Korxonada mahsulot sifatini ta’minlash - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	40000UZS
Hajmi	226.4KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	09 May 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Ilyos Hamidov

Ro'yxatga olish sanasi 15 Dekabr 2024

6 Sotish

Korxonada mahsulot sifatini ta’minlash

Sotib olish

“ SIFAT MENEJMENT “
Fanidan

KURS ISHI

MAVZU: KORXONADA MAHSULOT SIFATINI TA ’ MINLASH

Bajardi:
Tekshirdi:
MAVZU:KORXONADA MAHSULOT SIFATINI TA ’ MINLASH

1 . Kirish ……………………… . ……………………… . ……………………… ..3
1-BOB. Mahsulot sifatini ta ’ minlashning asosiy tamoyillari ……………… 5
1.1- § Mahsulotning sifatiga bo ‘ lgan talab: Mijozlarning sifatga bo ‘ lgan talab va
kutishlari. ……………………… . ……………………… . ……………………… 5
1.2- § Doimiy yaxshilash tamoyili: Ishlab chiqarish jarayonida doimiy
yaxshilanishni ta'minlash ……………………… . ……………………… . …… 11
2-BOB. MAHSULOT SIFATINI TA ’ MINLASH UCHUN ZARUR
BO ‘ LGAN TEXNIK VOSITALAR ……………………… . …………………
19
2.1- § Sifatni boshqarish tizimlari: ISO 9001, TQM (Jahon sifatini
boshqarish) kabi sifatni boshqarish tizimlarining ahamiyati ………………… 19
2.2- § Sifat nazorati va sinovlari: Mahsulot sifatini ta'minlashda sinovlar va
tekshiruvlarning roli ……………………… . ……………………… . ………… 27
3-BOB KORXONADA SIFATNI TA ’ MINLASHNING TASHKILOTIY
JIHATLARI ……………………… . ……………………… . ……………… ..35
3.1- § Sifatni boshqarish bo ‘ limining vazifalari: Mahsulot sifatini nazorat qilish
va ta ’ minlash uchun maxsus bo ‘ limlar tashkil qilish. ………………………… 35
3.2- § Xodimlarning malakasini oshirish: Ishchilarning malakasini oshirish orqali
mahsulot sifatini yaxshilash. ……………………… . ………………………… 41
X ULOSA ……………………… . ……………………… . …………………… 51
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO ’ YXATI ……… ... ……………… .52
2

Kirish
Mahsulot sifatini ta ’ minlash har bir ishlab chiqaruvchi korxona uchun muhim
vazifa hisoblanadi. Bugungi kunda bozorlar yanada raqobatbardosh va
talabchan bo ‘ lib, iste ’ molchilar uchun sifatni yuqori darajada ta ’ minlash
zaruriyatga aylangan. Mahsulotning sifatini oshirish, uning barqarorligini
saqlash va doimiy ravishda yangilab borish — nafaqat kompaniyaning
muvaffaqiyatini ta ’ minlash, balki uning uzoq muddatli rivojlanishiga ham hissa
qo ‘ shadi. Mahsulot sifati, shuningdek, iste ’ molchilarning brendga bo ‘ lgan
ishonchini oshiradi va ular o ‘ zlarining ehtiyojlarini to ‘ liq qondirishni kutadigan
kompaniyaga qaytib kelishadi.
Korxonalarda mahsulot sifatini ta ’ minlash tizimi juda ko ‘ p jihatlarni o ‘ z
ichiga oladi. Avvalo, sifat nazorati ishlab chiqarish jarayonidan boshlanadi,
bunda mahsulotning har bir bosqichdagi sifati muntazam ravishda tekshiriladi.
Qolaversa, zamonaviy texnologiyalarni joriy etish, xodimlar malakasini oshirish
va ishlab chiqarish jarayonlarini optimallashtirish kabi omillar sifatni
ta ’ minlashda katta rol o ‘ ynaydi. Mahsulot sifatini doimiy ravishda yaxshilash
nafaqat ichki jarayonlarni takomillashtirishga, balki kompaniyaning bozor
pozitsiyalarini mustahkamlashga ham yordam beradi.
Korxona uchun sifatni ta ’ minlash jarayonida bir nechta metodlar qo ‘ llaniladi.
Bular orasida statistika asosidagi sifat nazorati, tizimli yondashuv, va jamoaviy
boshqaruv kabi usullar mavjud. Har bir metodning o ‘ ziga xos xususiyatlari bor,
ammo barchasi mahsulot sifatini doimiy ravishda tekshirish va uning yuqori
standartlarga javob berishini ta ’ minlashga qaratilgan. Shu bilan birga, sifatni
ta ’ minlash nafaqat ishlab chiqarish jarayonida, balki mahsulotni yetkazib berish,
saqlash va xizmat ko ‘ rsatish bosqichlarida ham amalga oshirilishi kerak.
3

Mahsulot sifatini ta ’ minlashning muvaffaqiyatli bo ‘ lishi uchun korxona
rahbariyati tomonidan ishlab chiqilgan strategiyalar va uning amalga
oshirilishini ta ’ minlash juda muhimdir. Strategiya ishlab chiqarishning barcha
bosqichlarida sifatni kuzatish, yangilanishlar kiritish va doimiy ravishda
yaxshilanishni o ‘ z ichiga oladi. Korxonada mahsulot sifatini ta ’ minlashning
samarali tizimi nafaqat uning mahsulotlariga, balki uning bozor munosabatlari
va tashkilot ichidagi ish jarayonlariga ham ijobiy ta ’ sir ko ‘ rsatadi.
Shu bilan birga, mahsulot sifatini ta ’ minlashda inson resurslari ham muhim
ahamiyatga ega. Xodimlar sifatni ta ’ minlashga qaratilgan tadbirlarga doimiy
ravishda jalb qilinishi kerak, ularning malakasi oshirilishi, tajribasi orttirilishi
zarur. Xodimlar o ‘ z vazifalarini bajarishda nafaqat sifatni ta ’ minlash, balki
ishlab chiqarish samaradorligini ham oshirishga intilishlari lozim.
Mahsulot sifatini ta ’ minlash korxonaning brendini yaratishda va bozorda
muvaffaqiyatli raqobatlashishda eng muhim omil bo ‘ lib qoladi. Yaxshi sifatli
mahsulotlar kompaniyaning imidjini yaxshilaydi, iste ’ molchilarni jalb qiladi va
ular bilan uzoq muddatli munosabatlarni o ‘ rnatish imkoniyatini yaratadi. Shu
sababli, har bir korxona mahsulot sifatini ta ’ minlashni o ‘ z faoliyatining asosiy
yo ‘ nalishiga aylantirishi kerak. Yalpi, mahsulot sifatini ta ’ minlash nafaqat
kompaniyaning rivojlanishiga yordam beradi, balki uning iqtisodiy
samaradorligini oshiradi va iste ’ molchilar uchun ham foydali bo ‘ ladi.
4

1.1 Mahsulotning sifatiga bo ‘ lgan talab: Mijozlarning
sifatga bo ‘ lgan talab va kutishlari.
Mahsulot sifatiga qo ’ yiladigan asosiy talablar
Mahsulot sifatiga qo'yiladigan asosiy talablar bir necha omillar bilan
belgilanadi. Sifatning mohiyati. Iste'mol tovarlari sifatiga qo'yiladigan
talablar qanday mahsulot talablarini bilasiz Kirish IN zamonaviy sharoitlar
Rossiya uchun mahsulot sifatini oshirish va uning raqobatbardoshligini
ta'minlash muammosi eng dolzarb hisoblanadi. Gap hatto Jahon Savdo
Tashkilotiga (JST) a'zo bo'lish orqali mamlakatning xalqaro iqtisodiy
hamjamiyatga integratsiyalashuvi haqida emas, balki mahsulot sifati va
menejment o'zgarishlarning eng muhim elementlaridan biri ekanligi
istiqbollarini amalga oshirish haqida. Rossiya iqtisodiyotining og'irlik
markazi yanada samarali va murakkab tarmoqlarga. , uni xom ashyo
qaramligidan ajratish. Mahsulot sifati - bu xaridorning shartli yoki nazarda
tutilgan ehtiyojlarini (iste'molchi xususiyatlari) qondirish qobiliyatini
beradigan xususiyatlar va xususiyatlarning kombinatsiyasi. Sifat iste'mol
xususiyatlaridan tashqari, dizaynerlar, ishlab chiqaruvchilar va aylanma
sohasidagi ishchilarning ehtiyojlarini qondirishni ta'minlaydigan
tovarlarning boshqa xususiyatlarini ham o'z ichiga oladi. Tovarlarning
sifati ko'plab omillarga bog'liq bo'lib, ularni ikki guruhga bo'lish mumkin:
1. Tovar sifatini shakllantiruvchi omillar Tovar ishlab chiqarish;
5

2. Tovar sifatini saqlaydigan omillar Mahsulotni qadoqlash; Tovarlarni
tashish; Tovarlarni saqlash.
Bu omillarning barchasi o'zaro ta'sir qiladi yoki alohida harakat qiladi.
Mavzuning dolzarbligi muddatli ish tovar sifati har qanday mulk
shaklidagi korxonalar faoliyatining eng muhim ko'rsatkichlaridan biri
ekanligidan iborat. Korxonada yuqori va barqaror mahsulot sifatiga
erishish quyidagilarga imkon beradi: sotish hajmini va, demak, foydani
oshirish; mahsulotlarning raqobatbardoshligini ta'minlash; korxona
imidjini yaxshilash; bankrotlik xavfini kamaytirish va korxonaning
barqaror moliyaviy holatini ta'minlash. Tadqiqotning asosiy maqsadi
tovarlarni ishlab chiqarishdan iste'molchiga olib kelishda sifatini
saqlanishini ta'minlaydigan, qadoqlash va markalash, tovarlarni tashish va
saqlash shartlarini o'z ichiga olgan bir guruh omillarni tahlil qilishdir.
Ushbu maqsadga muvofiq quyidagi vazifalar belgilandi: 1. Tasniflashni
ko'rib chiqing va umumiy xususiyatlar tovarlar sifatiga ta'sir qiluvchi
omillar.
2. Tovar sifatini saqlashda qadoqlashning rolini aks ettiring.
3. Tovar sifatini saqlashda markalashning ahamiyatini tahlil qiling. 4. Yuk
tashish sharoitlarining tovarlar sifatiga ta'sirini o'rganish.
5. Saqlash va sotish shartlarining tovarlar sifatiga ta'sirini ko'rib chiqing.
Kurs ishining uslubiy asosi normativ, maxsus va davriy adabiyot yoqilgan
nazariy asoslari tovar ilmi. Sifat tushunchasi. Sifat talablari qadoqlash
tovarlari sifatini belgilash Tovar sifati jamiyatning ijtimoiy ehtiyojlarini
6

qondirishni nazarda tutadi va ishlab chiqarishning maqsadga muvofiqligini
tavsiflaydi. U mahsulotning maqsadiga muvofiq jamiyatning muayyan
ehtiyojlarini qondirishga yaroqliligini belgilovchi mahsulot
xususiyatlarining majmuini ifodalaydi. Mahsulot bo'lishi mumkin foydali
xususiyatlar, lekin ma'lum ehtiyojlarni qondirish uchun talablarga javob
bermasa, yuqori sifatli emas. Mahsulot sifati jamiyat ehtiyojlariga bog'liq
bo'lib, agar ma'lum turdagi mahsulotga bo'lgan ehtiyoj yo'qolgan bo'lsa,
unda bu mahsulot sifati nolga tushadi. Mahsulot sifati fizik, kimyoviy va
biologik xususiyatlariga, shuningdek, mahsulotning insonning muayyan
ehtiyojlarini qondiradigan funktsional, estetik, ergonomik va boshqa
talablarga muvofiqligiga bog'liq. Shu sababli, ishlab chiqarilayotgan
mahsulotlar sifatiga qo'yiladigan talablar doimiy ravishda o'sib bormoqda,
bu esa o'z navbatida tovar bozorida raqobatbardoshlikning oshishi bilan
bog'liq. Mahsulotlarning yuqori sifati hissa qo'shadi samarali rivojlanish
tashqi savdo, mahsulot eksportini kengaytirish va uning strukturasini
murakkablashtirish va buning natijasida mamlakatda valyuta
tushumlarining ko'payishi. Yuqori sifatli tovarlarning chiqarilishi ham
ularni ishlab chiqarish, ham sotish bozori bilan bog'liq. Shu sababli, ayrim
turdagi tovarlarga bo'lgan talabning paydo bo'ladigan o'zgarishlari tezkor
aralashuvni talab qiladi. Shuning uchun mahsulot sifati juda muhim va
unga doimiy e'tibor berilishi kerak. Sifat talablar bilan chambarchas
bog'liq. Ehtiyojlarni to'liq qondirish uchun ishlab chiqish bosqichida
tovarlarga qo'yiladigan talablarni shakllantirish kerak. Tovarlarga
qo'yiladigan talablar - bu tovarlardan ma'lum sharoitlarda va ma'lum vaqt
davomida o'z maqsadi bo'yicha foydalanish uchun javob berishi kerak
bo'lgan shartlar va xususiyatlar. Mahsulotga qo'yiladigan talablar joriy va
kelajak, umumiy va maxsus bo'lishi mumkin. Sotuvga qo'yilgan ommaviy
7

