Korxonaning umumiy tavsifi va alohida belgilari - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	20000UZS
Hajmi	1.4MB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	03 Iyun 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Nurali Axmedov

Ro'yxatga olish sanasi 24 Oktyabr 2024

18 Sotish

Korxonaning umumiy tavsifi va alohida belgilari

Sotib olish

Korxonaning umumiy tavsifi va alohida belgilari
Mundarija
KIRISH………………………………………………………..3
1. Korxonalarning mamlakat iqtisodiyotida tutgan o'rni……6
2. Korxonani tashkil etish tartibi va bosqichlari……………..15
3. Sanoat korxonalarning samarali
faoliyat yuritishida davlatning roli…………………………..37
4. Sanoat korxonalarning umumiy va alohida belgilari
tavsifi…………………………………………………………42
Xulosa va takliflar……………………………………………48
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati………………………..

Kirish
Mavzuning dolzarbligi . Respublikamizda amalga oshirilayotgan iqtisodiy
islohotlarning samarali amalga oshirilishi uchun boshqarishning turli sohalarida
o`zgarishlar bo`lishi o`ta muhim. Bozor munosabatlarining shakllanishi natijasida
korxonalarni boshqarishda yangi talablar paydo bo`lmoqda. O`zbekiston
iqtisodiyotining zamonaviy o`tish bosqichi tadbirkorlik faoliyatining rivojlanishi
va turli xil mulkchilik shakllariga o`tish bilan tavsiflanadi. Bu o`z navbatida
samarali boshqarishning zarurligini taqozo etadi. Samarali boshqarish o`z
navbatida ishlab chiqariladigan mahsulot raqobatbardoshligini va buning
natijasida iqtisodiyotning raqobatbardoshligini ta`minlashda muhim ahamiyat
kasb etadi.
Korxonalarda boshqarish tizimini barpo qilish ishlab chiqarishni tashkil
qilish va uning turiga to`la mos keluvchi boshqaruv yaratishdan va bozor
iqtisodiyoti sharoitida boshqaruvning har bir bo`g`inining ishlab chiqarish texnika,
xo`jalik ijtimoiy va moliyaviy faoliyatini boshqarish bo`yicha hamma
funktsiyalarning bajarilishi zaruratidan kelib chiqadi. Bu muammolarning yechimi
boshqaruvni isloh qilish boshqaruv funksiyalarini samarali taqsimlash boshqaruv
maqsadini aniq belgilash bo`yicha bir qator tadbirlarni o`tkazish orqali amalga
oshiriladi.
So‘nggi yillarda respublikada noan’anaviy qishloq xo‘jaligi ekinlarini
joylashtirish va yetishtirishga alohida e’tibor qaratilmoqda. Jumladan, 2017-yilda
respublikada birinchi marta 12 ming gektardan ortiq maydonga soya ekilib, 14 ming
tonna soya doni yetishtirildi va ushbu xomashyoni qayta ishlash hisobiga aholiga 2
ming tonnadan ortiq soya yog‘i, parrandachilik korxonalariga 10 ming tonna yuqori
ozuqali soya shroti yetkazib berildi.
Shu bilan birga, 2017-yilda soya yetishtirishda bir qator kamchiliklarga yo‘l
qo‘yildi. Xususan:
O‘zbekiston Respublikasi Qishloq va suv xo‘jaligi vazirligi, O‘zbekiston
qishloq xo‘jaligi ilmiy-ishlab chiqarish markazi tomonidan soyaning yangi navlarini
yaratish, birlamchi urug‘chiligini tashkil etish, ilmiy tavsiyalarni ishlab chiqishda
seleksionyerlar, urug‘chi-olimlar va soha mutaxassislarini keng jalb qilish ishlari
qoniqarsiz tarzda amalga oshirilgan. Shuningdek, soya yetishtiruvchi fermer
xo‘jaliklari bilan ilmiy muassasalar va olimlar o‘rtasida uzviy hamkorlik yo‘lga
qo‘yilmagan;
Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va tumanlar
hokimliklari tomonidan soya ekinini ilmiy asoslangan holda joylashtirishga e’tibor
berilmagan, soya ekish uchun yer unumdorligi past, suv bilan yetarli darajada
ta’minlanmagan maydonlar ajratilgan, agrotexnika tadbirlarini o‘z vaqtida va sifatli
o‘tkazish tashkil etilmagan;
“O‘zpaxtayog‘” AJ va uning tarkibidagi yog‘-moy korxonalari tomonidan soya
yetishtiruvchi xo‘jaliklar bilan yog‘-moy korxonalari o‘rtasida kontraktatsiya

shartnomalarini tuzish ishlari to‘liq tashkil etilmagan hamda zarur miqdorda urug‘lik
yetkazib berilmagan. Shuningdek, ayrim yog‘-moy korxonalari tomonidan soya
yetishtirish va agrotexnika tadbirlarini o‘tkazish uchun avans mablag‘lari o‘z vaqtida
ajratilmagan hamda soya urug‘i fermer xo‘jaliklariga yetarli hajmda yetkazib
berilmagan. Natijada, 2017-yilda respublikada asosiy maydonlarda ekilgan soyaning
o‘rtacha hosildorligi gektaridan 16 sentnerni, takroriy maydonlarda esa gektaridan
atigi 5,9 sentnerni tashkil etgan.
Lekin hozirgi bozor sharoitida ko`pgina korxona va tashkilotlarda, xususan
loyihalar tashkilotlarida hamon boshqaruv tuzilmasida ortiqcha bo`g`inlar mavjud
bo`lib, bular o`z navbatida yuqorida ta`kidlaganimizdek, mehnat unumdorligining
pasayishiga va pirovard natijada korxonaning yakuniy faoliyatiga salbiy ta`sir
ko`rsatmoqda. Shu sababli bozor iqtisodiyotini erkinlashtirish sharoitida
korxonalarda boshqaruvning tashkiliy tuzilmasini bozor talablariga moslashtirish,
ya`ni takomillashtirish bugungi kunning muhim vazifalaridan biri hisoblanganligi
ham mazkur kurs ishi mavzusining dolzarbligini tasdiqlaydi.
Yuqorida ta`kidlab o`tganimizdek, mamlakatimizda olib borilayotgan tub
iqtisodiy islohotlar natijasida oxirgi o`n besh yilda barqaror iqtisodiy o`sish
kuzatilmoqda. 2012 yilda respublikada erishilgan yutuqlarga e`tibor qaratadigan
bo`lsak, mamlakatimizda yalpi ichki mahsulotning o`sishi 8,3 foizni, sanoat
mahsulotlarini ishlab chiqarish hajmi 6,3 foizni tashkil etgan holda uning
mamlakat YAIM mahsulotidagi ulushi 24 foizni tashkil etdi. Qishloq xo`jaligi
mahsulotlarini yetishtirish hajmi oldingi yilga nisbatan 6,6 foizga, chakana savdo
aylanmasi 16,4 foizga, aholiga pullik xizmatlar ko`rsatish esa 16,1 foizga ortdi.
2012 yil davomida iqtisodiyotimizga kiritilgan investitsiyalarning umumiy hajmi
11,2 foizga ortdi Shunisi diqqatga sazovorki, jami investitsiyalarning 70 foizdan
ortig`i ishlab chiqarish ob`ektlari qurilishiga, jumladan, salkam 50 foizi
korxonalarni texnik va texnologik modernizatsiya qilishga yo`naltirildi.
Korxonaning barcha faoliyati maqsadli ko`rsatkichlarga (foydalilik, sotuvning
o`sishi va boshqalar) erishishga mo`ljallangan bo`lishi zarur. Buning uchun ishlab
chiqarish faoliyatida boshqarish va rejalashtirishning zamonaviy tamoyillaridan
foydalanish lozim1.
Respublikamiz korxonalaridagi shakllanayotgan erkinlik xodimlarning
ishlab chiqarishni tashkil etish va boshqarishda iqtisodiyoti rivojlangan
mamlakatlarning tajribalarini o`rganishga bo`lgan qiziqishlarini oshirmoqda.
Rivojlangan davlatlarda va o`zimizda ishlab chiqarish sohasini boshqarish va
tashkil etishdagi to`plangan boy tajribalardan mahalliy sharoitlarga mos holda
samarali foydalanish ko`zlagan natijalarga erishishda muhim omil bo`lishi
mumkin. Boshqaruv tizimi-iqtisodiyotning turli darajalaridagi xo`jalik faoliyatini
amalga oshirish jarayonlarini maqsadga muvofiq tashkil qilish, nazorat qilish

vaboshqaruvchilar(menejerlar)ning o`zaro munosabatlardagi o`zgarishlar bilan
bog`liqdir. Sababi oldingi korxonaning bitta mulk egasi o`rniga endilikda bir
nechtasi paydo bo`lmoqda. Korxona menejerlarining korxonaning yangi mulk
egalari oldida yechishi lozim bo`lgan va javob berishi talab etiladigan
vazifalarining doirasi tubdan o`zgardi. Oxirgi yillarda loyiha tashkilotlari xodimlari
orasida yoshlar ulashining kamayib ketishi, yosh mutaxassislarning o`z
ixtisosliklari bo`yicha ishlashi va shu kabi boshqa muammolar o`z yechimi kutib
turibdi. Ma`lumki, bozor munosabatlariga o`tish ishlab chiqarish va bozorning
samarali o`zaro ta`sirini, davlat boshqaruvi va korxonalarning o`z-o`zini
boshqarishning mutanosib nisbatda bo`lishini ta`minlovchi takomillashgan
xo`jalik mexanizmini yaratishga yo`naltirilgandir.
Mamlakat Prezidenti shunday degandi: " Barcha xalqimiz
mehnatkashlariga ularning mardligi va matonati, mamlakatimizning
taraqqiyoti va ravnaqiga qo`shayotgan ulkan hissasi uchun o`zimning chuqur
hurmatim va samimiy minnatdorligimni bildirish menga katta mamnuniyat
bag`ishlaydi "2. O`zb е kiston iqtisodiyotining hozirgi rivojlanish holatida, hamda
kichik va xususiy bizn е s salohiyatining kundan-kunga oshib borayotganligini
inobatga olib, tovar mahsulotlari ishlab chiqarishni ko`paytirish, aholi bandligini
ta`minlash va mulkdorlar sinfini shakllantirishni t е zlashtirish uchun mahalliy
xomashyo n е gizida buyumlar va mat е riallar ishlab chiqarishni mahalliylashtirish
yirik
va kichik korxonalar o`rtasidagi koop е ratsiya aloqalarini k е ngaytirish muhim
ahamiyat kasb etadi. Xorijiy davlatlarning yirik va kichik korxonalar hamkorligini
rivojlantirishga oid tajribalarini o`rganish bugungi kunda kichik bizn е sni ishlab
chiqarish maydonlari bilan ta`minlash, mahsulotni sotish jarayoni va mark е ting
xizmatini tashkil etishdagi muammolarni xal etishda muhim ahamiyatga egadir.
Hozirgi kunda dunyoda 10 mingga yaqin moliya-sanoat va transmilliy korporatsiyalar
mavjud bo`lib, ular tarmoq korxonalari bilan birga moliya, sug`urta
va boshqa infratuzilma sub` е ktlaridan iborat zamonaviy ishlab chiqarish
sohalaridan tashkil topgan. Ular dunyoning 150 ta mamlakatida 180 mingtaga
yaqin filiallarga ega bo`lib, jahon sanoat ishlab chiqarishning va tashqi iqtisodiy
op е ratsiyalarning yarmiga yaqinini hamda yangi zamonaviy t е xnika, t е xnologiya
va "nou-xau"larga pat е ntlar va lits е nziyalarning 80 foizga yaqinini tashkil etadi.
Boshqa tomondan esa, rivojlangan davlatlarda ishlab chiqarish, savdo va
xizmat ko`rsatish sohasida kichik bizn е sning ulushi o`smoqda, Buning asosiy
sababi kichik korxonalarning yirik korxonalarga nisbatan t е z egiluvchanlik
xususiyatlariga ega ekanligidir. L е kin, kichik firmalar yuqori t е xnologiyalarga
asoslangan ishlab chiqarishga ega bo`lmaydi, balki yirik korxonalarning korporativ
xizmatiga kiradi va ularning faoliyati doirasida xizmat ko`rsatadi. Eng muhimi,
yirik va kichik korxonalar o`rtasidagi munosabatlar nafaqat bozor raqobatlari
asosida balki barqaror hamkorlikka asoslanadi.

Masalan, Yaponiyada yirik va kichik bizn е s o`rtasidagi hamkorlik v е rtikal
int е gratsiyaga asoslangan. Bunda barcha t е xnologik bosqichlar, xomashyoga
dastlabki ishlov b е rishdan to tayyor mahsulot ishlab chiqarishgacha bo`lgan
jarayon bitta monopolistik guruh doirasida mujassamlashgan. Ushbu jarayon
shunday tashkil etilganki, korxonaga kiruvchi barcha sub` е ktlar bir-birlari bilan
ishlab chiqarish jarayonida o`zaro mustahkam aloqada bo`lib, mahsulot ishlab
chiqarishning ma`lum bosqichida b е vosita ishtirok etadi va uning uchun
javobgardir. Bu esa, nafaqat ishtirokchilar faoliyatining davomiyligini ta`minlaydi,
balki ularning bir-biriga bog`liqligini yanada kuchaytiradi.
O`zb е kistonda yirik va kichik bizn е sning koop е ratsiya aloqalari asosan,
yirik korxonalarning xom-ashyo, mat е rial, butlovchi jihozlar va turli xizmatlarni
amalga oshirishga qaratilgan l е kin, O`zb е kistonda ushbu usulga kichik bizn е s
sub` е ktlari kam jalb etilgan. Buning o`ziga xos ob`yektiv va sub` е ktiv sabablari
mavjud. Jumladan, yirik korxonalar t е xnologik xususiyatlari nuqtai-nazaridan
kichik bizn е sni jalb qilish imkoniyatiga ega bo`lmasa, o`zlarining yuqori malakali
xodimlarini ish bilan band qilish uchun kichik korxonalar boshqarishi lozim
bo`lgan ishlarni ham ular zimmasiga yuklashga majbur bo`lmoqda. R е spublika
savdo va sanoat palatasi tomonidan ushbu muammoning muhimligini hisobga
olingan holda, hududiy palatalar yordamida lokalizatsiya dasturini amalga
oshirishda kichik bizn е s sub` е ktlarining imkoniyatlari o`rganib chiqildi.
Monitoring natijasida, hozirgi kunda mamlakatimizda minglab raqobatbardosh
mahsulotlar ishlab chiqarish imkoniyatiga ega bo`lgan kichik bizn е s korxonalari
mavjudligi aniqlandi.
1. Korxonalarning mamlakat iqtisodiyotida tutgan o'rni
K о r хо n а l а r d а vl а t buyurm а sid а n t а shq а ri b а rch а m а hsul о tl а rini
erkin v а b о shq а turd а gi b а h о l а rd а s о tm о qd а l а r. Erkin b а h о
b о z о rd а m а hsul о t s о tuvchi v а uni s о tib о luvchil а r o’rt а sid а ,
ul а rning iqtis о diy m а nf аа tl а ri h а md а b о z о r t а l а bi v а t а klifi
а s о sid а sh а kll а n а di, ya’ni b е lgil а n а di. U t а rm о ql а rning m а hsul о t
о ldi-s о tdi mun о s а b а ti bo’yich а tuzilg а n sh а rtn о m а l а rid а o’z
а ksini t о p а di.
Shuning uchun erkin b а h о l а rni sh а rtn о m а b а h о l а ri d е b h а m
а t а sh а di. Uning а bs о lyut miqd о ri m а hsul о t s о tish d а vrig а , ung а
bo’lg а n t а l а bg а h а md а m а hsul о t sif а tig а b о g’liq. P ах t а t о l а sining
o’rt а ch а j а h о n b а h о si а s о s а n N’yu-Y о rk h а md а Liv е rpul
хо m а shyo t о v а r birj а l а rid а gi s а vd о d а b е lgil а n а di. 1990-2002
yill а rd а p ах t а t о l а sining j а h о n b о z о rid а gi b а h о si s а lk а m 40
f о izg а , bug’d о y bil а n guruchning b а h о si es а 8-12 f о izg а
p а s а yg а n. Bund а y h о l shuning uchun ro’y b е rdiki, t а l а bni
o’rind о shlik m а hsul о tl а ri t о l а sig а t а l а b m а vjudligi bil а n
q о ndirish а nch а m а r а kk а b, l е kin p ах t а t о l а sining o’rnini b о shq а
m а hsul о tl а r bil а n q о ndirish imk о niyati а nch а yuq о ri. 2005 yild а n

