Korxona va tashkilotlarda sifat menejmenti tizimini ishlab chiqish va joriy etish - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	20000UZS
Hajmi	444.7KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	03 Iyun 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Nurali Axmedov

Ro'yxatga olish sanasi 24 Oktyabr 2024

0 Sotish

Korxona va tashkilotlarda sifat menejmenti tizimini ishlab chiqish va joriy etish

Sotib olish

Korxona va tashkilotlarda sifat menejmenti tizimini ishlab chiqish va joriy
etish
Mundarija:
KIRISH
I-BOB.KORXONA VA TASHKILOTLARDA SIFAT MENEJMENTI
TIZIMINI ISHLAB CHIQISH VA JORIY ETISH…………
I.1. Sifat menejmenti tizimini joriy etish bosqichlari……….
I.2. Sifat menejmenti tizimini ishlab chiqish hujjatlari……
II-BOB.SIFAT MENEJMENTI TIZIMINI SERTIFIKATLASHTIRISH…….
II.1. Sertifikatlashtirish ishlarini tashkillashtirish………
II.2. Menejment tizimlarini sertifikatlashtirish idoralariga qo’yiladigan talablar……
XULOSA………….
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR…………..
1

KIRISH
Metrologiya, standartlashtirish va mahsulot sifati menedjmenti yo'nalishi
bo'yicha mutaxassislar tayyorlashning bosh maqsadi tanlangan yo'nalish bo'yicha
zamonaviy mutaxassis bo'lib, mustaqil ravishda yangi texnika va texnologiyalami
egallab olishga, butun dunyo bo'yicha tezkorlik bilan amalga oshirilayotgan bilim
va tajriba sohalaridagi o'zgarishlami tezda o'zlashtira oladigan, xodimlar o'rtasida
liderlik (peshqadamlik) qobiliyatiga ega bo'ladigan va keng raqobatbardoshlik
sharoitida faoliyat ko'rsata oladigan yangi zamon kadrlarini yetkazib berishdir.
O'zbekiston Respublikasining “Ta’lim to'g'risida” va “Kadrlar tayyorlash milliy
dasturi to'g'risida”gi qonunlarini bajarish yuzasidan va mamlakatimiz iqtisodiyoti
uchun ustivor hisoblangan sohalar bo'yicha oliy ma’lumotli yuqori malakali
kadrlami tayyorlash maqsadida 5310900 - “Metrologiya, standartlashtirish va
mahsulot sifati menejmenti (sanoat)” yo'nalishlari bo'yicha bakalavrlami va
5A310902 - “Metrologiya, standartlashtirish va sifatni boshqarish (sanoat)”,
5A310901 - “Tovarlar xavfsizligi va ulami sertifikatlash” va 5A310903 -
“Mahsulot sifati menejmenti” mutaxassisliklari bo'yicha magistr akademik
darajasiga ega mutaxassislar tayyorlanmoqda.
Ushbu darslik yuqorida keltirilgan yo'nalishlar va mutaxassisliklar bo'yicha
ta’lim olayotgan talabalar bilim saviyasini oshirish, ko'nikmalar hosil qilish va
ta’lim muassasalarida ta’lim jarayoni sifatini ta’minlash uchun uslubiy ta’minot
vazifasini o'taydi.
2

I-BOB.KORXONA VA TASHKILOTLARDA SIFAT MENEJMENTI
TIZIMINI ISHLAB CHIQISH VA JORIY ETISH.
I.1.SIFAT MENEJMENTI TIZIMINI JORIY ETISH BOSQICHLARI.
ISO 9000 standartlarini joriy etishga ikkita yondoshuv mavjud. Birinchi
holatda standartlardan tashkilot samaradorligini oshirish vositasi sifatida
foydalaniladi. Bunda ulami joriy etishga ichki talab paydo bo‘lishi va buni yuqori
rahbariyat yaratadi biroq busiz kelgusida rivojlanish bo‘lmaydi. Bunday
strategiyada tizimning natijaviyligini oshirish, xolisona ichki auditni o‘tkazish, o‘z-
o‘zini baholash uchun resurslami belgilash, eng maqbul hujjatlar tarkibini ishlab
chiqish zaruriyati paydo bo‘ladi va sifat menejmeni tizimini tashkillashtirish,
jarayonlar va mahsulot sifati birinchi o‘rinda turadi.
Ikkinchi holatda esa, sertifikat olish maqsadida standartlar joriy etiladi. Bunda
boshqalardan qolishmaslik istagida, shartnomalar tuzishda iste’molchilar,
hamkorlar yoki tender talablari shartlari bo‘lishi mumkin bo‘lgan zaruriyat yuzaga
keladi. Bunday yondashuvda barcha kuch va e’tibor sertifikatlashtirish idorasi
talablarini rasmiy bajarish va hujjatlami ishlab chiqishga jalb etiladi. Texnik,
iqtisodiy va boshqamv qarorlarini qabul qiluvchi mutaxassislar bir tomonga qolib,
biroq, xodimlar faqat tekshiruvchilar uchun zarur bo'lgan ishlami bajarishadi.
Standartlami joriy qilishdan asosiy maqsad bu tizim sifatni yaxshilashi lozim.
Sifat menejmenti tizimini yaratishda quyidagi yo‘nalishlardagi ishlami talab
qiladi:
1) vazifali;
2) tashkiliy.
1) SMTni yaratishning vazifali yo‘nalishi quyidagilarni qamrab oladi:
- korxonaning sifat sohasidagi siyosatini ishlab chiqish;
- korxonaning sifat bo‘yicha qo‘llanmasini ishlab chiqish;
3

- korxonaning asosiy biznes-jarayonlari uchun hujjatlashtirilgan prosedura
hujjatlarini ishlab chiqish;
- korxonaning ichki standartlarini ishlab chiqish;
- tahliliy va statsitik nazorat usullarini joriy qilish (zaruriyat bo‘lganda).
2) SMTni yaratishning tashkiliy yo‘nalishi quyidagilami qrab oladi:
- sifat xizmatini yaratish;
- SMT hujjatlarini yuritish uchun javobgar (shaxs)lar va bo'linmalami aniqlash;
- sifat bo‘yicha vakolatli shaxs (sifat xizmati rahbari)ni tayinlash;
- korxonaning boshqa bo‘linmalari bilan sifat xizmatining o‘zaro faoliyati (SMT
ishlab chiqish va joriy etish masalalari bo ‘ yicha) yo ‘ lga qo ‘ yish.
SMT samarali joriy etish va yaratish uchun korxonaning sifat sohasidagi
strategiyasini aniqlash, korxonada SMT ishlab chiqish va joriy etish bo‘yicha
ishchi guruhni yaratish, biznes-jarayonlar tahlilini o‘tkazish, korxonada sifatni
boshqarish sohasida bajarilgan ishlaming butun tafsilotini tahlil qilish kerak. Sifat
menejmenti tizmini va SMT hujjatlashtirilgan proseduralarini ishlab chiqish
mashaqqatli va mas’uliyatli bosqich bo lib hisoblanadi va shuning uchun
loyihaning alohida bosqichi deb belgilangan.
ISO 9000 standartlari bo‘yicha sertifikatlashtirishdan maqsad korxona sifat
tizimining qator tarkiblari sifatida va rasmiy talablar sifatida muvofiqligi
ko‘zlangan. Sifat menejmenti tizimini bu talablarga muvofiqligini o‘matish
jarayoni о ta mashaqqatli bo‘lishi mumkin ya’ni ko‘p vaqt talab etiladi. Buning
uchun, korxona rahbariyati ISO 9000 seriyali standartlari bo‘yicha
sertifikatlashtirishga sifat menejmenti tizimi tayyorligi to g risida qaror qabul
qilishdan oldin, barchadan “rozi” va qarshi ligini puxtalik bilan qarab chiqishi
lozim, shuningdek, korxona uchun sifat menejmenti tizimiga sertifikat nima uchun
kerakligini yaqqol aniqlashi lozim.
4

