• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 25000UZS
Размер 94.8KB
Покупки 0
Дата загрузки 11 Март 2025
Расширение docx
Категория Физическая культура

Продавец

G'ayrat Ziyayev

Дата регистрации 14 Февраль 2025

105 Продаж

Maktabda o’quvchilarni jismoniy rivojlantirish mashg’ulotlarini samaradorligini orttirish

barkamol qilib tarbiyalash bo’yicha joylarda tadbirlar va choralar keng amalga oshirilmoqda. Ta’lim muassasasi jismoniy tarbiya jamoasining vazifasi bolalarning jismoniy tarbiya va sog’lomlashtirish tadbirlarini to’g’ri tashkil etish, bolalar o’rtasida sport musobaqalari va sport mashg’ulotlarini keng ommaviylashtirish hamda bolalarni sog’lom turmush tarzi talablarida o’qish va hayot kechirishga o’rgatishdir. Magistrlik dissertatsiyasida maktabda jismoniy tarbiya darslari samaradorligini oshirish, bolalarni jismoniy tarbiyalash va sog’lomlashtirish tadbirlarini asosiy shakllari hamda vositalari keng taxlil etiladi. Hozirgi kunda bolalarni jismoniy mashqlar va tabiat omillari yordamida jismoniy rivojlantirish, sog’lomlashtirish hamda chiniqtirish tadbirlari jismoniy tarbiya jamoasining muxim vazifalari va dolzarb masalalaridan bo’lib hisoblanadi. Magistrlik dissertatsiyasi mavzusining dolzarbligi: o’quvchi yoshlarni jismoniy rivojlanish va sog’lom bo’lishlarida ta’lim muassasalaida tashkil etiladigan jismoniy tarbiya tadbirlarining vazifasi katta bo’lib xisoblanadi. Jismoniy tarbiya tadbirlarining asosiy shakli bo’lgan jismoniy tarbiya darslarida o’quvchilarda jismoniy mashqlar va xarakatlarni egallash bo’yicha malaka va ko’nikmalar shakllantiriladi. Buning natijasida o’quvchilar egallagan jismoniy xarakat malaka va ko’nikmalarini jismoniy tarbiya va sport turlari bilan mustaqil shug’ullanish jarayonlarida takomillashtirib boradilar. Shuning uchun jismoniy tarbiya darslarini zamonaviy pedogogik texnologiyalar asosida to’laqonli tashkil etish jismoniy tarbiya mutaxassislarining burchi xisoblanadi. Jismoniy tarbiya darslari samaradorligini ortirib borish bo’yicha ilmiy tadqiqot ishlari va izlanishlar tashkil etish jismoniy tarbiya soxasidagi muxim dolzarb vazifalardan biri bo’lib xisoblanadi. Magistrlik dissertatsiyasining maqsad va vazifalari: dissertatsiya ilmiy tadqiqot ishlarida o’quvchilar jismoniy tarbiya jarayoning asosiy shakli bo’lgan jismoniy tarbiya darslari, ularning shakllari, tashkil etish uslublari va o’quv jarayoniga muvofiq rejalashtirish jarayonlari maqsad qilib qo’yilgan. Magistrlik dissertatsiyasini tadqiqqot ob’ekti va predmeti: magistrlik dissertatsiyasi mavzusi bo’yicha ilmiy tadqiqot ishlarida Jololquduq tumani xalq ta’limiga qarashli 2-umumta’lim maktabida 100 dan ortiq o’quvchilar bilan tashkil etiladigan jismoniy tarbiya darslarini tashkil etish jarayonlari o’rganilgan. Magistrlik dissertatsiyasini xorijda va mahalliy adabiyotlarda o’rganish darajasi: dissertatsiya mavzusi bo’yicha ilmiy tadqiqot ishlari xorijiy mamlakatlar hamda yurtimizda ko’plab o’tkazilgan. Shunga qaramay o’quvchilar jismoniy tarbiya jarayonlarini tashkil etish masalalari ko’plab ilmiy izlanishlar olib borishni toqozo etadi. Bu soxada olib borilayotgan ilmiy tadqiqot ishlari o’quvchilarni jismoniy tarbiya darslarida harakat faoliyatini yanada takomillashtirishga qaratilgan. saflanishlar ancha murakkab bo’lishi mumkin, bunda kerakli bo’lgan ko’rsatkichlar- bayroqchalar, chiziqlar va hokazolardan foydalanish kerak. Bolalar ayniqsa o’z tengdoshlarining ayrim chiqishlarini juda qiziqish bilan kuzatadilar. Bular- BO’SM tarbiyalanuvchilari, badiiy va sport gimnastikasi, akrobatika to’garaklarda qatnashuvchi bolalar bo’lishlari mumkin. Bayram dasturiga yugurish, suzish, to’pni uloqtirish, turnikda tortilish, ko’p sakrashlar, ritmik gimnastika kabilar kiritilsa, bayram ta’siri yanada kuchayadi. Har bir bosqichda turli vazifalarni bajaruvchi bir necha turli estafetalari juda qiziqarli o’tadi. Bayram 1-1,5 soat davom etishi mumkin. Mustaqil mashg’ulotlar: Bolalarning bo’sh vaqtlarini jismoniy tarbiya bilan o’tkazish uchun ularning ixtiyoriy harakatlanishi ta’minlanadi. Bu tadbirlar jismoniy mashqlar va harakatlar bilan shug’ullanish malaka va ko’nikmasi shakllangandan so’ng mustaqil mashg’ulotlar shaklida o’tkazilishi mumkin. Bolalarni jismoniy tarbiya va sport bilan shug’ullanishlarining mustaqil shakli mazmunini umumjismoniy tayyorgarlik mashqlari, umumrivojlantiruvchi mashqlar, jismoniy fazilatlarni rivojlantirish mashqlari, buyumlar, jismlar va sport jihozlaridagi mashqlar, sport va harakatli o’yinlar shaklida o’tilishi mumkin. Tabiat qo’yniga sayrlar, sun’iy va tabiiy suv havzalarida cho’milish hamda quyoshda toblanish muolajalari ham mustaqil mashg’ulotlar shaklida tashkil etilishi mumkin. Uncha uzoq bo’lmagan sayr va ekskursiyalarni ixtiyoriy o’quv kunida tashkil etish mumkin. Lekin uzoqqa uyushtiriladigan poxodlar dam olish kunlariga va kanikul kunlariga mo’jallanadi. Shuningdek, yana qanday kiyimda borish kerakligini ham aniqlash muhimdir. Yoz kunlari poxodga borilsa, o’g’il bolalarga ham, qiz bolalarga ham bosh kiyim olinishi zarur, ustki kiyim oddiy, paxtali ipdan bo’lishi kerak. Oyoq kiyimining sportcha, ya’ni keda va krossovka tariqasida bo’lishiga alohida ahamiyat beriladi. Yosh bolalar bilan yashil butazorlarga, dalalarga, stadionlarga ekskursiya tashkil etilsa bo’ladi. Ekskursiyaning asosiy maqsadi-bu hashoratlar, hayvonlarni kuzatish, kattalarning ishini muhokama etish, o’simliklardan namunalar yig’ishdir. Yo’lda ketayotgan turli harakatlar uchun tabiiy sharoitlardan foydalanish mumkin. Marshrut oxiriga borilganda har bir bolaga o’zi xohlagan ish bilan koptok o’ynash, arqoncha ustidan sakrash bilan shug’ullanish ruxsat etiladi. 2. Bob. O’quvchilar jismoniy tarbiya darslarining maqsad va vazifalarini tahlil etish Jismoniy tarbiya darslari: Ta’lim muassasalarida jismoniy tarbiyaning asosiy shakli jismoniy tarbiya darslaridir. Jismoniy tarbiya darslari materiallari kalendar reja va chorak rejaga muvofiq dars rejalarida aks ettiriladi. Jismoniy tarbiya darslari dastur asosida olib boriladi. Jismoniy tarbiya darslari amaliy ahamiyatga ega bo’lib, jismoniy mashqlar ichida hayotiy zarur bo’lgan harakat malaka va ko’nikmalari asosiy qismni tashkil etadi. Bunday harakatlardan o’qish, mehnat va dam olish sharoitlarida foydalanish ko’rsatmalarini dars davomida o’rganadilar. Rasmiy taqrizchi: Jalaquduq tumani umumta’lim boshqarmasi Jismoniy tarbiya bo’yicha mutaxassis Magistrlik dissertatsiyasi ______ sahifadan iborat. Unda taxminan ________ ta so’z ishlatilgan. Bu amaldagi tartib - qoidalarga to’g’ri keladi. Magistrlik dissertatsiyasining yutuqlari: maktablarda jismoniy tarbiya darslari tashkil etish va rejalashtirishni takomillashtirishning uslub va tamoyillari tavsiya etilgan. Kamchiliklari: ilmiy tadqiqot jarayonlarida eksperimentga jalb qilingan o’quvchilar soni ko’p emas. Kafedra xulosasi: magistrlik dissertatsiyasi barcha talablar asosida bajarilgan. Sulaymonov Ulug’bekning “Maktabda jismoniy tarbiya darslari samaradorligini ortirish” mavzusidagi magistrlik dissertatsiyasi Davlat Attestatsiya Hay’atida ochiq himoya qilish uchun tavsiya etilsin. Kafedra mudiri: dotsent H.Soliev yondoshish, oqim yoki guruh va navbat bilan shug’ullanish uslublarida dars tashkil etish mumkin. Ilmiy tadqiqot ishlarining tibbiy biologik nazorat uslublarida o’quvchilarning jismoniy rivojlanish darajalari tibbiy nazorat yordamida o’rganildi. Tibbiy nazorat davomida o’quvchilar organizmida kechayotgan ijobiy va salbiy o’zgarishlar