Makkajoʼxori popugining kimyoviy tarkibini oʼrganish

Информация о документе

Цена	100000UZS
Размер	1.1MB
Покупки	0
Дата загрузки	21 Июль 2025
Расширение	docx
Раздел	Диссертациии
Предмет	Химия

Продавец

Islomjon

Дата регистрации 19 Февраль 2025

0 Продаж

Makkajoʼxori popugining kimyoviy tarkibini oʼrganish

Купить

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
FARG‘ONA DAVLAT UNIVERSITETI
Qo‘lyozma huquqida
UDK :615,32:615,038
Abdulxayev Islomjon Usmonjon o‘g‘li
Makkajo‘xori popugining kimyoviy tarkibini o‘rganish
70530101-Kimyo (fan yo‘nalishlari bo‘yicha) mutaxassisligi
magistr akademik darajasini olish uchun yozilgan
D I S S E R T A T S I Y A

Ilmiy rahbar : p.f.n., dots Sh.Mamajonov
Farg‘ona – 2023

Mundarija
Kirish…………………………………………………………………………..
. 3
I Bob. Adabiyotlar
tahlili…………………………………………………….. 1
3
1.1. Bug‘doydoshlar oilasining umumiy tavsifi
……………………………….. 1
3
1.2. Makkajo‘xori turkumiga mansub o‘simlik turlarining botanik
tavsifi……. 1
4
1.3. Makkajo‘xori popugidan ajratib olingan kimyoviy moddalarning sinflari.. 2
0
1.4. Makkajo‘xori popugining xalq tabobatida
qo‘llanilishi…………………... 2
5
II Bob. Olingan natijalar. Makkajo‘xori popugining oqsil,
aminokislotalar, vitamin va element tarkibini
o‘rganish…………………... 3
2
2.1. Makkajo‘xori popugining oqsil tarkibini
o‘rganish……………………….. 3
2
2.2. Makkajo‘xori popugining vitamin tarkibini
o‘rganish…………………… 4
2
2.2. Makkajo‘xori popugining element tarkibini
o‘rganish……………………. 5
8
III Bob. Tajribaviy qism……………………………………………………... 6
1
3.1. Umumiy
ko‘rsatmalar……………………………………………………... 6
1
3.2. Makkajo‘xori popugining oqsil tarkibini miqdoriy jihatdan
aniqlash…….. 6
3
3.3. Makkajo‘xori popugining vitamin tarkibini miqdoriy jihatdan
aniqlash…. 6
6
2

3.4. Makkajo‘xori popugining element tarkibini miqdoriy jihatdan
aniqlash…. 6
8
Xulosalar va
tavsiyalar……………………………………………………….. 7
1
Foydalanilgan adabiyotlar
ro‘yx ati………………………………………….. 7
2
3

“Yoshlarimizning mustaqil fikrlaydigan,
yuksak intellektual va ma’naviy salohiyatga ega
bo‘lib, dunyo miqyosida o‘z tengdoshlariga hech
qaysi sohada bo‘sh kelmaydigan insonlar bo‘lib
kamol topishi, baxtli bo‘lishi uchun davlatimiz va
jamiyatimizning bor kuch va imkoniyatlarini
safarbar etamiz”
Sh.M.Mirziyoyev.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti.
KIRISH
O‘simlik moddalarining kimyoviy tuzilishi va biologik faolligini
o‘rganish bir tomondan bioorganik kimyoni rivojlantirib, unda yangi
yo‘nalishlar paydo bo‘lishiga olib kelsa, ikkinchi tomondan zamonaviy
samarali dorivor vositalarning yaratilishi va tibbiyot amaliyotiga tadbiq
etilishiga asos bo‘ladi. 1

O‘simliklar turli-tuman kimyoviy tuzilishga va yuqori biologik
faollikka ega bo‘lgan tabiiy birikmalarning bitmas-tuganmas manbaidir.
Bugungi kunda turli kasalliklarni davolashda qo‘llaniluvchi o‘simlik
moddalaridan tayyorlangan tabiiy dorivor vositalarning o‘ziga xos jihati
shundaki, ular, sintetik vositalardan farqli o‘laroq, organizmga salbiy ta’sir
ko‘rsatmaydi. Farmatsevtika sanoatida dori-darmon olinuvchi dorivor
o‘simliklar juda ko‘p bo‘lib, ular yurtimizning ulkan xazinasi hisoblanadi.
Yurtimiz hududlarida 4500 dan ortiq o‘simlik turi uchraydi, shulardan 600
ga yaqini shifobaxsh o‘simliklardir.
O‘simliklarning dorivorlik xususiyatlari ular tarkibidagi fiziologik faol
moddalarga bog‘liq. O‘simliklar tarkibida uchrovchi alkaloidlar, kumarinlar,
lignanlar, terpenoidlar, steroidlar, uglevodlar, efir moylari, turli fenol moddalar
1
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 10 apreldagi PQ-4670-son qarori.
4

va ularning glikozidlari dorivor moddalar yaratish uchun asos bo‘lib
xizmat qiladi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev
Miromonovichning 2020 yil 10 apreldagi “Yovvoyi holda o‘suvchi dorivor
o‘simliklarni muhofaza qilish, madaniy holda yetishtirish, qayta ishlash va
mavjud resurslardan oqilona foydalanish chora-tadbirlari to‘g‘risidagi”
qarori ayni vaqtida qabul qilingan muhim hujjatdir. Qarorga ko‘ra,
floramizning dorivor olamini madaniylashtirish, ularning plantatsiyalarini
tashkil etish hamda qayta ishlash orqali shifobaxsh ne matlar yetishtirish,ʼ
terib olish, saqlash, birlamchi hamda chuqur qayta ishlash, iste molchilarga
ʼ
mahsulotlarni tayyor holda yetkazib berishga ixtisoslashtirilgan tabobat
klasterlari tashkil etiladi. 2020 yil 1 maydan faoliyati yo‘lga qo‘yilgan
klasterlar oldiga nafaqat o‘lkamiz nabotot olamida uchraydigan o‘simliklar,
balki xorijdan keltirilgan dorivor giyohlarni iqlimlashtirish, madaniy
plantatsiyalarini yaratish vazifasi qo ‘yilmoqda. Bu jarayonda tabiatimizda
mavjud bo‘lgan yovvoyi o‘simlik turlarini aniqlash, asrashga alohida
e tibor beriladi. Shifobaxsh giyohlarning madaniy holda yetishtirilishining
ʼ
afzal jihati shundaki, bu farmatsevtika sanoatiga bir xil yosh va tipdagi xom
ashyo qabul qilib olish imkonini beradi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning “2017-
2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha
Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida”gi farmoni yurtimizda istiqlol yillarida
birinchi Prezidentimiz rahnamoligida olib borilgan islohatlar samaradorligini
yanada oshirish, davlat va jamiyatning har tomonlama jadal rivojlanishi
uchun shart sharoitlar yaratish, mamlakatimizni modernizatsiya qilish
hamda hayotning barcha sohalarini liberallashtirish bo‘yicha ustuvor
yo‘nalishlardagi vazifalarni amalga oshirish maqsadini ko‘zda tutadi.
Harakatlar strategiyasi davlat va jamiyat hayotining barcha jabhalarini
qamrab olgan bo‘lib, unda ta’lim va fan sohasini rivojlantirish masalalari
ham nazardan chetda qolmagan.
5