Bir qancha mualliflaming qarashlari bo‘yicha ISO 9001:1994 standarti bo‘yicha
sifat tizimini sertifikatlashtiruvchi korxonalar kutilgan samarani olishmagan deb
hisoblashgan. Bizning fiknmizcha ishlaming hajmi standartlarda ко p keltirilgan
emas, balki, ulaming talablarini qanchalik tushunish va aniq bajarishda. Dastlab
SMT ishlab chiqish va joriy etishda muvaffaqiyatsizlik bo‘lishi mumkin, lekin
sertifikatlashtirishda qo pol nomuvofiqliklar, rasmiyatchiliklar yoki nolayoqatli
auditorlaming tanbehlar berishi “barham topadi”.
Hattoki, xorijda ham asosan, alohida tarmoqlar (harbiy va aerokosmik
tarmoqlari, avtomobilsozlik va boshqalar)da mahsulotning sifati insonlaming
sog‘lig‘i va hayoti bilan bog‘liq bo‘lgandagina ISO 9000 sertifikatining (yoki
shunga o‘xshash sertifikatlar) bo‘lishi majburiy deb hisoblanadi. Ba’zan
sertifikatlashtirishni mavjud bo‘lishi buyurtmachining sifat tizimi talablarida
bo‘lishi mumkin. Qolgan holatlarda ISO 9000 sertifikati majburiy bo‘lib
hisoblanmaydi, biroq, ta’minotchini tanlashda afzalliklami ta’minlashi mumkin.
Standartning keng qo‘llanilishi uning universalligi bilan tushuntiriladi, shuningdek,
ta’lim muassalaridan boshlanib to harbiy sanoatgacha bo‘lgan ixtiyoriy turdagi
tashkilotlarda qo‘llash imkoniyati mavjud. ISO 9000 seriyali standartlar korxona
sifat menejmentida tashkilish-uslubiy asos bo‘lib hisoblanadi. Shunday qilib,
xalqaro sertifikatlashtirish mahsulot va xizmatlar sifatini oshirish vositasi sifatida
butun dunyoda keng tarqalgan.
Korxonada amaldagi menejment tizimining tashhiz (diagnostik) auditi o‘tkazilib
sifat menejment tizimi yaratiladi. Tashhiz auditining maqsadi amaldagi menejment
tizimini xalqaro amaliyotdagigi nisbatan tuzilishi va menejment tizimini ishlab
turishi, hamda, uni ISO 9001 xalqaro standard talablariga muvofiqligini baholashni
hisobga olib dastlabki baholashdan iborat.
Sifat menejment tizimini yaratish bo‘yicha bajariladigan ishlarning mumiy
ketma-ketligi bolk-sxemasi 1-rasmda keltirilgan.
5

Sifat menejment tizimini yaratish bo‘yicha ishlar dasturida quyidagilar ko‘zda
tutiladi:
1) Tashhiz aditini o‘tkazish.
2) SMT ishlab chiquvchi ishchi gruhini shakllantirish.
3) Sifat menejment tizimini ishlab chiqish va ishchi holatini ta’minlash bo‘yicha
ishchi guruhni o‘qitish, sifat menejment tizimi hujjatlarini ishlab chiqish uchun
seminar va amaliy mashg‘ulotlar o‘tkazish.
Boshqaruvning turli darajalari uchun o‘qishni o‘tkazish:
yuqori (strategik) - ISO 9000 seriyali standartlari talablariga asosan,
umumlashtiruvchi qisqacha ma’lumotlar va unda rahbariyatning o‘mi;
o‘rta (taktik) - jarayonlar rahbarlarining vazifalari va menejment tizimi
elementlarini to‘liqroq ifoda etish;
quyi (operativ) - ishlab chiqarish, menejment tizimini tuzish tajribasi va unga
jarayonli yondashish; ichki auditorlami o‘qitish.
4) Sifat menejmenti tizimi ishlab chiqish va joriy qilish bo‘yicha ISO 9001:2008:
siyosat, maqsadlar, sifat qo‘llanmasi va hujjatlashtirilgan proseduralarini ishlab
chiqish.
5) Turli xil darajadagi biznes-jarayonlami aniqlash.
Biznes-jarayonlar nomenklaturasini aniqlash:
menedjment: loyihalashtirish jarayonlari, sifat tizimini takomillashtirish va tahlili,
ma’lumot va hujjatlami boshqarish jarayonlari; sotib olish va resurslarni
boshqarish;

6LOYIHANI OCHILISHI(buyruq)

7Loyiha menejirini tayonlash-rahbariyatni sifat bo’yicha vakili
Asosiy va yordamchi biznes-jarayonlarni aniqlash va bayon etish hamda ularning
o’zaro faoliyatini o’rganish
Hujjatlarni ishlab chiqish va hujjatlar almashinuvi (harakati) ni o’rganish
 Sifat sohasidagi siyosat;
 Maqsadlarni o’lchash bilan sifat dasturi;
 Sifat bo’yicha qo’llanma;
 Korxona standarti yoki ishchi yo’riqnomalar;
 Hujjatlashtirilgan protseduralar(6 ta);
 Bo’linmalar to’g’risidagi Nizom;
 Lavozim yo’riqnomalar.
Mahsulot va SMT jarayonlarni o’lchashni ishlab chiqish
Sertifikatlangan ichki auditorlarni tayyorlashSifat bo’yicha yozuvlar shaklini ishlab chiqish
 Biznes-jarayonlar, mahsulot, iste’molchilarning
qanoatlanganligi va h.k parametrlari bo;yicha
yozuvlar
 Jarayonlar monitoringi

1-rasm.Sifat menejmenti tizimini ishlab chiqish joriy etish uchun
zaruriy harakatlar.
ishlab chiqarish: jarayonlar, iste’molchilar bilan aloqador jarayonlar, yangi
turdagi mahsulotlami loyihalashtirish va ishlab chiqish jarayonlari, ishlab chiqarish
jarayonlari;
o'lchash: mahsulot va jarayonlami oMchash va monitoring jarayonlari:
bo'linmalami o ‘zaro faoliyatini aniqlash: jarayonning kirish va chiqishlarini
aniqlash bilan o‘zaro faoliyatdagi jarayonlari va chegarasini tavsiflash.
Ishlab chiqarish darajasini tahlil qilish va qayta tuzish. Jarayonlar tavsifi
shaklini aniqlash. Jarayonlar bo‘yicha zaruriy hujjatlar va ishlab chiqilgan SMT
proseduralarini joriy qilish.
6) Hujjatlashtirilgan jarayonlar va tavsiflari: jarayonlami baholash
mezonlarim ishlab chiqish (ulaming samaradorligi va natijaviyligi).
7) Sifat menejmenti tizimini loyihalashtirish.
8SMT ni joriy etish
 Xodimlarni o’qitish;
 Xodimlar treningi
 Sifat bo’yicha yozuvlarni yurituvchi va loyihani
boshqarish bo’yicha menejir treningi
 Ichki audit
 Nomuvofiqliklarni boshqarish va to’g’rilash
harakatlarni belgilash
Sertifikatlashtirish idorasini tanlash
Sertifikatlashtirish idorasi bilan ishlash

8) Jarayonlami resurslar bilan ta’minlash: javobgar va vakolatli xodimlami
aniqlash; infratuzilma talablarini aniqlash (asosiy vositalar, xizmatalr, moliyalar,
ma’lumotlar).
9) Jarayonlar tahlili va monitoringi, jarayonlaming natijaviyligi va
samaradorligini o‘lchash, ulami baholash usullarini joriy qilish, boshqarish
usullarini aniqlash. Jarayonlar va ulami tahlili bo‘yicha hisobot shkallarini joriy
qilish.
10) SMTni tayyorligini yaxlit tekshirish: ichki audit va yuqori rahbariyat
tomonidan tahlilni o‘tkazish; sertifikatlashtirishdan oldingi auditni o‘tkazish.
11) SMTni sertifikatlashtirish.
I.2.SIFAT MENEJMENTI TIZIMINI ISHLAB CHIQISH
HUJJATLARI.
Sifat menejmenti tizimini ishlab chiqish va joriy qilishda hujjatlami ishlab
chiqshga amaliy yondashuv quyidagicha amalga oshiriladi:
1. Sifat sohasidagi siyosat va maqsadlarni ishlab chiqish .
Sifat sohasidagi siyosatni ishlab chiqishda “Sifat sohasidagi siyosat” atamasi
ta’rifmi e’tiborga olish va quyidagilar ko‘rsatilgan siyosatni ishlab chiqish
bo‘yicha vazifani belgilash kerak:
- yuqori rahbariyat tomonidan rasmiy shakllantirilgan, tashkilotni sifat sohasidagi
umumiy mo‘ljallari;
- yuqori rahbariyat tomonidan rasmiy shakllantirilgan, tashkilotni sifat sohasidagi
faoliyat yo‘nalishlari;
Sifat sohasidagi siyosatni ishlab chiqishni quyidagi ketmaketlikda amalga
oshirish tavsiya qilinadi:
- sifat sohasidagi siyosatni hujjat sifatida tuzilishini aniqlash;
- korxona strategik maqsadini aniqlash; - tashkilotni sifat sohasidagi asosiy
faoliyat yo‘nalishlarini aniqlash;
- asosiy yo‘nalishlar bo‘yicha tashkilot faoliyati tamoyillarini aniqlash;
- sifat sohasidagi siyosatni yuritish va tashkilotni sifat sohasidagi maqsadlariga
erishish uchxm sharoitlami yaratish uchun tashkilot rahbariyatini majburiyatlarini
aniqlash.
Korxonani sifat sohasidagi siyosatini ishab chikish uchun javobgarlik rahbarga
yuklanadi. Siyosatni ishlab chiqish uchun u tomonidan korxonani yetakchi
9