tahlil etildi. O’quvchilarning bo’y va tana qismlarining uzunligi, tana vazni, o’pkaning tiriklik sig’imi, bel tayanch va bilak muskul kuchlari aniqlandi. Jismoniy yuklamalar davomida yurak qon tomir tizimidagi o’zgarishlar, yurak urishlari sonini o’zgarishi, bo’lib o’tgan kasallliklari, davolash muolajalarini qabul qilganligi haqida ma’lumotlar tahlil etildi. Maxsus va tayyorlov tibbiy guruhga kiritilgan o’quvchilar, ularning kasalliklarini kechish jarayonlari, ular bilan tashkil etilgan davolovchi jismoniy tarbiya shakllari, tabiat omillari, suv, quyosh va havo yordamida chiniqtirish jarayonlari o’rganildi. O’quvchilarning jismoniy tarbiya darslarida faolligi va jismoniy rivojlantirish jarayonlarini o’rganish bo’yicha tashkil etilgan eksperimentlarga jismonan rivojlangan sportchi o’quvchilar bilan bir qatorda o’rtacha jismoniy rivojlanish ko’rsatkichlariga ega bo’lgan o’quvchilar jalb etildi. Eksperimentlar davomida bir hil hajmga ega bo’lgan jismoniy yuklamalar va bir hil shakldagi jismoniy mashqlar bilan shug’ullanish tavsiya etildi. Eksperiment natijalari shuni ko’rsatadiki sportchi o’quvchilar boshqa o’quvchilarga nisbatan barcha mashq va harakatlarni talab darajasida bajardilar, yuqori natijalar ko’rsatdilar. Sportchi o’quvchilarning jismoniy harakat malaka va ko’nikmalarini egallashda ijobiy natijalarga erishishlarining bosh omili ularni sport turlari bilan muntazam faol shug’ullanishlarida deyish mumkin. Organizmni sog’lom bo’lishi va jismoniy rivojlantirishda sport mashg’ulotlari bilan mustaqil shug’ullanish muhim ahamiyatga ega ekanligi namoyon bo’ldi. Shu bilan birga barcha o’quvchilarni dars davomida mashg’ulot jarayoniga to’liq jalb etish o’quvchilarni jismoniy rivojlantirish va sog’lomlashtirish vazifalarini amalga oshirishga yordam beradi. Dars jarayonini pedagogik va psixologik jihatdan to’g’ri tashkil etish jismoniy tarbiya o’qituvchilarining kasbiy mahoratlariga bog’liq. Dars davomida o’quvchilarning jismoniy rivojlanish darajalari, jismoniy qobiliyatlari va shaxsiy xususiyatlariga muvofiq yondoshish ularni jismoniy harakat malaka va ko’nikmalarini to’liq egallashga yordam beradi. Darslar samaradorligini ortirishda yangi pedagogik texnologiyalardan unumli foydalanish ta’lim va tarbiya jarayonlarini ijobiy hal etishga katta yordam beradi. Jismoniy tarbiya darslarida jismoniy mashqlar bilan o’quvchilar qiziqishlariga muvofiq shug’ullanish, harakatlarni bajarishda ixtiyoriy tanlash, bellashuvlarda raqiblarni mustaqil tanlash, dars turi va shakli bo’yicha bir necha hil takliflardan foydalanish kabi pedagogik texnologiyalarni qo’llash mumkin. jarayoni doimo tushuntirish bilan birga olib boriladi. O’rganiladigan jismoniy mashq o’qituvchi va o’quvchilar tomonidan amalda bajarilishi kerak, shundagina o’quvchilarda harakat to’g’risida malaka va ko’nikmalar shakllanadi. Bu malaka va ko’nikmalarni shakllanishi darajasi o’qituvchini shu harakatni o’zi bilishi, amalda bajara olishi hamda uni o’rgatish mahoratiga bog’liq. Mashqni amalda bajarish uslublari quyidagi variantlarda bo’lishi mumkin. 1. Mashq namoyish qilinadi so’ng tushuntiriladi. 2. Mashq tushuntiriladi va namoyish qilinadi. 3. Mashq namoyishi tushuntirish bilan birga bajariladi. Ko’rgazmali qurollardan jismoniy tarbiya mashg’ulotlari davomida, rasm, jadval, devoriy gazeta, maket, plakat hamda o’qitishning texnik vositalari, kino va videofilm kabilardan foydalanish ham ta’lim tarbiya jarayonini samaradorligini oshirishga katta hissa qo’shadi. Ko’rgazmali qurollarni o’quvchilar o’zlari tayyorlashi ham mumkin. Jismoniy tarbiya jarayonida mo’ljalga olish uchun moslamalardan foydalanish juda qulay bo’ladi. Buning uchun ma’lum bir balandlikka buyum yoki jism o’rnatilib shuni mo’ljalga olib harakatlar bajariladi. To’pni to’g’ri otish, sakrash, to’pga tegish mashqlari shunday vaziyatda oson o’rganiladi. Hozirgi zamonaviy axborot vositalari takomillashgan davrda videofilmlardan o’quv jarayonida samarali foydalanish asosiy o’rinni egallamoqda. Buning uchun tajribali murabbiylar rahbarligida o’tkaziladigan dars, trenirovka mashg’ulotlari videotasmalarga yozib olinib shu mavzuga oid mashg’ulotlarda namoyish etilishi mumkin. Shu bilan birga sport turlari bo’yicha musobaqalarning video yozuvlarilaridan jismoniy tarbiya mashg’ulotlari jarayonida samarali foydalanish mumkin. Video yozuvlarning qulayligi har qanday vaziyatni tasmaga tushirish va kerakli jarayonlarni ko’p marotaba takror va sekinlashtirilgan holda ko’rish muhokama etish imkonini beradi. Amaliy uslublar: jismoniy tarbiya jarayonida o’quvchilarni mashqlarni va jismoniy harakatlarni bajarib ko’rsatish ta’minlanishi kerak. O’quvchilar harakatlarni amalda bajargandagina ularni muskullararo tasavvurlar, reflekslar shakllanadi. O’rganiladigan harakatlarni munatazam mashq qilib borish o’quvchilarni sog’lomlashtirish va jismoniy rivojlantirish masalalarini hal etadi. Mashq uslublari amaliy uslubning shakli hisoblanib, dastlabki jismoniy tarbiya jarayonida turg’un sharoitda mashqlar bilan shug’ullanish ta’minlanadi. So’ngra esa mashqlarni mustaqil shug’ullanishga ruxsat beriladi. Mashqlar bilan shug’ullanish uslubi ikki shaklda, umumiy, yaxlit holda mashqni o’rganish hamda qismlarga bo’lib o’rganish Jismoniy tarbiya dasturi O’zbekiston Respublikasining "Ta’lim to’g’risida"gi Qonuni va "Kadrlar tayyorlash milliy dasturi"ni hayotga joriy etish maqsadida ishlab chiqilgan "Umumiy o’rta ta’lim maktablari uchun jismoniy tarbiyadan davlat ta’limi standart" asosida tuzilgan. Darsning bu qismi tayyorlov qismi deb ham ataladi. O’quvchilarni yaxshi uyushtirish darsning zaruriy shartidir. Dars boshlanishi bilan bolalar saflanishlari lozim. So’ngra o’quvchilarni darsga tayyorgarligi haqida faol o’quvchi o’qituvchiga hisobot beradi. O’qituvchi qaerda va qanday saflanish, qaysi o’quvchi safni boshqarishi hamda hisobot berish xaqida ko’rsatma beradi. Bularning hammasini u birinchi darsda tushuntiradi, keyingi darslarda esa belgilangan tartibga rioya qilinishiga erishadi. Umumrivojlantiruvchi mashqlar umumiy tayyorgarlik va darsning asosiy qismida o’rganiladigan mashq turlariga tayyorlaydigan vositasi sifatida qo’llaniladi. Umumrivojlantiruvchi mashqlar saflarda, harakatda, doirada, buyumlarda va raqibini qarshiliklari bilan bajarilishi mumkin. Yordamchi mashqlar, kirish qism oxirida o’tkaziladi. Bu qismda o’quvchilar umumrivojlantiruvchi mashqlar yordamida organizm asosiy qismdagi jismoniy yuklamalarga tayyor holatga olib kelinadi. Darsning asosiy qismi. Darsning kirish va asosiy qismi o’rtasida aniq chegara yo’q. Asosiy qismdagi mashqlar kirish qismidagi mashqlarning izchil davomi bo’lishi lozim. Unda darsning asosiy pedagogik vazifalari hal etiladi. Darsning asosiy qismiga dasturdagi xar qanday materialini kiritish mumkin. Darslardagi harakatli o’yinlar darsning asosiy qismiga kirtiladi. Dars asosiy qismida: 1) muvozanat mashqlari, to’plar bilan bajariladigan mashqlar, balandlikka sakrash, o’ynash; 2) umumrivojlantiruvchi mashqlar, nishonga uloqtirish, tirmashish, sakrash; 3) qaddi-qomatni shakllantirish mashqlari, oshib o’tish, uzunlikka sakrash, uloqtirish. Jismoniy madaniyat darslarida o’tilgan materialning o’quvchilar tomonidan o’zlashtirish darajasi doim hisobga olib boriladi. Bunda dastlab mashqlarni bajarishga tayyorlashda amalga oshiriladi, so’ng esa bilimlar, malaka va ko’nikmalar nazorat me’yorlari yordamida hisobga olinadi. Darsning asosiy qismida o’rganiladigan mashq yoki harakat texnikasi qismlarga bo’lib, hamda yaxlit