Madaniyat va san’at sohasi faoliyatini tashkil etish va boshqarishning asosiy mezonlari - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	38000UZS
Hajmi	201.0KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	11 Mart 2025
Kengaytma	doc
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Alisher

Ro'yxatga olish sanasi 03 Dekabr 2024

66 Sotish

Madaniyat va san’at sohasi faoliyatini tashkil etish va boshqarishning asosiy mezonlari

Sotib olish

MAVZU: MADANIYAT VA SAN’AT SOHASI FAOLIYATINI TASHKIL
ETISH VA BOSHQARISHNING ASOSIY MEZONLARI
MUNDARIJA:
KIRISH ...................................................................................................................3
I.BOB. BOSHQARISHNING MAQSADI, UNGA QO’YILADIGAN ASOSIY
TALABLAR VA O’ZBEKISTONDA MADANIYAT VA SAN’AT
BOSHQARUVINING RIVOJLANISHI……..…………………….....................5
1.1. О ‘zbekistonda madaniyat va san’at boshqaruvining rivojlanishi .................5
1.2. Boshqaruv maqsadi va unga qo‘yiladigan asosiy talablari, maqsadi
turlari …………………………………………………………………………15
II.BOB. BOSHQARISH FUNKSIYASINING MAZMUN MOHIYATI VA
O’ZBEKISTONDA MADANIYAT VA SAN’AT SOHASI FAOLIYATINI
TASHKIL ETISH……………………………..………………………... ……….28
2.1. Madaniyat va san’at sohasi faoliyatini tashkil etish ...................................28
2.2. Madaniyat va san’at sohasi faoliyatini boshqarish funksiyalari mazmuni va
mohiyati… ……. ................................................................................................36
XULOSA ...............................................................................................................41
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ..............................................................42
2

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi: Bugungi kunda bizning mamlakatimizda,
konservativ iqtisodiyot ehtiyojlari uchun javobgar bo'lgan rus tilidagi rus
haqiqatiga moslashdi.
Buning mavzusining dolzarbligi muddatli qog'oz Rossiyaning barcha sohalaridagi
barcha sohalardagi fundamental o'zgarishlar va zamonaviy jamiyatda barcha
darajadagi boshqaruv tuzilmalarining asosiy qayta tirilish rolini tubdan o'zgartirish
zarurati bilan belgilanadi.
Umumiy va boshqaruv samaradorligini oshirish muammosini tahlil qiling, unga
etarli baho beraman - vazifa kompleksdir. Bu turli xil terminologiya va
metodologiyadan foydalangan holda ko'plab olimlar bilan shug'ullanadi, bu esa
turli ilmiy mintaqalar o'rtasidagi hamkorlikni qiyinlashtiradi va yagona
yondashuvni yaratish qiyinlashadi.
Boshqaruv samaradorligini tahlil qilish va baholash quyidagilar kabi: boshqaruv
nazariyasi, davlat va kommunal boshqaruv tizimi, strategik boshqaruv tizimi,
boshqaruv faoliyati, mintaqaviy iqtisodiyot asoslari va boshqaruv, tashkilotning
samarali tuzilishini shakllantirish va boshqalar.
Muammoning ilmiy rivojlanishi darajasi juda kichik. Ushbu kursda boshqaruv
samaradorligi jihatlari ko'rib chiqilayotgan ishlar, boshqaruv va bunday
baholashning samaradorligini baholashning xususiyatlari mahalliy va xorijiy
mutaxassislar ishlarida aks ettirilgan. R.Akof, F. Emirlik, A. D. Ursula, A. I.
Dronova, F. Sanden, O.V. Simlagina.
Ushbu kursni o'rganish ob'ekti - bu boshqaruvning samaradorligi.
Ushbu kursni o'rganish mavzusi menejmentning samaradorligini baholashdir.
Tadqiqotning maqsadi boshqaruv samaradorligini baholash tartibini tahlil qilish
uchun.
Ushbu maqsadga erishish uchun quyidagi vazifalar hal qilindi:
."Boshqaruv samaradorligi" tushunchasini tekshiring.
.Zamonaviy sharoitda boshqaruv samaradorligini baholash muhimligini aniqlash.
.Boshqaruv samaradorligini baholashning asosiy yondashuvlarini ko'rib chiqing.
3

.Boshqaruv samaradorligini baholashning asosiy mezonlarini aniqlash.
.Samaradorlik baholarining asosiy turlarini ko'rib chiqing.
.Boshqarish tizimining samaradorligini tavsiflovchi asosiy ko'rsatkichlarni
tavsiflang.
Kurs ishining obyekti: Ishlab chiqarish vaziyatiga tug’ri baho berish va aniq
qaror qabul qilish uchun boshqaruv organi axborot bilan to’liq ta’min etilishi,
axborot hajmi maqsadga muvofiq bo’lishi kerak.
Kurs ishining obyekti: Axborot yetishmasligi yoki haddan tashqari ko’payib
ketishi tezkor va to’g’ri boshqarishga xalaqt beradi. Va, nihoyat, boshqarish
apparati xodimlari qanchalik yuqori malakali bo’lsalar, axborot qimmati ham
shunchalik yuqori va tartibga solingan bo’ladi.
Kurs ishining maqsadi: Axborotning o’z vaqtida kelishi va o’z vaqtida
bajaruvchilarga yuborilishi, ya’ni tezkorligi ham juda muhimdir. U boshqaruv
jarayonining, binobarin, ishlab chiqarishning uzluksiz borishiga yordam beradi.
Shuningdek, dastlabki axborotni boshqarish turli maqsadlar uchun oson o’zgarish,
undan boshqaruvning barcha bo’g’inlarida foydalanish mumkinligi, axborotning
uzil-kesil ishlanishi, undan qo’shimcha ishlov bermasdan foydalanish ham katta
ahamiyatga ega.
Kurs ishining vazifalari: Boshqarishda foydalaniladigan va bajarilishi uchun
uzatiladigan axborotlarga quyidagi talablar qo’yiladi:
- ishonchlilik;
- tushunarli, bir ma’nolilik;
- tezkorlik;
- to’liqlik;
- tejamlilik
Zarur paytda kerakli natija beradigan axborotlar qimmatli hisoblanadi. Kech
berilgan axborotlar o’z qimmatini yo’qotadi.
Kurs ishining tuzilishi: Kirish, ikki bob, umumiy xulosalar, foydalanilgan
adabiyotlar ro‘yxati,

4

I.BOB. BOSHQARISHNING MAQSADI, UNGA QO’YILADIGAN ASOSIY
TALABLAR VA O’ZBEKISTONDA MADANIYAT VA SAN’AT
BOSHQARUVINING RIVOJLANISHI
1.1. О ‘zbekistonda madaniyat va san’at boshqaruvining rivojlanishi
Mustaqillik sharofati bilan badiiy ijodiyot, badiiy adabiyot sinfiylik,
partiyaviylik, kommunistik mafkuraviylik kabi aqida hukmronligidan, illatlardan
ozod bo‘ldi. Badiiy adabiyotda milliylik, mingyillik tarixiy ijodiy an’analar,
umuminsoniy qadriyatlar, erkin fikr yuritish tamoyillari tiklandi. Ijodiy faoliyatda
mustaqillikni asrab-avaylash, demokratik davlat va ochiq fuqarolik jamiyati qurish,
har tomonlama barkamol insonni tarbiyalash, milliy o‘zlikni anglash,
yurtdoshlarimiz ongida milliy istiqlol g‘oyalarini shakllantirish kabi masalalar
bosh mavzu sifatida o‘rin egalladi. Jadidchilik harakati namoyandalarining, sovet
davrida qatag‘on qilingan millatparvar yozuvchi va shoirlarning asarlari, Qur’on va
hadislar nashr etildi va keng kitobxonlarga yetib bordi. Milliy adabiyot rivojiga H.
S. Karomatovning „Qur’on va o‘zbek adabiyoti“, O. Sharafiddinovning
„Cho‘lponni anglash“, B. Qosimovning „Maslakdoshlar“ asarlari ijobiy ta’sir
ko‘rsatdi.
Abdulla Oripov, Odil Yoqubov, Pirimqul Qodirov, Xurshid Davron, Òo‘ra Mirzo
kabi ijodkorlarimizning tarixiy roman, pyesa va qissalarida ulug‘
bobokalonlarimiz, sohibqiron Amir Òemur, Mirzo Ulug‘bek, Zahiriddin
Muhammad Bobur va boshqa buyuk zotlar siymolari yangicha badiiy-falsafiy
nuqtayi nazardan yoritildi. Shukrulloning „Kafansiz ko‘milganlar“ romanida ,
To‘lepbergen Qayipbergenovning „U dunyoga, bobomga xat“ asarida, Nazar
Eshonqulovning „Qora kitob“ povestida, O‘tkir Hoshimovning „Òushda kechgan
umrlar“ romanida, Xudoyberdi Òo‘xtaboyevning „Qasoskorning oltin boshi“
romanida, Oygul Muhammad qizining „Jannat qushi“ romanida, Òog‘ay
Murodning „Otamdan qolgan dalalar“ romanida mustabid sovet davrida yuritilgan
shovinistik siyosatning qatag‘onlik, zo‘ravonlikka asoslangan mohiyati, xalq
boshiga solingan tashvish-u kulfatlar, g‘am-g‘ussa alamlari tasvirlangan. Òohir
5

Malikning „Shaytanat“ (4 kitob), Hojiakbar Shayxovning „Òutash olamlar“
asarlarida insonni iymon va vijdondan ozdirishga, razolat va qabohat ummoniga
botirishga urinuvchi yomonlik dunyosi, mafiya olami shaytonlari fosh qilinadi,
ularga nisbatan nafratlanish tuyg‘ulari o‘z aksini topgan. Omon Muxtorning „Òo‘rt
tomon qibla“ nomli trilogiyasi, Barat Boyqobulovning „O‘zbeknoma“ tarixiy-
falsafiy va ma’naviy-ma’rifiy dostoni, Abduqahhor Ibrohimovning „Biz kim,
o‘zbeklar“ asari, Azim Suyunning „Oq va qora“, A. Qutbiddinning „Izohsiz lug‘at“
she’rlari zamonaviy o‘zbek adabiyotining yorqin ifodasidir. O‘zbekiston
Prezidenti, respublika hukumati ijod ahliga katta g‘amxo‘rlik qilmoqda. Iste’dodli
adiblar faxriy unvonlar, orden va medallar bilan taqdirlanmoqda. Abdulla Oripov,
Said Ahmad, Erkin Vohidov, Ozod Sharafiddinov, To‘lepbergen Qayipbergenovlar
mamlakatimizning oliy mukofoti — „O‘zbekiston Qahramoni“ unvoni bilan
taqdirlandilar. Ko‘plab shoir va yozuvchilar yuksak saviyadagi badiiy asarlar
uchun o‘tkazilgan tanlovlarning sovrindorlari bo‘ldilar. Mustaqillik yillarida
amalga oshirilayotgan ma’naviy-ma’rifiy islohotlar jarayonida teatr san’ati ham
rivojlandi. 1993-yilda foydalanishga topshirilgan „Turkiston“ saroyi
Vatanimizning va xorijlik atoqli teatr arboblarining, ijodiy guruhlarning sahna
asarlari namoyish etiladigan dargohga aylandi. Andijonda jamoatchilik asosida
faoliyat ko‘rsatayotgan yoshlar teatri davlat tasarrufiga olinib, Abbos Bakirov
nomli yoshlar va bolalar teatriga aylantirildi. Respublika Prezidentining 1995-yil
20-oktabrdagi „O‘zbekistonda teatr va musiqa san’atini yanada rivojlantirishni
qo‘llab-quvvatlash va rag‘batlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida“gi, 1998- yil 26-
martdagi „O‘zbekistonda teatr san’atini rivojlantirish to‘g‘risida“gi farmonlari
asosida teatrlar davlat budjeti hisobiga qo‘llab-quvvatlandi. Farmonga binoan
Madaniyat ishlari vazirligi tizimida va teatr ijodiy xodimlari uyushmasi qoshida
1998-yilda „O‘zbekteatr“ ijodiy-ishlab chiqarish birlashmasi tashkil etildi.
Birlashma teatr jamoalariga xalqimizning boy ma’naviy olamini, uning madaniy
merosi , milliy va umuminsoniy qadriyatlarga hurmat hissini uyg‘otuvchi
spektakllar yaratishda, iste’dodli yoshlarni teatrga jalb qilishda, teatrlarning
moddiy-texnikaviy bazasini mustahkamlashda, ijodiy xodimlarni ijtimoiy himoya
6