ishlab chiqarilgan tovarlarga joriy talablar ishlab chiqiladi va taqdim
etiladi. Ular mamlakat iqtisodiyoti rivojlanishining ma'lum bir bosqichida
ishlab chiqarishning texnik-iqtisodiy imkoniyatlarini hisobga olgan holda
o'rnatiladi. Ushbu talablar odatda davlat standartlari va texnik shartlar
bilan tartibga solinadi. Joriy talablar vaqti-vaqti bilan ko'rib chiqiladi,
takomillashtiriladi va o'zgartiriladi. Istiqbolli talablar tovarlar sifati
ko'rsatkichlarining yanada keng doirasini birlashtiradi. Ular uchun asos
tovarlar sifatiga qo'yiladigan hozirgi talablardir. Mahsulotga bo'lgan
istiqbolli talablarni ishlab chiqishda ular ehtiyojlarni eng to'liq qondirish,
ishlab chiqarish jarayonlarini takomillashtirish, xom ashyoning yangi
turlarining paydo bo'lishi va boshqa omillarni hisobga oladi. Umumiy
talablar tovarlarning biriga yoki katta qismiga teng qo'llaniladi. Bularga,
masalan, tovarlarning o'z maqsadiga to'liq mos kelishi va asosiy
funktsiyani bajarish darajasi, foydalanish qulayligi, odamlar uchun
zararsizligi va tananing normal ishlashini ta'minlash, foydalanishda
mustahkamlik va ishonchlilik kiradi. muddati, ta'mirlash imkoniyati va
qulayligi, estetik talablar va boshqalar Inson tanasi uchun zararsizligi
talabi barcha turdagi tovarlar uchun eng muhim hisoblanadi. Mahsulotlar
guruhiga yoki ma'lum bir mahsulotga maxsus talablar qo'yiladi (masalan,
haroratning keskin o'zgarishi bilan shisha va chinni buyumlardan
foydalanish imkoniyati). Joriy, istiqbolli, umumiy va xususiy talablar
iste ’ molning qaysi tomonini tavsiflashiga qarab, ijtimoiy, funksional,
texnologik, ergonomik, gigiyenik, estetik, mustahkamlik, ishonchlilik,
tejamkorlik va hokazo talablarga bo ‘ linadi. Bu talablarning barchasi
tegishli xususiyatlar va ko'rsatkichlar bilan tavsiflanadi. Ammo sifat va
talablar o'rtasida ma'lum bir nomutanosiblik mavjud: tovarlarning sifati har
doim ham talablarga javob bermaydi. Tovarlarga bo'lgan talablar doimiy
8

ravishda o'zgarib turadigan ehtiyojlar bilan bir xil qonunlarga muvofiq,
ya'ni rivojlanishni hisobga olgan holda o'zgarib turadi. ilmiy-texnikaviy
taraqqiyot, muhandislik va texnologiya, iqtisodiyot va madaniyat. Sifat
boshqaruv ob'ektidir. Sifatni boshqarish uni shakllantirish, rag'batlantirish
va saqlash orqali amalga oshirilishi mumkin va tovarlar sifatini
ta'minlaydigan omillardir. sifat talablari muayyan ehtiyojlarni ifodalash
yoki ularni amalga oshirish va tekshirishni ta'minlash uchun ob'ektning
xususiyatlariga qo'yiladigan miqdor yoki sifat jihatidan belgilangan
talablar to'plamiga tarjima qilish.
Tovar sifatiga qanday talablar qo'yiladi?
Mahsulot sifatiga qo'yiladigan talablar ko'pincha iste'molchining o'zi va
atrof-muhit uchun salbiy oqibatlarsiz maqsadli foydalanish imkoniyatini
ta'minlaydigan xususiyatlar (xususiyatlar) ro'yxati sifatida tushuniladi.
Mahsulot xavfsizligi - bu talab "Texnik jihatdan tartibga solish to'g'risida"
gi qonun qoidalariga muvofiq belgilanadi. Bu tovarlarni ishlatish
xavfsizligi, ularni ishlab chiqarish, saqlash va yo'q qilish kabi
komponentlarni nazarda tutadi .
Atrof-muhitga do'stlik - bu u yoki bu tarzda xavfsizlik bilan umumiy
narsaga ega bo'lgan talab. Bu tovarlar hech qanday zarar etkazmasligi
kerak muhit.
9

O'zaro almashinish - ushbu turdagi mahsulotni ishlab chiqarish yo'qligi
yoki mumkin emasligi, shunga o'xshash mahsulotlar uchun shart-sharoitlar
yaratilishi kerak.
Moslik - bir mahsulotdan foydalanish boshqasidan foydalanishga to'sqinlik
qilmasligi kerak.
Tovarlar sifatiga qo'yiladigan talablar qayerda?
Tovar sifatiga qo'yiladigan talablar ro'yxati bir qator normativ-huquqiy
hujjatlarda mavjud. Avvalo, ular davlat standartlari bilan belgilanadi.
Ushbu standartlarda mavjud bo'lgan shartlar mahsulotga qanday
xususiyatlar xos bo'lishi kerakligi haqida ma'lumot beradi.
Bundan tashqari, tovar mos kelishi kerak bo'lgan shartlar ham Fuqarolik
kodeksida mavjud. Qo'shimcha talablar kelishuv asosida belgilanishi
mumkin. Bu shuni anglatadiki, tegishli shartnomani imzolashda
tomonlardan biri (yoki ularning har biri) tovarlar sifatiga taalluqli
qo'shimcha shartlarni kiritishni taklif qilishi mumkin.
Mahsulot sifati talablariga rioya qilmaslik oqibatlari
Agar oldi-sotdi shartnomasi bo'yicha berilgan tovarlar belgilangan sifat
ko'rsatkichlariga mos kelmasa, nuqsonlar aniqlangandan so'ng darhol
iste'molchi o'z qonuniy manfaatlarini tiklashni talab qilishga haqli. Buni
quyidagi usullardan biri bilan amalga oshirish mumkin:
10

1.2Doimiy yaxshilash tamoyili : Ishlab chiqarish jarayonida
doimiy yaxshilanishni ta'minlash.
Ishlab chiqarish - bu tovarlar va xizmatlarni yaratish. Ishlab chiqarishni
boshqarish - bu tovarlar va xizmatlarni yaratishga (har xil turdagi zarur
resurslarni) ishlab chiqarishga (tayyor mahsulotlar va xizmatlar)
konvertatsiya qilish bilan bog'liq. Ishlab chiqarishni boshqarish jarayoni
tegishli ma'lumotlarni qayta ishlash, iqtisodiy jihatdan yangraydigan ishlab
chiqarish dasturlari va operatsion vazifalarini shakllantirish va ishonch
asosida ishlab chiqarish bo'linmalari va ularning haqiqiy davlatlari
maqsadlarini aniqlash, ularning maqsadlari va ishonchini aniqlash uchun
ekspluatatsiya vositalari va ularning haqiqiy davlatlarining maqsadlarini
aniqlash uchun belgilangan chora-tadbirlar majmui sifatida taqdim etilgan.
Ishlab chiqarishni boshqarishning mohiyati o'z funktsiyalarida
(rejalashtirish, tashkil etish, muvofiqlashtirish, motivatsiya va boshqarish).
Shu bilan birga, ba'zi printsiplarga muvofiq amalga oshiriladigan tashkiliy,
ma'muriy, iqtisodiy va ijtimoiy-psixologik usullardan foydalaniladi,
11

ularning asosiylari quyidagilardan iborat: ilmiy, yo'nalish, ketma-ketlik,
boshqariladigan tizimni markazlashtirilgan tartibga solishning eng maqbul
kombinatsiyasi O'z-o'zini tartibga solish, ishchilarning shaxsiy
xususiyatlari va ijtimoiy psixologiyaning shaxsiy xususiyatlarini hisobga
olgan holda, boshqaruv maqsadlariga erishishda huquqlar, majburiyatlar
va majburiyatlarga rioya etilishini, boshqaruv ishchilarining
raqobatdoshligining to'liq ustunligi. Ishlab chiqarishni boshqarish ob'ekti
ishlab chiqarish va ishlab chiqarish tizimidir
Ishlab chiqarishni boshqarish vazifalari:
1) yangi ilg'or mahsulotlar ishlab chiqarishga doimiy ravishda amalga
oshirish (ishlab chiqish);
2) ishlab chiqarish xarajatlarining barcha turlarining tizimli qisqarishi;
3) sifat, iste'mol xususiyatlarini yaxshilash va ishlab chiqarilgan
mahsulotlar narxlarini pasaytirishda; 4) ishlab chiqarishning barcha
bo'linmalari va sotish tsikllarida yangi mahsulotlarni doimiylashtirish,
mahsulot turini kengaytirish va uning diapazoni o'zgarishi bilan
xarajatlarni kamaytirish.
SHLAB CHIQARISHNI TASHKILOTI, alohida sanoatni tashkil etish,
birinchi navbatda ularning tuzilishida topiladi. Ishlab chiqarish tarkibi turli
bosqichlar va ishlab chiqarish havolalari, ularning umumiy hajmida, ular
ulanish shaklida. Ikkita qo'shimcha tarkibga ega: tashkiliy va sanoat,
ishlab chiqarish tashkilotlarining asosiy vazifasi. Har bir ishlab chiqarishni
tashkil etishda boshqa tuzilishga nisbatan mustaqil elementi sifatida
harakat qiladi. Ishlab chiqarish tarkibi Bu birlashtirilgan ishlab chiqarish
bo'limiga, ularning har bir bosqichida (darajasini tashkil etishning har bir
bosqichidagi munosabatlar va munosabatlar shakllari kiritilgan sanoat
12

korxonalarining tarkibi va imkoniyatlari. Tashkiliy tuzilma Ishlab
chiqarishni tashkil etishda, shuningdek, ushbu tashkilotning shakllari turli
darajadagi tarkib va nisbatni aniqlash uchun ishlab chiqilgan.
Ishlab chiqarishni tashkil etish shaklini tanlashda korxona sharoitida
korxonaning xususiyatlari hisobga olinishi va ish beruvchini ish bilan
ta'minlashga yo'naltirilishi kerak. Korxona darajasida ishlab chiqarish
tarkibi ushbu ishlab chiqarish havolasiga kiritilgan birliklar to'plamidir,
manba materialini sifatli barcha asosiy talablarga javob beradigan tayyor
mahsulotga aylantirilishini ta'minlaydi. Ittifoqga kelsak, ishlab chiqarish
tarkibi ostida korxonalar, o'simliklar, sanoat bo'limlari va tashkilotlarining
korxonalarining tarkibini tushunish kerak. Kompaniyaga nisbatan, fermer
xo'jaliklariga xizmat ko'rsatuvchi fermer xo'jaliklariga, seminar tarkibiga
kiradi. Korxonaning asosiy tarkibiy bo'linmasi va ishlab chiqarish bo'limi
seminar. Do'konda bir qator ishlab chiqaruvchilar va xizmat ko'rsatish
birligidan iborat bo'lgan korxonaning tashkiliy va alohida bo'limidir.
Do'konda korxona doirasida mehnat sohasidagi hamkorlikning mohiyati
tufayli cheklangan ishlab chiqarish funktsiyalarini amalga oshiradi.
Korxona do'konlarida mahsulotlar ishlab chiqariladi yoki ishlab
chiqarishning ma'lum bosqichi amalga oshiriladi, natijada ushbu
korxonada ishlatiladigan yarim tayyor mahsulotlar yaratildi. Qayta
ishlangan xom ashyolarga qarab, ishlab chiqarish jarayonlarining tabiati
asosiy, yordamchi va nazariy jihatdan farq qiladi.
Korxona ishlab chiqarish tarkibida dizayn va texnologik birliklar va ilmiy-
tadqiqot laboratoriyalari muhim rol o'ynaydi. Ular ilmiy-tadqiqot, tajriba-
amaliy ishlarni ishlab chiqmoqdalar, eksperimental ish olib borilmoqda,
texnik-iqtisodiy ko'rsatkichlar yoki standartlarning talablariga
tayyorlanishdan oldin mahsulotlar amalga oshiriladi. Korxonaning ishlab
13

