Korxona va tashkilotlarda sifat menejmenti tizimi - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	13000UZS
Hajmi	289.1KB
Xaridlar	1
Yuklab olingan sana	03 Iyun 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Nurali Axmedov

Ro'yxatga olish sanasi 24 Oktyabr 2024

17 Sotish

Korxona va tashkilotlarda sifat menejmenti tizimi

Sotib olish

Korxona va tashkilotlarda sifat menejmenti tizimi
MUNDARIJA
KIRISH
I.BOB KORXONA VA TASHKILOTLARDA SIFAT MENEJMENTI
TIZIMINI ISHLAB CHIQISH VA JORIY ETISH
1.1. Sifat menejmenti tizimini joriy etish bosqichlari.
1.2. Sifat menejmenti tizimini ishlab chiqish hujjatlari.
II.BOB SIFAT MENEJMENTI TIZIMINI
SERTIFIKATLASHTIRISH
2.1. Sertifikatlashtirish ishlarini tashkillashtirish.
2.2 Menejment tizimlarini sertifikatlashtirish idoralariga qo‘yiladigan
talablar.
XULOSA
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
KIRISH
0

Metrologiya, standartlashtirish va mahsulot sifati menedjmenti yo‘nalishi
bo‘yicha mutaxassislar tayyorlashning bosh maqsadi tanlangan yo‘nalish bo‘yicha
zamonaviy mutaxassis bo‘lib, mustaqil ravishda yangi texnika va texnologiyalami
egallab olishga, butun dunyo bo‘yicha tezkorlik bilan amalga oshirilayotgan bilim
va tajriba sohalaridagi o‘zgarishlami tezda o‘zlashtira oladigan, xodimlar o‘rtasida
liderlik (peshqadamlik) qobiliyatiga ega bo‘ladigan va keng raqobatbardoshlik
sharoitida faoliyat ko‘rsata oladigan yangi zamon kadrlarini yetkazib berishdir.
O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida” va “Kadrlar tayyorlash milliy
dasturi to‘g‘risida”gi qonunlarini bajarish yuzasidan va mamlakatimiz iqtisodiyoti
uchun ustivor hisoblangan sohalar bo‘yicha oliy ma’lumotli yuqori malakali
kadrlami tayyorlash maqsadida 5310900 - “Metrologiya, standartlashtirish va
mahsulot sifati menejmenti (sanoat)” yo‘nalishlari bo‘yicha bakalavrlami va
5A310902 - “Metrologiya, standartlashtirish va sifatni boshqarish (sanoat)”,
5A310901 - “Tovarlar xavfsizligi va ulami sertifikatlash” va 5A310903 -
“Mahsulot sifati menejmenti” mutaxassisliklari bo‘yicha magistr akademik
darajasiga ega mutaxassislar tayyorlanmoqda.
Ushbu darslik yuqorida keltirilgan yo‘nalishlar va mutaxassisliklar bo‘yicha
ta’lim olayotgan talabalar bilim saviyasini oshirish, ko‘nikmalar hosil qilish va
ta’lim muassasalarida ta’lim jarayoni sifatini ta’minlash uchun uslubiy ta’minot
vazifasini o‘taydi.
I-BOB.KORXONA VA TASHKILOTLARDA SIFAT MENEJMENTI
TIZIMINI ISHLAB CHIQISH VA JORIY ETISH.
1

1.1.SIFAT MENEJMENTI TIZIMINI JORIY ETISH BOSQICHLARI.
ISO 9000 standartlarini joriy etishga ikkita yondoshuv mavjud. Birinchi
holatda standartlardan tashkilot samaradorligini oshirish vositasi sifatida
foydalaniladi. Bunda ulami joriy etishga ichki talab paydo bo‘lishi va buni yuqori
rahbariyat yaratadi biroq busiz kelgusida rivojlanish bo‘lmaydi. Bunday
strategiyada tizimning natijaviyligini oshirish, xolisona ichki auditni o‘tkazish, o‘z-
o‘zini baholash uchun resurslami belgilash, eng maqbul hujjatlar tarkibini ishlab
chiqish zaruriyati paydo bo‘ladi va sifat menejmeni tizimini tashkillashtirish,
jarayonlar va mahsulot sifati birinchi o‘rinda turadi.
Ikkinchi holatda esa, sertifikat olish maqsadida standartlar joriy etiladi.
Bunda boshqalardan qolishmaslik istagida, shartnomalar tuzishda iste’molchilar,
hamkorlar yoki tender talablari shartlari bo‘lishi mumkin bo‘lgan zaruriyat yuzaga
keladi. Bunday yondashuvda barcha kuch va e’tibor sertifikatlashtirish idorasi
talablarini rasmiy bajarish va hujjatlami ishlab chiqishga jalb etiladi. Texnik,
iqtisodiy va boshqamv qarorlarini qabul qiluvchi mutaxassislar bir tomonga qolib,
biroq, xodimlar faqat tekshiruvchilar uchun zarur bo‘lgan ishlami bajarishadi.
Standartlami joriy qilishdan asosiy maqsad bu tizim sifatni yaxshilashi lozim.
Sifat menejmenti tizimini yaratishda quyidagi yo‘nalishlardagi ishlami talab
qiladi:
1) vazifali;
2) tashkiliy.
1) SMTni yaratishning vazifali yo‘nalishi quyidagilarni qamrab oladi:
- korxonaning sifat sohasidagi siyosatini ishlab chiqish;
- korxonaning sifat bo‘yicha qo‘llanmasini ishlab chiqish;
- korxonaning asosiy biznes-jarayonlari uchun hujjatlashtirilgan
prosedura hujjatlarini ishlab chiqish;
- korxonaning ichki standartlarini ishlab chiqish;
- tahliliy va statsitik nazorat usullarini joriy qilish (zaruriyat bo‘lganda).
2

2) SMTni yaratishning tashkiliy yo‘nalishi quyidagilami qrab
oladi:
- sifat xizmatini yaratish;
- SMT hujjatlarini yuritish uchun javobgar (shaxs)lar va bo‘linmalami
aniqlash;
- sifat bo‘yicha vakolatli shaxs (sifat xizmati rahbari)ni tayinlash;
- korxonaning boshqa bo‘linmalari bilan sifat xizmatining o‘zaro
faoliyati (SMT ishlab chiqish va joriy etish masalalari bo ‘ yicha) yo ‘ lga qo
yish.
SMT samarali joriy etish va yaratish uchun korxonaning sifat sohasidagi
strategiyasini aniqlash, korxonada SMT ishlab chiqish va joriy etish bo‘yicha
ishchi guruhni yaratish, biznes-jarayonlar tahlilini o‘tkazish, korxonada sifatni
boshqarish sohasida bajarilgan ishlaming butun tafsilotini tahlil qilish kerak. Sifat
menejmenti tizmini va SMT hujjatlashtirilgan proseduralarini ishlab chiqish
mashaqqatli va mas’uliyatli bosqich bo lib hisoblanadi va shuning uchun
loyihaning alohida bosqichi deb belgilangan.
ISO 9000 standartlari bo‘yicha sertifikatlashtirishdan maqsad korxona sifat
tizimining qator tarkiblari sifatida va rasmiy talablar sifatida muvofiqligi
ko‘zlangan. Sifat menejmenti tizimini bu talablarga muvofiqligini o‘matish
jarayoni о ta mashaqqatli bo‘lishi mumkin ya’ni ko‘p vaqt talab etiladi. Buning
uchun, korxona rahbariyati ISO 9000 seriyali standartlari bo‘yicha
sertifikatlashtirishga sifat menejmenti tizimi tayyorligi to g risida qaror qabul
qilishdan oldin, barchadan “rozi” va qarshi ligini puxtalik bilan qarab chiqishi
lozim, shuningdek, korxona uchun sifat menejmenti tizimiga sertifikat nima uchun
kerakligini yaqqol aniqlashi lozim.
Bir qancha mualliflaming qarashlari bo‘yicha ISO 9001:1994 standarti
bo‘yicha sifat tizimini sertifikatlashtiruvchi korxonalar kutilgan samarani
olishmagan deb hisoblashgan. Bizning fiknmizcha ishlaming hajmi standartlarda
keltirilgan emas, balki, ulaming talablarini qanchalik tushunish va aniq bajarishda.
Dastlab SMT ishlab chiqish va joriy etishda muvaffaqiyatsizlik bo‘lishi mumkin,
3