mutaxassislari, yuqori rahbarlik zvenosi jalb qilinishi mumkin. Rahbar tomonidan
imzolangan Siyosat korxonani barcha xodimlariga yetkazilishi kerak.(2-rasm)
Tashkilot maqsadlarini belgilashda yuqori rahbariyat quyidagilami hisobga
olishi kerak:
- tashkiloti joriy va kelajakdagi ehtiyojlari va iste’molchilar istaklarini;
- mahsulot va jarayonlami sifat ko‘rsatkichlarini;
- tashkilot faoliyatini o‘z-o‘zini baholash natijalarini;
- mahsulot, sifat menedjmenti tizimlari jarayonlarini yaxshilash imkoniyatlarini;
- qo‘yilgan maqsadlarga erishish uchun zamr resurslami.
Maqsadlar butun tashkilotni qamrab olishi va ularga erishish uchun javobgar
shaxslar ko‘rsatilishi kerak. Maqsadlarni barcha xodimlarga aniq yetkazish kerak.
Maqsadlar davriy ravishda tahlil qilinishi va zarur bolganda qayta ko‘rib chiqilishi
kerak.
Tashkilot maqsadlari o‘lchanadigan bo‘lishi va sifat sohasidagi siyosat bilan
muvofiqlashtirilgan bo‘lishi kerak. Maqsadlar aniq qiymatlar bilan, yohud sonli
qiymat bilan tavsiflanmaydigan, lekin baholash murnkin bolgan
rejalashtirilayotgan samaradorlik bilan tavsiflanishi mumkin.
10 SIFAT SOHASIDAGI SIYOSAT
“XYZ” MChJ raqobatbardosh va sifatli mahsulot ishlab chiqarish uchun o‘z
javobgarligini his qiladi, shuningdek o‘z iste’molchilari talablari va istaklarini
maksimal qondirishni o‘z oldiga maqsad qilib qo‘yadi. Belgilangan maqsadga erishish
uchun “XYZ” MChJ rahbariyati va xodimlari o‘ziga qo‘yidagi majburiyatlami
oladilar:
• ISO 9001:2008 xalqaro standard talablariga muvofiq bo‘lgan sifat menedjmenti
tizimlarini ishlab chiqish, joriy qilish va doimo natij aligini oshirish;
• Iste’molchilami qoniqish darajasini oshirish bo‘yicha tadbirlar ishlab chiqish va
joriy qilish maqsadida, ulaming qoniqishini o‘rganish va tahlil qilish;
• Ishlab chiqarish hajmlarini oshirish va mahsulotni sotish bozorlarini kengaytirish;
• Ishlab chiqarilayotgan mahsulot turlarini oshirish;
• Ishlab chiqarish - texnologik jarayonlami monitoringi, tahlilini o‘tkazish va ilg‘or
texnologiyalami joriy qilish yo’li bilan ulami samaradorligini oshirish;
• Mahsulot xavfsizligini ta’minlash;
• Xodimlami malakasini doimiy oshirish;
• Sheriklar, yetkazib beruvchilar, ta’sischilar va boshqa tegishli tomonlar bilan o‘zaro
munosabatlami yaxshilash; Ushbu Siyosatni har ikki yilda davriy tahlilini o'tkazish,
uni barcha xodimlarga yetkazish va ular tomonidan tushunilishini ta’minlash.

2-rasm. “XYZ” MCHJ sifat sohasidagi siyosati.
2. SMT prosedura hujjatlarini ishlab chiqish.
ISO 9001:2008 standarti talablari bo‘yicha tashkilotda quyidagi 6 faoliyat turi
uchun “hujjatlashtirilgan proseduralar” ishlab chiqilishi kerak: hujjatlami
boshqarish; yozuvlami boshqarish; ichki audit; nomuvofiq mahsulotni boshqarish;
tuzatish hrakatlari va oldini olish harakatlari.
Bir necha turdagi faoliyat bo‘yicha proseduralami bir hujjatlashtirilgan
proseduraga birlashtirish mumkin (masalan, tuzatish va oldini olish harakatlari).
Murakkab jarayonlar mavjud tashkilotlarda, SMT natijali faoliyatini ta’minlash
maqsadida qo‘shimcha hujjatlashtirilgan proseduralar talab qilinishi mumkin
(ayniqssa, mahsulotni yaratish jarayonlariga nisbatan).
Odatda, hujjatlashtirish batafsil bayonlar ko‘rinishida amalga oshirilishi kerak
deb xisoblanadi. Lekin, ISO 9001:2008 majburiy oltita, va zarur bo'lganda
qo‘shimcha proseduralami hujjatlashtirilishi kerakligini talab qiladi xolos, ammo
hujjatlashtirish qanday shaklda yoki qanday eltuvchida amalga oshirilishini
ko‘rsatmaydi.
11 SIFAT SOHASIDAGI SIYOSAT
“XYZ” MChJ raqobatbardosh va sifatli mahsulot ishlab chiqarish uchun o‘z
javobgarligini his qiladi, shuningdek o‘z iste’molchilari talablari va istaklarini
maksimal qondirishni o‘z oldiga maqsad qilib qo‘yadi. Belgilangan maqsadga erishish
uchun “XYZ” MChJ rahbariyati va xodimlari o‘ziga qo‘yidagi majburiyatlami
oladilar:
• ISO 9001:2008 xalqaro standard talablariga muvofiq bo‘lgan sifat menedjmenti
tizimlarini ishlab chiqish, joriy qilish va doimo natij aligini oshirish;
• Iste’molchilami qoniqish darajasini oshirish bo‘yicha tadbirlar ishlab chiqish va
joriy qilish maqsadida, ulaming qoniqishini o‘rganish va tahlil qilish;
• Ishlab chiqarish hajmlarini oshirish va mahsulotni sotish bozorlarini kengaytirish;
• Ishlab chiqarilayotgan mahsulot turlarini oshirish;
• Ishlab chiqarish - texnologik jarayonlami monitoringi, tahlilini o‘tkazish va ilg‘or
texnologiyalami joriy qilish yo’li bilan ulami samaradorligini oshirish;
• Mahsulot xavfsizligini ta’minlash;
• Xodimlami malakasini doimiy oshirish;
• Sheriklar, yetkazib beruvchilar, ta’sischilar va boshqa tegishli tomonlar bilan o‘zaro
munosabatlami yaxshilash; Ushbu Siyosatni har ikki yilda davriy tahlilini o'tkazish,
uni barcha xodimlarga yetkazish va ular tomonidan tushunilishini ta’minlash.
Bizning mahsulotimizning har bir to‘pi jahon bozorida munosib o‘rnini topishi
va 0 ‘zbekiston Respublikasida ishlab chiqarilgan mahsulotlami reklamasi bo‘lishi
kerak.
Sifat sohasidagi bizning asosiy maqsadimiz - iste’molchilarimiz talablarini
to‘liq qondirish.
Bosh direktor F.I.O.

2.1. Zarur hujjatlami tayyorlash hajini kamaytirish uchun, taskilotlar o‘z
texnikaviy imkoniyatlaridan kehb chiqqan holda, quyidagi usullami qo‘llashlari
mumkin:
• Sxemalar va diagrammalar . Tashkilot maqsadlarini bayon qilish, tashkiliy
tuzilmasini tasvirlash kabi kisqa ma’lumotlar uchun samarali.
• Shakllar/formulyarlar . Ketma-ket yig‘iladigan aniq ma’lumotlami, masalan,
tekshirishlar natijalari, sinov natijalari, sotib olishga buyurtmalar, yig‘ish uchun
qo‘llanishi mumkin.
• Jarayonlar kartalari (algoritmlar yoki jarayonlar blok - sxemalari,
texnologik sxemalar, oqimlar diagrammalari). Jarayonlar, proseduralar,
uslubiyatlar va h.k. lami qisqa bayon qilish uchun samarali vosita.
• Rasmlar va eskizlar . Konstruksiyalar yoki standartlar bo‘yicha amallami
tushuntirish uchun qo‘llanilishi mumkin
. • Video - audiokasetalar. Xodimlami o‘qitish, shuningdek yangi xodimlami
kasbga tayyorlash uchun samarali vositalar bo‘lishi mumkin
. • Kompyuter dasturlari. Ko‘p hollarda ma’lumotlami yig‘ish, hujjatlami
tayyorlash va saqlash uchun qo‘llanilishi mumkin. Elektron pochta tizimi -
xabarlami va boshqa joriy ma’lumotlami hujjatlashtirishni operativ vositasi.
2.2. Prosedura hujjatlarini ishlab chiqish.
Hujjatlashtirilgan prosedurada oltita asosiy savolga javob bo‘lishi kerak: - Nima
baj ariladi - kirishda nimalar mavjud? - Nima uchun - chiqishdagi natija qanday? -
Harakatni kim bajaradi? - Qayerda? - Qachon? - Qay tarzda?
2.3. Hujjatlashtirilgan proseduraning soddalashtirilgan tarkibi .
Hujjatlashtirilgan prosedura hujjatlari ishlab chiqish va tavsiflarini bayon etish
quyidagi tartibda amalga oshiriladi.
Bo‘lim nomi Tavsifl
MAQSAD Ushbu prosedura nima uchun
kerakligini ko‘rsating.
QO‘LLANISH SOHASI Prosedurani qoilanish sohasini,
masalan, prosedura qullaniladigan
mahsulot, bo‘linma yoki jarayonlami
ko'rsating.
TA’RIFLAR Prosedurada qo‘llanilgan maxsus
atama yoki so'zlami ta’riflarini
keltiring
HAVOLALAR SMT tegishli hujjatlariga havolalarni
12

