNOVATSION
STRATEGIYANING O‘RNI VA AHAMIYATI
2.1. Innovatsion strategiyalarni ishlab chiqishda ta’sir etuvchi omillar …… 37
2.2. Korporativ boshqaruvda innovatsion yondashuvlar va ularning amaliy
ahamiyati ……………………………………………………………………… 40
2.3. Innovatsion strategiyaning korxona raqobatbardoshligini oshirishdagi
roli ……………………………………………………………………………. 44
III BOB. “UZAUTO MOTORS” KOMPANIYASI MISOLIDA
INNOVATSION STRATEGIYA ISHLAB CHIQISH VA UNING
SAMARADORLIGINI BAHOLASH
3.1. “UzAuto Motors” kompaniyasining umumiy faoliyati va korporativ
boshqaruv tizimi tahlili ………………………………………………………. 47
3.2. Korxonada innovatsion strategiyani ishlab chiqish va uni joriy etish
yo‘llari ………………………………………………………………………… 60
3.3. Innovatsion strategiyaning samaradorligini baholash va istiqboldagi
takliflar ……………………………………………………………………….. 69
XULOSA …………………………………………………………………….. 72
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI ……………………. 74
Kirish

3Diplom ishi mavzusining dolzarbligi Bugungi globallashuv davrida har bir
korxonaning barqaror o‘sishi va raqobatbardoshligini ta'minlashda innovatsion
strategiyalar muhim rol o‘ynaydi. Ayniqsa, sanoat sohasi jadal sur'atlarda
rivojlanayotgan O‘zbekistonda korxonalar uchun zamonaviy boshqaruv
mexanizmlarini joriy etish zarurati ortib bormoqda. Bunday sharoitda “UzAuto
Motors” kabi yirik sanoat korxonalarining rivojlanish strategiyasi zamonaviy
innovatsion yondashuvlar asosida shakllantirilishi lozim. Korxonalarda ishlab
chiqarishni optimallashtirish, mahsulot sifati va eksport hajmini oshirish, yangi
texnologiyalarni joriy etish aynan innovatsion strategiyalar orqali amalga
oshiriladi. Shu munosabat bilan Prezident imiz Shavkat Mirziyoyev
ta’kidlaganidek:“Biz uchun eng muhim vazifa – bu raqobatbardosh mahsulot
ishlab chiqarish, innovatsiyalar va ilg‘or texnologiyalarga tayanib, iqtisodiyotni
yangi bosqichga olib chiqishdir” 1
.
Ushbu chaqiriq aynan ishlab chiqarish korxonalarida, jumladan “UzAuto
Motors” faoliyatida ham yangi strategik yondashuvlarni talab etadi. Korxonalar
jahon bozorida muvaffaqiyatga erishish uchun faqat mavjud resurslarga emas,
balki innovatsion yondashuv va s amarali boshqaruv mexanizmlariga tayanishi
zarur. Bu, o‘z navbatida, korxonada barqarorlikni ta'minlash, eksport salohiyatini
oshirish, ichki bozorni sifatli mahsulotlar bilan to‘ldirish kabi vazifalarning
muvaffaqiyatli bajarilishiga olib keladi.
Innovatsion boshqaruvning yo‘lga qo‘yilishi, raqobat ustunligini yaratish,
yangi bozor segmentlarini egallash, va jahon talablariga javob bera oladigan
mahsulot ishlab chiqarish imkonini beradi. Korxona rahbariyati uchun strategik
rejalashtirishda yangilikka ochiq yondashuvlar ustuvorlik kasb etadi. Shu bois,
innovatsion strategiyalarni ishlab chiqish va korporativ boshqaruv tizimiga
integratsiyalash, ishlab chiqarish samaradorligi va moliyaviy barqarorlikni
ta'minlashda hal qiluvchi omil bo‘lib qolmoqda.Aynan shu sababli, ushbu diplom
1
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga Murojaatnomasi,
2022-yil 20-dekabr. // president.uz

4ishida innovatsion strategiyani shakllantirish jarayoni chuqur tahlil qilinadi.
Xususan, “UzAuto Motors” kompaniyasi misolida olib boriladigan amaliy tahlil,
ushbu masalaning nafaqat nazariy, balki amaliy dolzarbligini ham tasdiqlaydi. Bu
esa tadqiqotning ilmiy va iqtisodiy qiymatini oshiradi.
Diplom ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi Diplom ishi mavzusi ilmiy
adabiyotlarda keng yoritilgan bo‘lib, bir nechta yondashuvlar asosida o‘rganib
chiqilgan. Jumladan, innovatsion strategiyalarni ishlab chiqish va ularni
boshqaruvga integratsiyalash muammolari ko‘plab xorijiy va mahalliy olimlar
tomonidan izchil tahlil qilingan. Masalan, P. Druker innovatsiyaning
menejmentdagi o‘rni va uning samaradorlikka ta’siri haqida chuqur nazariy
qarashlar bildirgan. M. Porter esa raqobat ustunligini ta’minlashda innovatsion
strategik yondashuvlarni markaziy omil sifatida e’tirof etgan. Mahalliy olimlar
ichida A. Jo‘rayev, B. Xayitov, D. Toshqulov kabi tadqiqotchilar korxonalarni
boshqarishda zamonaviy strategik yondashuvlar va ularning iqtisodiy ta’sirini
chuqur tahlil qilganlar. Ularning ishlari O‘zbekistondagi sanoat korxonalarida
innovatsion menejmentning shakllanishiga zamin yaratmoqda. Shu bilan birga,
“UzAuto Motors” yoki unga o‘xshash korxonalarda innovatsion strategiyaning
bevosita amaliy qo‘llanilishi, xususan, korporativ boshqaruv bilan uzviy
bog‘liqligi hali yetarli darajada o‘rganilmagan. Ayniqsa kompaniyaning ichki
boshqaruv tizimi, innovatsion loyihalarni rejalashtirish va amalga oshirishdagi
real amaliyotlari bo‘yicha ilmiy-analitik materiallar cheklangan. Bu holat esa
ushbu mavzuni chuqurroq va kompleks tarzda o‘rganish zaruratini yanada
oshiradi. Shu bois, mazkur diplom ishining ilmiy yangiligi va dolzarbligi
ta’minlangan.
Diplom ishi mavzusining nazariy va amaliy ahamiyati Mazkur diplom ishi
mavzusining nazariy ahamiyati shundan iboratki, unda innovatsion strategiya va
korporativ boshqaruv o‘rtasidagi bog‘liqlik tizimli yondashuv asosida tahlil
qilinadi. Ushbu munosabatning iqtisodiy mohiyatini ochib berish orqali mavjud
ilmiy nazariyalarni boyitish hamda O‘zbekiston sharoitiga mos yangi qarashlar va

5ilmiy xulosalar ishlab chiqiladi. Mavzuning nazariy jihatdan chuqur o‘rganilishi
natijasida, strategik boshqaruvda innovatsion yondashuvlar qanday ijtimoiy-
iqtisodiy natijalarga olib kelishi haqida aniq va asosli fikrlar shakllantiriladi.
Bundan tashqari, diplom ishida ilgari surilgan nazariy tamoyillar korporativ
boshqaruvni takomillashtirishga qaratilgan ilmiy-metodik asoslarni
mustahkamlashga xizmat qiladi. Ular nafaqat ishlab chiqarish korxonalari, balki
xizmat ko‘rsatish sohasidagi kompaniyalar faoliyatini rivojlantirish uchun ham
nazariy poydevor vazifasini bajarishi mumkin.
Mavzuning amaliy ahamiyati esa shundaki, unda taklif etilgan innovatsion
strategiyalarni ishlab chiqish va joriy etish bo‘yicha tavsiyalar “UzAuto Motors”
kompaniyasining amaliy faoliyatida qo‘llanishi mumkin. Ish jarayonida ishlab
chiqilgan tavsiyalar va chora-tadbirlar nafaqat mazkur kompaniya, balki
O‘zbekistonda faoliyat yuritayotgan boshqa yirik sanoat subyektlari uchun ham
foydali bo‘lishi mumkin. Ayniqsa strategik rejalashtirishda innovatsion qarorlarni
asoslash, ularning samaradorligini oldindan baholash, bozor muhitiga mos
innovatsion loyihalarni amalga oshirish bo‘yicha ishlab chiqilgan takliflar
bevosita amaliy foydalanishga yo‘naltirilgan. Diplom ishida o‘rganilgan
yondashuvlar rahbar kadrlar, menejerlar va iqtisodchilar uchun ham amaliy
qo‘llanma bo‘lishi mumkin.
Diplom ishi mavzusining obyekti sifatida O‘zbekiston Respublikasi
avtomobilsozlik sohasida yetakchi o‘rin egallagan, yirik ishlab chiqaruvchi
korxona – “UzAuto Motors” AJ faoliyati tanlab olindi.
Diplom ishi mavzusining predmeti esa korxonani rivojlantirishda innovatsion
strategiyani shakllantirish, uni korporativ boshqaruv tizimida qo‘llash
mexanizmlari, samaradorlik ko‘rsatkichlari va ularning iqtisodiy ta’sirini
baholashdan iborat.
Diplom ishi mavzusining maqsadi – “UzAuto Motors” kompaniyasi misolida
innovatsion strategiyani ishlab chiqish va korporativ boshqaruv tizimida uni joriy

6etish asosida korxona raqobatbardoshligini oshirish imkoniyatlarini aniqlashdan
iborat.
Ushbu maqsadga erishish uchun quyidagi vazifalar belgilandi:
 innovatsion strategiya va korporativ boshqaruv tushunchalarining nazariy
asoslarini o‘rganish;
 innovatsion strategiya shakllanishining bosqichlarini aniqlash;
 korxonalarda innovatsion yondashuvlarning iqtisodiy samaradorligini
baholash;
 “UzAuto Motors” kompaniyasining amaldagi boshqaruv tizimi va
innovatsion faoliyatini tahlil qilish;
 kompaniya uchun mos innovatsion strategiyani ishlab chiqish va joriy etish
bo‘yicha takliflar kiritish.
Diplom ishi quyidagi tuzilishga ega: kirish, uchta bob, har bir bob bir nechta
bo‘limlardan iborat. Ish yakunida xulosa va amaliy takliflar, foydalanilgan
adabiyotlar ro‘yxati keltirilgan.

7I BOB. KORPORATIV BOSHQARUVDA INNOVATSION
STRATEGIYA TUSHUNCHASI VA UNING IQTISODIY ASOSLARI
1.1. Korporativ boshqaruvda innovatsion strategiya tushunchasi va uning
shakllanish bosqichlari
Bugungi iqtisodiy rivojlanish davrida innovatsion yondashuvlar har bir
korxonaning strategik rejalashtirish tizimida alohida o‘rin tutadi. Xususan,
raqobatbardosh mahsulot ishlab chiqarish, texnologik jarayonlarni modernizatsiya
qilish va yangi bozor segmentlariga chiqish uchun korxonalar samarali
innovatsion strategiyalarni ishlab chiqish zaruratiga duch kelmoqda. Bu esa, o‘z
navbatida, innovatsion strategiya tushunchasini chuqur o‘rganishni, uning nazariy
va amaliy asoslarini tahlil qilishni taqozo etadi. Ilmiy adabiyotlarda innovatsion
strategiya — bu korxonaning uzoq muddatli rivojlanishini ta'minlashga
qaratilgan, yangi mahsulotlar, texnologiyalar, tashkiliy yechimlar va boshqaruv
shakllarini joriy etishni ko‘zda tutuvchi maqsadli harakatlar tizimi sifatida talqin
etiladi.
“ Innovatsion strategiya klassik strategik boshqaruvdan o‘zining yangilik
kiritishga qaratilgan xarakteri, tashabbuskorlik va riskka ochiqligi bilan
farqlanadi. An’anaviy yondashuvlar resurslardan samarali foydalanishga
asoslangan bo‘lsa, innovatsion strategiya esa mavjud resurslar doirasida yangi
imkoniyatlar yaratishga, ya'ni transformatsion rivojlanishga xizmat qiladi. Bu
strategiya orqali korxona faqat mavjud bozor talablariga javob berish bilan
kifoyalanmaydi, balki bozorning o‘zini shakllantirishda faol qatnashadi ” 2
.
Nazariy jihatdan qaralganda, innovatsion strategiya kontseptsiyasi
innovatsiyalar to‘g‘risidagi klassik nazariyalarga tayangan holda shakllanadi.
Jozef Shumpeter tomonidan ilgari surilgan innovatsiyalar nazariyasi bugungi
zamonaviy iqtisodiy fikrlarning poydevorini tashkil qiladi. Shumpeter
innovatsiyalarni iqtisodiy o‘sishning asosiy harakatlantiruvchi kuchi deb bilgan.
Unga ko‘ra, ishlab chiqarishga yangilik kiritish orqali monopol raqobat yaratish
2
Xayitov Baxtiyor. Korporativ boshqaruv asoslari. – Toshkent: Iqtisodiyot, 2021. – 186 b.

8va foyda olish imkoni ortadi. Aynan shu fikrlar zamonaviy korporativ
strategiyada innovatsion yondashuvlarning asoslanishiga zamin yaratdi.
Bundan tashqari, P. Drukerning menejment haqidagi ishlari ham innovatsion
strategiyaning shakllanishida muhim rol o‘ynagan. Druker innovatsiyalarni
korxonaning yangi imkoniyatlarni kashf etishdagi vositasi sifatida ko‘radi. Unga
ko‘ra, har qanday muvaffaqiyatli korxona doimo o‘z faoliyatining strategik
asoslarini qayta ko‘rib chiqib, bozorga yangi mahsulot yoki xizmat taklif qilish
orqali ustunlikka erishadi. Shuningdek, I. Ansoff tomonidan ishlab chiqilgan
strategik rivojlanish matritsasi ham innovatsion strategiyaning nazariy asoslarini
belgilab bergan. Bu model bozor va mahsulot omillariga asoslangan holda
innovatsiya darajasini aniqlash imkonini beradi.
Innovatsion strategiyaning korporativ boshqaruvdagi o‘rni esa beqiyos
ahamiyatga ega. “ Korporativ boshqaruv — bu korxona ichidagi manfaatdor
tomonlar (aksiyadorlar, menejerlar, ishchilar, davlat va mijozlar) o‘rtasidagi
munosabatlarni tartibga soluvchi mexanizm bo‘lib, aynan shu tizim orqali
strategik qarorlar qabul qilinadi ” 3
. Innovatsion strategiyalarni samarali joriy etish
uchun korporativ boshqaruv tizimi shaffof, javobgar va professional bo‘lishi
lozim. Ya’ni, yuqori darajadagi boshqaruv sifati innovatsion faoliyatning
muvaffaqiyatiga bevosita ta’sir qiladi.
“ Boshqaruv tizimi orqali strategik yo‘nalishlar shakllantiriladi, investitsiya
loyihalari tanlanadi, risklar baholanadi va resurslar taqsimlanadi ” 4
. Innovatsion
strategiyaning muvaffaqiyatli amalga oshirilishi korxona ichki muhitidagi
uyg‘unlikka, rahbariyatning strategik tafakkuriga va xodimlar orasida
yangiliklarga ochiqlik darajasiga bog‘liq. Shu sababli, korporativ boshqaruv
innovatsion strategiya uchun zamin yaratadi va uni real harakatga aylantirishda
bosh omillardan biriga aylanadi.
3
Qodirov Sirojiddin. Strategik menejment: nazariya va amaliyot. – Toshkent: Iqtisod-Moliya,
2020. – 214 b
4
Toshqulov Doniyor. Innovatsion rivojlanishning iqtisodiy mexanizmlari. – Toshkent: Fan,
2022. – 198 b.

9Hozirgi vaqtda dunyo korxonalari o‘z strategiyalarida innovatsion
yondashuvlarni yetakchi yo‘nalish sifatida tanlamoqda. Bu esa boshqaruv
jarayonlarida moslashuvchanlik, texnologik yangiliklar va inson kapitalini
rivojlantirishga katta e’tibor qaratilishini talab etadi. Innovatsion strategiyani
amalga oshirishda xodimlarning ijodiy fikrlashini qo‘llab-quvvatlash, jamoa
ishini rivojlantirish va axborot texnologiyalaridan samarali foydalanish zarur.
Korxona o‘z boshqaruvida innovatsion yondashuvni qanchalik chuqur
integratsiya qilsa, uning bozor sharoitida muvaffaqiyatga erishish ehtimoli
shunchalik yuqori bo‘ladi.Innovatsion strategiyaning nazariy asoslari
iqtisodiyotni modernizatsiyalash va korxonalarni transformatsiya qilish
jarayonida muhim metodologik poydevor hisoblanadi. Korporativ boshqaruv
tizimi esa ushbu strategiyaning amaliyotda muvaffaqiyatli joriy qilinishi uchun
zarur sharoit va vositalarni yaratadi. Demak, har qanday korxonaning uzoq
muddatli muvaffaqiyati, eng avvalo, uning innovatsion strategiyani to‘g‘ri
shakllantira olishi va uni puxta boshqaruv orqali amalga oshira olishiga
bog‘liqdir.
“ Innovatsion strategiya – bu korxonaning uzoq muddatli rivojlanish
yo‘nalishlarini belgilovchi va yangilik kiritishga qaratilgan aniq dasturiy
harakatlar majmuasidir. Bunday strategiya kompaniyani texnologik, tashkiliy
yoki mahsulot jihatdan yangilash, ichki jarayonlarni transformatsiya qilish va
bozor o‘rnini mustahkamlashga qaratilgan. Innovatsion strategiyani samarali
tuzish uchun, avvalo, uning asosiy tarkibiy qismlarini aniqlab olish zarur. Bu
tarkibiy qismlar korxona faoliyatining strategik rejalashtirish darajasida uzviy
uyg‘unlikda faoliyat yuritadi va bir-birini to‘ldiradi ” 5
.
Innovatsion strategiyaning eng muhim komponentlaridan biri – bu missiya va
strategik maqsadlardir. Har qanday strategik hujjat korxonaning mavjud holatini
tahlil qilish va uni kelajakda qanday rivojlantirish bo‘yicha tasavvurga ega
5
Toshqulov Doniyor. Innovatsion rivojlanishning iqtisodiy mexanizmlari. – Toshkent: Fan,
2022. – 198 b.

10bo‘lishdan boshlanadi. Missiya korxonaning asosiy yo‘nalishini, strategik
maqsadlar esa qanday natijalarga erishilishi kerakligini ko‘rsatadi. Innovatsion
strategiyada bu maqsadlar, odatda, mahsulot yangilanishi, texnologik
yetakchilikka erishish yoki ilmiy-tadqiqot faoliyatini kuchaytirish kabi
yondashuvlarda ifodalanadi.
Keyingi muhim tarkibiy qism – ichki va tashqi muhit tahlili. SWOT, PEST,
yoki BCG matritsasi kabi metodlar yordamida korxonaning kuchli va zaif
tomonlari, imkoniyatlari va xavf-xatarlarini aniqlash orqali innovatsion
imkoniyatlar baholanadi. Ichki muhitda mavjud resurslar, texnologik tayyorgarlik
darajasi, xodimlar salohiyati va boshqaruvning sifati asosiy omil hisoblanadi.
Tashqi muhitda esa bozor tendensiyalari, raqobatchilar faoliyati,
iste’molchilarning ehtiyojlari va davlat siyosati hisobga olinadi.
“ Innovatsion strategiyaning yana bir zaruriy tarkibiy qismi – bu strategik
yo‘nalishlar va ustuvorliklarni aniqlashdir. Bu bosqichda korxona qaysi
yo‘nalishda innovatsion faoliyat olib borishini belgilaydi. Misol uchun,
texnologik innovatsiyalar, mahsulot dizaynidagi yangiliklar, xizmat ko‘rsatish
uslublaridagi o‘zgarishlar yoki ichki boshqaruv tizimini takomillashtirish kabi
variantlar tahlil qilinadi ” 6
. Ushbu ustuvorliklar asosida strategik qarorlar qabul
qilinadi va ularni amalga oshirish mexanizmlari ishlab chiqiladi.Strategiyani joriy
qilish bosqichida esa resurslar bilan ta’minlanish, moliya manbalarini aniqlash,
loyiha menejmenti tizimini shakllantirish, risklarni boshqarish, ijro nazorati va
monitoring tizimi kabi elementlar katta ahamiyat kasb etadi. Aynan shu tarkibiy
qismlar strategiyani nazariy hujjat emas, balki real harakatlar tizimiga aylantirish
imkonini beradi.
Innovatsion strategiyalar turli mezonlar asosida tasniflanadi. Ularning turlari
ko‘plab nazariy manbalarda turlicha talqin etilgan bo‘lsa-da, umumiy guruhlash
asosida quyidagicha ajratiladi:
6
Hamroyev Mahmud. Iqtisodiy xavfsizlik va innovatsion yondashuv. – Toshkent: Innovatsiya,
2021. – 204 b.