lekin sertifikatlashtirishda qo‘pol nomuvofiqliklar, rasmiyatchiliklar yoki
nolayoqatli auditorlaming tanbehlar berishi “barham topadi”.
Hattoki, xorijda ham asosan, alohida tarmoqlar (harbiy va aerokosmik
tarmoqlari, avtomobilsozlik va boshqalar)da mahsulotning sifati insonlaming
sog‘lig‘i va hayoti bilan bog‘liq bo‘lgandagina ISO 9000 sertifikatining (yoki
shunga o‘xshash sertifikatlar) bo‘lishi majburiy deb hisoblanadi. Ba’zan
sertifikatlashtirishni mavjud bo‘lishi buyurtmachining sifat tizimi talablarida
bo‘lishi mumkin. Qolgan holatlarda ISO 9000 sertifikati majburiy bo‘lib
hisoblanmaydi, biroq, ta’minotchini tanlashda afzalliklami ta’minlashi mumkin.
Standartning keng qo‘llanilishi uning universalligi bilan tushuntiriladi, shuningdek,
ta’lim muassalaridan boshlanib to harbiy sanoatgacha bo‘lgan ixtiyoriy turdagi
tashkilotlarda qo‘llash imkoniyati mavjud. ISO 9000 seriyali standartlar korxona
sifat menejmentida tashkilish-uslubiy asos bo‘lib hisoblanadi. Shunday qilib,
xalqaro sertifikatlashtirish mahsulot va xizmatlar sifatini oshirish vositasi sifatida
butun dunyoda keng tarqalgan.
Korxonada amaldagi menejment tizimining tashhiz (diagnostik) auditi
o‘tkazilib sifat menejment tizimi yaratiladi. Tashhiz auditining maqsadi amaldagi
menejment tizimini xalqaro amaliyotdagigi nisbatan tuzilishi va menejment
tizimini ishlab turishi, hamda, uni ISO 9001 xalqaro standard talablariga
muvofiqligini baholashni hisobga olib dastlabki baholashdan iborat.
Sifat menejment tizimini yaratish bo‘yicha bajariladigan ishlarning mumiy
ketma-ketligi bolk-sxemasi 1-rasmda keltirilgan.
Sifat menejment tizimini yaratish bo‘yicha ishlar dasturida quyidagilar
ko‘zda tutiladi:
1) Tashhiz aditini o‘tkazish.
2) SMT ishlab chiquvchi ishchi gruhini shakllantirish.
3) Sifat menejment tizimini ishlab chiqish va ishchi holatini ta’minlash
bo‘yicha ishchi guruhni o‘qitish, sifat menejment tizimi hujjatlarini ishlab
chiqish uchun seminar va amaliy mashg‘ulotlar o‘tkazish.
4

Boshqaruvning turli darajalari uchun o‘qishni o‘tkazish:
- yuqori (strategik) - ISO 9000 seriyali standartlari talablariga asosan,
umumlashtiruvchi qisqacha ma’lumotlar va unda rahbariyatning o‘mi;
- o‘rta (taktik) - jarayonlar rahbarlarining vazifalari va menejment tizimi
elementlarini to‘liqroq ifoda etish;
- quyi (operativ) - ishlab chiqarish, menejment tizimini tuzish tajribasi va
unga jarayonli yondashish; ichki auditorlami o‘qitish.
4) Sifat menejmenti tizimi ishlab chiqish va joriy qilish bo‘yicha ISO
9001:2008: siyosat, maqsadlar, sifat qo‘llanmasi va hujjatlashtirilgan
proseduralarini ishlab chiqish.
5) Turli xil darajadagi biznes-jarayonlami aniqlash.
Biznes-jarayonlar nomenklaturasini aniqlash:
menedjment: loyihalashtirish jarayonlari, sifat tizimini takomillashtirish va
tahlili, ma’lumot va hujjatlami boshqarish jarayonlari; sotib olish va resurslarni
boshqarish;

5LOYIHANI OCHILISHI(buyruq)
Loyiha menejirini tayonlash-rahbariyatni sifat bo’yicha vakili

1-rasm.Sifat menejmenti tizimini ishlab chiqish joriy etish uchun
zaruriy harakatlar.
6Asosiy va yordamchi biznes-jarayonlarni aniqlash va bayon etish hamda ularning
o’zaro faoliyatini o’rganish
Hujjatlarni ishlab chiqish va hujjatlar almashinuvi (harakati) ni o’rganish
1) Sifat sohasidagi siyosat;
2) Maqsadlarni o’lchash bilan sifat dasturi;
3) Sifat bo’yicha qo’llanma;
4) Korxona standarti yoki ishchi yo’riqnomalar;
5) Hujjatlashtirilgan protseduralar(6 ta);
6) Bo’linmalar to’g’risidagi Nizom;
7) Lavozim yo’riqnomalar.
Mahsulot va SMT jarayonlarni o’lchashni ishlab chiqish
Sertifikatlangan ichki auditorlarni tayyorlashSifat bo’yicha yozuvlar shaklini ishlab chiqish
1) Biznes-jarayonlar, mahsulot, iste’molchilarning
qanoatlanganligi va h.k parametrlari bo;yicha yozuvlar
2) Jarayonlar monitoringi
SMT ni joriy etish
1) Xodimlarni o’qitish;
2) Xodimlar treningi
3) Sifat bo’yicha yozuvlarni yurituvchi va loyihani boshqarish bo’yicha
menejir treningi
4) Ichki audit
5) Nomuvofiqliklarni boshqarish va to’g’rilash harakatlarni belgilash
Sertifikatlashtirish idorasi bilan ishlash

1) ishlab chiqarish: jarayonlar, iste’molchilar bilan aloqador jarayonlar,
yangi turdagi mahsulotlami loyihalashtirish va ishlab chiqish jarayonlari, ishlab
chiqarish jarayonlari;
2) o‘lchash: mahsulot va jarayonlami oMchash va monitoring
jarayonlari:
3) bo‘linmalami o‘zaro faoliyatini aniqlash: jarayonning kirish va
chiqishlarini aniqlash bilan o‘zaro faoliyatdagi jarayonlari va chegarasini
tavsiflash.
4) Ishlab chiqarish darajasini tahlil qilish va qayta tuzish. Jarayonlar
tavsifi shaklini aniqlash. Jarayonlar bo‘yicha zaruriy hujjatlar va ishlab chiqilgan
SMT proseduralarini joriy qilish.
6) Hujjatlashtirilgan jarayonlar va tavsiflari: jarayonlami baholash
mezonlarim ishlab chiqish (ulaming samaradorligi va natijaviyligi).
7) sifat menejmenti tizimini loyihalashtirish.
8) Jarayonlami resurslar bilan ta’minlash: javobgar va vakolatli xodimlami
aniqlash; infratuzilma talablarini aniqlash (asosiy vositalar, xizmatalr, moliyalar,
ma’lumotlar).
9) Jarayonlar tahlili va monitoringi, jarayonlaming natijaviyligi va
samaradorligini o‘lchash, ulami baholash usullarini joriy qilish, boshqarish
usullarini aniqlash. Jarayonlar va ulami tahlili bo‘yicha hisobot shkallarini joriy
qilish.
10) SMTni tayyorligini yaxlit tekshirish: ichki audit va yuqori rahbariyat
tomonidan tahlilni o‘tkazish; sertifikatlashtirishdan oldingi auditni o‘tkazish.
11) SMTni sertifikatlashtirish.
7