ko‘rsating
QO‘LLASH UCHUN
JAVOBGARLAR Kim (lavozim) prosedurani qo‘llash
uchun javobgar ekanini ko'rsating
JARAYON Jarayonni ishini, ya’ni kim, qay tarzda,
qanday ketma - ketlikda operatsiyalami
bajarishini bayon qiling.
SAQLASH Bu prosedurani original nusxasi va
boshqa nusxalarini kim va qayerda
saqlashini, prosedura qanday tartib
raqami bilan ro'yxatga olinganini
ko'rsating.
ILOVALAR Barcha ilovalami sanab о‘ting. Ular
yozuvlar, sxemalar va h.k. ko'rinishda
bo‘lishi mumkin.
1-jadval. Hujjatlashtirilgan prosedura hujjatlarining takibini bayon etish
3. Jarayonlarning bayonlari
ISO 9001 standarti SMT jarayonlarini aniqlashni talab qiladi. Odatda, deyarli
barcha korxonalarda quyidagi biznes-jarayonlar mavjud bo‘ladi: marketing;
rejalashtirish; ta’minot; saqlash; ishlab chiqarish; sifat nazorati; sotish va
yordamchi jarayonlar.
Yuqorida korxonalarda bo‘lishi mumkin bo‘lgan jarayonlar sanab o‘tilgan, agar
boshqa jarayonlar bo‘ladigan bo‘lsa, ulami ham aniqlash zarur.
ISO 9001 standartini keyingi talabi - jarayonlami qo‘llanilishini, ya’ni ular
amalda qanday ishlashini aniqlash
Korxona jarayonlarini aniqlash va qo‘llashni proseduralami bayon qilish
tamoyili bo‘yicha olib borish yoki jarayonlami sxematik bayoni va tuzilishini
qo‘llash mumkin. Jarayon sxemasi qanday ko‘rinishda bo‘lishiga qarab quyidagi
ijobiy natijalarga erishish mumkin:
- jarayon bayonini matn qismini qisqartirish;
- jarayonni yaxshiroq tushinish (4.1 a,f);
- jarayonni yaqqol ko‘rish (4.1 a);
- jarayonlami o‘zaro aloqasini aniq belgilash (4.1 b);
- jarayonlar orasida, shuningdek jarayonlami o‘zida kirish va chiqishlami aniqlash
(4.1 b);
- qayerda va qaysi bosqichda u yoki bu yozuvlar shakliari qo‘llanilishini ko‘rsatish
(4.1 d);
13

- talab qilinadigan resurslami aniqlash (4.1 d).
Quyida jarayonni sxematik bayoni varianti keltirilgan. Ushbu sxema bir oz
soddalashtirilgan, ammo unda quyidagilar aniq belgilangan:
- ta ’ minot j arayonini bori shi;
- jarayonni kirish va chiqishlari (jarayon nimadan boshlanadi va nima bilan
tugaydi, nima va qayerga beriladi);
- jarayonni turli bosqichlarida javobgar shaxslar (inson resurslari);
- ta’minot jarayonida qo‘llaniladigan hujjatlar (axborot resurslari).
14Talab
Barcha
bo’linmalardan Talablarni
ro’yxatga
Kelishish BD
Sotib olinadigan mahsulotni
izlash va ta’minotchilarni
tanlanishi, BB Raqobat
varag’ini
tuzish
Raqobat
varag’i
Sotib olinadigan mahsulot
va ta’minotchini tanlanishi
tahlili BD Talab,raqo
bat
varag’i,
shartnomaTo’lash
imkoniyati BX
Imzolangan
shartnoma

Sotib olishga kerakli
Hujjatlarni berish BX
Qo’llanilgan qisqartmalar:
B D - bosh deriktor
B B – ta’minot bo’limi boshlig’i
O B - o m b o r boshlig’i
B X - bosh xisobotchi
3-rasm. Ta’minot jarayonini borishi.
Bunga o‘xshash sxemani standart proseduraga kiritish, yoki uni qo‘shimcha
hujjatlar, masalan, jarayonda havola qilingan shakllar bilan to‘ldirgan holda
jarayonni alohida hujjati sifatida ishlatish mumkin.
Jarayonlami baholash mezonlari va usullari va jarayonlarni o‘zaro
munosabatlarini aniqlash.
SMT asosiy talablar ISO 9001:2008 standartini 4.1 bandida belgilangan.
Standartni awalgi tahrirlarida uchramaydigan, bu bandini asosiy talablari - bu b) va
c) abzaslarda keltirilgan talablardir:
15To’lash
Olish BB Shchyot-
faktura
Omborga
topshirish
BB Schyot-
faktura
Ombor OB

b) bu jarayonlami amalga oshirishni ketma-ketligi va o‘zarbog‘lanishini aniqlashi;
v) bu jarayonlami samarali bajarish va ulami boshqarish uchun kerak bo‘lgan
mezonlari va usullami aniqlashi;
Bu talablami bajarilishi, SMT jarayonlarini takomillashtirishga imkon beradi,
lekin bu talablami bajarish uchun awalom bor, jarayonlami mezonlarini aniqlash
kerak. Jarayonlami mezonlari nima?
Jarayonlami mezonlari - bu jarayonlami ma’lum vaziflari bo‘lib, ulaming
bajarilishi butun jarayonni sifatiga ta’sir ko‘rsatadi.
Masalan, ta’minot jarayoni mahsulot yetkazib beruvchilami baholashni yomon
o‘tkazsa, bu yetkazib berilayotgan mahsulot sifati va narxida o‘z aksini topadi.
Shunday qilib, ta’minot jarayonini mezonlaridan biri bo‘lib yetkazib beruvchilami
yaxshilab tanlash hisoblanar ekan.
Endi, biz tomonimizdan belgilangan mezon bajarilishi uchun, bu holatda
jarayonni samaradorligini ta’minlaydigan yetkazib beruvchilami tanlash usullarini
belgilashimiz zarur.
Ta’minot jarayonini yana bir mezoni bo‘lib, masalan, sotib olingan mahsulot
bo‘yicha boshka jarayonlardan e’tirozlami yo‘qligi bo‘lishi mumkin.
Har bir jarayonni rahbari tomonidan doimiy ravishda barcha mezonlami
bajarilishi taxlil qilingan va jarayonlami takomillashtirish uchun tadbirlar ishlab
chiqilgan xisobot berib borilishi barcha mezonlami tahlili uchun usullardan biri
bo‘lib xisoblanishi mumkin.
Har yarim yilda bunday tahlilni o‘tkazilganda, har bir jarayonni rivojlanishi
bo‘yicha statistik ma’lumotlami yig‘ish va jarayonlami natijaligini kuzatish
mumkin bo‘ladi.
Jarayonlar mezonlari va jarayonlami boshqarish va ishlar samaradorligini
ta’minlash uchun zarur usullami jarayon bayon qilingan hujjatga kiritish yoki
jarayon kartasiga qo‘shish mumkin

16

Jarayonni baholash mezonlarini quyidagi shaklda belgilash mumkin:
Mezon nomi Mezonni
baholash usuli Baholash
davriyligi Baholashni
o’tkazishga
javobgar
Yetkazib
beruvchilarai talab
darajasida tanlash Hisobot (iloji
boricha avvaligi
davrlar bilan
solishtirish) Yilda 2 marta
Sotib olishga
talabnomalami o‘z
vaqtida bajarish Statistik hisobot Oyda 1 marta Rahbariyatni sifat
bo’yicha vakili
Jarayonlar
rahbarlaridan sotib
olingan mahsulot
bo‘yicha e’tirozlar
yo'qligi Hisobot (iloji
boricha avvaligi
davrlar bilan
solishtirish) Chorakda 1 marta Korxona rahbari
o’rinbosari
Xom - ashyo sotib
olish rejasini
bajarilishi. Hisobot (iloji
boricha avvaligi
davrlar bilan
solishtirish) Yarim yilda 1
marta Ta’minot bo’limi
boshlig’i
2-jadval.
“Ta’minot” jarayonini o‘zaro munosabatlarini aniqlash.
Qaysi
jarayondan Kirish
ma’lumotlari
parametrlari Kirish
ma’lumotlarin
i taqdim qilish
shakli Taqdim qilish
davriyligi Taqdim qilish
uchun
javobgar
Ishlab
chiqarish
jarayonidan Talab
qilinayotgan
mahsulot
bo‘yicha
maTumot
(texnikaviy
tavsiflar,
muddatlar Sotib olishga
talabnoma Zaruriyat
bo’lganda Sexlar
boshliqlari
17