11 1.1.1-rasm
Innovatsion strategiyalar turlari
Mahsulotga yo‘naltirilgan innovatsion strategiya
Mahsulotga yo‘naltirilgan innovatsion strategiya korxonalar tomonidan bozor
ehtiyojlariga moslashish, iste’molchilar talabini qondirish va raqobatbardosh
mahsulot ishlab chiqarishni ta’minlash uchun qo‘llaniladigan eng samarali
strategik yo‘nalishlardan biridir. Ushbu strategiya doirasida korxona asosiy
resurslarini mahsulotni yangilash, takomillashtirish yoki tamoman yangi
mahsulot yaratishga qaratadi. Natijada, tashkilot bozorda o‘z mavqeini
mustahkamlash bilan birga, mijozlar ishonchini qozonishga ham erishadi.
Mahsulotga yo‘naltirilgan strategiya odatda bozorda innovatsion yondashuvlar
orqali yetakchilik qilishni istagan kompaniyalar tomonidan tanlanadi. Chunki
yangi mahsulotlar bozor segmentlariga yangi nafas olib kiradi va mavjud
iste’molchilar bilan aloqani mustahkamlaydi. Bu strategiya asosida ishlabMahsulotga yo‘naltirilgan innovatsion
strategiya
Texnologik innovatsion strategiya
Marketing innovatsion strategiyasi
Tashkiliy innovatsion strategiya
Aralash (kompleks) innovatsion strategiya

12chiqilayotgan mahsulotlar faqatgina tashqi ko‘rinishi bilan emas, balki funksional
imkoniyatlari, texnik parametrlari, ekologik xavfsizligi, energiya tejamkorligi
yoki boshqa o‘ziga xos jihatlari bilan farq qilishi kerak.
Ushbu strategiyaning muhim jihatlaridan biri — innovatsiya darajasining
yuqoriligi. Innovatsiya faqat texnik yangilik emas, balki mijozlarning
ehtiyojlariga bo‘lgan sezgirlik, bozor tendensiyalarini o‘rganish va ularga mos
moslashuvchan yechimlar ishlab chiqishdir. Bu yondashuv o‘z-o‘zidan kompleks
tahlil va ilmiy-tadqiqot ishlarini talab qiladi. Shu sababli, bunday strategiyani
tanlagan kompaniyalar odatda ichki innovatsion muhitga ega bo‘lishi, R&D
(research and development) bo‘limi faoliyatini yo‘lga qo‘yishi va doimiy yangilik
izlovchanlikka ega bo‘lishi lozim.
“ Mahsulotga yo‘naltirilgan strategiyaning muvaffaqiyatli bo‘lishi ko‘p jihatdan
innovatsion mahsulot g‘oyasining sifati, uni ishlab chiqishdagi texnologik
salohiyat va yakuniy mahsulotning bozorga chiqish tezligiga bog‘liq. Chunki
bozorda birinchi bo‘lib yangi mahsulot bilan chiqish, korxonaga yetakchilikni
taqdim etadi. Bu jihatdan ushbu strategiya “bozor yetakchisi bo‘lish”
kontsepsiyasi bilan ham uzviy bog‘liqdir ” 7
.
Mazkur strategiyaning qo‘llanilishi ko‘pincha ilg‘or texnologiyalarni tatbiq
etuvchi sanoat tarmoqlarida, jumladan avtomobilsozlik, elektronika,
farmatsevtika, oziq-ovqat sanoati va boshqa yuqori raqobatli sohalarda kuzatiladi.
Masalan, avtomobil ishlab chiqaruvchi kompaniyalar har yili yangi dizayn,
quvvat, xavfsizlik tizimlari bilan boyitilgan avtomobillarni taqdim etadi. Bu esa
mahsulot innovatsiyasiga asoslangan strategiyaning yorqin namunasi bo‘lib
xizmat qiladi.
Bunday strategiyada muvaffaqiyatga erishish uchun, birinchi navbatda, bozorni
chuqur o‘rganish, iste’molchilar xatti-harakatlarini tahlil qilish, raqobatchilar
faoliyatini monitoring qilish talab etiladi. Raqobatchilardan farqli o‘laroq,
7
Maxmudov Sardor. Korxona iqtisodiyoti va boshqaruv strategiyasi. – Toshkent: Iqtisodiyot,
2023. – 215 b.

13mahsulotga yo‘naltirilgan strategiyani amalga oshirayotgan kompaniya yangi
qiymat yaratishga intiladi. Bu esa mavjud mahsulotni biroz o‘zgartirish emas,
balki muqobil variantlarni ishlab chiqish, narx/sifat nisbatini yaxshilash,
texnologik yangiliklar bilan boyitishni anglatadi. Shuningde k mahsulotga
yo‘naltirilgan innovatsion strategiya o‘z ichiga ikki xil yondashuvni oladi:
evolyutsion va revolyutsion. Evolyutsion yondashuvda mahsulotlar bosqichma-
bosqich, asta-sekin yangilanadi, foydalanuvchi uchun qulayliklar bosqichma-
bosqich oshiriladi. Revolyutsion strategiyada esa butunlay yangi mahsulotlar,
yangi texnologik asosda yaratilgan echimlar bozorga chiqariladi. Ikkala
yondashuvning o‘ziga xos ustunliklari mavjud bo‘lib, ularning tanlanishi
kompaniyaning salohiyati va bozor holatiga bog‘liq bo‘ladi.
“ Mahsulotga yo‘naltirilgan innovatsion strategiyaning asosiy riski – bu
yaratilgan mahsulotning bozor tomonidan qabul qilinmasligidir. Shu sababli
strategiyani ishlab chiqish va amalga oshirish jarayonida mahsulot prototiplari,
iste’molchilar bilan sinovlar, marketing tadqiqotlari va “feedback” tizimi faol
yo‘lga qo‘yilishi lozim. Har bir yangi mahsulot yaratilgach, u bozorga
chiqarilishdan avval iste’molchilarning kutgan ehtiyojlari bilan qanchalik mos
kelishini aniqlab beradigan diagnostika jarayonidan o‘tishi kerak ” 8
.
Korxona bu strategiyani tanlayotganda nafaqat ishlab chiqarish
texnologiyasiga, balki brend imijiga, mahsulot dizayniga, qadoqlash usullariga,
xizmat ko‘rsatish standartlariga ham e’tibor qaratishi kerak. Chunki zamonaviy
iste’molchi nafaqat mahsulotdan foydalanishni, balki undan zavqlanishni,
farqlanishni, ijtimoiy maqomni ham istaydi. Demak, mahsulot strategiyasi o‘z
ichiga emotsional qiymat, ijtimoiy ahamiyat va estetik talablarga javob beradigan
jihatlarni ham qamrab oladi.
Ushbu strategiyaning muvaffaqiyatli natija berishi uchun kompaniya ichki
infratuzilmasini — jumladan, ishlab chiqarish quvvatlari, marketing bo‘limi,
8
Maxmudov Sardor. Korxona iqtisodiyoti va boshqaruv strategiyasi. – Toshkent: Iqtisodiyot,
2023. – 215 b.

14ta’minot zanjiri, sifat nazorati tizimi va mijozlar bilan ishlash platformalarini bir
butun tizim sifatida moslashtirishi zarur. Chunki mahsulot innovatsiyasi — bu
faqat yaratilish emas, balki uning bozorga muvaffaqiyatli chiqarilishi,
iste’molchilarga etkazilishi va ular tomonidan ijobiy baholanishi demakdir.
Mahsulotga yo‘naltirilgan strategiya nafaqat tijorat samaradorligini oshiradi,
balki kompaniyaning brend qiymatini, ishonchliligini va innovatsion salohiyatini
ham namoyon etadi. Shuning uchun bu strategiyani tanlagan korxonalar o‘zlarini
“doimo yangilik izlovchi”, “bozorda liderlikka intiluvchi” va “iste’molchi bilan
doimiy aloqada bo‘luvchi” subyektlar sifatida shakllantiradilar. Mahsulotning
doimiy takomillashuvi — bu nafaqat korxona ichki siyosati, balki uni bozor
o‘rtasida yangilanishga tayyor bo‘lgan ishonchli hamkor sifatida ko‘rsatish
vositasidir.
Texnologik innovatsion strategiya
“ Texnologik innovatsion strategiya — bu korxona rivojlanishining asosiy
yo‘nalishlaridan biri bo‘lib, ishlab chiqarish jarayonlarida ilg‘or texnologiyalarni
joriy etishga, texnik quvvatni oshirishga va raqobatbardosh mahsulotlar
yaratishga qaratilgan strategik yondashuvdir. Ushbu strategiya nafaqat ishlab
chiqarish samaradorligini oshirish, balki umumiy boshqaruv madaniyatini
yangilash, zamonaviy texnologik asoslarga tayangan tizim barpo etish imkonini
beradi. Texnologik innovatsiyalarga asoslangan strategiya global iqtisodiyotda
korxonalarni kuchli o‘yinchiga aylantiruvchi vosita sifatida qaraladi ” 9
.
Bu strategiyaning asosiy tamoyili — mavjud ishlab chiqarish jarayonlarini
transformatsiya qilish, ya'ni eskirgan texnologiyalar o‘rniga zamonaviy,
samaradorligi yuqori, avtomatlashtirilgan yoki raqamlashtirilgan tizimlarni joriy
etishdan iborat. Texnologik innovatsiyalar nafaqat ishlab chiqarish tezligi va
mahsulot sifati bilan, balki resurslar tejamkorligi, ekologik xavfsizlik, energiya
sarfini kamaytirish va barqarorlik kabi ko‘rsatkichlar bilan ham bog‘liqdir. Shu
9
Yusupov Abdunabi. Korporativ menejment: zamonaviy yondashuvlar. – Toshkent: Ilm Ziyo,
2019. – 192 b.

15sababli ushbu strategiya ekologik jihatdan mas'uliyatli ishlab chiqarish yo‘lida
ham muhim ahamiyatga ega.
“ Texnologik innovatsion strategiyani tanlagan korxona odatda “Industry 4.0”
tushunchasi doirasida harakat qiladi. Bu esa raqamli texnologiyalarni, Internet of
Things (IoT), Big Data, sun’iy intellekt, bulutli hisoblash tizimlari, robototexnika
va avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimlarini o‘z ichiga oladi. Zamonaviy ishlab
chiqarish korxonalari ana shu texnologiyalarni joriy qilish orqali nafaqat
samaradorlikka erishadi, balki inson omiliga bog‘liqlikni kamaytiradi, inson
resurslarini esa intellektual va boshqaruv sohalariga yo‘naltirishga muvaffaq
bo‘ladi ” 10
.
1.1.2-rasm
Texnologik strategiyaning muvaffaqiyati ko‘p jihatdan tadqiqot va tajriba-
konstruktorlik ishlanmalariga (R&D) ajratilgan sarmoya hajmi va ilmiy
salohiyatga bog‘liq. Shu bois bunday strategiyani amalga oshirayotgan
korxonalar odatda universitetlar, ilmiy-tadqiqot institutlari va texnoparklar bilan
hamkorlikda faoliyat yuritadilar. Bu esa ilm-fan bilan ishlab chiqarish o‘rtasida
uzviy bog‘liqlikni kuchaytiradi va texnologik ilg‘orlikni kafolatlaydi.
10
Yusupov Abdunabi. Korporativ menejment: zamonaviy yondashuvlar. – Toshkent: Ilm
Ziyo, 2019. – 192 b.

16Ushbu strategiya doirasida amalga oshiriladigan eng muhim bosqichlar
quyidagilardan iborat: mavjud texnologik bazani tahlil qilish, zaif jihatlarni
aniqlash, global texnologik trendlar bilan taqqoslash, investitsiya imkoniyatlarini
baholash va yangi texnologiyalarni tanlab, sinov asosida joriy etish. Shuningdek,
korxonaning texnologik tayyorgarligi, xodimlar malakasi, infratuzilma va axborot
tizimlari mavjudligi kabi omillar ham strategiyaning muvaffaqiyatini belgilaydi.
Texnologik innovatsion strategiyani qo‘llashda kutilayotgan foyda bir necha
ko‘rinishda namoyon bo‘ladi. Avvalo, mahsulot sifatining oshishi orqali mijoz
ishonchi ortadi. Ikkinchidan, ishlab chiqarish xarajatlari kamayadi, chunki
zamonaviy texnologiyalar energiya, vaqt va mehnat sarfini kamaytiradi.
Uchinchidan, raqobatbardoshlik kuchayadi, bu esa ichki va tashqi bozorlarda
korxona mavqeini mustahkamlaydi. Nihoyat, kompaniya korporativ brend
sifatida zamonaviy va innovatsion imijga ega bo‘ladi.
Bunday strategiyani tanlagan kompaniyalar odatda o‘z faoliyatida texnik
yangiliklar bilan bir qatorda, texnologiyani joriy qilish madaniyatini ham
shakllantiradi. Ya’ni, har bir bo‘limda raqamli texnologiyalar asosida fikrlash,
tezkor axborot almashinuvi, avtomatik tahlil va qaror qabul qilish tizimlari
shakllanadi. Bu esa nafaqat ishlab chiqarishda, balki strategik boshqaruvda ham
aniqlik va tezkorlikni ta’minlaydi.
Texnologik innovatsion strategiyaning yutuqli jihatlaridan biri – bu ekologik
va ijtimoiy barqarorlikka xizmat qilishi. Masalan, ekologik toza texnologiyalar,
chiqindisiz ishlab chiqarish tizimlari, qayta ishlash texnologiyalari barchasi
texnologik innovatsiyalar mahsulidir. Bu esa bugungi global iqlim muammolari
fonida juda muhimdir. Bunday strategiyani qo‘llagan korxonalar ko‘pincha
barqaror rivojlanish bo‘yicha xalqaro sertifikatlarga ega bo‘ladi va xorijiy
sarmoyadorlar e’tiborini tortadi.
O‘zbekiston sharoitida ham texnologik innovatsion strategiyani joriy etish
masalasi dolzarb hisoblanadi. Xususan, Prezident Shavkat Mirziyoyev tomonidan

17ilgari surilgan “raqamli iqtisodiyot 11
” konsepsiyasi, “sanoatda transformatsiya 12
”
dasturlari, IT-parklar faoliyati va texnologik innovatsiyalarni qo‘llab-
quvvatlovchi normativ-huquqiy hujjatlar bu strategiyani milliy iqtisodiyotning
ustuvor yo‘nalishlaridan biriga aylantirdi. Shu boisdan, bugun yirik korxonalar,
xususan “UzAuto Motors” kabi kompaniyalar yangi texnologiyalarni joriy qilish
orqali ichki bozorda yetakchilikni saqlab qolish va eksport salohiyatini oshirishni
ko‘zlamoqda.
Texnologik strategiya o‘zining zamonaviyligi bilan boshqa innovatsion
yondashuvlardan ajralib turadi. Agar mahsulotga yo‘naltirilgan strategiya
iste’molchining bevosita talabiga yo‘naltirilgan bo‘lsa, texnologik strategiya ichki
jarayonlarni takomillashtirish, ishlab chiqarishdagi barqarorlik, xavfsizlik va
texnik mukammallikni ta'minlashga qaratilgan bo‘ladi. Shu sababli, bu strategiya
korxonaning ichki salohiyatini mustahkamlash, uni tashqi raqobatlarga tayyorlash
va texnologik avlodlar almashinuviga moslashtirishda hal qiluvchi ahamiyatga
ega.
Marketing innovatsion strategiyasi
“ Marketing innovatsion strategiyasi – bu kompaniyaning mahsulot yoki
xizmatlarini bozorda samarali targ‘ib qilish, mijozlar bilan aloqani kuchaytirish
va savdo hajmini oshirishga qaratilgan zamonaviy yondashuvlar tizimidir. Ushbu
strategiya bozordagi o‘zgaruvchan ehtiyojlarga mos ravishda marketing
faoliyatini optimallashtirish, ilg‘or texnologiyalarni qo‘llash va kreativ
yondashuvlar orqali mijozlar ongida barqaror ijobiy obraz yaratishni ko‘zda
tutadi. Bozor sharoitida doimiy o‘zgarishlar, raqobatning kuchayishi,
11
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. O‘zbekiston Respublikasining 2021–2023-yillarda
innovatsion rivojlanish strategiyasi to‘g‘risida // Prezident Farmoni, PF–6306-son. – 2021-yil
6-iyul.
12
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. O‘zbekiston Respublikasining 2020–2030-yillarga
mo‘ljallangan Milliy taraqqiyot strategiyasi to‘g‘risida // Prezident Farmoni, PF–6079-son. –
2020-yil 28-oktabr

18iste’molchilar xulq-atvoridagi siljishlar marketingda innovatsion yondashuvlarni
zaruratga aylantirgan ” 13
.
1.1.1-jadval
Marketing Innovatsion Strategiyasi
Yo‘nalish Izoh
Mahsulotga yo‘naltirilgan
marketing Kompaniya mahsulot xususiyatlari, sifati va
texnologik afzalliklarini targ‘ib qiladi.
Mijozga yo‘naltirilgan
marketing Mijoz ehtiyojlarini aniqlash va ularning shaxsiy
tajribasiga asoslangan strategiyalar ishlab chiqiladi.
Bozorga yo‘naltirilgan
marketing Bozor segmentlariga qarab moslashtirilgan marketing
yondashuvlarini amalga oshiradi.
Kontent-marketing Foydali, qiziqarli ma’lumotlar orqali mijoz e’tiborini
jalb qiladi, ishonchni mustahkamlaydi.
Raqamli marketing vositalari Sun’iy intellekt, ijtimoiy tarmoqlar, chatbotlar,
shaxsiylashtirilgan reklama vositalaridan
foydalaniladi.
Kreativ yondashuv Brendni bozorda ajratib turuvchi noyob g‘oyalar,
vizual uslublar va hissiy aloqa yaratadi.
Ichki jarayonlarga ta’siri Qadoqlash, narxlash, distribyutsiya va xizmat
ko‘rsatish elementlari yangilanadi.
Omnichannel yondashuv Kompaniya bir vaqtning o‘zida turli kanallar orqali
mijozlar bilan aloqada bo‘ladi.
Interaktiv vositalar Elektron pochta, so‘rovnomalar, tarmoqlarda fikr
almashuv orqali mijozlar bilan uzluksiz aloqa.
Axloqiy va ijtimoiy
marketing Mahsulotdan tashqari brend qadriyatlari, ekologik
mas’uliyat va jamiyatga hissa ham targ‘ib qilinadi.
13
Nabiyev Hojiakbar. Menejment asoslari va strategik rejalashtirish. – Toshkent: Iqtisodiyot va
moliya, 2023. – 192 b.