holda o’rgatiladi, rivojlantiriladi, takomillashtiriladi, mustahkamlanib boriladi. Darsning yakunlovchi qism. Jismoniy tarbiya darslarining asosiy qismi bolalarda bir qadar asabiy qo’zg’alishni vujudga keltiradi, ularning tomir urishi va nafas olishi tezlashadi. O’quvchilarni boshqa faoliyat turiga o’tishiga qulay sharoit yaratish uchun o’quvchilar organizmini juda vazmin holatga keltirish zarur. Asosiy qism so’ngida boshlangan mashqlarning engillanishi dars tugallanishi bilan nihoyasiga etishi kerak. Nisbatan hotirjam holatga asta-sekin o’tishga oddiy saflanishlar, yurishlar, ritmik va chukur nafas olish mashqlari, tinch o’yinlar orqali erishiladi. Shuningdek, darsning yakuniy qismida o’quvchilarni darsga ishtiroki muhokama qilinadi. Faol ishtirok etgan o’quvchilar rag’batlantirilib, sust ishtirok etgan o’quvchilarga tavsiyalar beriladi. Dars yakunida Kirish Prezidentimiz ta’kidlaganlaridek, yoshlarimiz ma’naviy etuk, zukko va bilimdon, sport maydonlarida chiniqqan mard farzandlar bo’lib kamol topishlari kerak. Shu ezgu maqsadda ularni sportga jalb etishning uch bosqichli tizimiga asos solindi. Bular umumta’lim maktablari o’quvchilarining “Umid nixollari”, o’rta maxsus kasb xunar ta’limi muassasalari o’quvchilarining “Barkamol avlod” hamda oliy o’quv yurtlari o’rtasida uyushtiriladigan “Universiada” musobaqalaridir. Shu betakror tizimning muxum bo’g’ini “Unversiada 2010” sport o’yinlarining final bosqichini Andijonda o’tishi, Andijonlik sprtchilarga, professor o’qituvchilarga, talabalarga va magistrlarga katta mas’uliyat yuklaydi. O’zbekistonda mustaqillik davrlaridan yosh avlodni jismoniy tarbiyalash va barkamol inson qilib etishtirish bo’yicha ko’plab xayrli ishlar amalga oshirilib keldi. Bolalarni sport turlari bilan shug’illanishi uchun moddiy va ma’naviy asoslar yaratildi. Mamlakatimiz bo’ylab ko’plab zamonaviy sport inshooatlari barpo etildi. Ularda halqimizning barcha yosh tabaqalari sog’liklarni mustahkamlash, jismoniy rivojlanish hamda sport turlari bo’yicha mutaxassislikka erishish uchun mashg’ulotlarda shug’illanish imkoniyatiga ega bo’ldilar. Hozirgi kunda ta’lim muassasalarida yoshlarni har tomonlama ilm, fan, san’at, madaniyat va sport bilan shug’ullanish uchun beqiyos imkoniyatlar yaratildi. Iqtidorli yoshlarni tarbiyalash uchun maxsus ta’lim muassasalari o’quv kurslari va ta’lim markazlari faoliyat orlib bormoqda. Bu maskanlarda yoshlar fanning barcha soxalarida kompyuter texnologiyalaridan bilimlar olib xorijiy tillar bo’yicha o’z malaka va ko’nikmalarini takomillashtirib bormoqdalar. Shu bilan bir qatorda yoshlarni jismoniy tarbiya va sport bilan shug’illanishi uchun ko’plab g’amxo’rliklar va sharoitlar yaratib kelindi. Prezidentimizning farmoni bo’yicha mamlakatimizda bolalar sportini rivojlantirish jamg’armasini tashkil etish, bolalar sportini rivojlantirishga katta e’tibor qaratish bo’yicha keyingi yillarda ko’plab tadbirlar amalga oshirildi. Har bir kasb-xunar kollejlarida zamonaviy sport inshoatlari va sport maydonlari barpo etildi. Sport va sog’lomlashtirish mashg’ulotlari jarayonlari uchun zarur bo’lgan sport anjomlari va jixozlari bilan ta’minlandi. Hozirgi kunda mamlakatimizning har bir ta’lim muassasasi kapital ta’mirlash rejasiga kiritilgan bo’lib, ushbu rejaga muvofiq ta’lim muassasasida zamonaviy sport inshoatlari, sport zallari va sport maydonlari, sun’iy suzish xavzasi barpo etiladi. Oliy ta’lim muassasalarining sport bazalari, sport inshoatlari keng ta’mirlash va zamonaviy standartlarga muvofiq barpo etish amalga oshiriladi. Bu islohatlarning zamirida mamlakatimiz yoshlarini jismonan barkamol va ma’naviy etuk qilib tarbiyalash vazifalari o’z aksini topadi. Ta’lim muassasalarida bolalarni sog’lom, jismoniy rivojlangan qilib tarbiyalash mamlakatimiz rahbariyati nazoratida takomillashtirilib kelinmoqda. Mamlakatimiz yoshlarini jismoniy rvojlanib borishini ta’minladi. Aks holda bir xil shakldagi jismoniy mashqlarga o’quvchilar organizmi moslashib qoladi va bu bilan ularning organizmi jismonan rivojlanmaydi. Og’zakilik uslubi jismoniy tarbiya jarayonida mashqlarni tushuntirish, mashqlarni o’zlashtirish bo’yicha suhbatlar, munozaralar, muhokamalar hamda tahlil etish shaklida bo’ladi. Tushuntirish uslubida qiyoslash, taqlid qilishni ko’p qo’llash mumkin. Tushuntirish davomida o’quvchilar ham mashqlar va harakatlarga oid bo’lgan yangi so’zlarni o’rganib boradilar. Qiyin mashqlarni tushuntirishda esa bolalar diqqatini asosiy maqsadga yo’naltirish kerak. Ko’rinib turibdiki, tushuntirish og’zakilik uslubining asosiy shakli hisoblanadi va o’quvchilarga o’rganiladigan material haqida to’la tasavvur beradi. Hikoya usulida yangi material qiziqarli rivoyat tarzida bayon qilinadi. Bunda o’rganiladigan materialni yaxshi o’zlashtirishga va mashqlarni yaxshi bajarishga zamin yaratiladi. Hikoya uslubi boshlang’ich sinf o’quvchilari bilan jismoniy tarbiya darslari tashkil etishda ko’p qo’llaniladi. Hikoyaga qo’yiladigan talablar bayon qisqa, qiziqarli, ifodali va hissiy bo’lishi kerak. Suhbat o’qituvchi va o’quvchilar o’rtasidagi muammolarning qulay shakli bo’lib, o’rganiladigan o’quv materialini o’tilgan o’quv materiali bilan bog’lash va uni bolalar tushunishlari darajasini aniqlash ular diqqatini faollashtirish uchun foydalaniladi. Suhbat doimo o’z mavzusiga yo’naltirilgan qiziqarli bo’lishi kerak. Buyruq va qarorlar jismoniy tarbiya jarayonini boshqarish vositasi hisoblanadi. Buning asosida o’qituvchi jismoniy tarbiya mashg’ulotlarida buyruq berib o’quvchilarni boshqarish masalalarini hal etadi. Buyruq usullari bolalarda harakatlarni bajarishga bo’ladigan ta’sir sifatida shakllanadi. o’qituvchining buyruqlari aniq, lo’nda va qisqa bo’lishi kerak. Shuningdek ohangli darajada bajarilishi kerak. Jismoniy tarbiyaninig og’zakilik uslubidan yana bir shakli ko’rsatma va tavsiyalardir. Ular jismoniy mashqlar texnikasini egallash, xatolarni bartaraf etish hamda yangi mashqlarni o’zlashtirish davomida berib boriladi. Mashqni amalda bajarib ko’rsatish usuli jismoniy tarbiya jarayonida muhim ahamiyatga ega. Ko’rsatish juda samarali bo’lish uchun bolalarni yaxshi uyushtirish va ular kuzata olishlari uchun sharoit yaratish lozim. Mashq o’quvchilarga yaxshi ko’rinadigan joyda, bajarilib ko’rsatilish kerak. Mashqlarni namoyish etishda o’qituvchi faol sportchi o’quvchilardan foydalanish mumkin. Bu usul o’quvchilarga ijobiy ta’sir etadi. O’z o’rtog’i mashqni bajarganligini ko’rib bolalarda ishonch hosil bo’ladi. Avval o’quvchilarni mashq namoyishini diqqat bilan kuzatishga jalb etish kerak. Mashqlarni bir necha marotaba takrorlab ko’rsatish zarur. Birinchi ko’rsatishda mashq to’g’risida umumiy tasavvur berish kerak. Bolalar mashqni o’rganish davomida qismlarga bo’lib bajarish, va bunda o’qituvchi xatolarni tuzatib borish kerak. Mashqni namoyish qilish 1. Muayyan-umumiy va xususiy vazifaga ega bo’lishi lozim. Umumiy vazifalar barcha dars yoki darslar turkumi jarayonida, xususiy vazifalar esa alohida olingan bir dars mobaynida bajarilishi kerak; 2. Dars uslubiy jihatdan to’g’ri qurilgan bo’lishi lozim; 3. Oldingi mashg’ulotlarni izchil davom ettirishi va yaxlit va tugallangan bo’lishi kerak; shu bilan birga u ma’lum darajada bo’lg’usi darsning vazifalari va mazmunini ko’zda tutishi zarur; 4. Dars mazmuniga ko’ra o’quvchilarning muayyan yoshiga, jinsi, jismoniy rivojlanganligi va tayyorgarligiga muvofiq bo’lishi kerak; 5. Dars o’quvchilar uchun qiziqarli bo’lib, ularni faol harakatga jalb etishi lozim; 6. Har tomonlama jismoniy