chiqarish tarkibiga ega organlar kiradi va xodimlar bo'limi (malaka
oshirish va kasb-h va va boshqalarga va boshqalar). Ishlab chiqarish
tuzilmasining shakllanishi korxona tashkil etishda, shuningdek, ushbu
tashkilotning keyingi jarayonida doimiy ravishda amalga oshirilganda
amalga oshiriladi. Ishlab chiqarish birlashmasining ishlab chiqarish tarkibi
(korxona) ishlab chiqarish jarayonini o'z vaqtida va makonda ishlab
chiqarish boshqaruv organlari tarkibiga olib borish shakllariga sezilarli
darajada ta'sir qiladi.
Ishlab chiqarish tuzilmasining bir yoki boshqa bir qismini tanlash
ko'p sonli omillarga bog'liq, asosiylari quyidagilar: Korxonada ishlab
chiqarish hajmi va ko'lami. Ishlab chiqarilgan mahsulotning texnologik va
ishlab chiqarish xususiyatlari. Ishlab chiqarilgan mahsulotlarning dizayni
va uning ishlab chiqarishning texnologik usullari ishlab chiqarish
jarayonlarining tarkibi va tabiati, texnologik uskunalar tarkibi bilan
belgilanadi, professional kompozitsiya O'z navbatida, o'z navbatida,
ustaxonalar va boshqa ishlab chiqarish bo'linmalarining tarkibi, ya'ni
korxona ishlab chiqarish tarkibini belgilaydi. Har bir mahsulot turi uchun
ishlab chiqarish hajmi. Ishlab chiqarish hajmi ishlab chiqarish tarkibi, ular
o'rtasidagi intra-ishlab chiqarish havolalarining murakkabligini farqlashga
ta'sir qiladi. Ishlab chiqarish hajmi kattaroq. Mavzular, qoida tariqasida,
kompaniyaning maqsadlari va ixtisoslashuvi. Shunday qilib, ustida yirik
korxonalar Ishlab chiqarishning har bir bosqichida bir nechta seminarlar
yaratilishi mumkin. Nomenklatura va mahsulot turlari. Bundan omil
bog'liqAgar kxaxlar va ishtirokchilar qat'iy belgilangan mahsulotlar yoki
rang berish uchun moslashtirilsa. Nomenklatura va mahsulotlar
assortimenti, korxonaning tuzilishi qanchalik qiyin bo'lsa. Korxona
bo'linmalarining ixtisoslashuvini shakllantirish. Texnologik va fan
14

ixtisoslashgan mahorat darslari, korxona saytlari, ularni joylashtirish va
ishlab chiqarish munosabatlarining o'ziga xos tarkibi. Anavi eng muhim
omil ishlab chiqarish tarkibini shakllantirish. Boshqa korxonalar bilan
muayyan mahsulot turlarini ishlab chiqarish bo'yicha hamkorlik shakllari.
Hamkorlikning iqtisodiy maqsadga muvofiq shakllari ishlab chiqarish
jarayonlarining bir qismini tashqariga olib chiqishga imkon beradi ushbu
kompaniya Shunga ko'ra, korxonada ushbu yoki boshqa ustaxonalar va
boshqa ustaxonalar va xizmatlarni yaratmang. Ishlab chiqarish
qismlarining soni va ularning davomi qoidalari. Ushbu ko'rsatkichlar
ustaxonalarda va sohalarda band bo'lgan ishchilar soni bilan belgilanadi va
korxonalarning hajmiga va tegishli ravishda ishlab chiqarish tuzilmalariga
sezilarli darajada ta'sir qiladi. Korxonaning ishlab chiqarish tarkibi uzoq
vaqt davomida farq qiladi, bu korxonalarda jarayonlar ro'y beradi: asbob-
uskunalar va texnologiyalarni ishlab chiqish, ishlab chiqarishning tashkil
etilishi, ishlab chiqarishni tashkil etish, ixtisoslik va hamkorlikni
rivojlantirish va hamkorlikni rivojlantirish va fan va ishlab chiqarishning
aralashmalari. Mehnatni tashkil etish ishchilarning ishlab chiqarish
vositalari va bir-birining ishlab chiqarish jarayonida bir-birining o'zaro
ta'siri uchun tartibli tizim hisoblanadi.Mehnatni tashkil etish ishchilarning
ishlab chiqarish vositalari va bir-birining ishlab chiqarish jarayonida bir-
birining o'zaro ta'siri uchun tartibli tizim hisoblanadi. Mehnat
tashkilotining ahamiyati bozor munosabatlarining rivojlanishi bilan ortadi,
unda yuqori vazn ishlab chiqarish samaradorligiga ta'sir ko'rsatadigan
mehnatning rivojlanishiga yordam beradi. Mahsulotni yaxshilash sifatida
ish vaqti birligi narxi oshadi. Korxona darajasida mehnatni tashkil etish,
ishchilarning ishlab chiqarish vositalari va bir-birlarining ishlab chiqarish
jarayonini ishlab chiqish va amalga oshirishga qaratilgan ish bilan
15

bandlikning oqilona ta'siri, moliyaviy-iqtisodiy natijalarga erishishga
qaratilgan. Korxonada mehnatni tashkil etish ishlab chiqarish jarayonini
amalga oshirishga asoslangan. Ishlab chiqarish jarayoni qurol, mehnat va
mehnatning organik kombinatsiyasidir. Ishlab chiqarish jarayonini tashkil
etish tamoyillari ishlab chiqarishni tashkil etishning asosli sanoat va
boshqaruvi, huquqiy, iqtisodiy, motivatsion va ruhiy va psixologik va
psixologik jihatlarini qamrab olishi kerak. Ishlab chiqarish jarayonlarini
ratsionalizatsiyasining asoslari Jarayonlarning parallelizmini ta'minlash.
Jarayonning parallelizmi odatdagi operatsiyalar kombinati bilan
tavsiflanadi. Ko'proq kombinatsiya, jarayonni tashkil qilish qanchalik
qiyin bo'lsa, lekin qisqa, uning davomiyligi. Jarayonlar parallelizmini o'z
vaqtida ishlab chiqarish va boshqaruv tsiklini kamaytiradi.
Amaliyotlarning eng keng tarqalgan turi parallel-izchil. Jarayonlar
ritmini ta'minlash. Ritmik bir xil operatsiyalar almashinuvining bir
xilligini o'z vaqtida tavsiflaydi, ushbu kalendar va boshqa ishlarni qo'llab-
quvvatlaydi va boshqa ish joylarini o'z vaqtida olib borishga imkon beradi,
bu ularning kosmosdagi o'zaro ta'sirini muvofiqlashtirish imkonini beradi
Ishda nikohni kamaytiring, uni sifatini oshiring. Jarayonlarning
uzluksizligini ta'minlash. Jarayonning uzluksizligi rejalashtirilgan
uzilishlar va rejadan tashqari tanaffuslarning yo'qligi darajasi bilan
tavsiflanadi. Jarayinlarning uzluksizligini ta'minlash, vaqtning ishlab
chiqarish va boshqaruv tsiklini qisqartirishga imkon beradi. Jarayonlarning
ulushini ta'minlash. Jarayon uning individual tarkibiy qismlari ma'lum
miqdordagi nisbatda bo'lganida mutanosib.Jaraylovlarning ulushini
ta'minlash sizga ishlab chiqarish quvvati bilan to'liq yuklash uchun
resurslardan samarali foydalanishga imkon beradi va mehnat manbalari,
texnik vositalar va ma'lumotlar. Boshqaruv jarayonlarining sezgirligini
16

ta'minlash. Nazorat tizimining sezgirligi bu nazorat ob'ektiga tashqi va
ichki ta'sirlarni sezish qobiliyatidir. Hukumat idrokasi sizga
boshqariladigan parametrlar sonini ko'paytirish va tizimni aniqlash
darajasini oshirish imkonini beradi. Buni tasodifiy ravishda ajratib
ko'rsatish kerak. Sanoat va boshqaruv jarayonlarining moslashuvchanligini
ta'minlash. Ishlab chiqarish va boshqaruv jarayonlarining tashqi muhit
parametrlari yoki tashkilotning ichki tuzilmasidagi o'zgarishlarga
moslashish. Bu tizim yoki uning quyi tizimini ishlab chiqarishda
iste'molchilarning yangi talablari uchun ishlab chiqarish va boshqaruv
jarayonlari to'g'risida tezda amalga oshirishga imkon beradi (bo'lim,
seminar va boshqalar). Tashkilot boshqaruv tizimini takomillashtirish.
Tashkilot boshqaruv tizimi tashqi muhit va ichki tuzilishga (ilmiy yordam,
maqsad subtivlari, maqsadli va boshqariladigan quyi tizimlar bilan
ta'minlash tizimi). Ilgari o'rganilgan tizimli, reproduktiv-evolyutsion va
boshqa yondashuvlardan foydalanib, tashkilot boshqaruv tizimini
takomillashtirish menejment tizimining sifati va samaradorligini
noaniqlikni kamaytirish, tashkilotning ko'payishi va boshqa omillarni
kamaytirish orqali oshiradi. Tizimli yondashuvda tizimning tashqi muhiti
birlamchi bo'lib, uning ichki tuzilishi ikkilamchi. Jaraylovlarga ilmiy
yondashuvlarni qo'llash. ilmiy yondashuvlar, me'yoriy, integratsiya,
integratsiya, dinamik, jarayon, optimallashtirish, siyosat, qiziqishlariga,
situatsion va boshqalar rivojlantirish va boshqaruv qarorlari amalga
oshirishda ilmiy yondashuvlar foydalanish funktsional, tizimli tarkibiy,
marketing, reproduktiv, evolyutsion o'z ichiga oladi Ishlab chiqarish sohasi
sanoat va boshqaruv jarayonlarini tashkil etish, iqtisodiy jihatdan
foydalanish va mahsulot sifatini oshirishga imkon beradi . Tanlash guruhi
mutaxassislari. Hamma o'z biznesini biladigan jamoa nima uchun va
17

qanday qilib bu jamoaga va shaxsan unga beradi. Tashkilotning tashkil
etilishi, ishonchliligi va samaradorligini oshirishga imkon beradi.
Tashkilotning rivojlanish innovatsion xususiyatini ta'minlash.
Innovatsiyalar (patentlar, nou-xau va boshqalar) va ularni amalga oshirish
uchun innovatsiyalar uchun texnik, iqtisodiy, ijtimoiy effektni olish uchun
(ya'ni innovatsiyalar) ishlab chiqish, zarur bo'lishi kerak ustuvorlik.
Oldingi printsiplar bilan bir qatorda ushbu tamoyilga rioya qilish
tashkilotning raqobatdosh turgunga qadar tashkilotning oqilona
bo'linmasligidan o'tishiga olib keladi. Sanoatlashgan mamlakatlarda ilmiy
va texnologik taraqqiyotning ulushi yalpi ichki mahsulotning 85-95 foizga
o'sishini tashkil etadi. Jarayon jarayonlarining yo'nalishi. Har qanday
ob'ektlarning sifati (tovarlar, ishlar, xizmatlar, hujjatlar, jarayonlar va
boshqalar) tashkilotning raqobatdosh ustunligining ustuvor omilidir.
Boshqariladigan ob'ektlarning raqobatdoshligini oshirish imkonini beradi
(raqobatbardoshlik daraxtining birinchi darajasida ob'ektning sifati, uning
narxi, iste'mol qilish sohasidagi xarajatlar va 4: 3: 1 nisbatda xizmat
ko'rsatish sifati ). 1. Korxonaning ishlab chiqarish tarkibi va uning ta'rifi
omillari 2. Ishlab chiqarish inshootlarining turlari va turlari 3.
Korxonaning tuzilishini tavsiflovchi ko'rsatkichlardir
18

2-BOB. Mahsulot sifatini ta ’ minlash uchun zarur bo ‘ lgan
texnik vositalar
Mahsulot sifati va sifat boshqaruvi
Belgilangan mahsulotning sifat ko`rsatkichlarining nomenklaturasini
tanlash, bu ko`rsatkichlarining qiymatlarini aniqlash va ularni asos
bo`luvchi qiymatlar bilan taqqoslashni o`z ichiga oluvchi ishlarning
yig`indisi mahsulot sifatining darajasini baholash deb ataladi. Mahsulot
sifatining darajasini baholash uchun mahsulotlar ikkita turkumga
bo`linadi:
● foydalanishda sarflanadigan mahsulot;
● o`z resursini sarflaydigan mahsulot.
Mahsulot sifatining ko`rsatkichlar nomenkulaturasini tanlab olishni
asoslash quyidagilarni inobatga olgan holda amalga oshiriladi:
● mahsulotni ishlatilishidagi sharoitlarini va vazifasini;
● iste ’ molchilar talablarining tahlilini;
19

