Lokomotivlar. Ularning konstruktiv tuzilishi va asosiy ko’rsatkichlari - Transport - Slaydlar

Dokument ma'lumotlari

Narxi	10000UZS
Hajmi	3.2MB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	22 Dekabr 2023
Kengaytma	pptx
Bo'lim	Slaydlar
Fan	Transport

Lokomotivlar. Ularning konstruktiv tuzilishi va asosiy ko’rsatkichlari

Sotib olish

LOKOMOTIVLAR. ULARNING KONSTRUKTIV TUZILISHI VA ASOSIY KO’RSATKICHLARI

Reja:
Teplovozlar turlari va ishlatilish ko‘lami
Parovozlar turlari va ishlatilish ko‘lami
Eletrovoz turlari va asosiy ko‘rsatkichlari.
Elektrovozlarni tuzilishi.
Elektrovozlarni tok bilan ta’minlanish usullari.
Elektrovozlarning tortuvchi dvigatellari

•
Teplovoz - ichki yonuv dvigateli bilan jixozlangan
lokomotivdir. Ichki yonuv dvigatelining quvvati uning
tirsakli vali aylanish tezligiga to‘g‘ri proporsionaldir.
Lokomotiv joyidan qo‘zg‘alish vaqtida dvigatel katta
aylanish momentiga, demakki katta aylanish tezligiga
ega bo‘lishi kerak. Shuning uchun ichki yonuv
dvigatellari to‘g‘ridan-to‘g‘ri lokomotiv g‘ildirak juftlari
bilan bog‘lana olmaydi. Dvigatelni ishga tushirish
vaqtida g‘ildirak juftlaridan birikish uzib qo‘yiladi, salt
xolatda ishga tushirilib, tezligi oshiriladi, so‘ngra
aylanish bir tekisda o‘qqa uzatiladi.
•
Aylanish momentini harakatlanuvchi o‘qlarga
uzatish usuliga ko‘ra teplovozlar mexanik (motovozlar),
Elektrik va gidromexanik uzatishli teplovozlarga
ajratiladi.
•
Mexanik uzatishli taplovozlar umumfoydalanish
Temir yo‘llarida eng ko‘p qo‘llaniladi. Elektrik uzatishli
teplovozlarda ichki yonuv dvigateli (dizel) o‘zgarmas tok
generatorini ishga tushirib, tortuvchi elektryuritmani
elektr energiyasi bilan ta’minlaydi.

TE-1 TEPLOVOZ•
Gidromexanik uzatish hozircha nisbatan kichik
(800-900 ot kuchi) quvvatlarda qo‘llanilib, elektrik
uzatishga qaraganda qator afzalliklarga egadir:
teplovozning og‘irligi 25% ga , qurilish tannarxi 30%
ga, ta’mirlashga sarflanadigan harajatlar 45-50 % ga
kamayadi, gidromexanik uzatishning F.I.K. 0,8-0,82 ga
tengdir. Gidromexanik uzatishda mexanik (tishli)
harakat oddiy gidro uzatish orqali amalga oshirilib ,
nisbatan katta quvvat uzatiladi.
•
Teplovozli tortishni texnikaviy-ekspluatatsion
nuqtai nazaridan baholansa quyidagi asosiy tavsiflarni
keltirish mumkin:
•
a) teplovozlar F.I.K. 24-26% ga yetadi
(parovozlarda 6-7%, elektrovozlarda 16-18%)
•
b) teplovozlar boshqa lokomotiv turlariga
qaraganda deyarli mustaqqil, ya’ni qo‘shimcha moslama
va uskunalar (kontakt simlari, tortish nimstansiyalari,
akkumlyator batareyalari va boshqalar) talab etmaydi.
Davriy ravishda yoqilg‘i va suv bilan to‘ldiriladi.