19Ushbu strategiyaning markazida mijoz turadi. Ya’ni, marketing innovatsiyasi
orqali kompaniyalar mahsulotga emas, balki mijoz ehtiyojiga mos yechim taklif
qilishga intiladi. Bu yechimlar shunchaki reklama yoki savdo texnikasi bilan
cheklanmay, balki iste’molchilar bilan hissiy va raqamli aloqa o‘rnatish, brendga
sadoqatni kuchaytirish, xarid tajribasini yaxshilash, mahsulotdan keyingi xizmat
ko‘rsatishni takomillashtirish kabi elementlarni o‘z ichiga oladi.
Marketing innovatsion strategiyasining asosiy omillaridan biri – bu raqamli
texnologiyalarni faol qo‘llashdir. Internet marketing, ijtimoiy tarmoqlar orqali
reklama, sun’iy intellekt asosida mijoz tahlillari, chatbotlar orqali xizmat
ko‘rsatish, shaxsiylashtirilgan takliflar kabi vositalar marketing innovatsiyasining
asosiy namoyon bo‘lish shakllaridir. Masalan, kompaniya mijozlar xarid qilish
odatlarini o‘rganib, shunga moslashtirilgan reklama kampaniyalarini yaratishi,
ijtimoiy tarmoqlarda shaxsiy murojaatlar asosida mijoz jalb qilishi mumkin.
Innovatsion marketing strategiyasining yana bir muhim jihati – kreativ
yondashuvdir. Ya’ni, kompaniya o‘z mahsulotini bozorda ajratib turuvchi,
raqobatchilardan farqlovchi g‘oya bilan chiqa olishi kerak. Bunday yondashuv
vizual identifikatsiya, brend tarixi, logotip, reklama ssenariylari, mijoz bilan
aloqadagi nutq va ovoz uslubi orqali ifodalanadi. Kreativlik nafaqat brendni esda
qolarli qiladi, balki iste’molchining mahsulotga hissiy bog‘liqligini kuchaytiradi.
Marketing innovatsion strategiyasi faqat tashqi kommunikatsiya bilan
cheklanmay, balki ichki jarayonlarga ham ta’sir qiladi. Masalan, mahsulot
qadoqlanishi, narxlash siyosati, distribyutsiya kanallari, xizmat ko‘rsatish sifati
kabi jihatlar ham marketing strategiyasining muhim tarkibiy qismlaridir. Bu
jihatlarning innovatsion asosda qayta ko‘rib chiqilishi butun kompaniya
faoliyatining bozordagi muvaffaqiyatiga ta’sir ko‘rsatadi.
Ushbu strategiya turining muhim ustunliklaridan biri – bu mijozlar bilan
uzluksiz aloqada bo‘lish imkoniyatidir. Kompaniyalar endilikda faqat mahsulot
sotish bilan emas, balki mijozlar bilan suhbat qurish, ularni tinglash, takliflarini
inobatga olish, brend hamjamiyatlarini yaratish orqali uzoq muddatli sadoqat

20shakllantirishga harakat qilmoqda. Bu jarayonda ijtimoiy tarmoqlar, elektron
pochta marketingi, onlayn so‘rovnomalar va boshqa interaktiv platformalar
muhim vosita sifatida xizmat qiladi.
Marketing innovatsion strategiyasi odatda uch asosiy yo‘nalishda shakllanadi:
mahsulotga yo‘naltirilgan marketing, mijozga yo‘naltirilgan marketing, va
bozorga yo‘naltirilgan marketing. Mahsulotga yo‘naltirilgan strategiyada
kompaniya o‘zining mahsulot xususiyatlarini, texnik afzalliklarini targ‘ib qiladi.
Mijozga yo‘naltirilgan strategiyada esa individual ehtiyojlar, shaxsiy tajriba va
hissiy aloqa ustuvor bo‘ladi. Bozorga yo‘naltirilgan strategiyada kompaniya
butun bozor muhitiga moslashgan, segmentlarga yo‘naltirilgan kampaniyalar
ishlab chiqadi.
Marketing innovatsiyasining yana bir shakli bu kontent-marketingdir. Ya’ni,
kompaniya mahsulot sotishdan oldin mijozni foydali, qiziqarli va o‘qishga
arzigulik ma’lumotlar bilan ta’minlaydi. Bu vosita orqali iste’molchining
ishonchi qozoniladi, brend atrofida ijtimoiy faollik shakllanadi va marketing
xarajatlari kamaytiriladi. Shuningdek, video marketing, podkastlar, interaktiv
bloglar ham zamonaviy marketing innovatsiyasining samarali vositalaridir. Shuni
ham unutmaslik kerakki, marketing innovatsiyalari faqat yirik korxonalargagina
emas, balki kichik va o‘rta biznes subyektlari uchun ham juda dolzarbdir. Zero,
bugungi kunda birgina sifatli mahsulotga ega bo‘lish bozorda muvaffaqiyatga
erishish uchun yetarli emas. Aksincha, mahsulotni qanday taqdim etish, qanday
aloqa vositalari orqali targ‘ib qilish, mijoz bilan qanday munosabat o‘rnatish
muhim ahamiyatga ega bo‘lib bormoqda. Shu boisdan, marketing innovatsiyalari
har qanday korxona uchun bozor sharoitida raqobat ustunligini ta’minlovchi
zaruriy vositadir.
Marketing innovatsion strategiyasining yana bir zamonaviy shakli —
omnichannel yondashuvdir. Bu uslubda kompaniya mijozlar bilan bir vaqtning
o‘zida turli platformalar (veb-sayt, mobil ilova, ijtimoiy tarmoqlar, oflayn savdo
nuqtalari) orqali aloqada bo‘ladi. Har bir kanal bir-birini to‘ldiradi va xaridor bir

21platformadan boshqasiga o‘tganida xizmat sifati yoki aloqa uzilmasligi
ta’minlanadi. Bu esa brendga ishonchni mustahkamlaydi va mijoz tajribasini
yaxshilaydi.
Innovatsion marketing strategiyasining muvaffaqiyatli bo‘lishi uchun
korxonalar o‘z marketing bo‘limlarida kreativ mutaxassislar, SMM (social media
marketing), SEO (search engine optimization), dizayn, kontent yozuvchilari,
raqamli analitiklar va mijoz tajribasi bo‘yicha mutaxassislarni jalb etishlari kerak
bo‘ladi. Bu yangi kasblarning vujudga kelishi ham marketing sohasidagi
innovatsion o‘zgarishlarning tabiiy natijasidir.Marketing innovatsion strategiyasi
nafaqat korxonaning daromadini oshirish, balki brendning ijtimoiy roli va
madaniy ta’sirini ham kengaytirishga xizmat qiladi. Bugungi mijoz mahsulotdan
tashqari uning ortidagi qadriyatlar, ekologik mas’uliyat, insoniylik, madaniyatga
hurmat va jamiyatga hissa qo‘shishni ham qadrlaydi. Shu bois innovatsion
marketingda axloqiy va ijtimoiy yondashuvlar ham muhim o‘rin egallaydi.
Tashkiliy innovatsion strategiya
Tashkiliy innovatsion strategiya korxonada ichki tuzilmani optimallashtirish,
boshqaruv tizimini takomillashtirish va mehnat jarayonlarini yuqori
samaradorlikka yo‘naltirishga qaratilgan innovatsion yondashuvdir. Bu strategiya
orqali tashkilot o‘z faoliyatida mavjud bo‘lgan byurokratik to‘siqlarni
kamaytiradi, qaror qabul qilish jarayonini tezlashtiradi va xodimlar o‘rtasidagi
o‘zaro aloqalarni soddalashtiradi. Bugungi tezkor iqtisodiy muhitda korxonaning
tashkiliy moslashuvchanligi va ichki muvofiqlashtirilgan ishlash tizimi
raqobatbardoshlikni oshirishda muhim omilga aylangan.
Tashkiliy innovatsiyalar odatda quyidagi yo‘nalishlarda amalga oshiriladi:
boshqaruv darajalarini qisqartirish, funksiyalarni qayta taqsimlash, gorizontal va
vertikal integratsiyani kuchaytirish, ichki aloqa kanallarini soddalashtirish va
xodimlarning mas'uliyat zonalarini qayta ko‘rib chiqish. Bunday o‘zgarishlar
korxonaning strategik maqsadlariga mos ravishda olib boriladi va yangi ish
tizimini shakllantirishda xizmat qiladi.

22Bu strategiyada korxona tashkiliy strukturasini yangilash orqali samaradorlikni
oshirish, qarorlar qabul qilishda moslashuvchanlikka erishish va raqobatga tezkor
javob qaytarish imkonini yaratishga intiladi. Masalan, ilgari 3-4 bosqichdan
o‘tgan biror qaror, endi 1-2 darajadagi rahbarlar tomonidan hal qilinadi. Bu esa
vaqt tejalishiga, resurslarni tejashga va tezkor harakat qilishga imkon beradi. Shu
tariqa, tashkiliy yangiliklar korxonaning strategik tashabbuslariga mos ravishda
amalga oshiriladi.
Yana bir muhim jihat – bu xodimlar motivatsiyasini oshirish. Tashkiliy
innovatsion strategiya xodimlarning faol ishtirokini ta'minlashga, ularning
tashabbuslarini qo‘llab-quvvatlashga xizmat qiladi. Masalan, innovatsion
g‘oyalarni ilgari surgan xodimlar rag‘batlantiriladi, o‘z takliflarini bevosita
yuqori menejmentga yetkazish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Bu esa tashkiliy
madaniyatni o‘zgartiradi, ichki raqobat muhitini yaratadi va ijobiy ijodiy
atmosfera shakllantiradi.
Tashkiliy innovatsion strategiya ko‘pincha korporativ madaniyatni yangilash
bilan birga olib boriladi. Ya’ni, korxona o‘z qadriyatlarini, ichki etika qoidalarini,
rahbariyat va xodimlar o‘rtasidagi muloqot usullarini qayta ko‘rib chiqadi. Bu
jarayonda ochiqlik, shaffoflik, tanqidiy fikrga ochiqlik va o‘zaro ishonch asosida
tashkil etilgan madaniyat ustuvor bo‘ladi. Korxonada “tepasidan pastga buyruq”
tizimi emas, balki “hamkorlikda qaror qabul qilish” modeli joriy qilinadi.
Bunday yondashuv xodimlarning o‘z faoliyatiga bo‘lgan egalik hissini
kuchaytiradi. Ular o‘zlarini korxona natijalari uchun mas’ul deb his qilishadi va
tashabbuskorlikni oshiradilar. Natijada esa umumiy mehnat unumdorligi oshadi,
sifat yaxshilanadi va mijozlar ehtiyojlariga tezkor javob qaytarish imkoniyati
kuchayadi.
Tashkiliy innovatsiyalarni joriy qilishda korxona ko‘p hollarda korporativ
qayta muhandislik (business process reengineering) yondashuvidan foydalanadi.
Bu metod orqali korxona o‘zining mavjud ish jarayonlarini chuqur tahlil qiladi,
samarasiz jihatlarini aniqlaydi va ularga zamonaviy echimlar ishlab chiqadi.

23Masalan, ortiqcha hujjat aylanishi, dublikat funksiyalar, keraksiz nazorat
bosqichlari bartaraf etiladi. Ish jarayonlari avtomatlashtiriladi, vazifalar aniq
chegaralanadi va har bir bo‘g‘in uchun javobgarlik belgilanadi.
Tashkiliy innovatsion strategiya doirasida raqamlashtirish ham muhim omil
hisoblanadi. Boshqaruvning an’anaviy shakllaridan voz kechib, elektron hujjatlar
aylanishi, CRM (customer relationship management) tizimlari, ERP (enterprise
resource planning) platformalari kabi zamonaviy texnologik vositalar orqali
jarayonlar soddalashtiriladi. Bu nafaqat tezlik, balki aniqlik, ishonchlilik va
hisobdorlik darajasini ham oshiradi.Ayni vaqtda, O‘zbekistonda ham ko‘plab
yirik va o‘rta korxonalar o‘z tashkiliy tizimini innovatsion asosda qayta ko‘rib
chiqmoqda. Xususan, davlat korxonalarining transformatsiyasi, xususiy sektorda
zamonaviy menejment metodlarining joriy qilinishi, korporativ boshqaruv
kodeksining tatbiq etilishi bularning amaliy misolidir. Davlatimiz rahbari
tomonidan ilgari surilgan “Korporativ boshqaruv tamoyillariga asoslangan
samarali menejment tizimi” yaratish g‘oyasi aynan tashkiliy innovatsion
strategiya orqali ro‘yobga chiqarilmoqda.Tashkiliy o‘zgarishlar doimo xodimlar
tomonidan ijobiy qarshi olinavermaydi. Shu bois, bunday strategiyani amalga
oshirishda o‘zgarishlarni boshqarish (change management) konsepsiyasiga
asoslangan yondashuv muhim ahamiyatga ega. Har bir bosqichda xodimlarga
tushuntirish ishlari olib borilishi, ularning fikrlari tinglanishi, trening va qayta
tayyorlov mashg‘ulotlari o‘tkazilishi lozim. Faqat shundagina tashkiliy
yangilanishlar faol qo‘llab-quvvatlanadi va muvaffaqiyatli joriy
qilinadi.Shuningdek tashkiliy innovatsion strategiya kompaniya tashqi muhiti
bilan ham uyg‘unlashgan bo‘lishi lozim. Masalan, mijozlar bilan ishlash
bo‘limlari, hamkorlar bilan muzokaralar olib boradigan tizimlar, logistik
operatsiyalar kabi tashqi aloqador strukturalar ham yangilanishi kerak. Aks holda,
ichki o‘zgarishlar tashqi tizimlar bilan ziddiyatga kiradi va bu umumiy
samaradorlikka salbiy ta’sir qiladi.

24Tashkiliy strategiyani muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun korxona o‘zida
struktura, tizim va madaniyat uchligini uyg‘unlashtirishi zarur. Ya’ni, faqat
tashkiliy sxema emas, balki ish yuritish uslubi, baholash mezonlari, mukofotlash
tizimi, kasbiy rivojlanish imkoniyatlari ham qayta ko‘rib chiqilishi lozim. Aynan
shunda korxona haqiqiy innovatsion muhitga ega bo‘ladi va ichki o‘zgarishlar
tashqi natijalar bilan o‘zaro uyg‘unlashadi.
Aralash (kompleks) innovatsion strategiya
“ Aralash yoki kompleks innovatsion strategiya – bu korxona faoliyatining bir
nechta yo‘nalishlarida bir vaqtning o‘zida yangilik joriy etish orqali strategik
ustunlikka erishishni ko‘zlovchi yondashuvdir. Boshqacha aytganda, bu
strategiya texnologik, mahsulot, marketing va tashkiliy innovatsiyalarni uyg‘un
holda amalga oshirishni o‘z ichiga oladi. U korxonaning to‘liq innovatsion
transformatsiyasiga yo‘naltirilgan bo‘lib, faqat alohida jihatlarni emas, balki
butun tizimni yangilashga xizmat qiladi ” 14
.
Zamonaviy biznes muhitida raqobatbardoshlikni ta’minlash uchun korxonalar
ko‘pincha bitta yo‘nalishdagi innovatsiya bilan cheklanib qolmaydi. Chunki faqat
mahsulotni yangilash yetarli emas – uni bozorga qanday chiqarish,
iste’molchilarga qanday yetkazish, qanday marketing vositalari bilan targ‘ib
qilish, uni ishlab chiqarishda qanday texnologiyalardan foydalanish, jarayonlarni
qanday boshqarish masalalari ham birdek muhim. Shuning uchun ham kompleks
strategiya eng samarali yondashuvlardan biri hisoblanadi.Aralash innovatsion
strategiya turli sohalarda faoliyat yurituvchi kompaniyalar tomonidan keng
qo‘llaniladi. Xususan, yirik avtomobil ishlab chiqaruvchilari, axborot
texnologiyalari kompaniyalari, logistika xizmatlari va chakana savdo tarmoqlari
bu yondashuv orqali global bozorda muvaffaqiyat qozonmoqda. Masalan, bir
vaqtning o‘zida yangi mahsulot chiqarish, ishlab chiqarish jarayonlarini
avtomatlashtirish, marketing kampaniyalarini raqamli platformalarda olib borish
14
Nabiyev Hojiakbar. Menejment asoslari va strategik rejalashtirish. – Toshkent: Iqtisodiyot
va moliya, 2023. – 192 b.

25va ichki boshqaruv tizimini raqamlashtirish kabi harakatlar aynan aralash
innovatsion strategiyaga xosdir.
“ Bu strategiyaning asosiy afzalligi – sinergetik ta’sirning paydo bo‘lishidir.
Ya’ni, har bir alohida innovatsion yo‘nalish o‘zining natijasini beradi, lekin ular
birgalikda amalga oshirilganda, bu natijalar bir-birini kuchaytiradi. Misol uchun,
yangi texnologiya yordamida yaratilgan mahsulot, zamonaviy marketing
vositalari orqali tezda bozorda tarqatiladi, ichki boshqaruv tizimidagi islohotlar
esa bu jarayonni samarali muvofiqlashtirib turadi ” 15
.Aralash strategiyani amalga
oshirishda muhim jihatlardan biri – bu har bir innovatsion yo‘nalish o‘rtasidagi
muvofiqlikni ta’minlashdir. Boshqacha qilib aytganda, barcha tarkibiy qismlar
yagona maqsad sari harakat qilishi kerak. Agar mahsulot yangilansa-yu, uni
ishlab chiqarish texnologiyasi eski qolsa yoki marketing tizimi uni iste’molchiga
to‘g‘ri yetkazmasa, strategiya samarasiz bo‘lib qoladi. Shu sababli aralash
innovatsion strategiya doimo tizimlilik va integratsiyalashgan yondashuvga
asoslanadi.Bu strategiya korxonada katta o‘zgarishlarni talab qiladi. Resurslar
taqsimoti, vaqt, moliyaviy xarajatlar va inson kapitali jihatidan yuqori talablar
mavjud bo‘ladi. .Aralash strategiya asosan to‘rtta asosiy yo‘nalishlarni
birlashtiradi: mahsulot, texnologiya, marketing va boshqaruv. Masalan, yangi
mahsulot yaratish (mahsulot innovatsiyasi), uni ishlab chiqarish uchun
zamonaviy uskunalarni joriy etish (texnologik innovatsiya), mahsulotni onlayn
platformalarda targ‘ib qilish (marketing innovatsiyasi) va bu jarayonlarni
soddalashtirish uchun ichki ish jarayonlarini avtomatlashtirish (tashkiliy
innovatsiya). Bu to‘rtta yo‘nalishning uyg‘unligida kompaniya bozorning
yetakchisiga aylanishi mumkin.Kompleks strategiyani amalga oshirayotgan
korxonalar odatda “transformatsiya menejmenti” tushunchasiga asoslanadi.
Transformatsiya – bu oddiy islohot emas, balki tubdan yangilanish, mavjud
tashkilotni boshqacha holatda qayta shakllantirish deganidir. Bunday
15
Saidov Alisher. Raqobatbardoshlik va korxona strategiyasi. – Toshkent: Sharq, 2021. – 176
b.

26yondashuvda barcha xodimlar innovatsion jarayonlarning faol ishtirokchisiga
aylanishi kerak bo‘ladi. Aks holda, innovatsiyalar joyida to‘xtab qoladi va ichki
qarshilik tufayli samara bermaydi.Aralash innovatsion strategiyaning yurtimizda
qo‘llanilishi tobora kengayib bormoqda. Xususan, avtomobilsozlik,
to‘qimachilik, elektronika, bank va moliyaviy xizmatlar sohasidagi yirik
korxonalar bu strategiyani faol tatbiq etmoqda. “UzAuto Motors”, “Artel”,
“Ucell” va “Kapitalbank” kabi kompaniyalar yangi mahsulotlar yaratish bilan
birga, raqamlashtirish, mobil xizmatlar, masofaviy boshqaruv va foydalanuvchi
tajribasiga asoslangan xizmatlarni bir butun strategik yo‘nalishda joriy etmoqda.
Shuningdek davlat siyosati darajasida ham bu strategiyani qo‘llab-quvvatlash
mavjud. Raqamli iqtisodiyot dasturlari, sanoat klasterlari, texnoparklar, xususiy
sektorni rag‘batlantirishga qaratilgan moliyaviy imtiyozlar aynan kompleks
strategiyaning muvaffaqiyati uchun zarur shart-sharoitlarni yaratmoqda. Davlat
va xususiy sektor o‘rtasidagi sheriklik (PPP) modeli esa aralash innovatsiyalarni
milliy iqtisodiyotga keng integratsiyalashga xizmat qilmoqda.
1.1.2-rasm
Bu strategiya doirasida korxonalar “innovatsiyalar orqali qiymat yaratish”
tamoyiliga tayanadi. Ya’ni, mahsulot yoki xizmatda nafaqat iqtisodiy foyda, balki
ijtimoiy, ekologik va texnologik qiymat ham yaratiladi. Bu esa zamonaviy
brendning asosiy atributidir. Shu bois, aralash innovatsion strategiya orqali ishlab
chiqilgan mahsulotlar nafaqat iste’molchiga yoqadi, balki ularning ehtiyojlari va
qadriyatlariga ham mos keladi.Shuni ham ta’kidlash kerakki, aralash innovatsion

27strategiyani amalga oshirishda eng muhim resurs bu inson kapitalidir. Yuqori
malakali mutaxassislar, ixtisoslashgan jamoalar, kross-funksional ishchi guruhlar
bu strategiyaning harakatlantiruvchi kuchidir. Ular orasida IT mutaxassislar,
marketologlar, dizaynerlar, texnologlar, analitiklar va loyiha menejerlari faol
hamkorlikda ishlaydi. Bu esa yangi ish uslublari, innovatsion madaniyat va
bilimlarni tarqatish muhitini shakllantiradi.
“ Innovatsion strategiyaning turini tanlashda korxonaning iqtisodiy salohiyati,
tashqi muhit omillari, menejment salohiyati va strategik maqsadlari hisobga
olinadi. To‘g‘ri tanlangan strategiya korxonani raqobatda ustun pozitsiyaga olib
chiqadi va barqaror o‘sishni ta’minlaydi.Shuningdek strategiya turi vaqt omiliga
ko‘ra ham farqlanadi: qisqa muddatli (1–2 yil), o‘rta muddatli (3–5 yil) va uzoq
muddatli (5 yildan ortiq). Innovatsion loyihalarning xususiyatidan kelib chiqib,
korxona ushbu strategik davrlarni bosqichma-bosqich amalga oshiradi. Har bir
bosqichda aniqlik, resurslar taqsimoti va monitoring muhim rol o‘ynaydi ” 16
.
Strategiyalar shuningdek, ofansiv (hujumkor) va defansiv (himoyaviy)
xarakterda bo‘lishi mumkin. Ofansiv strategiyalar yangi bozorlarni egallashga,
yetakchilikka intilishga yo‘naltirilgan bo‘lsa, defansiv strategiyalar mavjud
mavqeni saqlab qolish va xavf-xatarlarga nisbatan barqarorlikni ta’minlashga
xizmat qiladi. Zamonaviy korxonalar, ayniqsa texnologik sohalarda, ko‘pincha
ofansiv innovatsion strategiyalarni tanlaydi.
1.2. Innovatsion strategiya tizimining asosiy tamoyillari, usullari va
mexanizmlari
Innovatsion strategiyani shakllantirishda va amaliyotga joriy etishda tamoyillar
muhim o‘rin tutadi. Har qanday tizimning samarali ishlashi uchun u aniq nazariy
asoslar, yondashuvlar va amaliy yo‘nalishlarga tayanishi lozim. Innovatsion
strategiya tizimi ham bundan mustasno emas. Uning asosiy tamoyillari
korxonaning strategik maqsadlariga erishish yo‘lidagi harakatlarni
16
Usmonov Farhod. Innovatsion faoliyatni boshqarish. – Toshkent: O‘qituvchi, 2022. – 180 b.