b о shl а b r е spublik а miz p о yt ах i T о shk е nt sh а hrid а “p ах t а
yarm а rk а si” t а shkil etildi. 2013 yil m а ml а k а timiz f е rm е r
х o’j а likl а ri t о m о nid а n 3,450 mln. t о nn а p ах t а h о sili е tishtirildi.
2011 yilning 13-14 о ktyabr kunl а ri T о shk е nt sh а hrid а “8-p ах t а
yarm а rk а si” bo’lib o’tdi. Bund а 300 m а ml а k а td а n v а kill а r k е lib,
650 ming t о nn а t о l а uchun sh а rtn о m а l а r imz о l а ndi.
Xo‘jaliklarning moliyaviy natijalari samarodorligini yanada
yaxshilash uchun xo‘jalik ayniqsa ayrim maxsulot turlarini
realizatsiya qilishning rentabelligini to‘g‘ri aniqlash kerak.
Ayrim mahsulot turlarini realizatsiya qilishning rentabellaik
ko‘rsatkichlari xar qaysi mahsulot turini yetishtirish
xarajatlarining samaradorligini ko‘rsatadi, davlatning fermer
xo‘jaliklaridan sotib olinadigan maxsulotlariga to‘g‘ri narx
qo‘yish va ishlab chiqarishning kelgusida rivojlanishi uchun aniq
choralar belgilash imkonini beradi. Qishloq xo‘jalik korxonalari
yetishtirgan mahsulotlarni sotishga Respublika Qishloq va suv
xo‘jaligi vazirligining, Dehqon va fermer xo‘jaliklari
uyushmasining joylardagi bo‘limlari hamda boshqa manfaatdor
tashkilotlar amaliy yordam berishlari zarur. Shu bilan birga,
qishloq xo‘jalik korxonalarida bozorni o‘rganib, savdo-sotiq
ishlarini rivojlantiradigan marketing bo‘limlari tashkil etib, ularni
rivojlantirishga alohida e’tibor berish lozim. Qishloq xo‘jalik
korxonalari ishlab chiqarishi samarali rivojlanishini ta’minlash
maqsadida
yetishtirgan mahsulotlarining ma’lum qismini o‘z takror ishlab
chiqarishi uchun urug‘likka, ko‘chat yetishtirishga, yemga,
ozuqaga sarflaydi, ishchi-xizmatchilarini ijtimoiy muhofaza
qilish maqsadida ish haqi evaziga, umumiy ovqatlanishga beradi.
Bularning hammasi hozircha tannarxda beriladi. Hozirgi davrda
xo‘jaliklar aholini ijtimoiy muhofaza qilish maqsadida iqtisodiy
nochor oilalarga, keksalarga, bolalar uylariga hayriya shaklida
ham o‘z mahsulotlarini bermoqdalar.Bunday munosabatlarda
xo‘jaliklar daromad olmaydilar. Tovar ishlab chiq а ruvchi bozorni
q а mr а b olishning, ucht а vari а ntidan birini t а nl а shi mumkin:
1. А gar а jr а tib olingan sigm е nt tahlili ularning о r а sida f а rq
mavjud em а sligini ko`rs а ts а , tadbirkor ularga e`tibor qilm а sligi
va bozorning hamm а siga tovarini taklif qilishi mumkin. Bunday
h о llarda maqsadi bir х il talab va ehtiyojli xarid о rlarning ko`pl а b
j а lb etish bo`lgan m а rk е ting dasturi tuzil а di. Bozorni q а mr а b
olishning bunday str а t е giyasi differ е ntsiyal а shm а gan m а rk е ting
deb а t а l а di. Bunday m а rk е ting t е j а mli bo`lib, k а tt а s а rf talab
qilm а ydi. Biroq bir n е ch а korxona bir
vaqtning o`zida bunday str а t е giyani qo`ll а y b о shl а s а , sh а fq а tsiz
raqobat b о shl а n а di va boshqa vari а ntlarni qidirishga to`g`ri

k е l а di.
2. Korxona bozorning bir n е cht а sigm е ntiga ishl а shga qaror
qildi, ularning h а r biri uchun o`zga xususiyatlarini his о bga о lgan
holda а l о hida m а rk е ting dasturi t а yyorl а ydilar (tovar, baholar,
r е kl а m а va boshqa). Bunday h о l а tlarda mahsulotlarning s о tib
о linishi o`sishiga umid qilish mumkin, chunki u bozorning h а r
bir sigm е nti talabiga m о sl а sh а di. Bu differ е ntsi а ll а shgan
m а rk е ting. Bunday str а t е giyadan k е ng d о ir а da tovar ishlab
chiqib, ularni bozorga chiq а r а olishga qurbi е t а digan, е t а rli
m а bl а g`ga ega yirik k о mp а niyalarning foydalanishi tavsiya
etil а di.
3. Tovar ishlab chiq а ruvchi kuchlarni bitt а sigm е ntga
kontsentratsiyalash haqida qaror qabul qiladi. Bozorni q а mr а b
olishning bunday str а t е giyasi kontsentratsiyalashgan m а rk е ting
deb а t а l а di. U riskning yuqori dar а jadaligi bilan bog`liq, chunki
t а nl а ngan sigm е nt ish о nchni о ql а y о lm а sligi mumkin: unga
raqobatchi p а yd о bo`lib, mahsulotga talab tushib k е tish ehtim о li
b о r.
Bozorni q а mr а b olish sigm е ntini t а nl а shda quyidagilarni
e`tiborga olish l о zim:
- resurslar ch е kl а ngan holatida kontsentratsiyalashtirilgan
m а rk е ting str а t е giyasi eng а fz а li his о bl а n а di;
- sif а t jihatdan o` х sh а sh tovarlarga, masalan, tuz, sh а k а r, kr ах m а l
va boshqa)
differ е ntsi а ll а nm а gan m а rk е ting; turli p а r а m е trlari bo`yicha bir-
biridan f а rql а n а diganlarga (go`sht va sut mahsulotlari, m е va-
s а bz а v о t konservalari va h о k а z о ) differ е ntsi а ll а shgan yoki
kontsentratsiyalashgan m а rk е ting ko`pr о q m о s k е l а di;
- bozorga yangi tovar bilan chiqishda differ е ntsi а ll а nganm а gan
yoki k о nts е ntr а tsiyal а ngan m а rk е tingdan foydal а nib.
yangilikning bitt а vari а ntini taklif qilish maqsadga muv о fiq.
Bozorning eng foydali sigm е nti quyidagi talablarga javob berishi
kerak: s о tuvning eng yuqori h а jmi va uning o`sishining yuqori
sur` а tlari, r е nt а b е llikning eng yuqori darajasi (daromad n о rm а si)
sust raqobat.
Bozorni sigm е ntl а gandan k е yin korxona raqobatchilarni aniqlash
va sotishning m а ksim а l h а jmini ta`minlash uchun tovarlarning
guruhl а nishi haqidagi masalani hal qilishi z а rur. Ma’lumki, qayta
ishlashni zamonaviylashtirish va rivojlantirish - qo‘shimcha
qiymatli mahsulotlarni ishlab chiqarishni ko‘paytirish, yangi
ishchi o‘rinlarni tashkil etish, respublikaga chet el valyuta
tushumini ko‘paytirishga olib keladi Toshkent, Farg‘ona,
Samarqand, Qarshi va Urganch shaharlarida «Uzbekistan
Agrominitech Expo-2009» ko‘rgazma-savdolarning yakunlariga

ko‘ra, respublika miqyosida mini-texnologiya va ixcham
uskunalarni xarid qilish bo‘yicha umumiy qiymati 88,3 mlrd.
so‘mga teng bo‘lgan 2009 ta shartnoma va kelishuv
bayonnomalari imzolandi. Tahlillarga ko‘ra amalga oshirilgan
loyihalarning 21.4 % tashabuskorlarnng o‘z mablag‘I xisobidan,
78.6% bank kreditlariga to‘g‘ri keladi. Ko‘rgazma-savdolarda
dunyoning 22 davlatidan, xususan Germaniya, Fransiya, Italiya,
Niderlandiya, Avstriya, Polsha, Isroil, Janubiy Koreya, Xitoy,
Turkiya, Rossiya va boshqa mamlakatlardan 100 dan ortiq
kompaniyalar, shuningdek, respublikamizdagi mahalliy
kompaniyalar ishtirok etishdi.
«Uzbekistan Agrominitech Expo-2009» ko‘rgazma-savdolari
natijalari bo‘yicha xujjatlar asosan quyidagi yo‘nalishlarda
imzolangan:
- non, makaron va qandolat mahsulotlarini ishlab chiqarish
bo‘yicha umumiy qiymati 5,3 mlrd. so‘mlik 126 ta;
- parrandachilikni rivojlantirish bo‘yicha qiymati 3,0 mlrd.
so‘mlik 305 ta;
- sutni qayta ishlash va sut mahsulotlarini ishlab chiqarish
bo‘yicha qiymati 12,7 mlrd. so‘mlik 106 ta;
- meva va sabzavotlarni qayta ishlash bo‘yicha qiymati 5,5 mlrd.
so‘mlik 73 ta;
- go‘shtni qayta ishlash bo‘yicha qiymati 2,8 mlrd. so‘mlik 20 ta;
- mahsulotlarni qadoqlash uskunalari bo‘yicha qiymati 1,0 mlrd.
so‘mlik 19 ta;
- tegirmon uskunasi bo‘yicha qiymati 658,1 mln. so‘mlik 85 ta;
- o‘simlik yog‘i ishlab chiqarish bo‘yicha qiymati 250,2 mln.
so‘mlik 27 ta;
- kasanachilikni rivojlantirish bo‘yicha qiymati 240,4 mln.
so‘mlik 75 ta ;
- sovutish va muzlatish uskunalari bo‘yicha qiymati 561,0 mln.
so‘mlik 12 ta;
- issiqxona tashkil etish bo‘yicha qiymati 495,8 mln. so‘mlik 4 ta;
- chorvachilikni rivojlantirish bo‘yicha qiymati 386,2 mln.
so‘mlik 12 ta;
Qarshi shahrida o‘tkazilgan «Qarshi Agrominitech Expo-2009»
ko‘rgazma-savdolarning yakunlariga ko‘ra, respublika miqyosida
mini-texnologiya va ixcham uskunalarni xarid qilish
bo‘yicha umumiy qiymati 25,6 mlrd. so‘mga teng bo‘lgan 798 ta
shartnoma va kelishuv bayonnomalari imzolandi. Xorijiy
kompaniyalar tomonidan meva-sabzavot mahsulotlari, go‘sht va
sutni qayta ishlash bo‘yicha to‘liq liniyalar, non va makaron
mahsulotlarini ishlab chiqarish texnologiyalari, mahsulotlarni
qadoqlash va saqlash uskunalari, chorvachilik, terini qayta

ishlash, kasanachilik va parrandachilikni rivojlantirish, issiqxona
tashkil etish, bog‘dorchilik va boshqa yo‘nalishlardagi
uskunalar namoyish etildi. Oziq-ovqat sanoati korxonalari
tomonidan 138,7 mlrd.so‘mlik mahsulot ishlab chiqarilib,
mahsulot ishlab chiqarish hajmi o‘tgan yilga nisbatan 7,3 foizga
o‘sishiga erishildi. O‘tgan davrda 1848,6 mln.so‘mlik investitsiya
kiritish evaziga 136 ta yangi kichik sanoat korxonasi yangidan
tashkil etildi. Natijada Ushbu soxaga karashli korxonalar soni
(mikrofirmalar
bilan birga) 805 tani tashkil etdi va kushimcha 774 ta yangi ish
urni yaratildi.
O‘tgan davrda 28 ta korxonaning mahsulot ishlab chiqarish
kuvvatidan unumli darajada foydalanishga erishildi. Oziq-ovqat
sanoati sohasiga qarashli 57 ta korxonaga 2748,9 mln. so‘mlik
investitsiya kiritish evaziga modernizatsiya va texnologik qayta
qurollantirish ishlari amalga oshirilishi natijasida 816 ta
yangi ish urni yaratildi. Oziq-ovqat sanoati korxonalarida ishlab
chiqarilayotgan 20 ta tur mahsulotdan 15 ta turi buyicha ishlab
chiqarishda o‘tgan yilning shu davriga nisbatan o‘sishiga
erishildi (non va non mahsulotlari 112,4 foiz, , makaron
mahsulotlari 117,8 foiz, , go‘sht mahsuloti 146,6 foiz, sut
mahsulotlari 144,1 foiz, sariyog 131,9 foiz, mol yogi 146,2 foiz,
kandolat mahsulotlari 131,9 foiz).
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2007 yil 12 iyundagi
PQ 651-sonli “2007-2011 yillardagi davrda yog‘-moy sanoati
korxonalarini modernizatsiya qilish va
texnikaviy qayta jihozlash Dasturi to‘g‘risida”gi qaroriga asosan
“Koson yog‘-ekstraksiya” QKda 2007-2011 yillarda 22 ta eski
uskunani almashtirish bo‘yicha Dastur ishlab chiqilgan bo‘lib,
2009 yilning I-choragida 1 ta liniyani modernizatsiya qilish
belgilanib, o‘tgan davrda 16 mln.so‘mga 1 ta uskuna olib kelindi
va qaytadan jihozlandi. Natijada qadoqlangan o‘simlik yog‘i
ishlab chiqarish quvvati 500 but/soatdan 800 but/soatga
yetkazildi. Sohaga karashli korxonalar tomonidan o‘tgan davrda
3039,7 ming AQSH dolari mikdorida sanoat mahsuloti eksport
kilindi.
Jumladan, eksport hajmi G‘uzor tumanidagi «G‘uzor flour»
MCHJda 954,5 ming AQSH dollarini, Qarshi shahridagi
«Dunyo-M» OXJda 1322,7 ming AQSH dollarini, Shahrisabz
tumanidagi «Don xalq rizqi» OXJda 629,8 ming AQSH dollarini
tashkil etdi. Quyidagi Qarshi yog‘-ekstratsiya AJda keyingi
2011-2012-2013 yillar davomida ishlab chiqarilgan mahsulotlar
dinamikasi tahlil qilingan bo‘lib, bundan ko‘rinib turibdiki, paxta
chigitidan 18,4 foizi tozalanmagan paxta yog‘i va qolgan 81,6

foizidan tozalangan paxta yog‘I olinganligini ko‘rish mukin.
Lekin tahlil qilinayotgan yillarda tozalangan paxta yog‘i 2013
yilda 2011 yilga nisbatan 2663,2 tonnaga kamaygan. 1 litr
qadoqlangan paxta yog‘i 95 donaga, 3 litrli qadoqlangan paxta
yog‘i esa 51978,3 donaga ko‘payganligini ko‘rish mumkin.
Demak, 3 l qadoqlangan paxta yog‘iga talabni ko‘chayishi
natijasida ularni ko‘paytirishga alohida e’tibor qaratilgan.
«Qarshi yog -ekstraktsiya» АJ tashkiloti haqida umumiy ma`lumot.ʼ
Korxona 1955 yilda ishga tushirilgan va u dastavval sutkasiga 150
tonna chigitni qayta ishlash quvvatiga ega bo lgan. 1958 yilda korxonada
ʼ
rekonstruktsiya ishlari amalga oshirilib, uning quvvati 200 tonnagacha oshirilgan.
1964 yilda ND-1250 rusumli ekstraktor rusumli uskuna asosida ekstraktsiya sexi
ishga tushirilgan (1993 yilda ekstraktor ND-1250M rusumligiga almashtirildi). 1982
yilda esa Polьsha davlatida ishlab
chiqarilgan toster o rnatilib, yog ishlab chiqarish samaradorligi oshirilgan.
ʼ ʼ
1972-1980 yillar mobaynida zavodda eskirgan dastgohlar almashtirildi, qo shimcha
ʼ
sexlar qurilib, zavod kengaytirildi. Mexanizatsiyalashtirish va qisman
avtomatizatsiyalashtirish ishlari amalga oshirilib, og ir qo l mehnatiga barham
ʼ ʼ
berildi. Natijda korxona
quvvati sutkasiga 400 tonna texnik paxta chigitini qayta ishlashga yetkazilgan.
«Qarshi yog -ekstraktsiya» АJ da paxta yog i chiqishda yordamchi
ʼ ʼ
materiallarni kam sarflovchi uskunalarni o rnatish, mahsulot turlarini
ʼ
ko paytirish, tannarxni pasaytirish hamda maxsulotlar sifatini
ʼ
yaxshilash ishlariga alohida e tibor beriladi. Maxsulotning talab darajadagi sifatini
ʼ
ta minlash, uning raqobatbardoshligini oshirish maqsadida 2008 yilda korxonada
ʼ
sifatni

boshqarishni ISO-9001:2002, 2013 yilda esa ISO-22000:2009 xalqaro tizimlari joriy
etilgan. 2007 yilda yog ni xidsizlantirish sexi ishga tushurilib, unda Ukraina ʼ
davlatidan keltirilgan D-5 rusumli, quvvati 26,7 tn/sut bo lgan xidsizlantirish
ʼ
uskunasi o rnatildi. 2012 yilda rekonstruktsiya ishlaridan so ng ishlab chiqarish
ʼ ʼ
quvvati 32 tn/sut yetkazilgan.
Barcha tadbirlar korxona faoliyatida yuqori samaradorlikka erishish, moliyaviy-
xo jalik va ishlab chiqarish faoliyatida yangi ko rsatkichlarga erishish maqsadida
ʼ ʼ
amalga oshirilmoqda. "Qarshi yog -ekstraktsiya" АJ O zbekiston Respublikasi
ʼ ʼ
Davlat mulk qo mitasi Qashqadaryo viloyat xududiy boshkarmasining 22.07.1994
ʼ
yildagi 438- sonli buyrug iga asosan "Qarshi yog -ekstraktsiya" OАJga aylantirilgan
ʼ ʼ
va 15.09.1994 yilda 2415-sonli davlat orderi berilgan. "Qarshi yog -ekstraktsiya"
ʼ
OАJ Qashqadaryo viloyati adliya boshqarmasi tomonidan 1994 yilning 16 dekabrida
352-sonli reestr raqami bilan davlat ro yxatidan o tkazilgan. Аktsiyadorlarning
ʼ ʼ
navbatdan tashqari umumiy yig ilishining 5.08.2003 yildagi 15-sonli yig ilish
ʼ ʼ
bayonnomasi qaroriga muvofiq "Qarshi yog-ekstraksiya" Ozbekiston-Amerika
qoshma korxonasi ochiq aktsiyadorlik jamiyati
shaklida qayta tashkil etilgan va 5.08.2003 yilda 002054-sonli reestr raqami bilan
davlat ro yxatidan o tkazilgan. O zbekiston Respublikasi Prezidentining 30.11.1996
ʼ ʼ ʼ
yildagi «Xorijiy sarmoyalar ishtirokidagi korxonalarga beriladigan qo shimcha
ʼ
rag batlantirish omillari va imtiyozlar to g risida»gi PF-1652-sonli Farmoni va
ʼ ʼ ʼ
aktsiyadorlarning navbatdan tashqari umumiy yig ilishining 13.11.2010 yildagi
ʼ
yig ilishi qaroriga muvofiq "Qarshi yog-ekstraksiya" OzbekistonAmerika qoshma
ʼ
korxonasi OАJ"Qarshi yog-ekstraksiya" aksiyadorlik jamiyati sifatida qayta tashkil
etilgan.
Jamiyat ustav fondi 4 772 646 750 so mni tashkil etadi: aktsiyalar soni – 12 727 058
ʼ
dona;
nominal qiymati – 375 sum; aktsiyadorlari soni – 505 nafar.
Jamiyatning boshqaruv organlari:
1 - aktsiyadorlar umumiy yig ilishi;
ʼ
2 - kuzatuv kengashi;
3 - ijroiya organ.
4 Boshqaruv raisi – Аlimov Farrux Baxodirbekovich
5 Moliya,buxgalteriya xisobi
6 va xisoboti bulimi boshligi – Haydarova Mashhura Toirovna

Korxonada ishlab chiqarilgan maxsulotlar iste molchilargaʼ
«O`ZYOG`MOYSANOAT» UYUSHMASI taqsimotiga asosan birja orqali
sotiladi.Korxonadagi DJK sexida soapstok qayta ishlanadi va sovun ishlab
chiqarish uchun asosiy xom ashyo sifatida foydalaniladi. Undan ortgan qismi
turdosh korxonalarga sotiladi. Shrot va sheluxa mahsulotlari to liq birja savdolari
ʼ
orqali sotiladi.