1.22-rasm. Elektrovoz tortish dvigateli•
v) teplovozlar o‘zgaruvchan ish sharoitlariga yuqori darajada
moslanuvchandir, ya’ni kar’yer sharoitlarida teplovoz tortish
kuchini boshqarish va moslashtirish mumkin, bu jixatdan
elektrovozlardan ustundir.
•
g) teplovozlar ustida tadqiqotlar o‘tkazishga nisbatan kam
kapital mablag‘lar talab etiladi.
•
Teplovoz transportining yuqorida sanab o‘tilgan afzalliklari
ochiq kon ishlarida samarali ishlatish imkoniyatlarini yaratadi.
•
Shu bilan birgalikda, teplovozlarning elektrovozlarga
tenglashtirib bo‘lmaydigan kamchiliklari xam bordir. Katta
qiyaliklarda teplovozlarning tezligi keskin kamayib ketadi, bu esa
o‘z navbatida mashinaning o‘tkazish qobiliyatini tushirib
yuboradi.
•
Bu xolat teplovozning organik kamchiligi emas, balki,
aloxida lokomotivning aniq tavsifidir.
•
Ishlatilayotgan teplovozlar quvvatlari nisbiy
ko‘rsatgichlarining bunday ko‘rinishlari kar’yer og‘ir sharoitlarida
•
Belgilangan kon-texnik sharoitlarda teplovozlar
elektrovozlardek samarali ishlatilishi mumkin. Teplovozlarni
rivojlantirish, ularning quvvatlarini oshirish ustida ishlar olib
boimoqda. Bugungi kunda teplovozlar quvvatlari 1750 ot kuchiga
yetkazilgan.

Lokomotiv Birikish
og‘irligi,
t. Dizelning
o‘rnatilgan
quvvati, ot
kuchi. Harakatlanuv
chi
g‘ildiraklari
gardishidagi
quvvat, ot
kuchi Harakatlanuv
chi
g‘ildiraklari
gardishidagi
nisbiy quvvat,
ot kuchi
Teplovoz TE-1 123 1000 765 4.6
Teplovoz TE-2 170 2000 1510 6.65
Teplovoz TE-3 2*126=
252 4000 3200 9.35
Elektrovoz 21E 150 - 1800 10.4
Elektrovoz
YEL-1 150 - 2800 15.4

TE-3 TEPLOVOZ•
Parovozlar. Afzalligi mashinani o‘zida par hosil qilish
qurilmasi bo‘lib, energiya manbaining mustaqilligi, natijada
mashinaning yetarli darajada manevrliligidir. Kamchiligi:
•
1) foydali ish koeffitsiyenti 6-7% ni tashkil qiladi,
yuqori issiqlik energiyasini sarf etadi. Bug‘ qozoni fik 55-
60% ni, bug‘ mashinasi fik 12-14% ni tashkil etadi;
•
2) Yo‘l qiyaligi ko‘tarilishi bilan parovozlarning
tezligi keskin kamayadi. Ayniqsa kar’yer yo‘llaridagi
bunday tezlik kamayishi yo‘llarning o‘tkazuvchanligini
tushirib yuboradi. Shuning uchun kar’yerlarda parovoz
qo‘llanilganda yo‘l qiyaligi 25 0
/
00 dan oshmasligi kerak.
•
3) parovozlarni Qish vaqtlarida ishlatish qiyinlashishi
va samaradorligi tushib ketishi;
•
4) parovozni doimiy ish xolatida saqlash uchun uni
doimiy issiq xolatda saqlash kerak. Bu esa o‘z navbatida
ortiqcha issiqlik energiyasini sarflashga olib keladi;
•
5) parovozlar yong‘in chiqishiga xavfli xisoblanadi.
•
Kar’yer qurilishi vaqtlarida ba’zi hollarda parovozlar
qo‘llash maqsadga muvofiq bo‘ladi.