1.2.SIFAT MENEJMENTI TIZIMINI ISHLAB CHIQISH
HUJJATLARI.
Sifat menejmenti tizimini ishlab chiqish va joriy qilishda hujjatlami ishlab
chiqshga amaliy yondashuv quyidagicha amalga oshiriladi:
1. Sifat sohasidagi siyosat va maqsadlarni ishlab chiqish .
Sifat sohasidagi siyosatni ishlab chiqishda “Sifat sohasidagi siyosat” atamasi
ta’rifmi e’tiborga olish va quyidagilar ko‘rsatilgan siyosatni ishlab chiqish
bo‘yicha vazifani belgilash kerak:
- yuqori rahbariyat tomonidan rasmiy shakllantirilgan, tashkilotni sifat
sohasidagi umumiy mo‘ljallari;
- yuqori rahbariyat tomonidan rasmiy shakllantirilgan, tashkilotni sifat
sohasidagi faoliyat yo‘nalishlari;
Sifat sohasidagi siyosatni ishlab chiqishni quyidagi ketma ketlikda amalga
oshirish tavsiya qilinadi:
- sifat sohasidagi siyosatni hujjat sifatida tuzilishini aniqlash;
- korxona strategik maqsadini aniqlash; - tashkilotni sifat sohasidagi
asosiy faoliyat yo‘nalishlarini aniqlash;
- asosiy yo‘nalishlar bo‘yicha tashkilot faoliyati tamoyillarini aniqlash;
- sifat sohasidagi siyosatni yuritish va tashkilotni sifat sohasidagi
maqsadlariga erishish uchxm sharoitlami yaratish uchun tashkilot
rahbariyatini majburiyatlarini aniqlash.
Korxonani sifat sohasidagi siyosatini ishab chikish uchun javobgarlik
rahbarga yuklanadi. Siyosatni ishlab chiqish uchun u tomonidan korxonani
yetakchi mutaxassislari, yuqori rahbarlik zvenosi jalb qilinishi mumkin. Rahbar
tomonidan imzolangan Siyosat korxonani barcha xodimlariga yetkazilishi kerak
Tashkilot maqsadlarini belgilashda yuqori rahbariyat quyidagilami hisobga
olishi kerak:
- tashkiloti joriy va kelajakdagi ehtiyojlari va iste’molchilar istaklarini;
- mahsulot va jarayonlami sifat ko‘rsatkichlarini;
- tashkilot faoliyatini o‘z-o‘zini baholash natijalarini;
- mahsulot, sifat menedjmenti tizimlari jarayonlarini yaxshilash
imkoniyatlarini;
- qo‘yilgan maqsadlarga erishish uchun zamr resurslami.
Maqsadlar butun tashkilotni qamrab olishi va ularga erishish uchun javobgar
shaxslar ko‘rsatilishi kerak. Maqsadlarni barcha xodimlarga aniq yetkazish kerak.
Maqsadlar davriy ravishda tahlil qilinishi va zarur bolganda qayta ko‘rib chiqilishi
kerak
8

Tashkilot maqsadlari o‘lchanadigan bo‘lishi va sifat sohasidagi siyosat bilan
muvofiqlashtirilgan bo‘lishi kerak. Maqsadlar aniq qiymatlar bilan, yohud sonli
qiymat bilan tavsiflanmaydigan, lekin baholash murnkin bolgan
rejalashtirilayotgan samaradorlik bilan tavsiflanishi mumkin.

2-rasm. “XYZ” MCHJ sifat sohasidagi siyosati.
9SIFAT SOHASIDAGI SIYOSAT
“XYZ” MChJ raqobatbardosh va sifatli mahsulot ishlab chiqarish uchun o‘z
javobgarligini his qiladi, shuningdek o‘z iste’molchilari talablari va istaklarini
maksimal qondirishni o‘z oldiga maqsad qilib qo‘yadi. Belgilangan maqsadga erishish
uchun “XYZ” MChJ rahbariyati va xodimlari o‘ziga qo‘yidagi majburiyatlami
oladilar:
 ISO 9001:2008 xalqaro standard talablariga muvofiq bo‘lgan sifat
menedjmenti tizimlarini ishlab chiqish, joriy qilish va doimo natij aligini
oshirish;
 Iste’molchilami qoniqish darajasini oshirish bo‘yicha tadbirlar ishlab
chiqish va joriy qilish maqsadida, ulaming qoniqishini o‘rganish va tahlil
qilish;
 Ishlab chiqarish hajmlarini oshirish va mahsulotni sotish bozorlarini
kengaytirish;
 Ishlab chiqarilayotgan mahsulot turlarini oshirish;
 Ishlab chiqarish - texnologik jarayonlami monitoringi, tahlilini o‘tkazish
va ilg‘or texnologiyalami joriy qilish yo’li bilan ulami samaradorligini
oshirish;
 Mahsulot xavfsizligini ta’minlash;
 Xodimlami malakasini doimiy oshirish;
 Sheriklar, yetkazib beruvchilar, ta’sischilar va boshqa tegishli tomonlar
bilan o‘zaro munosabatlami yaxshilash; Ushbu Siyosatni har ikki yilda
davriy tahlilini o'tkazish, uni barcha xodimlarga yetkazish va ular
tomonidan tushunilishini ta’minlash.
Bizning mahsulotimizning har bir to‘pi jahon bozorida munosib o‘rnini topishi
va 0‘zbekiston Respublikasida ishlab chiqarilgan mahsulotlami reklamasi bo‘lishi
kerak.
Sifat sohasidagi bizning asosiy maqsadimiz - iste’molchilarimiz talablarini
to‘liq qondirish.
Bosh direktor:

2. SMT prosedura hujjatlarini ishlab chiqish.
ISO 9001:2008 standarti talablari bo‘yicha tashkilotda quyidagi 6 faoliyat
turi uchun “hujjatlashtirilgan proseduralar” ishlab chiqilishi kerak: hujjatlami
boshqarish; yozuvlami boshqarish; ichki audit; nomuvofiq mahsulotni boshqarish;
tuzatish hrakatlari va oldini olish harakatlari.
Bir necha turdagi faoliyat bo‘yicha proseduralami bir hujjatlashtirilgan
proseduraga birlashtirish mumkin (masalan, tuzatish va oldini olish harakatlari).
Murakkab jarayonlar mavjud tashkilotlarda, SMT natijali faoliyatini
ta’minlash maqsadida qo‘shimcha hujjatlashtirilgan proseduralar talab qilinishi
mumkin (ayniqssa, mahsulotni yaratish jarayonlariga nisbatan).
Odatda, hujjatlashtirish batafsil bayonlar ko‘rinishida amalga oshirilishi
kerak deb xisoblanadi. Lekin, ISO 9001:2008 majburiy oltita, va zarur bo‘lganda
qo‘shimcha proseduralami hujjatlashtirilishi kerakligini talab qiladi xolos, ammo
hujjatlashtirish qanday shaklda yoki qanday eltuvchida amalga oshirilishini
ko‘rsatmaydi.
2.1.Zarur hujjatlami tayyorlash hajini kamaytirish uchun, taskilotlar o‘z
texnikaviy imkoniyatlaridan kehb chiqqan holda, quyidagi usullami qo‘llashlari
mumkin:
o Sxemalar va diagrammalar . Tashkilot maqsadlarini bayon qilish,
tashkiliy tuzilmasini tasvirlash kabi kisqa ma’lumotlar uchun samarali.
o Shakllar/formulyarlar . Ketma-ket yig‘iladigan aniq ma’lumotlami,
masalan, tekshirishlar natijalari, sinov natijalari, sotib olishga buyurtmalar, yig‘ish
uchun qo‘llanishi mumkin.
o Jarayonlar kartalari (algoritmlar yoki jarayonlar blok -
sxemalari, texnologik sxemalar, oqimlar diagrammalari). Jarayonlar,
proseduralar, uslubiyatlar va h.k. lami qisqa bayon qilish uchun samarali vosita.
o Rasmlar va eskizlar . Konstruksiyalar yoki standartlar bo‘yicha
amallami tushuntirish uchun qo‘llanilishi mumkin
 . • Video - audiokasetalar. Xodimlami o‘qitish, shuningdek yangi
xodimlami kasbga tayyorlash uchun samarali vositalar bo‘lishi mumkin
 . • Kompyuter dasturlari. Ko‘p hollarda ma’lumotlami yig‘ish, hujjatlami
tayyorlash va saqlash uchun qo‘llanilishi mumkin. Elektron pochta tizimi -
xabarlami va boshqa joriy ma’lumotlami hujjatlashtirishni operativ vositasi.
2.2. Prosedura hujjatlarini ishlab chiqish.
Hujjatlashtirilgan prosedurada oltita asosiy savolga javob bo‘lishi kerak: -
Nima baj ariladi - kirishda nimalar mavjud? - Nima uchun - chiqishdagi natija
qanday? - Harakatni kim bajaradi? - Qayerda? - Qachon? - Qay tarzda?
10