1 so‘mlik tovar maxsuloti xarajati - 91,34 tiyin
Yalpi daromad - 12551665,4 ming so‘m
Rentabellik - 8,65%
Ishlab chiqarish rentabellik darajasi 2019 yilda 7,94% ni tashkil etishi kutiladigan
bo‘lsa, 2020 yilda 8,65% darajasida kutildi.

2. Korxonani tashkil etish tartibi va bosqichlari
O‘zbekiston Respublikasining «Korxonalar to‘g‘risida»gi 1991 yil 15 - fevraldagi
qonuni hamda 1993 yil 7 may; 1994 yil 23 sentyabr; 1995 yil 31 avgust; 1996 yil 27
dekabr; 1997 yil 25 aprel; 1997 yil 30 avgust; 1998 yil 1 may; 1998 yil 29
avgustdagi qonunlariga binoan kiritilgan o‘zgarish va qo‘shimchalarda
mulkchilikning barcha shakliga mansub korxonalarni barpo etish, ularning
faoliyatini qayta tashkil etish va tugatishning umumiy va huquqiy, iqtisodiy hamda
ijtimoiy asoslari belgilab berilgan.
Qonun foyda olish maqsadida ish olib boradigan korxonalarning mustaqilligini
ta’minlashga qaratilgan bo‘lib, ularning huquqlari va mas’uliyatini belgilaydi,
boshqa korxonalar va tashkilotlar, davlat hokimiyati, boshqaruv idoralari bilan olib
boradigan munosabatlarini tartibga soladi. Shuningdek, qonunda korxona ta’rifi,
turlari, vazifalari, korxonani barpo etish va uni ro‘yxatdan o‘tkazish tartibi,
korxonani boshqarish, korxona xo‘jalik faoliyatining asoslari, korxonaning ijtimoiy
kafolatlari, korxona huquqlari, korxonani tugatish va qayta tashkil etish shartlari
belgilab berilgan.
Huquqiy shaxs mavqeiga ega bo‘lgan, mulkchilik huquqi yoki xo‘jalikni to‘la
yuritish huquqi bo‘yicha o‘ziga qarashli mol-mulkdan foydalanish asosida
mahsulot ishlab chiqaradigan va sotadigan yoki mahsulotni ayirboshlaydigan,
ishlarni bajaradigan, xizmat ko‘rsatadigan, mulkchilikning barcha shakllari teng
huquqliligi sharoitida amaldagi qonunlarga muvofiq o‘z faoliyatini amalga
oshiradigan mustaqil xo‘jalik yurituvchi subyekt korxona hisoblanadi.
Korxona o‘z faoliyati maqsadlarini ro‘yobga chiqarishga o‘z mahsuloti,
ishlari va xizmatlariga bo‘lgan ehtiyojlarni qanoatlantirish hamda ana shu asosda
mehnat jamoasi a’zolarining ijtimoiy va iqtisodiy manfaatlarini hamda korxona mol-
mulki egasining manfaatlarini ta’minlash yo‘li bilan erishadi.
Har bir korxonada o‘z faoliyatini amalga oshirish uchun moddiy, mehnat,
moliyaviy, energetik va boshqa zaruriy resurslar mavjud bo‘lib, korxona ularga
egalik qilish, umumxalq mulkining unga tegishli bo‘lgan qismidan foydalanish va
boshqarish huquqiga ega. Ishlab chiqarish korxonalarining asosiy vazifasi aholini
turli xalq iste’moli mollariga, maishiy va madaniy xizmatlarga bo‘lgan talabini
qondirishdan iboratdir.
Ishlab chiqarish korxonasini xarakterlovchi asosiy belgilari uni tashkil etuvchi
tarkibiy qismlarning, ishlab chiqarishning texnikaviy birligi va korxonaning

iqtisodiy birligidir. Korxonaning ishlab chiqarish texnikaviy birligi deb, uning
barcha tarkibiy qismlarining bir-biri bilan ishlab chiqarish jarayonlarida ma’lum
ketma-ketligda bajarilishiga ko‘ra bog‘langanligi va bir-birini o‘zaro ta’minlashiga
aytiladi. Har bir korxona bir qator tarkibiy qismlar (sex, uchastka)dan iborat. Har
bir qism (sex, uchastka) xom ashyoni tayyor mahsulotga aylantirish jarayonining
ma’lum vazifalarini bajaradi. Ularning maqsadi ishlab chiqarish dasturini sifatli
bajarishga qaratilgandir.
Korxonaning iqtisodiy birligi deganda, uni tashkil qiluvchi barcha tarkibiy
qismlari korxonaning markazlashgan omboridan sexlarga reja asosida materiallar
yetkazib berishni ta’minlashi tushuniladi.
Har qanday korxonaning maqsadi uning faoliyati asosida avvaldan o‘ylangan
pirovard natijaga erishishdir. Korxona o‘z oldiga ongli ravishda maqsad qo‘yib,
fikriy model yarata oladi va obyektiv sharoitlarni hisobga oladi.
Korxonalar o‘z maqsadlariga erishish uchun ma’lum vazifalarni bajaradilar.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida bu vazifalar:
- iste’molchilarning o‘sib kelayotgan talablariga muvofiq yuqori sifatli
mahsulotlar yetkazib berish;
- mehnat unumdorligini uzluksiz ravishda oshirib borish;
- mahsulot ishlab chiqarish va sotish;
- rejada belgilangan topshiriqlarni o‘z vaqtida va yuqori darajada bajarish;
- asosiy ishlab chiqarish fondlaridan unumli foydalanish;
- aylanma mablag‘lardan foydalanishni yaxshilash;
- xom ashyo, materiallardan tejamkorlik bilan foydalanish;
- muntazam ravishda mahsulot tannarxini pasaytirib, korxona rentabelligini
oshirishdan iborat;
O‘zbekiston Respublikasida, Mulkchilik to‘g‘risidagi O‘zbekiston Respublikasining
1990 yil 31 oktabr №152 - XII sonli qonuni hamda 1993 yil 7 maydagi
№851 - XII; 1994 yil 23 sentabrdagi 22-XII; 1995 yil 6 maydagi 70-1; 1996 27
dekabrdagi 357-1 son qonunlariga binoan kiritilgan o‘zgarishlar va qo‘shimchalarda
belgilab qo‘yilgan mulk shakllariga muvofiq quyidagi turdagi korxonalar
respublikamiz qonun hujjatlariga zid bo‘lmagan holda tashkil qilinishi va o‘z
faoliyatini olib borishi mumkin.
1. Jismoniy shaxslarning xususiy mulkiga asoslangan:
 Jamoa, shirkat mulkiga asoslangan jamoa, oila, mahalla korxonalari, ishlab
chiqarish kooperativlari;
 Xo‘jalik jamiyatlari va shirkatlariga qarashli korxonalar;
 Jamoa tashkilotlarining korxonalari;
 Diniy tashkilotlarning korxonalari va jamoa mulkchiligining boshqa
shakllariga asoslangan korxonalar.
2. Davlat mulkiga asoslangan respublika davlat korxonasi: viloyatlararo, viloyat,
tumanlararo, tuman, shaharlararo, shahar, davlat korxonasi va davlat
korxonalarining boshqa turlari;
3. Mulkchilikning aralash shakliga asoslangan davlatlararo, qo‘shma va turli
mulk shakllarining to‘liq yoki ulushli ishtirok etishiga asoslangan boshqa

korxonalar.
Mulkchilik shakllaridan qat’iy nazar korxona ishlovchilar soniga qarab
kichik yoki o‘rta korxonalar jumlasiga kiritilishi mumkin. Bunday korxonalarni
tashkil etish va ular faoliyatining o‘ziga xos jihatlari, maqomi, ularni ro‘yxatga
olish shartlari, shuningdek korxonalarni bu turga kiritish tartibi O‘zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tartibga solib turiladi.
Korxonalar o‘z huquqlarining himoya qilinishini ta’minlash, tegishli davlat
idoralari va boshqa idoralarda, shuningdek, xalqaro tashkilotlarda umumiy
manfaatlarini ifoda etish maqsadida xo‘jalik uyushmalariga: assotsiatsiya, konsern
va boshqalarga uyushishlari mumkin.
Assotsiatsiya - o‘z ixtiyori bilan birlashgan qo‘shma korxona bo‘lib, uning
asosiy vazifasi xo‘jalik faoliyatini birgalikda va o‘zini-o‘zi mablag‘ bilan
ta’minlash asosida amalga oshirishdir. Assotsiatsiyaga a’zo bo‘lganlar o‘zining
asosiy va aylanma fondlari, pul mablag‘lari, qimmatbaho qog‘ozlari bilan o‘z
hissalarini qo‘shishlari mumkin.
Assotsiatsiyaning nizomi-uning ta’sis hujjati bo‘lib hisoblanadi. Assotsiatsiya
tarkibiga kiruvchi turli konsern sohalararo davlat birlashmasi, xo‘jalik
assotsiatsiyasi, davlat konsorsiumlar assotsiatsiya rahbarlari organlarining
joylashgan
o‘rni, ularning asosiy vazifalari, huquqlari, majburiyatlari, a’zolik tamoyillari va
boshqalar ko‘rsatilgan assotsiatsiya nizomi mahalliy hokimiyat tomonidan
tasdiqlanadi. Islohotlarning birinchi bosqichida korxonalar o‘z faoliyat sohalariga
qarab ixtiyoriy ravishda davlat tarmoq konsernlariga birlashtiriladi. Bu nafaqat
ishlab chiqarish quvvatlarini saqlab qoladi, balki uning rivojlanishiga yangi turtki
berish uchun ham imkoniyat tug‘diradi.
Korxonalarning iqtisodiy mustaqilligi kengayib borgan sari davlat
konsernlari tarmoq uyushmalariga aylantiriladi. Ularning boshqaruv apparatlari
esa, o‘z tarkibidagi birlashmalar va korxonalarning ixtiyoriy ravishda bergan puli
hisobidan ta’minlanadi. Korxona va tashkilotlar qaysi idoraga bo‘sunishidan va
mulkchilik shaklidan qat’iy nazar o‘z iqtisodiy manfaatlarini rag‘batlantirish
maqsadida konsernlar, uyushmalar va korporatsiyalar tarkibiga ixtiyoriy ravishda
kiradi. Ular o‘z faoliyatini pay va kirish badallari, ishtirokchilarning aksiyalar
to‘plamini sotib olish
asosida yo‘lga qo‘yadi.
Bozor munosabatlari davrida uyushmalar, konsernlar, korporatsiyalar va
boshqa uyushmalarning asosiy vazifasi respublika xalq xo‘jaligini ishlab
chiqarilayotgan mahsulotning aniq turlari bilan ta’minlash, yagona ilmiy-texnikaviy
va investitsiya siyosatini o‘tkazish, ichki va tashqi bozorlar holatini o‘rganish,
tarmoqda
bozor munosabatlarini rivojlantirishdir. Shuningdek, «Konsern, korporatsiya va
boshqa uyushmalarning vazifasi, - deb yozadi I.A.Karimov, davlat korxonalarini

hamda tashkilotlarini nodavlat mulkiga aylantirish ishlarini tashkil etish,
tadbirkorlikning rivojlanishini butun choralar bilan qo‘llab-quvvatlashdan iborat».
3. Bulardan tashqari xo‘jalik birlashmalari o‘z muassasalarini huquqiy himoya
qilishni ta’minlaydi, davlat, mahalliy hokimiyat hamda boshqaruv organlarida
ularning qonuniy manfaatlarini ifodalaydi, tarmoqni rivojlantirish strategiyasini
belgilaydi.
Korxonani tashkil etish
Korxonani tashkil etish va ularning faoliyati bilan bog‘liq munosabatlar
«Korxonalar to‘g‘risida»gi qonun va uning asosida chiqariladigan boshqa
qonun
hujjatlari bilan tartibga solinadi. Korxonani tashkil etishning umumiy shartlari
shulardan iboratki, mol-mulk egasi yoki u vakil qilgan idora, korxona, tashkilot
qaroriga yoki mehnat jamoasining qaroriga muvofiq, shuningdek ta’sis
etuvchilar
guruhi va ayrim ta’sis etuvchi shaxslar qarori bilan O‘zbekiston Respublikasi
qonun hujjatlarida ko‘zda tutilgan tartibda barpo etiladi.
Korxonani tashkil etish va uning faoliyatini olib borish uchun yer uchastkalari,
tabiiy resurslardan foydalanish ko‘zda tutilgan hollarda tegishli davlat
hokimiyat idoralari (shahar, tuman, tuman arxitektura bo‘limlari)dan, tabiatdan
foydalanuvchi tegishli tashkilot tomonidan ekologiya ekspertizasi xulosasi
asosida
foydalanishga ruxsatnoma olinadi. Shuningdek, korxona ishlab turgan
korxonalar,
tashkilotlar tarkibidan mehnat jamoasi tashabbusi bilan bir necha tarkibiy
bo‘linmalarga ajratish yo‘li bilan ham tashkil qilinishi mumkin.
Korxona O‘zbekiston Respublikasining qonun hujjatlarida belgilangan
tartibda korxona joylashgan joydagi mahalliy hokimiyat va boshqaruv
organlari
tomonidan davlat ro‘yxatidan o‘tkaziladi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov ikkinchi chaqiriq Oliy
Majlisning birinchi sessiyasidagi ma’ruzasida «Iqtisodiyotni
erkinlashtirishdagi
bosh vazifa, eng avvalo, davlatning nazoratchilik va boshqaruvchilik
vazifalarini
qisqartirish, korxonalarning xo‘jalik faoliyatiga, birinchi galda xususiy biznes
faoliyatiga aralashuvini cheklashdan iborat. Ayniqsa, xususiy biznesga,
umuman,
iqtisodiy faoliyatning bozorga xos mexanizmlariga ko‘proq erkinlik berish
zarur.
Buning uchun tegishli huquqiy zamin, tashkiliy va iqtisodiy shart-sharoit va
kafolatlarni yaratishimiz kerak», - deb ta’kidlagan edi. Jumladan, tadbirkorlik
subyektlarini davlat ro‘yxatidan o‘tkazish bu tashkiliy jihatdan dastlabki va

muhim
ahamiyatga ega bo‘lgan muhim jarayondir. Respublikamizda oxirgi yillarda
kichik
biznes va xususiy korxonalar faoliyatini rivojlantirish va uning samarali
faoliyat
ko‘rsatishini ta’minlashga qaratilgan qulay huquqiy muhitni shakllantirish,
tadbirkorlik subyektlarini davlat ro‘yxatidan o‘tkazish mexanizmlarini imkon
qadar soddalashtirish maqsadida qator qonunlar qabul qilindi, mavjudlariga
o‘zgartirishlar kiritilib, yanada takomillashtirildi.
Hozirda Respublikamizda kichik va xususiy tadbirkorlik subyektlarini davlat
ro‘yxatidan o‘tkazish jarayonidagi munosabatlarini tartibga soluvchi bir qator
qonun hujjatlari mavjud. Jumladan:
 O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik Kodeksi (44 - modda).
 O‘zbekiston Respublikasining 1996 yil 26 apreldagi «Aksiyadorlik
jamiyatlari va aksiyadorlar huquqlarini himoya qilish to‘g‘risida»gi qonuni
(17, 18 - moddalar);
 O‘zbekiston Respublikasining 2001 yil 6 dekabrdagi «Mas’uliyati
cheklangan va qo‘shimcha mas’uliyatli jamiyatlar to‘g‘risida»gi qonuni (19,
49 - moddalar); O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining
«Tadbirkorlik faoliyatini
tashkil etish uchun ro‘yxatdan o‘tkazish tartibotlari tizimini tubdan
takomillashtirish to‘g‘risida»gi 2003 yil 20 avgustdagi 357 - son qarori;
 O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1994 yil 22 martdagi
«Huquqiy shaxslar birlashmalarini davlat ro‘yxatidan o‘tkazish haqidagi
nizomni tasdiqlash to‘g‘risida»gi 153 - son qarori;
 O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1997 yil 2 iyuldagi
O‘zbekiston Respublikasida «Xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi
korxonalarni tashkil etish, davlat ro‘yxatidan o‘tkazish va tugatish tartibi
to‘g‘risida»gi 336 - son qarorini aytib o‘tishimiz mumkin.
Korxonani davlat ro‘yxatidan o‘tkazishda quyidagi hujjatlar ro‘yxati qonun
bilan qat’iy belgilab qo‘yilgan.
Mas’uliyati cheklangan va qo‘shimcha mas’uliyatli jamiyatlarni davlat
ro‘yxatidan o‘tkazish uchun quyidagi 7ta hujjat talab etiladi:
 davlat ro‘yxatidan o‘tkazish to‘g‘risida ariza;
 nizom va ta’sis shartnomasining notarial tasdiqlangan ikki asl nusxasi, agar
jamiyat bir shaxs tomonidan ta’sis etilgan bo‘lsa, u tomonidan va notarial
tasdiqlangan nizom;
 tuman (shahar) hokimligi vakolatli organ tomonidan berilgan firma nomi
to‘g‘risidagi guvohnoma;
 muhr va shtamp eskizlari uch nusxada;
 muassislarning har biri tomonidan ta’sis hujjatlarida ko‘rsatilgan o‘z
ulushining kamida 30 foizi nizom fondiga qo‘shilganligini tasdiqlovchi
bankning ma’lumotnomasi.
Tadbirkorlik subyektining nizom fondi yoki uning bir qismi mulkiy ulush