2TE10M TEPLOVOZ•
Elektrovozlar turlari va asosiy ko‘rsatkichlari.
•
Elektrovozlarni asosiy farq qiluvchi jixatlari
quyidagilardir: elektr energiyasini qabul qilish usuli,
g‘ildiraklari formulasi va kuzovi o‘lchamlari.
•

•
Elektr energiyasini qabul qilish bo‘yicha
elektrovozlar kontaktli, akkumlyatorli, kontakt-kabelli,
kontakt-akkumlyatorli va kontakt dizelli turlariga bo‘linadi.
• 1. Kontaktli elektrovozlar 40-45 0
/
00 qiyalikda o‘z
tezligini kamaytirmasdan torta oladi. Dvigatellari quvvati
2000-2500 kVt ga yetadi. Kamchiligi – kontakt tarmog‘ini
mavjudligi bo‘lib, kon ishlarini olib borishni
qiyinlashtiradi, ayniqsa doimiy suriluvchi ish
maydonlarida.
•
2. Akkumlyatorli elektrovozlarning asosiy afzalligi
kontakt tarmog‘ini talab etmasligidir. Akkumlyator
batareyalarining quvvat xajmi chegaralanganligi uchun
ishlatilish ko‘lami xam chegaralangan bo‘ladi, asosan
manevr ishlarida qo‘llaniladi. Birikish og‘irligi 60-70 t ni,
dvigateli quvvati 150-200 kVt ni tashkil etadi.

1.17-rasm. YEL-1 elektrovozi•
3. Kontakt-kabelli elektrovozlar elektrlashtirilmagan
ustuplarda va ag‘darmalarda ishlatilib, kabel barabaniga
ega bo‘ladi. Talab etiladigan kabelning uzunligi,
elektrovozning kichik tezligi, kichik quvvati va
kabellarning tez ishdan chiqishi bu turdagi elektrovozlarni
amalda qo‘llashni qiyinlashtiradi va deyarli ishlatilmaydi.
•
4. Kontakt-akkumlyatorli elektrovozlar suriluvchan
va ag‘darma yo‘llarida kontakt tarmog‘ini o‘tkazishni
bekor qiladi. Ular asosiy yo‘llarda kontakt orqali, tarmoq
o‘tkazilmagan yo‘llarda akkumlyator batareyalari orqali
elektr quvvati bilan ta’minlanadi. Bu elektrovozlar
kontaktli elektrovozlarga qaraganda bir muncha murakkab
konstruksiyaga ega, ishlatish va ta’mirlash bir muncha
murakkabliklar keltirib chiqaradi.
•
5. Kontakt-dizelli elektrovozlar qo‘shimcha dizel
qurilmasiga egadir. Dizel generatori elektrovoz nominal
quvvatidan 40-50 % ni aylantira oladi. Bu elektrovozlar
kontaktli elektrovozlarga

E21 ELEKTROVOZ
•
qaraganda 20-25 % qimmatdir. Bu elektrovozlar
AQSH konlarida ishlatilgan, birikish og‘irligi 125
t, elektrovoz dvigateli quvvati 1000 kVt, dizel
generatori quvvati esa 650 ot kuchini tashkil etadi.
•
Kar’yer elektrovozlari birikish og‘irligiga
bog‘liq ravishda ikki o‘qli, to‘rt o‘qli va olti o‘qli
ko‘rinishida ishlab chiqariladi. Kichik radiusli egri
yo‘llarda elektrovozlarning ravon harakatini
ta’minlash uchun odatda elektrovozlar buriluvchi
telejkalarga o‘rnatiladi. Odatda har ikala o‘q bitta
telejkaga o‘rnatiladi. Kar’yer elektrovozlari har bir
o‘qi yurituvchi xisoblanib, alohida elektr yuritgich
bilan ta’minlangan bo‘ladi.