O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2016 yil
30 dekabrda Respublikamizning barcha akademiklari bilan uchrashib
mavjud muammolarni qanday yo‘l bilan ijobiy hal qilish mumkinligi haqida
suhbatlashdi va shu asosida “Fanlar akademiyasi faoliyatini, ilmiy tadqiqot
ishlarini tashkil etish, boshqarish va moliyalashtirishni yanada takomillashtirish
chora -tadbirlari to‘g‘risida”gi qarorni imzoladi.
Bundan tashqari, Respublika viloyatlarida bo‘lib o‘tayotgan xalq
bilan bevosita muloqot paytida Prezidentimiz tomonidan barcha hududlarda
ilm-fan salohiyatini tiklash, hududlarning kompleks rivojlanishini ta’minlashda
mavjud intelektual salohiyatdan samarali foydalanish, yoshlarni ilmiy-
tadqiqot faoliyatiga keng jalb qilish bo‘yicha aniq vazifalar belgilab
berilmoqda. Ushbu vazifalarni amalga oshirishda ilmiy izlanishlarni
ijtimoiy-iqtisodiy sohalarning real muammolariga yo‘naltirish, ilm-fan va
ishlab chiqarish o‘rtasidagi uzviy integratsiyani ta’minlash, o‘z navbatida,
ishlab chiqarish korxonalari tomonidan olimlarning ilmiy-texnologik
ishlanmalarini amaliyotga joriy qilish samaradorligini oshirish mexanizmlarini
yaratish masalalari o‘ta muhim ahamiyat kasb etadi.
Aholi va yoshlar o‘rtasida kompyuter texnologiyalari va internetdan
samarali foydalanishga oid chora-tadbirlar Dasturida Prezidentimizning uchinchi
tashabbusi bo‘yicha amalga oshiriladigan keng ko‘lamli vazifalar o‘z aksini
topgan. Dasturga muvofiq 2019-2020 yillarda tuman va shaharlarda, xususan,
raqamli texnologiyalar markazlarini tashkil etish va ularda bepul ta’lim berish
Prezidentimizning yoshlarga, xalqimizga qaratilayotgan yana bir katta e’tibori
bo‘ldi. 2
To‘rtinchi tashabbus maqsadlarini amalga oshirishga qaratilgan yoshlar
ma’naviyatini yuksaltirish, ular o‘rtasida kitobxonlikni keng targ‘ib qilish
bo‘yicha chora-tadbirlar Dasturiga ko‘ra, har bir hududga 1 million donadan
turli xil ommabop mavzudagi kitoblarni yetkazib berish ko‘zda tutilgani, salkam
bir oydan beri ushbu tashabbusni qo‘llab-quvvatlash maqsadida mamlakatimiz
2
O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida”gi PF-
4947 sonli farmon bilan 2018-2021-yillarda
6

bo‘ylab keng quloch yoygan “Kitob sovg‘a qil!” aktsiyasida idora va tashkilotlar
rahbarlari, deputatlardan tortib, oddiy fuqarolargacha ishtirok etishayotgani bu
tashabbusning naqadar katta ahamiyatga egaligidan yaqqol dalolatdir.
Xulosa qilib aytganda, Prezidentimiz tomonidan ilgari surilgan beshta
tashabbus xalqimiz, ayniqsa yoshlar va xotin-qizlar bandligini tahminlash,
mahnaviyatini yuksaltirishda muhim dasturiamal bo‘libgina qolmay,
mamlakatimiz ijtimoiy-mahnaviy hayotidagi dolzarb vazifalarni ado etish
borasidagi aniq va puxta rejalashtirilgan qimmatli hujjat hamdir. O‘ zbekiston
Respublikasi Prizidentining 2018 yil 14 iyuldagi PK-3855 Sonli “Ilmiy va
ilmiy–texnikaviy faoliyat natijalarini tijoratlashtirish samaradorligini oshirish
b o‘ yicha q o‘ shimcha chora-tadbirlar t o‘ risida”gi q arori ijrosini ta ’ minlash.
Mamlakatimizda sanoat sohasining rivojlanishini ta`minlashning eng muhim
omili bu, etuk mutaxasis kadrlar tayyorlash masalasidir. Shuning uchun ham
davlatimiz tomonidan fanning mamlakat iqtisodiyotini innavatsion
rivojlantirishdagi rolini kuchaytirish, Fanlar akademiyasining ilmiy innavatsion
faoliyatini takomillashtirish va mavqeini oshirish, innovatsion loyihalarni
amaliyotda joriy qilishga qodir salohiyatli ilmiy pedagog kadrlarni qo`llab
quvvatlash masalalariga katta e`tibor qaratilayotgani bejiz emas. 3

Ushbu e`tiborning yorqin ko`rinishi sifatida Prezidentimiz
Sh.Mirziyoevning davlat rahbari sifatidagi birinchi uchrashuvi aynan ilm
hamjamiyati – Respublika akademiklari va yetakchi olimlari bilan
bo`lganliginini ta`kidlash joiz. Bu uchrashuvda, akademiklar ilmiy ta`lim va
ishlab chiqarish jarayoniga keng jalb etilib, ularga yuqori malakali kadrlar
tayyorlashda faol ishtirok etishlari uchun zarur imkoniyatlar yaratildi. Mazkur
sohada to`planib qolgan muammolarni hal etish maqsadida Prezidentimizning
“Fanlar Akademiyasi faoliyati, ilmiy-tadqiqot ishlarini tashkil etish, boshqarish
va moliyalashtirishni yanada takomillashtirish chora tadbirlari to`g`risida”gi
qarori qabul qilindi.
Xususan qarorda:
3
O‘zbekiston Respublikasining rivojlantirishning 5 ta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha harakatlar
strategiyasi. 2017-yil 7-fevral.
7