2.3. Hujjatlashtirilgan proseduraning soddalashtirilgan tarkibi .
Hujjatlashtirilgan prosedura hujjatlari ishlab chiqish va tavsiflarini bayon
etish quyidagi tartibda amalga oshiriladi.
Bo‘lim nomi Tavsifl
MAQSAD Ushbu prosedura nima uchun kerakligini
ko‘rsating.
QO‘LLANISH SOHASI Prosedurani qoilanish sohasini, masalan,
prosedura qullaniladigan mahsulot, bo‘linma
yoki jarayonlami ko‘rsating.
TA’RIFLAR Prosedurada qo‘llanilgan maxsus atama yoki
so‘zlami ta’riflarini keltiring
HAVOLALAR SMT tegishli hujjatlariga havolalarni ko‘rsating
QO‘LLASH UCHUN
JAVOBGARLAR Kim (lavozim) prosedurani qo‘llash uchun
javobgar ekanini ko‘rsating
JARAYON Jarayonni ishini, ya’ni kim, qay tarzda, qanday
ketma - ketlikda operatsiyalami bajarishini
bayon qiling.
SAQLASH Bu prosedurani original nusxasi va boshqa
nusxalarini kim va qayerda saqlashini, prosedura
qanday tartib raqami bilan ro‘yxatga olinganini
ko‘rsating.
ILOVALAR Barcha ilovalami sanab о‘ting. Ular yozuvlar,
sxemalar va h.k. ko‘rinishda bo‘lishi mumkin.
1-jadval. Hujjatlashtirilgan prosedura hujjatlarining takibini bayon etish
3. Jarayonlarning bayonlari
ISO 9001 standarti SMT jarayonlarini aniqlashni talab qiladi. Odatda,
deyarli barcha korxonalarda quyidagi biznes-jarayonlar mavjud bo‘ladi: marketing;
rejalashtirish; ta’minot; saqlash; ishlab chiqarish; sifat nazorati; sotish va
yordamchi jarayonlar.
Yuqorida korxonalarda bo‘lishi mumkin bo‘lgan jarayonlar sanab o‘tilgan,
agar boshqa jarayonlar bo‘ladigan bo‘lsa, ulami ham aniqlash zarur.
ISO 9001 standartini keyingi talabi - jarayonlami qo‘llanilishini, ya’ni ular
amalda qanday ishlashini aniqlash
Korxona jarayonlarini aniqlash va qo‘llashni proseduralami bayon qilish
tamoyili bo‘yicha olib borish yoki jarayonlami sxematik bayoni va tuzilishini
qo‘llash mumkin.
11

Jarayon sxemasi qanday ko‘rinishda bo‘lishiga qarab quyidagi ijobiy
natijalarga erishish mumkin:
1) jarayon bayonini matn qismini qisqartirish;
2) jarayonni yaxshiroq tushinish (4.1 a,f);
3) jarayonni yaqqol ko‘rish (4.1 a);
4) jarayonlami o‘zaro aloqasini aniq belgilash (4.1 b);
5) jarayonlar orasida, shuningdek jarayonlami o‘zida kirish va chiqishlami
aniqlash (4.1 b);
6) qayerda va qaysi bosqichda u yoki bu yozuvlar shakliari qo‘llanilishini
ko‘rsatish (4.1 d);
7) talab qilinadigan resurslami aniqlash (4.1 d).
Quyida jarayonni sxematik bayoni varianti keltirilgan. Ushbu sxema bir oz
soddalashtirilgan, ammo unda quyidagilar aniq belgilangan:
1) ta’minot j arayonini bori shi;
2) jarayonni kirish va chiqishlari (jarayon nimadan boshlanadi va nima bilan
tugaydi, nima va qayerga beriladi);
3) jarayonni turli bosqichlarida javobgar shaxslar (inson resurslari);
4) ta’minot jarayonida qo‘llaniladigan hujjatlar (axborot resurslari).
3-rasm. Ta’minot jarayonini borishi.
12Talab
Barcha
bo’linmalardan
Talablarni
ro’yxatga
Kelishish BD
Sotib olinadigan mahsulotni
izlash va ta’minotchilarni
tanlanishi, BB Raqobat
varag’ini
tuzish
Raqobat
varag’i Sotib olinadigan mahsulot
va ta’minotchini tanlanishi
tahlili BDTalab,raqo
bat
varag’i,
shartnoma To’lash
imkoniyati BX
Imzolangan
shartnoma
To’lash
Olish BB Shchyot-
faktura
Ombor OB

Qo‘llanilgan qisqartmalar:
B D - bosh deriktor
B B – ta’minot bo‘limi boshlig‘i
O B - ombor boshlig‘i
B X - bosh xisobotchi
Bunga o‘xshash sxemani standart proseduraga kiritish, yoki uni
qo‘shimcha hujjatlar, masalan, jarayonda havola qilingan shakllar bilan to‘ldirgan
holda jarayonni alohida hujjati sifatida ishlatish mumkin.
Jarayonlami baholash mezonlari va usullari va jarayonlarni o‘zaro
munosabatlarini aniqlash.
SMT asosiy talablar ISO 9001:2008 standartini 4.1 bandida belgilangan.
Standartni awalgi tahrirlarida uchramaydigan, bu bandini asosiy talablari - bu
a) b) va c) abzaslarda keltirilgan talablardir:
b) b) bu jarayonlami amalga oshirishni ketma-ketligi va
o‘zarbog‘lanishini aniqlashi;
c) bu jarayonlami samarali bajarish va ulami boshqarish uchun
kerak bo‘lgan mezonlari va usullami aniqlashi;
Bu talablami bajarilishi, SMT jarayonlarini takomillashtirishga imkon beradi,
lekin bu talablami bajarish uchun awalom bor, jarayonlami mezonlarini aniqlash
kerak. Jarayonlami mezonlari nima?
Jarayonlami mezonlari - bu jarayonlami ma’lum vaziflari bo‘lib, ulaming
bajarilishi butun jarayonni sifatiga ta’sir ko‘rsatadi.
Masalan, ta’minot jarayoni mahsulot yetkazib beruvchilami baholashni
yomon o‘tkazsa, bu yetkazib berilayotgan mahsulot sifati va narxida o‘z aksini
topadi. Shunday qilib, ta’minot jarayonini mezonlaridan biri bo‘lib yetkazib
beruvchilami yaxshilab tanlash hisoblanar ekan.
Endi, biz tomonimizdan belgilangan mezon bajarilishi uchun, bu holatda
jarayonni samaradorligini ta’minlaydigan yetkazib beruvchilami tanlash usullarini
belgilashimiz zarur.
Ta’minot jarayonini yana bir mezoni bo‘lib, masalan, sotib olingan mahsulot
bo‘yicha boshka jarayonlardan e’tirozlami yo‘qligi bo‘lishi mumkin.
Har bir jarayonni rahbari tomonidan doimiy ravishda barcha mezonlami
bajarilishi taxlil qilingan va jarayonlami takomillashtirish uchun tadbirlar ishlab
chiqilgan xisobot berib borilishi barcha mezonlami tahlili uchun usullardan biri
bo‘lib xisoblanishi mumkin.
Har yarim yilda bunday tahlilni o‘tkazilganda, har bir jarayonni rivojlanishi
bo‘yicha statistik ma’lumotlami yig‘ish va jarayonlami natijaligini kuzatish
mumkin bo‘ladi.
13

Jarayonlar mezonlari va jarayonlami boshqarish va ishlar samaradorligini
ta’minlash uchun zarur usullami jarayon bayon qilingan hujjatga kiritish yoki
jarayon kartasiga qo‘shish mumkin
2-jadval.
Jarayonni baholash mezonlarini quyidagi shaklda belgilash mumkin:
Mezon nomi Mezonni baholash
usuli Baholash
davriyligi Baholashni
o‘tkazishga javobgar
Yetkazib
beruvchilarai talab
darajasida tanlash Hisobot (iloji
boricha avvaligi
davrlar bilan
solishtirish) Yilda 2 marta
Sotib olishga
talabnomalami o‘z
vaqtida bajarish Statistik hisobot Oyda 1 marta Rahbariyatni sifat
bo‘yicha vakili
Jarayonlar
rahbarlaridan sotib
olingan mahsulot
bo‘yicha e’tirozlar
yo‘qligi Hisobot (iloji
boricha avvaligi
davrlar bilan
solishtirish) Chorakda 1 marta Korxona rahbari
o‘rinbosari
Xom - ashyo sotib
olish rejasini
bajarilishi. Hisobot (iloji
boricha avvaligi
davrlar bilan
solishtirish) Yarim yilda 1
marta Ta’minot bo‘limi
boshlig‘i
“Ta’minot” jarayonini chiqishlari 3-jadval
Qaysi
jarayonga Kirish
ma’lumotlarin
i parametrlari Kirish
ma’lumotlarini
taqdim qilish
shakli Taqdim qilish
davriyligi Taqdim qilish
uchun javobgar
Tovarlarni
saqlash
jarayoniga Tovarlar Schyot-faktura Keltirilishiga
qarab Ta’minot bo‘limi
boshlig‘i
Barcha
jarayonlarga Tovarlarni
sotib olishga
shartnomalarn
i kelishish Shartnoma,
texnikaviy
tavsiflar
bo‘yicha shakl Talabnomalar
bo‘yicha Ta’minot bo‘limi
boshlig‘i
14