● mahsulot sifatining tavsiflanuvchi tarkibini va tuzilishini;
● sifat ko`rsatkichlariga bo`lgan asosiy talablarni.
Mahsulot sifatiga ta ’ sir etuvchi omillarni to`rt toifaga bo`lish mumkin:
● texnikaviy;
● tashkiliy;
● iqtisodiy;
● ijtimoiy.
Texnikaviy omillarga uskunalarning jihozlanish, asboblarning hamda
nazorat vositalarining, texnikaviy hujjatlarning holati; dastlabki
materiallar, yarimfabrikat-larning sifati va shunga o`xshashlar kiradi.
Tashkiliy omillarga rejalik, bir maromda ishlash, texnikaviy xizmat va
uskunalarni ta ’ mirlash; materiallar, komplektlanuvchi buyumlar,
jihozlanishi, asboblarni texnikaviy hujjatlar va nazorat vositalari bilan
ta ’ minlanganligi, ishlab chiqarish madaniyati; mehnatni ilmiy asosda
tashkil etish; ovqatlanish va ish vaqtida dam olishni tashkil etish va
boshqalar kiradi.
20

Ijtimoiy omillarga kadrlarni tanlash, joy-joyiga qo`yish; malaka
oshirishni tashkil qilish; ilmiy-texnikaviy ijodni, ijodkorlik va
ixtirochilikni tashkil etish, turmush sharoitlari, o`zaro munosabatlar,
jamoadagi psixologik iqlim va tarbiyaviy ishlar kiradi.
Mahsulot sifatining tashkil topishi, uning hamma hayotiy
bosqichlarida: tadqiqot va loyihalash ishlarida; ishlab chiqarishda;
muomalada; iste ’ molda yoki ishlatishida namoyon bo`ladi.
Tadqiqot va loyihalash ishlari mahsulotning sifatini oshirilishida
belgilovchi o`rinni egallaydi. Bu bosqich sifatni tashkil topishining
boshlanishi hisoblanib, bunga ilmiy-texnika taraqqiyotining qo`llanishi
natijasida hamda me ’ yoriy hujjatlarni mahsulot ishlab chiqarish uchun uni
muomalada, iste ’ molga yoki ishlatilishiga belgilangan iqtisodiy
21

ko`rsatkichlariga rioya qilgan holda tayyorlash natijasida erishiladi. Bu
bosqichda quyidagi tadbirlar amalga oshiriladi:
● andozalar, sifat ko`rsatkichlariga ega bo`lgan namunalarga
yo`naltirilgan tadqiqot, tajriba-konstruktorlik va boshqa ishlarni
bajarish;
● me ’ yoriy hujjatlarni ishlab chiqish va joriy qilish;
● standartlarga rioya qilinishida o`z-o`zini nazorat qilishini amalga
oshirish;
● mahsulot sifatining darajasini istiqbollash va me ’ yorlash;
● mahsulot sifatini rejalangan darajasiga erishish, turli usullarni
tayyorlash choralarini joriy qilish, sinash va nazoratga yo`naltirilgan
konstruktorlik va texnologik tadbirlarni ishlab chiqish;
● bizda va xorijda chiqarilayotgan shu xildagi mahsulot sifati haqidagi
axborotni tahlil qilish;
● mahsulot sifatining ko`rsatkichlarini va shuningdek sifat darajasini
baholashni tasniflash va aniqlash.
Mahsulot sifatini boshqarish tizimlari ishlab chiqish bosqichida
texnikaviy darajani rivojlanishini doimo yuqori sur ’ atlarda bo`lishini
ta ’ minlaydi.
Murakkab va mas ’ uliyatli buyumlar uchun ishlab chiqishda sifatni
boshqarish jarayonida maxsus ish rejalari tuziladi. Maxsus konstruktorlik
ilmiy-tadqiqot yoki loyihalash institutlarida, sanoat korxonalarida
konstruktorlik texnologik bo`lim (byuro) larda yangi mahsulot
namunalarini ishlab chiqish mumkin. Bunda asosiy e ’ tibor ushbu buyum
namunasi haqiqatdan yangi bo`lishligiga yoki ishlab chiqarishdagi
buyumlarni takomillashganligiga qaratiladi.
22

Mahsulotni ishlab chiqarishga tayyorlash bosqichida optimal
texnologik jarayonlarni tanlash qiyin va u ma ’ suliyatli vazifa, chunki bu
bosqichda doimiy texnologiyaning qiyinlashishi hamda ishlab
chiqarishning iqtisodiy ko`rsatkichlarini yaxshilash zaruriyati bo`ladi.
Tayyorlash bosqichida mahsulot sifatini oshirish korxonaning asosiy
vazifalaridan biri hisoblanadi.
Mahsulotni ishlab chiqarish bosqichida esa quyidagi tadbirlar amalga
oshirilishi mo`ljallanadi:
● mahsulotni bevosita tayyorlash;
● uskunalarning, jihozlarning, nazorat o`lchash texnikasining sifatini
kerakli darajada bo`lishini ta ’ minlash va nazorat qilish;
● mahsulot sifatini oshirish, yaroqsizlikni oldini olish, me ’ yoriy
hujjatlarga mos kelmaydigan mahsulot ishlab chiqarish sabablarini
bartaraf qilish tadbirlarini tayyorlash va amalga oshirish;
● me ’ yoriy hujjatlarni joriy qilish va ularga qat ’ iy rioya qilish;
● korxonaga tushayotgan xom ashyoning, materiallarning,
yarimfabrikatlarning komplektlanuvchi buyumlarning kirishdagi
nazoratini o`rnatish;
● chiqarilayotgan mahsulotning ish bajarishdagi, qabuldagi va
sinashdagi nazoratini o`rnatish;
● tekshiruvchan nazoratga, me ’ yoriy hujjatlarga rioya qilish;
● ishlatilish bosqichidagi mahsulotning sifati haqidagi axborotni
yig`ish va to`plash, uning yaroqsizligini, u haqidagi shikoyatlarni
hisobga olish va tahlil qilish;
● xom ashyo, materiallar, yarimfabrikatlar, komplektlanuvchi
buyumlarni va tayyor mahsulotni omborlarda, korxona ichidagi
23

transportlarda me ’ yoriy hujjatlarning talablariga binoan olib
yurilishini ta ’ minlash va nazorat qilish;
● belgilangan sifat darajasidagi mahsulotni chiqazishda korxonaning
xodimlarini moddiy va ma ’ naviy rag`batlantirish.
Ishlab chiqarish birlashmalarida, korxonalarda ishlab chiqarish
bosqichida qo`yilgan maqsadlarga va vazifalarga erishishda mahsulot
sifatini boshqarish tizimlari ta ’ minlaydi.
Mahsulot sifatini ta ’ minlashda texnik vositalar va usullar muhim rol
o ‘ ynaydi. Bu vositalar ishlab chiqarish jarayonining turli bosqichlarida
sifatni nazorat qilish, tahlil qilish, yaxshilash va xatoliklarni
minimallashtirishga yordam beradi. Mahsulot sifatini ta ’ minlashda
foydalaniladigan asosiy texnik vositalar quyidagilar:
Sifatni boshqarish tizimlari (QMS): ISO 9001: ISO 9001 — bu xalqaro sifat
menejmenti standarti bo ‘ lib, korxonalarga mahsulot sifatini boshqarish,
ishlab chiqarish jarayonlarini nazorat qilish va mijozlarning talablarini
qondirishda yordam beradi. Bu tizimda jarayonlar va xizmatlar doimiy
ravishda baholanadi va yaxshilanadi, bu esa mahsulot sifatining
barqarorligini ta ’ minlaydi.
TQM (Total Quality Management): TQM — bu butun tashkilotni sifatga
yo ‘ naltirish va sifatni doimiy ravishda oshirishga qaratilgan yondashuvdir.
Bu tizimda barcha xodimlar va boshqaruvchilar sifatni ta ’ minlash uchun
mas ’ uliyatni o ‘ z zimmalariga olishadi.
Six Sigma: Six Sigma — bu ishlab chiqarish jarayonlarida xatoliklarni
kamaytirish va sifatni oshirishga qaratilgan metodologiya. Bu yondashuv
24

jarayonlarda o ‘ rtacha natijalarni eng kam darajaga keltirishni maqsad
qiladi. Six Sigma ko ‘ pincha statistik usullarni qo ‘ llaydi, masalan,
"DMAIC" (Define, Measure, Analyze, Improve, Control) modelini.
Statistik sifat nazorati (SQC) :Statistik jarayon nazorati (SPC): SPC —
bu ishlab chiqarish jarayonlarida sifatni boshqarish uchun statistik
vositalarni qo ‘ llash tizimidir. Bu usul yordamida mahsulotning sifatiga
ta ’ sir etuvchi jarayonlarni tahlil qilish va jarayonni yaxshilash uchun
kerakli chora-tadbirlar ko ‘ rish mumkin. SPC diagrammalari, masalan, X-
bar va R diagrammalari, jarayonning holatini va undan kelib chiqadigan
o ‘ zgarishlarni aniqlashga yordam beradi.
Kriteriyalarga asoslangan sifat o ‘ lchovlari : Bu texnik vosita yordamida
mahsulotning sifatini statistik usullar orqali o ‘ lchash va tahlil qilish
mumkin. Buning uchun statistik metodlar, masalan, normal taqsimot,
korrelyatsiya va regressiya tahlillari qo ‘ llaniladi.
Avtomatik nazorat tizimlari :Automatizatsiya va robototexnika :
Mahsulot sifatini ta ’ minlashda avtomatizatsiya va robototexnikaning o ‘ rni
katta. Avtomatik nazorat tizimlari ishlab chiqarish jarayonlarini to ‘ liq yoki
qisman avtomatlashtirishga imkon beradi, bu esa jarayonlarning aniq va
barqaror bo ‘ lishini ta ’ minlaydi. Masalan, avtomatik sifat tekshiruvlari va
mahsulotlarni tahlil qilish orqali xatoliklar kamayadi.
Kompyuter tomografiyasi (CT) va lazer skanerlash: Mahsulotlarning aniq
o ‘ lchamlarini va ichki tuzilishini o ‘ lchashda bu texnologiyalar qo ‘ llaniladi.
Kompyuter tomografiyasi yoki lazerli skanerlar yordamida mahsulotlar
sinovdan o ‘ tkazilib, ularning ichki strukturasi va muvofiqligi tekshiriladi.
25

Sinov va tekshiruv usullari :Fizik-kimyoviy sinovlar: Mahsulotlarning
sifatini ta ’ minlashda ularning kimyoviy va fizikaviy xususiyatlarini
tekshirish muhimdir. Bu sinovlar yordamida materiallarning kuchlanish,
zichlik, elastiklik, kimyoviy barqarorlik va boshqa xususiyatlari
aniqlanadi.
Mekanik sinovlar: Mahsulotlarning mexanik xususiyatlarini tekshirish,
ularning chidamliligi, kuchlanishi va o ‘ zgarmasligini aniqlashda
qo ‘ llaniladi. Masalan, plastmassa, metallar yoki boshqa materiallarning
qat'iylik va yorilish sinovlari.
Vizuallashtirish texnologiyalari: Mahsulot sifatini tekshirishda ko ‘ rish
tizimlari, masalan, kameralar yoki videokamera tizimlaridan foydalaniladi.
Bu texnologiyalar mahsulotning tashqi ko ‘ rinishini tekshirish, xatoliklarni
aniqlashda qo ‘ llaniladi.
Kichik va o ‘ rta o ‘ lchamdagi sinov va tahlil asbob-
uskunalari:Mikroskopiya va elektron mikroskopiya: Mikroskoplar
yordamida materiallarning ichki qatlamlarini va mikrostrukturasini
o ‘ rganish mumkin. Elektron mikroskopiya esa yuqori aniqlikdagi va
kichik o ‘ lchamdagi xatoliklarni aniqlash uchun ishlatiladi.
Spektroskopiya : Bu texnik vosita yordamida materiallarning kimyoviy
tarkibini va sifatini aniqlash mumkin. Ultraviolet, infraqizil yoki Raman
spektroskopiya metodlari yordamida mahsulotlarning kimyoviy tarkibini
tahlil qilish mumkin.
Simulyatsiya va model yaratish texnologiyalari:Kompyuter
simulyatsiyasi: Ishlab chiqarish jarayonlaridagi turli bosqichlarni
26