- Tabiiy, texnik va ijtimoiy-gumanitar fanlar sohasida fundamental,
amaliy va innovatsion ilmiy tadqiqotlar olib borish;
- Ilm fanning ta`lim va ishlab chiqarish bilan integratsiya mehanizmlarini
mustahkamlash va rivojlantirish;
- O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi tarkibida, O‘zbekiston
Milliy universiteti huzuridagi Polimerlar kimyosi va fizikasi ilmiy-tadqiqot
markazi negizida Polimerlar kimyosi va fizikasi institutini tashkil etish
t о ‘g‘risidagi taklifiga rozilik berilishi, kimyo fani rivoji mamlakat taraqqiyotida
muhim O‘rin tutishini tasdiqlaydi.
Bugungi kunda sanoat sohasining rivojlanishida aynan kimyo sohasida
polimerlarning ahamiyati yuqori. O`zbekistonda turli polimerlarning olinishi,
х ossalari, ishlatilishiga bag`ishlangan ilmiy tadqiqot ishlari ortib bormoqda.
Bundan tashqari, sintetik polimerlardan polietilen, polipropilen,
karbomidoformaldegid smolalari, karboksimetilsellyuloza va boshqalar ishlab
chiqarilmoqda va ulardan te х nika va te х nologiyalarning turli sohalarida polimer
materiallar sifatida qo`llanilmoqda. Hozirgi paytda polimerlar sanoatda,
qurilishda, qishloq х o`jaligida, oziq-ovqat sanoatida, mashinasozlikda,
elektrote х nika va boshqa sohalarda keng qo`llanilmoqda.
Magistrlik dissertatsiyasi mavzusining asoslanishi va uning
dolzarbligi. Dori vositalarining zamonaviy ishlab chiqarilishi samaradorlik va
foydalanish xavfsizligi maqsadlariga to‘liq javob beradigan mahsulotlarni
olishga qaratilgan bo‘lishi kerak. Shu bilan birga, muvaffaqiyat kaliti yaxshi
ishlab chiqarish amaliyoti qoidalariga qat’iy rioya qilish va tayyor dori sifatini
ob’ektiv, ilmiy asoslangan baholashdir. Har qanday dori sifatining mavjud
bo‘lgan turli xil mezonlari orasida, shubhasiz, eng muhimi, undagi faol
farmakologik faol moddalarning miqdoriy tarkibi. Faol moddalar preparatning
terapevtik qiymatini va tibbiy foydalanish sohasini belgilaydi va shuning uchun
uning sifat standartlarini ishlab chiqishda va maqsadli texnologiyani yaratishda
eng muhim va hal qiluvchi qo‘llanma bo‘lishi kerak.
8

Sintetik farmatsevtika moddasi yoki uni o‘z ichiga olgan dori haqida gap
ketganda, "faol modda" tushunchasi aniq ko‘rsatilgan va bu sifat ko‘rsatkichi
tegishli usul bilan ishonchli nazorat qilinadi. Ammo hozirgi vaqtda
farmakoterapiya o‘simlik xom ashyosi va uni qayta ishlashning turli xil
mahsulotlari, ko‘pincha umumiy fitopreparatlar bilan ifodalanadigan ko‘plab
o‘simlik dori-darmonlari bilan ishlaydi. Dori vositalarining har bir turi biologik
faol moddalarning noyob majmuasidir, ularning to‘liq yoki alohida vakillari
uning qo‘llanilishini aniqlaydilar. Va bu holda, amalda "faol modda"
tushunchasi bir qator sabablarga ko‘ra aniq, ilmiy asoslangan bo‘lishni to‘xtatadi
va ushbu ko‘rsatkich bo‘yicha standartlashtirish ko‘pincha qiyinchiliklarga olib
keladi.
Bunday tadqiqotlar o‘simlik ob'ektidan individual tabiiy birikmalarni yoki
hech bo‘lmaganda biologik faol moddalarning asosiy guruhlarini ajratishni,
ularning farmakologik xususiyatlarini o‘rganishni va faol moddalarni yanada
konkretlashtirishni o‘z ichiga oladi. Bunday tadqiqotlarning murakkabligi,
davomiyligi va yuqori narxi ko‘p hollarda ularni imkonsiz qiladi. Ha, va
ularning ishonchliligi ba'zan shubha ostiga olinishi mumkin, chunki individual
biologik faol moddalarni va hatto guruh fraktsiyasini o‘simlik ob'ektlaridan
ajratish jarayoni ularning mahalliy xususiyatlarining o‘zgarishini istisno
etmaydi, shuning uchun dastlab tabiiy bioaktivlikka xos bo‘lgan o‘zgarishlar,
ya'ni tadqiqot natijasida artefakt olinishini istisno qilmaydi. Shunday qilib
fitopreparatlarda faol moddalarni o‘rnatish yo‘lini soddalashtiradigan va
optimallashtiradigan uslubiy yondashuv mavjud emas.
Yuqoridagilardan kelib chiqqan holda, dori-darmonlarni yoki umumiy
fitopreparatlarni standartlashtirish ko‘pincha ma'lum bir ekstraktor tomonidan
olinadigan biologik faol moddalar miqdori, ya'ni "ekstraktiv moddalar" yoki
"quruq qoldiq"deb ataladigan moddalar miqdori bo‘yicha amalga oshiriladi.
Xuddi shu holatlarda, ishlab chiquvchi farmakopeya maqolasini tayyorlash
uchun zamonaviy talablarga muvofiq, biologik faol moddalar yig‘indisi o‘rniga
ma'lum bir guruh tarkibining ko‘rsatkichini kiritganda, bu tanlov, qoida
9