1.18-rasm. OPE1 o‘zgaruvchan tok tortuvchi
agregati•
Elektrovozlar o‘qlar va g‘ildiraklar soniga
qarab quyidagicha o‘q formulasiga ega bo‘ladi.
Masalan: 2
0 +2
0 +2
0 (13E1, 21E1 elektrovozlari).
Formulaga ko‘ra uchta telejka(uchta yig‘indi), har
bir telejkada ikkita (2) o‘q, har bir o‘q yurituvchi (
0 )
, (+) belgisi esa telejkalar o‘zaro bog‘langan degan
ma’noni bildiradi.
•
Elektrovozlar asosiy ko‘rsatgichlari birikish
og‘irligi va quvvatidir. Kar’yer ishlab chiqarish
quvvatlari, chuqurligi va o‘lchamlari turli xildagi
birikish og‘irlik va quvvatdagi elektrovozlarni
qo‘llashni talab etadi.
•
Xaqiqatan, yuk o‘tkazish qobiliyati yuqori
yo‘llarga ega bo‘lgan katta yuk oqimiga ega
bo‘lgan kar’yerlarda og‘ir poyezdlarni tortish
uchun katta birikish

•
og‘irligiga ega bo‘lgan elektrovozlar ishlatiladi. Boshqa
tarafdan kar’yer chuqurligi oshishi bilan chiqish
yo‘llari profili qiyinlashadi va o‘z navbatida
elektrovozdan yuqori quvvat talab etadi.
•
Shuning uchun barcha sharoitlar doirasida
iqtisodiy samarador ishlay oladigan elektrovozlar
yaratish zaruriyati tug‘iladi.
•
Elektrovoz mexanik, pnevmatik va elektr
qismlardan tashkil topgan. Mexanik qismlariga kuzovi,
yurish uskunalari, zarb-tortuvchi asboblari, pnevmatik
qismlariga – tormozlash tizimi va boshqarish asboblari,
elekt qismlariga esa – tortuvchi elektryuritmalari,
yordamchi mashinalari, tok qabul qilgich va
elektrovozni boshqarish apparatlari kiradi.
•
Misol tariqasida ko‘mir va ruda kar’yerlarida
ko‘p qo‘llaniladigan olti o‘qli 21E1 va YEL-1 kontaktli
elektrovozlarining tuzilishini ko‘rib chiqamiz.

2EL5 ELEKTROVOZ
Ko‘rsatgichlar IVK
P-1 YEL
-2 YEL-
1 13E1
(21E1) PE-
150 O‘zg
aruv
chan
tok
elekt
rovo
zi
D-
100 *
Birikish og‘irligi, t
80 100 150 150 150 100
Izini kengligi, mm
1524 1524 1524 1524 1524 1524
G‘ildirak formulasi
2
0 +2
0 2
0 +2
0 2
0 +2
0 +2
0 2
0 +2
0 +2
0 2
0 +2
0 +2
0 2
0 +2
0
Tok qabul qilgichdagi kuchlanish, v
1500 1500 1500 1500 1100 1000
Soatli rejimdagi quvvati, kVt
832 1400 2100 1560 1440 1360
Soatli rejimdagi tortish kuchi, kG
13400 15300 23000 12800 22500 -
Soatli tezligi, km/soat
21.2 30.5 30.5 28.0 23.4 25
Dvigatel toki, A:
- soatli
- uzoq muddat ishlashda
275
230
234
200
234
200
190
148
236
130
-
-
O‘qlarga tushadigan yuk, t
20 25 25 25 25 25
G‘ildiraklari diametri, t
1050 1120 1120 1100 1050 1250
Eng kichik burilish radiusi, m
40 60 60 60 60 75
Tishli uzatmalari
Bir
tomonl
ama Ikki tomonlama Bir
tomonla
ma Ikki
tomonl
ama
Elektrovoz uzunligi, mm
12200 13400 20100 20960 18940 17200
Telejka bazasi, mm
2300 2500 2800 3000 2700 3000