qilishda ko‘maklashdi. „O‘zbekteatr“ birlashmasi va barcha teatrlar 5 yilga barcha
turdagi soliqlardan ozod qilindi. Murakkab o‘tish davri qiyinchiliklariga
qaramasdan bironta teatrning yopilishiga yo‘l qo‘yilmadi. Òeatr binolari
ta’mirlandi, ichki jihozlari yangilandi. Alisher Navoiy nomli davlat akademik katta
opera va balet teatri Yaponiya tomonidan 1995-yilda bepul ajratilgan 47 mln iyen
(1500 ming AQSH dollari) qiymatiga teng yangi uskunalar bilan jihozlandi.
Respublikamizda 36 ta professional teatr faoliyat ko‘rsatmoqda. Har bir viloyatda
qo‘g‘irchoq teatrlari bolalarga xizmat ko‘rsatmoqda. 1996- yilda Òoshkentda
Koreya drama va estrada milliy teatri tashkil etildi va shu yilning dekabr oyida o‘z
faoliyatini boshladi. Davlat akademik rus drama teatri 1999-yilda hozirgi zamon
talablari darajasida tubdan qayta qurilgan muhtasham binoga ko‘chirildi va
o‘zining 64- teatr mavsumini yangi binoda boshladi. 2001- yilda respublika teatr
san’atida muhim tarixiy voqea sodir bo‘ldi. Hamza nomidagi O‘zbek akademik
drama teatri binosi muhtasham koshona shaklida qayta qurildi, zamonaviy teatr
uskunalari va mebellar bilan jihozlandi. 2001- yil 21- sentabrda Prezident farmoni
bilan unga Milliy teatr maqomi berildi, O‘zbekiston Milliy akademik drama teatri
deb ataldi. Respublika teatrlari Vatan tarixini sahna asarlari orqali yoritishga
alohida e’tibor berdilar. Milliy akademik drama teatri va Qashqadaryo musiqali
drama teatri jamoalari „Sohibqiron“, Xorazm viloyati musiqali drama va komediya
teatri „Jaloliddin Manguberdi“, Abror Hidoyatov nomli O‘zbek davlat teatri
„Buyuk ipak yo‘li“ kabi tarixiy dramalarni sahnaga qo‘ydi. O‘zbekistonda
Respublika va xalqaro teatr festivallari bo‘lib o‘tdi. 1992-yil mart—aprel oylarida
bo‘lib o‘tgan „Navro‘z“ mintaqaviy festivalda Markaziy Osiyo mamlakatlari
teatrlarining eng yaxshi sahna asarlari namoyish etildi. 1997-yil oktabrda
Toshkentda bo‘lib o‘tgan „Teatr: Sharq-G‘arb“ xalqaro festivalda Yaponiya,
Hindiston, Syangan, Turkiya, Rossiya, Buyuk Britaniya teatr san’atkorlarining
chiqishlari bo‘ldi. Amir Temur tavalludining 660 yilligiga bag‘ishlangan festivalda
O‘zbekiston, Qozog‘iston, Qirg‘iziston teatrlarining 15 ta eng yaxshi tarixiy sahna
asarlari namoyish etildi. O‘zbekiston teatr ustalari Germaniya, Fransiya, Slovakiya,
Hindiston, AQSH, Belgiya, Misr, Rossiya teatr festivallarida qiziqarli spektakllar
7

bilan ishtirok etdilar. Teatr san’atining rivojiga, iste’dodli aktyorlarni izlab
topishiga talabalarning „Nihol“ respublika festivali, „aktyor mahorati“ festivallari,
yoshlar teatrlarining „Humo“ festivallari ijobiy ta’sir ko‘rsatmoqda. Muxtasar
aytganda, respublikamiz teatr san’ati xalqimiz, ayniqsa, yoshlarimiz ma’naviyatini
boyitish, ular ongiga milliy istiqlol g‘oyasini singdira borish , vatanparvarlik
tuyg‘ularini kuchaytirish, axloqiy, estetik tarbiya maktabi bo‘lib xizmat qilmoqda.
Mustaqillik yillarida kino san’ati ham rivojlandi. Kino san’atining ijodkor ustalari
— Shuhrat Abbosov, Yo‘ldosh A’zamov, Elyor Eshmuhamedov, Ali Hamrayev,
Rashid Malikov, Jahongir Fayziyev, Sharof Boshbekov va boshqalar zamonaviy
kinofilmlar yaratish ishlarida peshqadamlik qildilar. Bozor iqtisodiyotiga o‘tish
sharoitida xususiy kinostudiyalar vujudga keldi. 1992-yil fevralda Latif
Fayziyevning dastlabki xususiy kinostudiyasi „Fayzifilm“ ro‘yxatga olindi. 1996-
yilda „O‘zbekfilm“ tasarrufida 8 ta studiya, shuningdek 30 ga yaqin mustaqil
ijodiy studiyalar faoliyat yuritdi. 1996- yil 29- aprelda e’lon qilingan „O‘zbekkino
davlat aksionerlik kompaniyasini tuzish to‘g‘risida“gi Prezident farmoni milliy
kino san’atining rivojida muhim bosqich bo‘ldi. Farmonning ijrosini ta’minlash
maqsadida Respublika Vazirlar Mahkamasi „O‘zbekkino“ davlat aksionerlik
kompaniyasini tashkil etish va uning faoliyati masalalari to‘g‘risida“ qaror qabul
qildi. Qarorga binoan „O‘zbekkino“ davlat aksionerlik kompaniyasi tuzildi.
Mazkur kompaniya Davlat mulk qo‘mitasi, Tashqi iqtisodiy aloqalar vazirligi,
Tashqi iqtisodiy aloqalar milliy banki tomonidan moliyaviy jihatdan qo‘llab-
quvvatlandi. „O‘zbekkino“ kompaniyasi qoshida Respublika kino arboblari ijodiy
assotsiatsiyasi ta’sis etildi. Kino tarmog‘i tashkilotlariga davlat budjetidan
ajratiladigan har yillik dotatsiyalar 2000-yilgacha saqlab qolindi. Kino sohasining
iqtidorli yoshlari uchun xorijiy kino akademiyalari va o‘quv markazlarida o‘qish,
malakasini oshirish ishlari amalga oshirildi. 1991—2002- yillarda O‘zbekiston
kinostudiyalarida 60 ga yaqin badiiy filmlar suratga olindi. „Temir xotin“,
„Ko‘zlarim yo‘lingda“, „Dallol“, „Sharif va Ma’rif“, „Tilla bola“, „Buyuk Amir
Temur“, „Yulduzingni ber, osmon“, „Kenja singil“, „Voiz“, „O‘tgan kunlar“,
„Piyoda odam“ va boshqa filmlarda milliylik va yangi, zamonaviy ijodiy
8

erkinlikning an’anaviy badiiy uslub bilan uyg‘unligi yaqqol namoyon bo‘ldi. 1997-
yilning 22—29-may kunlari Òoshkentda jahonning 32 ta davlati va 8 ta xalqaro
tashkilotning madaniyat va san’at arboblari ishtirokidagi „Umuminsoniy
qadriyatlar va milliy taraqqiyot“ shiori ostida XII Xalqaro Òoshkent kinofestivali
bo‘lib o‘tdi. „Buyuk Amir Temur“ filmini yaratishdagi operatorlik mahorati uchun
Rifqat Ibrohimovga xalqaro jyurining maxsus mukofoti — „Neksiya“
avtomashinasi berildi. Mustaqillik yillarida o‘nlab hujjatli kinofilmlar yaratildi.
„O‘zbekiston bahori“ (rej. Sh.Qurbonboyev, E.Xachaturov), „Mustaqillikning besh
yilligi“ („O‘zbekiston havo yo‘llari“ milliy kompaniyasining faoliyati haqida),
„Ulkan odim“ („O‘zDAEWOOavto“ zavodi haqida) shular jumlasidandir. Milliy
ma’naviyat, ma’rifat namoyandalari faoliyatiga bag‘ishlangan „Istiqlol fidoyilari“
ruknidagi hujjatli filmlar, XX asrning 20-yillarida Germaniyada ta’lim olgan
iste’dodli yoshlarimizga bag‘ishlangan „Ular Germaniyada o‘qigan edilar“ filmlari
yaratildi. Prezident Islom Karimovning „O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida...“
nomli asari asosida yaratilgan beshta videofilm, „O‘zbekiston Qahramonlari“
ruknidagi kinoocherklar, „Umid qaldirg‘ochlari“ hujjatli filmi va boshqalar
bugungi hayotimizni, istiqlol tufayli erishgan yutuqlarimizni teran anglab olishga
ko‘maklashmoqda. Istiqlol yillarida tasviriy san’at ham rivojlandi, rassomchilik
yangi ma’no-mazmun bilan boyidi. 1997- yilda Prezident farmoniga muvofiq
O‘zbekiston Badiiy akademiyasining tashkil etilishi va „Tasviriy oyina“ respublika
ijodiy uyushmasining tuzilishi, ularni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlanishi
tasviriy san’at rivojida muhim ahamiyatga ega bo‘ldi. Iste’dodli yoshlarni izlab
topish , yuqori malakali mutaxassislarni tayyorlash ishlari yo‘lga qo‘yildi.
O‘zbekiston xalq rassomlari Malik Nabiyev, Bahodir Jalolov, qobiliyatli
mo‘yqalam sohibi Zayniddin Faxriddinov va boshqalar xalqimiz ongida milliy
g‘urur, istiqlol va Vatanga sadoqat tuyg‘ularini uyg‘otuvchi qator san’at asarlarini
yaratdilar. Amir Temur, Mirzo Ulug‘bek, Zahiriddin Muhammad Bobur, fan va
ma’naviy-ma’rifiy sohada dunyoga mashhur bobokalonlarimizning portretlari
yaratildi. Tasviriy san’at ustalarining sa’y-harakatlari bilan Vatanimizda qadimdan
shakllangan nafis san’at maktablarining noyob an’analari, tasviriy va miniatura
9

san’atining nodir durdonalari qaytadan o‘rganildi, boyitildi, dunyo uzra namoyish
qilindi. AQSH, Fransiya, Germaniya, Yaponiya, Janubiy Koreya va boshqa
mamlakatlarda o‘zbek rassomlarining ko‘rgazmalari bo‘lib o‘tdi. Yetakchi rassom-
dizaynerlar — L. Sadriddinov, F. Toshmuhamedov, K. Tursunov, T. Turg‘unov, T.
Qo‘ziyev o‘z asarlari bilan Hindiston, Xitoy, Portugaliya, Bolgariya, Gretsiya,
Avstraliya kabi mamlakatlarda o‘tkazilgan badiiy ko‘rgazmalarida qatnashdilar.
1999-yil avgust oyida Badiiy akademiyaning Markaziy ko‘rgazma zalida
O‘zbekiston mustaqilligining 8 yilligiga bag‘ishlab „Eng ulug‘, eng aziz“
mavzusida o‘tkazilgan respublika badiiy ko‘rgazmada Toshkent, Samarqand,
Buxoro, Xorazm, Farg‘ona vodiysi va boshqa viloyatlar san’at ustalarining
600 dan ortiq rasmlari , grafikalari (bo‘yoqsiz rasm), dizaynlari, haykaltaroshlik
asarlari, xalq hunarmandchiligi va amaliydekorativ san’at namunalari namoyish
etildi. Shahar ko‘chalariga bugungi hayotimizni tasvirlovchi rasmlar o‘rnatildi,
muhtasham binolarning devorlari naqshlar bilan bezatildiki, bular odamlarga
huzur-halovat, zavq bag‘ishlaydi. 1992- yilda „O‘zbekdavlatsirk “ respublika
birlashmasining tashkil etilishi sirk san’atining rivojlanishida, yosh iste’dodli
ijrochilarni qo‘llab-quvvatlashda muhim ahamiyatga ega bo‘ldi. Òoshkent sirki
zamonaviy talablar asosida qayta ta’mirlandi, unga dorbozlar sulolasi asoschisi,
O‘zbekiston xalq artisti Toshkenboy Egamberdiyev nomi berildi. An’anaviy sirk
san’atining unutilgan turlari tiklandi va rivojlandi. Iste’dodli yoshlarga amaliy
yordam berish maqsadida 1996- yilda estrada-sirk kolleji ochildi. Respublika
shaharlarida faoliyat yuritayotgan sirk guruhlari soni ko‘paydi. Agar 1990-yilda 7
ta an’anaviy sirk guruhi faoliyat yuritgan bo‘lsa, 2001-yilda ularning soni 20 tadan
oshdi, sirkchilarning ijrochilik mahoratlari o‘sdi. O‘zbekiston sirk ustalarining chet
ellarga gastrol safarlari uyushtirildi. Misr, Iordaniya, Falastin, Pokiston,
Malayziya, Hindiston, Xitoy, Suriya, Livan, Eron, Birlashgan Arab Amirligida
gastrol safarlarida bo‘lgan respublikamiz sirk ustalari O‘zbek milliy sirk san’atini
namoyish etdilar. Olimjon Òoshkenboyev rahbarligidagi „O‘zbekiston dorbozlari“
guruhi 1996-yildan boshlab Yevropa mamlakatlarida gastrol safarida bo‘lib, 2000
dan ziyod tomosha ko‘rsatdilar. 15 yoshli Karima Zaripova 1997-yil yanvarda
10