rivojlanishga, sog’likni mustahkamlashga, qad-qomatni shakllantirishga yordam beruvchi mashqlar va o’yinlar bo’lishi lozim; 7. O’quv kun tartibidagi boshqa darslar bilan to’g’ri qo’shib olib borilishi kerak; 8. Tarbiyaviy xarakterga ega bo’lishi zarur. Jismoniy tarbiyadagi pedagogik jarayon natijalari darslarda olib boriladigan o’quv va tarbiya ishining sifatiga bog’liq. Bunga har bir dars mazmunidagi vazifalarni hal etibgina erishish mumkin. Jismoniy tarbiya darslari ta’lim, tarbiya va sog’lomlashtirish vazifalariga ega. Jismoniy tarbiyada ta’lim berish vazifalari jismoniy tarbiya dasturida ko’rsatilgan mashqlarni o’rganishga, takomillashtirishga, harakat malaka va ko’nikmalarini rivojlantirishga hamda jismoniy harakatlar va mashqlarni qo’llash taktikasini egallash hisoblanadi. Bu vazifalarni izchil o’rganish dasturdagi o’quv materiallarini sistemali va mustahkam egallashga olib keladi. Jismoniy mashqlar o’z xususiyatlariga ko’ra deyarli uzoq muddat o’rgatiladi. Lekin ba’zi bir harakatlar texnikasini bir darsning o’zida o’rganish mumkin. Ta’lim vazifalariga, bolalarning jismoniy madaniyat va sport, sog’likni saqlash, kundalik tartib, to’g’ri nafas olish, chiniqish, jismoniy mashqlarni to’g’ri bajarish xaqida bilim olishlari ham kiradi. Ta’lim vazifalari tarbiya va sog’lomlashtirish vazifalari bilan birga olib boradi. Jismoniy tarbiya darslarida tartib intizom, diqqat, iroda, saranjomlik, do’stlik, hamkorlik, jamoatchilik, tashabbuskorlik, mustaqillik hamda qiyinchiliklarni engishda botirlik va qo’rqmaslik sifatlarni tarbiyalanadi. Ahloqiy siftlarni tarbiyalash uchun albatta shu fazilatlar talab etiladigan jismoniy mashqlar, harakatlar yoki o’yinlar va musobaqalar tashkil etiladi. Jismoniy tarbiya darslari jarayonida Vatan tuyg’usi va vatanparvarlik hissi sifatlarini tarbiyalashda katta e’tibor qaratiladi. Bu tadbir milliy qahramonlar, o’zbek mashhur sportchilari hayoti, O’zbekistonning sport bo’yicha jahon hamjamiyatida tutgan o’rni haqida suhbatlar, uchrashuvlar, o’tkazilib amalga oshiriladi. Tarbiya vazifalarini hal etishga bag’ishlangan maxsus darslar bo’lishi xam mumkin. O’qituvchi bolalarda qat’iylik va qiyinchiliklarni enga olish xususiyatini tarbiyalash maqsadida, O’quvchilarga qo’yilgan talablar: Xulosa Magistrlik dissertatsiyada o’quvchilar bilan jismoniy tarbiya darslari tashkil etish masalalari keng tahlil etilgan. Dissertatsiya mavzusi bo’yicha ilmiy tadqiqot ishlari Jalalquduq tumani xalq ta’limiga qarashli №34 o’rta umum ta’lim maktabida olib borildi. Olib borilgan ilmiy tadqiqot ishlariga 100 dan ortiq 5-6 sinf o’quvchilar jalb etildi. Ilmiy tadqiqot ishlarida o’quvchilarning jismoniy tarbiya tadbirlarining asosiy shakli hisoblangan jismoniy tarbiya darslari va uni tashki etishning pedgogik va psixologik muammolari o’rganildi. Dissertatsiya tayyorlash jarayonlarida bir necha bosqichda ilmiy tadqiqot ishlari olib borildi. Ilmiy tadqiqot ishlarining adabiyotlar tahlili bosqichida mavzuga oid adabiyotlar, darslik va ilmiy, uslubiy, o’quv qo’llanmalar, axborot materiallari, INTERNET provayderlaridan olingan ma’lumotlar o’rganildi, tahlil etildi. Ilmiy tadqiqot ishlarining pedagogik nazorat uslublarida o’quvchilarni jismoniy tarbiya darslariga jalb etish jarayonlari, ularning darslardagi harakat faolligi, darslarning pedagogik- psixologik jarayonlari, jismoniy tarbiya o’qituvchilarining meyoriy hujjatlari, o’quvchilarga beriladigan jismoniy yuklamalar maqsad va vazifalari, hajmi va mazmuni, o’quvchilar jismoniy tayyorgarlik darajalarini amaliy baholash nazorat meyorlari, “Alpomish va Barchinoy” test sinovlarining shakl va mazmunlari tahlil etildi. O’quvchilar bilan jismoniy tarbiya va sport mavzularida suhbatlar, uchrashuvlar, anketa va testlar o’tkazildi. Jismoniy tarbiya darslari maktabda jismoniy tarbiya tadbirlarining asosiy shakllaridan biri hisoblanadi. Jismoniy tarbiya darslarining maqsadi o’quvchilarni jismoniy rivojlantirish, sog’lomlashtirish bilan birga jismoniy mashqlar va jismoniy harakatlarga o’rgatishdir. Jismoniy tarbiya darslari tayyorlov, asosiy va yakuniy qismga bo’linadi. Tayyorlov qismida o’quvchilar organizmi razminka-umumrivojlantiruvchi mashqlar yordamida dars davomida tushadigan jismoniy yuklamalarga tayyorlanadi. Asosiy qismda darsning vazifasi bo’lgan jismoniy mashq yoki jismoniy harakatni bajarish texnika va taktikasi o’rgatib boriladi. Yakuniy qismda esa o’quvchilar organizmiga dars davomida tushgan jismoniy yuklamalarning salbiy ta’sirlarini bartaraf etish uchun tinchlantiruvchi mashqlar, harakatli o’yinlar tashkil etiladi. Jismoniy tarbiya darslari o’z mazmuniga ko’ra jismoniy mashqlar va harakatlarga o’rgatish, jismoniy harakatlar malaka va ko’nikmalarini rivojlantirish hamda takomillashtirish, jismoniy tayyorgarlik darajalarini amaliy nazorat qilish darslariga bo’linadi. Shu bilan bir qatorda aralash darslar bo’lib, bunday darslarda jismoniy mashqlar va harakatlarga o’rgatish, rivojlantirish, takomillashtirish ba’zan esa nazorat qilish ishlari birga olib boriladi. Jismoniy tarbiya darslarida darsning shakli va mazmuniga muvofiq o’quvchilar bilan yoppasiga shug’ullanish, xususiy 8.O’quvchilarga tashkilotchilikni tarbiyalash, jismoniy madaniyat faoliyatini tayyorlash. Maktabda ommaviy jismoniy madaniyat va sport ishlarini muvaffaqiyatli olib borish, jismoniy madaniyat darslari hamda sinfdan tashqari mashg’ulotlarni to’laqonli o’tkazishda o’quvchilar jismoniy madaniyat faoliyatining o’qituvchiga doimiy yordam zarur. Sinflarda o’quvchilar orasida jismoniy madaniyat tashkilotchilari, sport to’garaklarida jamoa sardorlari, guruh boshliqlari saylanadi. Ular faol sportchi o’quvchilar ichidan tanlanadi. Maktabda sport tadbirlarini tashkil etish va boshqarishda jismoniy madaniyat jamoasiga yaqindan yordam beradilar. Shuningdek, o’quvchilarni sportga jalb etish va jismoniy tarbiyaga qiziqishlarini orttirishda katta rol o’ynaydi. Maktabdagi jismoniy tarbiya vositalari. Jismoniy mashqlar, mehnat, tegishli kun tartibi va tabiatning tabiiy omillaridan foydalanish maktab yoshidagi bolalarni jismoniy tarbiyalash vositalari hisoblanadi. Maktabda jismoniy tarbiyaning asosiy vositasi jismoniy mashqlardir. Jismoniy mashqlar o’quvchilarda harakat malakalari va ko’nikmalarini shakllantirish bilan bog’liq vazifalarni hal etadi, harakat apparatining rivojlanishiga yordam beradi, qon aylanish va modda almashishini yaxshilaydi, nafas olishga ijobiy ta’sir etadi. Maktabdagi jismoniy tarbiyaga oid amaliy ishlarda qo’llaniladigan harakatlar tezkorlikni, epchillikni, egiluvchanlik, kuchni, chidamlilikni rivojlantiradi va kishining yurish, yugurish, sakrash, muvozanat saqlash, uloqtirish, tirmashib chiqish kabi tabiiy harakatlarni to’g’ri bajarish ko’nikmalarini mustahkamlaydi. Jismoniy mashqlarni to’g’ri qo’llashda mashqlarni tanlash va ularni o’tkazish uslubiyati katta ahamiyatga ega. Jismoniy mashqlar harakatlariga o’rgatish jarayonining bir qismida ham shuningdek yaxlit jarayonning ishtirok etadi. O’yin va musobaqalar tarkibida jismoniy mashqlar mavjud bo’lib bolalarni jismoniy rivojlanish hamda jismoniy fazilatlarni takomillashtirishni amalga oshiradi. Bolalar organizmining eng muhim xususiyati-bo’yning tez o’sishi va tananing hamma organlarida sifat o’zgarishlari bo’lishidir. Ayniqsa, oyoqlar tez o’sadi. Bu tana mutanosibligini o’zgartiradi. Tana og’irligi yiliga o’rtacha ikki kilogramm ko’payadi. Suyak bo’lish jarayoni tez kechadi, lekin suyak to’qimalarida organik moddalar va mineral tuzlar nisbatan