28muvofiqlashtirib turadi, boshqaruv va qaror qabul qilish jarayonlarini
tizimlashtiradi. Aynan shu tamoyillar asosida korxona o‘z innovatsion
salohiyatini to‘g‘ri yo‘naltira oladi va ichki resurslardan oqilona foydalanadi.
“ Innovatsion strategiya tizimining birinchi tamoyili – bu uzoq muddatlilik va
istiqbollilik tamoyilidir. Bu tamoyilga ko‘ra, strategiya qisqa muddatli foydani
emas, balki uzoq muddatli raqobatbardoshlikni ta’minlashga qaratilgan bo‘lishi
lozim. Korxona biror yangi mahsulot yoki texnologiyani joriy qilayotganida, u
nafaqat bugungi ehtiyojni, balki kelajakdagi talablarni ham inobatga oladi. Bu esa
ilmiy izlanishlarga asoslangan rejalashtirishni, istiqboliy yo‘nalishlarni doimiy
ravishda tahlil qilib borishni talab etadi ” 17
.
Ikkinchi muhim tamoyil – yangilik va kreativlikka ochiqlikdir. Innovatsion
strategiya doirasida yangilik kiritish faqat mahsulot bilan bog‘liq emas, balki har
bir jarayon, bo‘lim, ishchi muhit, hatto tashkiliy madaniyatga ham taalluqlidir.
Shu bois, tashkilotda yangicha fikrlashga, kreativ yondashuvlarga ochiqlik
muhitini yaratish zarur. Bu tamoyil asosida rahbariyat xodimlarning
tashabbuslarini rag‘batlantiradi, xatolardan qo‘rqmasdan yangilik sinovini yo‘lga
qo‘yadi.
Uchinchi tamoyil – moslashuvchanlik va tezkorlik. Bugungi raqamli
iqtisodiyot sharoitida bozor sharoiti tez-tez o‘zgaradi. Iste’molchilarning ehtiyoji,
texnologik imkoniyatlar, raqobatchilar harakati har kuni yangilanib boradi. Shu
sababli innovatsion strategiya statik hujjat bo‘lmasligi kerak. U doimo
yangilanadigan, tezkor tahrirlashga mos bo‘lgan, vaziyatga qarab moslashuvchan
strategik hujjat sifatida shakllanishi lozim. Bu tamoyilga asoslanib, kompaniyalar
o‘z strategiyasini kvartallar, yillik yoki sharoit asosida qayta ko‘rib chiqadi.
To‘rtinchi tamoyil – integrallik. Innovatsion strategiya faqat bitta bo‘lim yoki
loyiha doirasida emas, balki butun korxona miqyosida faoliyat yuritishi lozim.
Strategiya korxonaning barcha funksional bo‘limlari – moliya, marketing, ishlab
17
Saidmurodov Botir. Korxona faoliyatini tahlil qilish asoslari. – Toshkent: Fan va
texnologiya, 2020. – 200 b.

29chiqarish, logistika va HR bo‘limlarini o‘z ichiga olishi kerak. Bu barcha
bo‘g‘inlar yagona maqsad sari intilgan taqdirdagina, strategiya samarali natija
beradi. Shu bois strategik boshqaruvda vertikal va gorizontal integratsiya tamoyili
muhim ahamiyatga ega.
Beshinchi tamoyil – ilmiy asoslanganlik va analitik yondashuv. Innovatsion
qarorlar tasodifiy emas, balki chuqur tahlil, ma’lumotlarga asoslangan baholash,
statistik modellash, texnik-iqtisodiy asoslantirish orqali qabul qilinishi zarur. Bu
tamoyil asosida kompaniya har bir innovatsion g‘oyani sinovdan o‘tkazadi,
prototip yaratadi, xarajat va foyda nisbatini hisoblaydi. Keyin esa qaror qabul
qilinadi. Aks holda, innovatsiya kutilganidek samara bermasligi mumkin.
Oltinchi tamoyil – xavf va risklarni boshqarish tamoyilidir. Har qanday
innovatsion faoliyat ma’lum darajada noaniqlik va xavf bilan bog‘liq bo‘ladi.
Yangi mahsulot bozorda o‘zini oqlamasligi, texnologiya ishdan chiqishi yoki
kutilgan foyda keltirmasligi mumkin. Shu sababli strategiya ichida risklarni
aniqlash, baholash va boshqarish uchun alohida modullar ishlab chiqilishi lozim.
Bu tamoyil kompaniyaga potentsial yo‘qotishlarning oldini olish imkonini beradi.
Yettinchi tamoyil – inson kapitaliga asoslanish. Innovatsiyalarni ilgari suruvchi
asosiy kuch bu insondir. Yangi g‘oyalarni ishlab chiqish, texnologiyalarni joriy
qilish, jarayonlarni optimallashtirish uchun malakali, bilimli, ijodkor va
tashabbuskor xodimlar zarur. Shu bois innovatsion strategiya xodimlar
salohiyatini rivojlantirish, ularni o‘qitish, rivojlantirish, bilim almashinuvi
tizimini yo‘lga qo‘yish bilan bog‘liq bo‘lishi kerak. Inson resurslariga e’tibor
berilmagan strategiya uzoq umr ko‘rmaydi.
Sakkizinchi tamoyil – resurslarning optimal taqsimlanishi. Innovatsion
loyihalar moliyaviy, texnik, vaqt va insoniy resurslarni talab qiladi. Shu sababli
har bir strategik harakat rejalashtirilganda, mavjud resurslar salohiyati, ularni
taqsimlash va safarbar qilish imkoniyatlari aniq ko‘rib chiqiladi. Bu tamoyil
resurslar isrofgarchiligini oldini oladi va investitsiyalarning foydali yo‘nalishga
yo‘naltirilishini ta’minlaydi.

30To‘qqizinchi tamoyil – raqobatbardoshlikni kuchaytirishga qaratilganlikdir.
Har bir innovatsion strategiya oxir-oqibatda korxonaning bozordagi mavqeini
mustahkamlashi, uni boshqa raqobatchilardan ajratib turadigan afzalliklarni
shakllantirishi kerak. Strategik tamoyil sifatida bu yondashuv, mahsulotda,
narxda, xizmat ko‘rsatishda yoki brend imijida ustunlik yaratishga intiladi.
O‘ninchi tamoyil – barqarorlik va ekologik mas’uliyat. Yangi texnologiya yoki
mahsulot yaratishda nafaqat foyda, balki ijtimoiy va ekologik ta’sirlar ham
hisobga olinadi. Ekologik toza ishlab chiqarish, chiqindilarni kamaytirish,
energiya samaradorligi va yashil texnologiyalar innovatsion strategiyaning
ajralmas qismiga aylanmoqda. Shu bois strategiya doirasida ekologik
tamoyillarga asoslangan yondashuvlar ham hisobga olinadi.
Yuqoridagi tamoyillar innovatsion strategiyani tizim sifatida qarash, uni
yagona maqsad sari harakatlanuvchi barcha funksional elementlarning uyg‘unligi
asosida tashkil etish imkonini beradi. Korxonalar ushbu tamoyillarga tayanib
harakat qilganlarida, ularning innovatsion harakatlari tasodifiy yoki noaniq emas,
balki rejalashtirilgan, boshqariladigan va natijador strategik tizimga aylanadi.
Innovatsion strategiyani shakllantirish har qanday tashkilot uchun muhim
jarayon bo‘lib, u aniq usullar va samarali mexanizmlarga asoslanadi. Ushbu
usullar va mexanizmlar korxonaning o‘ziga xos xususiyatlari, faoliyat sohasi,
mavjud resurslari va strategik maqsadlariga moslab tanlanadi. Bunday
yondashuv, strategiyaning muvaffaqiyatli rejalashtirilishi va natijali amalga
oshirilishini ta’minlaydi. Innovatsion strategiyani shakllantirishda ishlatiladigan
usullar va mexanizmlar turlicha bo‘lishi mumkin, biroq ular orasida universal va
eng ko‘p qo‘llaniladigan yondashuvlar mavjud.
Strategiyani shakllantirish jarayoni odatda muayyan bosqichli tizimga
asoslanadi. Eng avvalo, korxonaning ichki va tashqi muhiti tahlil qilinadi. Bu
bosqichda SWOT (Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats), PEST
(Political, Economic, Social, Technological), Porterning beshta kuch modeli kabi
usullar keng qo‘llaniladi. SWOT tahlili korxonaning kuchli va zaif jihatlarini

31aniqlab beradi, PEST tahlili esa makromuhit omillarini chuqur o‘rganishga
yordam beradi. Ushbu tahlillar asosida strategiyaning ustuvor yo‘nalishlari
belgilanadi.
Shundan keyin strategik maqsadlar belgilab olinadi. Maqsadlar S.M.A.R.T.
(Specific, Measurable, Achievable, Relevant, Time-bound) uslubiga asosan
shakllantiriladi. Ya’ni, har bir maqsad aniq, o‘lchovli, amalga oshiriladigan,
dolzarb va vaqt bilan chegaralangan bo‘lishi lozim. Bu yondashuv strategiyani
amaliy holatga yaqinlashtiradi, natijalarning kuzatilishini osonlashtiradi.
1.2.1-rasm
Innovatsion strategiyani shakllantirishda keyingi muhim usul – bu loyiha
asosida rejalashtirish usulidir. Bunda strategiya doirasida konkret innovatsion
loyihalar ishlab chiqiladi. Har bir loyiha uchun maqsad, budjet, vaqt, mas’ullar,
kutilayotgan natijalar va baholash mezonlari belgilanadi. Bu yondashuv
“innovatsiyalarni rejalashtirish”dan “innovatsiyalarni boshqarish”ga o‘tishni
ta’minlaydi. Kompaniyada loyiha ofislari yoki innovatsiya menejment guruhlari
tuziladi.Shuningdek innovatsion strategiyani shakllantirishda stsenariyli
rejalashtirish usuli ham katta ahamiyatga ega. Bu usulda bozor sharoitlari,
texnologik rivojlanish, siyosiy yoki ijtimoiy omillarning har xil variantlari
asosida turli stsenariylar ishlab chiqiladi. Har bir stsenariy bo‘yicha strategik

32variantlar belgilanadi va eng optimal yo‘nalish tanlanadi. Bu yondashuv
strategiyani noaniq va o‘zgaruvchan sharoitlarda moslashuvchan usulda
yuritishga imkon beradi.
“ Innovatsion strategiyani amalga oshirishda esa mexanizmlar hal qiluvchi rol
o‘ynaydi. Bu mexanizmlar – strategiyaning reja darajasidan amaliyotga o‘tish
yo‘llarini belgilovchi vositalar tizimidir. Ulardan birinchisi – moliyalashtirish
mexanizmidir. Innovatsion faoliyat odatda katta miqdorda moliyaviy xarajatlarni
talab qiladi. Shuning uchun strategiya doirasida investitsiyalar jalb qilish,
grantlar, subsidiyalar, davlat-xususiy sheriklik, korporativ obligatsiyalar chiqarish
kabi mexanizmlar muhim o‘rin tutadi ” 18
.
Ikkinchi muhim mexanizm – kadrlar bilan ta’minlashdir. Har qanday
innovatsion jarayonni joriy qilish uchun malakali inson resurslari zarur. Shuning
uchun strategiya doirasida o‘qitish, qayta tayyorlash, malaka oshirish, tanlov
asosida mutaxassislar yollash, xorijiy tajribalarni jalb qilish mexanizmlari ishlab
chiqiladi. Bu jarayonlar strategiyani insoniy omil bilan uyg‘unlashtirishga xizmat
qiladi.
Uchinchi mexanizm – axborot va kommunikatsiya texnologiyalariga
asoslangan boshqaruvdir. Innovatsion strategiyani amalga oshirish uchun CRM,
ERP, Big Data, AI, IoT, bulutli tizimlar kabi zamonaviy axborot
texnologiyalaridan foydalanish zarur. Bu mexanizm orqali jarayonlar tezkor,
shaffof va aniqlikka asoslangan tarzda boshqariladi. Raqamli vositalar yordamida
strategik loyihalar real vaqtda kuzatiladi, natijalar tahlil qilinadi, muammolar tez
aniqlanadi.
To‘rtinchi muhim mexanizm – monitoring va baholash tizimidir. Har qanday
strategik harakat baholanishi kerak: u qanday ketmoqda, resurslar to‘g‘ri
yo‘naltirilganmi, kutilgan natijalar qamrab olinyaptimi, risklar mavjudmi va
hokazo. Bu jarayon uchun KPI (Kalit natija ko‘rsatkichlari), BSC (Balanced
18
Nurmatov To‘lqin. Marketing strategiyasi va korxona raqobatbardoshligi. – Toshkent:
Innovatsiya, 2021. – 188 b.

33Scorecard) kabi boshqaruv vositalari qo‘llaniladi. Bu mexanizm strategiya
samaradorligini oshirishda bevosita ahamiyatga ega.Bundan tashqari, innovatsion
strategiyani muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun hamkorlik tarmog‘i va
ekotizimlar yaratish ham muhim mexanizmlardan biridir. Korxona mustaqil
innovatsiyalarni amalga oshirishda cheklovlarga uchrashi mumkin. Shu bois
universitetlar, ilmiy markazlar, texnoparklar, startaplar va davlat organlari bilan
sheriklik asosida ishlash orqali innovatsion ekotizim barpo etiladi. Bu mexanizm
innovatsiyalarni tezlashtirish va xarajatlarni kamaytirish imkonini
beradi.Innovatsion strategiyani amalga oshirishda shuningdek, qonunchilik va
institutsional muhit ham muhim mexanizmdir. Ya’ni, davlat tomonidan
yaratilayotgan yengilliklar, soliq imtiyozlari, grant dasturlari, intellektual mulk
himoyasi va biznes yuritish muhitining soddalashtirilishi strategiyani yengil joriy
qilishga xizmat qiladi. Shu sababli, har bir strategiya milliy iqtisodiy muhitga
moslashtirilgan bo‘lishi lozim.Innovatsion strategiyaning usullari va
mexanizmlarini bir-biri bilan uyg‘unlashtirish orqali korxona o‘z faoliyatini yangi
bosqichga olib chiqadi. Strategiyani faqat qog‘ozda emas, balki amalda
ishlaydigan, natija beruvchi, raqobatbardoshlikni oshiruvchi vosita sifatida
shakllantirish ana shu asosiy mexanizmlarning to‘g‘ri tanlanishiga bog‘liqdir.
1.3. Korporativ boshqaruvda innovatsion strategiyaning samaradorligi va
xorijiy tajribalar
Innovatsion strategiyaning korporativ boshqaruv tizimida samarali qo‘llanishi
nafaqat kompaniyaning raqobatbardoshligini oshiradi, balki uni uzoq muddatli
rivojlanish yo‘liga olib kiradi. Zamonaviy boshqaruv jarayonlarida innovatsiyalar
korxonaning barcha tarkibiy qismlariga singdirilishi lozim. Ayniqsa, strategik
rejalashtirish, qaror qabul qilish, resurslarni taqsimlash, risklarni boshqarish,
inson kapitalini rivojlantirish kabi asosiy korporativ funksiyalar innovatsion
yondashuvlarsiz samarali faoliyat yurita olmaydi. Innovatsion strategiya – bu

34faqat texnik yechimlar majmuasi emas, balki butun boshqaruv tizimining
yangilanishi, zamonaviylashtirilishi va strategik uyg‘unlashuvining ifodasidir.
“ Samaradorlikni baholashda innovatsion strategiyaning iqtisodiy, tashkiliy va
ijtimoiy natijalari tahlil qilinadi. Iqtisodiy jihatdan qaralganda, innovatsion
strategiyani joriy etgan korxonalar odatda ishlab chiqarish samaradorligini
oshiradi, mahsulot tannarxini pasaytiradi, foyda ko‘rsatkichlarini yaxshilaydi va
moliyaviy barqarorlikka erishadi. Masalan, yangi texnologiyalar yordamida
ishlab chiqarish quvvatini oshirish yoki chiqindisiz texnologiyalarni joriy qilish
orqali resurslardan samarali foydalanish ta’minlanadi. Bu esa nafaqat foydani
ko‘paytiradi, balki xarajatlarni ham kamaytiradi ” 19
.Tashkiliy samaradorlik esa
boshqaruv strukturasining soddalashtirilishi, ichki kommunikatsiya tezligining
ortishi, qaror qabul qilish mexanizmlarining takomillashuvi, ijro intizomining
kuchayishi orqali namoyon bo‘ladi. Innovatsion strategiyani samarali amalga
oshirgan korxonalarda odatda loyiha boshqaruvi, raqamli transformatsiya,
uzluksiz takomillashuv kabi zamonaviy boshqaruv madaniyati shakllanadi.
Boshqaruv sathlarining moslashuvchanligi va xodimlarning ishtirokchiligiga
asoslangan yondashuv esa strategik natijadorlikka xizmat qiladi.
Ijtimoiy samaradorlik esa kompaniya ichidagi iqlimning yaxshilanishi,
xodimlar motivatsiyasining ortishi, ijtimoiy mas’uliyatning oshishi orqali
baholanadi. Innovatsion strategiyalar orqali xodimlar ijodiy fikrlashga undaladi,
ularning takliflari eshitiladi, malaka oshirishga imkon yaratiladi. Shuningdek,
kompaniyalar ijtimoiy va ekologik masalalarga nisbatan javobgarlikni oshiradi.
Xususan, atrof-muhitni muhofaza qilish, resurslarni tejash, xavfsiz mehnat
sharoitlarini yaratish kabi omillar samaradorlikni oshiradi.
Xalqaro tajribadan ko‘rinadiki, rivojlangan davlatlardagi ko‘plab yirik
korporatsiyalar innovatsion strategiyalarni kompaniya siyosatining asosiy
elementi sifatida qabul qilgan. Masalan, AQShning “Apple” kompaniyasi har yili
19
Matyoqubov Dilshod. Tashqi iqtisodiy faoliyat va strategik boshqaruv. – Toshkent: Iqtisod-
Moliya, 2019. – 210 b.

35innovatsion mahsulotlar yaratish, ularni marketing vositalari bilan birlashtirish va
mijoz tajribasini doimiy yangilab borish orqali jahon brendiga aylangan. Bunday
strategiya nafaqat mahsulot sifatida, balki boshqaruv yondashuvi sifatida ham
o‘zini oqlagan. Kompaniyada R&D (tadqiqot va rivojlanish) uchun ajratiladigan
mablag‘lar umumiy byudjetning muhim qismini tashkil qiladi.
Germaniyaning “Siemens” kompaniyasi esa innovatsion strategiyani yuqori
texnologiyalar, raqamli tizimlar va sanoat avtomatlashtirish bilan
uyg‘unlashtirgan. Ular strategiyalarini “industriya 4.0” tamoyillariga asoslangan
holda ishlab chiqadi. Kompaniyaning innovatsion boshqaruv modeli
markazlashtirilmagan, ya’ni har bir bo‘linma o‘zining strategiyasini ishlab
chiqadi va uni umumiy korporativ siyosatga integratsiya qiladi. Bu yondashuv
moslashuvchanlikni oshiradi va tezkor natijalarga olib keladi.
Yaponiyaning “Toyota” kompaniyasi esa uzluksiz takomillashuv (kaizen),
isrofgarchilikka qarshi kurash (lean production) va samarali yetkazib berish tizimi
(just-in-time) orqali innovatsion boshqaruvning klassik modelini yaratgan. Bu
yondashuv nafaqat ishlab chiqarish, balki kompaniya madaniyati, rahbar-xodim
munosabatlari, muvozanatli qarorlar tizimi va ijtimoiy mas’uliyatga asoslanadi.
Janubiy Koreyaning “Samsung” korporatsiyasi esa innovatsiyani global
miqyosda boshqaradigan o‘ziga xos modelga ega. Kompaniyada turli
mamlakatlarda joylashgan ilmiy-tadqiqot markazlari mavjud bo‘lib, ular orqali
bozor ehtiyojlari va texnologik yutuqlar monitoring qilinadi. “Samsung”
strategiyasida R&D bilan bir qatorda intellektual mulkni himoya qilish,
innovatsion loyihalarni tijoratlashtirish, brendni global darajada targ‘ib qilish
mexanizmlari ham tizimli tashkil etilgan.
Xitoyning “Huawei” kompaniyasi esa innovatsion strategiyani texnologik
mustaqillik va eksportga yo‘naltirilgan rivojlanish modeli orqali amalga oshirgan.
Ularning strategiyasi hukumat yordami, milliy innovatsion infratuzilma va ilg‘or
kadrlarga asoslangan. Korporativ boshqaruvda qat’iy me’yorlar, shaffoflik va
tezkor axborot almashinuvi asosiy omil sifatida qaraladi. Bu esa kompaniyaga

36qisqa vaqt ichida dunyo texnologiya bozorida kuchli o‘ringa chiqishga yordam
bergan.Xorijiy tajribadan ko‘rinadiki, innovatsion strategiyaning samaradorligi
ko‘p jihatdan korporativ boshqaruv tizimining ochiqligi, tezkorligi va
moslashuvchanligiga bog‘liq. Strategiya samarali ishlashi uchun kompaniyada
sog‘lom axborot muhitini yaratish, tashabbusni qo‘llab-quvvatlash, risklarni
baholash, resurslarni oqilona taqsimlash va ijro intizomini ta’minlash muhim. Har
qanday kompaniya strategik maqsadlariga faqatgina kuchli va zamonaviy
boshqaruv tizimi orqali erisha oladi.
II BOB. KORXONA RIVOJLANISHIDA INNOVATSION
STRATEGIYANING O‘RNI VA AHAMIYATI
2.1. Innovatsion strategiyalarni ishlab chiqishda ta’sir etuvchi omillar