Parijdagi Buglion sirkida bo‘lgan yosh sirk artistlarining xalqaro festivalida
qatnashib „Plastik etyud“ (besuyak o‘yini) janrida festivalning eng oliy mukofoti
— oltin medalni qo‘lga kiritdi. 1998-yilda Òoshkent sirkida Karima Zaripova
rahbarligida iste’dodli yoshlarga ko‘maklashuvchi bolalar studiyasi ochildi.
Studiya bolalarga sirk sirlarini o‘rgatib, katta manejga yo‘llaydi. O‘zbek sirkchilari
1999-yilda Birlashgan Arab Amirligining Dubay shahrida bo‘lib o‘tgan xalqaro
festivalda, 1999-yilda Saratov shahrida bo‘lib o‘tgan Butunrossiya sirk festivalida,
2000-yilda Xitoyning Uxan shahrida bo‘lib o‘tgan xalqaro sirk festivalida, 2001-
yil yanvarda Belgiyaning Lyej shahrida bo‘lib o‘tgan Yevropa sirklarining 10-
festivalida muvaffaqiyatli qatnashib, sovrinli o‘rinlarni egalladilar.
Sirkchilarimizning sa’yharakatlari natijasida o‘zbek sirkiga xos turli nomer va
attraksionlar xalqaro sirk dasturlaridan o‘rin egalladi. 1993-yilda Toshkentda yangi
„Hayvonot bog‘i“ ochildi. Mustaqillik yillarida milliy musiqa va qo‘shiqchilik
san’ati rivojlandi. Respublika Madaniyat ishlari vazirligi , 1992-yilda tashkil etilgan
„Xalq ijodi va madaniy-ma’rifiy ishlar respublika markazi“, markazning
viloyatlardagi bo‘limlari musiqa va qo‘shiqchilik san’atini, havaskorlik va folklor
jamoalari faoliyatini rivojlantirish, unutilgan xalq ohanglarini tiklash maqsadida
turli xil ko‘rik-tanlovlar, festivallar tashkil etmoqda. 1992-yilda Toshkentda
„Asrlarga tengdosh navolar“ va „Boqiy ovozlar“, Xorazm viloyatida folklor
jamoalari, askiya, qiziqchi va masxarabozlarning, Qo‘qonda katta ashula, lapar va
yalla ijrochilarining ko‘rik-tanlovlarini o‘tkazdi. 1994-yil may oyida Parijda bo‘lib
o‘tgan „Sharq musiqasi“ festivalida Munojot Yo‘lchiyeva va Shavkat Mirzayevlar
ishtirok etib, o‘zbek milliy qo‘shiqchilik san’atini jahonga namoyish etdilar. 1996-
yil aprel oyida Òurkiston saroyi, Bahor majmuasi va boshqa ijodiy konsert
tashkilotlari negizida tashkil etilgan „O‘zbeknavo“ gastrol-konsert birlashmasi
xalq orasidan iste’dodli qo‘shiqchilarni izlab topish va ko‘rik-tanlovlarga jalb
etish, musiqa va qo‘shiqchilik san’ati bo‘yicha xalqaro hamkorlikni rivojlantirish
kabi tadbirlarni amalga oshirdi. Musiqa-raqs san’atini rivojlantirish davlat
tomonidan qo‘llab-quvvatlandi. Respublika Vazirlar Mahkamasining 1995-yil 5-
dekabrdagi „O‘zbekiston — Vatanim manim“ qo‘shiqlar bayrami to‘g‘risida“gi
11

farmoni qo‘shiqchilik san’atini rivojlantirishga ijobiy ta’sir ko‘rsatdi. 1996-yil
ko‘rik tanlovini o‘tkazish barcha viloyat, shahar va tumanlarida „O‘zbekiston —
Vatanim manim“ qo‘shiq tanlovining birinchi bosqichi bo‘lib o‘tdi, unda 54
mingdan ziyod qo‘shiqchilar qatnashdi. Òanlovning yakunlovchi bosqichi avgust
oyida o‘tdi. 700 ta qo‘shiqchi qatnashdi, ulardan 10 tasi mukofotlandi. O‘zbekiston
Prezidentining 1996yil 27-avgustdagi farmoni bilan bunday ko‘rik tanlov har yili
avgust oyida o‘tkaziladigan bo‘ldi va avgust oyining uchinchi yakshanba kuni
„O‘zbekiston — Vatanim manim“ qo‘shiq bayrami kuni deb belgilandi. Bu tanlov
jarayonida yuzlab Vatan, mustaqillikni e’zozlovchi yangi qo‘shiqlar yaratildi.
„O‘zbekiston — Vatanim manim“, „Men seni sevaman — O‘zbekiston“, „Vatan
yagonadir“, „Mustaqillik gullari“, „Ona yurtim“, „O‘zbekiston askarlari“
qo‘shiqlari shular jumlasidandir. 1997- yil 11- martda qabul qilingan Respublika
hukumatining „Sharq taronalari“ Xalqaro musiqa festivalini o‘tkazish to‘g‘risida“
qarori musiqa san’atining noyob namunalarini keng targ‘ib qilish, rivojlantirishda
dasturulamal bo‘lib xizmat qildi. 1997- yil 25- avgust — 2- sentabr kunlari
Samarqandda bo‘lib o‘tgan „Sharq taronalari“ birinchi Xalqaro festivalida
dunyoning 40 dan ortiq mamlakatidan ijrochilar, san’atshunoslar, jamoat arboblari
ishtirok etdilar, festivalda yangragan o‘zbek ohanglari, kuy-qo‘shiqlari jahon uzra
aks-sado berdi. Ozarbayjonlik Simara Imonova oliy mukofot — Granpriga sazovor
bo‘ldi. 1- o‘rin Munojot Yo‘lchiyeva va hindistonlik Shainu Khulanaga nasib etdi.
Har ikki yilda Samarqandda „Sharq taronalari“ Xalqaro festivalini o‘tkazish
an’anaga aylandi. Jamiyat madaniy-ma’rifiy hayotida, aholida tarixiy xotirani
tiklash va mustahkamlashda muzeylarning ahamiyati katta. Shu boisdan ham
mustaqillik yillarida mavjud muzeylarni ta’mirlash, ularni yangi eksponatlar bilan
boyitish, yangi muzeylar barpo etishga alohida e’tibor berildi. 1992-yilda
Namanganda ulug‘ o‘zbek shoiri Boborahim Mashrab muzeyi, Xorazmda hofiz
Hojixon Boltaboyev nomli maqomchilar muzeyi, Urganchda Xorazm amaliy
san’ati va tarixi muzeyi , Buxoroda temirchilik muzeyi, Samarqand viloyatining
Oqtosh shahrida xalq baxshisi Islom shoir Nazar o‘g‘lining uy-muzeyi, 1993- yilda
Toshkentda o‘zbek ayollari orasidan chiqqan birinchi huquqshunos olima Hadicha
12

Sulaymonova muzeyi, O‘zbek raqqosasi Mukarrama Turg‘unboyeva muzeyi,
Navoiy viloyatining Tomdi tumanida mashhur cho‘pon, ikki marta Mehnat
Qahramoni Jaboy Bashmanov muzeyi, 1994- yilda Toshkentda xalq rassomi Usta
Muhiddin Rahimov muzeyi, 1996- yilda O‘zbekiston Gidrometeorologiya muzeyi,
1997- yilda Buxoroda mashhur zarb qiluvchi Salim Hamidov muzeyi, shuningdek
oliy ta’lim muassasalarida ko‘plab muzeylar ochildi. 1996- yil 1- sentabr kuni
Toshkentda Osiyoda yagona bo‘lgan Olimpiya shon-shuhrat muzeyi ochildi. Bu
muzey o‘zbekistonlik sportchilarning xalqaro musobaqalaridagi muvaffaqiyatlarini
namoyish etadigan, mamlakatimizda sport harakatining rivojini rag‘batlantiradigan
markaz bo‘lib qoldi. 1996- yil 18- oktabrda Toshkentda Temuriylar tarixi davlat
muzeyi ochildi. Muzey temuriylar davri ruhini aks ettiruvchi o‘sha davrga xos
tarixiy jihozlar, qurol-aslahalar, lashkarboshilar va oddiy jangchilarning kiyim-
boshlari, oltindan yasalgan uy-buyum ashyolari, musiqa asboblari, Amir Temur,
Bobur qo‘lyozmalari, Ulug‘bekning astronomik qurilmalari va boshqa 2000 dan
ortiqroq tarixiy, madaniy yodgorliklar bilan jihozlangan. Temuriylar tarixi davlat
muzeyi O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan madaniy, ma’naviy, ma’rifiy ishlar,
ilmiy tafakkur markaziga aylandi. O‘zbekiston tarixi davlat muzeyi yangi binoga
ko‘chirildi hamda ajdodlarimizning ko‘p ming yillik hayoti va madaniyatini ilmiy,
xolisona aks ettiruvchi yangi eksponatlar bilan qayta jihozlandi. O‘zbekiston davlat
san’at muzeyi Yaponiya hukumati tomonidan beg‘araz ajratilgan 38,8 mln iyen pul
mablag‘i hisobiga ta’mirlandi, yangi muzey jihozlari , asbob-uskunalari bilan
yanada boyidi. O‘zbekiston Prezidentining 1998-yil 12-yanvardagi „Muzeylar
faoliyatini tubdan yaxshilash va takomillashtirish to‘g‘risida“ gi farmoni va uning
bajarilishini ta’minlashga qaratilgan respublika hukumatining „Muzeylar
faoliyatini qo‘llab-quvvatlash masalalari to‘g‘risida“ gi qarori mamlakatimizda
muzey ishini rivojlantirish istiqbollarini belgilab berdi. Madaniyat ishlari vazirligi,
„Oltin meros“ jamg‘armasi, Badiiy akademiya, Moliya vazirligi, Mehnat vazirligi
muzeylar rahbariyati bilan hamkorlikda muzeylarning rivojlanishi va moliyaviy
ta’minoti bo‘yicha dastur ishlab chiqildi. Muzeylar davlat muhofazasiga olindi,
ularni ta’mirlash, muzey eksponatlarini boyitish davlat budjeti hisobidan moliyaviy
13

jihatdan qo‘llab-quvvatlandi. Muzeylar faoliyatini muvofiqlashtirish, ilmiy-uslubiy
yordam ko‘rsatish, moddiy jihatdan qo‘llab-quvvatlash maqsadida 1998-yilda
„O‘zbekmuzey“ Respublika jamg‘armasi tuzildi. Aholining muzeyshunoslik
madaniyatini oshirishga ko‘maklashuvchi „Moziydan sado“ jurnali ta’sis etildi va
u 1999-yildan boshlab o‘zbek, rus va ingliz tillarida nashr etila boshlandi. Faqat
1999 yilda muzeylarning asosiy fondi 7544 ta tarixiy va madaniy yodgorliklar
bilan boyidi. O‘zbekistonda umumiy maydoni 137150 kv m ni tashkil etadigan 510
ta muzey faoliyat ko‘rsatmoqda. Ularda 1,3 milliondan ortiq ajdodlarimiz tarixi,
betakror madaniyatini aks ettiruvchi nodir buyumlar—eksponatlar saqlanmoqda va
aholiga namoyish etilmoqda. Mamlakatimizning me’moriy yodgorliklarga boy 10
ta shahri tarixiy shaharlar ro‘yxatiga kiritilgan. 2500 ta me’moriy obida, 2700 ta
arxeologik yodgorlik, 1800 monumental san’at asari davlat muhofazasiga olingan.
Buxoro, Samarqand va Xiva shaharlaridagi 3 ta muzey-qo‘riqxonalarida butun
dunyoda eng nodir tarixiy yodgorliklar, me’moriy obidalar, monumental san’at
asarlari saqlanib qolgan, davlat muhofazasida yangidan chiroy ochayotgan
muzeylar sifatida e’tirof etilgan. Mustaqillik sharofati bilan Samarqand muzey-
qo‘riqxonasining Registon maydoni yodgorliklari, Shohizinda, Bibixonim
me’moriy majmuasi, Amir Temur maqbarasi, Afrosiyob muzeyi, Ruhobod
majmuasi, Buxorodagi Kalon minorasi va masjidi, Mir-Arab madrasasi , Savdo
gumbazlari, Sitorayi Mohi Xosa ansambli, Bahouddin Naqshband majmuasi,
Xivaning Ichan qal’asidagi Ko‘hna ark, Muhammad Aminxon madrasasi va
masjidi, Islomxo‘ja minorasi, Toshhovli saroyi, Jome masjidi, Shahrisabzdagi Dor-
us-saodat, Dor-ust-tilovat ansambllari, Amir Temurning Oq saroyi, Termizdagi
Hakim at-Termiziy, Imom Termiziy, Sulton Saodat, Qirqqiz me’moriy yodgorlik
majmualari qayta ta’mirlandi. Samarqand, Buxoro, Xiva va Shahrisabzdagi
betakror me’moriy yodgorliklar Jahon xalqaro madaniy meros ro‘yxatiga
kiritilgan.
14

1.2. Boshqaruv maqsadi va unga qo‘yiladigan asosiy talablari, maqsadi
turlari
Boshqaruv maqsadlari juda ham xilma-xildir. Bu esa ularni muayyan tarzda
turkumlashni taqozo etadi. Maqsadni turkumlash belgilari:
1. Umumjamiyat miqyosidagii munosabatlarni aks ettirishga qarab;
2. Boshqaruv pog‘onalar (darajalari) ga qarab;
3. Amalga oshirish muddatiga qarab ;
4. Boshqaruvning amalga oshirilishiga qarab;
5. Kutiladigan natijalarga qarab;
6. Murakkablik darajasiga qarab;
Maqsadlar:
1) siyosiy maqsadlar, iqtisodiy maqsadlar, sotsial maqsadlar, ma'rifiy-
ma'naviy maqsadlar, xalqaro munosabatlar sohasidagi maqsadlar va
boshq.
1) Xududiy boshqarish maqsadlari:
- mamalakat maqsadlari
- viloyat maqsadlari
- tuman maqsadlari
- qishloq maqsadlari
- ishlab chiqarish maqsadlari
- xalq xo‘jaligi maqsadlari
- tarmoq (sektor) maqsadlari
- korxona (firma) maqsadlari
- yakka shaxs maqsadi
1) joriy maqsadlar
1) istiqboldagi (perspektiv) maqsadlari
- uzluksiz (kundalik) maqsadlari
- fursatli maqsadlar
- bir martalik maqsadlari
1) pirovard maqsadlar
15