kam bo’ladi, shunga muvofiq suyaklar egiluvchanligi, elastikligi bilan ajralib turadi, skeletda tog’ay to’qimalari ko’p bo’ladi. Suyak sistemasining rivojlanish xususiyatlariga ko’ra bolalik yoshida haddan tashqari jismoniy yuklama, uzoq muddatli turg’un xarakatlar qilish, balanddan va qattiq joyga sakrashlar man etiladi. Muskullar va umurtqa paychalari bolalarda kam rivojlangan, umurtqalar orasidagi tog’ay qatlamlari kattalarnikiga qaraganda qalin bo’ladi. Etti yoshga borib umurtqaning hamma pog’onalari bo’ladi, lekin ular keyinroq qotadi. Umurtqa egiluvchanligi bilan farqlanadi, noqulay sharoitda esa uning shakli o’zgarishi xavfi tug’iladi. Bu yoshda umurtqaning turli xil noto’g’ri Jismoniy tarbiya darslarining maqsadi o’quvchilarni sog’lomlashtirish, jismoniy rivojlantirish va har tomonlama etuk inson qilib tarbiyalashdir. Jismoniy tarbiya darslarining vazifalari esa shu darsda o’rgatiladigan jismoniy mashqlar va harakatlar texnikasini va taktikasini egallash bo’ladi. Shuning uchun har bir dars maqsadi o’zgarmasa ham dars vazifasi o’zgarib boradi. Jismoniy tarbiya darslarining xususiyatlari shuki, o’quvchilar dars jarayonida jismoniy amaliy harakatlarda bo’lishib, buning uchun ular maxsus sport kiyimlarida bo’lishlari hamda mashg’ulotlar maxsus joylarda va zaruriy jihozlar bilan o’tkazilishi ta’minlanadi. Jismoniy tarbiya darslari jarayonida o’quvchilarning faqat jismoniy fazilatlari tarbiyalanmay, balki ularning ahloqiy sifatlari o’zaro hamkorlik, jamoatchilik, tashabbuskorlik, faollik, botirlik va qo’rqmaslik xislatlari tarbiyalanadi. Shuningdek, jismoniy tarbiya darslari jarayonida o’quvchilarda Vatan tuyg’usi va vatanparvarlik fazilatlari shakllantirish kerak. Jismoniy tarbiya darslarining maqsad va vazifalari: O’quvchi-talabalarni sog’lomlashtirish. Har tamonlama kamol topgan shaxs qilib tarbiyalash. Vatan tuyg’usi va ma’naviy dunyoqarashni shakllantirish Harakat malaka va ko’nikmalarini shakllantirish. Jismoniy fazilatlarni ravojlantirish. Jismoniy mashqlarga o’rgatish. Jismoniy tarbiya darslariga qo’yiladigan talablar: jismoniy tarbiya darslari yoshlarni tarbiya jarayoni hisoblanib bir qator pedagogik, psixologik, tibbiy biologik va amaliy talablarga rioya qilinishi kerak. Jismoniy tarbiya darslarining vazifalari: Jismoniy tarbiyada ta’lim berish vazifalari jismoniy tarbiya dasturida ko’rsatilgan mashqlarni o’rganishga, takomillashtirishga, harakat malaka va ko’nikmalarini rivojlantirishga hamda jismoniy harakatlar va mashqlarni qo’llash taktikasini egallash hisoblanadi. Bu vazifalarni izchil o’rganish dasturdagi o’quv materiallarini sistemali va mustahkam egallashga olib keladi. Jismoniy mashqlar o’z xususiyatlariga ko’ra deyarli uzoq muddat o’rgatiladi. Lekin ba’zi bir harakatlar texnikasini bir darsning o’zida o’rganish mumkin. Ta’lim vazifalari tarbiya va sog’lomlashtirish vazifalari bilan birga olib boradi. Jismoniy tarbiya darslarida tartib intizom, diqqat, iroda, saranjomlik, do’stlik, hamkorlik, jamoatchilik, tashabbuskorlik, mustaqillik hamda qiyinchiliklarni engishda botirlik va qo’rqmaslik sifatlarni tarbiyalanadi. Ahloqiy siftlarni tarbiyalash uchun albatta shu fazilatlar talab etiladigan jismoniy mashqlar, harakatlar yoki o’yinlar va musobaqalar tashkil etiladi. Jismoniy tarbiya darslari jarayonida Vatan tuyg’usi va vatanparvarlik hissi sifatlarini tarbiyalashda katta e’tibor qaratiladi. Bu tadbir milliy qahramonlar, o’zbek mashhur sportchilari hayoti, O’zbekistonning sport bo’yicha jahon hamjamiyatida tutgan o’rni haqida suhbatlar, uchrashuvlar, o’tkazilib amalga Maktabda o’quvchilarni jismoniy rivojlantirish mashg’ulotlarini samaradorligini ortirish REJA Kirish I. Bob. Ta’lim muassasalarida jismoniy tarbiya tadbirlarini tashkil etish jarayonlari 1. Jismoniy tarbiya tadbirlarining sinfdan tashqari shakllarini tahlil etish 2. Jismoniy tarbiya tadbirlarining maktabdan tashqari ishlarni o’rganish II. Bob. O’quvchilar jismoniy tarbiya darslarining maqsad va vazifalarini tahlil etish 1. Jismoniy tarbiya darslarini tashkil etishning meyoriy hujjatlarini o’rganish 2. Jismoniy tarbiya darslarini tashkil etishning uslubiy asoslarini o’rganish III. Bob. O’quvchilar jismoniy tarbiya tadbirlarini tashkil etishning pedagogik asoslari 1. Jismoniy tarbiya bo’yicha davlat ta’lim standarti va uning mazmunini o’rganish 2. Jismoniy tarbiya dasturi va uning ta’limiy va tarbiyaviy mohiyatini tahlil etish Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar 2. Qiz bolalar - kozyol eniga (balandligi 80 sm) ustiga sakrab chiqish, cho’qqayib o’tirish, qo’llarni siltab sakrab tushish. Turnik pasti (o’g’il bolalar uchun). Turnik oldida tumikni ushlab, bir oyoqni siltab ikkinchi oyoqda depsinib qo’llar kuchi bilan aylanib ustiga chiqib tayanib turish, oyoqlarni orqaga siltab sakrab tushish. Past qo’shpoya (o’g’il bolalar uchun). Past qo’shpoya ustiga chiqib, qo’llarda tayanib oyoqlarni oldinga, orqaga siltash mashqini o’rganish, oyoqlarni ochib o’tirish (o’ng oyoqni chapga past qo’shpoya ustidan o’tkazib 180° burilib sakrab tushish. Chap tomonga 90° burchak hosil qilib sakrab tushish (nostandart qo’shpoyadan foydalanish tavsiya etiladi). Quvnoq o’yinlar va estafetalar O’rgatilgan akrobatika mashqlaridan, sakrash, yurish, to’siqlardan o’tish, arg’amchi, gardishlarda O’rgatilgan mashqlardan, to’plarni polga urib yurish mashqlaridan iborat quvnoq o’yinlar va estafetalarni o’tish. O’quvchilarga qo’yilgan talablar: 1. 6—8 ta mustaqil tuzgan gimnastik mashqlarni bajara olish. 2. Oldinga, orqaga o’mbaloq oshish. 3. Oyoq-qo’llar cho’zilib, chiqib yoki singanda birinchi tibbiy yordam ko’rsatish qoidalarini bilish. 4. Turnikda tortilish. 5. Gimnastik o’rindiqqa tayanib qo’llami bukish va yozish. Qizlar uchun 4—6 marta. 6. Mashg’ulot vaqtlarida sport kiyimlariga, gigienik qoidalarga e’tibor berishni bilish. ENGIL ATLETIKA Past startdan yugurishni o’rganish, 200-300 metrga 4—5 marta yugurish. 150 m gacha yurish bilan almashib yugurishni birga qo’shib olib borish, tepalikka va tepalikdan pastga yugurish. Yugurib kelib "oyoq bukish" usulida uzunlikka sakrashni o’rganish, yugurib kelib "hatlab o’tish" usulida balandlikka sakrashni o’rganish. To’pni 1—3 qadamdan yugurib kelib uloqtirishni o’rganish (shuningdek, nishonga, doira chambarak ichiga tushirish bilan). O’quvchilarga qo’yilgan talablar Engil atletika bo’yicha mashqlarni bajarishda xavfsizlik qoidalarini bilish zarur; ertalabki gigienik gimnastika bo’yicha uyga berilgan vazifani bajarish, engil atletika bo’yicha o’quv mezonlarini egallash. O’quv mezonlari 1.60 mga yugurish: — o’g’il bolalar - 10,3 - 10,8 - 11,3 soniya; mashg’ulotlar sport zallarida va yopiq binolarda o’tkaziladi. Ertalabki badan tarbiya mashg’ulotlarining vazifalari 1. Muskul sistemasi va yurak faoliyatini faollashtirish 2. O’quvchilarni jismoniy zo’riqtirmaslik 3. To’g’ri qaddi-qamotni shakllantirish. 4. Umumrivojlantiruvchi mashqlardan foydalanish. 