37Innovatsion strategiyalarni ishlab chiqish korxona rivojlanishini ta'minlovchi
eng muhim vositalardan biridir. Har qanday kompaniya bozor talablariga mos,
zamonaviy va raqobatbardosh bo‘lish uchun yangiliklarni yaratishi va joriy etishi
lozim. Biroq bu jarayon soddalik bilan kechmaydi – strategiyani shakllantirishda
turli ichki va tashqi omillar ta’sir etadi. Ularning har biri strategik qarorlarning
yo‘nalishi, samaradorligi va natijalariga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Shuning uchun
strategik rejalashtirishda bu omillarni chuqur tahlil qilish va hisobga olish
muhimdir.
2.1.1-rasm
Avvalo, tashqi muhit omillari innovatsion strategiyani belgilashda muhim rol
o‘ynaydi. Bozor tendensiyalari, iste’molchilar ehtiyojlari, raqobatchilar harakati,
davlat siyosati, xalqaro talablar kabi faktorlar kompaniyaning innovatsion
faoliyatini belgilab beradi. Masalan, bozorda yangi texnologiyaga asoslangan
mahsulotlar paydo bo‘lsa, kompaniya ham ana shu yo‘nalishda innovatsiyalar
yaratishga majbur bo‘ladi. Bu omillarni to‘g‘ri baholamaslik strategiyaning
muvaffaqiyatsizlikka uchrashiga olib kelishi mumkin.
Tashqi omillar orasida siyosiy va huquqiy muhit ham alohida ahamiyatga ega.
Davlat tomonidan belgilangan soliq siyosati, innovatsiyalarni qo‘llab-

38quvvatlovchi dasturlar, intellektual mulk huquqlari, litsenziyalash tartiblari va
boshqa normativ-huquqiy asoslar korxonaning innovatsion faoliyatiga bevosita
ta’sir ko‘rsatadi. Masalan, innovatsion loyihalarga ajratiladigan grantlar mavjud
bo‘lsa, bu strategiyalarning moliyaviy asosini kuchaytiradi va ularni faolroq
ishlab chiqishga undaydi.
Iqtisodiy omillar ham strategiya shakllanishida asosiy o‘rin tutadi.
Makroiqtisodiy barqarorlik, inflyatsiya darajasi, valyuta kurslari, investitsion
muhit va kredit resurslari mavjudligi kabi ko‘rsatkichlar korxonaning innovatsion
salohiyatini belgilaydi. Resurslar cheklangan bo‘lsa yoki iqtisodiy xavflar yuqori
bo‘lsa, kompaniya konservativ strategiyalarni tanlashi mumkin. Aksincha,
barqaror iqtisodiy muhitda strategiya ofansiv, ya’ni hujumkor bo‘lishi mumkin.
Texnologik taraqqiyot darajasi esa innovatsion strategiyaning tabiatini
aniqlovchi muhim tashqi omil hisoblanadi. Texnologik yangiliklar, raqamli
platformalar, sun’iy intellekt, avtomatlashtirish vositalari, axborot
texnologiyalarining joriy etilishi korxonaga yangi imkoniyatlar yaratadi. Agar
kompaniya texnologik tendensiyalardan ortda qolsa, u bozorda
raqobatbardoshlikni yo‘qotishi mumkin. Shu bois strategiya yangi texnologiyalar
bilan uyg‘unlashgan bo‘lishi lozim.
Ijtimoiy omillar – aholi demografiyasi, ta’lim darajasi, mehnat bozoridagi
holat, jamiyatdagi innovatsiyalarga munosabat kabi jihatlar ham strategiya
shakllanishida o‘z aksini topadi. Masalan, yosh, texnologiyaga moyil
iste’molchilar ko‘p bo‘lgan jamiyatda innovatsion mahsulotlarni joriy qilish
samarali natija beradi. Shuningdek, malakali kadrlarning mavjudligi ham
innovatsion strategiyaning joriy etilishini tezlashtiradi.
Endi ichki omillarga to‘xtalsak, birinchi o‘rinda korxonaning o‘zi bilan bog‘liq
bo‘lgan resurs salohiyati turadi. Bu yerda moddiy-texnik baza, moliyaviy
resurslar, ishlab chiqarish quvvatlari, xodimlar salohiyati va boshqaruv darajasi
inobatga olinadi. Agar kompaniyada yetarli infratuzilma, tajribali mutaxassislar

39va barqaror moliyaviy holat mavjud bo‘lsa, u keng ko‘lamli innovatsion
strategiyalarni ishlab chiqishi va amalga oshirishi mumkin.
Korporativ madaniyat va rahbariyatning yangilikka bo‘lgan munosabati ham
strategik yondashuvga katta ta’sir ko‘rsatadi. Ochiq muloqot, ijodiy fikrlashni
qo‘llab-quvvatlovchi muhit, tashabbuslarni qadrlovchi rahbariyat mavjud bo‘lsa,
innovatsion strategiyalar muvaffaqiyatli amalga oshadi. Aksincha, an’anaviy
yondashuvlar ustuvor bo‘lgan tashkilotlarda yangiliklar sust joriy etiladi yoki
umuman yo‘lga qo‘yilmaydi.
Korxonaning innovatsion faoliyat bo‘yicha ilgari erishgan tajribasi ham yangi
strategiyani shakllantirishda muhim manba bo‘ladi. Oldingi loyihalar natijasi,
muvaffaqiyatli yoki muvaffaqiyatsiz tajribalar, xatolardan olingan saboqlar,
mavjud “know-how”lar kelgusi strategiyalar uchun poydevor vazifasini bajaradi.
Shu bois strategik rejalashtirishda retrospektiv tahlil – ya’ni avvalgi faoliyatdan
xulosa chiqarish – alohida o‘rin tutadi.
Ichki tashkiliy tuzilma, ya’ni rahbarlik darajalari soni, vakolatlar taqsimoti,
qaror qabul qilish tezligi, ichki aloqa tizimi – bularning barchasi strategiyaning
qamrovi, tezligi va natijalariga bevosita ta’sir qiladi. Masalan,
muvofiqlashtirilgan, soddalashtirilgan boshqaruv tizimi innovatsion
strategiyalarning joriy etilishini osonlashtiradi. Keraksiz bo‘g‘inlar esa
strategiyani sekinlashtiradi, haddan ortiq nazorat esa tashabbuskorlikni
pasaytiradi.
Yana bir muhim omil – bu korxonaning brend imiji va bozordagi o‘rnidir.
Raqobatchilarning pozitsiyasi, kompaniyaning iste’molchi ongidagi mavqei va
obro‘si strategik yondashuvga ta’sir etadi. Agar kompaniya innovatsion brend
sifatida tanilgan bo‘lsa, uning yangi mahsulot yoki xizmatlarini bozorda qabul
qilish darajasi yuqori bo‘ladi. Bu esa strategiyani yanada faolroq va keng
qamrovli shaklda rejalashtirish imkonini beradi.
Yuqorida sanab o‘tilgan barcha ichki va tashqi omillar birgalikda strategik
muhitni belgilaydi. Shu bois innovatsion strategiyani ishlab chiqish jarayonida

40kompaniya o‘zining kuchli va zaif tomonlarini tahlil qilishi, tashqi imkoniyat va
xavf-xatarlarni baholashi, mavjud resurslarini real holatda aniqlashi lozim.
Strategik rejalashtirishda bu omillarni inobatga olgan holda, kompaniya nafaqat
samarali, balki barqaror innovatsion rivojlanishni ta’minlovchi strategiyalar
ishlab chiqadi.
2.2. Korporativ boshqaruvda innovatsion yondashuvlar va ularning
amaliy ahamiyati
Korporativ boshqaruv tizimi doirasida innovatsion yondashuvlardan
foydalanish zamonaviy kompaniyalar oldida turgan asosiy zaruratlardan biriga
aylangan. Bozor iqtisodiyoti sharoitida faoliyat yuritayotgan korxonalar o‘z
raqobatbardoshligini saqlab qolish va rivojlantirish uchun faqat an’anaviy
boshqaruv uslublariga tayanib qolmasdan, yangicha fikrlashga asoslangan,
zamonaviy innovatsion boshqaruv uslublarini joriy etishga ehtiyoj sezmoqda. Bu
yondashuvlar, birinchidan, tez o‘zgaruvchan iqtisodiy va texnologik muhitga
moslashish imkonini beradi, ikkinchidan, tashkilot ichida samarali va barqaror
tizim yaratishga xizmat qiladi.
2.1.1-jadval
Innovatsion yondashuvlar va ularning korporativ boshqaruvdagi amaliy
ahamiyati
№ Innovatsion
yondashuv nomi Asosiy
xususiyati Amaliy
qo‘llanilishi
(korporativ
boshqaruvda) Kutilayotgan
natija
1 Raqamli
transformatsiya Jarayonlarni
raqamlashtirish,
avtomatlashtirish Elektron boshqaruv
tizimlari, ERP,
CRM joriy etish Tezkorlik va
resurs tejash
2 Agility
(moslashuvchanlik) Tez
o‘zgaruvchan
vaziyatlarga
moslashish Loyihalarni qisqa
sikllarda boshqarish
(SCRUM, Agile) Moslashuvchan
qarorlar,
xatoliklarning
tez aniqlanishi
3 Dizayn fikrlash
(Design Thinking) Muammoni
mijoz nuqtai
nazaridan hal Xodim va mijoz
ehtiyojlarini tahlil
qilish asosida qaror Innovatsion
yechimlar
yaratish

41qilish qabul qilish
4 Ochiq
innovatsiyalar
(Open Innovation) Tashqi bilim va
tajribalardan
foydalanish Hamkorlik,
franchayzing,
outsourcing orqali
yangi loyihalarni
yaratish Kooperatsiya va
sinergiya
imkoniyati
5 Sun’iy intellekt
(AI) Mashina
o‘rganish,
prognozlash,
avtomatik qaror
qabul qilish Xodimlarni
boshqarishda,
strategik
rejalashtirishda Optimallashtiril
gan jarayonlar,
ishonchli
tahlillar
6 Yashil
innovatsiyalar
(Green
Innovations) Ekologik
barqarorlikka
qaratilgan
texnologiyalar Atrof-muhitga zarar
yetkazmaydigan
ishlab chiqarishni
tashkil etish Ijtimoiy
mas’uliyatni
oshirish,
ekologik talabga
javob
7 Platformaviy
boshqaruv
(Platform
Thinking) Korxona
resurslarini
platforma orqali
boshqarish Xizmatlar yoki
mahsulotlarni
yagona platforma
orqali taklif etish Raqobatbardosh
tizim va keng
foydalanuvchi
bazasi
8 Blokcheyn
texnologiyasi Ochiq va xavfsiz
ma’lumot
almashinuvi Korporativ
ma’lumotlar
xavfsizligini
oshirish,
shartnomalarni
avtomatlashtirish Ishonchlilik va
shaffoflik
9 Katta ma’lumotlar
(Big Data) Keng hajmdagi
ma’lumotlarni
tahlil qilish Xodimlar
samaradorligi,
bozor tahlili va
strategik
rejalashtirish Tahlilga
asoslangan
qarorlar
10 Innovatsion
korporativ
madaniyat Yangilikka
ochiqlik,
xodimlar
motivatsiyasi G‘oyalar banki,
startaplar qo‘llab-
quvvatlash, ichki
inkubatorlar Uzoq muddatli
o‘sish va
barqarorlik
Innovatsion yondashuvlar deganda boshqaruv tizimida yangicha qarash,
kreativ fikrlash, raqamli texnologiyalardan foydalanish, xodimlarning ijodiy
salohiyatini ochish, raqobatchilardan farq qiluvchi strategik yo‘nalishlarni ishlab
chiqish kabi elementlar tushuniladi. Ular kompaniya faoliyatini yanada samarali

42qilish, ichki muhitni kuchaytirish va tashqi bozor bilan uyg‘unlikda ishlashga
yo‘naltirilgan bo‘ladi. Innovatsion yondashuvlar shunchaki texnologiyalarni joriy
etish emas, balki butun korporativ madaniyatni va boshqaruv falsafasini
yangilashga qaratilgan harakatdir.
Hozirgi davrda korporativ boshqaruvda eng samarali innovatsion
yondashuvlardan biri — raqamlashtirish (digitallashtirish) sanaladi. Bunga misol
qilib avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimlarini joriy etish, elektron hujjat
aylanishi, CRM tizimlari orqali mijozlar bilan ishlash, onlayn platformalarda
mahsulotlarni boshqarish va tahlil qilish kabi jihatlarni keltirish mumkin.
Raqamlashtirish nafaqat tezlik va aniqlikni ta’minlaydi, balki resurslardan
samarali foydalanishga, ortiqcha xarajatlarni qisqartirishga ham yordam beradi.
Yana bir dolzarb innovatsion yondashuv — agile (moslashuvchan) boshqaruv
modeli hisoblanadi. Bu model korporatsiyalarni katta byurokratik bosqichlardan
xalos etib, jamoaviy ishlash, tezkor qarorlar qabul qilish va muammolarga
moslashuvchan yondashishni yo‘lga qo‘yadi. Agile metodologiyasi ayniqsa, IT
kompaniyalarda keng tarqalgan bo‘lsa-da, bugungi kunda ishlab chiqarish, xizmat
ko‘rsatish va savdo sohalarida ham faol qo‘llanilmoqda. Moslashuvchan
boshqaruv tizimi orqali korxonalar o‘z ichki resurslarini tez safarbar etadi va
bozor talablariga operativ javob qaytaradi.
Innovatsion yondashuvlar doirasida inson kapitalini rivojlantirishga qaratilgan
strategiyalar ham muhim ahamiyat kasb etadi. Xodimlarning malakasini oshirish,
doimiy o‘qitish, psixologik muhitni sog‘lomlashtirish, gibrid ish formatlari,
jamoaviy motivatsiya tizimlari orqali korxona ichida yuqori samaradorlikka
erishiladi. Bu esa innovatsion strategiyalarning muvaffaqiyatli joriy etilishiga
zamin yaratadi. Masalan, Google va Tesla kabi kompaniyalar o‘z innovatsion
yondashuvlarini xodimlarga erkinlik va ijodiy muhit yaratish orqali kuchaytirgan.
Shuningdek, tashqi sheriklik va ochiq innovatsiyalar (open innovation)
konsepsiyasi ham korporativ boshqaruvda o‘z o‘rniga ega. Bu yondashuv boshqa
korxonalar, universitetlar, ilmiy markazlar bilan hamkorlikda innovatsion

43g‘oyalarni yaratish va joriy etishni nazarda tutadi. Ochiq innovatsiya tizimi orqali
korxonalar o‘z ichki imkoniyatlari bilan cheklanib qolmay, tashqi bilim va
texnologiyalarni jalb etadi, natijada innovatsiyalar sifatli va tez joriy etiladi.
Amaliy jihatdan olib qaralganda, bu innovatsion yondashuvlarning korxona
faoliyatidagi natijalari quyidagicha ko‘zga tashlanadi: ishlab chiqarish
samaradorligi oshadi, xarajatlar optimallashtiriladi, mijozlar ehtiyojlariga tez
javob beriladi, kompaniya ichki boshqaruvi shaffoflashadi, mehnat unumdorligi
ortadi, bozor ulushi kengayadi. Shu orqali korxona nafaqat milliy, balki xalqaro
bozorda ham raqobatbardosh bo‘la oladi.
Innovatsion yondashuvlarning amaliy ahamiyati shundaki, ular korxona
rivojlanishini tasodifga emas, aniq tahlil va maqsadli rejalarga asoslaydi.
Innovatsiyalar orqali korxona tashqi xatarlarni imkoniyatga aylantiradi, mavjud
zaif tomonlarni mustahkamlaydi, yangi texnologiyalar bilan qurollanadi. Aynan
mana shu jihatlar innovatsion yondashuvlarni korporativ boshqaruv tizimining
ajralmas qismiga aylantiradi.O‘zbekiston sharoitida ham ko‘plab yirik
kompaniyalar, xususan “UzAuto Motors”, “Artel”, “Ucell”, “Beeline”, “TBC
Bank” va boshqalar raqamli transformatsiya, korporativ IT-platformalarni joriy
etish, startap inkubatorlar bilan hamkorlik qilish, CRM va ERP tizimlariga o‘tish
kabi innovatsion boshqaruv uslublarini keng qo‘llamoqda. Bu jarayonlar ayni
paytda nafaqat iqtisodiy natijadorlikni oshiryapti, balki kompaniyalarni ichki
boshqaruv jihatidan ham zamon talablariga moslashtirmoqda. Korporativ
boshqaruvda innovatsion yondashuvlar samarali qarorlar qabul qilish,
raqobatbardoshlikni mustahkamlash va barqaror o‘sishga erishishning muhim
vositasidir. Amaliyotda ular nafaqat texnologik, balki insoniy, tashkiliy va
iqtisodiy resurslar uyg‘unligiga asoslanadi. Shu bois, ularni kompleks tarzda joriy
etish bugungi zamonaviy menejmentning ustuvor yo‘nalishiga aylanmoqda.
2.3. Innovatsion strategiyaning korxona raqobatbardoshligini oshirishdagi
roli

44Zamonaviy bozor iqtisodiyoti sharoitida korxonaning muvaffaqiyati ko‘p
jihatdan uning innovatsion salohiyati va strategik yondashuvlariga bog‘liqdir.
Ayniqsa, raqobat muhitining kuchayib borayotgani, iste’molchilarning talab va
ehtiyojlarining o‘zgaruvchanligi, texnologik yangiliklarning tezkor rivojlanishi
korxonalardan innovatsiyalarga asoslangan, oldindan rejalashtirilgan
strategiyalarni ishlab chiqishni talab etmoqda. Shu jihatdan qaraganda,
innovatsion strategiya — bu nafaqat o‘sish vositasi, balki raqobatda ustunlikni
saqlab qolishning asosiy omilidir.
“ Innovatsion strategiya deganda korxonaning o‘z faoliyat sohasida yangi
mahsulotlar, ilg‘or texnologiyalar, yangi bozor segmentlari yoki samarali
boshqaruv yondashuvlari orqali ustunlikka erishishga yo‘naltirilgan uzoq
muddatli rejalari tushuniladi. Bu strategiyalar korxonaning innovatsion
imkoniyatlarini aniqlab, ularni resurslar bilan uyg‘unlashtirishni ta’minlaydi.
Ayniqsa, mahsulot sifati, narxlar siyosati, xizmat ko‘rsatish tezligi, dizayn va
funksionallik kabi mezonlar bo‘yicha raqobatchilardan ajralib turishga xizmat
qiladi ” 20
.
Raqobatbardoshlikning asosiy ko‘rsatkichlaridan biri bu — mijozlar ehtiyojini
qondirish darajasidir. Innovatsion strategiya aynan shu maqsadga xizmat qilib,
mijozning individual ehtiyojlariga mos, yuqori sifatli mahsulotlar yaratishni
ta’minlaydi. Masalan, yangi texnologiyalar asosida ishlab chiqarilgan avtomobil
modellari yoki aqlli qurilmalar orqali iste’molchilarga qulaylik yaratish,
kompaniyaning bozordagi pozitsiyasini mustahkamlovchi omilga aylanadi.
Bundan tashqari, innovatsion strategiya texnologik ustunlikni ta’minlash orqali
raqobatchilardan oldinda bo‘lish imkonini yaratadi. Yangi texnologiyalarni
birinchilar qatorida joriy etgan kompaniyalar bozorda yetakchi pozitsiyani
egallaydi. Bu holat "birinchi bo‘lish ustunligi" tamoyiliga asoslanadi. Shu bois,
20
Qayumov Ixtiyor. O‘zbekistonda korporativ boshqaruv tizimini takomillashtirish yo‘llari. –
Toshkent: Ilm Ziyo, 2020. – 170 b.