4-jadval
“Ta’minot” jarayonini o‘zaro munosabatlarini aniqlash.
Qaysi
jarayondan Kirish
ma’lumotlari
parametrlari Kirish
ma’lumotlarini
taqdim qilish
shakli Taqdim qilish
davriyligi Taqdim qilish
uchun javobgar
Ishlab
chiqarish
jarayonidan Talab
qilinayotgan
mahsulot
bo‘yicha
maTumot
(texnikaviy
tavsiflar,
muddatlar Sotib olishga
talabnoma Zaruriyat
bo‘lganda Sexlar
boshliqlari
Rejalashtirish
jarayonidan Tovarlar bilan
ta’minlashni
chorak rejasi Tovarlarga
ehtiyojlar
bo‘yicha reja Chorakda bir
marta PEO bo‘limi
boshlig‘i
Marketing va
ta’minot
jarayonidan Sotib olingan
butlovchi
qismlar
bo‘yicha
shikoyatlar Xatlar,
anketalar Kelib
tushishiga
qarab Sotish bo‘limi
boshlig‘i
ISO 9001 standartida bu band talablarini bajarish uchun qanday aniq hujjatlar
kerakligi to‘g‘risida aytilmagan, aksincha, tashkilotni o‘zi kerakli hujjatlami
aniqlashi tavsiya qilinadi. Odatda, tashkilotlarda jarayonlarda ishtirok etuvchi ko‘p
turli hujjatlar mavjud. Masalan, texnologik yo‘riqnomalar, reglamentlar, lavozim
va ishchi yo‘riqnomalari, turli jumallar, korxona standartlari, bo‘limlar to‘g‘risida
nizomlar va h.k. Ulami barchasini SMT ga kiritish va ba’zi joylarda jarayonlami
bayon qilishda ularga xavolalar qilish kerak. Ammo, qandaydir hujjatlami SMT
kirgazishdan oldin, ulami proseduralar va standart talablarini xisobga olgan holda
ko‘rib chiqish va zarur bulganda tegishli o‘zgartirishlar kiritish darkor.
15

Masalan, deyarli hamrna korxonalarda xodimlami majburiyatlarini aniqlash
uchun mo‘ljallangan lavozim yo‘riqnomalari mavjud. Standart lavozim
yo‘riqnomalari bo‘lishini talab qilmaydi, lekin standartda xodimlarga tegishli ba’zi
talablar mavjud. Lavozim 265 yo‘riqnomalarini ishlab chiqish to‘g‘risida qaror
qabul qilishdan awal, standartni bu masalalariga tegishli bandlari talablarini
belgilash va so‘ng bu talablarni to‘liq aks ettiradigan yo‘riqnomalami ishlab
chiqish kerak.
16

II.BOB.SIFAT MENEJMENTI TIZIMINI SERTIFIKATLASHTIRISH.
2.1.SERTIFIKATLASHTIRISH ISHLARINI TASHKILLASHTIRISH .
Ishlami boshlash uchun keltirilgan shakl bo‘yicha rasmiy-xat yoki
o‘matilgan shakldagi murojatnoma asosida buyurmachi sertifikatlashtirish
idorasiga jo‘natishdan boshlanadi.
Sertifikatlashtirish idorasi murojaat-xatni (murojatnomani) ro‘yxatdan
o‘tkazib va murojaat-xati (murojatnoma) quyidagilar hisobini aniqlash uchun tahlil
qlinadi:
- sertifikatlashtirish idorasi akkreditatsiya sohasida SMT qo‘llanish
sohasini muvofiqligini baholash;
- auditni rejalashtirish uchun zaruriy ma’lumotlami sertifikatlashtirish
idorasida taqdim qilish (tashkilotni joylashgan joyi, ishlovchi
xodimlari, audit o‘tkazishni maqbul vaqti, audit ishi tili va boshqalar);
- sertifikatlashtirish idorasiga buyurtmachi uchun maqbul ishlami
o‘tkazish vaqti, imkoniyati va resurslarga muvofiq taqdim qilish.
Sertifikatlashtirish idorasiga jo‘natilgan murojaat-xatini yo‘llash vaqtida
sertifikatlashtirishni o‘tkazish imkoniyatlami sertifikatlashtirish murojaatida
rasmiy ravishdagi blankada sertifikatlashtirish idorasiga jo‘natadi.
Sertifikatlashtirish idorasi SMT sertifikatlashtirish xatini qabul
qilganligi/qabul qilmaganligi haqidagi xulosani xat ko‘rinishida buyurtmachiga
javob beradi.
Sertifikatlashtirish idorasi o‘tkazishni bekor qilgan hollarda teskari xulosa
uchun ham javob yo‘llaydi.
SMT sertifikatlashtirishni o‘tkazishga shartnoma tuzish. Ijobiy xulosa
bilan qabul qilingan murojaatnoma SMT sertifikatlashtirish idorasi va buyurtmachi
bilan shartnoma imzolaydi.
Shartnoma tuzilgandan so‘ng sertifikatlashtirish idorasi sertifikatlashtirish
o‘tkazishda standartlashtirish bo‘yicha tavsiyalarda kelitrilgan, foydalanadigan
ma’lumotlar va mehnat sarfini baholaydi. Sertifikatlashtirish idorasi ishlari
shartnomada ko‘rib chiqilgan dastlabki to‘lov ish boshlanishidan oldin
sertifikatlashtirish idorasi hisobiga hamma summa to‘langandan so‘ng va audit
natijalaridan, to‘liq ish hajmiga bog‘liq bo‘lmagan tartibda olib boriladi. Ishlarga
ikki bosqichli to‘lov imkoniyati ruxsat etiladi.
Buyurtmachiga hujjatlar majmuasini tayyorlash . Sertifikatlashtirish
idorasi shartnoma bo‘yicha isharga to‘lovdan so‘ng buyurtmachiga SMT hujjatlari
va dalillar ro‘yxatini jo‘natib, tekshirilayotgan tashkilot (buyurtmachi)ga majburiy
tartibda hamda qo‘- shimcha hujjatlar (yozuvlar)ning ro‘yxatini ham taqdim etadi.
Buyurtmachi sertifikatlashtirish idorasida murojaat blankasini to‘ldirib, bir
nusxasi (agarda murojaat-xati oldinroq jo‘natilgan hollarda) va SMT hujjatlari
hamda so‘ralgan dalillami qog‘oz shaklida bir nusxasi (SMT hujjatlari va dallilar
17

ayrim qismlari elektron ko‘rinishida bo‘lishi ham mumkin) taqdim qiladi.
Olingan hujjatlar sertifikatlashtirish idorasida nazorat nusxasi sifatida qoldiriladi.
Sertifikatlashtirish bo‘yicha komissiya tuzish. So‘ralgan hujjatlar va
dalillami buyurtmachi taqdim etganidan so‘ng sertifikatlashtirish idorasi rahbari
tarqatib, sertifikatlashtirish bo‘yicha komissiya tuzadi va komissiya raisini
belgilaydi.
Komissiya bir yoki bir qancha eksperlardan tuzilishi mumkin. Agarda
auditda bita ekspert mavjud bo‘lsa, u komissiya raisi majburiyatini bajaradi.
Komissiya tarkibi va ishtirokchilarini aniqlashda quyidagilami hisobga olish
zarur:
- audit maqsadi, sohasi va mezonini;
- audit o‘tkazish muddatini;
- tashkilot iqtisodiy faoliyati turi (turlari)ni;
- tekshirilayotgan tashkilotning ishlab chiqarish maydoni (filiallari) bilan
turli xil joylashuvini;
- tekshirilayotgan tashkilot ishchilar sonini;
- auditni o‘tkazishda mehnat sarfini;
- kelgusida audit maqsadi uchun komissiya layoqatini ta’minlash
zaruriyatini;
- baholashni o‘tkazishga qabul qilingan qonuniy va miyoriy qonuniy
aktlar, texnik reglamentlar talablarini;
- sertifikatlashtiriladigan tashkilotdan komissiya a’zolarini mustaqilligini
ta’minlash;
- tekshirilayotgan tashkilot bilan komissiya a’zolarini natijali o‘zaro
faoliyati imkoniyatlarini;
- audit tilini.
Komissiyaning ko‘p tomonlama layoqatliligini tasdiqlash uchun quyidagilar
zarur:
- kelgusidagi audit maqsadi uchun bilim va mahoratini
identifikatlashtirish;
- ishlab chiqarish jarayonlari spesifikatsiyasida maxsus bilimi, audit usuli
va prosedurasini hamda ko‘p tomonlama bilim saviya mezonlarini
hisobga olgan holatda komissiya a’zolami tanlash.
Agarda komissiyada ekspertlar iqtisodiy faoliyatning aniq turlari bo‘yicha
mahoratga va zaruriy bilimga ega bo‘lmasa, bu paytda komissiya texnik
ekspertlami komissiyaga qo‘shishlari mumkin.
Komissiya tarkibiga tekshirilayotgan tashkilot vaklini shuningdek,
sertifikatlashtirish natijalarida qiziquvchi tashkilot vakillarini kiritish mumkin
emas. Komissiya tarkibiga stajerlar, rahbar qo‘l ostidagi ishchilar va komissiya
raisi kuzatuvida kiritish mumkin.
Komissiya tarkibini sertifikatlashtirish idorasi rahbari tasdiqlaydi.
18