5. O’quv mashg’ulotlariga aqliy, ruhiy va jismoniy tayyorgarlik ko’rish. Tanaffusdagi o’yinlar qish vaqtida ham ochiq havoda o’tkazilgani ma’qul. Tanaffusdagi o’yinlarga jismoniy tarbiya o’qituvchilari yoki tarbiyachi rahbarlik qilishlari kerak. Ular bolalarni to’g’ri va qiziqarli o’ynashlarini, jarohatlanmasliklarini, hammani jismoniy harakatlarni shug’ullanayotganligini nazorat qilib boradilar. Tanaffusda harakatli o’yinlarni uyushgan holda o’tkazish o’quvchilar tartib intizomni mutshkamlaydi. Tanaffuslarda sportchi faol o’quvchilar va yoshlar uyushmalari a’zolari bolalar o’yinlari va mashg’ulotlari boshqaradilar. O’yinlar va mashg’ulotlar dars boshlanishga 5 minut qolganda to’xtatilib o’quvchilar yuvinib, kiyinib darsga tayyorgarlik ko’radilar. Jismoniy tarbiyada sinfdan tashqari ishlar: O’quvchilarining jismoniniy rivojlanishi hamda jismoniy tayyorgarligini va yosh, jins xususiyatlarini hisobga olgan holda ular maktablardagi va maxsus sport muassasalaridagi jismoniy tayyorgarlik va sport to’garaklariga jalb etiladi. Sport mashg’ulotlarini to’g’ri tashkil etish va boshqarishda, bolalarni sport turlari bilan shug’ullanishida organizmi rivojlanishining hamda sport natijalarini ko’rsatishni ijobiy natijalariga erishish mumkin. Umumiy jismoniy tayyorgarlik to’garaklari o’quvchilarni jismoniy rivojlantirishni ta’minlab to’garak mashg’ulotlari ish faoliyati, yil davomiga quyidagicha rejalashtirish mumkin. Kuzda- harakatli va sport o’yinlari, engil atletika, qishda-qishki sport turlari, gimnastika, kurash mashg’ulotlari, bahorda- kross tayyorgarligi, sport o’yinlari, yozda-suzish mashg’ulotlari o’tkaziladi. Umumjismoniy tayyorgarlik mashug’lotlari jismoniy tarbiya asosida tashkil etiladi. Musobaqalar va sport bayramlarida o’quvchilarning umumiy jismoniy tayyorgarligi nazorat qilib boriladi. To’garaklar a’zolari 15-20 kishidan iborat bo’lishi mumkin. Guruhlar yoshi, jinsi va jismoniy tayyorgarligi bir xil darajadagi o’quvchilardan saralanadi. To’garak mashug’lotlari haftasiga bir yoki ikki marta o’tkaziladi. Har bir mashug’lot 60 minut atrofida bo’lishi mumkin. Jismoniy tayyorgarlik guruhlariga guruh sardorlari tayinlanib ular tarbiyachilarga yordam beradilar. Maktabda sport turlari bo’yicha to’garaklar ham faoliyat ko’rsatib, bu to’garaklarga jismoniy tayyorgarlikka ega, shaxsiy qiziqishlari va jismoniy qobiliyatli bo’lgan o’quvchilar jalb etiladi. Sport to’garaklari maktab jismoniy tarbiya dasturi asosida ish olib boradi. Sportchi o’quvchilarni marotaba har xil talablar asosida takrorlash va mustahkamlash jismoniy mashqlar texnikasi bajarishda hech bir qiyinchilik bo’lmsligini ta’minlaydi. Bu bilan harakat malaka va ko’nikmalari takomillashib boradi. Jismoniy tarbiya jarayonida faqatgina jismoniy fazilatlar emas balki ahloqiy sifatlar jamoatchilik, do’stlik, botirlik, qat’iylik, hamkorlik, vatanparvarlik hislatlari ham tarbiyalanib boradi. Shuningdek o’quvchilarni tartib intizomga rioya qilish tashabbuskorlik va faollilik kabi sifatlar ham shakllanadi. Tizimlilik va izchillik tamoyili jismoniy mashqlarni va harakatlarni bir xil tizimda oddiydan murakkabga qarab rivojlanib boradigan shaklda o’rganish masalalarini hal etadi. Jismoniy tarbiya dasturi talablari doimo bajarilib o’rganilib boriladi. Yangi o’quv materiallari o’rganilgan jismoniy mashqlar bog’lanadi va mustahkamlanadi. Dastur asosida avval oddiy mashqlar o’rganilsa, sekin asta merakkab mashqlar texnika va taktikasi shakllantiriladi. Har xil darajadagi mashqlarni o’rgatishda mashqlar oddiydan murakkabga qarab rivojlantirib boriladi. Shu bilan birga ular har bir mashg’ulot davomida o’zgartirilib turiladi. Onglilik va faollilik tamoyili: Jismoniy tarbiya jarayonida mashqlarni o’rganish darajasi o’quvchilar onggiga va faolliligiga bog’liq. Shuning uchun mashg’ulotlar davomida onglilik va faollilik tamoyili keng foydalaniladi. O’quv materiallarini o’quvchilar tomonidan tushunish ularni o’zlashtirish va mashqlarni ongli ravishda idrok etish va bajarish. shuningdek erishilayotgan natijalarni takomillashtirib borish onglilik tamoyili orqali amalga oshadi. Har bir mashg’ulotda o’quvchilar oldiga qo’yilgan konkret vazifalar bolalarni faolliligini ta’minlaydi. Ular mashqlarni bajarishda tashabbuskorlik ko’rsatish,. mashqlarning ijobiy ta’sirini his eta olish ularni bajarishni idrok qilishlari bilan ta’limning onglilik va faollilik tamoyili amalga oshadi. Bilimlar va malaka hamda ko’nikmalarni mustahkamlash tamoyili o’quv materiallarini doimo takrorlash, mustahkamlash hamda rivojlantirib borishni taqozo etadi. Chunki, jismoniy harakatlar bajarish malaka va ko’nikmalari mashqlarni takrorlab turilmasa mashqning malaka va ko’nikmalari yo’qolib boradi. Shuning uchun o’quv materiallarni rejalashtirishda mashqlarni to’g’ri taqsimlash va ularni oddiydan murakkabga qarab bajarishni aks ettirish kerak. o’rganiladigan jismoniy mashqlarni muntazam darsda mustaqil bajarishlari malaka va ko’nikmalari mustahkamlanib takomillashtirib borishiga zamin bo’ladi. Bajara bilish tamoyili Jismoniy tarbiyada o’quvchilarda o’rganilayotgan jismoniy mashqlar texnikasi va malaka va ko’nikmalari shakllangandan so’ng undan murakkabroq bo’lgan jismoniy mashqlar turkumiga o’rgatiladi. Oson mashqlar o’quvchilar faolligini susaytiradi. Shuning uchun ularni jismoniy darajaligi muvofiq holda jismoniy mashqlar berish va ularni takomillashtirib borish kerak. o’quvchilar organizm bir xil shakldagi jismoniy mashqlarga moslanib qoladi. Mashqlar miqdori, hajmi, suratini orttirib borish bolalar organizmini jismoniy o’rganilgan harakat malaka va ko’nikmalari yoki mashq, harakat texnikasiga oid bo’lgan harakatlar majmui uyga vazifa shaklida beriladi. Jismoniy tarbiya darslarining tarkibiy qismlari mazmuni dars bayonlarida aks ettiriladi. Dars bayonlarida dars maqsadi va vazifasi hamda jismoniy mashqlar va jismoniy harakatlarning ta’rifi bayon etiladi. Jismoniy mashqlar va harakatlar texnikasini egallash bo’yicha uslubiy tushuntirish va ko’rsatmalar ta’rif etiladi. Harakatlar malaka va ko’nikmasini egallashda sodir etiladigan xatolar va ularni bartaraf etish bo’yicha uslubiy tavsiyanomalar va mashqlar va harakatlarni takrorlash soni, bajarishga sarf etiladigan vaqt miqdori ham beriladi. Uyga vazifalar mazmuni ularni bajarish usullari keltiriladi. Shuningdek dars bayonlarida mashg’ulotni o’tish joyi va kerakli jihozlar keltiriladi. 2.1. Jismoniy tarbiya darslarini tashkil etishning meyoriy hujjatlarini o’rganish Jismoniy tarbiya darslari tarkibi: Dars tuzilishi jismoniy tarbiya dasturi materiallarini izchil o’rganishga qaratilgan vazifalarga bog’liq bo’ladi. Bu vazifalarni amalga oshirishda tegishli o’quv materiali tanlanadi, ta’limning uslubiy xususiyatlari va ta’lim izchilligi belgilanadi. Jismoniy tarbiya darsi jarayonida o’quvchilar organizmiga doimo jismoniy yuklamalar ta’sir etadi. Bu organizmni zo’r berishini talab qiladi. Shuning uchun o’quvchilar organizmi jismoniy yuklamalarga qaysidir darajada tayyorlanmagan bo’ladi. Jismoniy tarbiya darslari talablarini hal etishga o’quvchilar organizmi tayyor bo’lishi sekin asta va trenirovkalar yordamida amalga oshishi bu fiziologik jarayondir. Shuning uchun o’qituvchi shug’ullanuvchilardan katta kuch talab etmaydigan jismoniy yuklamalarni dars avvalida berib o’quvchilarni darsning asosiy qismida tushadigan jismoniy yuklamalarga tayyorlab borishi zarur. Shuningdek, bu vazifani hal etishga o’quvchilarni uyushtirish, ularda ishtiyoq va kayfiyat shakllantirish kerak. Bu jarayonni to’g’ri tashkil etilgan jismoniy tarbiya darslarida asosiy vazifalarni hal etishga o’quvchilar deyarli tayyor holatda bo’ladilar. Darsning qismlarga bo’linishi nisbiy bo’lib, dars vazifalariga ko’ra doimo yaxlit jarayon bo’lishi kerak. Darsning barcha vazifalari va mazmuni bir-biriga muvofiq holda amalga oshiriladi. Umumrivojlantiruvchi mashqlar saflarda, harakatda, doirada, buyumlarda va raqibini qarshiliklari bilan bajarilishi mumkin. Darsninng tayyolov qismida o’quvchilar umumrivojlantiruvchi mashqlar yordamida organizm asosiy qismdagi jismoniy yuklamalarga tayyor