simulyatsiya qilish orqali mahsulot sifatini ta ’ minlash mumkin. Bu
yordamida jarayonni test qilish, xatoliklarni aniqlash va jarayonlarni
optimallashtirish mumkin.
CAE (Computer-Aided Engineering): CAE tizimlari yordamida
mahsulotlarning dizayni va ishlab chiqarilishi oldidan turli holatlar
simulyatsiya qilinadi. Bu tizimlar yordamida mahsulotning ishlash
sharoitlari va ishlash muddatini oldindan aniqlash mumkin.
Sifatni monitoring qilish va hisobot berish tizimlari:Real vaqtda
monitoring: Mahsulot sifatini kuzatib borish uchun real vaqtda monitoring
tizimlari qo ‘ llaniladi. Bu tizimlar ishlab chiqarish jarayonidagi har bir
bosqichni tahlil qilib, sifatni nazorat qilishga yordam beradi. Agar
jarayonda nosozliklar yuzaga kelsa, tizim darhol ogohlantiradi.
Ma'lumotlar bazalari va analitik tizimlar: Ishlab chiqarish jarayonlarini va
mahsulot sifatini tahlil qilish uchun ma'lumotlar bazalari va analitik
tizimlar yaratiladi. Bu tizimlar yordamida sifatni tahlil qilish, hisobotlar
tuzish va trendlarni aniqlash mumkin.
2.1Sifatni boshqarish tizimlari: ISO 9001, TQM (Jahon sifatini
boshqarish) kabi sifatni boshqarish tizimlarining ahamiyati.
Sifatni boshqarish tizimlari (QMS) korxonaning ishlab chiqarish
jarayonlarida mahsulot yoki xizmat sifatini ta ’ minlash, boshqarish va
doimiy ravishda yaxshilashga yo ‘ naltirilgan tizimatik yondashuvlardir.
Ushbu tizimlar korxonaning ichki jarayonlarini standardlashtirish,
xatoliklarni kamaytirish, mahsulotning barqaror sifatini ta ’ minlash va
27

mijozlarning talab va ehtiyojlarini qondirishga yordam beradi. ISO 9001
va TQM (Total Quality Management) kabi eng keng tarqalgan sifatni
boshqarish tizimlari kompaniyalar uchun raqobatbardoshlikni oshirish va
uzoq muddatli muvaffaqiyatni ta ’ minlashda muhim ahamiyatga ega.
Quyida ularning ahamiyati va qanday ishlashini ko ‘ rib chiqamiz:
ISO 9001 Sifatni Boshqarish Tizimi :ISO 9001 — bu xalqaro sifat
menejmenti standarti bo ‘ lib, kompaniyalar va tashkilotlar uchun mahsulot
va xizmatlar sifatini boshqarishning samarali tizimini yaratishga
yo ‘ naltirilgan. ISO 9001 tizimi biznesning barcha sohalarida, shu
jumladan ishlab chiqarish, xizmatlar, savdo va boshqa sohalarda
qo ‘ llanilishi mumkin.
ISO 9001 tizimining ahamiyati:Jarayonlarni tizimlashtirish va
optimallashtirish : ISO 9001 ishlab chiqarish va boshqaruv jarayonlarini
tizimlashtirish va optimallashtirishga yordam beradi. Har bir jarayon
uchun aniq standartlar va usullar belgilangan bo‘lib, bu jarayonlarning
samaradorligini va mahsulot sifatini oshirishga yordam beradi. Mijozlar
talablariga javob berish : ISO 9001 mijozlarning ehtiyojlarini va kutgan
talablarini aniqlash va ularga mos mahsulotlar yoki xizmatlar taqdim etish
uchun zarur bo‘lgan yondashuvlarni taqdim etadi. Bu tizim mijozlarning
qoniqishini oshirishga va ular bilan uzoq muddatli hamkorlik o‘rnatishga
yordam beradi. Sifat nazorati va monitoring : ISO 9001 sifatni
boshqarish tizimi orqali korxonalar o‘z ishlab chiqarish jarayonlarini
doimiy ravishda monitoring qilib, mahsulot sifatining barqarorligini
ta’minlashga imkon beradi. Bu jarayonlar va natijalar haqida hisobotlar
tayyorlanadi va kerakli o‘zgarishlar kiritiladi. Xatoliklarni kamaytirish :
ISO 9001 tizimi jarayonlarda yuzaga keladigan xatoliklarni aniqlash va
28

ularni bartaraf etish uchun samarali vositalarni taqdim etadi. Bu tizim
ishlab chiqarish jarayonlarida nosozliklar va sifat pasayishini kamaytiradi.
Xalqaro tan olingan sertifikat : ISO 9001 sertifikati kompaniyaning
sifatni boshqarishdagi yuqori standartlarga muvofiqligini tasdiqlovchi
xalqaro hujjatdir. Bu sertifikat kompaniyaga global bozorga kirish
imkonini beradi va uning imijini yaxshilaydi.
TQM (Total Quality Management) — Jahon Sifatini Boshqarish
TQM — bu tashkilotning barcha bo ‘ limlarini sifatni boshqarishga jalb
qilishga yo ‘ naltirilgan tizimdir. TQM yondashuvi kompaniya va
xodimlarni sifatni ta ’ minlash va yaxshilashga doimiy ravishda jalb qilishni
o ‘ z ichiga oladi. Bu metodologiya sifatni faqat mahsulot darajasida emas,
balki butun tashkilot va uning har bir jarayonida yaxshilashni maqsad
qiladi.
TQM tizimining ahamiyati:Doimiy yaxshilanish: TQM doimiy
yaxshilanish (Kaizen) tamoyiliga asoslanadi. TQM yondashuvi sifatni
ta’minlashda nafaqat mahsulotni, balki barcha tashkilot faoliyatlarini va
jarayonlarini yaxshilashni maqsad qiladi. Bu tizim orqali korxona o‘zining
ishlash samaradorligini oshirib, raqobatbardoshligini mustahkamlaydi.
Sifatga barqaror yondashuv: TQM tizimi orqali kompaniya o ‘ z
faoliyatining har bir sohasida sifatni doimiy ravishda boshqarishga
qaratilgan yondashuvni o ‘ rnatadi. Bu yondashuv nafaqat ishlab
chiqarishda, balki mijozlarga xizmat ko ‘ rsatish, marketing, sotuvdan
keyingi xizmatlar va boshqalar kabi sohalarda ham qo ‘ llaniladi.
Xodimlarning ishtirokini oshirish: TQM tizimi xodimlarni sifatni
boshqarish jarayonlariga jalb qilishni nazarda tutadi. Xodimlar o ‘ z
29

ishlarining sifatiga mas'uliyatni oshiradi va jarayonlarning samaradorligini
yaxshilashga yordam beradi. Xodimlarning ishtirok etishi bilan tashkilotda
sifatni boshqarishning umumiy madaniyati shakllanadi. Mijozlar
ehtiyojlarini yaxshilash: TQM tizimi mijozlarga xizmat ko ‘ rsatishni
yaxshilashga va ularning ehtiyojlarini tushunishga qaratilgan. Mijozlarning
talab va kutishlarini doimiy ravishda o ‘ rganish va ularga eng yaxshi
mahsulotlar va xizmatlarni taqdim etish orqali kompaniya o ‘ zining
bozordagi o ‘ rnini mustahkamlaydi. Jamoaviy ish va kommunikatsiya:
TQM barcha xodimlarni jamoaviy ishlashga, o ‘ zaro fikr almashish va
hamkorlikka jalb qiladi. Bu, o ‘ z navbatida, ishlab chiqarish jarayonlarida
xatoliklarni kamaytirish va mahsulot sifatini yaxshilashga yordam beradi.
Sifatni boshqarish tizimlarining umumiy ahamiyati:Raqobatbardoshlikni
oshirish: ISO 9001 va TQM tizimlari tashkilotlarga yuqori sifatli
mahsulotlar va xizmatlarni taqdim etishda yordam beradi, bu esa ularning
bozor raqobatida ustunlikni qo ‘ lga kiritishiga imkon yaratadi. Sifatli
mahsulotlar va xizmatlar mijozlar bilan mustahkam va uzoq muddatli
munosabatlarni o ‘ rnatishga yordam beradi. Ishlab chiqarish
samaradorligini oshirish: Bu tizimlar jarayonlarni optimallashtirish,
xatoliklarni kamaytirish va resurslardan samarali foydalanish orqali ishlab
chiqarish samaradorligini oshiradi. Bu esa korxonaning rentabelligini va
foydasini oshiradi. Xodimlar va mijozlar o ‘ rtasidagi ishonchni oshirish:
ISO 9001 va TQM tizimlari orqali kompaniya o ‘ z xodimlariga sifatga
e'tibor berishni o ‘ rgatadi va ular bilan sifatni boshqarishga bo ‘ lgan
mas'uliyatni taqsimlaydi. Mijozlar uchun esa sifatli mahsulotlar va
xizmatlar taqdim etish orqali kompaniya ishonchni qozonadi va ularning
sodiqligini oshiradi. Sifatga doimiy e'tibor: Har ikki tizim ham sifatni
30

doimiy ravishda yaxshilashga, sifatning barcha jihatlariga e'tibor
qaratishga yo ‘ naltirilgan. Bu tizimlar doimiy o ‘ rganish, yangiliklarni tatbiq
etish va korxonaning barcha faoliyatlarida yuqori sifatni ta ’ minlashga
yordam beradi.
2.2Sifat nazorati va sinovlari: Mahsulot sifatini ta'minlashda sinovlar
va tekshiruvlarning roli.
Mahsulot sifatini ta'minlash jarayonida sinovlar va tekshiruvlar muhim
ahamiyatga ega. Ushbu jarayonlar ishlab chiqarish bosqichlarida yuzaga
keladigan muammolarni aniqlash, xatoliklarni bartaraf etish, mahsulot
sifatini nazorat qilish va doimiy ravishda yaxshilashga imkon beradi.
Mahsulotning barqaror sifatini ta'minlash uchun sinovlar va tekshiruvlar
ishlab chiqarish jarayonining ajralmas qismiga aylangan. Quyida mahsulot
sifatini ta'minlashda sinovlar va tekshiruvlarning o ‘ rni va ahamiyati haqida
batafsil ma'lumot beriladi. Sinovlar va tekshiruvlarning roli Sinovlar va
tekshiruvlar mahsulotning dizaynidan tortib, yakuniy ishlab chiqarish
bosqichigacha bo ‘ lgan jarayonlarni qamrab oladi. Ular mahsulot sifatining
barcha jihatlarini, shu jumladan mexanik, fizik, kimyoviy, va estetik
parametrlarini tekshirishga imkon beradi. Mahsulotni ta'minlashda sinovlar
va tekshiruvlar quyidagi asosiy vazifalarni bajaradi: Xatoliklarni aniqlash
va oldini olish Sinovlar mahsulot ishlab chiqarish jarayonidagi xatoliklarni
aniqlash va ularga qarshi choralar ko ‘ rish imkonini beradi. Masalan,
mahsulotda yasalgan xatoliklar yoki sifatsiz materiallar ishlab chiqarish
31

jarayonida aniqlanadi va bartaraf etiladi. Bu jarayonlar o ‘ z navbatida,
sifatni doimiy ravishda nazorat qilishga yordam beradi va sifat
pasayishining oldini oladi. Mahsulotning sifatini o ‘ lchash sinovlar
yordamida mahsulotning turli xususiyatlarini, masalan, kuchlanish,
elastiklik, haroratga chidamlilik, materialning mustahkamligi kabi fizik va
mexanik parametrlarini o ‘ lchash mumkin. Bu o ‘ lchovlar mahsulotning
ma'lum bir standartlarga javob berishini yoki mijozlar talablariga mos
kelishini ta'minlashga yordam beradi. Sinovlar, shuningdek,
materiallarning sifatini, masalan, metallar, plastmassalar yoki boshqa
komponentlarni aniqlashda ham qo ‘ llaniladi. Mahsulotning uzoq muddatli
ishlashini tekshirish Mahsulot sinovlari uni uzoq muddatli ishlash
sharoitlarida qanday ishlashini aniqlash uchun ham o'tkaziladi. Misol
uchun, avtomobil sanoatida sinovlar yordamida mashinaning turli iqlim
sharoitlaridagi ishlashini (issiq, sovuq, namlik, korroziya) tekshirish
mumkin. Bu sinovlar mahsulotning ishlash muddatini, uning
chidamliligini va xavfsizligini ta'minlaydi. Xalqaro va sanoat
standartlariga moslikni ta'minlash mahsulotlarning xalqaro va sanoat
standartlariga muvofiqligini tekshirishda sinovlar muhim rol o ‘ ynaydi.
Sinovlar orqali mahsulotlar ISO, ASTM, ANSI kabi xalqaro sifat standarti
yoki sanoat talablariga javob berishi aniqlanadi. Bu sifat nazoratini yanada
ishonchli qiladi va mahsulotning yuqori sifatini ta'minlaydi. Mahsulot
xalqaro standartlarga mos bo ‘ lsa, kompaniya bozorga kirish va raqobatni
oshirish imkoniyatiga ega bo ‘ ladi. Mijozlar qoniqishini ta'minlash
mahsulot sifatini ta'minlashda sinovlarning roli, ayniqsa, mijozlar
ehtiyojlarini qondirishda katta ahamiyatga ega. Sinovlar mahsulotning
ko ‘ rsatkichlari va sifatini mijozlar kutgan darajada ekanligini tekshiradi.
Mahsulotlarni sinovdan o ‘ tkazish orqali kompaniya mijozlarning
32