119-rasm. PE2M tortish agregati•
Elektrovoz mexanik , pnevmatik va elektr qismlardan tashkil
topgan . Mexanik qismlariga kuzovi , yurish uskunalari , zarb -
tortuvchi asboblari ,
•
Kar ’ yerlarda ishlatilayotgan kontaktli elektrovozlar texnik
tavsiflari
•
Elektrovozlar tuzilishi .
•
Elektrovoz mexanik , pnevmatik va elektr qismlardan tashkil
topgan . ik qismlarigaMexan kuzovi , yurish uskunalari , zarb -
tortuvchi asboblari , pnevmatik qismlariga – tormozlash tizimi va
boshqarish asboblari , elekt qismlariga esa – tortuvchi
elektryuritmalari , yordamchi mashinalari , tokqabulqilgich va
elektrovozni boshqarish apparatlari kiradi .
•
Misol tariqasida ko ‘ mir va ruda kar ’ yerlarida ko ‘ p
qo ‘ llaniladigan olti o ‘ qli 21 E 1 va EL -1 kontaktli
elektrovozlarining tuzilishini ko ‘ rib chiqamiz .
•
Mexanik qismlari . 21 E 1 elektrovozi 3 ta sharnirli - birlashgan
qismlardan : ikkita oxirgi va mashinisit kabinasi joylashtirilgan
o ‘ rta qismdan iborat . Har bir qismning aloxida mustaxkam ramasi
bor. Har bir qism kuzovida elektrouskunalar o‘rnatilgan.
•
Elektrovozning uch telejkali qilib yasalganligi burilishga va
vertikal tekislikdagi notekisliklarda harakatlanishga
moslashtiradi.

•
EL-1 elektrovozi 3 ta telejka va
2 seksiyali kuzovdan iboratdir. Xaar
bir kuzov boshqarish kabinasiga
egadir. Kuzovning vagon shaklida
yasalganligi elektr uskunalarni
joylashtirishni va Ularga xizmat
ko‘rsatishni osonlashtiradi. Kuzovda
kompressor qurilmasi xam
o‘rnatilgan bo‘lib, tormozlash tizimi
uchun xizmat qiladi.

1.20-rasm. Tortish agregatining telejkasi.•
Elektrovozning g ‘ ildirak juftlari vagonlar va parovozlar
g ‘ ildirak juftlaridan keskin farq qilib , o ‘ qlarga katta tishli
yulduzchalar maxkamlangan . Bu yulduzchaga tortish elektryuritmani
valiga maxkamlangan kichik tishli yulduzcha birikib turadi . Shu
tariqa har bir o ‘ q shaxsiy yuritmaga egadir . Elektr yuritmalar bir
tomondan podshipnik orqali o ‘ qqa ikkinchi tomondan esa spiral
prujina orqali ramaga osiladi .
•
Bundan maqsad doimiy zarb bilan harakatlanuvchi elektrovoz
dvigatelining erkin (yumshoq) vertikal tebranishiga sharoit
yaratishdir.
•
Elektrovoz buksalari o‘zimoylanadigan ishqalanish
podshipniklari bilan ta’minlangan. O‘qlar esa lopastlar bilan
jixozlangan bo‘lib, buksaning ichki tag qismidagi moyni o‘zi sidirib
oladi. Moy podshipnik kanalchalari orqali singib o‘qni moylaydi.
•
Elektrovozning osmalari po‘lat listli va spiral prujinali
osmalardan tashkil topgan.
•
Elektrovozning pnevmatik qismlari quyidagi tizimlardan
tashkil topgan: a) elektrovoz va sostavni Xavo bilan tormozlash
tizimiga xizmat qilish uchun;
•
b) siqilgan xavoda ishlovchi pnevmatik yuritmaga ega bo‘lgan
boshqarish asboblari uchun;
•
v) dumpkarlari yukini bo‘shatish, qum to‘kish tizimini ishlatish
va yordamchi signalizatsiya asboblarini ishlatish uchun;