holatga olib kelinadi. Darsning asosiy qismida o’rganiladigan mashq yoki harakat texnikasi qismlarga bo’lib, hamda yaxlit holda o’rgatiladi, rivojlantiriladi, takomillashtiriladi, mustahkamlanib boriladi. Shuningdek, darsning yakuniy qismida o’quvchilarni darsga ishtiroki muhokama qilinadi. Faol ishtirok etgan o’quvchilar rag’batlantirilib, sust ishtirok etgan o’quvchilarga tavsiyalar beriladi. Dars yakunida o’rganilgan harakat malaka va ko’nikmalari yoki mashq, harakat texnikasiga oid bo’lgan harakatlar majmui uyga vazifa shaklida beriladi. Jismoniy mashqlar va harakatlar texnikasini egallash bo’yicha uslubiy tushuntirish va ko’rsatmalar ta’rif etiladi. Harakatlar malaka va ko’nikmasini egallashda sodir etiladigan xatolar va ularni bartaraf etish bo’yicha jismoniy mashqlar va harakatlarni takrorlash soni, bajarishga sarf etiladigan vaqt miqdori ham beriladi. Shuningdek dars bayonlarida mashg’ulotni o’tish joyi va kerakli jihozlar keltiriladi. Jismoniy mashqlarni va harakatlarni bajarishda qiynaladigan, bo’shang o’quvchilarga o’qituvchi dalda berishi, ularni ma’naviy jihatdan ko’mak berishi kerak. Jismoniy tarbiya darslari bayonnomalarida dars maqsadi va vazifasi, kerakli jihozlar va o’tkazish joyi ko’rsatiladi. Shuningdek bajariladigan URM to’liq yoziladi. Dars asosiy qismida jismoniy mashqni bajarish usullari keng batafsil ta’riflanib uni bajarish bo’yicha tavsiyalar ham keltiriladi. Dars yakuniy qismida bajariladigan tinchlantiruvchi mashqlar va o’yinlar ham to’liq qayd etiladi. Har bir harakat va mashqlar bajarish soni, uslubiy tavsiyalar ham bayonnomada keltiriladi. Jismoniy tarbiya darsi 1-bayonnomasi Dars maqsadi: Sog’lomlashtirish, jismonan rivojlantirish, harakat malaka va ko’nikmalarini shakllantirish. Dars vazifasi: 100 m ga tezkor yugurish texnikasini o’rgatish. Kerakli jihozlar: Start kolotkalari, hushtak, sekundomer, bayroqcha. O’tkazish joyi: Stadion, yugurish yo’lkalari. № Dars mazmuni Meyor Uslubiy tavsiya Tayyorlov qism Saflanish. Salomlashish, o’quvchilar xaqida axborot. Dars vazifasini tushuntirish. Saf mashqlari, O’ng-ga, Chap-ga, Orqa-ga burilishlar. Qatorlarga bo’linishlar. Sekin va tez yurishlar, har hil yurishlar. Sekin va tez yugurishlar, har hil yugurishlar. Safda, qatorlarda, doirada, yurib, buyumlar bilan, buyumlarsiz, sherigini yordami bilan URM bajarish. Nazorat me’yorlari har bir sinf uchun alohida tuzilgan bo’lib shu yoshdagi bolalarni jismoniy rivojlanish darajasini aniqlashga qaratilgan bo’ladi. Shuningdek nazorat me’yorlari qiz bolalar uchun alohida, o’g’il bolalar alohida tuziladi. Yuqori sinf o’quvchilari uchun “Alpomish va Barchinoy” nazorat me’yorlari foydalaniladi. Bu nazorat me’yorlari talab darajasida bajarilgan o’quvchilar sinovdan o’tadilar. Muvaffaqiyatli bajargan o’quvchilar esa “Ko’krak nishoni” bilan taqdirlanadilar. Dastlabki hisobga olish natijalariga ko’ra o’quvchini shug’ullanishi mumkin bo’lgan jismoniy yuklamalar me’yori ishlab chiqiladi. Har darsda doimiy nazorat qilishda o’quvchini jismoniy mashqlar o’zlashtirish darajasi, darsdagi faolligi va tashabbuskorligi baholanadi va rag’batlantirilib boriladi. Chorak yoki yil yakunidagi yakuniy nazoratlarda o’quvchilarni chorak yoki yil davomidagi jismoniy rivojlanish hamda jismoniy mashqlarni o’zlashtirish darajasi nazorat qilinadi. Shuningdek, yuqori sinf o’quvchilari bilan doiraviy shug’ullanish usuli ham qo’llanadi. Bu usulda o’quvchilar guruhlarga bo’linib har bir guruh alohida jihozlarda mashqlarni bajaradilar. Ular vaqti-vaqti bilan aylanib jihozlarni almashtirib navbatdagi mashqni o’rganib boradilar. Dars olib borish usullarini samarali qo’llash jismoniy tarbiya darslarini zichligini orttiradi. Shuningdek o’quvchilar organizmga jismoniy yuklamalarning muntazam ta’sirini ta’minlanadi. Bu bilan ular organizmi jismoniy rivojlanib boradi. Sportchilarga jismoniy mashqlarni egallashning sirlari, jismoniy tayyorgarlik asoslari haqida to’liq tushunchalar berishi va kelajakda ular ham mohir sportchi yoki jismoniy barkamol bo’lib etishlariga ishonch tug’dirishi lozim. Ular uchun ko’proq jismoniy yuklamalar berish kerak aks holda oddiy mashqlar ularni etarlicha jismoniy rivojlantirmaydi, hamda ularni darsga bo’lgan qiziqishlarini so’ndiradi. Bunday o’quvchilardan mashg’ulotlarni tashkil etish va mashqlarni o’zlashtirishga orqada qolayotgan o’quvchilarga yordam berish maqsadida foydalanish mumkin. 2.2. Jismoniy tarbiya darslarini tashkil etishning uslubiy asoslarini o’rganish Jismoniy tarbiya darslarini o’tish jarayonlari: jismoniy tarbiya darslari samaradorligi ularni tashkil etish sharoitlari va talablariga bog’liq. Ochiq havoda o’tkazilganda dars davomida jismoniy rivojlanish bilan birga tabiat omillari ta’sirida chiniqish muolajalari ham amalga oshadi. Jismoniy tarbiya darslariga iqlim va fasllarning ham ta’siri katta bo’ladi. Dars o’tish joylari, sport maydonlari, sport zallarining holati va jihozlar bilan ta’minlanganlik o’quvchilarni sport kiyimida bo’lishligi jismoniy tarbiya darslari jarayoniga o’z ta’sirini ko’rsatadi. Ochiq havoda sport maydonlarida dars o’tkazilganda o’quvchilarni sport maydoniga kelishlari maydon Jismoniy tarbiyadan uyga vazifalar : Dars davomida o’rganilgan jismoniy mashq va harakatlar texnikasini mustahkamlash va rivojlantirish uchun ularga oid bo’lgan harakatlar majmui uyga vazifalar qilib beriladi. Uyga berilgan vazifalar o’rganilgan materiallarni mustahkamlash va rivojlantirishga yordam beradi. Shuningdek o’quvchilarda jismoniy tarbiya bilan muntazam shug’ullanishni ta’minlaydi. Ularda sportga qiziqishi, sog’ligi haqida g’amho’rlik qilish tushunchalari shakllanadi. Uyga vazifalar jarayonida jismoniy mashqlarni mustaqil bajarish malakasi tarbiyalanadi. Uyga vazifalar o’quvchilarni jismoniy tayyorgarlik darajasi va shaxsiy xususiyatlarini hisobga olib beriladi. Jismoniy tarbiyadan uyga vazifalarni bajarish mustaqil mashg’ulotlar shakli hisoblanadi. Mustaqil mashg’ulotlar bilan shug’ullanishda asosan umumrivojlantiruvchi mashqlar, arg’amchida sakrashlar, har xil shakldagi sakrashlar, to’plarni uzoqqa va nishonga otish, uloqtirish, tirmashib chiqish, muvozanat saqlash mashqlari, harakatli o’yinlar va sport o’yinlari bilan shug’ullanish tavsiya etiladi. Shuningdek, jismoniy fazilatlarni rivojlantiruvchi harakatlar va mashqlar ham tavsiya etiladi. Jismoniy tarbiyadan uyga vazifalar tushunarli, xavfsiz, o’quvchilar imkoniyati etadigan bo’lishi kerak. Jismoniy tarbiya darslarini rejalashtirishda uyga vazifalarni majmui ishlab chiqilgan bo’lishi lozim. Uyga vazifalar o’quv materiallari bilan muvofiq holda tuzilishi kerak. Shu bilan birga uyga vazifalarni bajarish bo’yicha tavsiyalar aniq, lo’nda va tushunarli bo’lishi kerak. Shuningdek, uyga vazifalarni bajarish joyi kerakli jihozlar ham ko’rsatilib berilishi kerak. Uyga vazifalarni bajarilishi jismoniy mashqlarning texnikasini egallash samarasini orttiradi. Buni albatta o’qituvchi dars davomida uyga vazifalarni bajarilishini tekshirib borishi bilan aniqlab oladi. Ko’rinib turibdiki jismoniy tarbiyadan uyga vazifalar o’quvchilarni jismoniy tarbiyalashning asosiy shakllaridan biri hisoblanadi. Jismoniy tarbiya darslarining turlari: O’rgatish darslarida jismoniy mashq yoki harakat texnikasi qismlarga bo’lib hamda yaxlit holatda ta’lim uslublari orqali o’rgatiladi. Mashq haqida avval nazariy tushuncha berilib, so’ngra o’qituvchi tomonidan bajarib ko’rsatiladi. Shundan so’ng o’quvchilarni birma-bir harakatni bajarishi ta’minlanadi. Rivojlantirish darslarida o’rganilgan jismoniy mashqlar har xil me’yordagi jismoniy yuklamalar ta’sirida rivojlantiriladi. Mashqni har xil sharoitda bajarish malaka va ko’nikmalari shakllantiriladi. Mashqlarni jismoniy tayyorgarlik, shaxsiy xususiyatlar va jismoniy qobiliyatlarga muvofiq rivojlantirish uslublari bajariladi. Mashqlar va harakatlar o’yin va bajarish jarayonlarida qo’llash usullari taktikasi o’rganiladi va takomillashtiriladi. Mashqlar har xil darajadagi jismoniy yuklamalardan foydalanish va har xil sharoitda bajarish usullari bilan takrorlanib mustahkamlanib boriladi. Ta’lim muassasalarida jismoniy tarbiyadan sinfdan tashqari ishlar ham tashkil etiladi. Bu tadbirlarga quyidagi sinfdan tashqari ishlar kiradi: 1. Ertalabki badan tarbiya mashg’ulotlari. Bu mashg’ulotlarning maqsadi o’quvchilar organizmini o’quv mashg’ulotlariga tayyorlash. Tartib intizomga o’rgatish. 