tariqasida, shartli bo‘ladi. Faol moddalar uchun miqdoriy jihatdan ustun bo‘lgan
biologik faol moddalar guruhi olinadi yoki yumshoq qilib aytganda,
farmakologik ta'sirga uzoq munosabatda bo‘ladi, ammo uni aniqlash usuli ishlab
chiquvchilar va ishlab chiqaruvchilar uchun qulay va sodda bo‘lishi nihoyatda
muhim sanaladi. Umuman olganda, sifatni me'yorlash bo‘yicha bunday
"da'volar" o‘tgan asrda foydalanish uchun tasdiqlangan dori-darmonlar va
fitopreparatlarning ko‘pchiligiga nisbatan qo‘llanilishi mumkin.
Yuqorida muhokama qilingan irratsional va kam asosli sifat
me'yorlarining misollari hali ham qandaydir tarzda tushuntirilishi mumkin,
ammo sifat mezoni sifatida tanlangan biologik faol moddalar guruhi uchun dori-
darmonlarni yoki umumiy fitopreparatni standartlashtirish mutlaqo tushunarsiz
sabablarga ko‘ra juda g‘alati ko‘rinadi. Fitopreparatlarning sifatini baholashda
hech qanday asosga ega bo‘lmagan bunday alogik yondashuvning misoli
makkajo‘xori stigmalarining sifatini va ulardan ishlab chiqarilgan suyuq
ekstraktni standartlashtirishdir.
Tadqiqotning maqsadi va vazifalari. Makkajo‘xori stigmalari uzoq
vaqtdan beri ma'lum bo‘lgan biologik faol moddalar qatorida bo‘lib, jigar va
siydik yo‘llari kasalliklarini davolashda xalq va rasmiy tibbiyotda ko‘p yillik
tajribaga ega va birinchi qarashda bu turdagi xom ashyo yaxshi tushunilganga
o‘xshaydi. Aslida, bu arsning "faxriylari" qatoridagi makkajo‘xori stigmalari
bo‘lib, ular sifat nazorati va natijada ularga asoslangan fitopreparat
texnologiyasi bilan bog‘liq eng ko‘p savollarni tug‘diradi.
Makkajo‘xori stigmalari "ekstraktiv moddalar" bo‘yicha
standartlashtirilgan, ulardan olingan suyuq ekstraktning sifati esa limon kislotasi
tarkibiga qarab baholanadi. Shunday qilib, birinchi navbatda, limon kislotasi
tarkibida nazorat qilinmaydigan boshlang‘ich ("ishlab chiqaruvchi") xom
ashyoning sifati va undan olingan mahsulot sifati o‘rtasida mantiqiy bog‘liqlik
yo‘qligi aniq; ikkinchidan, suyuq ekstraktni limon kislotasi bilan
standartlashtirish, bu nafaqat miqdoriy jihatdan ustun emas, balki juda shubhali
darajada xoleretik vosita bo‘lgan preparatning terapevtik ta'sirini aniqlaydi.
10

Bunday vaziyatda aniq dalillarga asoslangan tibbiyot, preparatning
samaradorligi va xavfsizligi tamoyillariga qanday rioya qilish haqida gapirish
mumkin.
Bundan tashqari, makkajo‘xori stigmalarining amaldagi sifat
standartlarida limon kislotasi tarkibini hisoblashda uning titrining qiymati
0,007005 ga teng, uning uchun titrning qiymati (limon kislotasini ishqor bilan
neytrallash reaktsiyasiga ko‘ra) 0,0064 ga teng (hisoblash formulasida
ishlatiladigan qiymatga yaqin tartarik kislota titridir - 0,0075). Shunday qilib,
nafaqat bema'ni standartlashtirish faktini, balki normativ hujjatda ataylab
kiritilgan noto‘g‘ri hisob-kitobni ham aniqlash mumkin
Tadqiqotning asosiy masalalari va farazlari . Shu bilan birga,
makkajo‘xori stigmalarining fitokimyoviy tarkibi limon kislotasi bilan
cheklanmagan, ammo sifat jihatidan juda xilma-xildir. U flavonoidlar (asosan
Lute-olin va apigenin glikozidlari bilan), gidroksikorik kislotalar bilan
ifodalanadi.
Xlorogen, ferul, antosiyaninlar, flobafenlar (apiforol, luteoforol),
saponinlar, K, B
1 , B
2 , E, C, P, PP vitaminlari, yog‘li va efir moylari, askorbin,
nikotinik va pantotenik kislotalar, makro-va mikroelementlar, organik kislotalar,
achchiq glikozid moddalar, kriptoksantin, inozitol, polisakkaridlar, fitosterollar,
fitogemagglutininlar, alkaloid izlari. Ya'ni, ushbu xom ashyo tarkibida limon
kislotasidan yuqori ehtimollik bilan makkajo‘xori stigmalaridan tibbiy
foydalanishni aniqlaydigan biologik faol moddalar guruhlari mavjudligi aniq.
Bu, birinchi navbatda, o‘ziga xos xoleretik ta'sirga ega fenolik birikmalarga,
shuningdek toprotektiv, gipoxolesterinemik, diuretik faollikka tegishli bo‘lishi
mumkin. Ish maqsadidan kelib chiqqan holda quyidagi tadqiqotning vazifalari
belgilandi:
- Makkajo‘xori stigmasi ning tayyorlanishigacha bo‘lgan jarayonlarni
o‘rganish;
- Makkajo‘xori stigmasi ning olinishi va ularning xossalari ;
- Makkajo‘xori stigmalarining foydalari ;
11

- Hayotiy jarayonlarni normal kechishi uchun organlar faoliyatiga tasiri;
- Xalq tabobatida foydalanish;
Ishni o‘rganilganlik darajasi. Bu borada shuni aytish mumkinki ushbu
biologik faol moddalar guruhlarining ko‘pchiligining miqdoriy tarkibi
to‘g‘risidagi ma'lumotlar umuman yo‘q yoki juda uzoq vaqt oldin olingan va
o‘sha paytda qo‘llanilgan usullarning imkoniyatlari va umuman farmatsevtika
fanining darajasi bilan cheklangan. O‘nlab yillar davomida ular" avtomatik
ravishda " bir ixtisoslashtirilgan ilmiy nashrdan ikkinchisiga o‘tishadi va bizning
fikrimizcha, aniqlashtirishni talab qilishadi.
Bundan tashqari, yuqorida ko‘rsatilgan xom ashyo va tayyor mahsulotni
Standartlashtirishdagi kamchiliklar, yuqorida aytib o‘tilgan suyuq ekstrakt va
dorixona ishlab chiqarishining suv ekstraktlari bilan ifodalangan makkajo‘xori
stigmalaridan olingan dorilar nomenklaturasining torligini tushuntiradi. Aslida,
faqat suyuq ekstrakt farmakotexnologik va tibbiy ahamiyatga ega, chunki
dozalash shakllariga bo‘lgan zamonaviy talablar nuqtai nazaridan infuziyalar va
damlamalar bir qator kamchiliklarga duch keladi. Ekstraktga kelsak, so‘nggi
yillarda uni seriyali ishlab chiqarish ko‘lami sezilarli darajada kamaydi va
nafaqat mavjud iqtisodiy sabablarga ko‘ra: farmatsevtika fabrikalari doimiy
ravishda “quruq qoldiq”ning normallashtirilgan darajasiga erishilmaganligi
sababli ushbu preparatning sifati muammosiga duch kelmoqdalar. Ushbu holat,
ehtimol, makkajo‘xori stigmalarining boshqa ko‘plab turlaridan noyob va o‘ziga
xos morfologik tuzilishi bilan bog‘liq bo‘lib, bu farmatsevtika fabrikalari
tomonidan an'anaviy ravishda qo‘llaniladigan suyuq ekstraktlar (perkolatsiya,
reperko-Latsiya, tezlashtirilgan fraksiyonel makeratsiya) texnologiyalaridan
farqli o‘laroq, xom ashyoni tayyorlash va ekstraktsiya qilish usulini tanlashda
individual yondashuv zarurligini keltirib chiqaradi. makkajo‘xori stigmalarida
sifatli mahsulot.
Tadqiqotda qo‘llanilgan metodikaning tavsifi. Shuni ta'kidlash
kerakki, texnologiyaning nomukammalligi (biologik faol moddalarni qazib
olish samaradorligi 40% darajasida), makkajo‘xori stigmalarining
12