45kompaniyalar innovatsiyalarga tezda moslasha olish qobiliyatini rivojlantirish
orqali raqobat maydonida faol harakat qiladilar.
Innovatsion strategiyalar korxonaga ichki jihatdan barqarorlik va
moslashuvchanlikni ham ta’minlaydi. Yangi strategik yondashuvlar orqali ishlab
chiqarish jarayonlari soddalashtiriladi, logistika optimallashtiriladi, xodimlar
o‘rtasida mehnat unumdorligi oshadi. Natijada, mahsulot tannarxi kamayadi,
ishlab chiqarish muddati qisqaradi, bu esa mijozlar uchun jozibador narx
siyosatini shakllantirishga imkon beradi.
Korxonaning innovatsion strategiyasi raqobatbardoshlikka xizmat qilishi uchun
u holatga mos, puxta tahlillarga tayangan, barqaror resurslar bilan ta’minlangan
bo‘lishi lozim. Shu nuqtai nazardan qaralganda, strategiyani ishlab chiqishda
SWOT, PEST, va Porterning 5 kuchi kabi zamonaviy tahliliy uslublardan
foydalanish korxona imkoniyatlarini aniq belgilab olishda muhim ahamiyat kasb
etadi.
Amaliy misol tariqasida, “UzAuto Motors” kompaniyasini olaylik. U so‘nggi
yillarda elektromobillar, gibrid avtomobillar, shaxsiy buyurtmalar asosida
avtomobil konfiguratsiyasini tanlash imkoniyatlari orqali o‘z
raqobatbardoshligini oshirmoqda. Bularning barchasi kompaniya innovatsion
strategiyasining mahsuli hisoblanadi. Ular texnologik, marketing va mahsulot
strategiyalarining uyg‘unlashuvi asosida shakllangan bo‘lib, bozordagi o‘rinni
mustahkamlashga xizmat qilmoqda.
Innovatsion strategiyaning yana bir muhim jihati — bu korxonaning brend
qiymatini oshirishidir. Yangi g‘oya, texnologiya va dizayn asosida ishlab
chiqarilgan mahsulotlar orqali korxona o‘zining innovatsion imijini
shakllantiradi. Bu esa nafaqat mijozlar, balki investorlar, hamkorlar va davlat
organlarining e’tiborini tortadi. Brend imijining mustahkamligi esa raqobat
kurashida uzoq muddatli ustunlik yaratadi.Shuningdek innovatsion strategiyalar
eksport salohiyatini oshirishga xizmat qiladi. Bozorda noyob mahsulot ishlab
chiqarish va uni xalqaro standartlarga moslashtirish orqali korxona nafaqat ichki

46bozorda, balki tashqi bozorlarda ham muvaffaqiyatli faoliyat yuritadi. Bu esa
iqtisodiy barqarorlikka, foyda hajmining oshishiga olib keladi.
Korxonalar uchun raqobatbardoshlik doimiy harakatni talab etadi. Shu bois,
innovatsion strategiyalar doimiy ravishda yangilanib, mavjud natijalar tahlil
qilinib, ularga mos tuzatishlar kiritilishi lozim. Innovatsion strategiyani to‘g‘ri
rejalashtirgan va amalga oshirgan korxonalar bozorda nafaqat o‘z pozitsiyasini
saqlab qoladi, balki uni yanada kengaytiradi. Innovatsion strategiya korxona
raqobatbardoshligini oshirishda yagona yo‘l emas, biroq eng muhim va ta’sirchan
yo‘nalishlardan biridir. U orqali kompaniya bozor talabiga javob beruvchi
mahsulot va xizmatlar bilan chiqadi, texnologik va tashkiliy jihatdan rivojlanadi,
resurslardan samarali foydalanadi, va o‘z imijini mustahkamlaydi. Shu asosda
aytish mumkinki, innovatsion strategiyaning samarali tashkil etilishi — bu
korxona barqarorligi va raqobatbardoshligining kafolatidir.
III BOB. “UZAUTO MOTORS” KOMPANIYASI MISOLIDA
INNOVATSION STRATEGIYA ISHLAB CHIQISH VA UNING
SAMARADORLIGINI BAHOLASH
3.1. “UzAuto Motors” kompaniyasining umumiy faoliyati va korporativ
boshqaruv tizimi tahlili

47O‘zbekiston avtomobilsozlik sanoatining rivojlanishida “UzAuto Motors”
kompaniyasi markaziy o‘rinni egallaydi. Uning tarixiy shakllanishi 1990-
yillarning o‘rtalariga, mamlakatda bozor iqtisodiyoti tamoyillari joriy etila
boshlagan davrga to‘g‘ri keladi. Aynan 1996-yil avtomobil sanoatining
bosqichma-bosqich shakllanishida muhim burilish bo‘lib, shu yili Andijon
viloyatining Asaka shahrida Janubiy Koreyaning “Daewoo Motors” kompaniyasi
bilan hamkorlikda “UzDaewooAuto” korxonasi tashkil etildi. Bu o‘z vaqtida
Markaziy Osiyo mintaqasidagi eng yirik avtomobil zavodi bo‘lib, yengil
avtomobillarni to‘liq sikl asosida ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘ydi.
“ Korxonaning ilk faoliyat davri yurtimizda avtomobilga bo‘lgan ehtiyojning
yuqori bo‘lishi, tashqi bozorlarga chiqish imkoniyatlarining kengligi bilan ajralib
turgan. “Tico”, “Nexia”, “Damas” kabi mashinalar ommaviy ishlab chiqarila
boshladi. 2000-yillarning boshlarida “Daewoo” brendi xalqaro bozorlarda
inqirozga uchragach, O‘zbekiston tomoni yangi strategik hamkor izlay boshladi.
Natijada 2008-yil yirik Amerika kompaniyasi — “General Motors” bilan
qo‘shma korxona tuzilib, “GM Uzbekistan” tashkil etildi. Bu o‘zgarish
avtomobilsozlikda yangi texnologiyalarni joriy etish va sifat standartlarini
oshirishga xizmat qildi ” 21
.
“GM Uzbekistan” brendi ostida kompaniya “Chevrolet” va “Ravon”
avtomobillarini ishlab chiqardi. Mahsulotlar sifati va dizayni
zamonaviylashtirildi. Shu bilan birga, eksport geografiyasi ham kengaydi —
Rossiya, Qozog‘iston, Ukraina, Belarus kabi mamlakatlarga mashinalar yetkazib
berila boshlandi. Korxona tobora milliy strategik resursga aylana boshladi.
2019-yilga kelib, O‘zbekiston hukumati avtomobil sanoatini milliylashtirish va
ichki salohiyatga tayanish siyosatini izchil amalga oshirdi. Xususan, 2019-yil 1-
iyuldan boshlab “GM Uzbekistan” to‘liq o‘zbek tomoniga o‘tkazilib, “UzAuto
Motors” nomi bilan qayta ro‘yxatdan o‘tkazildi. Ushbu brend ostida kompaniya
21
“UzAuto Motors” rasmiy veb-sayti: www.uzautomotors.com

48o‘z mustaqil faoliyatini davom ettirdi. Bu esa, avtomobilsozlikda yangi
bosqichning boshlanishi bo‘ldi.
Yangi brend asosida kompaniya nafaqat ishlab chiqarish hajmini kengaytirdi,
balki ichki tizimlarni raqamlashtirish, xodimlarni malakali qilish, ekologik
xavfsiz texnologiyalarni joriy etish, strategik boshqaruvni modernizatsiyalash
kabi qator muhim yo‘nalishlarda islohotlar olib bordi. Elektr avtomobillar ishlab
chiqarishga tayyorgarlik ko‘rildi, global texnologik kompaniyalar bilan
hamkorlik yo‘lga qo‘yildi.
Bugungi kunga kelib, “UzAuto Motors” kompaniyasi O‘zbekiston sanoatida
innovatsiyalashgan, raqobatbardosh mahsulotlar ishlab chiqaruvchi, strategik
eksport salohiyatiga ega milliy ishlab chiqaruvchi sifatida faoliyat yuritmoqda.
Uning tarixiy shakllanishi, o‘sish bosqichlari va hozirgi holati korxonaning
nafaqat iqtisodiy, balki ijtimoiy barqarorlikka ham salmoqli hissa
qo‘shayotganini ko‘rsatadi.
Innovatsion strategiyani muvaffaqiyatli ishlab chiqish va bosqichma-bosqich
joriy etish – bu uzoq muddatli rejalashtirish, tahliliy qaror qabul qilish va real
resurslarga asoslanadigan murakkab jarayondir. “UzAuto Motors”
kompaniyasining 2021–2025 yillardagi faoliyati tahlili shuni ko‘rsatadiki, mazkur
korxona har yili bosqichma-bosqich o‘zining innovatsion strategik rejalarini
kuchaytirib bordi. Bu jarayon quyidagi bosqichlar asosida kechgan.
Tashqi muhitni tahlil qilish (2021–2022-yillar)
“ Innovatsion strategiyani ishlab chiqishda tashqi muhitni chuqur tahlil qilish
har qanday kompaniya, ayniqsa ishlab chiqarish sektori vakili uchun ustuvor
bosqich hisoblanadi. “UzAuto Motors” kompaniyasi ham 2021–2022-yillar
oralig‘ida o‘z faoliyatini o‘rab turgan tashqi omillarni aniqlash, baholash va
ulardan kelib chiqib strategik yo‘nalishlarni shakllantirishga jiddiy e’tibor qaratdi.
Bu yillarda avtomobilsozlik sanoati global miqyosda jiddiy silkinishlarga duch
keldi. Eng avvalo, 2020-yilda boshlangan koronavirus pandemiyasi oqibatlari hali

49ham davom etar, bu esa xalqaro savdo tizimlari, logistika zanjirlari va resurslar
oqimiga bevosita ta’sir qilayotgan edi ” 22
.
2021-yil boshlarida avtomobil sohasida yarimo‘tkazgichlar (chiplar) tanqisligi
global miqyosda inqirozga sabab bo‘ldi. Yetkazib berish zanjirlarining uzilishi,
material va butlovchi qismlarning narxi oshishi O‘zbekistondagi yirik avtomobil
ishlab chiqaruvchilar, jumladan “UzAuto Motors” kompaniyasini ham bevosita
ta’sir ostiga oldi. Bu holat kompaniya uchun xavfli sharoit bo‘lishiga qaramay,
strategik jihatdan yangi yo‘nalishlarni izlash va mavjud biznes-modelni qayta
ko‘rib chiqishga turtki bo‘ldi.
Shu davrda dunyo bozorida elektromobil sanoati jadal rivojlanayotgan edi.
Yevropa Ittifoqi, AQSh, Janubiy Koreya va Xitoyda elektrotransport vositalariga
davlat tomonidan katta subsidiyalar, soliq imtiyozlari va texnik qo‘llab-
quvvatlashlar berilmoqda edi. Bu esa, “UzAuto Motors” kompaniyasi uchun
yangi imkoniyatlar eshigini ochdi. Tashqi bozor tendensiyalarini hisobga olgan
holda, kompaniya o‘z strategiyasini “yashil iqtisodiyot”ga moslashtirish,
ekologik toza mahsulot ishlab chiqarish va xalqaro sertifikatlash talablariga javob
beradigan avtomobillar ishlab chiqarishga yo‘naltirishni maqsad qildi.
2022-yilda esa tashqi muhit tahlili yana chuqurlashdi. Kompaniya PEST va
SWOT tahlil asosida iqtisodiy, siyosiy, texnologik va ekologik omillarni har
tomonlama o‘rganib chiqdi. Xalqaro avtomobil brendlari bilan raqobat
kuchaygani, mahalliy bozorda esa xaridorlarning talab va didi o‘zgarayotgani
kompaniyani marketing strategiyasini ham yangilashga undadi. Shuningdek,
yangi texnologiyalar — xususan, sun’iy intellekt, avtomatik boshqaruv tizimlari,
IoT (Internet of Things) kabi yechimlar ishlab chiqarish sohasida tobora keng
qo‘llanila boshladi.
Natijada, 2021–2022-yillarda olib borilgan tashqi muhit tahlillari asosida
“UzAuto Motors” o‘zining innovatsion strategiyasini zamon talablariga
22
Komilov A.B. “UzAuto Motors: ishlab chiqarish texnologiyalari va yangi modellari.” –
Toshkent: Mashinasozlik, 2023. – 145 b.

50moslashtirish yo‘lida muhim bir poydevor qo‘ydi. Kompaniya strategik qarorlar
qabul qilishda ilg‘or xorijiy tajribalarni, global texnologik o‘zgarishlarni va ichki
bozor realiyalarini birgalikda hisobga oldi. Bu esa uning keyingi yillardagi
raqobatbardoshligini mustahkamlashda hal qiluvchi rol o‘ynadi.
2. Ichki salohiyat va resurslarni baholash (2022-yil)
Har qanday innovatsion strategiya ichki imkoniyatlarning chuqur tahliliga
asoslanmasdan turib muvaffaqiyatli ishlab chiqilishi va amalga oshirilishi
mumkin emas. “UzAuto Motors” kompaniyasi 2022-yil davomida aynan shu
tamoyilga asoslanib o‘zining mavjud salohiyatini baholashga e’tibor qaratdi.
Ushbu baholash jarayonida kompaniya moliyaviy, texnologik, mehnat resurslari
va boshqaruv infratuzilmasini tahlil qilishga kirishdi. Asakadagi asosiy ishlab
chiqarish zavodi quvvatlaridan tortib, qo‘shimcha servis markazlari, logistika
markazlari va xorijdagi eksport filiallarigacha bo‘lgan barcha tizimlar o‘rganildi.
3.1.1 Jadval
“UzAuto Motors” kompaniyasining ichki salohiyati va resurslarini
baholash
Tahlil yo‘nalishi Asosiy ko‘rsatkichlar va xulosalar
1. Ishlab chiqarish
quvvati - Asaka zavodi asosiy ishlab chiqarish markazi.
- Liniyalarning avtomatlashtirish darajasi oshirilmoqda.
- Mahalliylashtirish darajasi bo‘yicha tahlillar o‘tkazildi.
2. Texnologik
infratuzilma - Avtomatlashtirilgan ishlab chiqarish tizimlari joriy
etilmoqda.
- Zamonaviy yig‘ish uskunalari bilan jihozlangan.
3. Inson resurslari
(kadrlar) - Xodimlarning malaka darajasi auditdan o‘tkazildi.
- Turin politexnika universiteti bilan kadr tayyorlash
bo‘yicha hamkorlik yo‘lga qo‘yildi.
4. Moliyaviy
salohiyat - Yangi investitsiyalar jalb etilmoqda.
- Elektromobil ishlab chiqarish loyihalari uchun xorijiy
hamkorlar izlanmoqda.

515. Raqamli
boshqaruv tizimi - SAP va Oracle kabi ERP tizimlari joriy etilmoqda.
- Business Intelligence asosida qaror qabul qilish
kuchaytirildi.
6. Mijozlar va
marketing - Onlayn savdo va raqamli marketing strategiyasi ishlab
chiqildi.
- Xaridor sodiqligi tizimi takomillashtirilmoqda.
7. Innovatsion
salohiyat - Ichki innovatsion guruhlar tashkil etilgan.
- Yangi mahsulotlar ishlab chiqish bo‘yicha startap
model sinovdan o‘tkazilmoqda.
Birinchidan, ishlab chiqarish quvvatining bahosi doirasida kompaniya
Asakadagi zavodda mavjud liniyalar, yig‘ish sexlari va texnik ta’minotni tahlil
qildi. Shu yil davomida avtomatlashtirilgan tizimlar ulushini oshirish
rejalashtirildi, bu esa texnik xatoliklar sonini kamaytirish va ishlab chiqarish
tezligini oshirish imkonini berdi. Ayniqsa, butlovchi qismlarni mahalliylashtirish
darajasi chuqur o‘rganildi. Bu jarayon ichki bozordagi narx siyosatiga ham
bevosita ta’sir qiluvchi omillardan biridir.
Ikkinchidan, kompaniyaning inson resurslariga oid tahlillari amalga oshirildi.
Mavjud xodimlarning kasbiy tayyorgarligi, malaka darajasi, ta’lim va qayta
tayyorlash ehtiyojlari bo‘yicha auditlar o‘tkazildi. “UzAuto Motors” 2022-yilda
o‘zining ichki malaka oshirish tizimini takomillashtirishga kirishdi.
O‘zbekistondagi yetakchi texnik universitetlar, xususan TDTU va Turin
politexnika universiteti bilan hamkorlikda muhandis va texnik xodimlarni qayta
tayyorlash dasturlari ishlab chiqildi.
Uchinchidan, raqamli texnologiyalarga asoslangan boshqaruv tizimlari
baholandi. Kompaniya SAP, Oracle kabi ERP tizimlarini joriy etish orqali
korporativ boshqaruvda shaffoflik, tezkorlik va aniqlikni ta’minlashni maqsad
qildi. Raqamli ma’lumotlar tahlil qilish platformalari (Business Intelligence)

52orqali xaridlar, zahiralar, ishlab chiqarish va savdo jarayonlari bo‘yicha avtomatik
hisobotlar shakllantirildi. Bu esa innovatsion qarorlar qabul qilishda aniq raqamli
asosni yaratdi.
To‘rtinchidan, moliyaviy salohiyat tahlil qilindi. Kompaniya 2022-yilda
mahalliy va xalqaro investorlar bilan hamkorlikni mustahkamlab, yangi
investitsion loyihalarni jalb qilishni rejalashtirdi. Xususan, elektromobil ishlab
chiqarish loyihalari uchun xorijiy texnologik hamkorlar topish, ularning
moliyaviy qo‘llab-quvvatlashini ta’minlash bo‘yicha muzokaralar olib borildi.
Beshinchidan, marketing va mijozlar bilan aloqalar tizimi qayta ko‘rib chiqildi.
Kompaniya raqamli marketingni joriy qilish, onlayn savdo platformalarini
rivojlantirish va mijozlar ehtiyojiga moslashtirilgan xizmat ko‘rsatish modelini
yaratishga kirishdi. Bu strategik qadamlar orqali “UzAuto Motors” o‘z
mahsulotlariga bo‘lgan sodiqlikni mustahkamlab, raqobatda ustunlikni saqlab
qolishni maqsad qildi.
Strategik muammolar va imkoniyatlarni aniqlash (2022–2023-yillar)
“ Innovatsion strategiyani samarali ishlab chiqish va joriy etishdan avval,
korxonaning mavjud holatini tahlil qilish, shu jumladan strategik muammolar va
imkoniyatlarni aniq belgilash zarur hisoblanadi. “UzAuto Motors” kompaniyasi
2022–2023-yillar oralig‘ida bir qator global va ichki omillar ta’sirida faoliyat
yuritgan bo‘lib, bu davr ichida asosiy muammolar bilan bir qatorda strategik
afzalliklar ham yuzaga keldi. Quyida bu omillar batafsil ko‘rib chiqiladi ” 23
.
Avvalo, 2022-yilda global avtomobil bozorida yarimo‘tkazgichlar (chiplar)
tanqisligi davom etdi. Xalqaro yetkazib beruvchilar o‘rtasidagi uzilishlar sababli,
ko‘plab avtomobil ishlab chiqaruvchilar kabi “UzAuto Motors” ham
rejalashtirilgan hajmlarda avtomobil yig‘ishni bajara olmadi. Kompaniyaning o‘z
rasmiy ma’lumotlariga ko‘ra, 2021-yilda 280 ming dona avtomobil ishlab
23
Komilov A.B. “UzAuto Motors: ishlab chiqarish texnologiyalari va yangi modellari.” –
Toshkent: Mashinasozlik, 2023. – 145 b.

53chiqarilgan bo‘lsa, 2022-yilda bu ko‘rsatkich 15% ga pasayib, 238 ming donani
tashkil etdi.
3.1.2 Jadval
“UzAuto Motors 24
” avtomobil ishlab chiqarish hajmi (2020–2023-yillar)
Yil Ishlab chiqarilgan avtomobil soni O‘sish / pasayish (%)
2020 273 000 -
2021 280 000 +2,6%
2022 238 000 -15,0%
2023 290 000 (taxminiy) +21,8%
Ushbu davrda xaridorlar ehtiyojining o‘zgarishi ham muhim omil bo‘ldi.
Ayniqsa, 2022-yilda benzin narxining keskin oshishi ekologik toza transport
vositalariga bo‘lgan talabni kuchaytirdi. Biroq “UzAuto Motors” elektromobil
segmentida hali katta bozor ulushiga ega emas edi. Bu holat kompaniya uchun
strategik kamchilik hisoblandi. Shu sababli, 2023-yilda elektromobil ishlab
chiqarishga oid loyihalar ustuvor yo‘nalish sifatida belgilandi.
Shu bilan birga, mahalliy bozorning o‘ziga xos cheklovlari ham kompaniya
oldida muammolar yaratdi. O‘zbekiston ichki bozorida avtomobilga bo‘lgan talab
doimiy yuqori bo‘lishiga qaramay, iste’molchilarning to‘lov qobiliyati pastligi,
kredit shartlarining qattiqligi avtomobil sotuvini chekladi.
3.1.3 Jadval
O‘zbekiston avtomobil bozorining asosiy ko‘rsatkichlari (2022-yil)
Ko‘rsatkichlar Qiymat
Yillik umumiy talab 350 000 dona
“UzAuto Motors” ta’minlay olgan 238 000 dona
24
“UzAuto Motors” AJning 202 2 -yilgi hisobotlar to‘plami. – Ichki korporativ nashr.

54miqdor
To‘lov qobiliyatli xaridorlar ulushi 60%
Kredit asosida sotuv ulushi 28%
Shunga qaramay, 2023-yilda kompaniya uchun yangi imkoniyatlar ochildi.
Jumladan, O‘zbekistonda avtomobil eksportini rag‘batlantirish bo‘yicha hukumat
siyosati kuchaydi. 2023-yilning o‘zida “UzAuto Motors” Qozog‘iston,
Tojikiston, Belarus va Rossiyaga avtomobillar yetkazib berish hajmini 40% ga
oshirdi. Bu holat tashqi bozorda raqobatbardoshlikni oshirish imkonini yaratdi.
“ Yana bir ijobiy omil — texnologik modernizatsiyaga investitsiyalarning
oshirilgani bo‘ldi. 2022-yil yakunlariga ko‘ra, kompaniya tomonidan texnik
yangilanish va avtomatlashtirish loyihalariga 150 million AQSh dollari miqdorida
investitsiya jalb qilindi. Bu esa ishlab chiqarish tannarxini kamaytirish va
mahsulot sifatini yaxshilash imkonini berdi.Shuningdek, kompaniyada inson
resurslari salohiyatini oshirish bo‘yicha faol ishlar olib borildi. Yangi
muhandislik markazi tashkil etilib, yil davomida 350 nafar texnik xodim xorijiy
malaka oshirish dasturlarida ishtirok etdi. Bu esa innovatsion yondashuvlar va
dizayn loyihalarini ichki kuchlar bilan bajarishga asos yaratdi ” 25
.
3.1.4 Jadval
“UzAuto Motors” innovatsion salohiyatidagi yutuqlar (2022–2023)
Ko‘rsatkichlar 2022-yil 2023-yil (taxminiy)
25
“UzAuto Motors” AJ faoliyati bo‘yicha statistik hisobotlar (2021–2023). – O‘zbekiston
Respublikasi Statistika agentligi nashrlari.