(ko‘chmas mulk, asbob-uskunalar, boshqa mol-mulklar) yoki intellektual mulk
hisobiga shakllantirilgan taqdirda bank ma’lumotnomasi talab etilmaydi, ta’sis
hujjatlarida nizom fondini shakllantirish manbalari ko‘rsatilishi muassislar
niyatining tasdig‘i hisoblanadi.
Huquqiy shaxslar birlashmalarini davlat ro‘yxatidan o‘tkazish uchun
quyidagi 5 ta hujjat talab etiladi:
 davlat ro‘yxatidan o‘tkazish to‘g‘risida ariza va belgilangan shaklda
to‘ldirilgan ro‘yxatga olish kartasi;
 birlashma nizomi va ta’sis shartnomasini tasdiqlash to‘g‘risidagi ta’sis
yig‘ilishi (konferensiyasi) bayonnomasi;
 birlashma nizomi va ta’sis shartnomasining notarial tasdiqlangan nusxasi;
 birlashma pochta manzilini tasdiqlovchi hujjat;
 ro‘yxatdan o‘tkazish yig‘imi to‘langanligini tasdiqlovchi bank to‘lov hujjati.
Nizom fondi to‘liq xorijiy investorlar tomonidan shakllantiriladigan
korxonalar, xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi korxonalar va xorijiy sarmoya
ishtirokidagi boshqa tashkilotlarni davlat ro‘yxatidan o‘tkazish uchun esa
quyida
keltirilgan 7 ta hujjat talab etiladi:
 davlat ro‘yxatidan o‘tkazish to‘g‘risida ariza;
 xorijiy muassis to‘g‘risida huquqiy shaxs ro‘yxatdan o‘tkazilgan joydagi
savdo reestridan ko‘chirma va O‘zbekiston Respublikasining konsullik
muassasasi tomonidan belgilangan tartibda legalizatsiya qilingan, bular
mavjud bo‘lmagan taqdirda, muassis ro‘yxatdan o‘tkazilgan davlat Tashqi
ishlar vazirligida, mazkur mamlakatning O‘zbekiston Respublikasi konsullik
muassasasida yoki diplomatik vakolatxonasida legalizatsiya qilingan,
keyinchalik O‘zbekiston Respublikasi Tashqi ishlar vazirligining Konsullik
boshqarmasida tasdiqlangan bankning tavsiya xati (O‘zbekiston
Respublikasida doimiy yashamaydigan jismoniy shaxslar bankning tavsiya
xati va o‘z pasportlariga oid ma’lumotlar nusxasini taqdim etadilar);
 korxona ta’sis hujjatlari (Nizom va ta’sis shartnomasi)ning notarial
tasdiqlangan yig‘imi to‘langanligi to‘g‘risida bank to‘lov hujjati;
 shahar (tuman) hokimliklarining vakolatli organlari tomonidan berilgan
firma nomi to‘g‘risidagi guvohnoma;
 muhr va shtamp eskizlari (uch nusxa).
Korxonani davlat ro‘yxatidan o‘tkazish to‘g‘risidagi ariza va unga ilova
qilingan hujjatlar tadbirkorlik subyektlarini davlat ro‘yxatidan o‘tkazish
bo‘limiga
shaxsan yoki pochta orqali topshirilishi mumkin
Korxonani davlat ro‘yxatidan o‘tkazish uchun zarur bo‘lgan hujjatlardan eng
asosiysi korxona nizomidir. Qonunda taqiqlanmagan faoliyat turi bilan
shug‘ullanuvchi har qanday korxona nizom asosida ish olib boradi. Nizom

korxonaning ta’sis etuvchilari tomonidan ta’sis yig‘ilishida muhokama qilinadi
va
tasdiqlanadi. Korxona nizomida korxonaning nomi, uning qayerda
joylashganligi,
faoliyati, uning boshqaruv va nazorat organlari, ularning vakolati, korxona
molmulkini tashkil etish va foydani taqsimlash tartibi, korxonani qaytadan
tashkil qilish va uning faoliyatini to‘xtatish shartlari belgilab qo‘yiladi.
Korxona nizomi tarkibi

Korxona mulki asosiy fondlar va aylanma mablag‘lar hamda korxona
balansidagi boshqa moddiy zahiralardan tashkil topadi. Korxona mol - mulkini:
 ta’sis etuvchilarning pul va moddiy badallari;
 mahsulot, ishlar, xizmatlarni sotishdan va xo‘jalik faoliyatining boshqa
turlaridan olingan daromadlar;
 qimmatli qog‘ozlardan olingan daromadlar;
 bank va boshqa qarz beruvchilarning kreditlari;
 kapital mablag‘ va byudjet dotatsiyalari;
 tashkilotlar, korxonalar va fuqarolarning xayriya maqsadlarida bergan badallari;
 meros tariqasida, ayirboshlash va sovg‘a qilish yo‘li bilan oladigan
daromadlari hamda O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlarida
taqiqlanmagan mablag‘lar tashkil etadi.
Shuningdek, korxona ishlab chiqarish faoliyatini kengaytirish va
takomillashtirish, zamon talabiga javob beradigan yangi texnika va texnologiyani
jalb qilish, mehnat jamoasini ijtimoiy rivojlantirish maqsadida qimmatbaho
qog‘ozlar chiqarish hamda sotish yo‘li bilan huquqiy va jismoniy shaxslardan
qo‘shimcha pul mablag‘larini jalb etish huquqiga egadir.
Korxonada boshqarishni tashkil etish
Ijtimoiy taraqqiyot masalalari, jumladan, mehnat intizomi sharoitlarini
yaxshilash va ish vaqtining davomiyligini, mehnat jamoasi a’zolari va ularning
oilalarini ijtimoiy muhofaza qilish, turmush sharoitlari va salomatligini yaxshilash
masalalari mehnat jamoasi tomonidan korxona ma’muriyati bilan birgalikda hal
qilinadi. O‘z mehnati bilan korxona faoliyatida mehnat shartnomasi asosida o‘ziga
biriktirilgan ishni bajaruvchi barcha fuqarolar shu korxona mehnat jamoasini
tashkil qiladi.
Korxona o‘zining nizomiga muvofiq boshqaruv strukturasi, shakli va
uslublarini aniqlaydi, ish o‘rinlarini belgilaydi.
Mulk egasi bevosita o‘zi yoki o‘zi vakolat bergan idoralar orqali korxonani
boshqaradi. Korxonani boshqarish uchun rahbar yollash (tayinlash) va bo‘shatish
korxona mulk egasining huquqi bo‘lib, bu huquqni u bevosita o‘zi yoki vakil
qilgan idoralar orqali amalga oshiradi. Korxona rahbari korxona faoliyati bilan
bog‘liq masalalarni mustaqil hal qiladi. Mamlakatdagi va chet eldagi barcha korxona,
firma va tashkilotlarda shu korxona manfaatlarini himoya qiladi, korxona mol-

mulkini tasarruf qiladi, mehnat shartnomalari tuzadi, ishonch qog‘ozlari beradi,
banklarda hisob raqamlari ochadi, mablag‘ni tasarruf etish huquqidan foydalanadi.
Korxonaning barcha faoliyat turlarini rivojlantirishga doir buyruqlar chiqaradi va
ko‘rsatmalar beradi. Korxona xo‘jaligi faoliyatini amalga oshirish chog‘ida o‘z
tashabbusi bilan O‘zbekiston Respublikasining amaldagi qonunlariga zid
kelmaydigan har qanday qarorlarni qabul qilishga haqlidir.
Korxonani tugatish va qayta tashkil etish
Korxonani tugatish va qayta tashkil etish (birlashtirish, qo‘shish, bo‘lib
yuborish, ajratish, qaytadan tuzish), korxona mol-mulki egasining yoki shunday
korxonalarni tuzishga vakolatli bo‘lgan idoralar qaroriga binoan, yohud sud yoki
xo‘jalik sudining qaroriga binoan amalga oshiriladi. Singan korxonalarni tugatish
O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari bilan tartibga solinadi.
1.Korxona olti oy mobaynida moliyaviy - xo‘jalik faoliyatini amalga oshirmagan
taqdirda tugatiladi va soliq organlari taqdimnomasiga ko‘ra O‘zbekiston
Respublikasining Adliya Vazirligi hamda joylardagi davlat hokimiyati organlari
tomonidan xo‘jalik yurituvchi subyektlar ro‘yxatidan chiqariladi.
2. Korxonani qayta tashkil etish va tugatish chog‘ida ishdan bo‘shatilayotgan
xodimlarga O‘zbekiston Respublikasi qonunlariga muvofiq ularning huquqlari va
manfaatlariga rioya etilishiga kafolat beriladi.
3. Korxona davlat ro‘yxati reyestridan chiqarib yuborilgan paytdan boshlab
qayta tashkil etilgan yoki tugatilgan hisoblanadi.
4. Korxona boshqa korxona bilan qo‘shilgan taqdirda mazkur korxonalarning har
biriga taalluqli barcha mulkiy huquqlar va majburiyatlar qo‘shilishi natijasida
vujudga kelgan korxonaga o‘tadi.
Bir korxonaning boshqa bir korxonaga qo‘shilishi chog‘ida uning barcha
mulkiy huquqlari va majburiyatlari qo‘shib olgan korxonaga o‘tadi.
5. Korxona bo‘lib yuborilgan taqdirda qaytadan tashkil etilgan korxonaning
mulkiy huquqlari va majburiyatlari ana shu bo‘lib yuborish natijasida vujudga
kelgan yangi korxonalarga bo‘lib yuborish hujjatlari (balansi)ga muvofiq tegishli
qismlarda o‘tadi.
Korxonadan bitta yoki bir nechta yangi korxonani ajratib chiqarish chog‘ida
qaytadan tashkil etilgan korxonaning mulkiy huquqlari, majburiyatlari bo‘lib
yuborish hujjati (balansi)ga muvofiq tegishli qismlarda ularning har biriga o‘tadi.
6. Bir korxonani boshqa korxona qilib o‘zgartirish chog‘ida avvalgi korxonaning
barcha mulkiy huquqlari va majburiyatlari qaytadan tashkil etilgan korxonaga o‘tadi.
Korxonani tugatishni, mulkdor yoki mazkur mol-mulkni boshqarishga vakolatli organ
tuzadigan tugatish komissiyasi amalga oshiradi, bankrotlik hollari bundan mustasno.
Xo‘jalik sudi tomonidan xo‘jalik yurituvchi subyekt bankrotligi
to‘g‘risida qaror qabul qilinganda tugatish komissiyasini shakllantirish va uning
ishlash tartibi O‘zbekiston Respublikasining «Bankrotlik to‘g‘risidagi qonuni» bilan
belgilanadi. Bankrot korxonalarni qayta tashkil etish quyidagi tartibda amalga
oshiriladi:
 Korxonani tugatish to‘g‘risida qaror qabul qilgan mulkdor sud (xo‘jalik sudi)

yoki korxonani barpo etishga vakolatli bo‘lgan idora tugatish tartibi va
muddatini, shuningdek qarz berganlarning da’vo qilish muddatlarini belgilaydi. Bu
muddat tugatish e’lon qilingan kundan boshlab ikki oydan kam
bo‘lmasligi kerak.
Tugatish komissiyasi yoki korxonani tugatishni amalga oshirayotgan boshqa
idora, korxona joylashgan yerdagi rasmiy matbuotda uni tugatish va qarz
berganlarning da’volarini qabul qilish tartibi va muddati to‘g‘risida e’lon beradi.
Tugatish komissiyasi (tugatishni amalga oshirayotgan idora) ana shu e’lon bilan bir
qatorda korxonaga debitorlik qarzini undirib olish va qarz berganlarni korxona
tugatilganligidan xabardor qilib, ularning da’volarini aniqlash ishlarini bajarishi shart.
 Tugatish komissiyasi (tugatishni amalga oshirayotgan idora) tugatilayotgan
korxonaning mol-mulkini baholaydi va qarz berganlar bilan hisob-kitob qiladi,
tugatish balansini tuzadi va uni egalik qiluvchiga yoki tugatish komissiyasini
tayinlagan idoraga taqdim etadi. Tugatish komissiyasi o‘z aybi bilan yetkazilgan
zarar uchun javobgar bo‘ladi. Zararni undirib olish miqdorlari va tartibini xo‘jalik
sudi belgilaydi.

Aksiyadorllar huquqlari va manfaatlarining kafolatlari davlat
aksiyadorlarining huquqlari va qonuniy kafolatlariga rioya etilishini kafolatlaydi.
Jamiyatning xo‘jalik va boshqa faoliyatiga davlat organlari va boshqa
organlarining aralashishiga yo‘l qo‘yilmaydi. Ularning qonunsiz hatti-harakatlari
ustidan ular sudga shikoyat qilishi mumkin.
Aksiyadorlarning huquqlari:
 ushbu qonunda belgilangan va nizomda nazarda tutilgan majburiyatlarni
bajarish orqali emitent (aksiyadorlik jamiyati boshqaruv organlari);
 qonun hujjatlariga muvofiq investitsiya institutlari va fond birjalari;
 qimmatli qog‘ozlar bozori professional qatnashchilarning ko‘ngilli
birlashmalari;
 sug‘urta tashkilotlari;
 davlat tomonidan qimmatli qog‘ozlar bozorini tartibga solish va
muvofiqlashtirish yuzasidan vakolat berilgan organ;
 auditorlar;
 huquqni muhofaza qiluvchi organlar tomonidan himoya qilinadi.
Aksiyadorlar va qimmatli qog‘ozlar bozorining boshqa sub’yektlari o‘rtasida
kelib chiqadigan nizolar sud tarkibida hal etiladi.
Aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish:
 huquqni tan olish;
 huquq buzilguniga qadar mavjud bo‘lgan holatni tiklash va huquqni
buzuvchi yoki huquqni buzish tahdidini soluvchi xatti-harakatlarning oldini
olish;
 bitimni haqiqiy emas deb topish va uning huquqiy emasligi oqibatlarini
qo‘llash;
 o‘zini-o‘zi himoya qilish;
 natura holida ijro etishga hukm qilish;
 zararlarni qoplatish;
 beburdlik to‘lovini undirish;
 ma’naviy zarar uchun tovon undirish;
 huquqiy munosabatlarni to‘xtatish yoki o‘zgartirish orqali amalga oshiriladi.
Aksiyadorlar o‘zlarining qonuniy huquqlarini himoya qilish uchun ixtiyoriy
asosida jamoa birlashmalariga uyushishlari mumkin, shuningdek, aksiyadorlarning
huquqlarini himoya qilish qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa usullar bilan
ham amalga oshirilishi mumkin.
Aksiyadorlik jamiyatiga aylantirilayotgan davlat korxonasi mehnat jamoasi
a’zolarining aksiyalarini sotib olishdan iborat huquqlarini himoya qilish qonun
hujjatlari bilan ta’minlanadi. Mehnat jamoasi a’zolari orasida joylashtirilishi lozim
bo‘lgan aksiyalar ulushining miqdori har bir alohida holatga davlat mulkini tasarruf
etish vakolati berilgan organ tomonidan belgilanadi.
Ayrim aksiyadorlarning huquqlari quyidagilardan iborat:
 jamiyatning har bir oddiy aksiyasi uning egasi bo‘lmish aksiyadorga bir xil
hajmda huquqlar beradi;