- oraliq maqsadlari
1) oddiy, an'anaviy maqsadlari
- muammoli maqsadlari
- innovatsion maqsadlari
Mazkur turkumlanishdan ko‘rinib turibdiki, maqsadlar o‘zaro bog‘liq bo‘lib,
muayyan ierarxiyaga, ya'ni yuqori va quyi maqsadlarga bo‘linishi, bir maqsad
boshqa bir maqsadga bo‘ysunishi mumkin.
Joriy maqsadlar deganda bir yil ichida, yil choragi , bir oy va undan ham
kamroq muddat mobaynida amalga oshiriladigan maqsadlar tushuniladi. Masalan.
Korxona bo‘limlari oldida bir yil mobaynida amalga oshirilishi mo‘ljallangan
quyidagi funksiyasional joriy maqsadlar qo‘yilgan bo‘lishi mumkin.
Maqsadlarni belgilashda joriy maqsadlar nuqtai nazaridan yondoshuv , ya'ni
har bir bo‘linma maqsadlari , ularni bajarish muddatlari, aniq ijrochilar, aniq
maqsadli tadbirlar resurslar manbalar, belgilangan tadbirlar bajarilishining asoslab
berilishi barcha bo‘g‘inlar va darajalarda boshqaruv ishonchligini oshirish
kafolatini beradi. Butun boshqaruv apparati harakatlarining puxta bo‘lishini
belgilaydi.
Istiqbolli (perspektiv) maqsadlar deganda besh yil yoki undan ko‘proq davr
mobaynida amalga oshiriladigan maqsadlar tushuniladi. Masalan, respublikamizda
ishlab chiqilgan “Kadrlarni tayyorlash Milliy dasturi”ni ruyobga chiqarishdek
ulug‘vor maqsad quyidagi uch bosqichdagi muddatni o‘z ichiga oladi:
1997-2001 – mavjud kadrlar tayyorlash tizimining ijobiy salohiyatini saqlab
qolish asosida ushbu tizimni isloh qilish va rivojlantirish uchun huquqiy, kadrlar
jihatdan, ilmiy-uslubiy, moliyaviy-moddiy shart-sharoitlar yaratish.
2001-2005 - milliy dasturni to‘liq ruyobga chiqarish , mehnat bozorining
rivojlanishi va real ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlarni hisobga olgan holda unga
aniqliklar kiritish.
2005 va undan keyingi yillar - to‘plangan tajribani tahlil qilish va
umumlashtirish asosida mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish istiqbollariga
muvofiq kadrlar tayyorlash tizimini takomillashtirish va yanada rivojlantirish.
16

Boshqarish funksiyalari mazmuni va mohiyati.
Dastlab “funksiya” va “vazifa” iboralarning lug‘aviy ma'nosi to‘g‘risida ikki
og‘iz so‘z.
“Funksiya ” – bu lotincha so‘z bo‘lib, biror kimsa yoki narsaning ish,
faoliyat doirasi, vazifasi degan ma'nolarni bildiradi
“Vazifa” – bu amalga oshirilishi , hal qilinishi lozim bo‘lgan masala,
o‘rganilishi lozim bo‘lgan, ko‘zda tutilgan maqsad, yoki biror-bir topshiriq, xizmat
yumush, xizmat lavozimi, mansab, amal demakdir.
“Funksiya” tushunchasi “vazifa” tushunchasiga nisbatan torroq , ma'noga
ega. Zero, funksiya faqat o‘z faoliyat doirasidagi vazifalarni o‘z ichiga oladi.
“Vazifa” esa o‘z faoliyat doirasidagi vazifalarni o‘z ichiga oladi.
Boshqaruv funksiyasi deganda u yoki bu ob'ektni boshqarishga oid aniq
vazifalarni hal etishga qaratilgan bir turdagi ishlar ham majmuyi tushuniladi.
Demak. Boshqaruv muayyan funksiyalar orqali amalga oshiriladi.
Funksiyalarni aniqlash, ularning mohiyatini ochish va o‘rnatish boshqaruv
jarayonini to‘g‘ri tashkil qilishning muhim shartidir.
Boshqaruv funksiyalarining mazmuni u yoki bu faoliyatni tashkil qilishdan
kelib chiqadi.
Masalan , ishlab chiqarishning dastlabki bosqichida:
· loyihalash;
· konstruktorlik
Rejalashtirish kabi ishlarni bajarish bog‘liq funksiyalar paydo bo‘ladi. Keyingi
funksiyalar ishlab chiqarishni tayyorlash ya'ni,
· mahsulot tayyorlash texnologiyasini ishlab chiqish;
· mehnat normalari, materiallari sarfini belgilash;
· asbob-uskunalarni tayyorlash kabi ishlarni bajarish bilan bog‘liq, funksiyalar
paydo bo‘ladi.
Ishlab chiqarish jarayonini boshlash va uni uzluksiz davom ettirish uchun:
- ishlab chiqarish vasitalari, texnika
- xom-ashyo
17

- energiya
- transport kabi moddiy ta'minot vositalari zarur. Shundan keyin.
- kadrlarni tanlash , ularni joy-joyiga quyish.
- mehnatni tashkil qilish
- ishlab chiqarishga xizmat ko‘rsatish kabi bir qator tashkiliy funksiyalar
kelib
chiqadi. Ko‘rinib turibdiki, boshqaruv mazmuni jarayon sifatida uning
funksiyalarida namoyon bo‘lyapti. Zero: funksiyalar faoliyat turlarining,
sub'ektining boshqarish ob'ektiga aniq ta'sir qilish yo‘nalishlarini aks ettiradi.
Boshqaruv funksiyalaridan tashqarida boshqaruv jarayonining o‘zi ham
bo‘lishi mumkin emas. Fuknsiyalar tarkibini, ularning ko‘lamini va mazmunini
aniqlash boshqaruvchi xodimlar sonini belgilash, boshqaruv apparatining tashkiliy
tarkibini loyihalash uchun muhim asos bo‘lib hisoblanadi.
Boshqarish funksiyalari – ko‘p qirrali tushunchadir. Shu sababli ularni
muhim belgilar bo‘yicha turkumlarga ajratib o‘rganish zaruriyati tug‘iladi.
Boshqaruv funksiyalarining mohiyati , tasnifi va mazmunini o‘rganish
boshqaruvning butun jarayonini tartibga solib turish uchun zarurdir, chunki
yuqorida ta'kidlaganimizdek, boshqaruv mazmuni jarayon sifatida uning
funksiyalarida namoyon bo‘ladi.
Ma q sad - bu muddao, murod, yani u yoki bu niyatga erishmo q uchun k o‘ zda
tutilgan mushtarak orzu. Aynan, shu ma q sad kishi faoliyatini, o‘ z or z ularini
ushalishiga y o‘ naltiradi. B iz dastlab oldimizda turgan maq sadimizni an iq lab
olamiz, sungra esa shu maksadimiz:
• bulajak x arakatlarimizni oldindan an iql ab beradi;
• faoliyatimizning ustuvor yunalishini belgilaydi;
• faoliyatimizni aniq soxaga , ishga y o‘ naltiradi;
• u yoki bu faoliyatimizning zarurlik darajasini belgilab beradi;
• pirovard natijamizning ba x olash me yorlarini belgilaydi va x ..k.
Maqsadning ilmiy asoslanganligi va t o‘g‘ ri belgilanganligi boshqaruv
uchun juda muximdir. CHunki aynan shu maqsadga binoan:
18

• boshqarish funksiyalari;
• boshqarish usullari;
• boshqarishning tuzulmaviy tarkibi;
• lavozimlarni belgilash va kadrlarni tanlash kabi mu x im masalalar x al
etiladi.
Boshqaruv maqsadlariga qo‘yiladigan talablar :
1.Ma q sad bir ma’noli va ani q b o‘ lishi kerak
•Agar qa y erga borishni bilmasangiz, u x o lda biror yo‘lni tanlashga
xam x ojat q o lmaydi.
2. maqsad real va bajarilishi mumkin bo‘lishi kerak
• Qa ysi tomonga suzishni anik maksad kilib olmagan yelkanli
qayi qq a x ech kanday shamol xam xamrox b o‘ la olmaydi.
3.Ma q sad mi q doran o‘lchovga ega b o‘ li shi kerak.
Miqdoran o’lchovga, me’yorga ega bo’lmagan maqsad - bu sarob.
4.Maqsad barcha ba jaruvchilarga tu shunarli bo’lmog’i darkor
5.Maqsad bo’limlar va ma ’ sullar bo’yicha detallashtirilgan b o‘ lishi kerak.
Maqsad, uni boshqàrish prinsiplari, pirovard natijasi bajaruvchilarga
tushunarli bo’lishi va ularga yozma ravishda sodda tilda etkazilishi kerak.
6.Maqsad ko’p qirrali bo’lishi kerak
Maqsad x ar bir faoliyat turi, xar bir mas’ul shax s bo’yicha mayda-
chuydasigacha batafsil ta q simlab chi q ilgan bo’lishi lozim. Bu — umumiy, bosh
maqsadning xususiy va yakka m aqsadlarga b o‘ linishini, "Maqsadlar shajarasi"
(derevo seley)ni tuzishni talab qiladi.
Bo shq aruv ma q sadlari juda x am xilma-xildir. Bu esa ularni muayyan
tarzda turkumlashni tak a zo etadi.
Ma q sadni turkumlash belgilari:
1. Umumjamiyat miqyosidagi munosabatlarni aks ettirishiga karab
2. Bosh q aruv po g‘ onalari (darajalari)ga qarab
3. Amalga oshirish muddatiga q àrab
4. Bosh q aruvning amalga oshirilishiga q arab
19

5. Kutiladigan natijalarga q àrab.
6. Murakkablik darajasiga q arab
maqsadalar :
1) siyosiy maq s adlar, iqtisodiy ma q sadlar, sotsial ma q sadlar, ma’rifiy-
ma’naviy maqsadlar, xalqaro munosabatlar soxasidagi maqsadlar va boshq.
2) Xududiy boshqàrish maqsad l ari:
— mamlakat maqsadlari
— viloyat maqsadlari
— tuman maksadlari
— qishlok maqsadlari
— ishlab chiqarish maqsadlari
— xalq xo’jaligi maqsadlari
— tarmoq (sektor) maqsadlari
— korxona (firma) maqsadlari
— yakka shaxs maqsadi
3) j oriy maqsadlar
4) istiqboldagi (perspektiv) maqsadlar
— uzluksiz (kundalik) maqsadlar
— fursatli maqsadlar
— bir martalik maqsadlar
5) pirovard maqsadlar oralik maqsadlar
6) oddiy, an’anaviy maqsadlar
— muammoli maqsadlar
— innovatsion maqsadlar
Mazkur turkumlanishdan kurinib turibdiki, maq s adlar o’zaro bog’liq.
Bo’lib, muayyan ierarxiyaga, ya’ni yuq o ri va quyi maqsadlarga bo’linishi, bir
maq s ad boshqà bir maq s adga b o‘ ysunishi mumkin.
Korxonani boshqarish ma’lum bir tamoyillarga asoslanib amalga oshiriladi.
Bu tamoyillar boshqaruv faoliyati g`oyalarining tayanch va fundamental asoslarini
tashkil etib, boshqaruv obyektlari va subyektlariga xos bo`lgan jarayonlar, voqea
20

va hodisalarni ilmiy anglash hamda maqsadli foydalanishga imkon beradi.
Boshqaruv tamoyillarini yaxshi o`zlashtirgan rahbarlargina boshqaruvning
maqsadi va vazifalarini chuqur anglab, oqilona qarorlar qabul qilishi mumkin.
1. Mehnat taqsimoti tamoyili mehnatni tashkil etish va boshqarishda
vazifalar va majburiyatlarni xodimlar o`rtasida oqilona taqsimlash jarayonini
anglatadi.
2. Vakolatlilik va majburiyat . Vakolat boshqaruv qarorlarini qabul qilishga
imkon bersa, majburiyat uning natijalari uchun javobgarlik tamoyilini belgilab
beradi.
3. Intizom korxona xodimlari va ishchilarning belgilangan mehnat tartibi
va qoidalarga so`zsiz rioya etishini va hurmat bilan yondoshishini talab etadi.
4. Boshqaruvda yakkaboshchilik va kollegiallik . Yakkaboshchilik tamoyili
korxona xodimlarining yagona rahbar buyruqlariga qat’iy bo`ysunushini talab
qiladi. Bu tamoyilni amalga oshirishning asosiy sharti har bir ijrochining
huquqlari, burchi va majburiyatlarini qat’iy belgilab qo`yishdir.
Yakka boshchilikni kollegiallik, ya’ni qabul qilinadigan qarorlarda
mutaxassislar va xodimlarning keng ishtiroki bilan qo`shib olib borish mumkin.
Kollegiallik tamoyili har bir xodimning tashabbuskorligiga, o`z qobiliyatlarini
namoyon qilishiga va boshqaruv qarorlarini qabul qilishda faol qatnashishiga
imkoniyat yaratadi.
5. Maqsadning yagonaligi tamoyili korxonadagi barcha boshqaruv
xodimlari, mutaxassislar va ishchilarning yagona maqsad va vazifalar yo`lida
birlashishi zaruriyatini yuzaga keltiradi.
6. Shaxsiy manfaatlar va korxona manfaatlarini qo`shib olib borish
tamoyili - korxonaning har bir xodimi o`z shaxsiy manfaati yo`lida qattiq mehnat
qilish bilan birga, o`z manfaatlarini korxona manfaatlaridan ustun qo`ymasligi
lozimligini anglatadi. Shu bilan birga boshqaruvchilarning korxona manfaatlarini
ko`zlab qabul qilgan qarorlari xodimlar va ishchilarning manfaatlariga ziyon
yetkazmasligi lozim.
21