2.2.MENEJMENT TIZIMLARINI SERTIFIKATLASHTIRISH
IDORALARIGA QO‘YILADIGAN TALABLAR.
Sifat menejmenti tizimlari va ishlab chiqarishlami sertifikatlashtirish
bo‘yicha idoralar sifatida “TJTS” agentligining hududiy idoralari, SMSITI, bir
turdagi mahsulotlami sertifikatlashtirish bo‘yicha idoralar va boshqa ishlab
chiqaruvchi va iste’molchilarga tobe bo‘lmagan va belgilangan talablarga javob
beradigan boshqa tashkilotlar 0 ‘z DSt ISO/IEC 17021:2009 standard talablariga
muvofiq akkreditlanishi mumkin. Ushbu standartning tuzilmasi bo‘yicha
sertifikatlashtirish idorlari quyidagi talablami bajarishi lozim:
4-bo‘lim. Tamoyillar: umumiy qoidalar; xolisonalik; layoqatlilik;
javobgarlik; ochiqlik; maxfiylik; shikoyatlarga javob berish tamoyillarini
belgilaydi.
5-bo‘lim. Umumiy talablar: huquqiy va shartnoma masalalari; xolisonalikni
ta’minlash; majburiyat va moliyalashtirishga talablar;
6-bo‘lim. Tuzilmasiga talablar: tashkiliy tuzilma va yuqori rahbariyat;
xolisonalikni himoyalar bo‘yicha Kengashga talablar;
7-bo‘lim. Resurslarga talablar: rahbar va xodimlaming layoqatliligi;
sertifikatlashtirish bo‘yicha faoliyatda xodimlami jalb etilishi; tashqi auditorlar va
19

tashqi texnik ekspertlami jalb qilish; xodimlar to‘g‘risidagi yozuvlar; bilvosita
(chetki) tashkilotlami jalb qilishga tegishli talablar;
8-bo‘lim. Axborotlarga talablar: keng miqyosda foydalaniladigan axbortlar;
sertifikatlashtirishga taalluqli hujjatlar; sertifikatlangan tashkilotlaming ro‘yxati;
sertifikatga havolalar va belgilardan foydalanish; maxfiylik; sertifikatlashtirish
idorasinng mijozlar bilan o‘zaro axborot almashinuviga talablar;
9-bo‘lim. Jarayonlarga talablar: umumiy talablar; boshlang‘ich audit va
sertifikatlashtirish; nazorat bo‘yicha faoliyat; qayta sertifikatlashtirish; maxsus
auditlar; sertifikatlashtirish amal qilish sohasini qisqartirish, to‘tatish yoki bekor
qilish; apellyatsiya; shikoyatlar; arizachilar va mijozlar to‘g‘risidagi yozuvlarga
talablar;
10-bo‘lim. Sertifikatlashtirish idorasi menejmenti tizimiga talabalar
keltirilgan.
Menejment tizimlarini (MT) sertifikatlashtirish idoralariga, shuningdek, sifat
menejmenti tizimini sertifikatlashtirish idoralari 0 ‘z DSt ISO/IEC 17021:2009
(ISO/IEC 17021:2006) va ISO/IEC 62 talablariga muvofiq 0 ‘zbekiston
Respublikasi sertifikatlashtirish milliy tizimida akkreditlangan sertifikatlashtirish
idoralar sertifikatlashtirishni amalga oshiradi. Har bir akkreditlangan
sertifikatlashtirish idoralari, akkreditlashtirish idorasi tomonidan tasdiqlagan
faoliyati bo‘yicha sertifikatlashtirish ro‘yxati, ushbu idora uchun ruxsat etilgan
akkreditatsiya sohasi bo‘lishi shart. Sertifikatlashtirish faoliyatlari sohasining
umumiy ro‘yxati, ya’ni Xalqaro akkreditlashtirish bo‘yicha forum IAF GD 2:2005
“ISO/IEC 62:1996 qo‘llash bo‘yicha tavsiyalar” aniqlangan bo‘lib.
Menejment tizimlarini sertifikatlashtirish idoralari 0 ‘z DSt ISO/IEC
17021:2009 standard talablariga muvofiq bo‘lishi va ularda sifat tizimi ishlab
chiqilgan bo‘lishi lozim. MT sohasida sertifikatlashtirish prosedurasi bo‘yicha
qaror qabul qiluvchi auditorlar malakasi 0 ‘z DSt ISO 19011 yoki 0 ‘z RH 51-014
ga muvofiq tasdiqlangan bo‘lishlari lozim va ular 0 ‘z RH 51-21 bo‘yicha davlat
reestrida ro‘yxatga olingan bo‘lishlari shart.
MT sertifikatlashtirish “TJTS” agentligi tasdiqlagan menejment tizimlarini
sertifikatlashtirish qoidalari va O‘z DSt ISO 19011 hisobga olib menejment
tizimlarini sertifikatlashtirish idoralari ishlab chiqqan prosedura hujjatlariga
muvofiq amalga oshiriladi. Audit uchun zaruriy qo‘shimcha talablar O‘z DSt ISO
9001, ISO 14001, OHSAS 18001 va boshqa standartlarda belgilangan.
Sertifikatlashtirish idorasi va uning auditorlari hamda barcha mutaxassisilari,
shuningdek, auditorlik guruhi ishida qatnashishga jalb qilingan subpudratchilar
arizachi-tashkilotning auditi jarayonida olingan barcha ma’lumotlarni maxfiyligiga
rioya etishi va mustaqil, layoqatli bo‘lishi shart.
20

Menejment tizimini sertifikatlashtirish idoralari sertifikatlashtirish auditi
jarayoni quyidagi bosqichlarda amalga oshirish lozim:
- tekshirilayotgan tashkilot bilan boshlang‘ich bog‘lanishni o‘matish;
- sertifikatlashtirishga arizani berish va ко‘rib chiqish;
- ariza bo‘yicha qaror qabul qilish;
- tashkilot hujjatlarini tahlil qilish;
- dastlabki audit (audit o‘tkazish joyiga dastlabki kelib ko‘rish);
- sertifikatlashtirishni o‘tkazishga tayyorlash (joyida audit);
- sertifikatlashtirish auditi (joyida audit);
- kuzatishda olinganlami tahlil qilish va audit natijalari bo‘yicha xulosa
tayyorlash, ro‘yxatga olish va muvofiqlik sertifikatini berish;
- - sertifikatlashtirilgan MT muvofiqlik sertifikati amal qilish muddati
davomida inspeksion nazorati.
Sertifikatlashtirish idorasi bog‘lanishni o‘matishda arizachiga o‘zining
akkreditatsiya sohasi, sertifikatlashtirish prosedurasi, ariza shakli va yuridik
manzillari haqida to‘liq maTumotlami taqdim qiladi. Bunda kelgusida
sertifikatlashtirish proseduralari uchun zururiy bog‘lanuvchi shaxs, tashkilot
manzili, telefon, menejment tizimining qo‘llanish sohasi, tashkilotning boshqa
ma’lumotlari aniqlanib, belgilanadi.
MT sertifikatlashtirishga talabgor tashkilot, milliy tizimda akkreditlangan
MT sertifikatlashtirish bo‘yicha idoraga ariza jo‘natadi. Ariza bo‘yicha ijobiy qaror
bo‘lsa, arizachi-tashkilot sertifikatlashtirish bo‘yicha idoraga sifat qo‘llanmasi,
majburiy hujjatlashtirilgan proseduralar, asosiy jarayonlar bo‘yicha hujjatlar va
sertifikatlashtirish bo‘yicha idora so‘rovi yoki arizachi-tashkilot qiziqishi bo‘yicha
boshqa hujjatlami taqdim qilishi lozim.
Sertifikatlashtirish bo‘yicha idoraga taqdim qilingan arizada MT qo‘llanish
sohasini, va sertifikatlashtirish sohalari o‘zining akkreditlash sohasi bilan
muvofiqligini aniqlab aniq va ravshan tasdiqlashi lozim.
Tekshirilayotgan tashkilot hujjatlami tahlil qilishni audit mezonlariga
muvofiqligini aniqlash maqsadida o‘tkazadi. Tahlil qilishda tashkilotning faoliyati
turlari, o‘lchami va murakkabligini hamda audit o‘tkazish sohasi va maqsadlarini
hisobga olinishi lozim.
Buyurtmachining talabi bo‘yicha, maxfiylikka rioya qilish maqsadida,
hujjatlar tahlili buyurtmachi auditi o‘tkazilgungacha joyida o‘tkazilishi mumkin.
Alohida holatlarda, agarda audit o‘tkazish natijalariga zarar keltirmasa
hujjatlar tahlili audit o‘tkazish davomida joyida o‘tkazilishi mumkin.
Hujjatlar tahlilini, SI MT sertifikatlashtirish bo‘yicha idora rahbari yoki
auditorlar guruhi rahbari tayinlagan xodimlar amalga oshirishadi.
21