 oddiy aksiyalarning egalari bo‘lmish aksiyadorlar ushbu qonunga va jamiyat
nizomiga muvofiq aksiyadorlar umumiy yig‘ilishida mazkur yig‘ilish
vakolatiga kiradigan barcha masalalar bo‘yicha ovoz berish huquqi bilan
ishtirok etishi mumkin, shuningdek dividendlar olish, jamiyat tugatilgan
taqdirda esa, jamiyat mol-mulkining bir qismini olish huquqiga ega.
Imtiyozli aksiyalarning egalari bo‘lmish aksiyadorlarning huquqlari
quyidagilar asosida tashkil etiladi:
 jamiyat imtiyozli aksiyalari egalari bo‘lmish aksiyadorlar, agar ushbu
qonunda yoki jamiyat nizomida jamiyatning muayyan turdagi imtiyozli
aksiyalari uchun boshqacha qoida belgilanmagan bo‘lsa, aksiyadorlarning
umumiy yig‘ilishida ovoz berish huquqiga ega emaslar;
 jamiyatning bir turdagi imtiyozli aksiyalari ularning egalari bo‘lmish
aksiyadorlarga bir xil hajmli huquqlar beradi. Va odatdagi aksiyalar bilan bir
xil nominal qiymatga ega bo‘ladi. Jamiyat tugatilgan taqdirda har bir turdagi
imtiyozli aksiyalar bo‘yicha to‘lanadigan dividendlar va qiymatning miqdori
jamiyat nizomida belgilab qo‘yilishi zarur. Dividend miqdori va tugatish
summasi qat’iy pul summasida yoki imtiyozli aksiyalarning nominal
qiymatiga nisbatan foizlarda belgilanadi. Dividend miqdori belgilanmagan
imtiyozli aksiyalarning egalari oddiy aksiyalarning egalari bilan barobar miqdorda
dividendlar oladi;
 agar jamiyat nizomida ikki va undan ortiq turdagi imtiyozli aksiya nazarda
tutilgan bo‘lsa, jamiyat nizomida imtiyozli aksiyalarning har bir turi
bo‘yicha dividendlar va tugatilish muddati to‘lash navbati ham belgilangan
bo‘lishi kerak; jamiyat nizomida ko‘rsatilgan muayyan turdagi imtiyozli aksiyalar
oddiy
aksiya yoki boshqa turdagi imtiyozli aksiyalarga erkin ayirboshlanishi
mumkin;
 imtiyozli aksiyalarning egalari bo‘lmish aksiyadorlar aksiyadorlarning
umumiy yig‘ilishida jamiyatni qayta tashkil etish va tugatish masalalari hal
etilayotganda ovoz berish huquqi bilan ishtirok etadilar;
 muayyan turdagi imtiyozli aksiyalarning egalari bo‘lmish aksiyadorlar
aksiyadorlarning umumiy yig‘ilishida jamiyat nizomiga shu turdagi
aksiyadorlarning huquqlarini cheklaydigan o‘zgartirishlar va qo‘shimchalar
kiritish, shu jumladan, avvalgi, navbatdagi imtiyozli aksiyalar bo‘yicha
to‘lanadigan dividendning miqdorini belgilash yoki ko‘paytirish va
tugatilish qiymatini belgilash yoki ko‘paytirish masalalarini, shuningdek,
boshqa turdagi imtiyozli aksiyalarning egalariga dividend va aksiyaning
tugatilish qiymatini to‘lash navbati bo‘yicha imtiyozlar berish masalalari hal
etilayotganda ovoz berish huquqini oladilar.
Dividend miqdori jamiyat nizomida belgilab qo‘yilgan muayyan turdagi
imtiyozli aksiyalarning egalari bo‘lmish aksiyadorlar kumilyativ imtiyozli
aksiyalarning egalari bo‘lmish aksiyadorlarni istisno etganda ana shu turdagi
imtiyozli aksiyalar bo‘yicha dividendlar to‘lash to‘g‘risida qaror qabul qilinmagan
yoki dividendlarni to‘liq to‘lamaslik to‘g‘risida qaror qabul qilingan

aksiyadorlarning yillik umumiy yig‘ilishidan keyingi yig‘ilishdan boshlab umumiy
yig‘ilishning vakolatiga kiradigan barcha masalalar bo‘yicha ovoz berish huquqi
bilan aksiyadorlarning umumiy yig‘ilishida ishtirok etish huquqiga ega. Bunday
turdagi imtiyozli aksiyalarning egalari bo‘lmish aksiyadorlarning aksiyadorlar
umumiy yig‘ilishida ishtirok etish huquqi mazkur aksiyalar bo‘yicha dividendlar
birinchi marta to‘liq miqdorda to‘langan paytdan boshlab to‘xtatiladi.
Muayyan turdagi kumulyativ imtiyozlarning egalari bo‘lmish aksiyadorlar
ana shu aksiyalar bo‘yicha jamg‘arilib qolgan dividendlarni to‘liq miqdorda to‘lash
to‘g‘risida qaror qabul qilishi lozim bo‘lgan-u, ammo bunday qaror qabul
qilmagan yohud dividendlarni to‘liq miqdorda to‘lamaslik to‘g‘risida qaror qabul
qilgan aksiyadorlarning yillik umumiy yig‘ilishidan keyingi yig‘ilishdan e’tiboran
umumiy yig‘ilishning vakolatiga kiradigan barcha masalalar bo‘yicha
aksiyadorlarning umumiy yig‘ilishida ovoz berish huquqi bilan ishtirok etishga
haqli. Muayyan turdagi kumulyativ imtiyozli aksiyalarning egalari bo‘lmish
aksiyadorlarning umumiy yig‘ilishda ishtirok etish huquqi mazkur aksiyalar
bo‘yicha jamg‘arilib qolgan barcha dividendlar to‘liq miqdorda to‘langan paytdan
boshlab to‘xtatiladi.
Aksiyadorlik jamiyatlarining turlari
Ochiq turdagi aksiyadorlik jamiyati aksiyadorlari o‘zlariga tegishli
aksiyalarni boshqa aksiyadorlarning roziligisiz erkin tasarruf etishi mumkin
bo‘lgan jamiyat ochiq turdagi aksiyadorlar jamiyati deb hisoblanadi.
Ochiq turdagi aksiyadorlik muassislari tarkibiga kiruvchilarning eng kam
soni cheklanmaydi. Ochiq turdagi jamiyat o‘zi chiqarayotgan aksiyalarga ochiqobuna
o‘tkazishga va qonun hujjatlarining talablarini hisobga olgan holda ularni
erkin sotishga haqli bo‘ladi.
Ochiq o‘tkaziladigan obunadan maqsad - nizomli sarmoyani ko‘paytirish,
moliyaviy imkoniyatlarni kengaytirish. Izlanishlar shuni ko‘rsatadiki, cheklangan
miqdorlarda tez-tez obuna o‘tkazish eng ko‘p foyda beradi: katta pul qilingan
obuna uning muvaffaqiyat bilan yakunlanishini kafolatlamaydi, reklama
kompaniyasi uchun katta mablag‘larni band qiladi, dividendlar darajasini
pasaytirib yuboradi. Ochiq turdagi aksiyadorlik jamiyatlarining tashkiliy tuzilmasi
Ochiq turdagi jamiyat :
 jamiyatning yillik hisobotini, buxgalteriya balansini, foyda va zararlar hisob
varag‘ini;
 jamiyat aksiyalari emissiyasi ma’lumotnomasini;
 ushbu qonunda nazarda tutilgan tartibda aksiyadorlarning umumiy yig‘ilishi
o‘tkazilishi to‘g‘risidagi xabarni;
 jamiyat kafillagan shaxslarning ularga qarashli aksiyalar soni va turlarini
ko‘rsatgan holda tuzilgan ro‘yxatlarini;
 vakolatli davlat organi tomonidan belgilanadigan boshqa ma’lumotlarni
ommaviy axborot vositalarida har yili e’lon qilishi shart.
Aksiyalari faqat o‘z muassislari yoki oldindan belgilangan boshqa muayyan
doiradagi shaxslar orasida taqsimlanadigan jamiyat yopiq turdagi aksiyadorlik

jamiyati deb hisoblanadi. Yopiq turdagi jamiyatning muassislari esa kamida uch
shaxsdan iborat qilib belgilanadi . Yopiq jamiyat o‘zi chiqarayotgan aksiyalarga
ochiq obuna o‘tkazishga yohud ularni cheklanmagan doiradagi shaxslarga sotib olish
uchun boshqacha tarzda taklif etishga haqli emas. Yopiq turdagi jamiyat
aksiyadorlarining soni ellik nafargacha bo‘lishi kerak.
Belgilangan chegaradan ortib ketgan taqdirda u yopiq
aksiyadorlik jamiyatlari uchun miqdori aksiyadorlarning chegaralagan limitidan
ortib ketgan shaxslar aksiyadorlar reyestrida ro‘yxatga olingan kundan e’tiboran
olti oy ichida ochiq aksiyadorlik jamiyatiga aylantirilishi, ushbu muddat tugagach,
sud tartibida tugatilishi lozim.
Yopiq turdagi jamiyat aksiyadorlari ushbu jamiyatning boshqa aksiyadorlari
sotayotgan aksiyalarini o‘zga shaxsga taklif etilayotgan narxda sotib olishda
imtiyozli huquqqa ega bo‘ladilar. Agar aksiyadorlar aksiyalarni sotib olishda o‘z
imtiyozli huquqlaridan foydalanmasalar, jamiyat aksiyadorlar tomonidan
sotiladigan aksiyalarni sotib olish uchun imtiyozli huquqqa ega bo‘lishi uning
nizomida ko‘zda tutilishi mumkin.
Aksiyadorlar sotayotgan aksiyalarni sotib olishda imtiyozli huquqdan
foydalanish tartibi, muddati jamiyat nizomida belgilab qo‘yiladi. Imtiyozli
huquqdan foydalanish muddati aksiyalar savdoga qo‘yilgan paytdan boshlab 30
kundan kam va 60 kundan ko‘p bo‘lishi mumkin emas.
Odatda, yopiq aksiyadorlik jamiyatlari yillik hisobotlarni e’lon qilishdan
ozod etiladilar, lekin ko‘pincha ular o‘z tashabbuslariga ko‘ra yillik hisobotlarni
e’lon qiladilar. Bu e’lonlar keng doiradagi huquqiy va jismoniy shaxslarni jamiyat
faoliyati bilan tanishtirish va yangi sheriklarni jalb qilish maqsadida chop etiladi.
Jamiyat o‘zining filiallari va vakolatxonalarini tashkil etishi hamda
vakolatxonalar ochishi mumkin. Ular o‘zlarini tashkil etgan jamiyat tomonidan
mol-mulk bilan ta’minlanadi va shu jamiyat tasdiqlagan nizomlar asosida ish
ko‘radi.
Filial yoki vakolatxonaning rahbari jamiyat tomonidan tayinlanadi va
jamiyat bergan ishonchnoma asosida ish ko‘radi. Filial hamda vakolatxona
faoliyati uchun javobgarlik ularni tuzgan jamiyat zimmasida bo‘ladi.
Jamiyat nizomida uning filiallari hamda vakolatxonalari to‘g‘risida
ma’lumotlar berilgan bo‘lishi kerak. Jamiyatning filiallari hamda
vakolatxonalariga doir ma’lumotlar o‘zgarishi munosabati bilan uning nizomiga
kiritilgan o‘zgartirishlar to‘g‘risidagi axborot huquqiy shaxslarni davlat ro‘yxatiga
oluvchi organga ma’lumot tarzida taqdim etiladi.
Jamiyat tomonidan O‘zbekiston Respublikasidan tashqarida filiallar tashkil
etish va vakolatxonalar ochish, agar O‘zbekiston Respublikasining xalqaro
shartnomasida boshqacha qoida nazarda tutilmagan bo‘lsa, filiallar va vakolatxonalar
joylashgan joydagi mamlakat qonun hujjatlariga muvofiq amalga oshiriladi.
Bundan tashqari aksiyadorlik jamiyati huquqiy shaxs huquqini olgan sho‘’ba
va tobe jamiyatlarga ega bo‘lishi mumkin. Sho‘’ba jamiyat o‘zining asosiy
jamiyati qarzlari yuzasidan javobgar bo‘lmaydi. Sho‘’ba jamiyatiga bajarilishi

shart bo‘lgan ko‘rsatmalarni berishga huquqiy asosiy jamiyat ana shunday
ko‘rsatmalarni bajarish uchun sho‘’ba jamiyati tomonidan tuzilgan bitimlar
yuzasidan sho‘’ba jamiyati bilan solidar javobgar bo‘ladi. Asosiy jamiyatning
sho‘’ba jamiyatga bajarilishi shart bo‘lgan ko‘rsatmalarni berish huquqi sho‘’ba
jamiyat bilan tuzilgan shartnomada belgilangan bo‘lsa yoki sho‘’ba jamiyatning
nizomida ko‘zda tutilgan taqdirdagina asosiy jamiyat bunday huquqqa ega, deb
hisoblanadi. Sho‘’ba jamiyat asosiy jamiyatning aybi bilan nochor bo‘lib qolgan
hollarda asosiy jamiyat sho’ba jamiyatning qarzlari yuzasidan subsidiar javobgar
bo‘ladi. Asosiy jamiyat sho’ba jamiyatning muayyan harakatlarini amalga
oshirish oqibatlarida nochor bo‘lib qolishini oldindan bilib, yuqorida aytilgan o‘z
huquqlari va imkoniyatidan sho’ba jamiyatining shunday harakatlarini amalga
oshirishini ko‘zlab foydalangan hollardagina sho’ba jamiyatning nochorligi asosiy
jamiyatning aybi bilan yuz bergan deb hisoblanadi. Sho’ba jamiyat aksiyadorlari
asosiy jamiyatdan uning aybi bilan sho’ba jamiyatga keltirilgan zararni to‘lashni talab
qilishga haqlidir. Asosiy jamiyat sho‘’ba jamiyatning muayyan harakatlarini amalga
oshirish oqibatlarida ziyon ko‘rishini oldindan bilib o‘z huquqlari va imkoniyatidan
sho‘’ba jamiyatidan shunday harakatlarini amalga oshirishini ko‘zlab foydalangan
holdagina ziyon
asosiy jamiyatning aybi bilan keltirilgan deb hisoblanadi.
Agar jamiyatga qarashli ovoz beruvchi aksiyalarning 20%idan ziyodrog‘i
boshqa ishtirokchi jamiyatga qarashli bo‘lsa, u jamiyat tobe jamiyat deb tan
olinadi. Ishtirok etuvchi va tobe jamiyatlar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar qonun
hujjatlarida tartibga solinadi.

Aksiyadorlik jamiyatlarini tashkil etish

Jamiyatni yangidan ta’sis etish yo‘li bilan tuzish muassislarning qaroriga
muvofiq amalga oshiriladi. Jamiyatni ta’sis etish to‘g‘risidagi qaror ta’sis yig‘ilishi
tomonidan qabul qilinadi. Jamiyat bir shaxs tomonidan ta’sis etilgan taqdirda
jamiyatni ta’sis etish haqidagi qarorni shu shaxsning yolg‘iz o‘zi qabul qiladi.
Jamiyat muassislari uni tuzish to‘g‘risida o‘zaro ta’sis shartnomasini imzolaydi,
shartnomada ularning jamiyatni ta’sis etish borasida birgalikda faoliyat ko‘rsatish
tartibi, jamiyat nizom fondining miqdori, muassislar o‘rtasida joylashtirilishi kerak
bo‘lgan aksiyalarning xillari va turlari, ular uchun to‘lanadigan haq miqdori va bu
haqni to‘lash tartibi, muassislarning jamiyatni tuzishga doir huquq va
majburiyatlari belgilab qo‘yiladi.
Jamiyatni ta’sis etish to‘g‘risidagi qaror muassislarning ovoz berish natijalariga
hamda jamiyatni ta’sis etish, jamiyat nizomini tasdiqlash, jamiyatni boshqarish
organlarini saylash masalalari yuzasidan qabul qilingan qarorlarni aks ettirishi
mumkin. Jamiyatni ta’sis etish, uning nizomini tasdiqlash to‘g‘risidagi va muassis
tomonidan jamiyat aksiyalari haqini to‘lash uchun topshirilayotgan qimmatli
qog‘ozlar, boshqa mulkiy huquqlar yoki pul bilan baholanadigan boshqa
huquqlarning pulda baholanishini tasdiqlash to‘g‘risidagi qarorlar muassislar
tomonidan bir ovozdan qabul qilinadi.
Chet ellik investorlar ishtirokidagi jamiyatni tuzish O‘zbekiston
Respublikasining qonun hujjatlariga muvofiq amalga oshiriladi.
Korxona chet el investitsiyasi ishtirokidagi korxona deb hisoblanishi hamda
qonunchilik bilan bunday toifadagi korxonalarga berilgan imtiyozlarga ega
bo‘lishligi uchun quyidagi shartlarga javob berishi lozim:
1. Korxona nizom fondi 150 ming AQSH dollari ekvivalentidan kam
bo‘lmasligi;
2. Korxona muassislaridan biri, albatta, chet ellik huquqiy shaxs bo‘lishligi;
3. Chet el investitsiyasining ulushi korxona nizom fondining 30%idan kam
bo‘lmasligi shart
Sanab o‘tilgan talablarga javob bermaydigan korxonalar chet el investitsiyasi
ishtirokidagi korxona maqomiga ega bo‘lmaydilar. Chet el investitsiyasi
ishtirokidagi korxonalar O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998
yil 27 mart №134 - qaroriga muvofiq O‘zbekiston Respublikasi Adliya Vazirligi
va viloyatlar adliya boshqarmalarida ro‘yxatdan o‘tadilar.
Davlat korxonasi aksiyadorlik jamiyatiga aylantirilayotganda uni ta’sis etish
to‘g‘risidagi qaror davlat mulkini tasarruf etish vakolatiga ega bo‘lgan organ
tomonidan qabul qilinadi. Aksiyadorlik jamiyatini tuzish to‘g‘risidagi ta’sis
shartnomasini imzolagan huquqiy va jismoniy shaxslar aksiyadorlik jamiyatining
muassislari deb tan olinadi.
Agar qonun hujjatlarida boshqacha qoida belgilanmagan bo‘lsa, davlat
hokimiyati va boshqaruv organlari jamiyat muassislari bo‘lishi mumkin emas.
Jamiyat muassislari jamiyat davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgunga qadar uning tuzilishi
bilan bog‘liq majburiyatlar yuzasidan solidar javobgar bo‘ladilar. Jamiyat muassislari
uni tuzish bilan bog‘liq bo‘lgan majburiyatlari yuzasidan faqat ularning harakatlarini