Rejalashtirish
jarayonidan Tovarlar bilan
ta’minlashni
chorak rejasi Tovarlarga
ehtiyojlar
bo’yicha reja Chorakda bir
marta PEO bo’limi
boshlig’i
Marketing va
ta’minot
jarayonidan Sotib olingan
butlovchi
qismlar
bo’yicha
shikoyatlar Xatlar,
anketalar Kelib
tushishiga
qarab Sotish bo’limi
boshlig’i
3-jadval.
“Ta’minot” jarayonini chiqishlari
Qaysi
jarayonga Kirish
ma’lumotlarini
parametrlari Kirish
ma’lumotlarini
taqdim qilish
shakli Taqdim qilish
davriyligi Taqdim qilish
uchun
javobgar
Tovarlarni
saqlash
jarayoniga Tovarlar Schyot-faktura Keltirilishiga
qarab Ta’minot
bo’limi
boshlig’i
Barcha
jarayonlarga Tovarlarni
sotib olishga
shartnomalarni
kelishish Shartnoma,
texnikaviy
tavsiflar
bo’yicha shakl Talabnomalar
bo’yicha Ta’minot
bo’limi
boshlig’i
4-jadval
ISO 9001 standartida bu band talablarini bajarish uchun qanday aniq hujjatlar
kerakligi to‘g‘risida aytilmagan, aksincha, tashkilotni o‘zi kerakli hujjatlami
aniqlashi tavsiya qilinadi. Odatda, tashkilotlarda jarayonlarda ishtirok etuvchi ko‘p
turli hujjatlar mavjud. Masalan, texnologik yo'riqnomalar, reglamentlar, lavozim
va ishchi yo‘riqnomalari, turli jumallar, korxona standartlari, bo‘limlar to‘g‘risida
nizomlar va h.k. Ulami barchasini SMT ga kiritish va ba’zi joylarda jarayonlami
bayon qilishda ularga xavolalar qilish kerak. Ammo, qandaydir hujjatlami SMT
kirgazishdan oldin, ulami proseduralar va standart talablarini xisobga olgan holda
ko‘rib chiqish va zarur bulganda tegishli o‘zgartirishlar kiritish darkor.
Masalan, deyarli hamrna korxonalarda xodimlami majburiyatlarini aniqlash
uchun mo‘ljallangan lavozim yo‘riqnomalari mavjud. Standart lavozim
18

yo‘riqnomalari bo‘lishini talab qilmaydi, lekin standartda xodimlarga tegishli ba’zi
talablar mavjud. Lavozim 265 yo‘riqnomalarini ishlab chiqish to‘g‘risida qaror
qabul qilishdan awal, standartni bu masalalariga tegishli bandlari talablarini
belgilash va so‘ng bu talablarni to‘liq aks ettiradigan yo‘riqnomalami ishlab
chiqish kerak.
II-BOB.SIFAT MENEJMENTI TIZIMINI
SERTIFIKATLASHTIRISH.
II.1.SERTIFIKATLASHTIRISH ISHLARINI
TASHKILLASHTIRISH.
Ishlami boshlash uchun keltirilgan shakl bo‘yicha rasmiy-xat yoki o‘matilgan
shakldagi murojatnoma asosida buyurmachi sertifikatlashtirish idorasiga
jo’natishdan boshlanadi.
Sertifikatlashtirish idorasi murojaat-xatni (murojatnomani) ro‘yxatdan o‘tkazib
va murojaat-xati (murojatnoma) quyidagilar hisobini aniqlash uchun tahlil qlinadi:
- sertifikatlashtirish idorasi akkreditatsiya sohasida SMT qo‘llanish sohasini
muvofiqligini baholash;
- auditni rejalashtirish uchun zaruriy ma’lumotlami sertifikatlashtirish idorasida
taqdim qilish (tashkilotni joylashgan joyi, ishlovchi xodimlari, audit o‘tkazishni
maqbul vaqti, audit ishi tili va boshqalar);
19

- sertifikatlashtirish idorasiga buyurtmachi uchun maqbul ishlami o‘tkazish vaqti,
imkoniyati va resurslarga muvofiq taqdim qilish.
Sertifikatlashtirish idorasiga jo‘natilgan murojaat-xatini yo‘llash vaqtida
sertifikatlashtirishni o‘tkazish imkoniyatlami sertifikatlashtirish murojaatida
rasmiy ravishdagi blankada sertifikatlashtirish idorasiga jo‘natadi.
Sertifikatlashtirish idorasi SMT sertifikatlashtirish xatini qabul qilganligi/qabul
qilmaganligi haqidagi xulosani xat ko‘rinishida buyurtmachiga javob beradi.
Sertifikatlashtirish idorasi o‘tkazishni bekor qilgan hollarda teskari xulosa
uchun ham javob yo‘llaydi.
SMT sertifikatlashtirishni o‘tkazishga shartnoma tuzish. Ijobiy xulosa bilan
qabul qilingan murojaatnoma SMT sertifikatlashtirish idorasi va buyurtmachi bilan
shartnoma imzolaydi.
Shartnoma tuzilgandan so‘ng sertifikatlashtirish idorasi sertifikatlashtirish
o‘tkazishda standartlashtirish bo‘yicha tavsiyalarda kelitrilgan, foydalanadigan
ma’lumotlar va mehnat sarfini baholaydi. Sertifikatlashtirish idorasi ishlari
shartnomada ko‘rib chiqilgan dastlabki to‘lov ish boshlanishidan oldin
sertifikatlashtirish idorasi hisobiga hamma summa to‘langandan so‘ng va audit
natijalaridan, to‘liq ish hajmiga bog‘liq bo‘lmagan tartibda olib boriladi. Ishlarga
ikki bosqichli to‘lov imkoniyati ruxsat etiladi.
Buyurtmachiga hujjatlar majmuasini tayyorlash . Sertifikatlashtirish idorasi
shartnoma bo‘yicha isharga to‘lovdan so‘ng buyurtmachiga SMT hujjatlari va
dalillar ro‘yxatini jo‘natib, tekshirilayotgan tashkilot (buyurtmachi)ga majburiy
tartibda hamda qo‘- shimcha hujjatlar (yozuvlar)ning ro‘yxatini ham taqdim etadi.
Buyurtmachi sertifikatlashtirish idorasida murojaat blankasini to‘ldirib, bir
nusxasi (agarda murojaat-xati oldinroq jo‘natilgan hollarda) va SMT hujjatlari
hamda so‘ralgan dalillami qog‘oz shaklida bir nusxasi (SMT hujjatlari va dallilar
ayrim qismlari elektron ko‘rinishida bo‘lishi ham mumkin) taqdim qiladi.
Olingan hujjatlar sertifikatlashtirish idorasida nazorat nusxasi sifatida qoldiriladi.
Sertifikatlashtirish bo‘yicha komissiya tuzish. So‘ralgan hujjatlar va dalillami
buyurtmachi taqdim etganidan so‘ng sertifikatlashtirish idorasi rahbari tarqatib,
sertifikatlashtirish bo‘yicha komissiya tuzadi va komissiya raisini belgilaydi.
Komissiya bir yoki bir qancha eksperlardan tuzilishi mumkin. Agarda auditda
bita ekspert mavjud bo‘lsa, u komissiya raisi majburiyatini bajaradi.
Komissiya tarkibi va ishtirokchilarini aniqlashda quyidagilami hisobga olish
zarur:
- audit maqsadi, sohasi va mezonini;
20

- audit o‘tkazish muddatini;
- tashkilot iqtisodiy faoliyati turi (turlari)ni;
- tekshirilayotgan tashkilotning ishlab chiqarish maydoni (filiallari) bilan turli xil
joylashuvini;
- tekshirilayotgan tashkilot ishchilar sonini;
- auditni o‘tkazishda mehnat sarfini;
- kelgusida audit maqsadi uchun komissiya layoqatini ta’minlash zaruriyatini;
- baholashni o‘tkazishga qabul qilingan qonuniy va miyoriy qonuniy aktlar, texnik
reglamentlar talablarini;
- sertifikatlashtiriladigan tashkilotdan komissiya a’zolarini mustaqilligini
ta’minlash;
- tekshirilayotgan tashkilot bilan komissiya a’zolarini natijali o‘zaro faoliyati
imkoniyatlarini;
- audit tilini.
Komissiyaning ko‘p tomonlama layoqatliligini tasdiqlash uchun quyidagilar
zarur:
- kelgusidagi audit maqsadi uchun bilim va mahoratini identifikatlashtirish;
- ishlab chiqarish jarayonlari spesifikatsiyasida maxsus bilimi, audit usuli va
prosedurasini hamda ko‘p tomonlama bilim saviya mezonlarini hisobga olgan
holatda komissiya a’zolami tanlash.
Agarda komissiyada ekspertlar iqtisodiy faoliyatning aniq turlari bo‘yicha
mahoratga va zaruriy bilimga ega bo‘lmasa, bu paytda komissiya texnik
ekspertlami komissiyaga qo‘shishlari mumkin.
Komissiya tarkibiga tekshirilayotgan tashkilot vaklini shuningdek,
sertifikatlashtirish natijalarida qiziquvchi tashkilot vakillarini kiritish mumkin
emas. Komissiya tarkibiga stajerlar, rahbar qo‘l ostidagi ishchilar va komissiya
raisi kuzatuvida kiritish mumkin.
Komissiya tarkibini sertifikatlashtirish idorasi rahbari tasdiqlaydi.
21