Dastlabki audit buyurtmachi tashilotda zaruriyat tug‘ilganda masalan,
auditni rejalashtirishda zaruriy ma’lumotlami olish uchun yoki agarda hujjatlar
tahlili natijalari jiddiy nomuvofiqliklar mavjudligini ko‘rsatsa, sertifikatlashtirish
auditini o‘tkazish imkoniyati to‘g‘risida xulosa chiqarish mumkin emas. Dastlabki
audit korxonani sertifikatlashtirish auditga tayyorligini tekshirish uchun
buyurtmachining hohishi bo‘yicha ham o‘tkazilishi mumkin.
Hujjatlar tahlili dastlabki audit natijalari ijobiy bo‘Isa, auditorlar guruhi
belgilanadi. Komissiya tarkibiga keltirilgan kodlar bo‘yicha malakaga ega bo‘lgan
va sertifikatlashtirish bo‘yicha idoraning akkreditlashtirish sohasiga muvofiq
auditorlar va zaruriyat tug‘ilgan holatlarda ekspertlar kiritiladi.
Auditorlar guruhi rahbari sertifikatlashtirish auditining rejasini ishlab
chiqadi va tekshirilayotgan tashkilot bilan oldindan kelishib oladi. Guruh rahbari,
komissiya a’zolarini tekshirish obyektlariga taqsimlaydi, ular oldindan audit uchun
savolnoma tayyorlaydilar.
Xalqaro akkreditlashtirish bo‘yicha forumi IAF GD 2:2005 «ISO/IEC
62:1996 qollash bo‘yicha tavsiyalar»da tavsiya qilingan ekspert-auditorlar ish kuni
miqdori bo‘yicha adit hajmi aniqlanadi.
Menejment tizimlarini sertifikatlashtirish idorasi sertifikatlashtirish auditi
keltirilgan tartibda o‘tkazadi.
MT auditini o‘tkazish texnologiyasi quyidagi jarayonlami o‘z ichiga oladi:
- mavjud hujjatlami tekshirish;
- hujjatlami boshqaruvchanligiga standartlarda o‘matilganlarga muvofiqligi va
ichki talablariga tekshirish; - MT hujjatlari talablarini xodimlar bajarishini
tekshirish;
- o‘matilgan shaklda bayonnomalarga nomuvofiqliklarni va auditorlar
hisobotlarini MT muvofiq dalillami qayd etish.
Auditorlar guruhi rahbari audit kuzatuvida olinganlarga asosan audit haqida
hisobot tayyorlaydi. Hisobot O‘z DSt ISO 19011 talabiga muvofiq tayyorlanib va
arizachiga kelishilgan muddatda berilishi lozim.
Yakuniy yig‘ilishda auditorlik guruhi audit natijalari, shuningdek,
aniqlangan nomuvofiqliklar va kelgusida sertifikatlashtirish bo‘yicha idora va
arizachi o‘rtasidagi o‘zaro foaliyatlar to‘g‘risida ma’lumot beridi.
Sertifikatlashtirish jarayonida yig‘ilgan ma’lumot, MT SI sertifikatlashtirish
bo‘yicha, qaromi qabul qilishida asoslashga etarli bo‘lishi lozim.
Sertifikatlashtirish barcha ro‘yxatga olingan nomuvofiqlik bayonnomalari
bartaraf qilinmasdan va sertifikatlashtirish bo‘yicha idora auditorlari (tashkilotlami
22

qatnashishi yoki boshqa yo‘l bilan) tuzatish harakatlami tekshirmasdan oldin
tugatilishi mumkin emas.
Auditorlik guruhi qaror qabul qilish uchun audit mezonlariga muvofiq audit
davomida yig‘ilgan boshqa ma’lumotlami va audit kuzatuvini tahlil qiladi va bu
to‘g‘risida xulosa tayyorlaydi.
Arizachi-tashkilotga sertifikatni berish yoki bekor qilish to‘g‘risidagi qaromi
sertifikatlashtirish idorasi, sertifikatlashtirish jarayonida yig‘ilgan ma’lumotlar va
sertifikatlashtirish faoliyatiga taalluqli, ixtiyoriy boshqa ma’lumotlar asosida qabul
qiladi. Auditga qatnashishga qabul qilingan xodim, sertifikatlashtirish bo‘yicha
qaromi qabul qilishda qatnashishi shart emas.
Sertifikatlashtirish bo‘yicha idora ijobiy xulosa bo‘lgan holatda O‘z RH 51-
021ga muvofiq davlat reestri tizimiga kiritish va ro‘yxatga olish uchun
sertifikatlashtirish milliy idorasiga taqdim etadi va o‘matilgan shaklda sertifikat
rasmiylashtiradi. Sertifikatlashtirish idorasi ro‘yxatga olganidan so‘ng arizachiga
sertifikat bilan birga muvofiqlik belgisini qo‘llash va inspeksion nazoratini
o‘tkazish shartnomalarini beradi.
Sifat tizimlari va ishlab chiqarishlami sertifikatlashtirish bo‘yicha
akkreditlangan idoralar quyidagi asosiy vazifalami amalga oshirishadi:
- sifat tizimlarini dastlabki baholashini o‘tkazadi va sertifikatlashtirishni
o‘tkazish uchun shartnomalar tuzadilar;
- ishlab chiqarishlami sertifikatlashtirish usuliyatlarini va sifat tizimlarini
tekshirish dasturlarini ishlab chiqadilar;
- sifat tizimi yoki ishlab chiqarishning auditini o‘tkazadi;
- sifat tizimi yoki ishlab chiqarish sertifikatlarini rasmiylashtiradi, sertifikatni
beradi va tan oladilar;
- sertifikatlashtirilgan sifat tizimlari va ishlab chiqarishlar ustidan inspeksion
nazoratni amalga oshiradilar;
- sertifikatlashtirish natijalari haqida ma’lumot beradilar.
Sifat menejmentini sertifikatlashtirish bosqichlari
Sifat menejment tizimini kompleks tashkil etuvchi va unda amalga
oshayotgan jarayonlami o‘z ichiga oluvchi o‘zaro bog‘liq va o‘zaro ta’sir etuvchi
komponentlami tassawur qilish mumkin.
Sifat menejmenti tizimida ko‘rib chiqilayotgan modelni ishlashida mahsulot,
xizmatlami hamda sifat menejmenti tizimi sertifikatlashtirishda sertifikatlashtirish
eng muhim va ahamiyatli o‘rinni egallaydi. Muvofiqlikni sertifikatlashtirish
sertifikatlashtirish idorasi tomonidan amalga oshirladi.
Sifat menejmenti tizimini sertifikatlashtirish
SMT sertifikatlashtirishda asosiy ishlar bosqichlari quyidagicha:
1- ishlami tashkillashtirish;
2- tashkilot SMT hujjatlarini tahlil qilish;
3- “joyida audit”ga tayyorgarlik;
23