•
Xavo tizimidagi siqilgan xavo elektrovozda o‘rnatilgan
kompressor qurilmasidan olinib, siqilgan xavo to‘planadigan
rezervuar va magistral ta’minlash quvurlari orqali uzatiladi.
•
Pnevmatik boshqaruv tizimidagi tok qabul qilgich va
boshqarish apparatlari (kontaktorlar, regulyatorlar, boshqaruv
kontroleri va boshqalar) siqilgan havo bilan ta’minlangan bo‘ladi.
•
Yordamchi pnevmatik tizimi esa qumdonlar, tovush
signallari va dumpkarlardan yuk bo‘shatishning markaziy
boshqaruvini xavo bilan ta’minlaydi.
•
Elektr qismi. Elektrovozni kontakt tarmog‘idan tok bilan
ta’minlash markaziy va yon tok qabul qilgichlar orqali amalga
oshiriladi.
•
Markaziy tokqabul qilgich (pontograf) lar sharnirli
konstruksiyaga egadir. Elektrovoz harakati vaqtida pontografning
ulanish qismi kontakt tarmog‘iga 8-12 kG kuch Bilan tegib turadi.
Pontograf pnevmatik boshqariladi. Yon tokqabul qilgichlar
suriluvchan zaboy va ag‘darma yo‘llarida yon tarafdan kontakt
tarmog‘i o‘tkazilgan vaqtlarda ishlatiladi.
•
Ko‘pchilik elektrovozlar ketma-ket quzg‘arishli elektr
yuritmalari bilan jixozlangan.Bunday yuritmalar yakori
chulg‘amlari bosh polyus chulg‘ami Bilan ketma-ket ulangan
bo‘lib, katta kuch momentga ega bo‘ladi.

1.21 rasm . Elektrovozning gildiraklari•
Yuritmaning soatli quvvati – bir soat davomida
belgilangan yuklanishda qizimasdan ishlash kuvvatidir.
Soatli quvvatdagi yuritma toki mos ravishda soatli toki
deyiladi.
•
Uzoq muddatli quvvati – yuritmaning uzoq
muddat ishlaganda belgilangan yuklanishda biror bir
qismi qizimasdan ishlashidagi quvvatidir. Uzoq
muddatli quvvatidagi yuritma toki mos ravishda uzoq
muddat ishlashdagi toki deyiladi.
•
Yuritmaning uzoq muddatli quvvatini oshirish
uchun shamollatish zarur bo‘ladi. Bunday shamollatish
uchun elektrovozda shamollatish dvigatili o‘rnatilgan.
•
Elektrovozni boshqarish - joyidan quzg‘atish,
tezligini boshqarish, harakat yo‘nalishini o‘zgartirish,
elektr tormozlash tizimlaridan iboratdir. Bu jarayonlarni
bajarish uchun elektrovozda ishga tushirish-moslash
elektrapparatlari (kontrollerlar, elektropnevmatik
kontaktorlar , reversorlar, rele va elektr o‘lchov
asboblari) o‘rnatilgan.

ELEKTROVOZ TELEJKASI•
Yuritmaning aylanish sonini oshirish ya’ni
elektrovozning tezligini oshirish uchun yuritma
cho‘lg‘amlaridagi kuchlanishni oshirish kerak.
Buning uchun kabinada joylashgan kontroller orqali
aloxida qarshiliklar seksiyasini navbat Bilan
tarmoqdan uziladi. Elektrovoz Harakat tezligini
yanada oshirish uchun esa yuritmalarni boshqa tizim
bo‘yicha parallel ulashni bajarish lozim.
•
Harakat yo‘nalishini o‘zgartirish uchun esa
revorsor orqali yakorga tokni ulanishini o‘zgartirish
lozim.
•
Elektr tormozlashda yuritmalar generator
rejimida ishlaydi. Bunda elektrovoz pastga qiyalikka
harakatlanayotgan vaqtda tishli yulduzchalarning
birikishi orqali yuritma yakori aylanib, qarshiliklar
ta’sirida tormozlash effekti sodir bo‘ladi.
•
Elektrovozni kuchlanish tarmog‘i bilan barcha
ulanishlar va yuqoridagi barcha jarayonlar
kabinadagi kontroler orqali amalga oshiriladi.

E’TIBORIMGIZ
UCHUN
RAHMAT

Lokomotivlar. Ularning konstruktiv tuzilishi va asosiy ko’rsatkichlari

Sotib olish