Qonunga ko ra,ʻ texnik jihatdan tartibga solish – mahsulotning xavfsizligiga,
uni ishlab chiqarish jarayonlariga va usullariga doir talablarni belgilash, qo llash
ʻ
hamda bajarish, shuningdek ularga rioya etilishi muvofiqligini baholash va davlat
nazoratini amalga oshirish orqali tekshirishdir.
O zbekiston texnik jihatdan tartibga solish agentligi
ʻ texnik jihatdan tartibga
solish sohasidagi maxsus vakolatli davlat organi hisoblanadi.
Texnik reglament — mahsulot xavfsizligining qo‘llanilishi majburiy bo‘lgan
tavsiflari yoki ular bilan bog‘liq bo‘lgan ishlab chiqarish jarayonlari va usullari,
qoidalar belgilangan hujjat.
Texnik reglamentlar rasmiy e’lon qilingan paytdan e’tiboran kamida olti
oy o‘tgach amalga kiritiladi.
Qonunga muvofiq, texnik reglamentlar quyidagi maqsadlarda qabul qilinadi:
 mahsulot xavfsizligi talablarini belgilash orqali fuqarolarning hayotini yoki
sog lig ini muhofaza qilish;
ʻ ʻ
 atrof-muhitni, hayvonot va o simlik dunyosini muhofaza qilish;
ʻ
 xaridorlarni (iste molchilarni) chalg itadigan harakatlarning oldini olish;
ʼ ʻ
22

 energiya jihatdan samaradorlikni va tabiiy resurslardan oqilona foydalanishni
ta minlash;ʼ
 savdodagi texnik to siqlarni bartaraf etish;
ʻ
 ichki va tashqi bozorlarda mahsulotning raqobatbardoshliligini oshirish.
Muvofiqlikni baholash mahsulotning, ishlab chiqarish jarayonlarining,
xizmatlarning, menejment tizimlarining, xodimlarning texnik jihatdan tartibga
solish sohasidagi normativ hujjatlar talablariga muvofiqligini aniqlashga doir
faoliyatdir. Muvofiqlikni baholash organi muvofiqlikni baholash tartib-taomillarini
bajaradigan yuridik shaxsdir.
Mahsulot, ishlab chiqarish jarayonlari, xizmatlar, menejment tizimi va
xodimlar muvofiqlikni baholash obyektlaridir.
Texnik reglamentlarda belgilangan muvofiqlikni majburiy ravishda tasdiqlash
quyidagi shakllarda amalga oshiriladi:
 muvofiqlikni deklaratsiya qilish– muvofiqligi majburiy ravishda
tasdiqlanishi lozim bo‘lgan mahsulotga nisbatan rasmiylashtiriladigan hujjat.
 majburiy sertifikatlashtirish– texnik jihatdan tartibga solish sohasidagi
normativ hujjatlarda belgilangan talablarga muvofiqligini tasdiqlovchi hujjat.
Qonunga ko ra, davlat nazorati organlari o rtasida yuqori xavf tug diradigan
ʻ ʻ ʻ
mahsulot haqida tezkor ravishda o zaro xabar berish tizimi yaratiladi va faoliyat
ʻ
ko rsatadi.
ʻ
II.2.MENEJMENT TIZIMLARINI SERTIFIKATLASHTIRISH
IDORALARIGA QO’YILADIGAN TALABLAR.
Sifat menejmenti tizimlari va ishlab chiqarishlami sertifikatlashtirish bo‘yicha
idoralar sifatida “TJTS” agentligining hududiy idoralari, SMSITI, bir turdagi
mahsulotlami sertifikatlashtirish bo'yicha idoralar va boshqa ishlab chiqaruvchi va
iste’molchilarga tobe bo‘lmagan va belgilangan talablarga javob beradigan boshqa
tashkilotlar 0 ‘z DSt ISO/IEC 17021:2009 standard talablariga muvofiq
akkreditlanishi mumkin. Ushbu standartning tuzilmasi bo‘yicha sertifikatlashtirish
idorlari quyidagi talablami bajarishi lozim:
4-bo‘lim. Tamoyillar: umumiy qoidalar; xolisonalik; layoqatlilik; javobgarlik;
ochiqlik; maxfiylik; shikoyatlarga javob berish tamoyillarini belgilaydi.
23

5-bo‘lim. Umumiy talablar: huquqiy va shartnoma masalalari; xolisonalikni
ta’minlash; majburiyat va moliyalashtirishga talablar;
6-bo‘lim. Tuzilmasiga talablar: tashkiliy tuzilma va yuqori rahbariyat;
xolisonalikni himoyalar bo'yicha Kengashga talablar;
7-bo‘lim. Resurslarga talablar: rahbar va xodimlaming layoqatliligi;
sertifikatlashtirish bo‘yicha faoliyatda xodimlami jalb etilishi; tashqi auditorlar va
tashqi texnik ekspertlami jalb qilish; xodimlar to‘g‘risidagi yozuvlar; bilvosita
(chetki) tashkilotlami jalb qilishga tegishli talablar;
8-bo‘lim. Axborotlarga talablar: keng miqyosda foydalaniladigan axbortlar;
sertifikatlashtirishga taalluqli hujjatlar; sertifikatlangan tashkilotlaming ro'yxati;
sertifikatga havolalar va belgilardan foydalanish; maxfiylik; sertifikatlashtirish
idorasinng mijozlar bilan o‘zaro axborot almashinuviga talablar;
9-bo‘lim. Jarayonlarga talablar: umumiy talablar; boshlang‘ich audit va
sertifikatlashtirish; nazorat bo‘yicha faoliyat; qayta sertifikatlashtirish; maxsus
auditlar; sertifikatlashtirish amal qilish sohasini qisqartirish, to‘tatish yoki bekor
qilish; apellyatsiya; shikoyatlar; arizachilar va mijozlar to‘g‘risidagi yozuvlarga
talablar;
10-bo‘lim. Sertifikatlashtirish idorasi menejmenti tizimiga talabalar keltirilgan.
Menejment tizimlarini (MT) sertifikatlashtirish idoralariga, shuningdek, sifat
menejmenti tizimini sertifikatlashtirish idoralari 0 ‘z DSt ISO/IEC 17021:2009
(ISO/IEC 17021:2006) va ISO/IEC 62 talablariga muvofiq 0 ‘zbekiston
Respublikasi sertifikatlashtirish milliy tizimida akkreditlangan sertifikatlashtirish
idoralar sertifikatlashtirishni amalga oshiradi. Har bir akkreditlangan
sertifikatlashtirish idoralari, akkreditlashtirish idorasi tomonidan tasdiqlagan
faoliyati bo‘yicha sertifikatlashtirish ro‘yxati, ushbu idora uchun ruxsat etilgan
akkreditatsiya sohasi bo‘lishi shart. Sertifikatlashtirish faoliyatlari sohasining
umumiy ro‘yxati, ya’ni Xalqaro akkreditlashtirish bo‘yicha forum IAF GD 2:2005
“ISO/IEC 62:1996 qo‘llash bo‘yicha tavsiyalar” aniqlangan bo‘lib.
Menejment tizimlarini sertifikatlashtirish idoralari 0 ‘z DSt ISO/IEC
17021:2009 standard talablariga muvofiq bo‘lishi va ularda sifat tizimi ishlab
chiqilgan bo‘lishi lozim. MT sohasida sertifikatlashtirish prosedurasi bo‘yicha
qaror qabul qiluvchi auditorlar malakasi 0 ‘z DSt ISO 19011 yoki 0 ‘z RH 51-014
ga muvofiq tasdiqlangan bo‘lishlari lozim va ular 0 ‘z RH 51-21 bo‘yicha davlat
reestrida ro‘yxatga olingan bo‘lishlari shart.
MT sertifikatlashtirish “TJTS” agentligi tasdiqlagan menejment tizimlarini
sertifikatlashtirish qoidalari va O’z DSt ISO 19011 hisobga olib menejment
tizimlarini sertifikatlashtirish idoralari ishlab chiqqan prosedura hujjatlariga
24