qoniqishini oshirishi, shuningdek, ularning sodiqligini ta'minlashi
mumkin. Sinov va tekshiruv turlari mahsulot sifatini ta'minlash uchun
turli xil sinov va tekshiruv turlari qo ‘ llaniladi. Har bir sinov turi
mahsulotning turli jihatlarini baholash uchun ishlatiladi. Asosiy sinov
turlari quyidagilar: Fizik-kimyoviy sinovlar mahsulot materiallarining
kimyoviy tarkibini, fizik xususiyatlarini va uzoq muddatli ishlash
imkoniyatlarini tekshiradi. Bunday sinovlar metallarning mustahkamligini,
plastmassaning elastikligini, kimyoviy reaktivlikni, issiqlikka
chidamlilikni va boshqalarni aniqlashga yordam beradi. Mexanik sinovlar
mexanik sinovlar mahsulotning kuchlanish, elastiklik, egilish va boshqa
mexanik xususiyatlarini tekshiradi. Masalan, avtomobil sanoatida mexanik
sinovlar orqali avtomobilning bardoshliligi, tormoz tizimi va boshqa
muhim qismlarining ishlashini sinovdan o ‘ tkazish mumkin. Estetik va
vizual tekshiruvla r estetik va vizual tekshiruvlar mahsulotning tashqi
ko ‘ rinishini tekshiradi. Mahsulotning sirtida xatoliklar, chizishlar yoki
boshqa estetik nuqsonlar bor-yo ‘ qligini aniqlashda ishlatiladi. Bunday
tekshiruvlar sifatli mahsulotning ko ‘ rinarli va jozibali bo ‘ lishini
ta'minlaydi. Iqlim sinovlari mahsulotlar turli iqlim sharoitlarida, masalan,
yuqori haroratda, past haroratda, yuqori namlikda yoki qattiq iqlim
sharoitlarida ishlash qobiliyatini sinovdan o ‘ tkazish uchun iqlim sinovlari
amalga oshiriladi. Bu sinovlar, masalan, texnik qurilmalar yoki avtomobil
qismlari uchun qo ‘ llaniladi. Koroziv sinovlar koroziv sinovlar
mahsulotlarning korroziyaga chidamliligini, ya'ni ular suv, havo yoki
kimyoviy moddalar ta'sirida yomonlashmasligini aniqlashda qo ‘ llaniladi.
Masalan, metall materiallarni sinovdan o ‘ tkazishda ularga tuzli suv yoki
boshqa kimyoviy moddalar bilan ta'sir qilish mumkin.
33

Sinovlar va tekshiruvlarning umumiy ahamiyati
● Sifatni nazorat qilish va ishonchlilikni oshirish : Sinovlar
yordamida mahsulot sifatining barqarorligini ta'minlash va yakuniy
mahsulotning ishonchliligini oshirish mumkin. Har bir sinov
mahsulotning muayyan talablar va standartlarga javob berishini
tasdiqlaydi.
● Xatoliklarni oldini olish va qiyinchiliklarni kamaytirish : Sinovlar
va tekshiruvlar orqali ishlab chiqarish jarayonidagi xatoliklarni va
nosozliklarni aniqlash mumkin. Bu jarayonda oldindan yuzaga
kelishi mumkin bo ‘ lgan qiyinchiliklarni kamaytirish va
mahsulotning sifatini oshirish imkonini beradi.
● Mijozlarni qoniqtirish : Mahsulot sifatini tekshirish orqali
kompaniya mijozlarning talablariga mos mahsulotlarni taqdim etadi.
Mahsulotlar sinovdan o ‘ tkazilib, sifatli va ishonchli bo ‘ lishi
mijozlarning qoniqishini oshiradi va ularning sodiqligini ta'minlaydi.
● Tizimning doimiy yaxshilanishi : Sinovlar va tekshiruvlar sifatni
boshqarish tizimlarining doimiy yaxshilanishini ta'minlaydi. Bu
kompaniyaga jarayonlarni optimallashtirish va ishlab chiqarish
samaradorligini oshirish imkonini beradi
3-BOB Korxonada sifatni ta ’ minlashning tashkilotiy jihatlari
34

Mahsulot sifatini ta ’ minlash, uning jahon bozorida
raqobatbardoshligini oshirish va uni boshqarish mamlakat iqtisodiyotini
rivojlantirishning ustuvor yo ’ nalishlaridan biri hisoblanadi. Bu muammoni
hal etishda standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish muhim rol
o ’ ynaydi, chunki faoliyatning bu yo ’ nalishi mahsulot sifatini oshirish va
ta ’ minlashning me ’ yoriy-huquqiy asoslarini yaratishga va dunyo standarti
darajasidagi mahsulotlar ishlab chiqishini ta ’ minlash, jahon bozoriga
chiqish hamda ichki bozorni egallashga yo ’ l ochib beradi.
Respublikamiz Prezidenti I.A.Karimov 1995 yilda O ’ zbekiston
Reepublikasi Oliy Majlisining 1-sessiyasida so ’ zlagan nutqida respublika
iqtisodiyotini rivojlantirishning muhim masalalari hakida: « YA ’ ni, bir
dolzarb masala ishlab chiqarishni kengaytirish, dunyo standarti
darajasidagi mahsulotlar ishlab chiqarish va ularning raqobatbardoshligini
oshirishdir » degan edi.
Prezidentimizning ushbu so ’ zlari mamlakatimizni bozor iqtisodiyoti
munosabatlariga o ’ tishida dasturi amal bo ’ ladi desak, xato qilmagan
bo ’ lamiz, chunki bozor munosabatlarining talablaridan biri, ishlab
chiqarilayotgan mahsulot sifatini yaxshilash, raqobatbardoshligini oshirish
va ta ’ minlashdan iborat. Allbata, bu muammolarni hal etishda
standartlashtirishning ham o ’ z roli bor. Standar tashtirish mahsulot
(xizmat)ning belgilangan darajada funksional vazifasiga mos kelishi
darajasini oshirish, savdodagi texnik to ’ siqlarni bartaraf etish va ilmiy-
texnik o ’ sishni ta ’ minlaydi. Shuningdek, mahsulot (xizmat) sifatga talablar
va me ’ yorlar belgilaydi.
Standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish mahsulot sifatini
ta ’ minlashning asosiy yo ’ nalishlaridan hisoblanadi. Metrologiya mahsulot
35

(xizmat)lar sifatini ilmiy-texnik nazorat qilishning asosi hisoblanadi.
Qaerda mahsulot holati, o ’ lchamlari zamonaviy ishlash va o ’ lchash
vositalari orqali aniqlansa, o ’ sha erda yuqori sifatga erishish mumkin.
Mahsulot (xizmat)ni sertifikatlashtirish esa ularni standartlar
talablariga javob berishini isbotlovchi ish tartiblarini belgilaydi. Bu esa
ishlab chiqarilayotgan mahsulot sifatini ta ’ minlash gorovi hisoblanadi.
Mahsulot (xizmat) sifatiga qo ’ yiladigan talablar ham standartlar va
standartlashtirishning boshqa me ’ yoriy hujjatlari orqali belgilanadi.
Standartda fan, texnika va xalqaro tajribaning ilg ’ or yutuqlari shakllanadi,
chunki standartlarni tuzishda mahsulot sifatiga qo ’ yiladigan ichki va tashqi
bozor, inson hayoti, mol-mulki va atrof-muhit uchun xavfsizlik talablari
belgilanadi. Shuningdek, milliy standart va texnik shartlarning xalqaro,
mintaqaviy va MDH davlatlararo standartlari bilan uyg ’ unlashtirish ham
sifatni yaxshilash, uni ta ’ minlash va boshqarishda muhim ahamiyat kasb
etadi. Jumladan, mahsulot uchun mo ’ ljallangan standart talablariga qat ’ iy
rioya qilish (ishlab chiqarish, tashish, saqlash va realizatsiya qilish
paytlarida) mahsulot sifatini talab darajada ta ’ minlashga ko ’ plab imkon
yaratib beradi. Standartlar mahsulot sifatini ta ’ minlash uchun: birinchidan
- mahsulot ishlab chikarish bo ’ yicha ko ’ p marta takrorlanib turiladigan
texnologik jarayonlar va uning sifatiga qo ’ yiladigan talablarni aks ettirishi;
ikkinchidan - eng yaxshi maqbul echimga asos bo ’ lishi; uchinchidan -
amalga kiritilgan standart ma ’ lum muddat davrida o ’ zgarmaydigan hamda
samarali bo ’ lishi va shunga o ’ xshash xususiyatlarga ega bo ’ lishi shart.
Standartlashtirishning ushbu xususiyatlaridan oxirgisi
(o ’ zgarmaydigan va samarali bo ’ lishi) e ’ tiborga ko ’ proq loyiq, chunki
standart tez-tez o ’ zgaruvchan va samarasi pasaysa, u holda ishlab
chiqarilayotgan mahsulot sifati ham pasayadi, sifatni ta ’ minlab bo ’ lmaydi
36

va oxirida ishlab chiqarishning ham samaradorligi kamayadi, nihoyatda
uni inqirozga uchrashiga ham sabab bo ’ ladi. Shuning uchun standartlar
ham muntazam ravishda baholanib turiladi, kerak bo ’ lsa qayta ko ’ rib
chiqiladi, kerakli o ’ zgartirishlar kiritiladi, bekor qilinadi yoki uning
o ’ rniga fan va texnikaning ilg ’ or yutuqlariga asoslangan yangi standartlar
yaratiladi.
Hozirgi kunda ham yangi ishlab chiqariladigan va amaldagi me ’ yoriy
hujjatlar talablariga mos keladigan mahsulotning sifatini yanada
yaxshilash va uni ta ’ minlash hamda boshqarish ustida samarali ishlar olib
borilmoqda. Bunday chora-tadbirlar ichki va tashqi bozor, inson hayoti,
uning mol-mulki va atrof-muhit uchun xavfsiz va jamiyat talablariga
muvofiq keladigan mahsulot ishlab chiqarishda muhim omillardan biri
bo ’ lib hisoblanadi.
Ko ’ plab me ’ yoriy hujjatlar va ilmiy manbalarda mahsulot yoki
xizmatga nisbatan « sifatni oshirish yoki yaxshilash » , « sifatni ta ’ minlash » ,
« sifatni boshqarish » kabi atamalar yoki tushunchalar ishlatiladi.
Sifatni ta ’ minlash deb, mahsulot yoki xizmat sifatiga belgilangan
ma ’ lum talablarni qondirishga ishonch hosil qilish uchun davriy ravishda
rejalashtiriladigan va o ’ tkaziladigan chora-tadbirlar majmuiga aytiladi.
Sifatni ta ’ minlash bo ’ yicha o ’ tkaziladigan chora va tadbirlarga
quyidagilar kiradi:
● bozorni o ’ rganish;
● xom ashyo va materiallar etkazib beruvchi korxonalarni qayta
tayyorlash; - ishchi xodimlar va mutaxassislarni yangi texnologiya
talablariga muvofiq malakasini oshirish;
37

● texnologik jihozlar qismlarini o ’ z vaqtida almashtirish va ularga
texnik xizmatlar ko ’ rsatish;
● o ’ lchash vositalarining holatini o ’ rganish va ularni qiyoslashdan
o ’ tkazish;
-sifat tizimlarini qayta ko ’ rib chiqish va ularni xalqaro sifat tizimlari
bilan uyg ’ unlashtirish va boshqarish.
Mahsulotni yaratish, ishlatish yoki iste ’ mol qilish davrida uning
sifatini aniqlash, ta ’ minlash va etarli darajada saqlash bo ’ yicha
o ’ tkaziladigan ishlar majmuini sifatli boshqarish jarayonini tashkil etadi.
Mahsulot sifatini boshqarish sifat tizimi bo ’ yicha belgilangan xalqaro
standartlarni qo ’ llash orqali mahsulot (xizmat) sifati va
raqobatbardoshligini oshirish choralarini ishlab chiqish va ularni hayotga
tadbiq etishda ijobiy yondashishni ta ’ minlaydi.
Mahsulot ishlab chiqarish hayotiy davriniig boshlang ’ ich, ya ’ ni
tadqiqot va loyihalash hamda ishlab chiqarish bosqichlarida bajariladigan
texnik va boshqa jarayonlarni puxtalik bilan amalga oshirishga
qaramasdan, mahsulotni ko ’ p partiyali yoki seriyali ishlab chiqarishda
uning sifati bo ’ yicha ayrim kamchiliklar (cheklanishlar) paydo bo ’ lishi
mumkin. Bu kamchiliklar yoki cheklanishlarning kelib chiqishiga ob ’ ektiv
va sub ’ ektiv omillar sabab bo ’ ladi. Masalan, ishlab chiqarish
texnologiyasining talab darajasida emasligi yoki eskirishi, jihoz va asbob-
uskunalarning eskirishi yoki bo ’ zilishi, ishlab chiqarish bazasining texnik,
darajasining talabga javob bermasligi, ishchi xodimlar va mutaxassislar
malakasining pastligi yoki ularning o ’ z vazifalariga layoqatlik bilan
qarashi, xom ashyo va materiallar sifatining talab darajasidan pastligi,
tayyor mahsulotni saqlash rejimining bo ’ zilishi va boshqalar.
38

