Lishayniklar bo’limi - Botanika - Slaydlar

Dokument ma'lumotlari

Narxi	9000UZS
Hajmi	3.5MB
Xaridlar	1
Yuklab olingan sana	20 Noyabr 2023
Kengaytma	pptx
Bo'lim	Slaydlar
Fan	Botanika

Lishayniklar bo’limi

Sotib olish

L/O/G/OLishayniklar bo’limi

REJA:

1. Lishayniklar haqida umumiy tasnif.

2. Lishayniklarning tuzilishi va ko’payishi.

3. Lishayniklarning sistematikasi.

4. Lishayniklarning tarqalishi va tabiatda
tutgan o’rni.


Lishayniklar biologik nuqtai nazardan o’ziga
xos tuban o’simliklardir. Lishaynik 2ta
o’simlikning ya’ni zamburug’ va suvo’tining
simbioz yashashidan hosil bo’lgan murakkab
organizmlardir. Lishaynik qattanasining
asosiy qismini zamburug’ tashkil qilib u
o’zining gifasi bilan suvo’tini chirmab oladi.
Suvo’ti tarkibidagi xlorofil organik
moddalarni sintez qiladi,zamburug’ esa
suvo’tini suv va mineral moddalar bilan
taminlaydi. Undan tashqari zamburug’
suvo’tini quyosh nuridan himoya qilib turadi.

кораст талус листаст талус
жбунаст талус двојни талус

•
LISHAYNIKLAR TUZILISHI
Lishayniklar
qattanasining o’ziga xos
tuzilishi bilan farqlanadi.
Ko’pincha ularni yo’sinlar
bilan chalkashtirishadi.
Ular moxlardan ildiz va
poyasi yo’qligi, rangi
bilan farqlanadi. Ular
tashqi tuzilishiga ko’ra 3
guruhga ajratiladi.
Yopishqoq butasimon va
bargsimon lishayniklar.

Lishayniklar qattanasining anatomik
tuzilishi jihatidan 2 tipi tafovut qilinadi.
GOMEOMER
Fikobiont hujayralari
qattanada bir tekis
tarqalgan va ular ajratib
chiqaradigan shilimshiqda
hamma tarafga zamburug’
giflari o’tadi.
Kollema
leptogium GETEROME
R
Qattanasi
differensiyalashgan, 4
qatlam kuzatiladi, ustki
po’stloq, gonidial, o’rta va
ostki po’stloq.
Devor ksantoriyasi
Shishgan gipogimniya
Usneya
Alektoriya

Ko’payishi

Lishayniklar ko’payish vaqtida har ikkala
komponent ham bir biriga bog’liq bo’lmagan
holatda mustaqil ko’payish xususiyatiga ega.
Zamburug’lar spora hosil qilib undan gifalar
rivojlanadi va suvo’ti bilan lishaynikning
yabgi nusxasini hosil qiladi. Lishayniklar
ko’pincha vegetativ yo’l bilan ya’ni sorediya
va izideyalari orqali ko’payadi. Sorediylar
zamburug’ qattanasining gonidial qismidan
uzilib hosil bo’ladi. Qulay sharoitga tushib
yangi lishaynik tanasini hosil qiladi.

Klassifikatsiyasi

Yer yuzida 20 mingga
yaqin turi mavjud.
Lishayniklar
klassifikatsiyasi
zamburug’ belgilariga
asoslangan. Shunga
ko’ra 2 sinfga:

Xaltachali lishayniklar

Bazidiyali lishayniklar
bo’linadi.

•
Zamburug’ va suvo’tlarda
uchramaydigan maxsus hayot
formalarining mavjudligi.Morfologik
belgilar
•
Kompleks organizm sifatida maxsus
ko’payish usuli mavjudligi,
metabolizmning o’ziga xos tipiga
ega bo’lib juda sekinlik bilan o’sadiBiologik
belgilar
•
Maxsus ko’payish usulida faqat
lishayniklarga xos bo’lgan moddalar
hosil bo’ladiki, ular zamburug’ va
suvo’tlarda uchramaydi.Kimyoviy
belgilar

Tarqalishi va ekologiyasi

Lishayniklar havo
tozaligiga juda
ta’sirchan, tarkibida
ozgina oltingugurt
aralashmasi bo’lgan
gazlarga toqat
qilolmaydi. Shu sababli
ular yirik sanoat
shaharlarida umuman
uchramaydi biroq ular
juda yuqori (-60) va
juda past (-60)
haroratga ham bardosh
bera oladi.


Lishayniklar asosan
tundrada va baland
tog’larda keng
tarqalgan. Ko’proq
daraxtlarda toshlarda
devorlarda uchraydi.
Ular qurg’oqchilikka
juda jidamli, birinchi
yomgirdayoq jonlanadi.
Barcha oziq
elemantlarni havodan
ya’ni yog’ingarchilik va
changdan oladi.


Lishayniklarning tarqalish chegaralari ya’ni
areali xilma-xil ,nam va issiq zonalarda va
juda quruq zonalarda kam uchraydi. Ular
ichida keng arealga ega evrizor turlar,qisqa
arealga ega stenoxor turlar farqlanadi.
Tarqalishiga juda ko’p omillar sabab bo’ladi:
tashqi muhitning noqulay ta’siriga qarshi tura
olishi, juda tez va ko’p ko’payishi,
diasporalarning tarqalish uzoqligi va tezligi
hisoblanadi. Tarqalishiga tashqi omillardan
harorat, namlik va yorug’lik ta’sir ko’rsatadi.

Ahamiyati

Biogeotsenozlarning
avto-geterotrof
komponentlari sifatida
lishayniklar bir vaqtning
o’zida ham quyosh
energiyasini ham organik
va mineral moddalarni
parchalaydi. Boshqa
o’simliklarning o’sishi
uchun noqulay bo’lgan
substratlarda 1-bo’lib
lishayniklar rivojlanadi
va asta sekin ularni
yemiradi.


Havo tozaligini ko’rsatuvchi indikator bo’lib
xizmat qiladi. Atmosfera iflosligi oshgan sayin,
ularning florasi kamayib boradi.
Lishayniklarning shahar muhitiga chidamli va
chidamsiz turlari mavjud. Tundra lishayniklari
shimol bug’ulari uchun asosiy oziq bo’lib, bu
hayvonlarning bir joydan ikkinchi joyga
ko’chishi, lishayniklarning yangi yaylovlarga
o’tishi bilan bog’liq.

Inson ovqatlanish ratsionida ahamiyati
unchalik katta bo’lmasada, Yaponiyada
umbilikariya, O’rta Sharq cho’llarida aspilitsiya
iste’mol qilinadi.


E’tiboringiz
uchun rahmat

Lishayniklar bo’limi

Sotib olish