morfologiyasining hisobga olinmagan xususiyatlari, shuningdek, ishlatilgan
ekstraktorning nisbiy selektivligi-70% etanol tufayli xom ashyo butunlay yo‘q
bo‘lib ketadi: qolgan o‘simlik ovqatida alkogol ekstraktiga o‘tkazilgandan ko‘ra
ko‘proq narsa mavjud va asosan suvda eriydigan moddalar. Ikkinchisi, alkogol
bilan ishlab chiqarilmagan farmatsevtika fabrikalari tomonidan qayta
ishlanadigan qo‘shimcha qimmatbaho mahsulotlar (shu jumladan, tegishli
farmatsevtika sohalarida) ishlab chiqarish uchun potentsial asos bo‘lishi
mumkin. Yuqoridagilar bilan bog‘liq holda, makkajo‘xori stigmalarini tarkibini
o‘rganish eng muhim yorqin misollardan biri deb hisoblash mumkin.
Tadqiqot obyekti va predmeti. Makkajo‘xori popugi olindi.
Tadqiqotning ilmiy yangiligi. Farg‘ona viloyati Rishton tumani Jaloyer
qishlog‘ida yetishtirilgan Zea mays L o‘simligi popugining kimyoviy tarkibi
birinchi marotaba biz tomonimizdan o‘rganildi.
Tadqiqot natijalarining nazariy va amaliy ahamiyati. Yem-xashak
o‘simligi sifatida o‘stiriladigan makkajo‘xori popugi tarkibidagi foydali
moddalarni o‘rganish va ularni farmaseftika sanoatida dorivor preparatlar
sifatida ishlab chiqarishga yo‘nal tirish.
Tadqiqotning tarkibiy tuzilishi. Dissertasiya ish, kirish, uchta bobdan ,
xulosa, foydalanilgan adabiyotlar r o‘ yxatidan iborat. Foydalanilgan adabiyotlar
ro‘yxati qo‘shimcha adabiyotlar, asosiy adabiyot lar va internet ma’lumotlaridan
iborat. Dissertasiya ishi jami 75 bet ni tashkil etadi .
13

I BOB. ADABIYOTLAR TAHLILI
1.1. Bug‘doydoshlar oilasining umumiy tavsifi
Bug‘doydoshlar (g‘alladoshlar) – bir urug‘ pallali o‘simliklar oilasi. Bir
yillik, ikki yillik yoki ko‘p yillik o‘t, ba’zan buta yoki daraxtlardan tashkil
topgan. Poyasi silindrsimon tik yoki yonboshlab ko‘tarilib o‘sadi, bo‘g‘imlarga
bo‘lingan, ichi g‘ovak, shuning uchun u poxol yoki somon deb ham ataladi.
Bo‘yi 1 sm dan bir nechta o‘n metr gacha bo‘ladi. 4
Ba’zilarining poyasi yog‘ochlanib baland bo‘lib o‘sadi (masalan:
bambukning bo‘yi 40 m, diametri 30 sm gacha). Barglari oddiy, ipsimon,
qalami, bandsiz, navbatlashib joylashgan, qinli. Poyaning bir qismi shu barg qini
ichida joylashadi. Gullari ikki jinsli, ba’zan bir jinsli, mayda, ko‘rimsiz, oddiy
to‘pgullarga (boshoqchalarga) yig‘ilgan; bular esa murakkab to‘pgullar, shingil,
ro‘vak va boshqalarni hosil qiladi.
Boshoqchalari bitta yoki bir nechta, ba’zan ko‘p gulli. Mevasi don, ba’zan
danaksimon, yong‘oqsimon yoki rezavor. Urug‘ining ko‘p qismi kraxmalli
endospermdan iborat.
Bug‘doydoshlarning ko‘pchiligi uzun ildiz poyali va popuk ildizli.
Ularning 600 turkumi, 10000 turi ma’lum. O‘zbekistonda 91 turkumi (270 turi)
o‘sadi. Ko‘pincha bug‘doydoshlar uchta kenja oilachaga bo‘linadi.
Bug‘doydoshlar yer sharining hamma qismida keng tarqalgan, ko‘pchilik turlari
tropik mamlakatlarda uchraydi.
Bug‘doydoshlar qalin o‘tzorlar, pichanzorlar, o‘tloqlar, savanna, preriy va
boshqalarni hosil qiladi. Bug‘doydoshlarga muhim madaniy don o‘simliklaridan
– bug‘doy, sholi, makka, suli, arpa, javdar, tariq, oq jo‘xori va boshqa shu kabi
ekinlar hamda shakarqamish kiradi, shuning uchun ham kishilar hayotida
ularning ahamiyati katta. Yovvoyi holda o‘suvchi – oqso‘xta, raygras, bug‘doyiq
va boshqa ko‘pchilik turlari qishloq xo‘jalik hayvonlari uchun yemxashak
hisoblanadi.
Bug‘doydoshlarning ba’zi turlaridan texnik o‘simlik sifatida foydalanib,
4
Belarus Respublikasi Davlat farmakopeyasi, 2-jild, umumiy va xususiy farmakopeya maqolalari,
Minsk, 2007 y.
14

ulardan kraxmal, spirt, qog‘oz, xushbo‘y va yeyiladigan moy olinadi va qurilish
materiallari, arqon, cho‘tka va boshqalarni tayyorlashda foydalaniladi.
Ko‘pchilik turlari dorivor, ba’zilari manzarali. Ko‘chma qumlarni
mustahkamlash uchun ekiladigan turlari ham bor. Ba’zilari begona o‘t.
1.2. Makkajo‘xori turkumiga mansub o‘simlik turlarining botanik
tavsifi
Bu oila vakillaridan menning magistirlik dissertatsiya ishim uchun
o‘rganuvchi o‘simligim makkajo‘xori o‘simligidir. Makkajo‘xori ko‘p qirrali
foydalanish uchun yuqori hosildor ekinlardan biridir. Makkajo‘xori muhim oziq-
ovqat mahsuloti, barcha turdagi qishloq xo‘jaligi hayvonlari uchun mos bo‘lgan
konsentrlangan ozuqa va sanoatda qayta ishlash uchun muhim xom ashyo
hisoblanadi.
Uning donasi yuqori yem-xashak sifatlari bilan ajralib turadi - 1 kg
tarkibida 1,3 birlik mavjud. U azotli ekstraktiv moddalarsiz 65-70%, 9-12%
protein, 4-5% yog‘ni o‘z ichiga oladi.
Oziq-ovqat sanoatining turli tarmoqlaridan tashqari, makkajo‘xori boshqa
ko‘plab sanoat turlari tomonidan ham qo‘llaniladi: farmatsevtika, sun'iy
massalar va tolalar, bo‘yoqlar, yelimlar, laklar, sovunlar, quritish moylari va
kimyo sanoatining ba'zi boshqa tarmoqlarida ham foydalaniladi. Qayta ishlash
uchun novdalar, o ramlar, poya va iplar, makkajo xori, ulardan suyuq smola,ʻ ʻ
butil spirti, izolyatsion prokladkalar, linolyum, bo yoqlar tayyorlash va ko‘plab
ʻ
moddalar olishda foydalanib kelinmoqda.
Menning magistirlik dissertatsiya ishim uchun xom ashyo sifatida:
makkajo‘xori stigmalari tanlab olindi.
O‘simlik nomi: Zea mays L. ssp. mays yoki Zea saccharata Sturtev. - don
(Poaceae) oilasidan makkajo‘xori (Zea L.) jinsining yagona madaniy vakili.
Umumiy nomi Zea - yunoncha "zeia" dan - yem-xashak donining nomi;
mays - Meksika xalq nomidan mahiz. Ruscha nomi - makkajo‘xori - ispancha
"kucurucho" degan nomlar bilan tariflanadi.
15