Mahsulot sifatini pasayishi yoki uning sifatida ayrim
cheklanishlarning kelib chiqishi ishlab chiqarish korxonasidagi davlat,
ishlab chiqarish va texnologik intizomning bo ’ zilishi hamda ishchi va
rahbar xodimlarning mahsulot sifati ta ’ minlashdagi mas ’ uliyatlari bilan
o ’ zaro bog ’ liq.
Har bir mahsulot sifatidagi cheklanishlar yoki ayrim kamchiliklar
me ’ yoriy hujjatlarda belgilangan chegaradan chiqmasa, u holda bunday
cheklanishlar pyxsat etiladigan cheklanishlar deyiladi va bu mahsulot
realizatsiya qilish uchun yaroqli hisoblanadi. Aks holda esa, mahsulot
nuqsonli deb ataladi va bunday mahsulotni realizatsiya qilish uchun
yaroqsiz hisoblanadi.
Mahsulot sifatida to ’ zatib bo ’ lmaydigan nuqsonlar (kamchiliklar)
mavjud bo ’ lsa, bunday mahsulot sifatspz (yaroqsiz) yoki brak deyiladi.
Bunday mahsulotni muomalaga chiqarish mumkin bo ’ lmaydi.
Shunday qilib, sifatni boshqarish yuqorida ko ’ rsatib o ’ tilgan
kamchiliklarni bartaraf etish, ya ’ ni mahsulot sifatini me ’ yoriy hujjatlarda
belgilangan talablariga moslashtirish bo ’ yicha qo ’ llaniladigan uslublar va
faoliyatdan iborat ekan.
Sifatni boshqarish bir vaqtning o ’ zida jarayonni boshqarish va
maqbul iktisodiy samaraga erishish uchun mahsulot hayot davrining
tegishli bosqichlarida qilingan noto ’ g ’ ri harakat sabablarini bartaraf
etishga qaratilgan tezkor xarakterdagi uslub va faoliyat turlarini ham o ’ z
ichiga oladi.
Sobiq ittifoq respublikalarida qabul qilingan metodologiya
cheklanishlarni aniqlash, ularning sabablarini bartaraf etish, mahsulotni
nazoratdan o ’ tkazish, cheklanish va iste ’ molchilar takliflarini inobatga
olish hamda ular asosida qarorlar qabul qilishga asoslangan.
39

Sifatni boshqarish bo ’ yicha qarorlar kundalik mavjud va bundan
oldin to ’ plangan malumotlar asosida to ’ zilib, cheklanishlar sabablarini
bartaraf etishga qaratilgan va aniq yozilgan bo ’ lishi kerak. Qarorda mas ’ ul
xodimlar va bajarish muddatlari ko ’ rsatilishi shart. Bunday qarorlar
mahsulot hayot davrining har bir bosqichi bo ’ yicha alohida-alohida qabul
qilinadi.
Ko ’ plab rivojlangan davlatlar tajribasida ishlab chiqarish texnologiya
jarayonlarini boshqarish nazorat kartalarini qo ’ llash asosida statistik
uslublar yordamida amalga oshiriladi. Bunday usul mahsulot sifati va
boshqa ko ’ rsatkichlaridagi cheklanishlarning sababini oldindan bartaraf
etish hamda sifatsiz (nuqsonli) mahsulot ishlab chiqarishning oldini olish
uchun imkon yaratib beradi.
Demak, mahsulotdagi mavjud nuqsonlarning kelib chiqish
sabablarini maksimal darajada bartaraf etishga qaratilgan chora-tadbirlar
ishlab chiqish va uni amalga oshirish sifatni boshqarishning asosiy
mohiyati hisoblanar ekan.
Sifatni boshqarish ob ’ ektiga qayta ishlab chiqarishni shakllantirish
jarayonlari, boshqarishning barcha darajalarida mahsulot sifatini saqlash
va qayta tiklash hamda mehnat vositalari va predmetlari, mehnat resurslari,
mehnat sifati, ishlab chiqarish jarayonlarini amalga oshirish uchun kerak
bo ’ lgan hujjatlar va ma ’ lumotlar kiradi.
Sifatni boshqarish ob ’ ektiga 9000 seriyali xalqaro standartlarning
mafkurasi (ideologiyasi)ga asosan korxona (kompaniya) yoki tashkilotning
sifat tizimlari ham kiradi, chunki sifatni ta ’ minlash bo ’ yicha ularda
belgilangan chora-tadbirlar bozor va iste ’ molchi talablari va texnologik
jarayonlarning o ’ zgarishi asosida o ’ zgartiriladi.
40

Sifatni boshqarish me ’ yorlari yoki vositalariga quyidagilar kiradi:
mahsulot sifat ko ’ rsatkichlari va maqsad muvofiqligiga reglament
belgilovchi me ’ yoriy hujjatlar, mehnat jarayonlarini boshqarish va tashkil
qilish vazifalari (funksiyalari), nazorat-sinov, o ’ lchash, ma ’ lumotlar
beruvchi (spravochn ы e) va hisoblash vositalarini o ’ z ichiga oluvchi
axborotlar va metrologik ta ’ minotlar.
Mahsulot sifatini rejalashtirish va prognoz qilish, mahsulotni
attestatsiyalash, mahsulot ishlab chiqarishini tadbiq qilish va yo ’ lga
qo ’ yish, sifatni oshirganligi uchun iqtisodiy rag ’ batlantirish, sifatni nazorat
qilish va metrologik ta ’ minot sifatni oshirish elementlari h isoblanadi.

3.2Xodimlarning malakasini oshirish: Ishchilarning
malakasini oshirish orqali mahsulot sifatini yaxshilash.
Xodimlarning malakasini oshirish mahsulot sifatini yaxshilashda muhim
rol o'ynaydi. Sifatni ta'minlash va doimiy ravishda oshirishda ishchilarning
malakasi, ularning bilimlari va ko'nikmalari asosiy omil bo'lib xizmat
qiladi. Har bir xodimning mahsulot sifatiga ta'siri bor, shu sababli ularning
malakasini oshirish orqali kompaniya sifatni nazorat qilish va
mahsulotlarining raqobatbardoshligini ta'minlashga erishishi mumkin.
Malaka oshirishning ahamiyati Xodimlar o'z ishlarini yuqori malaka
bilan bajarganlarida, ular mahsulot sifatiga to'g'ridan-to'g'ri ta'sir
41

ko'rsatadilar. Quyida xodimlarning malakasini oshirishning mahsulot
sifatiga ta'sirini ko'rib chiqamiz: Xatoliklarni kamaytirish: Xodimlar o'z ish
jarayonlarini yaxshiroq tushunishlari va malakali bo'lishlari natijasida
xatoliklar kamayadi. Xato yoki nosozliklarni erta aniqlash va bartaraf etish
imkoniyati ortadi, bu esa mahsulot sifatini oshiradi. Jarayonlar
samaradorligini oshirish: Malakali xodimlar ishlab chiqarish jarayonlarini
samarali va tez bajarishga qodir. Bu nafaqat vaqtni tejash, balki mahsulot
sifatini ham barqaror saqlash imkonini beradi. Innovatsiyalarni joriy etish:
Xodimlarning bilim va ko'nikmalarini oshirish, yangi texnologiyalarni va
ishlab chiqarish usullarini qo ‘ llashga yordam beradi. Bu esa mahsulot
sifatini doimiy ravishda yaxshilashga imkon yaratadi. Malaka
oshirishning asosiy yo'nalishlari Xodimlarning malakasini oshirishda bir
nechta asosiy yo'nalishlar mavjud. Har bir yo'nalish kompaniya
ehtiyojlariga mos ravishda qo'llaniladi.Texnik va kasbiy ko'nikmalarni
rivojlantirish Xodimlarning malakasini oshirishda eng muhim
yo'nalishlardan biri ularning texnik va kasbiy ko'nikmalarini
rivojlantirishdir. Mahsulot sifatini ta'minlashda texnik bilim va
ko'nikmalar juda muhimdir, chunki har bir xodim ishlab chiqarish
jarayonining o'ziga xos jihatlariga to'g'ri yondashishni bilishi kerak.
Texnik treninglar : Ishchilarga yangi texnologiyalar, asbob-uskunalar va
usullarni o ‘ rgatish, ularning kasbiy malakasini oshirishga yordam beradi.
Bu treninglar orqali xodimlar ishlab chiqarish jarayonlarini yanada
samarali va sifatli amalga oshirishi mumkin. Kasbiy sertifikatlash :
Ishchilarga kasbiy sertifikatlar taqdim etish, ularning malakasini tan olish
va ular bilan ishlashda yuqori sifatni ta'minlash imkonini beradi.
42

Sifatni boshqarish bo'yicha treninglar Sifatni boshqarish tizimlari,
masalan, ISO 9001 , Total Quality Management (TQM) yoki Statistik
Sifat Nazorati (SQC) kabi metodologiyalarni o‘rgatish, xodimlarga
sifatni nazorat qilish va ta'minlashda yordam beradi. Ushbu treninglar
xodimlarning mahsulot sifatiga bo'lgan mas'uliyatini oshiradi. Sifat
boshqarish metodologiyalari : Xodimlarga sifatni boshqarish tizimlari
bo‘yicha o‘quv kurslari yoki seminarlar tashkil qilish, ularning mahsulot
sifati bo‘yicha bilimlarini oshiradi. Bu orqali xodimlar sifatni ta'minlash
jarayonlarini samarali boshqarishni o'rganadilar. Doimiy yaxshilash
tamoyillari: Xodimlarni doimiy ravishda sifatni yaxshilash
tamoyillariga o'rgatish orqali ular kompaniya strategiyasiga muvofiq
ishlashadi, bu esa umumiy sifatni oshirishga olib keladi.
Komanda ishini rivojlantirish Sifatni ta'minlashda komandaviy ishlash
katta ahamiyatga ega, chunki sifatni boshqarish va mahsulot sifatini
oshirish jarayonlari birgalikda amalga oshirilishi kerak. Xodimlar o‘zaro
hamkorlikda ishlashni o‘rganishlari va jamoaviy ishda muvaffaqiyat
qozonishlari lozim. Jamoaviy treninglar : Xodimlarni jamoa sifatida
ishlashga o'rgatish, ular o‘rtasidagi aloqa va hamkorlikni yaxshilashga
yordam beradi. Bu jamoaviy ish mahsulot sifatining oshishiga va ishchi
jarayonlarning samarali bo‘lishiga olib keladi. Tashkiliy treninglar :
Kompaniyada tizimli ish va protseduralarni yaxshilash uchun xodimlar
o'rtasida treninglar o‘tkazish kerak. Bu o‘zgarishlar sifatni yaxshilash
uchun muhim qadam bo‘ladi.
Muammolarni hal qilish va qaror qabul qilish ko‘nikmalarini
oshirish Mahsulot sifatiga ta’sir ko‘rsatuvchi muammolarni samarali hal
qilish va tezkor qarorlar qabul qilish zarur. Xodimlarning qaror qabul
43

qilish ko'nikmalarini rivojlantirish, ishlab chiqarish jarayonlarida yuzaga
keladigan muammolarni tezda aniqlash va bartaraf etishga yordam beradi.
Muammolarni hal qilish bo ‘ yicha treninglar : Xodimlarga
muammolarni samarali hal qilish, jarayonni tahlil qilish va optimal
yechimlarni topish bo ‘ yicha treninglar o ‘ tkazish orqali ularning
muammolarni hal qilish ko ‘ nikmalarini oshirish mumkin.
Qaror qabul qilish metodikasi : Xodimlarga tezkor qarorlar qabul
qilishni o ‘ rgatish, ishlab chiqarish jarayonida yuzaga keladigan
holatlarni tezda hal qilishga yordam beradi. Bu esa mahsulot sifatini
saqlashga xizmat qiladi.
Malaka oshirishning samarasi: Mahsulot sifatiga ta ’ siri Xodimlarning
malakasini oshirishning mahsulot sifatiga ta'siri sezilarli darajada
ijobiydir:Sifatning doimiy ravishda oshishi: Malakali xodimlar ishlab
chiqarish jarayonlarida xatoliklarni kamaytiradi, shu bilan birga,
jarayonlarni yanada samarali va sifatli amalga oshirishadi. Bu mahsulot
sifatining doimiy ravishda oshishiga olib keladi. Raqqobatbardoshlikning
oshishi: Yaxshi malakali xodimlar kompaniyaga bozor talablariga mos
mahsulotlar ishlab chiqarish imkonini beradi, bu esa kompaniyaning bozor
raqobatbardoshligini oshiradi. Ishlab chiqarish samaradorligini oshirish:
Malakali xodimlar jarayonlarni optimallashtiradi, vaqtni tejashadi va
xarajatlarni kamaytiradi. Bu orqali mahsulotning sifatini saqlab qolgan
holda, ishlab chiqarish samaradorligini oshirish mumkin. Ishchilarning
malakasini oshirish mahsulot sifatini yaxshilashda muhim rol o'ynaydi.
Mahsulotlar va xizmatlarning sifatini ta ’ minlash uchun faqatgina texnik
vositalar va tizimlar yetarli emas, balki xodimlarning bilimlari,
44