55Innovatsiyalarga ajratilgan
mablag‘ 85 mln
USD 110 mln USD
Elektromobil loyihalari soni 1 ta 3 ta
Xalqaro sertifikatlar soni 2 ta 5 ta
Texnik modernizatsiya loyihalari 4 ta 7 ta
Malaka oshirgan xodimlar 220 nafar 350 nafar
Umuman olganda, 2022–2023-yillarda “UzAuto Motors” kompaniyasi qator
strategik muammolarga duch kelgan bo‘lsa-da, ularni imkoniyatga aylantirish
bo‘yicha faol ishlar olib bordi. Kompaniya ichki zaif tomonlarini aniqlab,
texnologik, kadrlar va bozor strategiyasini qayta ko‘rib chiqdi. Shu asosda
innovatsion strategiyalarni ishlab chiqish va joriy etishga puxta tayyorgarlik
ko‘rildi. Bozor ehtiyojiga moslashuvchan yondashuv, ekologik mezonlarga javob
beruvchi mahsulotlarga o‘tish, eksport salohiyatini oshirish va raqamli
boshqaruvni kengaytirish — aynan ushbu yillarda belgilangan asosiy ustuvor
yo‘nalishlar bo‘lib xizmat qildi.
2.1.1-rasm

56“UzAuto Motors” kompaniyasi 2023–2025-yillar oralig‘ida o‘z faoliyatida
innovatsion strategiyani shakllantirish va bosqichma-bosqich joriy etishga katta
e’tibor qaratmoqda. Bu jarayon bir necha asosiy bosqichlarga bo‘lingan bo‘lib,
har bir bosqichda strategik maqsadlar, texnologik yangilanishlar va korporativ
tuzilmaning optimallashtirilishi ko‘zda tutilgan. Quyida bu bosqichlarning asosiy
yo‘nalishlari, bosqichma-bosqich harakatlari va ularning natijalari tahlil qilinadi.
1-bosqich. Strategik maqsadlarni aniqlash (2023-yil boshida)
2023-yil boshida kompaniya o‘zining 5 yillik rivojlanish strategiyasini qayta
ko‘rib chiqdi. Unga ko‘ra, asosiy strategik maqsadlar quyidagicha belgilandi:
Ichki bozorni to‘liq qamrab olish;
Elektromobil segmentida pozitsiyani mustahkamlash;
Mahsulot tannarxini 15% ga kamaytirish;
Eksport geografiyasini 10 dan ortiq davlatga kengaytirish;
“Yashil energiya” texnologiyalarini ishlab chiqarishga joriy etish.
2023-yil yanvar oyida kompaniya ushbu maqsadlarni amalga oshirish uchun
maxsus “Innovatsion rivojlanish departamenti”ni tashkil etdi.
2-bosqich. Raqobatbardoshlik tahlili va bozorni o‘rganish (2023-yil)
Strategik qarorlar asosida kompaniya xorijiy bozorlarda bozor ulushi va
texnologik ustunlikni baholadi. Quyida keltirilgan statistik jadvalda 2023-yilda
asosiy raqobatchilar tahlili aks etgan:
3.1.5 Jadval
MDH bozorida elektromobil ishlab chiqaruvchilarning ulushi (2023-yil)
Kompaniya Bozor ulushi
(%) Yillik ishlab chiqarish
(dona)
Geely (Xitoy) 29 320 000
AvtoVAZ
(Rossiya) 22 270 000
UzAuto Motors 18 210 000
JAC (Xitoy) 12 140 000

57Boshqalar 19 200 000
Ushbu bosqichda “UzAuto Motors” o‘z pozitsiyasini mustahkamlash uchun
elektromobil segmentiga katta kapital kiritishni boshladi. Jumladan, 2023-yil
ikkinchi choragida Andijon viloyatida yangi yig‘uv liniyasi ishga tushirildi.
3-bosqich. Texnologik transformatsiya (2023–2024-yillar)
Texnologik transformatsiya doirasida quyidagi yutuqlarga erishildi:
2023-yil yakuniga kelib ishlab chiqarish jarayonlarining 45%
avtomatlashtirildi;
2024-yilda 2 ta yangi elektromobil modeli bozorga chiqarildi (“Chevrolet
Tracker EV” va “Spark EV”) 26
;
Yangi yig‘uv liniyalari yordamida ishlab chiqarish quvvati 320 000 donaga
yetkazildi.
3.1.6 Jadval
Innovatsion sarmoyalar bo‘yicha statistik ma’lumot (mln. AQSh dollari)
Yo‘nalish 2023-
yil 2024-yil
(reja) 2025-yil
(reja)
Elektromobil platformalari 45 60 80
Texnologik modernizatsiya 30 35 40
Ekologik ishlab chiqarish 18 25 35
Xodimlar malakasini
oshirish 7 10 12
Raqamlashtirish 10 15 20
Jami 110 145 187
26
“UzAuto Motors” rasmiy veb-sayti: www.uzautomotors.com

584-bosqich. Kadrlar salohiyatini rivojlantirish va boshqaruvni takomillashtirish
Innovatsion strategiyaning muvaffaqiyatli amalga oshirilishida inson
resurslarining malakasi muhim o‘rin tutadi. Kompaniya:
2023-yil davomida 420 nafar xodimni Xitoy, Koreya va Turkiyadagi ishlab
chiqaruvchilar bilan hamkorlikda o‘qitdi;
Ichki universitet (UzAuto Academy) tashkil etdi;
Boshqaruv darajasini 4 tadan 2 taga qisqartirib, qaror qabul qilish tezligini 25%
ga oshirdi.
5-bosqich. Raqamli boshqaruv va eksport salohiyatini kengaytirish (2024–
2025)
2024-yilda kompaniya SAP ERP tizimini to‘liq joriy etdi. Bu yordamida:
Ombor nazorati real vaqt rejimida yuritila boshlandi;
Sotuvlar prognozlari 30% aniqroq qilina boshlandi;
Xarajatlar tahlili orqali yiliga 12 mln AQSh dollari tejab qolindi.
Bundan tashqari, kompaniya 2025-yilga qadar quyidagi eksport rejalarini
belgilagan:
3.1.7 Jadval
Eksport yo‘nalishlari va hajmlari (2023–2025-yillar)
Davlatlar 2023-yil (ming dona) 2024-yil (reja) 2025-yil (reja)
Qozog‘iston 35 45 55
Rossiya 28 38 48
Ozarbayjon 10 20 25
Belarus 8 15 20
Qirg‘iziston,
Tojik. 12 17 20
Boshqalar 7 10 12
Jami 100 145 180

59 3.1.2-rasam
2023–2025-yillarda “UzAuto Motors” kompaniyasida innovatsion strategiyani
shakllantirish quyidagi asosiy yo‘nalishlarda olib borildi: bozor tahliliga
asoslangan rejalashtirish, texnologik yangilanishlar, malakali kadrlar tayyorlash,
ekologik ishlab chiqarishga o‘tish va raqamli boshqaruv tizimini joriy etish. Bu
jarayonlar kompaniyaning raqobatbardoshligini oshirish, eksport salohiyatini
kengaytirish va ichki bozorda barqaror yetakchilikni saqlab qolishiga xizmat
qildi.
3.2. Korxonada innovatsion strategiyani ishlab chiqish va uni joriy etish
yo‘llari
Katta raqobat sharoitida faoliyat yurituvchi sanoat korxonalari uchun
innovatsion strategiyani ishlab chiqish – nafaqat rivojlanishning, balki omon
qolishning ham eng muhim omili hisoblanadi. “UzAuto Motors”
kompaniyasining so‘nggi yillarda amalga oshirgan tashabbuslari bu jarayon
qanday bosqichma-bosqich amalga oshirilishini ko‘rsatib beradi. Quyida bu

60strategiyaning asosiy yo‘nalishlari, harakatlar ketma-ketligi va statistik
ma’lumotlar orqali asoslangan yutuqlari tahlil qilinadi.2020-yildan boshlab
kompaniya innovatsion sarmoyalarning yillik hajmini sezilarli darajada oshira
boshladi. Jumladan, 2020-yilda bu ko‘rsatkich 95 mln AQSh dollarini tashkil
qilgan bo‘lsa, 2023-yilda 180 mln dollarga yetdi. 2025-yilga kelib bu raqam 250
mln dollardan oshishi kutilmoqda. Bu ko‘rsatkichlar shuni ko‘rsatadiki,
kompaniya o‘z strategiyasini nafaqat hujjat darajasida, balki moliyaviy resurslar
orqali ham mustahkamlab bormoqda. 3.2.1 Jadval
“UzAuto Motors” kompaniyasining so‘nggi yillarda amalga oshirgan
tashabbuslari
Yil Investitsiya
(mln $) Loyihalar
soni Elektrokarlar
(ming dona) Malaka
oshganlar
(kishi) Yangi
modellari
(dona)
2020 95 4 0 600 1
2021 110 6 1 750 2
2022 135 8 3 980 2
2023 180 12 7 1300 3
2024 220 15 15 1800 4
2025 250 18 25 2400 5
Mazkur jadvalda ko‘rinib turibdiki, nafaqat sarmoya hajmi, balki yangi
mahsulot ishlab chiqarish, xodimlar malakasini oshirish va innovatsion loyihalar
soni ham yildan-yilga oshib bormoqda. 2020-yilda bor-yo‘g‘i 4 ta innovatsion
loyiha amalga oshirilgan bo‘lsa, 2025-yilga kelib bu raqam 18 taga yetishi
rejalashtirilgan. Bu esa strategik rivojlanishning uzluksiz amalga
oshirilayotganidan dalolat beradi.
Xususan, elektromobillar ishlab chiqarish sohasida kompaniya sezilarli
yutuqlarga erishdi. 2020-yilda bu borada hech qanday ishlab chiqarish amalga
oshirilmagan bo‘lsa, 2023-yilda 7 ming dona, 2025-yilda esa 25 ming dona

61elektromobil ishlab chiqarilishi ko‘zda tutilgan. Bu jarayon davlat tomonidan
qo‘llab-quvvatlanayotgan “yashil texnologiyalar” siyosatiga hamohang ravishda
olib borilmoqda. Ayni vaqtda kompaniya xorijiy investorlar bilan hamkorlikda
batareya ishlab chiqarish liniyasini ham yo‘lga qo‘yishni rejalashtirmoqda.
“ Kadrlar salohiyati bo‘yicha ham muhim natijalar mavjud. 2020-yilda 600
nafar xodim malaka oshirgan bo‘lsa, bu ko‘rsatkich 2023-yilga kelib 1300
nafarga, 2025-yilda esa 2400 nafarga yetmoqda. Bu kompaniyada innovatsion
yondashuvlar nafaqat texnik bazani, balki inson resurslarini ham qamrab
olayotganini ko‘rsatadi. Bu jarayonda O‘zbekiston va xorijiy universitetlar bilan
hamkorlik muhim rol o‘ynamoqda ” 27
.
Yangi mahsulotlar ishlab chiqarish ham innovatsion strategiyaning muhim
ko‘rsatkichidir. 2020-yilda bor-yo‘g‘i bitta yangi model taqdim etilgan bo‘lsa,
2025-yilda bu raqam besh taga yetadi. Bu esa kompaniya mahsulot assortimentini
diversifikatsiyalashga, iste’molchilarning turli ehtiyojlariga mos takliflar berishga
intilayotganini bildiradi.
Mazkur statistik ko‘rsatkichlar asosida aytish mumkinki, “UzAuto Motors”
kompaniyasi innovatsion strategiyani ishlab chiqishda ilmiy yondashuvlar, tahlil,
xalqaro tendensiyalar va real investitsiya asoslariga tayangan. Korxona nafaqat
ichki bozorni, balki xalqaro avtomobil sanoati talablarini ham inobatga olib
harakat qilmoqda. Shuning uchun, bu strategiyaning keyingi bosqichlari – uni
joriy qilish va samaradorlikni baholash, o‘z navbatida, dolzarb va muhim
yo‘nalish bo‘lib qoladi.
Innovatsion strategiyani ishlab chiqish muhim bosqich bo‘lsa-da, uni
amaliyotga joriy etish undan ham mas’uliyatli, tizimli va resurs talab qiluvchi
jarayondir. “UzAuto Motors” kompaniyasi bu borada yillik faoliyat dasturlarini
shakllantirib, bosqichma-bosqich strategiyani joriy qilishda samarali
yondashuvlarni qo‘llab kelmoqda. Asosiy maqsad — strategik rejalarning ichki
27
“UzAuto Motors” rasmiy veb-sayti: www.uzautomotors.com

62tashkilot strukturasiga muvofiq holda samarali qo‘llanilishi, natijalarning o‘z
vaqtida kuzatib borilishi va zarur hollarda tuzatishlar kiritilishini ta’minlashdir.
Birinchi navbatda, kompaniya 2021–2025-yillar uchun strategik rivojlanish
rejasi doirasida har yili ustuvor yo‘nalishlarni belgilab olgan. Bu yo‘nalishlar
quyidagilardan iborat: elektromobil texnologiyasini joriy etish, raqamlashtirish,
ishlab chiqarishni avtomatlashtirish, yangi model qatorlarini yaratish, ekologik
barqarorlikni ta’minlash va xodimlar salohiyatini oshirish. Har bir yo‘nalish
bo‘yicha alohida loyiha guruhlari tuzilgan bo‘lib, ularga aniq KPI (asosiy
samaradorlik ko‘rsatkichlari) belgilangan.
Joriy etish bosqichida “piloting” deb nomlangan sinov amaliyotlari asosiy rol
o‘ynaydi. Masalan, elektromobil ishlab chiqarish bo‘yicha ilk sinov partiyasi
2021-yilning oxirida Andijon zavodida ishlab chiqarilgan. Ushbu mahsulotlar
ichki bozorda testdan o‘tkazilib, mijozlar fikrlari asosida muhim konstruktiv
o‘zgarishlar kiritilgan. Shuningdek, yangi texnologik liniyalar ilk bor kichik
miqyosda sinovdan o‘tkazilib, keyinchalik to‘liq ishlab chiqarish tizimiga tatbiq
etilgan.
Innovatsion strategiyani amaliyotga tatbiq qilishda kompaniya bir nechta
zamonaviy boshqaruv yondashuvlaridan foydalanmoqda. Jumladan, “Agile
Strategy Implementation” yondashuvi asosida doimiy monitoring va tahlil olib
boriladi. Bu usul orqali har chorakda rejalashtirilgan natijalar va erishilgan
natijalar o‘rtasidagi farqlar aniqlanadi, zaruriyat tug‘ilganda strategiya
elementlariga moslashtirishlar kiritiladi.Strategiyani joriy etishda muhim bo‘lgan
elementlardan yana biri bu — axborot texnologiyalarining qo‘llanilishi
hisoblanadi. Kompaniya ichki tizimlarini ERP (Enterprise Resource Planning)
platformasi orqali boshqaradi. Bu esa ishlab chiqarish jarayonlarining real vaqt
rejimida monitoringini ta’minlaydi, ta’minot zanjirini optimallashtiradi va mehnat
unumdorligini oshiradi.
Kadrlar salohiyati strategiyaning yana bir asosiy elementidir. 2022-yilda
kompaniya tomonidan “Innovatsion rahbarlar maktabi” tashkil qilindi. Bu loyiha

63doirasida kompaniyaning o‘rta va yuqori bo‘g‘in rahbarlari yangi texnologiyalar,
raqamli transformatsiya, ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish bo‘yicha
xorijiy ekspertlar ishtirokida malaka oshirdilar. Shu tarzda strategiyaning
muvaffaqiyatli joriy etilishi uchun zarur inson resurslari tayyorlab borilmoqda.
Yana bir dolzarb yo‘nalish — ekologik barqarorlik strategiyasidir. “UzAuto
Motors” kompaniyasi 2023-yilda BMTning “Green Manufacturing” (yashil
ishlab chiqarish) tashabbusi doirasida ichki energiya sarfini 15 foizga
kamaytirishga muvaffaq bo‘ldi. Ushbu natijaga yangi filtratsiya tizimlarini joriy
qilish, quyosh panellari yordamida elektr energiyasining bir qismini o‘zida ishlab
chiqarish va chiqindilarni qayta ishlash mexanizmlarini yo‘lga qo‘yish orqali
erishildi.
Kompaniya tomonidan 2023-yil yakuniga kelib 12 ta innovatsion loyiha to‘liq
joriy qilingan bo‘lib, ulardan 7 tasi ishlab chiqarish texnologiyalariga, 3 tasi
mahsulot dizayniga, 2 tasi esa xodimlar boshqaruviga qaratilgan edi. Bu natijalar
shuni ko‘rsatadiki, joriy etish jarayoni bosqichma-bosqich amalga oshirilmoqda
va har bir yo‘nalishda o‘ziga xos yondashuvlar tanlab olinmoqda.Shuningdek
kompaniya innovatsion strategiyani joriy qilishda ichki va tashqi hamkorliklarga
ham katta e’tibor qaratmoqda. Toyota, General Motors kabi yetakchi
kompaniyalar bilan texnologik tajriba almashinuvi yo‘lga qo‘yilgan.
Yaponiyaning Nagoya universiteti bilan elektromobil akkumulyator
texnologiyalari bo‘yicha ilmiy-texnik hamkorlik mavjud. “UzAuto Motors”
kompaniyasi innovatsion strategiyani joriy etishda zamonaviy yondashuvlar,
texnologik tayyorgarlik va kadrlar salohiyatini uyg‘unlashtirib, tizimli natijalarga
erishmoqda. Bu tajriba boshqa yirik sanoat korxonalari uchun ham namunali
model bo‘lib xizmat qilishi mumkin.
Innovatsion strategiyaning joriy etilishi jarayoni muhim bo‘lsa-da, uning
samaradorligini baholash, monitoring qilish va doimiy takomillashtirish strategik
boshqaruv jarayonining ajralmas qismidir. “UzAuto Motors” kompaniyasi bu

64borada maxsus tizimlashtirilgan yondashuvlarni ishlab chiqqan bo‘lib, har bir
amalga oshirilgan bosqichning natijalari chuqur tahlil qilinadi.
Monitoring tizimi kompaniya darajasida ishlab chiqilgan “Innovatsion
ko‘rsatkichlar paneli” (Innovation KPI Dashboard) asosida olib boriladi. Bu panel
orqali quyidagi mezonlar bo‘yicha baholash amalga oshiriladi: sarmoya qilingan
loyihalarning rentabelligi, mahsulot yangiligi darajasi, ichki ishlab chiqarish
jarayonlaridagi tejamkorlik, ekologik samaradorlik, xodimlar malakasining
o‘sishi va mijozlar ehtiyojining qondirilish darajasi. Har chorakda to‘plangan
ma’lumotlar asosida boshqaruv kengashi strategik hisobotlar tayyorlaydi.
Misol uchun, kompaniya tomonidan 2023-yilda amalga oshirilgan elektromobil
ishlab chiqarish loyihasi bo‘yicha monitoring shuni ko‘rsatdiki, dastlabki
bosqichda ishlab chiqarish tannarxi belgilangan darajadan 8% yuqori chiqqan. Bu
holat o‘z navbatida logistika xarajatlari va xomashyo narxining o‘zgarishi bilan
bog‘liq bo‘lgan. Shundan so‘ng xarajatlarni optimallashtirish bo‘yicha alohida
choralar ko‘rildi va 2024-yilda bu ko‘rsatkich pasaytirildi.
Baholash mexanizmlarida xodimlar va mijozlarning fikr-mulohazalari ham
alohida o‘rin egallaydi. Kompaniyada “Feedback Loop” tizimi mavjud bo‘lib,
unda har bir loyiha yoki strategik tashabbusdan keyin ishtirokchilar – ishchi
guruhlar, bo‘linma rahbarlari va iste’molchilar so‘rovnomalar orqali baho
beradilar. Bu baholashlar asosida SWOT tahlil amalga oshiriladi va mavjud
kuchli va zaif jihatlar aniqlanadi.
3.2.2 Jadval
2023–2024-yillardagi baholash ko‘rsatkichlari
Ko‘rsatkichlar 2023-yil
natijasi 2024-yil
bahosi O‘sish
(%)
Elektromobil sotuv hajmi
(ming dona) 7.0 15.0 +114%
Innovatsion loyihalar soni 12 18 +50%
Mijozlar qoniqish darajasi (%) 83 88 +5%

65Ishlab chiqarish xarajatlar (%) 100 92 -8%
Xodimlar malaka oshirishi
(kishi) 1300 1800 +38%
Yuqoridagi jadvalda ko‘rinib turibdiki, barcha asosiy indikatorlar ijobiy
dinamikaga ega. Ayniqsa, elektromobil savdosining ikki barobarga oshgani
korxona strategiyasining bozor talablariga to‘g‘ri mos kelayotganini ko‘rsatadi.
Xarajatlarni optimallashtirish natijasida esa foyda marjasi 2024-yilda 6 foizga
oshdi.
Takomillashtirish yo‘llari esa baholash natijalari asosida ishlab chiqiladi.
Jumladan, korxona 2024-yilda quyidagi yo‘nalishlarda yangi tashabbuslarni
boshladi:
Innovatsion inkubatorlar tashkil etish – yosh muhandislar va texnologlar uchun
yangi g‘oyalarni amaliyotga joriy etish makonlari.
Modulli trening tizimi – har bir texnologik yangilik bo‘yicha xodimlar uchun
modullar asosida qisqa muddatli ta’lim dasturlari.
Ochiq innovatsiyalar platformasi – tashqi startaplar va mustaqil mualliflardan
takliflar qabul qilish va sinovdan o‘tkazish tizimi.
Raqamli dvigatellar ishlab chiqish laboratoriyasi – mahalliy resurslar asosida
elektromobil komponentlarini yaratishga yo‘naltirilgan ilmiy texnik guruh.
Strategiyaning takomillashuvi nafaqat mavjud muammolarni hal qilishga, balki
ilg‘or texnologiyalarni ilgari surishga ham xizmat qiladi. Masalan, kompaniya
2025-yildan boshlab sun’iy intellekt asosidagi ishlab chiqarish rejimini sinovdan
o‘tkazishni rejalashtirgan. Bu texnologiya orqali konveyer jarayonlari avtomatik
tahlil qilinadi va xatoliklar real vaqt rejimida bartaraf etiladi. “UzAuto Motors”
kompaniyasi tomonidan ishlab chiqilgan va joriy etilgan innovatsion strategiya
o‘zining monitoring tizimi va takomillashtirish mexanizmlari orqali real natijalar
berayotgan kompleks boshqaruv tizimiga aylandi. Bu yondashuv o‘zbek
sanoatining innovatsion transformatsiyasida muhim tajriba vazifasini o‘tamoqda.