1948 yilda makkajo‘xori qoldiqlari Nyu-Meksikodagi g‘orlardan topilgan.
Topilmalar miloddan avvalgi 2500 yillarga tegishli. miloddan avvalgi 500 yil
oldin Miloddan avvalgi 6-asrdayoq xonakilashtirilgan makkajo xoriʻ
gulchanglari Meksika vodiysida topilgan. Olimlarning fikricha, makkajo‘xori
Markaziy Amerikadan Peruga taxminan 3150-3350 yil oldin kelgan.
Zea turkumiga kiradigan makkajo xoridan tashqari to rt tur – Z.
ʻ ʻ
diploperennis, Z. perennis, Z. luxurians, Z. nicaraguensis va Z. maysning
yovvoyi holda o sadigan uchta kenja turi: ssp. parviglumis, ssp. mexicana va
ʻ
ssp. huehuetenangensis turlari mavjud.
1.2.1-rasm Makkajo‘xori o‘simligining barcha organlari va
qismlarining tashqi ko‘rinishi
Kelib chiqishi - Markaziy va Shimoliy Amerika. O‘tmishdoshlari -
bodring, kartoshka, no‘xat, pomidor, karam. Sinonimlar - shirin makkajo‘xori,
makkajo‘xori, papusa, boshoq, kit, buyarovo, povenka, turk tariq.
Makkajo‘xori baland bo‘yli bir yillik o‘simlik bo‘lib, balandligi 3 m ga
etadi (alohida hollarda - 6 m gacha yoki undan ko‘p). O‘simlik boshoqlarining
uzunligi 15-20 smni tashkil etadi.
16

1.2.2-rasm. Makkajo‘xori ildiz tizimi:
1 - embrion, urug‘lik ildizlari; 2 - koleoptil ildizlari; 3 - tugunli,
ikkilamchi ildizlar; 4 - qo‘llab-quvvatlovchi ildizlar . 5
Uning ildizlari 2,5 m gacha chuqurlikka kirib, tezda tuproqning pastki
qatlamlariga kirib boradi, shuning uchun qator oraliqlarini etishtirishda ular
zarar ko‘rmaydi. O‘simliklar gullash paytida tasodifiy ildizlarni hosil qiladi.
Makkajo‘xori ertapishar navlarida, erkak gullarning panikulalari unib
chiqqandan keyin 50-60-kunlarda gullaydi va 7-10 kundan keyin barg
qo‘ltig‘ida hosil bo‘lgan boshoqda to‘plangan urg‘ochi gullarning stigmalari.
O‘rta chiziqdagi boshoqlarning hosil bo‘lishi boshlanganidan so‘ng 80-105
kundan keyin sodir bo‘ladi va urug‘lar nav va ob-havoga qarab 115-190 kundan
keyin pishib etiladi. Makkajo‘xori ildiz tizimi tolali, yuqori darajada rivojlangan.
Ildizlarning asosiy qismi 30-40 sm tuproq qatlamida joylashgan bo‘lib, alohida
ildizlar 2 m gacha chuqurlikka va 1 m gacha yon tomonga o‘sadi.O‘simliklar
5
Farmakognoziya: tabiiy biologik faol moddalar. - MM. Konoplev. - Vitebsk, 2010 yil.
17

pastki tugunlaridan tasodifiy havo (qo‘llab-quvvatlovchi) ildizlarni hosil qiladi.
Poyasi tik, bo yli, go shtli, balandligi 2-4 m ga etadi, ichida bo shliqsiz poyaʻ ʻ ʻ
(boshqa don ekinlaridan farqli o laroq). Unda shishgan tugunlar hosil bo‘lib, u
ʻ
erdan ko‘plab o‘gay farzandlar paydo bo‘ladi. Shirin makkajo‘xori ko‘p poyali.
Barglari yirik, chiziqsimon-lentasimon, eni 10 sm gacha, uzunligi 1 m
gacha, poyani qoplagan qobiq bilan qoplangan. Barglarning joylashishi
muqobildir. Barg plitalari lentaga o‘xshaydi. Ikki turdagi inflorescences: erkak
va urg‘ochi. Erkak to pgul poyaning tepa qismida yoyiladigan panikula (sultan)
ʻ
shaklida hosil bo ladi. Urg ochi to pgul (ko pak) barglar qo ltig idan chiqadi.
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
Shamol bilan changlanadi. 6
Staminat va pistillat gullari bo‘lgan boshoqlar turli gulzorlarda yoki bitta
gulzorning alohida qismlarida yig‘iladi. Staminat gullari boshoqchalarda ikkita
bo‘lib to‘planadi, ulardan biri deyarli o‘simta, ikkinchisi poyada, boshoqlar
apikal panikulada yig‘iladi. Poyaning o rta qismidagi barg qo ltig idan
ʻ ʻ ʻ
chiqadigan qalin, go shtli boshoq o qida 6-16 ta guldan iborat qator bo lib
ʻ ʻ ʻ
pistillatli gulli boshoqchalar o tiradi. Stigma uzun, filiform, oxirida ikki qavatli.
ʻ
Gullash davrida barcha boshoqlarning stigmalari spadiksni o‘rab turgan bir dasta
qobiq barglarida osilib turadi. 7
Birinchi boshoq 40–50 sm balandlikda hosil bo ladi.Ko saklar shakli
ʻ ʻ
(odatda silindrsimon va konussimon), o lchami (uzunligi va diametri bo yicha),
ʻ ʻ
donachalar qatori soni bilan farqlanadi. Shamolda changlanadigan makkajo‘xori.
Birinchidan, panikula gullaydi va 3-8 kundan keyin - boshoq. Changlanish engil
shamollar bilan iliq ob-havo sharoitida yaxshilanadi. 8
6
Samylina, I.A. Farmakognoziya. Atlas: "Farmatsiya" mutaxassisligi bo‘yicha tahsil olayotgan talabalar
uchun darslik / I.A. Samylina, O.G.
9. Moskva: GEOT 1. "O‘simliklar sizning do‘stlaringiz va dushmanlaringiz" Axmedov R.B.;
7
Dorivor o‘simliklar" Popov V.I., Shapiro D.K., Danusevich I.K.;
8
Samylina, I.A. Dorivor o‘simliklar va xom ashyo atlasi: "Farmatsiya" ixtisosligida tahsil olayotgan
talabalar uchun farmakognoziya bo‘yicha darslik / I.A. Samylina, A.A. Sorokin. - Moskva: Mualliflar
akademiyasi, 2008 yil.
18