7. Moddiy va ma’naviy rag`batlantirish tamoyili asosida korxona
xodimlarining mehnati natijalarini munosib taqdirlash orqali mehnat unumdorligi
va ishlab chiqarish samaradorligini yuksaltirish yotadi.
8. Rejalilik . Bozor iqtisodiyoti sharoitida ishlab chiqarishni rejali
boshqarish iqtisodiy samaradorlikni ta’minlashning muhim shartidir. Bu tamoyil
ishlab chiqarishni rivojlantirishining qisqa va uzoq muddatlarga mo`ljallangan
yo`nalishlari, sur’atlari va nisbatlarini belgilashni ifodalaydi.
9. Tejamlilik va samaradorlik korxona faoliyatida moddiy-texnikaviy,
moliyaviy va mehnat resurslaridan oqilona foydalanish orqali eng kam xarajatlar
evaziga maksimal foyda olish muhimligini anglatadi.
10. Javobgarlik va tavakkalchilik . Boshqaruvchi o`z faoliyati natijalari
uchun ma’lum bir javobgarlikka ega bo`lishi, bunda ma’lum tavakkalchilik (risk)
elementlarini ham hisobga olishi lozim.
11. Boshqaruv etikasiga rioya etish. Bu tamoyil boshqaruv xodimlaridan
bilimli, madaniyatli va xushmuomala bo`lishni, xodimlarga ishonish va ularni
eshita bilishni talab etadi.
12. Bo shq aruv sh akli va usullarini takomilla sh tirib bori sh . Kuchli raqobat
sharoitida korxonani sinmasligi uchun boshqaruvchilar doimo o`z ustilarida tinmay
ishlab, boshqaruv usullarini takomillashtirib borishlari va bozordagi o`zgarishlarga
moslashishlari kerak.
Joriy maksadlar deganda bir yil ichida , yil ch oragi , bir oy va undan xam ka
mrok . muddat mobaynida amalga o sh iriladigan maq s adlar tushunilad i . Masalan , ko
rxona b o‘ limlari oldida bir yil mobaynida amalga oshirilishi muljallangan quyidagi
funksional joriy maqsadlar qo ’ yilgan buo ’ lishi mumkin .
Ma qs adlarni belgilashda joriy ma qs adlar nu qt ai nazaridan yondoshuv , ya ’ ni
xar bir bulinma ma q sadlari , ularni bajarish muddatlari , ani q ijrochilar , aniq ma q sad
li tadbirlar , resurslar manbalari , belgilangan tadbirlar bajarilishining asoslab berilis
hi barcha bu g‘ inlar va darajalarda boshqaruv ishonchligini oshirish kafolatini berad
i , boshqaruvning apparati x à rakatlarining puxta bo ’ lishini belgilaydi .
22

Ist iq bol ( perspektiv ) ma q sadlar deganda besh yil yoki undan ko ’ proq davr
mobaynida amalga oshiriladigan ma qs adlar tushuniladi . Masalan , respublikamizda
ishlab chiqilgan " Kadrlarni tayyorlash Milliy dasturi " ni ro ’ yobga chiqarishdek ulu
g ’ vor ma qs ad quyidagi uch bos qi chdagi muddatni o‘ z ichiga o l adi :
-1997—2001 — mavjud kadrlar tayyorlash tizimining ijobiy salo xi yatini s
a qlab q olish asosida ushbu tizimni islo x
etish va rivojlantirish uchun xaqiqiy kadrlar jix à t da n , ilmiy - uslubiy , moliyaviy -
moddiy shart - sharoitlar yaratish .
-2001—2005 — milliy dasturni to ’ lik . r o‘ yobga chiqarish , me x nat bozorini
ng rivojlanishi va real ijtimoiy - ik ò isodiy sharoitlarni x isobga olgan x olda unga ani
q lik lar kiritish .
-2005 va undan keyingi yillar — to ‘ plangan tajriban i ta x lil q ilish va umuml
ashtirish asosida mamlakatni ijtimoiy - i qtisodiy rivojlantirish istiqbollariga muvofi q
kadrlar tayyorlash tizimini takomillashtirish va yanada rivojlantirish .
Uzluksiz ma q sadlar dega n da xar kuni qabul qilinadigan va amalga oshirilad
igan odatiy maqsadlar tushuniladi . Masalan , mexnat unumdorligini o ‘ stirish , intizo
mni mustaxkamlash , ma x sulot tannarxini pasaytirish , maxsulot sifatini oshirish kab
ilar muntazam , kunda talab qilinadigan maqsadlardir
Boshqaruv jarayonida b i r ma r talik ma q sadlarga x à m zaruriyat tu g‘ulishi mu
mkin . Bunday ma q sadlar , odatda , korxona uchun kutilmagan , favkulodda vujudga
kelgan muammoni echish uchun o ’ rtaga qo‘yiladi . Bu ma q sad , masalan , tabiiy ofat
yuz kel gan x olda shu ofatni bartaraf q ilish uchun zaruriy mabla g‘n i ajratish k o‘ rini
shida b o‘ lishi mumkin .
Bo shq arishga maksadli yondoshuv namoyandalari barcha
ma q sadlarni qu yidagi t o‘ rt t a guruhga bo ’ lishadi :
• oddiy, q otib q olgan an’anaviy ma q sadlar; ^
• muammo l i ma q sadlar;
• innovatsion ma q sadlar;
• xodimlar malakasini, mà x oràtini oshirish bo’yicha ma q sàd l ar.
23

Bir i nchi gu ruxdag i ma q sadlar x ar kun q abul q il i nadigan va amalga
oshiriladigan odatiy maqsadlar bulib, ularning bajarilishini ta’minlash tegishli
bugindagi raxbarning bevosita burchiga kiradi
Ikkinchi guruxdag i maqsadlar odatiy maqsadlardan farq. qiladi. Bu
maqsadlar korxonaga va ayrim xodimga qi yinchiliklar tu g‘ diradi.
M uammol i ma q sad. s otish xajmini qisqa muddat (2 oy) ichida keskin
kupaytirish:
• ma xs ulotga bulgan talabning keskin pasayish sabablarini an iq lashni;
• ko‘p o milli korrelyasion-regrission ta x ilni amalga oshirishni;
• eng ma q bul q arorlar q abul q ilishni ta q ozo etadi.
Innovatsion ma q sadlar — bu yangi maxsulotni ishlab chikarish, yangi
texnologiyani joriy kilish bo’yicha qo‘ yiladigan uchinchi guruxdagi
maqsadlardir. Masalan, tadqiqot bo‘limi xodimlarining maqsadi quyidagicha
bo‘lishi mumkin: "1 iyulgacha eksport uchun mo’ljallangan uch turdagi yangi
maxsulotni sinovdan o‘tkazishni ta’minlash".
Boshqaruv funksiyalari boshqaruv faoliyatining maqsadga yo`naltirilgan
tarkibiy qismlaridan biridir. Zamonaviy boshqaruv nazariyalarida uning
quyidagi funksiyalari ajratib ko`rsatiladi:
- boshqaruv obyektiga oid axborotlarni yig`ish, saqlash, tizimga solish va
qayta ishlash;
- yig`ilgan axborotlarni operativ va moliyaviy hisobotlar yordamida tahlil
etish;
- joriy va istiqbolli rejalashtirish;
- korxonaning ishlab chiqarish, tijorat, moliyaviy va investitsion
faoliyatini tashkil etish va boshqarish;
- nazorat va tartibga solish.
Ushbu funksiyalar doirasida boshqaruv vazifalari ko`p qirrali bo`lib,
ularga quyidagilarni kiritish mumkin:
· qisqa va uzoq muddatli davr uchun korxonaning maqsadlari hamda
rivojlantirish strategiyasini ishlab chiqish;
24

· ishlab chiqarish va texnologik jarayonning kundalik izdan chiqishlarini
bartaraf etish;
· moddiy-texnika ta’minotining uzluksizligini ta’minlash;
· raqobat muhitida korxonaning yashovchanligini ta’minlovchi moliyaviy
va marketing faoliyatini tashkil etish;
· mehnatni tashkil etish, majburiyatlarni taqsimlash va boshqarish;
· korxona faoliyatining samaradorligini oshirish va boshqaruv qarorlarini
bajarilishining ishonchli hamda samarali nazorati tizimini yaratish va boshqalar.
Maqsad qanchalik murakkab bo‘lsa, u Boshqarish uchun shunchalik
muammoli yoki innovatsion bulishi mumkin.
To‘rtinchi gurux bu korxona xodimlari malakasini oshirish soxasidagi
maqsadlar bo‘lib, ular uzoq, muddatli (stra-tegik) reja asosida muntazam ravishda
amalga oshirilib boriladi. Masalan, "3—5 yil ichida 20% korxona xodimlari
malakasini oshirish".
Korxona umumiy maqsadining samaradorligi yakka, ya’ni xar bir xodim
maqsadining qanchalik to‘g‘ri aniqlanganligi va nakadar samarali ado etilganligiga
bog‘liq bo‘ladi. SHu sababli xar bir xodim oldiga qo‘yiladigan maqsadga
nisbatan quyidagi talablar qo‘yiladi.
Xodim maqsadi yuqori bo‘g‘indagi bo‘limlar maqsadiga bo‘ysunishi, unga
mos bo‘lishi kerak.
Maqsadlar kaskadi (pog‘onalari).
Quyidagi xollarda yakka maqsadlar korxona maqsadining samarali
bo‘lishiga xizmat qiladi:
• xodimning o‘z oldiga qo‘yganí maqsadi 4 tadan 8 tagacha bulishi, undan
oshmasaigi kerak.;
• yakka maqsadning pirovard natijasi va an iq muddati belgi langan b o‘ lishi
kerak. Aks xo lda u mav xumlikka yuz tutadi;
• rejalashtiriladigan ma q sad x arakat evaziga erishiladigan, shu bi l an birga,
amalga oshiriladigan darajada b o‘ lishi kerak.
25

Umuman x ar b i r kishi maq sadga er i sh i sh n ing y o‘li o g‘i r va murakkab
bo‘li shi mumkinl i g i ni anglash i kerak. U o‘ z ma q sadi ga osonl i k bilan erish i shiga
um i d bo g‘la mas l igi kerak. Shu n dagina u xar kanday kut i lmagan
muvaffa qqiyats izlikka t ushku n li k ka tushmaydi.
Ma q sad, xususan, umumiy (bosh) ma q sad juda keng q amrovli va o‘ta
murakkab kategoriyadir. Un g a q uyidagi sifatlar xos:
• tobe b o‘ lishlik;
• yoyib bo‘lishlik;
• o‘ zaro munosabat (bo g‘ lanish)da b o‘ lishlik.
Mà q sadniíg tobelig i deganda ma qs adni qo‘ yish va uni amalga oshirishning
mavjud shart-sharoitlarga bo g‘ li q ligi, yoxud strategik ma q sadning q ator taktik
ma q sadlarga, isti q bol ma q sadning esa o‘ rta va q is q a muddatli ma q sadlarga
bo g‘ likligi, bir ma q sadning boshka ma q sadga b o‘ ysunishi tushuniladi. '
Ma q sadning yoy i b b o‘ lishligi sifati deganda uning
• uz m ix iyati b¢yicha;
• amalga oshirish davri (va q ti) b o‘ yicha;
• po g‘o nalar b o‘ yicha;
• b o‘g‘i nlar va x àk a z o lar bo‘yicha bir q ator lokal va xususiy ma q sadlarga
yoyilishi tushuniladi.
Mà q sadning o‘zaro mu n osabat (bo g‘ lan gan )da b og‘liklik sifati deganda
uning muximligi ji x at i dan ranjirlanishi, tartiblanishi tushuniladi. Ma q sadning bu
jixati barcha lokal, xususiy va yakka ma q sadlarni ustuvorligi b o‘ yicha tartiblash,
shuningdek mazkur maqsadlarni amalga oshirish bo‘yicha an iq amaliy tadbirlarni
ishlab chi q ish imkonini beradi.
Ma q sadning muayyan ierarxiyaga ega ekanligi, ya’ni bir maqsadning
boshqa bir maqsadga b o‘ ysunishi (tobe b o‘ lishi), yuq o ri ma q sadning q uyi
ma qs adlarga ega b o‘ lishi (yoyib b o‘ l i sh lili gi), ma qs adlarning bir-biri bilan uzaro
munosabatda bulishi ularni q andaydir bir tartibga solish zaruriyatini tu g‘ diradi.
Bunday vazifani bajarish uchun menejment fanida "ma q sadlar shajarasi" deb
atalgan maxsus usul q o‘llaniladi.
26