muvofiq amalga oshiriladi. Audit uchun zaruriy qo‘shimcha talablar O’z DSt ISO
9001, ISO 14001, OHSAS 18001 va boshqa standartlarda belgilangan.
Sertifikatlashtirish idorasi va uning auditorlari hamda barcha mutaxassisilari,
shuningdek, auditorlik guruhi ishida qatnashishga jalb qilingan subpudratchilar
arizachi-tashkilotning auditi jarayonida olingan barcha ma’lumotlarni maxfiyligiga
rioya etishi va mustaqil, layoqatli bo‘lishi shart.
Menejment tizimini sertifikatlashtirish idoralari sertifikatlashtirish auditi
jarayoni quyidagi bosqichlarda amalga oshirish lozim:
- tekshirilayotgan tashkilot bilan boshlang‘ich bog‘lanishni o‘matish;
- sertifikatlashtirishga arizani berish va ко‘rib chiqish;
- ariza bo‘yicha qaror qabul qilish;
- tashkilot hujjatlarini tahlil qilish;
- dastlabki audit (audit o‘tkazish joyiga dastlabki kelib ko‘rish);
- sertifikatlashtirishni o‘tkazishga tayyorlash (joyida audit);
- sertifikatlashtirish auditi (joyida audit);
- kuzatishda olinganlami tahlil qilish va audit natijalari bo‘yicha xulosa
tayyorlash, ro‘yxatga olish va muvofiqlik sertifikatini berish;
- sertifikatlashtirilgan MT muvofiqlik sertifikati amal qilish muddati davomida
inspeksion nazorati. Sertifikatlashtirish idorasi bog'lanishni o'matishda
arizachiga o‘zining akkreditatsiya sohasi, sertifikatlashtirish prosedurasi, ariza
shakli va yuridik manzillari haqida to‘liq maTumotlami taqdim qiladi. Bunda
kelgusida sertifikatlashtirish proseduralari uchun zururiy bog‘lanuvchi shaxs,
tashkilot manzili, telefon, menejment tizimining qo‘llanish sohasi, tashkilotning
boshqa ma’lumotlari aniqlanib, belgilanadi.
MT sertifikatlashtirishga talabgor tashkilot, milliy tizimda akkreditlangan MT
sertifikatlashtirish bo‘yicha idoraga ariza jo‘natadi. Ariza bo‘yicha ijobiy qaror
bo‘lsa, arizachi-tashkilot sertifikatlashtirish bo‘yicha idoraga sifat qo‘llanmasi,
majburiy hujjatlashtirilgan proseduralar, asosiy jarayonlar bo‘yicha hujjatlar va
sertifikatlashtirish bo‘yicha idora so‘rovi yoki arizachi-tashkilot qiziqishi bo‘yicha
boshqa hujjatlami taqdim qilishi lozim.
Sertifikatlashtirish bo‘yicha idoraga taqdim qilingan arizada MT qo‘llanish
sohasini, va sertifikatlashtirish sohalari o‘zining akkreditlash sohasi bilan
muvofiqligini aniqlab aniq va ravshan tasdiqlashi lozim.
Tekshirilayotgan tashkilot hujjatlami tahlil qilishni audit mezonlariga
muvofiqligini aniqlash maqsadida o‘tkazadi. Tahlil qilishda tashkilotning faoliyati
25

turlari, o‘lchami va murakkabligini hamda audit o‘tkazish sohasi va maqsadlarini
hisobga olinishi lozim.
Buyurtmachining talabi bo‘yicha, maxfiylikka rioya qilish maqsadida, hujjatlar
tahlili buyurtmachi auditi o‘tkazilgungacha joyida o‘tkazilishi mumkin.
Alohida holatlarda, agarda audit o‘tkazish natijalariga zarar keltirmasa hujjatlar
tahlili audit o‘tkazish davomida joyida o'tkazilishi mumkin.
Hujjatlar tahlilini, SI MT sertifikatlashtirish bo‘yicha idora rahbari yoki
auditorlar guruhi rahbari tayinlagan xodimlar amalga oshirishadi.
Dastlabki audit buyurtmachi tashilotda zaruriyat tug‘ilganda masalan, auditni
rejalashtirishda zaruriy ma’lumotlami olish uchun yoki agarda hujjatlar tahlili
natijalari jiddiy nomuvofiqliklar mavjudligini ko‘rsatsa, sertifikatlashtirish auditini
o‘tkazish imkoniyati to‘g‘risida xulosa chiqarish mumkin emas. Dastlabki audit
korxonani sertifikatlashtirish auditga tayyorligini tekshirish uchun
buyurtmachining hohishi bo'yicha ham o‘tkazilishi mumkin.
Hujjatlar tahlili dastlabki audit natijalari ijobiy bo‘Isa, auditorlar guruhi
belgilanadi. Komissiya tarkibiga keltirilgan kodlar bo‘yicha malakaga ega bo'lgan
va sertifikatlashtirish bo‘yicha idoraning akkreditlashtirish sohasiga muvofiq
auditorlar va zaruriyat tug‘ilgan holatlarda ekspertlar kiritiladi.
Auditorlar guruhi rahbari sertifikatlashtirish auditining rejasini ishlab chiqadi
va tekshirilayotgan tashkilot bilan oldindan kelishib oladi. Guruh rahbari,
komissiya a’zolarini tekshirish obyektlariga taqsimlaydi, ular oldindan audit uchun
savolnoma tayyorlaydilar.
Xalqaro akkreditlashtirish bo‘yicha forumi IAF GD 2:2005 «ISO/IEC 62:1996
qollash bo‘yicha tavsiyalar»da tavsiya qilingan ekspert-auditorlar ish kuni miqdori
bo‘yicha adit hajmi aniqlanadi.
Menejment tizimlarini sertifikatlashtirish idorasi sertifikatlashtirish auditi
keltirilgan tartibda o‘tkazadi.
MT auditini o‘tkazish texnologiyasi quyidagi jarayonlami o‘z ichiga oladi:
- mavjud hujjatlami tekshirish;
- hujjatlami boshqaruvchanligiga standartlarda o'matilganlarga muvofiqligi va
ichki talablariga tekshirish; - MT hujjatlari talablarini xodimlar bajarishini
tekshirish;
- o'matilgan shaklda bayonnomalarga nomuvofiqliklarni va auditorlar hisobotlarini
MT muvofiq dalillami qayd etish.
26

Auditorlar guruhi rahbari audit kuzatuvida olinganlarga asosan audit haqida
hisobot tayyorlaydi. Hisobot O’z DSt ISO 19011 talabiga muvofiq tayyorlanib va
arizachiga kelishilgan muddatda berilishi lozim.
Yakuniy yig‘ilishda auditorlik guruhi audit natijalari, shuningdek, aniqlangan
nomuvofiqliklar va kelgusida sertifikatlashtirish bo‘yicha idora va arizachi
o‘rtasidagi o‘zaro foaliyatlar to‘g‘risida ma’lumot beridi.
Sertifikatlashtirish jarayonida yig‘ilgan ma’lumot, MT SI sertifikatlashtirish
bo‘yicha, qaromi qabul qilishida asoslashga etarli bo‘lishi lozim.
Sertifikatlashtirish barcha ro‘yxatga olingan nomuvofiqlik bayonnomalari
bartaraf qilinmasdan va sertifikatlashtirish bo'yicha idora auditorlari (tashkilotlami
qatnashishi yoki boshqa yo‘l bilan) tuzatish harakatlami tekshirmasdan oldin
tugatilishi mumkin emas.
Auditorlik guruhi qaror qabul qilish uchun audit mezonlariga muvofiq audit
davomida yig'ilgan boshqa ma’lumotlami va audit kuzatuvini tahlil qiladi va bu
to‘g‘risida xulosa tayyorlaydi.
Arizachi-tashkilotga sertifikatni berish yoki bekor qilish to‘g‘risidagi qaromi
sertifikatlashtirish idorasi, sertifikatlashtirish jarayonida yig'ilgan ma’lumotlar va
sertifikatlashtirish faoliyatiga taalluqli, ixtiyoriy boshqa ma’lumotlar asosida qabul
qiladi. Auditga qatnashishga qabul qilingan xodim, sertifikatlashtirish bo'yicha
qaromi qabul qilishda qatnashishi shart emas.
Sertifikatlashtirish bo'yicha idora ijobiy xulosa bo'lgan holatda O'z RH 51-
021ga muvofiq davlat reestri tizimiga kiritish va ro'yxatga olish uchun
sertifikatlashtirish milliy idorasiga taqdim etadi va o'matilgan shaklda sertifikat
rasmiylashtiradi. Sertifikatlashtirish idorasi ro‘yxatga olganidan so‘ng arizachiga
sertifikat bilan birga muvofiqlik belgisini qo‘llash va inspeksion nazoratini
o‘tkazish shartnomalarini beradi.
Sifat tizimlari va ishlab chiqarishlami sertifikatlashtirish bo‘yicha
akkreditlangan idoralar quyidagi asosiy vazifalami amalga oshirishadi:
- sifat tizimlarini dastlabki baholashini o'tkazadi va sertifikatlashtirishni o‘tkazish
uchun shartnomalar tuzadilar;
- ishlab chiqarishlami sertifikatlashtirish usuliyatlarini va sifat tizimlarini
tekshirish dasturlarini ishlab chiqadilar;
- sifat tizimi yoki ishlab chiqarishning auditini o‘tkazadi;
- sifat tizimi yoki ishlab chiqarish sertifikatlarini rasmiylashtiradi, sertifikatni
beradi va tan oladilar;
27