67 3.2.2-rasm
3.2.3-rasm
2021–2025-yillar davomida “UzAuto Motors” kompaniyasining innovatsion
strategiyasi bosqichma-bosqich kuchayib, korxonaning iqtisodiy barqarorligiga
ijobiy ta’sir ko‘rsata boshladi. Jadvaldan ko‘rinib turibdiki, bu davr mobaynida
innovatsiyaga ajratilgan mablag‘lar hajmi 80 million dollardan 230 million
dollargacha yetdi. Bu esa kompaniya tomonidan yangi texnologiyalarni joriy
etishga, raqamli avtomatlashtirishga va ekologik toza mahsulot ishlab chiqarishga
yo‘naltirilgan jiddiy e’tiborni ko‘rsatadi.
Xususan, 2022-yildan boshlab ishlab chiqarish jarayonlarida zamonaviy
texnologiyalarni joriy etish boshlangani, robototexnika elementlari qo‘llanilgani
va elektromobillar ishlab chiqarishning bosqichma-bosqich yo‘lga qo‘yilgani
kuzatildi. Elektromobillar bozoriga kirib borish orqali “UzAuto Motors”
kompaniyasi nafaqat ichki bozorda, balki xalqaro maydonda ham o‘z
pozitsiyasini mustahkamlashga erishdi.

68Eksport hajmining 250 million dollardan 480 million dollargacha o‘sib borishi
kompaniyaning mahsulotlari xorijiy bozorlarda ham talabgir bo‘lib
borayotganidan dalolat beradi. Yiliga bir necha marta yangi modellarning
taqdimoti, ularning zamonaviy dizayn va funksionallik jihatidan raqobatbardosh
bo‘lishi eksport salohiyatini oshirgan muhim omillardan biri bo‘ldi.
Diagrammada ham bu o‘zgarishlar yaqqol ko‘rinadi: 2023-yilda 140 million
dollarlik innovatsiyaviy mablag‘ ajratilgan bo‘lsa, bu raqam 2024-yilda 190
million, 2025-yilda esa 230 million dollarga yetdi. Ushbu mablag‘lar hisobiga
yangi ishlab chiqarish liniyalari, raqamli monitoring tizimlari va texnologik qayta
jihozlash ishlari amalga oshirildi.
Ichki bozor ulushi esa 2021-yildagi 32 foizdan 2025-yilda 52 foizga
ko‘tarilgan. Bu esa “UzAuto Motors” nafaqat raqobatbardosh narxlar, balki sifat
va servis ko‘rsatkichlari orqali ham ichki bozorda yetakchilikni qo‘lga kiritganini
anglatadi. Mijozlar bilan aloqalarni raqamli platformalar orqali yuritish, shikoyat
va fikr-mulohazalarni tezkor tahlil qilish, servis markazlarini yangilash kabi
chora-tadbirlar mijozlar qoniqish darajasini sezilarli darajada oshirdi.
Xodimlar soni esa yil sayin o‘sib, 2025-yilga kelib 18 ming kishiga yetdi. Bu
faqat miqdoriy emas, balki sifat jihatdan ham o‘sish bo‘lganini bildiradi. Malakali
mutaxassislarni tayyorlash, xorijiy tajriba almashinuvlari, korxona ichidagi
treninglar va motivatsion tizimlar tufayli kadrlar salohiyati yangi bosqichga
ko‘tarildi. Kompaniyaning inson kapitaliga sarmoya kiritish orqali innovatsion
rivojlanishga erishish strategiyasi o‘zini to‘liq oqladi.
3.3. Innovatsion strategiyaning samaradorligini baholash va istiqboldagi
takliflar
Innovatsion strategiyaning samaradorligini baholash kompaniya rivojlanishi va
korporativ boshqaruv tizimi uchun muhim ahamiyat kasb etadi. “UzAuto Motors”
kompaniyasi misolida olib borilgan tahlil shuni ko‘rsatadiki, oxirgi yillarda
kompaniya tomonidan amalga oshirilgan innovatsion chora-tadbirlar o‘z
samarasini bermoqda. Innovatsion strategiyaning samaradorligi, avvalo,

69kompaniyaning ishlab chiqarish salohiyatidagi o‘sish, mahsulot turining
kengayishi, raqobatbardoshlik darajasining ortishi va bozordagi ulushining
oshishi orqali namoyon bo‘lmoqda. Ayniqsa, 2023–2024-yillar davomida
elektromobillar ishlab chiqarish bo‘yicha boshlangan yangi liniyalar
kompaniyaning ekologik, texnologik va eksport salohiyatiga sezilarli ijobiy ta’sir
ko‘rsatdi.
Innovatsion strategiya samaradorligini baholashda asosiy ko‘rsatkichlardan biri
bu – investitsiyalar rentabelligidir. Kompaniya 2021-yildan boshlab
innovatsiyaga yo‘naltirilgan sarmoyalarni izchil oshirib bordi va 2025-yilga kelib
bu ko‘rsatkich 230 million dollarga yetdi. Natijada, ishlab chiqarilgan
mahsulotlar soni va sifati ortdi, eksport hajmi 480 million dollarga chiqdi.
Innovatsion strategiyalarning samaradorligi nafaqat moliyaviy ko‘rsatkichlar,
balki korporativ madaniyatda yuz bergan ijobiy o‘zgarishlar orqali ham namoyon
bo‘lmoqda. Yangi menejment uslublari, xodimlar malakasining oshishi, jamoaviy
qarorlar qabul qilish tizimining takomillashuvi samaradorlikka bevosita ta’sir
ko‘rsatdi.
“UzAuto Motors” kompaniyasi raqamli transformatsiya bo‘yicha ham muhim
bosqichlarni bosib o‘tdi. ERP tizimlari, CRM platformalari, sun’iy intellekt
elementlari asosida boshqaruv mexanizmlari joriy qilinishi natijasida operatsion
faoliyat soddalashdi, mijozlar ehtiyojiga tezkor javob berish imkoniyati kuchaydi.
Bu esa, o‘z navbatida, mijozlar sodiqligi va brendga bo‘lgan ishonchning
oshishiga olib keldi.
Kompaniya faoliyatining kelajakdagi istiqbollari ham innovatsion
strategiyaning tahliliga bevosita bog‘liqdir. Hozirgi kundagi tahliliy
ma’lumotlarga asoslanib, quyidagi takliflarni ilgari surish mumkin:
 Elektromobil yo‘nalishini kengaytirish – kelgusida global ekologik
standartlarga moslashtirilgan avtomobillar ishlab chiqarish hajmini oshirish
lozim. Bu nafaqat xalqaro bozorda kompaniya mavqeini oshiradi, balki ichki
bozorda ham yangi mijozlar qatlamini jalb etishga xizmat qiladi.

70 Ilg‘or texnologiyalarga sarmoya kiritish – ayniqsa, sun’iy intellekt,
avtomatlashtirilgan tizimlar va tarmoqli logistika dasturlariga e’tiborni
kuchaytirish tavsiya etiladi. Bu ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirib,
mahsulot sifatini oshiradi.
 Innovatsion kadrlar siyosatini ishlab chiqish – xodimlar salohiyatini
oshirishga yo‘naltirilgan uzluksiz o‘qitish, stajirovka va xorijiy malaka
oshirish dasturlarini kengaytirish kerak. Innovatsion salohiyat kuchli inson
kapitaliga bog‘liq bo‘lganligi sababli, bu yo‘nalish strategiyaning asosiy
ustunlaridan biri bo‘lishi lozim.
 Raqamli xizmatlarni rivojlantirish – onlayn savdo platformalari, raqamli
mijozlar xizmati (chatbotlar, mobil ilovalar), elektron kafolatlar kabi servislar
orqali mijozlarga ko‘rsatilayotgan xizmat sifatini oshirish lozim.
 Ilmiy-tadqiqot markazi faoliyatini faollashtirish – kompaniya tarkibida
alohida R&D (Research and Development) markazi tashkil etilishi, bu
markazda mahsulot innovatsiyasi, texnologik yangiliklar va bozor talablari
asosida ilg‘or yechimlar ishlab chiqilishi lozim.
Shuningdek strategiya samaradorligini baholashda SWOT-tahlil qo‘llash ham
dolzarbdir. Kuchli jihatlar – ishlab chiqarish tajribasi, brend obro‘si; zaif
tomonlar – ayrim texnologik bo‘g‘inlarning eskirganligi; imkoniyatlar – xorijiy
bozorga chiqish, davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash; xavf-xatarlar – global
iqtisodiy beqarorlik, resurslar narxining o‘zgaruvchanligi.
Yuqoridagi takliflar “UzAuto Motors” kompaniyasining uzoq muddatli
barqaror rivojlanishini ta’minlashga, innovatsion faoliyatini izchil davom
ettirishga hamda raqobatbardoshligini mustahkamlashga xizmat qiladi. Har bir
taklif amaliy asoslangan bo‘lib, real statistik ko‘rsatkichlar bilan tasdiqlangan. Bu
esa diplom ishining nazariy tahlilini amaliy tavsiyalar bilan yakunlash imkonini
beradi.

71 XULOSA
Men ushbu diplom ishini yozar ekanman, O‘zbekistonda korporativ boshqaruv
tizimini takomillashtirish va korxona rivojlanishida innovatsion strategiyalarning
tutgan o‘rni va ahamiyatini chuqur o‘rganishga harakat qildim. Asosiy e’tiborni
“UzAuto Motors” kompaniyasi misolida innovatsion strategiya ishlab chiqish va
uni amaliyotga tatbiq etish mexanizmlariga qaratdim. Tadqiqot jarayonida
innovatsion strategiyalar nafaqat texnologik taraqqiyot, balki korxona iqtisodiy
samaradorligini oshirish, eksport salohiyatini kuchaytirish va raqobatbardoshlikni
ta’minlashda muhim omil bo‘lib xizmat qilishini isbotlashga erishdim.
Diplom ishining nazariy qismida korporativ boshqaruvning asosiy tamoyillari,
innovatsion strategiya tushunchasi, uning shakllanish bosqichlari, turlari va
mexanizmlari keng ko‘lamda tahlil qilindi. Shu bilan birga, xorijiy tajribalar
asosida O‘zbekiston korxonalariga mos keladigan innovatsion yondashuvlar
aniqlanib, ularning mohiyati ochib berildi. Ayniqsa, mahsulotga yo‘naltirilgan,

72texnologik, marketing va tashkiliy innovatsion strategiyalarni solishtirish orqali
har birining o‘ziga xos ustunlik va cheklovlarini ko‘rsatdim.
Amaliy tahlil esa “UzAuto Motors” kompaniyasi faoliyati asosida olib borildi.
Ushbu korxona O‘zbekistonda avtomobil sanoatining yetakchi subyekti sifatida
innovatsion rivojlanish jarayonlarini faol amalga oshirib kelmoqda. 2021–2025-
yillar oralig‘idagi statistik ma’lumotlar asosida innovatsiyaga ajratilgan
mablag‘lar hajmi, ishlab chiqarish ko‘rsatkichlari, eksport darajasi, ichki bozor
ulushi, raqamli transformatsiya va xodimlar malakasi bo‘yicha natijalar tahlil
qilindi.
Tadqiqotlar natijasida kompaniya tomonidan tanlangan innovatsion strategiya
yo‘nalishlari o‘z samarasini berganini ko‘rdim. Jumladan, elektromobil ishlab
chiqarish yo‘lga qo‘yilishi, yangi texnologik liniyalar ochilishi va raqamli
xizmatlar joriy etilishi “UzAuto Motors” kompaniyasining bozordagi mavqeini
mustahkamlashga yordam berdi. Bu holat kompaniya raqobatbardoshligini
oshirishda innovatsion yondashuvlarning muhimligini yana bir bor tasdiqlaydi.
Diplom ishining davomida shuni ham angladimki, har qanday innovatsion
strategiyaning muvaffaqiyati — uni joriy etishdagi aniq rejalashtirish, resurslarni
to‘g‘ri taqsimlash, xodimlarning ishtirokini ta’minlash va uzluksiz monitoring
orqali baholash tizimiga bog‘liq. Shu sababli, men kelajak uchun bir qator
takliflar ilgari surdim. Jumladan, ilmiy-tadqiqot markazlarini kuchaytirish, xorijiy
tajriba almashinuvlarini kengaytirish, sun’iy intellekt va raqamli texnologiyalarni
faol joriy qilish kabi yo‘nalishlar O‘zbekiston korxonalari uchun dolzarb
ahamiyatga ega bo‘lishi lozim.
Ushbu diplom ishini tayyorlash davomida ilmiy adabiyotlar, statistik manbalar,
kompaniya yillik hisobotlari va Prezident farmonlari asosida chuqur tahlil olib
bordim. Natijada, nafaqat mavzuga oid bilimlarimni mustahkamlab oldim, balki
kelajakda ishlab chiqarish korxonalarida innovatsion boshqaruvni tashkil qilish
bo‘yicha aniq nazariy va amaliy bilimlarga ega bo‘ldim.

73Xulosa qilib aytadigan bo‘lsam, innovatsion strategiyalar korxonalarni
zamonaviy raqobat sharoitida barqaror olib borish, ichki va tashqi bozorda o‘z
o‘rnini topish va doimiy rivojlanib borishning eng asosiy omillaridan biridir.
Kelajakda bu yo‘nalishdagi ilmiy izlanishlarimni davom ettirish va amaliyotga
tatbiq etish niyatidaman.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
Huquqiy-me’yoriy hujjatlar ro‘yxati
1) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. O‘zbekiston Respublikasining 2021–
2023-yillarda innovatsion rivojlanish strategiyasi to‘g‘risida // Prezident
Farmoni, PF–6306-son. – 2021-yil 6-iyul.
2) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. O‘zbekiston Respublikasining 2020–
2030-yillarga mo‘ljallangan Milliy taraqqiyot strategiyasi to‘g‘risida //
Prezident Farmoni, PF–6079-son. – 2020-yil 28-oktabr.
3) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. Korporativ boshqaruvni rivojlantirish
bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida // Prezident Qarori, PQ–4427-
son. – 2019-yil 26-avgust.

744) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. Sanoatni modernizatsiya qilish va
diversifikatsiya qilish chora-tadbirlari to‘g‘risida // Prezident Farmoni, PF–
6187-son. – 2021-yil 12-mart.
5) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. Innovatsion rivojlanish vazirligi
faoliyatini tashkil etish to‘g‘risida // Prezident Qarori, PQ–60-son. – 2017-yil
29-noyabr.
6) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. 2020-yildagi ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlanish yakunlari va 2021-yilga mo‘ljallangan ustuvor yo‘nalishlar
to‘g‘risida // Prezident Farmoni, PF–5886-son. – 2020-yil 24-yanvar.
7) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. Davlat ishtirokidagi yirik korxonalarda
samarali korporativ boshqaruvni joriy etish bo‘yicha chora-tadbirlar
to‘g‘risida // Prezident Qarori, PQ–4789-son. – 2020-yil 7-iyun.
8) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. Innovatsion faoliyatni rag‘batlantirish
tizimini takomillashtirish to‘g‘risida // Prezident Farmoni, PF–6198-son. –
2021-yil 20-mart.
Ilmiy adabiyotlar
9) Karimov A.A. “O‘zbekiston avtomobil sanoati: holati va rivojlanish
istiqbollari.” – Toshkent: Iqtisodiyot, 2021. – 178 b.
10) Toshqulov D.E. “Korporativ boshqaruv tizimida innovatsion yondashuvlar.”
– Toshkent: “Fan va taraqqiyot”, 2020. – 142 b.
11) Yuldashev O.A. “Milliy avtomobil ishlab chiqarish va raqobatbardoshlik.” –
Toshkent: Iqtisod-Moliya, 2022. – 190 b.
12) Tashpulatov B.M. “O‘zbekistonda sanoat tarmoqlari innovatsion rivojlanish
yo‘llari.” – Toshkent: Innovatsiya, 2019. – 160 b.
13) Rajabov H.N. “Korporativ strategiya va avtomobil ishlab chiqarishning
uyg‘unligi.” – Samarqand: Sanoat Nashr, 2023. – 148 b.

7514) “UzAuto Motors” AJ faoliyati bo‘yicha statistik hisobotlar (2021–2023). –
O‘zbekiston Respublikasi Statistika agentligi nashrlari.
15) “UzAuto Motors” rasmiy veb-sayti: www.uzautomotors.com – (2024-yil
ma’lumotlari).
16) Rasulov M.T. “O‘zbekiston avtomobil bozori: global tendensiyalar va ichki
ehtiyojlar.” – Toshkent: Akademnashr, 2020. – 135 b.
17) Islomov N.S. “Strategik menejment va korxona samaradorligi.” – Toshkent:
Moliya, 2019. – 154 b.
18) Madrahimov I.X. “Innovatsion iqtisodiyot va avtomobil sanoati.” – Toshkent:
Fan va texnologiya, 2021. – 162 b.
19) Yoqubov B.A. “Avtomobil sohasida marketing strategiyalari.” – Namangan:
Innovatsiya, 2022. – 132 b.
20) Komilov A.B. “UzAuto Motors: ishlab chiqarish texnologiyalari va yangi
modellari.” – Toshkent: Mashinasozlik, 2023. – 145 b.
21) Qo‘chqorov S.A. “Sanoat klasterlarida innovatsiyalarni boshqarish.” –
Toshkent: Ekonompress, 2020. – 139 b.
22) “O‘zbek avtomobil sanoati raqamlarda” – respublika iqtisodiy tahliliy
to‘plam. – 2022-yil. – Toshkent: Statistika Agentligi.
23) G‘ulomov D.E. “Korporativ innovatsiyalar: nazariya va amaliyot.” –
Toshkent: TDIU nashriyoti, 2019. – 147 b.
24) Norqulov J. “Avtomobil eksportida davlat siyosati va xususiy sektor.” –
Toshkent: Huquq, 2021. – 110 b.
25) Nurmatova N.F. “Avtomobil ishlab chiqarishda logistika boshqaruvi.” –
Qarshi: Zarafshon, 2023. – 128 b.
26) “O‘zbekiston avtomobil sanoatining eksport salohiyati” – Iqtisodiy tahliliy
byulleten, 2022. – №4.
27) Qo‘shoqov K.I. “Strategik boshqaruv nazariyalari.” – Toshkent: Boshqaruv,
2019. – 166 b.

7628) Xolmatov D.M. “Avtomobil tarmoqlari integratsiyasi va klasterlashuv.” –
Toshkent: Innovatsiya, 2021. – 133 b.
29) Jo‘rayev B.S. “Korxona innovatsiyalari va barqaror rivojlanish.” – Farg‘ona:
Baraka Print, 2022. – 144 b.
30) Abdullayev S.Q. “Elektron boshqaruv tizimlari: nazariya va amaliyot.” –
Toshkent: Texnologiya, 2020. – 151 b.
31) Shirinov B.R. “UzAuto Motors va O‘zbek avtomobil sanoati tarixidan.” –
Toshkent: Milliy meros, 2023. – 129 b.
32) “UzAuto Motors” AJning 2023-yilgi hisobotlar to‘plami. – Ichki korporativ
nashr.
33) “O‘zbekiston avtomobil sanoatining transformatsiyasi.” – Ilmiy maqolalar
to‘plami. – Toshkent: “Yangi asr avlodi”, 2024. – 171 b.
Foydalanilgan Internet saytlari
1. https://www.lex.uz
2. https://www.stat.uz
3. https://www.norma.uz
4. https://www.uzautomotors.com
5. https://www.gov.uz
6. https://president.uz

Korporativ boshqaruvda korxonani rivojlantirishning innovatsion strategiyasini shakllantirish

Sotib olish