"Ma q sadlar shajarasi" — bu maqsadlar bilan ularga erishish
vositalari o‘r tasidagi aloqaning grafik tasviridir.
U b o‘ lajak vo q ealar o‘ zaro alo q àsining to‘la manzarasini tasavvur q ilish,
konkret vazifalar ro‘yxatini olish va u larning nisbatan muximligi to‘ g‘ risidagi
axboratga ega b¢lish imkonini beradi. U tashkiliy struktura bilan ma q sadlar
strukturasi o‘rtasida moslashuvni vujudga keltirish yo‘li bilan ma q sad
topshiriqlarini bevosita ijrochilarga yetkazishni ta’minlaydi.
Qishloq xo`jaligi korxonalari faoliyatini boshqarish jarayonida bu
umumiy qonuniyat va tamoyillar bilan birga tarmoqning o`ziga xos bo`lgan
tabiiy-iqlimiy va texnik-texnologik omillarini ham e’tiborga olmoq joizdir.
Qishloq xo`jaligi ishlab chiqarishi jonli organizmlar – o`simliklar va chorva
mollari bilan bog`liq bo`lib, boshqaruv jarayonida ularning biologik va
fiziologik xususiyatlarini yaxshi bilish lozim. Bu tarmoqda ishlab chiqarish
jarayoni tabiiy jarayonlar bilan qo`shilib ketgan, ish vaqti ishlab chiqarish davri
bilan mos kelmaydi. Mavsumiylik va tabiiy-iqlimiy sharoitlar ishchi kuchi va
ishlab chiqarish vositalaridan yil davomida bir maromda foydalanish imkonini
bermaydi. Tarmoqqa xos bo`lgan bu xususiyatlar qishloq xo`jaligi
korxonalarining boshqaruvchilari oldiga yanada ko`proq mas’uliyat yuklaydi va
uning xususiyatlarini chuqur o`zlashtirib, boshqaruv faoliyatida hisobga olishni
taqozo etadi.
27

II.BOB. BOSHQARISH FUNKSIYASINING MAZMUN MOHIYATI VA
O’ZBEKISTONDA MADANIYAT VA SAN’AT SOHASI FAOLIYATINI
TASHKIL ETISH
2.1. Madaniyat va san’at sohasi faoliyatini tashkil etish
Mustaqillik yillarida erkin demokratik rivojlanish yo‘lini tanlagan
mamlakatimiz oldida milliy madaniyat va san’atimizni tiklash, asrab-avaylash va
yanada rivojlantirish, uni zamonaviy jahon sivilizatsiyasi yutuqlari hisobidan
boyitish, o‘sib kelayotgan avlodni ko‘p asrlik an’ana va ma’naviy-axloqiy
qadriyatlarga sadoqat ruhida tarbiyalash bo‘yicha mas’uliyatli va murakkab
vazifalar turgan edi. Madaniyat va sport sohasida amalga oshirilayotgan davlat
siyosati xalqimizning ulkan intellektual va ijodiy salohiyatini ro‘yobga chiqarish,
barqaror rivojlangan, jismonan baquvvat va ma’nan yetuk shaxslar jamiyatini
barpo etish, aholining o‘sib borayotgan ma’naviy va estetik ehtiyojlarini
ta’minlash, madaniyat va sport muassasalarining moddiy-texnik bazasini
mustahkamlash uchun zarur shart-sharoitlar yaratdi. Hozirgi paytda
mamlakatimizda 39 teatr, 175 muzey, mingdan ziyod aholi dam olish va madaniyat
markazlari, istirohat bog‘lari, 301 bolalar musiqa va san’at maktabi, 296 bolalar va
o‘smirlar hamda respublika darajasidagi sport maktabi, 51 mingga yaqin sport
majmuasi, stadionlar va inshootlar faoliyat ko‘rsatmoqda, 2,7 milliondan ortiq bola
sport, musiqa va san’at bilan muntazam shug‘ullanmoqda. Madaniyat va san’at,
sport va jismoniy tarbiya sohasida 69 ming xodim mehnat qilmoqda.
Shu bilan birga, madaniyat va sport sohasida davlat boshqaruvi samaradorligining
tanqidiy tahlili shuni ko‘rsatmoqdaki, Madaniyat va sport ishlari vazirligi
tomonidan mutasaddi organ sifatida o‘z oldiga qo‘yilgan keng ko‘lamli
masalalarning to‘liq ijrosi ta’minlanmagan, ayniqsa, davlat boshqaruvi va
joylardagi ijro hokimiyati organlari faoliyatini mazkur sohada muvofiqlashtirish,
madaniy-ma’rifat va sport-sog‘lomlashtirish muassasalari moddiy-texnik bazasini
mustahkamlash, ularni malakali kadrlar bilan ta’minlash bo‘yicha ishlar yetarli
darajada olib borilmagan. Bundan tashqari, hayotiy tajriba shuni ko‘rsatmoqdaki,
bitta vazirlikda madaniyat va sport kabi ikkita ko‘pqirrali va murakkab sohalarning
28

birlashtirilishi ommaviy jismoniy tarbiyani rivojlantirish, istiqbolli sportchilarni
saralash tizimini takomillashtirish, hududlarda teatr, mumtoz musiqa va boshqa
san’at turlarini keng ommalashtirish bo‘yicha amalga oshirilayotgan chora-
tadbirlar samaradorligini yuksaltirish imkonini bermayapti.
Natijada Madaniyat va sport ishlari vazirligi o‘z ish faoliyatida ko‘p hollarda
barcha mavjud resurs va imkoniyatlarini bayramlar madaniy tadbirlarini
o‘tkazishga va muhim xalqaro sport musobaqalariga tayyorgarlik ko‘rishga
yo‘naltirish bilan chegaralanib qolgan. Yuzaga kelgan salbiy holatlarni bartaraf
etish uchun vazirlik faoliyatini tubdan isloh qilish zarurati paydo bo‘ldi.
O‘zbekiston Republikasi Prezidentining “Madaniyat va sport sohasida
boshqaruv tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi farmoni
madaniyat va sport sohasida boshqaruv tizimini tubdan takomillashtirish, ushbu
sohada davlat siyosatini amalga oshirish samaradorligini keskin oshirish,
O‘zbekiston xalqining boy va o‘ziga xos madaniyati, san’ati va ijodini yanada
rivojlantirishni ta’minlash, aholining keng qatlam o‘rtasida ma’nan va axloqan
komil inson bo‘lishga va sog‘lom turmush tarzini yuritishga intilishni
rag‘batlantirishga yo‘naltirilgan. Farmonga muvofiq, O‘zbekiston Respublikasi
Madaniyat va sport ishlari vazirligi tugatiladi va uning negizida O‘zbekiston
Respublikasi Madaniyat vazirligi hamda O‘zbekiston Respublikasi Jismoniy
tarbiya va sport davlat qo‘mitasi tashkil etiladi.
Alohida ta’kidlash joizki, farmonga ko‘ra, Madaniyat vazirligi hamda Jismoniy
tarbiya va sport davlat qo‘mitasining ushbu sohalarda davlat siyosatini amalga
oshirish bo‘yicha barcha jabhalarini qamrab oluvchi quyidagi asosiy vazifa va
faoliyat yo‘nalishlari belgilangan:
milliy madaniy va ma’naviy merosimizni asrab-avaylash va boyitish, san’at
va badiiy ijodni har tomonlama rivojlantirish, aholining ma’naviy-axloqiy va
madaniy darajasini yanada oshirishni rag‘batlantirish, uni milliy va jahon
madaniyatining eng yaxshi namunalari bilan tanishtirish bo‘yicha tizimli choralarni
amalga oshirish;
29

aholining keng qatlami, ayniqsa, yoshlar ongi va qalbida mustaqillik
g‘oyasiga, yuqori ma’naviyat va insonparvarlik an’analariga sadoqat tuyg‘ulari
yanada chuqur ildiz otishi, radikalizm va ekstremizmdek yot g‘oyalarga qarshi
immunitetni mustahkamlash, jamiyatning o‘sib kelayotgan intellektual, estetik va
madaniy ehtiyojlarini ta’minlashga yo‘naltirilgan madaniy-ommaviy tadbirlar
o‘tkazish bo‘yicha ishlarni tashkil etish;
badiiy ijodning rivojlanishini yanada rag‘batlantirish, ijodiy jamoalarga,
ayniqsa, ijodkor yoshlarga har tomonlama ko‘maklashish, madaniyat
muassasalarining moddiy-texnik bazasini mustahkamlash va faoliyati
samaradorligini oshirish, ularning imkoniyatlaridan ma’nan yetuk, intellektual
rivojlangan va yuqori madaniyatli shaxslarni tarbiyalash ishlarida yanada to‘laroq
foydalanish;
aholining keng qatlamlari o‘rtasida sport va jismoniy tarbiya bilan
shug‘ullanishni ommalashtirish bo‘yicha keng ko‘lamli ishlarni tashkillashtirish,
jismoniy tarbiya va sog‘lomlashtirish, sport tashkilotlarining moddiy-texnik
bazasini mustahkamlash, mamlakatimiz korxonalarida sport jihozlari va
inventarlari ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yish va kengaytirish bo‘yicha takliflar
ishlab chiqishda ishtirok etish;
bolalar, ayniqsa, qizlarni sport bilan muntazam shug‘ullanishga keng jalb
etish, bolalar sportini har tomonlama rivojlantirish, bolalar sport ta’limi sifatini
oshirish orqali barcha hududlarda bolalar sport obyektlari tarmog‘ini yanada
kengaytirish, shu asosda bolalar sog‘lig‘ini mustahkamlash va ularning barqaror
jismoniy rivojlanishini ta’minlash;
iqtidorli va istiqbolli sportchilarni saralash, tayyorlash va mahoratini
oshirishning uzluksiz tizimini takomillashtirish bo‘yicha chora-tadbirlarni amalga
oshirish, sport tayyorgarligi jarayoniga zamonaviy texnologiyalarni joriy etish,
Olimpiya va Osiyo o‘yinlarida, jahon va Osiyo chempionatlarida hamda boshqa
nufuzli xalqaro musobaqalarda muvaffaqiyatli qatnashishni ta’minlash uchun
mamlakat terma jamoalarining asosiy tarkibi va sifatli sport zaxirasini
shakllantirish;
30

zamonaviy texnologiya va ilg‘or xalqaro tajribadan foydalangan holda,
kadrlar tayyorlash va malakasini oshirish jarayonini takomillashtirish, madaniyat
va sport sohasida muassasalar va o‘quv yurtlarini yuqori malakali kadrlar bilan
ta’minlash, davlatlararo va xalqaro aloqalarni kengaytirish va mustahkamlash.
Farmonga binoan O‘zbekiston Respublikasi Bosh vaziri A.Aripov
rahbarligida Madaniyat vazirligi hamda Jismoniy tarbiya va sport davlat qo‘mitasi
faoliyatini tashkil etish bo‘yicha Komissiya tuzildi. Komissiyaga bir oy muddatda
Madaniyat va sport ishlari vazirligini qayta tashkil etish bo‘yicha barcha
masalalarni hal etish, Madaniyat vazirligi hamda Jismoniy tarbiya va sport davlat
qo‘mitasining markaziy apparatiga malakali mutaxassislarni har tomonlama
saralash va kadrlar bilan to‘ldirishni ta’minlash topshirig‘i berilgan.
Ta’kidlash joizki, farmonga binoan “O‘zbeknavo” estrada birlashmasi va
“O‘zbekraqs” milliy raqs birlashmasi negizida Madaniyat vazirligi huzurida
“O‘zbekkonsert” davlat muassasasi tashkil etilgan. Ushbu muassasa o‘zida 2,5
ming ijodiy jamoa va ijrochilarni birlashtiradi hamda musiqa, xoreografiya va
estrada san’atini rivojlantirish bo‘yicha chora-tadbirlarni amalga oshirish
samaradorligini kuchaytirish, O‘zbekiston xalqining ma’naviyati, yorqin va o‘ziga
xos madaniyatini yorituvchi yuksak badiiy va sifatli asarlar yaratishga har
tomonlama ko‘maklashish imkonini beradi.
Farmonga binoan “O‘zbekkonsert” davlat muassasasi faoliyatini
moliyalashtirish, madaniyat muassasalarining moddiy-texnik bazasini
mustahkamlash, shu jumladan, ularni jihozlash va ta’mirlash, madaniyat va san’at
arboblarining xalqaro festivallar va konkurslarda ishtirok etishini ta’minlash,
Madaniyat vazirligi muassasalari kadrlari malakasini oshirish va moddiy
rag‘batlantirish uchun byudjetdan tashqari Madaniyat va san’atni rivojlantirish
jamg‘armasini tuzish nazarda tutilgan.
Musiqiy ta’lim va kadrlar tayyorlash tizimini takomillashtirish maqsadida
Xalq ta’limi vazirligiga qarashli R.Glier va V.Uspenskiy nomidagi Respublika
ixtisoslashtirilgan akademik musiqa litseylari, Respublika ixtisoslashtirilgan
musiqa va san’at akademik litseyi, 301 bolalar musiqa va san’at maktabi
31