ko'nikmalari va professional rivojlanishi ham juda muhimdir.
Xodimlarning malakasini oshirish orqali tashkilotlar samarali ishlab
chiqarish jarayonlariga erishishi va bozorda raqobatbardoshligini
ta'minlashlari mumkin. Quyida xodimlarning malakasini oshirishning
mahsulot sifatini yaxshilashdagi o ‘ rni va ahamiyati haqida qo ‘ shimcha
ma ’ lumotlar keltirilgan. Malaka oshirishning mahsulot sifatiga ta ’ siri
xodimlarning malakasini oshirish orqali mahsulot sifatini yaxshilashning
bir nechta asosiy yo ‘ nalishlari mavjud: Xatoliklarni kamaytirish
xodimlar o ‘ z ishlarini yaxshi tushunib, malakali bo ‘ lishganda, ishlab
chiqarish jarayonlarida xatoliklarni kamaytirish imkoniyati oshadi. Ular
jarayonni va texnik jihatlarni to ‘ g ‘ ri tushunib, mahsulot sifatiga ta ’ sir
etuvchi noaniqliklarni aniqlash va oldini olishda muvaffaqiyatli bo ‘ ladilar.
Bu xatoliklarni erta bosqichda aniqlash va tuzatish orqali sifatni
yaxshilashga yordam beradi. Samarali ishlab chiqarish jarayonlari
malakali xodimlar ishlab chiqarish jarayonlarini tez va samarali amalga
oshirishga imkon beradi. Ishchilarning ko ‘ nikmalari oshgani sayin,
ularning ishlash tezligi va samaradorligi ortadi. Bu esa ishlab chiqarish
jarayonlarida sifatni ta ’ minlashga yordam beradi, chunki vaqtni tejash va
jarayonlarni optimallashtirish mahsulot sifatining pasayishiga olib
kelmaydi. Muammolarni tezda hal qilish m alakali xodimlar ishlab
chiqarish jarayonlarida yuzaga kelgan muammolarni tezda aniqlash va
samarali hal qilish imkoniyatiga ega bo ‘ ladilar. Ularning tajribasi va
bilimlari muammoni oldindan ko ‘ rishga va tezkor choralar ko ‘ rishga
yordam beradi. Bu jarayondagi buzilishlarning kamayishiga va mahsulot
sifatining yaxshilanishiga olib keladi. Malaka oshirishning asosiy
yo ‘ nalishlari x odimlarning malakasini oshirish uchun bir nechta asosiy
45

yo ‘ nalishlar mavjud. Har bir yo ‘ nalish xodimlarning kasbiy faoliyatini
rivojlantirishga va mahsulot sifatini yaxshilashga qaratilgan.
Texnik va kasbiy ko‘nikmalarni rivojlantirish
Ishchilarni yangi texnologiyalar, usullar, va asbob-uskunalar bilan
tanishtirish, ularning kasbiy ko ‘ nikmalarini rivojlantirish mahsulot sifatini
oshirishga yordam beradi. Xodimlar yuqori texnik malakaga ega bo ‘ lishi
kerak, chunki har bir xatolik yoki nosozlik sifatni pasaytirishi mumkin.
Treninglar va seminarlar : Ishchilarga texnik uskunalarni qanday
ishlatish, yangi texnologiyalarni qo ‘ llash va ishlab chiqarish jarayonlarida
optimal yondashuvni tanlash bo ‘ yicha treninglar o ‘ tkazish kerak. Kasbiy
sertifikatlash : Xodimlarga ma ’ lum bir sohada sertifikatlar berish orqali
ularning malakasini tan olish va ularni motivatsiya qilish mumkin. Sifatni
boshqarish tizimlari bo ‘ yicha o ‘ qitish xodimlarni sifatni boshqarish
metodologiyalari, masalan, ISO 9001 , TQM yoki Six Sigma kabi tizimlar
bo ‘ yicha o ‘ qitish, ularga sifatni ta'minlash jarayonlarini tushunishga
yordam beradi. Bunday treninglar xodimlarga sifatni nazorat qilish,
takomillashtirish va doimiy yaxshilashni o ‘ rgatadi.
● TQM (Total Quality Management) : Barcha xodimlarni sifatni
yaxshilashga jalb qilish va doimiy ravishda mahsulot sifatini
oshirishga qaratilgan strategiyalarni ishlab chiqish.
● Statistik sifat nazorati (SQC) : Sifatni boshqarish uchun statistik
metodlardan foydalanishni o ‘ rgatish orqali jarayonlarni nazorat
qilish va samaradorlikni oshirish.
Jamoaviy ish va kommunikatsiyani yaxshilash sifatni boshqarishda
jamoaviy ish juda muhim ahamiyatga ega. Xodimlar o‘zaro hamkorlikda
46

ishlashni va samarali muloqot qilishni o‘rganishlari kerak. Jamoaviy ish
mahsulot sifatining yaxshilanishiga va ishlab chiqarish jarayonlarining
samarali bo‘lishiga yordam beradi.
● Jamoaviy treninglar : Xodimlarga jamoa sifatida ishlashni
o ‘ rgatish, ularning kommunikatsiya ko ‘ nikmalarini rivojlantirish va
jamoa a ’ zolarining o ‘ zaro hamkorligini oshirish orqali mahsulot
sifatini oshirish mumkin.
● Tashkiliy malakani oshirish : Xodimlar o ‘ rtasida yaxshi aloqa va
tizimli ishni ta ’ minlash uchun treninglar va treninglar o ‘ tkazish.
Muammolarni hal qilish va qaror qabul qilish ko‘nikmalarini
oshirish Sifatni boshqarish bo‘yicha malakali xodimlar muammolarni
tahlil qilish va hal qilishda muhim rol o‘ynaydi. Ularning muammolarni
tezda aniqlash va optimal qarorlar qabul qilish ko‘nikmalari ishlab
chiqarish jarayonlarida sifatni oshirishga yordam beradi. Qaror qabul
qilish bo‘yicha o‘quv kurslari : Xodimlarga muammolarni tezda aniqlash
va qarorlar qabul qilishda yordam beruvchi treninglar o‘tkazish.
Malaka oshirishning mahsulot sifatiga ta’siri: Natijalar xodimlarning
malakasini oshirish orqali ko‘plab ijobiy natijalarga erishish mumkin:
Mahsulot sifatining oshishi : Malakali xodimlar ishlab chiqarish
jarayonlarida ko ‘ proq aniqlik va ehtiyotkorlikni ta ’ minlaydilar, bu esa
mahsulot sifatining yaxshilanishiga olib keladi.
Jarayon samaradorligi : Malakali xodimlar jarayonlarni yanada tez va
samarali bajarishadi. Bu esa vaqtni tejash va ishlab chiqarish xarajatlarini
kamaytirishga yordam beradi.
47

Raqqobatbardoshlikning oshishi : Yaxshi malakali xodimlar
kompaniyaning mahsulotlarini bozorda raqobatbardosh qilishga yordam
beradi. Sifatli mahsulotlar iste ’ molchilarni jalb qiladi va kompaniyaning
bozor ulushini oshiradi.
48

XULOSA
Korxonalarda mahsulot sifatini ta ’ minlash — bu ishlab chiqarish
jarayonlarida yuqori sifatni saqlash va doimiy ravishda oshirishga
qaratilgan strategiyalarni amalga oshirishning muhim jihatlaridan biridir.
Mahsulot sifatining ta'minlanishi nafaqat kompaniyaning
raqobatbardoshligini oshiradi, balki mijozlar ishonchini qozonish va
ularning talablarini to ‘ liq qondirishga ham yordam beradi. Shuning uchun,
sifatni boshqarish tizimlari, sifat nazorati, texnik vositalar, malakali
xodimlar va samarali ishlab chiqarish jarayonlari korxonaning
muvaffaqiyatiga to ‘ g ‘ ridan-to ‘ g ‘ ri ta ’ sir qiladi.
Sifatni ta'minlash uchun zarur bo ‘ lgan vositalar va tizimlar, masalan, ISO
9001 va TQM kabi metodologiyalar, mahsulot va jarayonlarning
mukammalligi uchun doimiy yaxshilashni ta ’ minlaydi. Mahsulot sifatini
ta'minlashda xodimlarning malakasini oshirish, treninglar o ‘ tkazish va
ularni sifatni boshqarish tamoyillariga oid bilimlar bilan qurollantirish
katta ahamiyatga ega.
Shuningdek, sifatni boshqarish bo ‘ limi va ularning sifatni nazorat
qilishdagi faoliyati ham mahsulot sifatiga sezilarli ta ’ sir ko ‘ rsatadi.
Mahsulotlar va xizmatlarning sifati doimiy monitoring, sinovlar va
49

tekshiruvlar orqali nazorat qilinadi, bu esa ishlab chiqarish jarayonlarida
xatoliklarni minimallashtirishga yordam beradi.
Xulosa qilib aytganda, mahsulot sifatini ta ’ minlash nafaqat ishlab
chiqarish jarayonlarini samarali boshqarish, balki mijozlar talablarini
qondirish va korxonaning bozor raqobatbardoshligini oshirishga ham
xizmat qiladi. Sifatni doimiy ravishda nazorat qilish va yaxshilash uchun
barcha xodimlar, tizimlar va jarayonlar o ‘ zaro uyg ‘ un ishlashi zarur, bu
esa oxir-oqibatda korxonaning muvaffaqiyatini ta'minlaydi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO ’ YXATI
1. Karimov /. A. « Asosiy vazifamiz — Vatanimiz taraqqiyoti va
xalqimiz farovonligini yanada yuksaltirishdir » . — Т .: « 0
‘ zbekiston » , 2010.
2. Karimov I. A. « Jahon moliyaviy — iqtisodiy inqirozi, 0 ‘ zbekiston
sharoitida uni bartaraf etishning yo'llari va choralari » . — Т .:
« O'zbekiston » , 2009.
3. Karimov I. A. « Barcha reja va dasturlarimiz Vatanimiz taraqqiyotini
yuksaltirish, xalqimiz farovonligini oshirishga xizmat qiladi » . « Xalq
so ‘ zi » gazetasi, 2011-yil 22-yanvar, № 16 (5183).
4. O'zbekiston Respublikasining « Mahsulotlar va xizmatlarni sertifikat-
lashtirish to ‘ g ‘ risida » gi Qonuni. 28.12.1993-y. № 1006 - XII.
5. O 'zbekiston Respublikasining « M etrologiya to ‘ g ‘ risida » gi Q
onuni. 28.12.1993-y. № 1004-XJI.
50

6. O'zbekiston Respublikasining « Standartlashtirish to ‘ g ‘ risida » gi
Qonuni. 28.12.1993-y. № 1004- XII.
7. O'zbekiston Respublikasining « Iste ’ molchilaming huquqlarini
himoya qilish to ‘ g ‘ risida » gi Qonuni. 26.04.1996-y. № 221-1.
8. « O'zbekiston iste ’ molchilar huquqlarini himoya qilish jamiyatlari
fede- ratsiyasining Nizomi » . Toshkent — 2003.
9. Басовский Л . E., Протасъев В . Б . «Управление качеством» :
Учебник .
— М .: ИНФРА - М , 2008. — 212 с . — ( Высшее образование ).
1. Мишин В . М . «Управление качеством» : Учебник для студентов
вузов , обучающихся по специальности «Менеджмент
организации» (061100) — 2- е изд . перераб . и доп. - М .: Ю
НИТИ - ДАНА , 2008.
2. Yusupova D. Т . « Sertifikatlashtirish, standartlashtirish va sifatni
boshqarish » fanidan ma ’ ruzalar matni, — Т .: TTYESI, 2000.
3. Перегудов JI. В . и др . «Управление качеством и конкурентос
пособностью продукции» , Т .: «Молия» , 2001.
4. «Основы стандартизации , сертификации , метрологии и
управления качеством продукции» . Методическое пособие .
Ташкент — 2006.
5. Лифиц И . М . «Основы стандартизации , метрологии ,
сертификации» : Учебник . — М .: Юрайт , 2000.
6. «Стандартизация и управление качеством продукции» , учебник
для вузов / В . А . Швандар , В . П . Панов , Е . М . Купряков и др . —
М .: Ю НИТИ — ДАНА , 2000.
51

KORXONADA MAHSULOT SIFATINI TA’MINLASH kurs ishi

Sotib olish