- sertifikatlashtirilgan sifat tizimlari va ishlab chiqarishlar ustidan inspeksion
nazoratni amalga oshiradilar;
- sertifikatlashtirish natijalari haqida ma’lumot beradilar.
Sifat menejmentini sertifikatlashtirish bosqichlari
Sifat menejment tizimini kompleks tashkil etuvchi va unda amalga
oshayotgan jarayonlami o‘z ichiga oluvchi o‘zaro bog‘liq va o‘zaro ta’sir etuvchi
komponentlami tassawur qilish mumkin.
Sifat menejmenti tizimida ko‘rib chiqilayotgan modelni ishlashida
mahsulot, xizmatlami hamda sifat menejmenti tizimi sertifikatlashtirishda
sertifikatlashtirish eng muhim va ahamiyatli o‘rinni egallaydi. Muvofiqlikni
sertifikatlashtirish sertifikatlashtirish idorasi tomonidan amalga oshirladi.
Sifat menejmenti tizimini sertifikatlashtirish SMT sertifikatlashtirishda
asosiy ishlar bosqichlari quyidagicha:
1- ishlami tashkillashtirish;
2- tashkilot SMT hujjatlarini tahlil qilish;
3- “joyida audit”ga tayyorgarlik;
4- “joyida audit”ni o‘tkazish va audit natijalari bo‘yicha dalolatnomalami
tayyorlash;
5- sertifikatlashtirishni yakunlash, sertifikatni ro‘yxatga kiritish va taqdim etish;
6- sertifikatlashtirilgan SMT inspeksion nazorati.
Sifat menejmenti tizimini sertifikatlashtirish natijasida tekshirilayotgan
tashkilotni O’z DSt ISO 9001:2009 talablariga muvofiqlik darajasi va SMT
natijaviyligi aniqlanadi.
Sertifikatlashtirishni o‘tkazish sharoitiga qo‘yiladigan talabalar:
- SMT sertifikatlashtirish bo‘yicha ishlar TSO/IEC 62, 0 ‘z DSt ISO 19011:2004
va sifat tizimini sertifikatlashtirish standarti, 0 ‘z DSt tizimida akkreditlangan sifat
tizimini sertifikatlashtirish idoralari o‘tkazadi.
- Sertifikatlashtirishni o‘tkazish sharoitida SMT mavjud bo‘lgan va rasmiy joriy
qilingan hujjatlashtirilgan korxonalarda o‘tkaziladi.
- SMT sertifikatlashtirish bo‘yicha ishlarda sifat tizimini sertifikatlashtirish
bo‘yicha ekspertlar (auditorlar), ro‘yxatga olingan sertifikatlashtirish bo‘yicha
xodimlar va zaruriy hollarda texnik ekspertlari jalb qilinadi.
28

- Buyurtmachi SMT qo‘llanish sohasini aniqlab, murojaati va audit natijalari
bo‘yicha sertifikatlashtirish idorasi SMT sertifikatlashtirish sohasini aniqlaydi.
SMT sertifikatlashtirishda audit obyektlari sifatida quyidagilar hisoblanadi:
- SMT qo'llanish sohasi;
- iste’molchi talablariga mahsulot sifatini muvofiqligi va ushbu mahsulotga
bo‘lgan majburiy talablar;
- SMT da hujjatlashtirish O’z DSt ISO 9001:2009 talablarining to‘liq va aniq
mavjudligi;
- SMT jarayonlari funksionalligi tizim hujjatlari talablarini bajarilishini haqqoniy
munosabati va SMT natijaviyligini ta’minlash.
SMT qo‘llanish sohasini tekshirishda SMT sertifikatlashtirishga murojaat
bo‘yicha sohasi tahlil qilinib, quyidagilar tekshiriladi:
a) agarda arizada ko‘rsatilgan bo‘lsa barcha turdagi mahsulot va hayotiy davri
jarayonlari SMT qamrab olishini;
b) tashkilotda SMT talablari O’z DSt ISO 9001:2009 standarti 7 bo‘limida
istisnoning to‘g‘riligi mahsulotning hayotiy jarayonlariga agarda bunday istisno
O‘z DSt ISO 9001:2009 1.2 bilan muvofiqlikda arizada ko‘rsatilgan bo‘lsa.
Sertifikatlashtirshga arizada ko‘rsatilgan istisnolar har bir turdagi mahsulotlar
uchun tahlili o‘tkaziladi. Ushbu istisnolar sifat bo‘yicha qo‘llanma bo‘limlariga
muvofiq mavjudligi to‘liq asoslanishi lozim.
O’z DSt ISO 9001:2009 standartining 7 bo‘limi talablariga noto‘g‘ri istisnolar
SMT ga yoki istisnolar 0 ‘z DSt ISO 9001:2009 boshqa bo‘limining talablariga
nomuvofiq qaraladi.
SMT qo‘llanish sohasini tahlil va tekshiruvi sertfikatlashtirishning barcha
jarayonlarida ko‘rilishi ham mumkin.
Mahsulot sifatini o‘raatilgan talablarga muvofiqligini quyidagilar asosida
baholanadi:
- tashkilot (O’z DSt ISO 9001 da (7.2.1; 7.2.3, a)-c) keltirilgan) mahsulotga
taalluqli talablar haqida ma’lumotlar bajarilishi sharti;
- iste’molchilami qoniqishiga bog‘liq ma’lumotlami tahlil natijalari (O’z DSt ISO
9001 da 5.6.2, keltirilgan b); 5.6.3, keltirilganb); 7.2.3, keltirilgan c); 8.2.1);
- mahsulot sifati haqida davlat nazorati tashkilotlari tasarufidagi tashkilotdan
mahsulot sifati uchun olgan ma’lumotlar;
29

- O’z DSt ISO 9001 8.2.4 da ko‘rsatilgan mahsulotni hayotiy davri va uning
bosqichlarida o‘lchash va monitoring ma’lumotlari.

30

XULOSA
Sifat menejmenti tizimini sertifikatlashtirish bosqichlari mavzusi bo’yicha
kurs ishi tayyorlash davrimda o’zimga kerakli ma’lumot va ko’nikmalarni oldim.
Sifat menejmenti tizimi, sertifikatlashtirish jarayonlari va muvofiqlikni baholash
bular bir biriga bog’langan zanjir ekanligini bilib chuqur o’rganib chiqdim.
Menedjment tizimi - siyosat va maqsadlami ishlab chiqish va bu maqsadlarga
erishish tizimi.
Sifat menedjmenti tizimi - tashkilotga rahbarlik qilish va boshqarish uchun
sifatga taalluqli menejment tizimi.
Sifat rejasi - muayyan loyiha, mahsulot, jarayon yoki kontraktga nisbatan
qanday proseduralaming va mos resurslarning kim tomonidan va qachon
qo‘llanilishi lozimligini belgilovchi hujjat.
Sifat menejmenti tizimi va uni sertifikatlashtirishning ayrim o‘ziga xos
xususiyatlari mavjud, chunki u o‘ziga ishlab chiqarishni sertifikatlashtirishini ham
qamrab oladi. Bu esa ko‘pchilik mahalliy korxonalaming o‘ziga xos shart-
sharoitlarining mavjudligi bilan tushuntiriladi, ya’ni ularda menejment tizimlari
mavjud emas, ammo ular ishlab chiqarishni baholash jarayoni bilan tanishlar,
chunki bir vaqtda ishlab chiqarish jarayonlarining attestatsiyasilash ham mumkin.
Bu esa menejment tizimlari orqali ishlab chiqarish hamda korxonaning boshqaruv
tizimini muqobillashtiradi. Shuning uchun menejment tizimi o‘zining afzalliklari
bilan ham ahamiyatlidir.
Sifat menejmenti tizimi va uni sertifikatlashtirish fani korxona va
tashkilotlarda sifat menejmenti tizimini ishlab chiqish va joriy etilgan sifat
menejmenti tizimlarini sertifikatlashtirish, audit o‘tkazish, audit turlari,
o‘tkaziladigan va o‘tkazilgan ichki audit natijalarini tahlil qilish natijalari asosida
sifat menejementi tizimi muvofiqligini baholash va tasdiqlash tartiblari, ishlab
chiqarish rivojining tendensiyasi, istiqboli hamda respublikamizdagi
ijtimoiyiqtisodiy islohotlar natijalari va sertifikatlashtirish sohasidagi xalqaro,
hududiy muammolaming mahsulot sifati, uning raqobatbardoshligiga ta’siri
masalalarini qamrab oladi.
Sifat - bu iste’molchi ehtiyojlarini qondirilishi.
Sifat - bu yuqori malakali xodimlar va yuqori texnologik qurilmalar yordamida
erishiladigan unumdorlik.
Sifat - bu ishlab chiqarish va mehnat samaradorligi. Bu ishlaming tez va aniq
bajarilishi. Sifat - bu faoliyatni optimallashtirilishi.
31

Korxona va tashkilotlarda sifat menejmenti tizimini ishlab chiqish va joriy etish

Sotib olish