Madaniyat vazirligi tizimiga o‘tkazildi. Madaniy-ommaviy tadbirlarni yuqori
darajada o‘tkazishni kengaytirish maqsadida “Istiqlol” va “Turkiston” san’at
saroylari Toshkent shahar hokimiyati ixtiyoridan Madaniyat vazirligi tasarrufiga
o‘tkazildi, ularning o‘z daromadlari bilan qoplanmaydigan qismidagi xarajatlarini
moliyalashtirish uchun respublika byudjetidan mablag‘ ajratilishi belgilandi.
Bolalar sportini rivojlantirish va ommaviylashtirish bo‘yicha olib
borilayotgan ishlarni sifat jihatidan kuchaytirish, bolalar sporti obyektlarining
moddiy-texnik bazasini yanada mustahkamlash, sport ta’limi va sport zaxiralarini
tayyorlash tizimini takomillashtirish maqsadida O‘zbekiston Bolalar sportini
rivojlantirish jamg‘armasi ijro apparati, sport yo‘nalishi bo‘yicha 256 sport
maktabi va sport yo‘nalishidagi maktab-internatlari Xalq ta’limi vazirligi
ixtiyoridan Jismoniy tarbiya va sport davlat qo‘mitasi tasarrufiga o‘tkazildi.
Madaniyat vazirligi, Moliya vazirligi, Mehnat vazirligiga boshqa tegishli
vazirlik va tashkilotlar bilan birgalikda 2017-yilning 1-iyuliga qadar madaniyat
xodimlariga ish haqini to‘lash va ularning mehnatini moddiy rag‘batlantirish
tizimini takomillashtirish bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti qarori
loyihasini kiritish topshirig‘i berildi.
Farmonni amalga oshirish maqsadida O‘zbekiston Respublikasi
Prezidentining Madaniyat vazirligi hamda Jismoniy tarbiya va sport davlat
qo‘mitasi faoliyatini tashkil etish to‘g‘risidagi qarorlari qabul qilingan, ushbu
qarorlarda ularning tashkiliy tuzilmalari, markaziy apparati tuzilmalari,
Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar, Toshkent shahri, tumanlar va
shaharlardagi hududiy boshqarmalari tuzilmalari tasdiqlangan.
Madaniyat vazirligi tizimida madaniy-ommaviy tadbirlarni tashkillashtirish,
madaniy-ma’rifiy muassasalar va nomoddiy merosni rivojlantirish, sohadagi ta’lim
muassasalarini metodik ta’minlash, Jismoniy tarbiya va sport davlat qo‘mitasi
tizimida esa sport va sport ta’limi muassasalarini ilmiy-metodik ta’minlash, sport
turlari bo‘yicha milliy terma jamoalarni shakllantirish va tayyorlash bo‘yicha yangi
bo‘linmalar va shtat birliklari nazarda tutilgan, ikki davlat boshqaruvi organi
tuzilmasiga jismoniy va yuridik shaxslarning murojaati bilan ishlash bo‘yicha
32

mutaxassislar lavozimi kiritilgan. O zbekiston Respublikasi Prezidentining “2018-ʻ
2022-yillarda milliy madaniyatni yanada rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash
to g risida”gi hamda “Moddiy madaniy meros obyektlarini muhofaza qilish
ʻ ʻ
sohasidagi faoliyatni tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to g risida”gi
ʻ ʻ
qarorlari shu bilan birga Madaniyat vazirining yil davomida sohada amalga
oshirilgan ishlar va 2019-yilda ko zlangan rejalar yuzasidan matbuot anjumani
ʻ
bo lib o tdi. Keyingi yillarda o zbek xalqining ma naviy-ma rifiy saviyasini
ʻ ʻ ʼ ʼ ʼ
yuksaltirish, madaniyat va san at muassasalarining moddiy-texnik bazasini
ʼ
mustahkamlash, soha vakillarini qo llab-quvvatlash bo yicha kompleks chora-
ʻ ʻ
tadbirlar amalga oshirilmoqda. Joriy yilning 28-noyabr kuni prezident Shavkat
Mirziyoyev “O zbekiston Respublikasida milliy madaniyatni yanada rivojlantirish
ʻ
konsepsiyasini tasdiqlash to g risida” PQ-4038-sonli qarori qabul qilingan edi.
ʻ ʻ
Mazkur Konsepsiyada milliy madaniyatni yanada rivojlantirishda mamlakatni
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning uzviy va ajralmas qismi sifatida qaraladi.
2019–2022-yillarda yangi quriladigan, rekonstruksiya qilinadigan, kapital
ta mirlanadigan va jihozlanadigan madaniyat markazlarining manzilli ro yxati
ʼ ʻ
tasdiqlandi. Ro yxatga ko ra 2019–2022-yillarda 147 ta obyektda qurilish,
ʻ ʻ
ta mirlash ishlari amalga oshirilishi belgilandi. Yangi bino qurish (26 ta obyekt),
ʼ
rekonstruksiya (45 ta obyekt), kapital ta mirlash (76 ta obyekt)ni tashkil etadi.
ʼ
2019-yilda davlat buyurtmasi asosida Amir Temur (Namangan) va Hakim at-
Termiziy (Surxondaryo) mavzularida tarixiy spektakllar, Abay, Boburshoh
(Toshkent sh.) va Temur Malik (Samarqand) kabi 100 dan ortiq ko plab
ʻ
mavzulardagi yangi spektakllar sahnalashtiriladi. 1 ta teatr yangi bino qurish, 2 ta
teatr binosi rekonstruksiya qilish, 1 ta teatr binosini mukammal ta mirlanadi. 2019-
ʼ
yildan 30 ta muzeyning “Virtual muzey” bazasini yaratish va O zbekiston
ʻ
muzeylari yagona portalini yaratish ishlari yakunlanadi. Muzeylar tomonidan bir
yilda pullik xizmatlar qiymati 10 mlrd.ni tashkil etayotgan bo lsa, buni kelgusi 2
ʻ
yilda 1,5 marotabaga oshirib, 15 mlrd.ga yetkaziladi. 2019-yil 5-10-aprel kunlari
Surxondaryo viloyatida ilk marotaba o tkaziladigan “Xalqaro baxshichilik san ati
ʻ ʼ
festivali”ni yuqori saviyada tashkil etish va o tkazish rejalashtirilgan.Shuningdek,
ʻ
33

2019-yilda o tkaziladigan festivallar Buyuk ipak yo li (Marg ilon, iyul),“Sharqʻ ʻ ʻ
taronalari” (Samarqand, avgust), “Raqs sehri” (Xiva, sentyabr), Hunarmandchilik
(Qo qon, sentyabr), xalqaro festivallari o tkazilishi belgilangan.Milliy madaniyatni
ʻ ʻ
yanada rivojlantirish konsepsiyasini amalga oshirish bo yicha 2019-2020-yillarga
ʻ
mo ljallangan “yo l xaritasi” ishlab chiqilib, unga asosan A.Navoiy nomidagi
ʻ ʻ
O zbekiston davlat akademik katta teatrida “Opera va balet san ati” xalqaro
ʻ ʼ
festivalini o tkazish (2 yilda bir marta, dastlab 2019-yilda), internet tarmog ida
ʻ ʻ
respublikadagi mavjud barcha muzeylarning yagona portalini tashkil etish, tarixiy,
ilmiy, “Sahrodagi qasrlar”, “Sarmishsoy qoyatosh rasmlari”, “Xonbandi”,
“Zarautsoy qoyatosh rasmlari”, “Qadimiy Termiz” obyektlarini YUN Е SKOning
Umumjahon merosi ro yxatiga kiritish choralarini ko rish respublikada hamda
ʻ ʻ
O zbekiston tarixi va madaniyatiga oid xorijiy davlatlardagi nomoddiy madaniy
ʻ
meros elementlarini yozib olish, ular asosida “O zbekiston nomoddiy madaniy
ʻ
merosi” to plamini nashr etish, avloddan-avlodga o tib kelayotgan milliy musiqa
ʻ ʻ
asarlari orasidan madaniy qimmatga egalarini saralab, milliy musiqiy asarlar
fonotekasini yaratish rejalashtirilgan. O zbekiston xalqining umummilliy boyligi
ʻ
hisoblanadigan madaniy merosini muhofaza qilish, ilmiy o rganish va undan
ʻ
foydalanish borasida mamlakatda qator ishlar amalga oshirilmoqda. Xususan,
Buxoro, Samarqand, Xiva va Shahrisabz shaharlarining tarixiy markazlari
YUN Е SKOning Umumjahon madaniy merosi ro yxatiga, “Boysun madaniy
ʻ
muhiti”, “Shashmaqom musiqasi”, “Navro z”, “Katta ashula”, “Askiya”, “Palov
ʻ
madaniyati va an analari” nomzodlari Insoniyat nomoddiy madaniy merosi
ʼ
reprezentativ ro yxatiga, Usmon Qur oni, Abu Rayhon Beruniy nomidagi
ʻ ʼ
Sharqshunoslik institutining qo lyozmalar to plami, Xiva xonligi devonxonasi
ʻ ʻ
hujjatlari Jahon xotirasi ro yxatiga kiritilgani yurtimiz madaniy merosining dunyo
ʻ
miqyosida e tirof etilganiga yorqin misol bo la oladi. Moddiy madaniy meros
ʼ ʻ
obyektlarini muhofaza qilish, ilmiy o rganish, ulardan oqilona foydalanish va
ʻ
yurtimizning sayyohlik salohiyatini oshirishda ularning o rni va ahamiyatini
ʻ
oshirish hamda moddiy madaniy meros sohasidagi davlat nazoratini tubdan
takomillashtirish maqsadida, O zbekiston Respublikasi Madaniyat vazirligi
ʻ
34

Madaniy meros obyektlarini muhofaza qilish va ulardan foydalanish ilmiy-ishlab
chiqarish bosh boshqarmasi hamda uning mintaqaviy davlat inspeksiyalari
negizida, O zbekiston Respublikasi Madaniyat vazirligi huzurida Madaniy merosʻ
departamenti hamda uning Qoraqalpog iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent
ʻ
shahar boshqarmalari tashkil etilishi ko zda tutilgan.
ʻ Tarixiy va madaniy
merosimizni saqlash hamda uni yosh avlod tarbiyasida keng qo'llash hamda milliy
va umuminsoniy qadriyatlarni yoshlarimiz ongiga singdirish, etnik madaniy
an'analarni asrab-avaylash va shu asosda xalq ijodiyotini qo'llab-quvvatlash
Konsepsiyaning asosiy vazifalari etib belgilandi. Qaror bilan bugungi kunda
barcha hududlarda faoliyat ko'rsatayotgan madaniyat va aholi dam olish markazlari
negizida madaniyat markazlari tashkil etilishi belgilandi.
Shuningdek, qarorda “Madaniyat va san'at fidokori” ko'krak nishoni ta'sis
etilishi qayd etildi.
2019-yil 1-iyungacha “Madaniyat to'g'risida”gi qonun loyihasi ishlab chiqiladi.
Qarorga muvofiq, quyidagi ko'rik-tanlovlar an'anaviy ravishda o'tkaziladi:
“Xalq cholg'ulari ijrochilari” ko'rik-tanlovi ikki yilda bir marta, dastlab 2019-
yilning iyun oyida;
Mukarrama Turg'unboyeva nomidagi “Milliy raqs ijrochilari” ko'rik-tanlovi ikki
yilda bir marta, dastlab 2019-yilning oktyabr oyida;
Yunus Rajabiy nomidagi “Yosh maqom ijrochilari” ko'rik-tanlovi ikki yilda bir
marta, dastlab 2020-yilning aprel oyida o'tkaziladi.
Ko'rik-tanlov g'oliblari tegishli yo'nalishi bo'yicha oliy ta'lim muassasasining
bakalavriat bosqichiga davlat granti asosida qabul qilinadi. Har yili 21-27 mart
kunlari “Teatr tomoshalari haftaligi” tashkil etiladi. Bundan tashqari, Buyuk ipak
yo'lining mamlakatimizdan o'tgan qismini “Ipak yo'li: Zarafshon daryosi vohasi”
35

va “Ipak yo'li: Farg'ona – Sirdaryo havzasi”nomi ostida YUNESKOning
Umumjahon madaniy merosi ro'yxatiga, Xorazm “Lazgi”sini “Xorazm raqsi –
Lazgi” nomi ostida YUNESKOning Insoniyat nomoddiy madaniy merosining
reprezentativ ro'yxatiga kiritish bo'yicha chora-tadbirlar amalga oshiriladi .
2.2. Madaniyat va san’at sohasi faoliyatini boshqarish funksiyalari
mazmuni va mohiyati
Dastlab "funktsiya" va "vazifa" iboralarining lug’aviy ma'nosi to’g’risida ikki
og’iz so’z. "Funktsiya" -bu lotincha so’z bo’lib, biror kimsa yoki narsaning ish,
faoliyat doirasi, vazifasi degan ma'nolarni bildiradi. "Vazifa" - bu amalga
oshirilishi, hal qilinishi lozim bo’lgan masala, o’rganilishi lozim bo’lgan, ko’zda
tutilgan maqsad, yoki biror-bir topshiriq, xizmat, yumush, xizmat lavozimi,
mansab, amal demakdir. "Funktsiya" tushunchasi "vazifa" tushunchasiga nisbatan
torroq, ma'noga ega. Zero, funktsiya faqat o’z faoliyat doirasidagi vazifalarni o’z
ichiga oladi. "Vazifa" esa o’z faoliyat doirasidan tashqarida ham bo’lishi mumkin.
Boshqaruv funktsiyasi deganda u yoki bu ob'ektni boshqarishga oid aniq
vazifalarni hal etishga qaratilgan bnr turdagi ishlar majmui tushuniladi. Demak,
boshqaruv muayyan funktsiyalar orqali amalga oshiriladi. Funktsiyalarni aniqlash,
ularning mohiyatini ochish va o’rganish boshqaruv jarayonini to’g’ri tashkil
qilishning muhim shartidir. Boshqaruv funktsiyalarining mazmuni u yoki bu
faoliyatni tashkil qilishdan kelib chiqadi. Masalan, ishlab chiqarishning dastlab ki
bosqichida:
· loyihalash;
· konstruktorlik;
· R ejalashtirish kabi ishlarni bajarish bilan bog’liq funktsiyalar paydo bo’ladi.
Keyingi funktsiyalar ishlab chiqarishni tayyorlash, ya'ni,
· mahsulot tayyorlash texnologiyasini ishlab chiqish;
· mehnat normalari, materiallari sarfini belgilash;
36