1.2.3-rasm. Makkajo‘xori o‘simligining tuzilishi.
1 - panikula; 2 - barglar; 3 - pistil ustunlari; 4 - boshoq; 5 - boshoqning
bargini o‘rash; 6 - pastki rivojlanmagan boshoq; 7 - kichik ildizlar; 8 - havo
ildizlari; 9 - ildiz tizimi.
Mevasi o‘rta yoki katta bo‘lgan karyopsisdir. Texnik yetuklikda donalari
silliq, yaxshi shakllangan, ko‘pincha sariq rangga ega, pishganida esa to‘q sariq,
shishasimon, vazni 100-400 g gacha yetishi mumkin.
19

1.2.4-rasm. Makkajo‘xori yadrosi.
1 - qobiq; 2 - shoxsimon endosperm; 3 - go‘shtli endosperm; 4 - qalqon; 6
- ildiz; 7 - ildiz qobig‘i; 8 - internod; 9 - yosh barglari bilan kurtak
Makkajo‘xori morfologik xususiyatlari va biologik xususiyatlari bo‘yicha
blugrass oilasining boshqa ekinlaridan sezilarli darajada farq qiladi.
Har xil shakldagi makkajo‘xori donining tuzilishidagi xilma-xillik,
asosan, makkajo‘xori donining endospermining bir xilligiga, kimyoviy tarkibi
bilan farq qiluvchi turli qismlarning nisbatiga bog‘liq.
Donning endospermidagi qobiqlardan (urug‘, meva va ba'zi shakllarda
somon) va aleyron qatlamidan tashqari, farinoz va shoxsimon deb ataladigan
qismlar ajralib turadi. 9
Farinozli qism, shuningdek, farinoz endosperm deb ataladi, donalar
orasidagi oraliq kraxmalli bo‘sh tuzilishga ega. Kraxmal donalarining o‘zi
kichik, yumaloq. Shoxsimon qism yoki shoxsimon endosperm kraxmal
donalarining zichroq joylashishiga ega, ular biroz kattaroq, burchak konturlari
bilan. Kraxmal donalari orasidagi bo‘shliqlar oqsil va kolloid uglevodlar bilan
to‘ldiriladi. Go‘shtli endospermda asosan kraxmal va juda oz miqdorda protein
mavjud. Shox shaklidagi endosperm ham yuqori protein miqdori bilan ajralib
turadi. Go‘shtli va shoxli endospermning rivojlanish darajasi makkajo‘xorining
9
AR agronomiya mutaxassisliklari talabalari uchun laboratoriya va amaliy ishlarni bajarish
bo‘yicha ko‘rsatmalar - Media, 2007.
20

turli shakllari uchun xarakterli farqlovchi xususiyatdir.
Makkajo‘xori donining umumiy tuzilishini ko‘rib chiqishni chaqmoqtosh
yoki dentli makkajo‘xori donalarida berish mumkin, ularda endospermning ham
farin, ham shoxsimon qismi mavjud. Bu ikki qism orasidagi farq yalang‘och
ko‘z bilan aniq ko‘rinadi, ammo kraxmal donalarining tuzilishini tekshirish
uchun mikroskopdan foydalanish kerak. 10
Donalarning tashqi va ichki tuzilishidagi farqlar makkajo‘xori turlarini
sakkizta kichik turga bo‘lish imkonini beradi. Biroq, barcha kichik turlar bir xil
ishlab chiqarish qiymatiga ega emas.
1.2.5-rasm. Makkajo‘xori kenja turlari:
1 - tishsimon; 2 - kremniyli; 3 - kraxmalli; 4 - shakar; 5, 6 - portlash.
1.3. Makkajo‘xori popugidan ajratib olingan kimyoviy moddalarning
sinflari
Makkajo‘xori ipakida yog‘li moy (2,5% gacha), efir moyi (0,12% gacha),
milklar (3,8% gacha), smolali moddalar (2,7% gacha), achchiq glikozidlar
(1,15% gacha), saponinlar (ko‘p) mavjud. 3,18% gacha, kriptoksantin, askorbin
10
Agrawal, M., A. Nahata and V.K. Dixit. 2012. Protective effects
of Echinops echinatus on testosterone-induced prostatichyperplasia in rats. Eur. J. Integ. Med., 4(2):
e177-e185.
21

va pantotenik kislotalar, K vitamini, inositol, sitosterol, stigmasterol va
o‘rganilmagan alkaloidlar (0,05%).
Urug‘larda 65-70% uglevodlar, asosan kraxmal (61,2% gacha), yog‘li
yarim quritish moyi (4-6%), pentozanlar (4,7% gacha), alkaloid moddalar
(taxminan 0,21%), shuningdek vitaminlar mavjud: B
1 (0,15-0,2 mg), B
2
(taxminan 100 mg), nikotinik kislota (1,8-2,6 mg), pantotenik kislota (taxminan
0,7 mg) va biotin (77 mg gacha). Makkajo‘xori yog‘i E vitaminiga boy.
Haqiqiylik (yoki o‘ziga xoslik) - o‘rganilayotgan xom ashyoning tahlil
uchun olingan nomiga mos kelishi.
Dori vositalarining haqiqiyligini aniqlash uchun Davlat farmakopeyasi
tomonidan quyidagi tahlil turlari nazarda tutilgan:
 Makroskopik
 Mikroskopik
 Sifatli fitokimyoviy
 Xromatografik
 Luminescent
Makroskopik xususiyatlar
Tashqi belgilar: yumshoq ipak iplar (ustunlar), shamlardan to‘plangan
yoki qisman chigallashgan, ularning tepasida ikki bo‘lakli stigmalar mavjud.
Ustunlar biroz kavisli, tekis, kengligi 0,1-0,15 mm; Uzunligi 0,5-20 sm,
stigmalar qisqa, uzunligi 0,4-3 mm. Ko‘pincha stigmalarsiz ustunlar mavjud.
Rangi jigarrang, jigarrang-qizil, och sariq. Hidi zaif, o‘ziga xosdir. 11
Mikroskopik ko‘rsatkichlari
Makkajo‘xori stigmasi bo‘lgan ustunlar yuzasidan qaralganda, tekis
devorlarga ega cho‘zilgan epidermal hujayralar ko‘rinadi. Epidermisda ikki xil
siyrak oddiy tuklar mavjud: uzunlamasıda lehimli ko‘p hujayrali tuklar 0,2-0,8
mm uzunlikdagi uchi uchli yoki konussimon, uzunligi 2-3 qavatli hujayralardan
iborat va ko‘p hujayrali yupqa devorli, kavisli.
Ustunlar va stigmalarning ikki tor tomoni parenximasida aniq
11
Andrade-Cetto, A., J. Becerra-Jiménez and R. CárdenasVázquez. 2008.
22