keyinchalik aksiyadorlarning umumiy yig‘ilishida ma’qullangan taqdirdagina
javobgar bo‘ladi. Davlat korxonasi aksiyadorlik jamiyatiga aylantirilayotganda davlat
mulkini
tasarruf etishga vakolatli organ uning muassisi bo‘ladi. Davlat korxonasi
aksiyadorlik jamiyatiga aylantirilayotganda aksiyalarni taqsimlash tartibi qonun
hujjatlari bilan belgilanadi. Yopiq turdagi jamiyat muassislari o‘rtasida aksiyalarni
taqsimlash ta’sis hujjatiga muvofiq amalga oshiriladi.
Ta’sis yig‘ilishi (konferensiyasi):
- aksiyadorlik jamiyati ta’sis etish to‘g‘risida qaror qabul qiladi va uning nizomini
tasdiqlaydi;
- aksiyalarga ortiqcha obunani qabul qiladi yoki rad etadi;
- aksiyalarga ortiqcha obuna qabul qilingan taqdirda nizom fondi tegishli ravishda
ko‘paytiriladi;
- ta’sis etish jarayonida muassislar tomonidan tuzilgan shartnomalarni
tasdiqlaydi;
- chiqarilayotgan aksiyalar xillari va turlarini hamda ularning sonini
belgilaydi;
- jamiyatning kuzatuv kengashini, taftish komissiyasini saylaydi.
Ta’sis yig‘ilishida ovoz berish muassislar qo‘shgan hissalariga muvofiq
o‘tkaziladi. Ta’sis yig‘ilishi qarorlarni oddiy ko‘pchilik ovoz bilan qabul qiladi.
Ta’sis shartnomasini o‘zgartirish to‘g‘risidagi qarorlar qabul qilinayotgan hollar
bundan mustasnodir, bunda barcha muassislarning roziligi talab etiladi.
Davlat korxonasi aksiyadorlik jamiyatiga aylantirilayotganda ta’sis yig‘ilishi
o‘tkazilmaydi.
Ta’sis yig‘ilishi tasdiqlagan nizom yoki ta’sis shartnomasi va nizom yohud
faqat ta’sis shartnomasi jamiyatning ta’sis hujjati hisoblanadi.
Jamiyatning nizomida quyidagi ma’lumotlar bo‘lishi lozim:
 Firmaning to‘liq va qisqartirilgan nomi hamda joylashgan manzili;
 Faoliyat sohasi, maqsadi va muddatlari;
 Nizom fondining miqdori;
 Nizom fondini ko‘paytirish yoki kamaytirish tartibi;
 Chiqarilayotgan aksiyalar turlari, ularning nominal qiymati, har xil turdagi
aksiyalarning nisbati;
 Daromadning dividendlarni taqsimlash va zararlarni qoplash tartibi;
 Zahira fondini va boshqa fondlarni tashkil etish tartibi;
 Jamiyat qatnashchilarining huquq va majburiyatlari;
 Jamiyat boshqaruvining tuzilishi, ijroiya va nazorat organlari a’zolarining
soni, ularni saylash tartibi, organlarning vakolatlari;
 Yillik hisobotlarni tuzish, tekshirish va tasdiqlash tartibi;
 Jamiyatni qayta tuzish va tugatish tartibi.
Jamiyat qonun hujjatlarida ko‘zda tutilgan tartibda davlat ro‘yxatidan
o‘tkaziladi. Jamiyat ro‘yxatdan o‘tish uchun ro‘yxatga oluvchi organga nizomni va
qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa ta’sis hujjatlarini taqdim etadi. Jamiyat
tuzishning qonunda belgilangan tartibini buzish yoki uning ta’sis hujjatlariqonunga

muvofiq kelmasligi davlat ro‘yxatidan o‘tkazishni rad etishga olib keladi.
Jamiyatni tuzish maqsadga muvofiq emas, degan vaj bilan uni ro‘yxatdan
o‘tkazishni rad etishga yo‘l qo‘yilmaydi. Xo‘jalik sub’yektlari davlat ro‘yxatidan
o‘tkazishni rad etish, shuningdek, ro‘yxatdan o‘tkazish muddatlarining buzilishi
yuzasidan sudga shikoyat qilishlari mumkin.
O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 44 - moddasida davlat
ro‘yxatiga oluvchi organ huquqiy shaxsni tashkil etish maqsadga muvofiq emas
degan vaj bilan davlat ro‘yxatiga olishni rad etishi mumkin emasligi ko‘rsatilgan.
O‘zbekiston Respublikasi «Tadbirkorlik faoliyati erkinligining kafolatlari
to‘g‘risida»gi Qonunning 11 - moddasi 3-qismida ariza beruvchi mansabdor
shaxslarning g‘ayriqonuniy harakatidan norozi bo‘lgan yoki ro‘yxatdan o‘tkazish
muddatlari buzilgan taqdirda u belgilangan tartibda sudga murojaat qilishga haqli
ekani belgilab qo‘yilgan. Sud ariza beruvchini davlat ro‘yxatidan o‘tkazishni rad
etish yoki ro‘yxatdan o‘tkazish muddatini buzish haqidagi da’vo arizalarini
ko‘rishda har bir ishning holatiga, birinchidan, davlat ro‘yxatidan o‘tkazishni rad
etish hamda ro‘yxatdan o‘tkazish muddatini buzish holatiga baho berib, yyetkazilgan
zarar, shu jumladan, ariza beruvchiga yetkazilgan ma’naviy zarar mutanosibligi va
ularni undirish va qoplash miqdorlari oqilona bo‘lishligini
ta’minlashi lozim. Jamiyatning qayta ro‘yxatdan o‘tkazilishi faqat qonun hujjatlarida
belgilangan hollardagina amalga oshiriladi.
Aksiyadorlik jamiyati davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgan sanadan e’tiboran
uzog‘i bilan olti oygacha bo‘lgan muddatda jamiyat aksiyadorlarining umumiy
yig‘ilishi to‘g‘risidagi, kuzatuv kengashi to‘g‘risidagi va ijroiya organi
to‘g‘risidagi, faoliyat tartibini, huquq va majburiyatlarini, shuningdek, aksiyadorlik
jamiyatining ko‘rsatilgan boshqaruv organlari tomonidan qarorlar qabul qilish
tar ј ibotini belgilovchi nizomlarni tayyorlashi va aksiyadorlarning umumiy
yig‘ilishida tasdiqlashi kerak. Aksiyadorlik jamiyatini boshqarish aksiyadorlarning
umumiy yig‘ilishi, kuzatuv kengashi va ijroiya organi tomonidan amalga oshiriladi.
Aksiyadorlarning umumiy yig‘ilishi jamiyatni boshqarishning oliy organi
hisoblanadi.
«Aksiyadorlik jamiyatlari» to‘g‘risidagi qonunda jamiyat har yili aksiyadorlarning
umumiy yig‘ilishini o‘tkazishi shart qilib belgilab qo‘yilgan. Aksiyadorlarning
umumiy hisobot yig‘ilishi jamiyat nizomida belgilangan muddatlarda, ammo moliya
yili tugaganidan keyin ko‘pi bilan olti oy ichida o‘tkaziladi. Aksiyadorlarning
umumiy hisobot yig‘ilishida jamiyatning yillik hisoboti va aksiyadorlar umumiy
yig‘ilishining vakolatlari ko‘rib chiqiladi. Aksiyadorlar umumiy yig‘ilishining
vakolatlariga quyidagilar kiradi:
 jamiyat nizomiga o‘zgarishlar va qo‘shimchalar kiritish yoki jamiyatning
yangi tahrirdagi nizomini tasdiqlash;
 jamiyatni qayta tashkil etish;
 jamiyatni tugatish, tugatish komissiyasini tayinlash hamda oraliq va yakuniy
tugatish balanslarini tasdiqlash; jamiyat kuzatuv kengashining miqdor tarkibini
belgilash, uning a’zolarini saylash va ularning vakolatlarini muddatidan ilgari
to‘xtatish;

 e’lon qilingan aksiyalarning eng ko‘p miqdorini belgilash;
 jamiyatning nizom fondini ko‘paytirish;
 jamiyatning nizom fondini kamaytirish;
 o‘z aksiyalarini qaytarib sotib olish;
 agar jamiyat nizomiga ko‘ra jamiyat ijroiya organini tuzish (saylash,
tayinlash, yollash va.h.k.), uning vakolatlarini muddatidan ilgari
to‘xtatish jamiyat kuzatuv kengashi vakolatlariga kiritilmagan bo‘lsa, ana
shu masalalarni hal qilish;
 jamiyat taftish komissiyasining a’zolarini saylash va ularning vakolatlarini
muddatidan ilgari to‘xtatish;
 jamiyatning auditorini tasdiqlash;
 jamiyatning yillik hisobotlarini, buxgalteriya balanslarini, foyda va
zararlarning hisob varag‘ini tasdiqlash, uning foyda va zararlarini
taqsimlash.
Aksiyadorlar umumiy yig‘ilishini olib borish tartibi bo‘yicha aksiyadorlar
umumiy yig‘ilishi tomonidan qaror qabul qilish tartibi jamiyat nizomida yoki
aksiyadorlar umumiy yig‘ilishining qarori bilan tasdiqlangan jamiyatning hujjatlarida
belgilab qo‘yiladi.
Aksiyadorlarning umumiy yig‘ilishi kun tartibiga kiritilmagan masalalar
bo‘yicha qaror qabul qilishga haqli emas. Aksiyadorlar umumiy yig‘ilishida qabul
qilingan qarorlar, shuningdek ovoz berish yakunlari «Aksiyadorlik jamiyatlari»
to‘g‘risidagi qonunda va jamiyat nizomida nazarda tutilgan tartib hamda
muddatlarda aksiyadorlar e’tiboriga yetkaziladi, biroq bu muddat ana shu qarorlar
qabul qilingan sanadan e’tiboran 45 kundan oshmasligi kerak. Agar aksiyador uzrli
sabablarga ko‘ra aksiyadorlar umumiy yig‘ilishida ishtirok etmagan yoki bunday
qaror qabul qilinishiga qarshi ovoz bergan bo‘lsa, u aksiyadorlarning umumiy
yig‘ilishida qabul qilingan qaror ustidan sudga shikoyat qilishga haqlidir.
Aksiyadorlar umumiy yig‘ilishida ishtirok etish huquqiga ega bo‘lgan
aksiyadorlarning ro‘yxati esa reestrning jamiyat kuzatuv kengashi belgilaydigan
sanaga doir ma’lumotlar asosida tuziladi. Aksiyadorlar umumiy yig‘ilishida
ishtirok etish huquqiga ega bo‘lgan aksiyadorlarning ro‘yxatini tuzish sanasi
aksiyadorlarning umumiy yig‘ilishini o‘tkazish to‘g‘risida qaror qabul qilingan
sanadan oldin va umumiy yig‘ilish o‘tkaziladigan sanadan 60 kundan oldin
belgilanishi ta’qiqlanadi. Aksiyadorlarning umumiy yig‘ilishini o‘tkazish
to‘g‘risidagi
xabar aksiyadorlarga ularning nomiga yozma xabarnoma yuborish va matbuotda
tegishli axborot e’lon qilish orqali ma’lum qilinadi. Jamiyat umumiy yig‘ilish
o‘tkazish haqida aksiyadorlarni ommaviy axborot vositalari orqali qo‘shimcha
xabardor qilishi mumkin. Umumiy yig‘ilish o‘tkazilishi to‘g‘risida aksiyadorlarga
xabar qilish muddati jamiyat nizomida belgilab qo‘yilgan.
Aksiyadorlar umumiy yig‘ilishini o‘tkazish to‘g‘risidagi xabarda quyidagilar
o‘z ifodasini topishi mumkin:
 Jamiyatning nomi va joylashgan manzili;

 Aksiyadorlar umumiy yig‘ilishi o‘tkaziladigan sana, vaqt va joy;
 Umumiy yig‘ilishda qatnashish huquqiga ega bo‘lgan aksiyadorlar
ro‘yxati tuzilgan sana;
 Umumiy yig‘ilishning kun tartibiga kiritilgan masalalar;
 Umumiy yig‘ilishni o‘tkazishga tayyorgarlik ko‘rishda aksiyadorlarga
taqdim etilishi lozim bo‘lgan axborot bilan aksiyadorlarni tanishtirish
tarkibi kuzatuv kengashi.
Jаmiyatni qayta tаshkil etish va tugаtish
Jamiyatni qayta tashkil etish Аktsiyadorlar umumiy yig ilishining qaroriga ko ra ʼ ʼ
qo shib yuborish, qo shib olish, bo lish, ajratib chiqarish va o zgartirish shaklida
ʼ ʼ ʼ ʼ
amalga oshiriladi. Jamiyat qonun hujjatlarida belgilangan tartibda qayta tashkil
etilishi mumkin.
Jamiyatning tugatilishi huquq va majburiyatlarni huquqiy vorislik tartibida boshqa
shaxslarga o tkazmagan holda, Jamiyat faoliyatini tugatishga sabab bo ladi. Jamiyat
ʼ ʼ
qonun hujjatlarida belgilangan tartibda tugatilishi mumkin.
3.Sanoat korxonalarning samarali faoliyat yuritishida davlatning roli
Har bir korxona rivojlanishi uchun davlat ham bir tanu jon bo’lib korxona rivoji
uchun o’z hissasini qo’shadi. Ya’ni qonunda belgilangan tartib korxona uchun

Ushbu Ustav O zbekiston Respublikasining «Аktsiyadorlik jamiyatlari va ʼ
aktsiyadorlarning huquqlarini himoya qilish to g risida»gi Qonuni va boshqa qonun
ʼ ʼ
hujjatlari asosida ishlab chiqilgan bo’ladi. Davlat har tomonlama qonun doirasida
sanoat korxonasi rivojlanishi uchun barcha kerakli xom ashyo, energiya,gaz va
boshqa mahsulotlar bilan ta’minlaydi. Misol uchun quyidagi terminni keltiramiz:

Ishlab chiqariladigan maxsulot tannarxini pasaytirish
chora tadbirlari
mln. so‘md
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 4.03.2015 yildagi PF-4707
sonli Farmoniga ko‘ra korxonada modernizatsiyalash va qayta jixozlash
ishlari amalga oshiriladi Buning moliyaviy manbali sifatida O‘zbekiston Respublikasi
Prezidentining 28.04.2015 yildagi “Iqtisodiyotda xususiy mulkning ulushi va
ahamiyatini oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-2340-sonli qaroriga
asosan qo‘shimcha chiqarilgan aksiyalarni salohiyatli xorijiy investorga
sotishdan tushgan valyuta mablag‘lari, korxonaning o‘z mablag‘lari
hisoblanadi.
2020 yilning oxiriga kadar korxonani modernizatsiyalash va qayta
jixozlash xamda investitsion dasturiga ko‘ra:
1. Toster uskunasi sotib olib o‘rnatish ishlariga 240 ming doll
2. Yangi turdagi kichik(mini yog ishlab chiqarish tizimini tashkil etish
12600 mln.sum.
3.Bug‘ qozon sexiga yangi zamonaviy bug‘-qozonini o‘rnatish 5040 mln.sum.
4. .2020 yilda korxonani mavsumiy kapital ta’mirlash ishlarini
bajarish uchun 800 mln. so‘m mablag‘ ajratish belgilab berilgan.
"Qarshi yog‘-ekstraksiya" AJ ijro organi – boshqaruvi faoliyatining
samaradorligini baholash O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar

Mahkamasining 28.07.2015 yildagi 207-sonli qarori bilan belgilangan
mezonlar asosida tashkil etiladi.
"Qarshi yog‘-ekstraksiya" AJ uchun bu mezonlar quyidagicha:
"Qarshi yog -ekstraktsiya" ochiq aktsiyadorlik jamiyati Qashqadaryo viloyati ʼ А dliya
boshqarmasi tomonidan 1994 yilning 16 dekabrida 352-sonli reestr raqami bilan
davlat ro yxatidan o tkazilgan. "Qarshi yog-ekstraksiya" Ozbekiston-Amerika
ʼ ʼ
qoshma korxonasi ochiq aktsiyadorlik jamiyati "Qarshi yog -ekstraktsiya" ochiq
ʼ
aktsiyadorlik jamiyatini qayta tashkil qilish tartibida aktsiyadorlarning navbatdan
tashqari umumiy yig ilishining 2003 yil 5 avgustdagi 15-sonli yig ilish bayonnomasi
ʼ ʼ
qaroriga muvofiq tashkil etilgan. "Qarshi yog-ekstraksiya" Ozbekiston-Amerika
qoshma korxonasi ochiq aktsiyadorlik jamiyati Qashqadaryo viloyati Аdliya
boshqarmasi tomonidan 2003 yil 5 avgustda 002054-sonli reestr raqami bilan davlat
ro yxatidan o tkazilgan. "Qarshi yog-ekstraksiya" aksiyadorlik jamiyati (bundan
ʼ ʼ
buyon - Jamiyat) aktsiyadorlarning navbatdan tashqari umumiy yig ilishining 2010
ʼ