· asbob-uskunalarni tayyorlash kabi ishlarni bajarish bilan bog’liq,
funktsiyalar paydo bo’ladi.
Ishlab chiqarish jarayonini boshlash va uni uzluksiz davom ettirish uchun:
- ishlab chiqarish vositalari, texnika;
- xom-ashyo;
- energiya;
- transport kabi moddiy ta'minot vositalari zarur. Shundan keyin:
- kadrlarni tanlash, ularni joy-joyiga qo’yish;
- mehnatni tashkil qilish;
- ishlab chiqarishga xizmat ko’rsatish kabi bir qator tashkiliy funktsiyalar kelib
chiqadi. Ko’rinib turibdiki, boshqaruv mazmuni jarayon sifatida uning
funktsiyalarida namoyon bo’layapti. Zero: funktsiyalar faoliyat turlarining,
sub'ektining boshqarish ob'ektiga aniq ta'sir qilish yo’nalishlarini aks ettiradi.
Boshqaruv funktsiyalaridan tashqarida boshqaruv jarayonining o’zi ham bo’lishi
mumkin emas. Funktsiyalar tarkibini, ularning ko’lamini va mazmunini aniqlash
boshqaruvchi xodimlar sonini belgilash, boshqaruv apparatining tashkiliy tarkibini
loyihalash uchun muhim asos bo’lib hisoblanadi. Boshqarish funktsiyalarn - ko’p
qirrali tushunchadir. Shu sababli ularni muhim belgilar buyicha turkumlarga ajratib
o’rganish zaruriyati tug’iladi. Boshqaruv funktsiyalarining mohiyati, tasnifi va
mazmunini o’rganish boshqaruvning butun jarayonini tartibga solib turish uchun
zarurdir, chunki yuqorida ta'kidlaganimizdek, boshqaruv mazmuni jarayon sifatida
uning funktsiyalarida namoyon bo’ladi. G’arb menejmentining bugungi zamonaviy
nazariyasi boshqarish funktsiyalarini tasniflashda, eng avvalo uning asosiy
(umumiy) funktsiyalariga ustuvorlik beradi:
· rejalashtirish;
· tashkil qilish;
· tartibga solish va muvofiqlashtirish;
· nazorat;
37

· rag’batlantirish (motivlashtirish).
Boshqarish rejalashtirishdan boshlanib, faoliyatni tashkil qilish, uni rag’batlantirish
bilan davom ettirilib, nazorat bilan tugaydi. Bu erda muvofiqlashtirish barcha
funktsiyalar jarayonida o’z aksini topadi. Bu funktsiyalar boshqaruvning hamma
bosqichlariga xos bo’lgan umumiy xususiyatlarga ega bo’lib, boshqaruv
apparatining barcha rahbarlari va mutaxassislari faoliyatida mavjud bo’ladi. Ularni,
shuningdek, boshqaruvning hamma tomonlarini qamragan funktsiyalar deyish ham
mumkin, chunki ular boshqaruv tizimini ham bo’yiga (vertikaliga), ham eniga
(gorizontaliga) qamrab oladi. Boshqarish funktsiyasini tasniflashning ikkinchi
yondoshuvida boshqarish ishini aniq ijrochilar bo’yicha taqsimlashga ustuvorlik
beriladi. Bunda bir butun aniq funktsiyalar tizimi ajratiladi. Masalan, zamonaviy
g’arb firmalarida ishlab chiqarishga oid 20-25 tadan kam bo’lmagan funktsiyalar
ajratiladi. Bular quyidagilardir:
· asosiy ishlab chiqarishni boshqarish;
· qo’shimcha ishlab chiqarishni boshqarish;
· ishlab chiqarishga xizmat qiluvchi ishlab chiqarishni boshqarish;
· marketingni boshqarish;
· moliviy boshqarish;
· sifatni boshqarish;
· mehnatni boshqarish;
· xodimlarni boshqarish;
· innovatsiyani boshqarish va hakazo.
Bunday holda ishlab chiqarishni boshqarish faoliyatining ayrim turlari va sohalari
alohida ajralib turadi. Boshqarishning yuqorida sanab o’tilgan asosiy funktsiyalari
ishlab chiqarishni boshqarish jarayonida muhim o’rin tutishi zarur bo’lganligi
tufayli ularni mufassal ko’rib chiqamiz.
38

Asosiy funktsiyalar:
1. Rejalashtirish
Boshqarishning asosiy va dastlabki funktsiyasidir. Har qanday boshqarish reja
tuzishdan boshlanadi. Bu rejada boshqaruv maqsadlari va vazifalari, ularni amalga
oshirish muddatlari belgilanadi, vazifalarni amalga oshirish usullari ishlab
chiqiladi, xalq xo’jaligi bo’g’inlarining o’zaro aloqalari o’rnatiladi.
Rejalashtirishning umumiylik xususiyati shundaki, bunda har bir boshqaruv
xodimi o’zining shaxsiy ishini rejalashtiradi, o’z ish joyidagi faoliyati
ko’rsatkichlarini ishlab chiqadi, rejalarni qanday bajarayotganini nazorat qilishni
uyushtiradi.
2. Tashkil qilish. Bu funktsiya boshqaruv ob'ekti doirasida barcha boshqariluvchi
va boshqaruvchi jarayonlarning uyushqoqligini ta'minlaydi.
3. Muvofiqlashtirish va tartibga solish;
Rejalashtirish boshqarishning strategiyasi hisoblansa, muvofiqlashtirish
boshqarishning taktik masalalarini hal qiladi. Muvofiqlashtirish mablag’larni tejash
maqsadida boshqaruvdagi parallelizm va bir-birini takrorlashni bartaraf qilish
imkonini beradi. Tartibga solish muvofiqlashtirishning davomi bo’lib, u sodir
bo’lib turadigan og’ishlarni bartaraf qilish yo’li bilan ishlab chiqarish jarayonlarini
amalga oshirishni maqsad qilib qo’yadi. Uning yordami bilan vujudga kelishi
ehtimol tug’ilgan og’ishlarning oldi olinadi.
4. Nazorat. Bu funktsiyaning maqsadi "tutib olish", "aybini ochish", "ilintirish"
emas, balki boshqaruv ob'ektida sodir bo’layotgan jarayonlarni hisobga olish,
tekshirish, tahlil qilish va ma'lum tartibda shu ob'ekt faoliyatini o’z vaqtida sozlab
turishdir. Ta'sirchan nazoratni tashkil qilish har bir rahbarning funktsional ishidir.
Muntazam nazorat yo’q joyda yuqori pirovard natijalarga erishib bo’lmaydi.
Boshqarish faoliyatining turlariga ko’ra, funktsiyalar quyidagicha bo’ladi:
· boshqarishning iqtisodiy funktsiyalari;
· boshqarishning sotsial funktsiyalari;
· boshqarishning ma'naviy-ma'rifiy funktsiyalari.
39

Qayd qilingan funktsiyalar bir-biri bilan bog’liq va ma'lum darajada tartibga
solingan ko’p unsurlardan, tarkibiy qismlardan iborat bo’lib, ular yaxlitlikka ega.
Shuning uchun ham boshqarish jarayonida ularning birortasi ham e'tibordan chetda
qolmasligi kerak.
Maqsad - bu muddao, murod, ya'ni u yoki bu niyatga erishmoq uchun ko’zda
tutilgan mushtarak orzu. Aynan, shu maqsad kishi faoliyatini, o’z orzularini
ushalishiga yo’naltiradi. Maqsadning muayyan ierarxiyaga ega ekanligi, ya'ni bir
maqsadning boshqa bir maqsadga bo’ysunishi (tobe bo’lishi), yuqori maqsadning
quyi maqsadlarga ega bo’lishi (yoyib bo’lishligi), maqsadlarning bir-biri bilan
o’zaro munosabatda bo’lishi ularni qandaydir bir tartibga solish zaruriyatini
tug’diradi. Boshqaruv funktsiyasi deganda u yoki bu ob'ektni boshqarishga oid
aniq vazifalarni hal etishga qaratilgan bnr turdagi ishlar majmui tushuniladi.
Demak, boshqaruv muayyan funktsiyalar orqali amalga oshiriladi. Funktsiyalarni
aniqlash, ularning mohiyatini ochish va o’rganish boshqaruv jarayonini to’g’ri
tashkil qilishning muhim shartidir. Boshqaruv funktsiyalarining mohiyati, tasnifi
va mazmunini o’rganish boshqaruvning butun jarayonini tartibga solib turish
uchun zarurdir, chunki yuqorida ta'kidlaganimizdek, boshqaruv mazmuni jarayon
sifatida uning funktsiyalarida namoyon bo’ladi.
40

XULOSA
Xulosa qilib aytganda Mamlakatimiz taraqiyoti pillapoyasidan yangi-yangi
cho’qqilar sari qadam qo’yar ekan, biz yashayotgan zamon sur’atlari shiddat bilan
tezlashib, oldimizga yana qancha muammo va mashaqqatlar paydo bo’lar ekan,
tabiiyki ma’naviy hayotimiz ham anashu sinovlarda toblanib, yuksalib,
jamiyatimiz millatimizning yorug’ va sog’lom kelajagini ham qanday tahdid va
to’fonlardan – davr o’zgarishi bilan ularning ko’rinishi va shakli o’zgarishiga
qaramayotgan – bezavol saqlash va asrab qolishga qodir bo’lish darkor.
Sharq qadimiy madaniyat o’chg’i va jahon sivilizatsiyasining beshigi deya
bejiz ta’riflanmagan. Vatanimiz sivilizatsiyasining sharq sivilizatsiyasi quchog’ida
voyaga yetgani va uning qadriyatlarini o’ziga aks ettirganini, unga va butun dunyo
madaniyatdiga ulkan ta’sir ko’rsatganini doimo esda tutush darkor. Ishonchimiz
komilki, xalqimiz tarixining murakkab jarayonlarini irodasi chiniqib har qanday
hujum va tazyiqlarga qaramasdan, ma’naviy olami kuchayib borayotgani bizni
ko’rolmaydigan kuchlar ham bu haqiqatni tan olayotganini mamnuniyat bilan qayd
etamiz. Chunki xalq – bamisoli ulug’ va sharafli yo’ldan ilgarilab boryotgan ulkan
karvon. Uni yo’ldan chalg’itishga urunuvchilar, payt poylab orqasidan hamla
qiluvchilar hamisha bo’lgan, bundan keyin ham bo’lishi mumkin. Karvon bexatar
bo’lmas degan gap bejiz aytilmagan. Ammo xalq karvonini hech qanday kuch
ortga qaytarolmaydi. Nega deganda, xalqning qalbida ne-ne ajdodlardan meros
yengilmas kuch madaniy ma’naviyat bor.
Mustaqil vatanimiz oliy maqsad qilib olgan ozod va obod Vatan, erkin va
farovon hayotni barkamol ezgu g’oyalarni hayotiy e’tiqodiga aylantirgan yetuk
insonlargina bunyod eta oladi.
41

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Yuldoshev N.K,, Nabokov V.I. "Menejment nazariyasi". Darslik. T.TDIU,
2013.- 433 b.
2. Yuldoshev N.K, Menejment. Ukuv kullanma.T.: TDIU, 2015 Y.-150 b.
3. Kucharov A .S. Menejment. O’quv qollanma. T..TDIU, 2018 u. -120 b.
4. SHarifxodjaev M.Menejment. Darslik.T.: Ukituvchi, 2002.-464 b.
5. Yo'ldoshev N.Q., Azlarova M.M., Xo'djamuratova G. Y. "Menejment va
marketing asoslari": (O'quv qo'llanma). - T.: TDIU, 2012 y. -258 b.
6. L ap ы gin YU.N. Strategicheskiy menedjment.Uchebnoye posobiye. - M.:
Eksmo, 2010.-432 s.
7. Vesnin V.R. Menedjment v sxemax i opredeleniyax: Uchebnoye posobiye. -
M.: Prospekt, 2009. - 120 s.
8. Danilin V.I. Finansov ы y menedjment: zadachi, test ы , situatsii.Uchebnoye
posobiye. - M.: Prospekt, 2009. - 360 s.
9. Kane M.M., Ivanov B.V., Koreshkov V.N, Sxirtladze A.G. Sistem ы , metod ы
i instrument ы menedjmenta kachestva: Uchebnik dlya vuzov / Pod red. M.M.
Kane. - SPb.: Piter, 2009. - 560 s.
10. B Kattakishiyev, I Mamayusupov Strategik menejment Toshkent 2008 y
11. R I Gumish, Matmurodov F.I. Innavatsion menejment Toshkent 2008y
12. Matmurodov F.I. Ma’muriy menejment Toshkent 2008y
13. S.I Ahmedov, R.I Nirimbetov Ishlab chiqarish menejmenti Toshkent 2008y
14. A.Qo’chqarov Menejer imkoniyatlari. “Istiqlol” nashriyoti 2000
15. SH.N.Zaynutdinov va boshqalar. Menejment asoslari. T. Moliya-2001 y
16. A.YUldashev, I.Sirojiddinov. Moliyaviy menejment. Namangan-2001 y.
42

KURS ISHI TALABALAR UCHUN

Sotib olish