ko‘rinadigan spiral tomirlari bo‘lgan ikkita parallel tomir to‘plamlari mavjud.
Stigmada ko‘p hujayrali villi ko‘rinadi.
Raqamli ko‘rsatkichlar. Butun xom ashyo. 15% dan kam bo‘lmagan
ekstraktiv moddalar; namlik 13% dan oshmasligi kerak; umumiy kul 7% dan
oshmasligi kerak; kul, 10% xlorid kislota eritmasida erimaydigan, 2,5% dan
ko‘p bo‘lmagan; qoraygan ustunlar 3% dan ko‘p bo‘lmagan stigmalar; organik
aralashmalar 0,5% dan ko‘p bo‘lmagan; mineral aralashmalar 0,5% dan ko‘p
bo‘lmagan.
Maydalangan xom ashyoda 15% dan kam bo‘lmagan ekstraktiv moddalar;
namlik 13% dan oshmasligi kerak; umumiy kul 7% dan oshmasligi kerak; kul,
10% xlorid kislota eritmasida erimaydigan, 2,5% dan ko‘p bo‘lmagan; qoraygan
ustunlar 3% dan ko‘p bo‘lmagan stigmalar; diametri 7 mm, 5% dan ko‘p
bo‘lmagan teshiklari bo‘lgan elakdan o‘tmaydigan zarralar; 1% dan ko‘p
bo‘lmagan 0,2 mm teshiklari bo‘lgan elakdan o‘tadigan zarralar; organik
aralashmalar 0,5% dan ko‘p bo‘lmagan; mineral aralashmalar 0,5% dan ko‘p
bo‘lmagan.
Miqdori. Xom ashyoning analitik namunasi diametri 2 mm bo‘lgan
teshiklari bo‘lgan elakdan o‘tadigan zarrachalar hajmiga qadar maydalanadi.
Ekstraktiv moddalar 70% spirt bilan chiqariladi.
Sifatli kimyoviy reaksiyalarga berilish xususiyatlari
Makkajo‘xori ustunlari va stigmalarida ekstraktiv moddalar miqdorini
aniqlash.
Xom ashyo tarkibidagi ekstraktiv moddalarni aniqlash me'yoriy
hujjatlarda faol moddalarni miqdoriy aniqlash usuli mavjud bo‘lmaganda
amalga oshiriladi.
Diametri 1 mm bo‘lgan elakdan o‘tkazilgan 1 g ga yaqin maydalangan
xom ashyo (aniq og‘irligi) 200 - 250 ml sig‘imli konussimon kolbaga solinadi,
50 ml erituvchi (70% etanol) qo‘shiladi. Kolba tiqin bilan yopiladi, tortiladi
0,01g namuna 1 soatga kolba ichida qoldiriladi. Keyin, kolba qayta oqim
kondensatoriga ulanadi, qizdiriladi, 2 soat davomida yumshoq qaynatiladi.
23

$Sovutgandan keyin ichidagi kolba yana o‘sha tiqin bilan yopiladi, tortiladi va massadagi yo‘qotish erituvchi bilan to‘ldiriladi. Kolbaning tarkibi yaxshilab chayqatiladi va quruq qog‘oz filtri orqali 150-200 ml hajmli quruq kolbada filtrlanadi; quruq suv hammomi. Qoldiqli idish 100 - 105 °C haroratda doimiy og‘irlikda quritiladi, so‘ngra 30 daqiqa davomida eksikatorda sovutiladi, uning tubida suvsiz kaltsiy xlorid darhol tortiladi. 12 X ) ekstraktiv moddalar miqdori quyidagi formula bo‘yicha hisoblanadi: X \u003d [M * 200 * 100] / [M1 * (100 - Vt )], Bu erda M quruq qoldiqning grammdagi massasi, M1 - grammdagi xom ashyo massasi, Vt - xom ashyoni quritish paytida kilogramm halokati foizda. Yaxshilik (ta'rif) - raqamli ko‘rsatkichlari Yaxshi sifat - dorivor o‘simlik materiallarining normativ hujjatlar talablariga muvofiqligi. MPC ning yaxshi sifati quyidagi tahlil turlari bilan aniqlanadi: 1. Tovar tahlili (haqiqiyligini, nozikligini, aralashmalar tarkibini, don ombori zararkunandalari bilan zararlanish darajasini aniqlash). 2. Miqdoriy fitokimyoviy tahlil (raqamli ko‘rsatkichlarni aniqlash: namlik, kul, faol yoki ekstraktiv moddalar. 3. Mikrobiologik tozaligini, pestitsidlar, zaharli moddalar, radionuklidlar tarkibini aniqlash. 4. Makkajo‘xori stigmasini biologik standartlashtirish (yurak glikozidlarini o‘z ichiga olgan xom ashyo uchun). Ombor zararkunandalari xom ashyo sifatini yomonlashtiradi, uning o‘z- o‘zidan isishiga hissa qo‘shadi, xom ashyoni, idishlarni, saqlash joylarini, jihozlarni, transport vositalarini ifloslantiradi. Ombor zararkunandalariga shomil, o‘t o‘simtalari, maydalagichlar, kuya va kemiruvchilar kiradi. Havoda quruq xom ashyo odatda 10-15% gigroskopik namlikni o‘z ichiga oladi. Xom ashyoda namlikning ko‘payishi uning yomonlashishiga olib keladi: xom ashyoning rangi o‘zgaradi, chiriyotgan hid, mog‘or paydo bo‘ladi va faol 12 Alfa-glucosidase-inhibiting activity of some Mexican plants used in the treatment of type 2 diabetes. J. Ethnopharmacol., 116(1): 27-32. 24$