4- “joyida audit”ni o‘tkazish va audit natijalari bo‘yicha dalolatnomalami
tayyorlash;
5- sertifikatlashtirishni yakunlash, sertifikatni ro‘yxatga kiritish va taqdim
etish;
6- sertifikatlashtirilgan SMT inspeksion nazorati.
Sifat menejmenti tizimini sertifikatlashtirish natijasida tekshirilayotgan
tashkilotni O‘z DSt ISO 9001:2009 talablariga muvofiqlik darajasi va SMT
natijaviyligi aniqlanadi.
Sertifikatlashtirishni o‘tkazish sharoitiga qo‘yiladigan talabalar:
- SMT sertifikatlashtirish bo‘yicha ishlar TSO/IEC 62, 0 ‘z DSt ISO
19011:2004 va sifat tizimini sertifikatlashtirish standarti, 0 ‘z DSt tizimida
akkreditlangan sifat tizimini sertifikatlashtirish idoralari o‘tkazadi.
- Sertifikatlashtirishni o‘tkazish sharoitida SMT mavjud bo‘lgan va rasmiy
joriy qilingan hujjatlashtirilgan korxonalarda o‘tkaziladi.
- SMT sertifikatlashtirish bo‘yicha ishlarda sifat tizimini sertifikatlashtirish
bo‘yicha ekspertlar (auditorlar), ro‘yxatga olingan sertifikatlashtirish bo‘yicha
xodimlar va zaruriy hollarda texnik ekspertlari jalb qilinadi.
- Buyurtmachi SMT qo‘llanish sohasini aniqlab, murojaati va audit natijalari
bo‘yicha sertifikatlashtirish idorasi SMT sertifikatlashtirish sohasini aniqlaydi.
SMT sertifikatlashtirishda audit obyektlari sifatida quyidagilar hisoblanadi:
- SMT qo‘llanish sohasi;
- iste’molchi talablariga mahsulot sifatini muvofiqligi va ushbu mahsulotga
bo‘lgan majburiy talablar;
- SMT da hujjatlashtirish O‘z DSt ISO 9001:2009 talablarining to‘liq va aniq
mavjudligi;
- SMT jarayonlari funksionalligi tizim hujjatlari talablarini bajarilishini
haqqoniy munosabati va SMT natijaviyligini ta’minlash.
SMT qo‘llanish sohasini tekshirishda SMT sertifikatlashtirishga murojaat
bo‘yicha sohasi tahlil qilinib, quyidagilar tekshiriladi:
a) agarda arizada ko‘rsatilgan bo‘lsa barcha turdagi mahsulot va hayotiy davri
jarayonlari SMT qamrab olishini;
b) tashkilotda SMT talablari O‘z DSt ISO 9001:2009 standarti 7 bo‘limida
istisnoning to‘g‘riligi mahsulotning hayotiy jarayonlariga agarda bunday istisno
O‘z DSt ISO 9001:2009 1.2 bilan muvofiqlikda arizada ko‘rsatilgan bo‘lsa.
Sertifikatlashtirshga arizada ko‘rsatilgan istisnolar har bir turdagi
mahsulotlar uchun tahlili o‘tkaziladi. Ushbu istisnolar sifat bo‘yicha qo‘llanma
bo‘limlariga muvofiq mavjudligi to‘liq asoslanishi lozim.
O‘z DSt ISO 9001:2009 standartining 7 bo‘limi talablariga noto‘g‘ri istisnolar
SMT ga yoki istisnolar 0 ‘z DSt ISO 9001:2009 boshqa bo‘limining talablariga
nomuvofiq qaraladi.
24

SMT qo‘llanish sohasini tahlil va tekshiruvi sertfikatlashtirishning barcha
jarayonlarida ko‘rilishi ham mumkin.
Mahsulot sifatini o‘raatilgan talablarga muvofiqligini quyidagilar asosida
baholanadi:
- tashkilot (O‘z DSt ISO 9001 da (7.2.1; 7.2.3, a)-c) keltirilgan) mahsulotga
taalluqli talablar haqida ma’lumotlar bajarilishi sharti;
- iste’molchilami qoniqishiga bog‘liq ma’lumotlami tahlil natijalari (O‘z DSt
ISO 9001 da 5.6.2, keltirilgan b); 5.6.3, keltirilganb); 7.2.3, keltirilgan c); 8.2.1);
- mahsulot sifati haqida davlat nazorati tashkilotlari tasarufidagi tashkilotdan
mahsulot sifati uchun olgan ma’lumotlar.
25

XULOSA
Sifat menejmenti tizimini sertifikatlashtirish bosqichlari mavzusi bo‘yicha
kurs ishi tayyorlash davrimda o‘zimga kerakli ma’lumot va ko‘nikmalarni oldim.
Sifat menejmenti tizimi, sertifikatlashtirish jarayonlari va muvofiqlikni
baholash bular bir biriga bog‘langan zanjir ekanligini bilib chuqur o‘rganib
chiqdim.
Menedjment tizimi - siyosat va maqsadlami ishlab chiqish va bu
maqsadlarga erishish tizimi.
Sifat menedjmenti tizimi - tashkilotga rahbarlik qilish va boshqarish uchun
sifatga taalluqli menejment tizimi.
Sifat rejasi - muayyan loyiha, mahsulot, jarayon yoki kontraktga nisbatan
qanday proseduralaming va mos resurslarning kim tomonidan va qachon
qo‘llanilishi lozimligini belgilovchi hujjat.
Sifat menejmenti tizimi va uni sertifikatlashtirishning ayrim o‘ziga xos
xususiyatlari mavjud, chunki u o‘ziga ishlab chiqarishni sertifikatlashtirishini ham
qamrab oladi. Bu esa ko‘pchilik mahalliy korxonalaming o‘ziga xos shart-
sharoitlarining mavjudligi bilan tushuntiriladi, ya’ni ularda menejment tizimlari
mavjud emas, ammo ular ishlab chiqarishni baholash jarayoni bilan tanishlar,
chunki bir vaqtda ishlab chiqarish jarayonlarining attestatsiyasilash ham mumkin.
Bu esa menejment tizimlari orqali ishlab chiqarish hamda korxonaning boshqaruv
tizimini muqobillashtiradi. Shuning uchun menejment tizimi o‘zining afzalliklari
bilan ham ahamiyatlidir.
Sifat menejmenti tizimi va uni sertifikatlashtirish fani korxona va
tashkilotlarda sifat menejmenti tizimini ishlab chiqish va joriy etilgan sifat
menejmenti tizimlarini sertifikatlashtirish, audit o‘tkazish, audit turlari,
o‘tkaziladigan va o‘tkazilgan ichki audit natijalarini tahlil qilish natijalari asosida
sifat menejementi tizimi muvofiqligini baholash va tasdiqlash tartiblari, ishlab
chiqarish rivojining tendensiyasi, istiqboli hamda respublikamizdagi
ijtimoiyiqtisodiy islohotlar natijalari va sertifikatlashtirish sohasidagi xalqaro,
hududiy muammolaming mahsulot sifati, uning raqobatbardoshligiga ta’siri
masalalarini qamrab oladi.
Sifat - bu iste’molchi ehtiyojlarini qondirilishi.
Sifat - bu yuqori malakali xodimlar va yuqori texnologik qurilmalar
yordamida erishiladigan unumdorlik.
Sifat - bu ishlab chiqarish va mehnat samaradorligi. Bu ishlaming tez va
aniq bajarilishi. Sifat - bu faoliyatni optimallashtirilishi.
26

Fоydalanilgan adabiyotlar
1. P.R.Ismatullayev, B.M.Axmedov, P.M.Matyokubova, G’.X.Xamroqulov,
Sh.A.Turayev Sifat menejmenti tizimi va uni sertifikatlashtirish. Toshkent 2024.
2. Abdullayev A.A, Latipov.V.B, Umarov.A.S, Alimov.M.N, Boyko .S.R,
Xakimov.O.Sh, standartlashtirish, metrologiya sertifikatlashtirish va sifat. O’quv
qo’llanma. Toshkent, SMSITI, 2008-267-b.
3. A.A.Mamajonov, D.V.Xakimov, B.R.Xamdamov Sertifikatlashtirish asoslari
va sifat menejmenti.
4. Ismatullayev P.R, Maksudov.A.N, Abdullayev.A.X, Axmedov.B.M,
A’zamov.A.A, Metrologiya,standartlashtirish va sertifikatlashtirish.
“O’zbekiston” Toshkent-2001 y.
5. K.J.Jumaniyazov va boshq. «Tо‘qimachilik maxsulotlari texnologiyasi va
jixozlari». «Gofur Gulyam» T. 2012 y.
6. Q.J. Jumaniyazov, Y.M. Polvonov «Paxta yigirish texnologik jarayonlarini
loyihalash» TTESI. 2007 y.
7. Borzunov I.G. i dr. «Pryadeniye xlopka i ximicheskix volokon». Chast-1, 1982
8. www.lex.uz
9. www.ziyonet.uz
10. www.standart.uz
11. www.akkred.uz
27

Korxona va tashkilotlarda sifat menejmenti tizimi

Sotib olish