yil 13 noyabrdagi yig ilish bayonnomasi qaroriga muvofiq «Xorijiy sarmoyalar ʼ
ishtirokidagi korxonalarga beriladigan qo shimcha rag batlantirish omillari va
ʼ ʼ
imtiyozlar to g risida»gi O zbekiston Respublikasi Prezidentining 1996 yil 30
ʼ ʼ ʼ
noyabrdagi PF-1652-son Farmoniga asoslangan holda, "Qarshi yog-ekstraksiya"
Ozbekiston-Amerika qoshma korxonasi OАJni qayta tashkil qilish tartibida tashkil
etilgan. Jamiyat "Qarshi yog-ekstraksiya" Ozbekiston-Amerika qoshma korxonasi
ochiq aktsiyadorlik jamiyatining huquq va majburiyatlari bo yicha huquqiy voris
ʼ
hisoblanadi.
Jamiyat o z faoliyatini O zbekiston Respublikasi Fukarolik kodeksi, «Аktsiyadorlik
ʼ ʼ
jamiyatlari va aktsiyadorlarning huquqlarini himoya qilish to g risida»gi Qonuni va
ʼ ʼ
boshqa me yoriy-huquqiy hujjatlarga muvofiq olib boradi. Jamiyatning to liq firma
ʼ ʼ
nomi: o zbek tilida: lotin alifbosida - “Qarshi yog-ekstraksiya" aksiyadorlik jamiyati;
ʼ
kirill alifbosida – «Qarshi yog -ekstraktsiya» aktsiyadorlik jamiyati; rus tilida:
ʼ
aktsionernoe obщestvo "Qarshi yog-ekstraksiya"; ingliz tilida: «"Qarshi yog-
ekstraksiya"» Joint Stock Company. Jamiyatning qisqartirilgan firma nomi: o zbek
ʼ
tilida: lotin alifbosida - "Qarshi yog-ekstraksiya" АJ; kirill alifbosida - «Qarshi yog -
ʼ
ekstraktsiya» АJ; rus tilida: АO "Qarshi yog-ekstraksiya"; ingliz tilida: "Qarshi yog-
ekstraksiya" JSC.
Jamiyat davlat ro yxatidan o tkazilgan paytdan e tiboran yuridik shaxs maqomiga ega
ʼ ʼ ʼ
bo ladi. Jamiyat cheklanmagan muddatga tuziladi.
ʼ
Jamiyat yuridik shaxs bo lib, u o z mustaqil balansida hisobga olinadigan alohida
ʼ ʼ
mol-mulkka, shu jumladan o zining ustav fondiga berilgan mol-mulkka ega bo ladi,
ʼ ʼ
o z nomidan mulkiy va shaxsiy nomulkiy huquqlarni olishi hamda amalga oshirishi,
ʼ
zimmasiga majburiyatlar olishi, sudda da vogar va javobgar bo lishi mumkin.
ʼ ʼ
Jamiyat o zining firma nomi davlat tilida to liq yozilgan hamda joylashgan yeri
ʼ ʼ
ko rsatilgan yumaloq muhrga ega bo ladi. Jamiyat o zining nomi yozilgan shtamp va
ʼ ʼ ʼ
blankalarga, o z timsoliga, shuningdek belgilangan tartibda ro yxatdan o tkazilgan
ʼ ʼ ʼ
tovar belgisiga hamda fuqarolik muomalasi ishtirokchilarining, tovarlarning,
ishlarning va xizmatlarning xususiy alomatlarini aks ettiruvchi boshqa vositalarga ega
bo lishga haqli. Muhrda bir vaqtning o zida firmaning nomi boshqa istalgan tilda
ʼ ʼ
ham ko rsatilishi mumkin.
ʼ
Jamiyatning joylashgan yeri u davlat ro yxatidan o tkazilgan joyga ko ra belgilanadi.
ʼ ʼ ʼ
Jamiyatning joylashgan yeri (pochta manzili): 180106, O zbekiston Respublikasi,
ʼ
Qashqadaryo viloyati, Qarshi shahri, Navoiy shoh ko chasi, 1-uy.
ʼ
Elektron pochta manzili: karshimez@mail.ru Jamiyatning rasmiy veb-sayti:
qarshiyog.uz Jamiyat o zining joylashgan yeri (pochta manzili) va elektron pochta
ʼ
manzili o zgarganligi to g risida yuridik shaxslarni davlat ro yxatidan o tkazuvchi
ʼ ʼ ʼ ʼ ʼ

organlarni yozma bildirish yuborish yo li bilan, aktsiyadorlarni esa ommaviy axborot ʼ
vositalarida e lon berish yo li bilan xabardor etishi shart.
ʼ ʼ
Jamiyat O zbekiston Respublikasi hududida va uning tashqarisida bank
ʼ
hisobvaraqlarini ochishga haqli.
Jamiyat o z majburiyatlari yuzasidan o ziga tegishli barcha mol-mulk bilan javobgar
ʼ ʼ
bo ladi. Аktsiyadorlar Jamiyatning majburiyatlari yuzasidan javobgar bo lmaydi va
ʼ ʼ
uning faoliyati bilan bog liq zararlarning o rnini o zlariga tegishli aktsiyalar qiymati
ʼ ʼ ʼ
doirasida qoplash tavakkalchiligini o z zimmasiga oladi. Аktsiyalarning haqini to liq
ʼ ʼ
to lamagan aktsiyadorlar Jamiyatning majburiyatlari yuzasidan o zlariga tegishli
ʼ ʼ
aktsiyalar qiymatining to lanmagan qismi doirasida solidar javobgar bo ladi. Jamiyat
ʼ ʼ
o z aktsiyadorlarining majburiyatlari yuzasidan javobgar bo lmaydi. Davlat va uning
ʼ ʼ
organlari Jamiyatning majburiyatlari yuzasidan javobgar bo lmaydi, xuddi
ʼ
shuningdek Jamiyat ham davlat va uning organlarining majburiyatlari yuzasidan
javobgar bo lmaydi.
ʼ
Jamiyat filiallar tashkil etishga va vakolatxonalar ochishga haqli.
Jamiyat qonun hujjatlariga muvofiq aktsiyadorlik jamiyati yoki mas uliyati
ʼ
cheklangan jamiyat shaklidagi sho ba va tobe xo jalik jamiyatlariga ega bo lishi
ʼʼ ʼ ʼ
mumkin.
Jamiyat korxonalar, tashkilotlar va boshqa tijorat tuzilmalarini tashkil etishda qonun
hujjatlarida belgilangan tartibda qatnashish huquqiga ega. Jamiyat, shuningdek
notijorat tashkilotlarda ishtirok etishi mumkin.
Quyidagilar Jamiyat faoliyatining asosiy vazifalari va yo nalishlari hisoblanadi:
ʼ
qishloq xo jalik mahsulotlarini sanoat yo li bilan qayta ishlab, shrot, sheluxa, barcha
ʼ ʼ
turdagi o simlik va danak yog lari ishlab chiqarish, tozalangan va dezodaratsiya
ʼ ʼ
qilingan o simlik yog ini ekologik toza idishlarga qadoqlash va sotish;
ʼ ʼ
- qishloq xo jalik va oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish, tayyorlash, qayta
ʼ
ishlash, saqlash, sotib olish va sotish
; - xalq iste moli mollari ishlab chiqarish va sotish; - ishlab chiqarish- texnik
ʼ
xarakterdagi mahsulotlarni ishlab chiqarish;
- ulgurji va chakana savdo hamda savdo - vositachilik faoliyatini amalga oshirish; -
tijorat va vositachi magazinlari tarmoqlarini ochish;
- umumiy ovqatlanish nuqtalarini tashkil qilish;
- qurilish, qurilish - montaj, qurilish - ta mirlash va boshqa pudrat ishlarini olib
ʼ
borish;
- qurilish materiallari ishlab chiqarish

; - ko rgazmalar, festivallar, kimoshdi savdolari uyushtirish va o tkazish; - ʼ ʼ
mehmonxona, reklama, marketing, dilerlik va distribьyutorlik, maishiy va kommunal
xizmatlar ko rsatish;
ʼ
- dorixonalar tarmog ini tashkil etish va dori darmonlar ishlab chiqarish;
ʼ
- qonunda belgilangan tartibda yerdan va boshqa tabiiy resurslardan foydalanish; -
tashqi iqtisodiy faoliyatni amalga oshirish;
- yoqilg i quyish shaxobchalarini tashkil etish, neftь va neftь mahsulotlari savdosini
ʼ
tashkil etish;
- avtomobillarga texnik xizmat ko rsatishni tashkil qilish;
ʼ
- transport va ekspeditorlik xizmatlari ko rsatish;
ʼ
- Jamiyat qoshida soya ekinini yetishtirish agrotexnologiyasini takomillashtirish,
mahalliy selektsiya va urug chiligini rivojlantirish, ilg or fan-texnika yutuqlarini joriy
ʼ ʼ
etish hamda xorijiy soya navlarini respublikaning turli tuproq-iqlim sharoitlarida
sinash, yuqori hosildor navlarni mahalliylashtirish, soya ekin maydonlaridan yuqori
hosil olinishga erishish maqsadida Soya selektsiyasi, urug chiligi, uni yetishtirish
ʼ
agrotexnikasi va qayta ishlashni rivojlantirish bo yicha ilmiy-texnik markazi (keyingi
ʼ
urinlarda
- Ilmiy-texnik markazi) tashkil etiladi; - Ilmiy-texnik markaz faoliyatining asosiy
maqsad va vazifalari, huquq va majburiyatlari hamda faoliyatining boshqa
me yorlarini tartibga soluvchi normalar jamiyatning boshqaruv organi tomonidan
ʼ
o rnatilgan tartibda tasdiqlangan “Ilmiy-texnik markazi to g risidagi nizom”da
ʼ ʼ ʼ
belgilanadi
; - Ilmiy-texnik markazning xodimlari soni jamiyatning tashkiliy tuzilmasida
belgilangan miqdorda bo lib, ular tegishli oliy ma lumotga ega bo lgan (texnik
ʼ ʼ ʼ
xodimlari bundan mustasno) malakaliy mutaxassis kadrlardan iborat bo ladi;
ʼ
- Ilmiy texnik markaz faoliyati jamiyatning mablag lari hisobidan moliyalashtiriladi.
ʼ
2.3. Jamiyat yuqorida ko rsatilgan faoliyat turlaridan tashqari tadbirkorlik
ʼ
faoliyatining qonunchilikka zid kelmaydigan boshqa turlari bilan shug ullanishi
ʼ
mumkin.
2.4. Maxsus ruxsatnoma (litsenziya) talab qilinadigan faoliyat turlari tegishli
ruxsatnoma (litsenziya) olingandan so ng amalga oshiriladi.
ʼ
2.5. Jamiyatning tashqi iqtisodiy faoliyati qonun hujjatlarida belgilangan tartibda
amalga oshiriladi.
Ushbu Ustavda aks ettirilmagan masalalar O zbekiston Respublikasining
ʼ
«Аktsiyadorlik jamiyatlari va aktsiyadorlarning huquqlarini himoya qilish

to g risida»gi Qonuni va boshqa me yoriy-huquqiy hujjatlar bilan tartibga solinadi. ʼ ʼ ʼ
Bu esa ishlab chiqarish samaradorligina ya’nada oshiradi.
4. Sanoat korxonalarning UMUMIY VA ALOHIDA BELGILARI tavsifi
Bozor iqtisodiyoti sharoitida qishloq xo‘jaligining samaradorligi ko‘p jihatdan
boshqa
iqtisodiyot tarmoqlarining ishlab chiqarish faoliyati bilan bog‘liq ekan. Chunki, bir
tarmoqning pirovard mahsuloti boshqa bir tarmoq uchun ishlab chiqarish vositasi
yoki xom ashyosi bo‘lib xizmat qiladi va uning tarmoq uchun birlamchi qayta ishlash
yoki mahsulotni iste’molchiga yetkazib berish xizmatini yuzaga keltiradi. Bu esa o’z
navbatida sanoat korxonalarining umumiy va alohida belgilari bilan ifodalanadi.
Sanoat bilan qishloq xo‘jaligi tarmoqlari o‘rtasidagi bunday aloqadorlik negizida,
organik
jihatdan aloqador bo‘lgan va yagona pirovard maqsadga qaratilgan agrosanoat
majmuasi vujudga kelishini taqozo etadi. Demak, agrosanoat majmuasi vujudga
kelishining asosiy sababi bir tomondan, o‘zaro bog‘liq bo‘lgan tarmoqlar ishlab
chiqarish munosabat-larining takomillashuvi bo‘lsa, boshqa tomondan, ijtimoiy
mehnat taqsimotining mavjudligidir.
Shular negizida shakllangan agrosanoat majmuasining asosiy ijtimoiy-iqtisodiy
maqsadi: mamlakatning oziq-ovqat muammosini hal qilish va unga bo‘lgan
iste’molni ilmiy asoslangan meyorlarga yaqin-lashtirish; aholini qishloq xo‘jaligi
xom ashyosidan tayyorlanadigan oziq-ovqat bo‘lmagan tovarlarga bo‘lgan talabini
qondirish; agrosanoat majmuasi korxonalarini rivojlantirishning intensiv shakliga
o‘tkazish va shu asosda pirovard mahsulot ishlab chiqarishni o‘stirishni ta’minlash;
barcha tarmoq va korxonalarda mavjud resurslar salohiyatidan foydalanishni
yaxshilash va shu asosda ishlab chiqarish samaradorligini oshirish; tashqi savdo
oboroti tuzilmasini, oziq-ovqat mahsulotlarini ko‘proq chetga chiqarish hisobiga
o‘zgartirishdan iborat. Maqsad majmuaning samarali tarkibining shakllanishini talab
etadi. Demak, agrosanoat majmuasi- bu qishloq xo‘jaligi mahsulotini yetishtirish, uni
yig‘ishtirib olib saqlash, qayta ishlash va iste’molchiga
sifatli holda yetkazib berish bilan shug‘ullanuvchi iqtisodiyot tarmoqlarining o‘zaro
manfaatli majmuasidir.
Qishloq xo‘jaligida yetishtirilgan mahsulotlarni tayyorlaydigan (sotib oladigan),
dastlabki
yoki to‘liq qayta ishlaydigan va tayyor mahsulotlarni iste’molchilarga yetkazib
beradigan
(sotadigan) barcha tarmoq va korxonalar agrosanoat majmuasining 3-sohasini tashkil
etadi. Bularga: paxta tozalash zavodlari, konserva zavodlari, pillani qayta ishlash

fabrikalari, sut va go‘shtni qayta ishlash korxonalari, yog‘-moy ishlab chiqarish
korxonalari, meva sharbatlari, vino, kon’yak kabi mahsulotlar ishlab chiqaruvchi
zavodlar, muzxona (xolodilnik) va tayyor mahsulotni iste’molchilarga yetkazib
beruvchi korxonalar kiradi. Bu soha murakkab tarkibga ega. Har bir mahsulot turi
yoki bir-birini to‘ldiruvchi mahsulotlar bo‘yicha agrosanoat majmuasining o‘z
korxonalari mavjud. Albatta, ayrim mahsulotlarni respublikada chuqur qayta ishlash
darajasi yuqori emas. Masalan, respublika qishloq xo‘jaligining asosiy ekin turlaridan
biri bo‘lgan paxta xomashyosining 100 foizi dastlabki qayta ishlashdan o‘tadi.
Dastlabki qayta ishlangan paxtaning 14-16 foizigina respublikada ikkilamchi va
chuqur qayta ishlanadi. Natijada, paxtadan juda kam miqdorda yarim tayyor va
tayyor oxirgi tovarlar ishlab chiqariladi. Bu borada qilinadigan ishlar hajmi katta.
Agrosanoat majmuasi 3- sohasining ahamiyati har qanday davlat iqtisodiyoti uchun
beqiyos. O‘zbekiston Respublikasi iqtisodiyotida bu sohaning salmog‘i ayniqsa
yuqori. Mamlakat mehnat resurslarining 22 foizidan ko‘prog‘i shu tarmoqlarda band.
Yalpi ichki mahsulotning 23 foizga yaqini shu tarmoqlarda yetishtiriladi. Qishloq
xo‘jaligida yetishtirilayotgan mahsulotlarning nobud bo‘lmasligi avvalo shu
tarmoqlar rivojiga bog‘liq. Agrosanoat majmuasi mahsulotlari eksport salohiyatini
oshirish ham asosan shu tarmoqlarning rivojlanish darajasi bilan belgilanadi. Ular
aholini yuqori sifatli mahsulotlar, ish joylari bilan ta’minlashda ham alohida o‘rin
tutadi. Mamlakat aholisining moddiy turmush darajasini oshirishda qishloq xo‘jaligi
mahsulotlarini tayyorlovchi, qayta ishlovchi va tayyor mahsulotlarni sotuvchi
tarmoqlar va xizmatlarning ahamiyati beqiyos. Bu tarmoqlarni rivojlantirish
mamlakatda ishsizlikka barham berish imkoniyatlarini kengaytiradi,
yetishtirilayotgan qishloq xo‘jaligi mahsulotlari nobud bo‘lishining oldini oladi.
Ayrim ma’lumotlarga ko‘ra, hozirgi kunda yetishtirilayotgan ba’zi turdagi qishloq
xo‘jaligi mahsulotlarining 30 foizgachasi nobud bo‘lmoqda. Buning asosiy
sabablaridan biri agrosanoat majmuasi 3- sohasining yetarli darajada
rivojlanmaganligidadir. Ma’lumki, har bir tarmoqning rivojlanishida o‘ziga xos
xususiyatlari mavjud bo‘lib, uni boshqalari bilan qo‘shish mumkin emas. Shuning
uchun ham alohida hududlar va alohida tarmoqlarda agrosanoat majmuasi shaklida
tarmoq majmualarining roli turlicha bo‘ladi. Xalq xo‘jaligi agrosanoat majmuasi
nimani o‘z ichiga olsa, tarmoq majmualari ham o‘shani o‘z ichiga oladi, lekin faqat
qishloq xo‘jaligining ma’lum tarmog‘iga tadbiq qilgan holda tashkil topadi. Demak
ularni e’tiborga olgan holda mamlakat, hudud hamda viloyat miqyosida
ixtisoslashgan agrosanoat majmuasi shakllanishi mumkin ekan. Masalan,
g‘allachilikka, paxtachilikka, sabzavotchilikka, bog‘dorchilikka va boshqalarga
ixtisoslashgan. Ixtisoslashgan agrosanoat
majmuasining tarkibini uning maqsadi belgilaydi. Shularni e’tiborga olgan holda
paxtachilik agrosanoat majmuasining tarkibini bir tizimda shakllantirish maqsadga
muvofiqdir. Butun xalq xo‘jaligidagi kabi, paxtachilik agrosanoat majmuasida ham
samaradorlik unga kiruvchi pastdagi zvenolarning samaradorligi bilan aniqlanadi.

Bunday bog‘liqlik ular o‘rtasidagi barqaror rivojlanishni ta’minlaydi va respublika
agrosanoat majmuasi boshqa tarmoqlarining samaradorligini oshirishga hissa
qo‘shadi. O‘zbekistonda dehqonchilikning yetakchi tarmog‘ini paxtachilik tashkil
etadi. Paxtachilikning asosiy mahsuloti paxta xom ashyosi, uning tolasi, chigiti va
paxta moyidir. 1 tonna paxta xom ashyosidan o‘rtacha 320-350 kg tola (3500 m.kv
gazlama), 10 kg momiq, 620 kg chigit olinadi. O‘z navbatida 620 kg chigitdan
o‘rtacha 110 kg moy, 225 kg kunjara, 175 kg sheluxa, 35 kg momiq, 30 kg tuk (kalta
momiq) chiqadi. Olimlarning hisob-kitoblariga ko‘ra umuman olganda, g‘o‘zadan
olinadigan mahsulotlar asosida sanoat usulida 1200 dan ko‘proq turli mahsulotlar
ishlab chiqarish mumkin.
Bundan tashqari o’simlik moylarini ishlab chiqarish korxonalarini oladigan bo’lsak
“ Yog‘-moy sanoat” uyushmasi tarkibiga kiruvchi aksionerlik jamiyatlari, korxonalar
va tashkilotlar
RO‘YXATI
“Yangiyo‘l yog‘-moy kombinati” ochiq turdagi aksionerlik jamiyati
Kattaqo‘rg‘on yog‘-moy kombinati
“Buxoro yog‘-ekstraksiya zavodi” ochiq turdagi aksionerlik jamiyati
“Qarshi yog‘-ekstraksiya zavodi” ochiq turdagi aksionerlik jamiyati
Qo‘qon yog‘-moy kombinati ochiq turdagi aksionerlik jamiyati
“Farg‘ona yog‘-moy kombinati” ochiq turdagi aksionerlik jamiyati
Andijon yog‘-moy kombinati ochiq turdagi aksionerlik jamiyati
Asaka yog‘-ekstraksiya zavodi
Uchqo‘rg‘on yog‘-ekstraksiya zavodi
Namangan yog‘-ekstraksiya zavodi
“Toshkent yog‘-moy kombinati” ochiq turdagi aksionerlik jamiyati
“Surxonoziqovqatsanoat” birlashmasi
“Guliston yog‘-ekstraksiya zavodi” ochiq turdagi aksionerlik jamiyati
Koson yog‘-ekstraksiya zavodi ochiq turdagi aksionerlik jamiyati
Kogon yog‘-ekstraksiya zavodi
“Xo‘jayli yog‘ zavodi” ochiq turdagi aksionerlik jamiyati
“Chimboy yog‘ zavodi” ochiq turdagi aksionerlik jamiyati
“Beruniy yog‘ zavodi” ochiq turdagi aksionerlik jamiyati
Urganch yog‘-moy kombinati
“Samarqand tamaki-fermentlash zavodi” ochiq turdagi aksionerlik jamiyati
“Urguttamakifermsanoat” ishlab chiqarish birlashmasi ochiq turdagi
aksionerlik jamiyati
“Toshkent tamaki fabrikasi” ochiq turdagi aksionerlik jamiyati
Toshkent mahsulot ta’minoti va uni sotish ixtisoslashtirilgan bazasi
Samarqand mahsulot ta’minoti va uni sotish ixtisoslashtirilgan bazasi
Urganch mahsulot ta’minoti va uni sotish ixtisoslashtirilgan bazasi
“Xo‘jayli mahsulot ta’minoti va uni sotish ixtisoslashtirilgan bazasi” ochiq
turdagi aksionerlik jamiyati

O‘zbekiston oziq-ovqat sanoati ilmiy-tadqiqot instituti
O‘zbekiston oziq-ovqat sanoati davlat loyihalash instituti
“O‘zorgoziqovqatsanoat” ishlab chiqarish birlashmasi
“Toshkent tajriba-mexanika zavodi” ochiq turdagi aksionerlik jamiyati
Ishlab chiqarish-texnika maqsadlaridagi mahsulotlarni komplektlash va
yetkazib berish bo‘yicha ixtisoslashtirilgan ishlab chiqarish korxonasi “Samo”
firmasi Oziq-ovqat xomashyosi va moddiy-texnika resurslari bilan ta’minlash
bo‘yicha ishlab chiqarish-muvofiqlashtirish markazi.
Bu korxonalar bir-biridan umumiy va alohida belgisi bilan ajralib turadi, so’zimning
isboti sifatida quyidagi «KOSON YOG’-EKSTRAKTSIYA» zavodi bilan tanishib
chiqamiz yuqorida aytilgan «Qarshi yog -ekstraktsiya» АJ tashkilotidan farqi ʼ
shundan iborat:
«KOSON YOG’-EKSTRAKTSIYA» Ochiq aktsiyadorlik jamiyati aksiyadorlar
navbatdan tashkari umumiy yigilishining 2010 yil 13 noyabrdagi 30-sonli «KOSON
YOG’-
EKSTRAKTSIYA» O‘zbekiston Amerika qo‘shma korxonasini ochiq aksiyadorlik
jamiyatiga
aylantirish to‘g‘risidagi qaroriga asosan tashkil topgan. Jamiyat avval Qashqadaryo
viloyati Adliya boshqarmasi tomonidan 1994 yil 30 dekabrda 384- raqam bilan davlat
ro‘yxatiga olingan.
Jamiyatning davlat tilidagi to‘liq rasmiy nomi:
«KOSON YOG’-EKSTRAKTSIYA» Ochiq aktsiyadorlik jamiyati;
Jamiyatning davlat tilidagi qisqartirilgan nomi:
«KOSON YOG’-EKSTRAKTSIYA» OAJ.
Jamiyatning asosiy faoliyat doirasi, iste’molchilarning manfaatlariga javob beradigan
mahsulotlarni (ishlarni, xizmatlarni) ishlab chiqarish, va turli faoliyat soxalarida
xizmatlarga extiyojlarini qondirish xisoblanadi.
O‘z faoliyatining maqsadiga erishish uchun Jamiyat quyidagi faoliyat turlarini
amalga oshiradi:
 barcha turdagi o‘simlik va danak yog‘larini kayta ishlab undan o‘simlik yog‘i,
shrot,
sheluxa va soapstok ishlab chiqarish, yog‘ maxsulotlarini qadoqlash va sotish;
 sovun maxsulotlari ishlab chiqarish va sotish;
 qishloq xo‘jalik, chorvachilik va oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish,
tayyorlash,
qayta ishlash, saqlash, sotib olish va sotish;
 xalq iste’moli mollari ishlab chiqarish va sotish;
 ishlab chiqarish-texnik xarakterdagi mahsulotlarni ishlab chiqarish;
 ulgurji va chakana savdo, hamda savdo-vositachilik faoliyatini amalga oshirish;

 yoqilgi quyish shaxobchalarini tashkil etish, neft mahsulotlari savdosini tashkil
etish;
 avtomobillarga texnik xizmat ko‘rsatishni tashkil qilish;
 transport va ekspeditorlik xizmatlari ko‘rsatish;
Jamiyat O‘zbekiston Respublikasining amaldagi qonunchiligida taqiqlanmagan
boshqa faoliyat turlarini ham amalga oshirishga haqlidir. Jamiyatning mol-mulki
unga mulk huquqi asosida tegishli bo‘lib, Jamiyat aksiyalarini joylashtirishdan
tushgan mablag‘lar, asosiy fondlar va aylanma mablag‘lar, ko‘char va ko‘chmas
mulklar, qimmatli qog‘ozlar, olingan daromad, qonun hujjatlari bilan taqiqlanmagan
boshqa asoslarda olingan boshqa mol-mulklardan tashkil topadi Jamiyat o‘z
faoliyatini muvofiqlashtirish, o‘z manfaatlarini ifoda etish va himoya qilish hamda
birgalikdagi dasturlarni amalga oshirish maqsadida uyushmalar (ittifoqlar) va o‘zga
birlashmalarda qatnashishi mumkin
Jamiyatning joylashgan manzili: O‘zbekiston Respublikasi, 180 800, Qashqadaryo
viloyati, Koson shahri, S.Umarov qo‘chasi, 1- uy.
Jamiyat ustav fondining miqdori 2 392 403 200 (ikki milliard uch yuz to‘qson ikki
million to‘rt yuz uch ming ikki yuz) so‘mni tashkil qiladi va nominal qiymati 2 200
(ikki ming ikki yuz) so‘m bo‘lgan 1 075 949 (bir million yetmish besh ming to‘qqiz
yuz qirq to‘qqiz) dona egasining nomi yozilgan oddiy va 11 507 (o‘n bir ming besh
yuz yetti) dona egasining nomi yozilgan imtiyozli aksiyalardan iborat. Endi
jamiyatning 2010-2013 yillar davomida ishlab chiqargan mahsulotlar dinamikasi
bilan tanishib chiqamiz va quyidagi jadvalda aks ettiramiz.
Jadval ma’lumotlaridan ko‘rinib turibdiki, korxona o‘simlik yog‘i ishlab chiqarish
hajmi

2010 yilda 17,6 ming tonnani tashkil etgan bo‘lsa, bu ko‘rsatkich 2013 yilda 16,4
ming tonnaga teng
bo‘lgan. Biroq tahlil qiliinayotgan yillarda o‘simlik yog‘i ishlab chiqarish hajmi 6,8
foizga yoki 1,2
ming tonnaga kamayganligini ko‘rish mumkin.shuningdek, sheluxa va shrot ishlab
chiqarish ham
tahlil qilinayotgan yillarda kamayganligin ko‘rish mumkin. Biroq xo‘jalik sovuni
ishlab chiqarish
hajmi 104,8 foizga oshganligini ko‘rish mumkin. Endi korxonada paxta chiqitidan
olinishi kerak bo‘ladigan mahsulotlar meyorlari bilan
tanishib chiqamiz va quyidagi jadvalda aks ettiramiz
Korxona umumiy va alohida belgilari texnologiyasi Germaniya davlatidan keltirilgan
va ishlash jarayonlari Qarshi yog’-ekstraksiya zavodidan farq qiladi.Koson yog’
zavodining Qarshi yog’ zavodidan asosiy farqi ulardagi ekstraktor ya’ni erituvchi
ta’sirida mahsulotdan yog’ olishda.Koson yog’ zavodida zamonaviy ‘ROTOR
KARUSELI ‘ ekstraktor bo’lsa Qarshi yog’ AJ da ND1250 ekstraktori ya’ni juda eski
texnologiya ular quvvati bilan farq qiladi.

Koson yog’ zavodida zamonaviy ‘ROTOR KARUSELI ‘ ekstraktor
Qarshi yog’ AJ da ND1250 ekstraktori sutkasiga 500t urug’ni ishlab chiqaradi.
Xulosa va takliflar
Har bir korxonada o‘z faoliyatini amalga oshirish uchun moddiy, mehnat, moliyaviy,
energetik va boshqa zaruriy resurslar mavjud bo‘lib, korxona ularga egalik qilish,
umumxalq mulkining unga tegishli bo‘lgan qismidan foydalanish va boshqarish
huquqiga ega. Ishlab chiqarish korxonalarining asosiy vazifasi aholini turli xalq
iste’moli mollariga, maishiy va madaniy xizmatlarga bo‘lgan talabini qondirishdan

iboratdir.Men kurs ishim bo’yicha korxonalarning ahvolini ya’ni texnologik
jarayonlarni o’rganish natijasida quyidagi xulosa keldim:
Ishlab chiqarish korxonasini xarakterlovchi asosiy belgilari uni tashkil etuvchi
tarkibiy qismlarning, ishlab chiqarishning texnikaviy birligi va korxonaning
iqtisodiy birligidir. Korxonaning ishlab chiqarish texnikaviy birligi deb, uning
barcha tarkibiy qismlarining bir-biri bilan ishlab chiqarish jarayonlarida ma’lum
ketma-ketligda bajarilishiga ko‘ra bog‘langanligi va bir-birini o‘zaro ta’minlashiga
aytiladi. Har bir korxona bir qator tarkibiy qismlar (sex, uchastka)dan iborat. Har
bir qism (sex, uchastka) xom ashyoni tayyor mahsulotga aylantirish jarayonining
ma’lum vazifalarini bajaradi. Ularning maqsadi ishlab chiqarish dasturini sifatli
bajarishga qaratilgandir.
Har qanday korxonaning maqsadi uning faoliyati asosida avvaldan o‘ylangan
pirovard natijaga erishishdir. Korxona o‘z oldiga ongli ravishda maqsad qo‘yib,
fikriy model yarata oladi va obyektiv sharoitlarni hisobga oladi.
Korxonalar o‘z maqsadlariga erishish uchun ma’lum vazifalarni bajaradilar.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida bu vazifalar:
- iste’molchilarning o‘sib kelayotgan talablariga muvofiq yuqori sifatli
mahsulotlar yetkazib berish;
- mehnat unumdorligini uzluksiz ravishda oshirib borish;
- mahsulot ishlab chiqarish va sotish;
- rejada belgilangan topshiriqlarni o‘z vaqtida va yuqori darajada bajarish;
- asosiy ishlab chiqarish fondlaridan unumli foydalanish;
- aylanma mablag‘lardan foydalanishni yaxshilash;
- xom ashyo, materiallardan tejamkorlik bilan foydalanish;
- muntazam ravishda mahsulot tannarxini pasaytirib, korxona rentabelligini
oshirishdan iborat;
Men ikkila korxonani o’rganish natijasida bir qancha kamchiliklarni yozib uni taxlil
qildim .Bu korxonalar mahsuloti bir xil ya’ni chigitdan yog’ ishlab chiqarish,bu
ularning birinchi kamchiligi,ikkinchisi qolgan mahsulotlardan ya’ni oqlovchi
tuproqdan qayta ishlash natijasida mikro va makro elementlarni olmasligi va bir
qancha shunga o’xshash kamchiligidadir.
Mening taklifim shundayki: Korxona o‘z faoliyati maqsadlarini ro‘yobga
chiqarishga o‘z mahsuloti,
ishlari va xizmatlariga bo‘lgan ehtiyojlarni qanoatlantirish hamda ana shu asosda
mehnat jamoasi a’zolarining ijtimoiy va iqtisodiy manfaatlarini hamda korxona mol-
mulki egasining manfaatlarini ta’minlash yo‘li bilan erishadi.
Bundan tashqari zamonaviy ishlab chiqarish ‘No’ananaviy urug’lardan yog’ ishlab
chiqarsa maqsadga muvofiq bo’ladi.

Foydalanadigan adabiyotlar ro`yxati
Asosiy adabiyotlar
1. Sh а rif х o’j ае v M., А bdull ае v Yo.T. “M е n е jm е nt” (d а rslik) T.: “O’zb е kist о n”,
2001 yil
2. G’.M. Q о sim о v “M е n е jm е nt” (d а rslik) T.: “O’zb е kist о n”, 2002 yil
3. B. Abdukarimov va boshqalar. “Korxona iqtisodiyoti”, darslik, Toshkent 2005 yil
4. А.Ортиқов Саноат иқтисодиёти. Дарслик. 405 б. Т. ТДИУ. 2004 й.
5. В.Й. Горфинкеля “Экономика предприятия” Москва, ЮНИТИ - 2001
6. О.И. Волкова “Экономика предприятия” Москва, ИНФРА-М - 2006
7. I.O. Ulashev Korxona iqtisodiyoti va menejment. O’quv qo‘llanma. 232 b.
Tafakkur-Bo‘stoni. 2013
8. Maxmudov E.X. Korxona iqtisodiyoti. Darslik 368 b. Fan va texnologiyalar.
2013 yil
Qо‘shimcha adabiyotlar
9. “Mulkchilik to’g’risida”gi O’zbekiston respublikasining Qonuni. O’zbekiston
respublikasi: qonunlar va farmonlar. – T., 1992 yil.
10. “Davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish to’g’risida”gi O’zbekiston
respublikasining Qonuni. – T., 1992 yil.
11. “Tadbirkorlik to’g’risida”gi Uzbekiston respublikasining Qonuni. – T., 1992
yil. 12.“Ijara to’g’risida”gi O’zbekiston respublikasining Qonuni. – T., 1998 yil.
13.“Aholini ish bilan ta'minlash to’g’risida”gi O’zbekiston respublikasining
Qonuni.- T.,1998 yil.
14. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2003 yil 30 oktabrdagi 476-
sonli qarori bilan tasdiqlangan «Namunaviy kontraktatsiya shartnomasi».
15. Sh.M.Mirziyoyev Erkin va faravon, demokratik O’zbeksiton davlatini
birgalikda barpo etamiz. O’zbeksiton Respublikasi Prezidenti lavozimiga kirishish
tantanali marsoimiga bag‘ishlangan Oliy majlis palatalarining qo‘shma majlisidagi
nutqi. Toshkent 2016 yil
16. Mirziyoyev Sh.M.“Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik
– har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak”. “Xalq so’zi”
gazetasi, 2017 yil 16 yanvar № 11 (6705)
17. Mirziyoyev Sh.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash yurt
tarqqiyoti va xalq faravonligining garovi. O’zbeksiton Respublikasi Konstitutsiyasi
qabul qilinganligining 24 yilligiga bag‘ishlangan tantanali marosimdagi ma’ruza.
2016 yil 7 dekabr.
18. Mirziyoyev Sh.M. Vazirlar Mahkamasining 2017 yil 7 fevralda bo’lib o’tgan
majlisida ma’ruzasidan “2017−2021 yillarda O’zbekistonni rivojlantirishning
harakatlar strategiyasi” “Xalq so’zi” gazetasi, 08.02.2017
19. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga
Murojaatnomasi. 2017 yil 22 dekabr

20. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga
Murojaatnomasi. 2018 yil 28 dekabr
21 O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga
Murojaatnomasi. 2020 yil 24 yanvar
3.3. Internet saytlari
22. www.gov.uz
23. www.stat.uz
24. www. soliq.uz
25. www. edu.uz
26. www. tsue.uz
27. www. tfi.uz
28. www.lex.uz

Korxonaning umumiy tavsifi va alohida belgilari dilshod

Sotib olish