2. Tanaffuslardagi harakatli o’yinlar va jismoniy tarbiya daqiqalari maqsadi o’quvchilarni nazariy mashg’ulotlarda aqliy charchashlarni bartaraf etish hamda kelgusi darslarga tayyorlash. 3. Kuni uzaytirilgan guruhlardagi sayrlar va ekskursiyalarda o’quvchilarni tabiat omillari yordamida chiniqtirish. 4. Umumiy jismoniy tayyorgarlik va Sport to’garaklaridagi mashg’ulotlarda o’quvchilarda jismoniy tarbiyaga qiziqishlar ortirish bilan birga, jismoniy fazilatlari va jismoniy qobiliyatlari rivojlantirish, sport turlari bo’yicha mutaxassislikka erishish. 5. Sport musobaqalar va bayramlarda o’quvchilarning jismoniy tayyorgarligi hamda jismoniy rivojlanish darajasi nazorat qilib turiladi. Umumiy jismoniy tayyorgarlik hamda sport to’garaklari mashg’ulotlari Jismoniy tarbiya dasturi asosida ishlab chiqilgan To’garak mashg’ulotlari yillik rejasiga muvofiq olib boriladi. Kun tartibidagi jismoniy tarbiya tadbirlari: o’quvchilarni sog’lomlashtirish va jismoniy rivojlantirish jarayoni uzluksizligini ta’minlash maqsadida maktabda o’quvchilar kun tartibida jismoniy tarbiya tadbirlari belgilanadi va amalga oshiriladi. Kun tartibidagi tadbirlar mazmuni Jismoniy tarbiya dasturi asosida tuziladi va rejalashtiriladi. Jismoniy tarbiya tadbirlarini tashkil etishda maktab jismoniy madaniyat jamoasi tashkilotchilik va rahbarlik vazifasini boshqaradi. Jismoniy tarbiyaning o’quvchilar kun tartibidagi tadbirlari o’quvchilarni jismoniy rivojlanishga sog’ligini mustahkamlashga va chiniqtirishga aqliy qobiliyatlarni oshirishga tartib intizomni mustahkamlashni amalga oshiradi. Jismoniy tarbiya tadbirlarini muntazam o’tkazib borish o’quvchilarni o’zini-o’zi nazorat qilish, kun tartibiga rioya qilish hamda faolligini mustahkamlashga o’rgatadi. Jismoniy tarbiya tadbirlari maktabning ta’lim va tarbiyaviy ishlari shakllaridan bo’lib o’quv mashg’ulotlari bilan muvofiq holda tashkil etilishi kerak. Ertalabki badan tarbiya mashg’ulotlari o’quvchilarda tartib intizomni ham tarbiyalaydi. Bu mashg’ulotlar so’ng o’quv kunini uyushgan holda boshlash amalga oshiriladi. Ertalabki badan tarbiya mashg’ulotlarida bolalar jismoniy tarbiya darslari jarayonida o’rgangan umurivojlantiruvchi mashqlarni bajaradilar. Ertalabki badan tarbiya mashg’ulotlariga shifokor ta’qiqlamagan o’quvchilarning barchasi qatnashadilar. Ertalabki badan tarbiya mashg’ulotlariga direktor va o’quv ishlari direktor o’rinbosari rahbarlik qiladi. Mashg’ulotni jismoniy tarbiya o’qituvchilari olib boradilar. Shu bilan birga yoshlar uyushmasi a’zolari va faol sportchi o’quvchilar ham mashg’ulotlarni tashkil etishda ishtirok etadilar. Ertalabki badan tarbiya mashug’lotlari ochiq havoda o’tkazilishi maqsadga muvofiq yomg’irli va qattiq sovuq kunlarda Sport musobaqalari sport bayramlari: Musobaqalarga tayyorlanish davrida har bir sinfda mazkur musobaqa dasturni bir necha marta takrorlab ko’rish kerak. Sinf bo’yicha musobaqa o’tkazishda sinf zvenolari jamoalar hisoblanadi. Bu bosqichga hamma bolalar tayyorlanadilar. Jismoniy mashg’ulotlardan vaqtincha ozod etilgan o’quvchilar bu payt hakamlikda, sport anjomlarini tayyorlashda va joyiga qo’yishda, murakkab to’siqlar mavjud joyda yordam berish va himoya qilishda qatnashadilar. Sinf bo’yicha o’tkazilgan musobaqa natijalari asosida keyingi bosqich- maktab bo’yicha o’tkaziladigan musobaqalarda qatnashish uchun terma jamoa tayyorlanadi. Shikastlanishning oldini oluvchi hamma tadbirlarni qo’llanish zarur: ustunlar orasidagi masofa shunday o’rnatilishi kerakki, bolalar qarama-qarshi yugurayotganlarida bir-birlarini turtib ketmasinlar, to’siqlardan tushayotgan paytda gimnastik to’shaklardan foydalanish, gimnastik skameykalarning xona devorlaridan xavfsiz masofada qo’yilishini ta’minlash zarur. Shu sababli bayram dasturiga tezlikk umbaloq oshish, xoda yoki gimnastik skameyka ustida yuugirish, zalning qarama-qarshi tomonidagi devorni qo’l bilan ushlagancha yugurishni, arqonda ma’lum balandlikka tirmashib chiqish va tushish kiritish mumkin emas. Agar musobaqada qatnashayotganlarning yoshlari mos kelmasa, g’alaba erishish uchun qulaylik tug’dirish maqsadida masofa uzunligi, to’siqlarni engish murakkabligi, buyumning o’lchaovi va og’irligi ularning yoshiga moslashtiriladi. Ma’lumki, jamoa bo’yicha estafetalar, yugurish, sakrash, vaqtlarida bolalar haddan tashqari o’z jamoalarining natijasi uchun hayajonlanib ketadilar. Buning oldini olish maqsadida navbatdagi musobaqa turi tugagach, diqqatlilikka oid mashq topshiriladi, bu mashq bilan musobaqalarga tayyorlanish vaqtida bolalar tanishadilar. O’quvchilar musobaqaning umumiy yakuni chiqarilayotganda intizom ham hisobga olinishini bilganlari uchun, har bir oddiy mashqni boshlovchi ko’rsatayotgandek bajarishga harakat qiladilar. Buning uchun ular mukofot ochkolari oldilar. O’z jamoasining obro’sini tushirmaslik maqsadida jim bo’lib qoladilar. Bolalar kamroq xatoga yo’l qo’yishlari uchun navbatdagi topshiriq berilayotgan paytda 1-2 o’quvchi shu mashqni bajarib ko’rsatishi kerak. Musobaqadan bir kun oldin musobaqani tashkil etilishini: sport jihozlarini tanlash va joylashtirish, zalni bezash, hakam va a’zolar uchun stol va stullarning qo’yilishi joyi, tomoshabinlar joyi va shu kabilarni yaxshilab o’ylab qo’yish kerak. Hakamlik uchun eng yaxshisi yoshlar qo’mitasining yuqori sinf o’quvchilaridan eng faollari taklif etiladi, bular musobaqadan 2-3 kun oldin hakamlik qilish va xatolarni hisoblash bo’yicha qisqa ko’rsatmalar oladilar, dastur bilan tanishib chiqadilar va bayonnomalarni tuzishni o’rganib oladilar. Hamma hakamlar uchun kiyim bir xil-yoshlar bayrami formasi, har birining o’ng qo’liga maxsus belgi bog’lanadi. Musobaqa oldidan hakamlar stoliga mukofotlash va taqdirlash maqsadida kuboklar, vimpellar, yorliqlar, nishonlar, esdalik sovg’alar qo’yiladi. Mukofotlar soni hamma g’olib chiqqan jamoalar o’sishlari kuzatiladi. Shuning uchun o’quvchilarning jismoniy tarbiyasi vositasi sifatida tabiat omillari suv, quyosh, havo muolajalaridan keng foydalaniladi. O’quvchilarning jismoniy tarbiyasida tabiatning tabiiy omillaridan foydalanish bo’yicha ishlar o’qituvchining ota-onalar va bolalar o’rtasida tushuntirish ishlarini tashkil qilish qoidalariga muvofiq amalga oshiriladi. Tabiat omillar yordamida chiniqish muolajalari har bir dars mashg’ulotlari va kun tartibidagi jismoniy tarbiya tadbirlari amalga oshirilib borish kerak. Shunga qaramay chiniqish tadbirlarining asosiy qismi sayrlar va turizmda o’tkaziladi. Unda bolalarni suzish va cho’milish, quyoshda toblanish hamda havoda sayr qilish va musobaqalar o’tkazish tadbirlari amalga oshiriladi. Jismoniy tarbiya tadbirlari. Maktab o’quvchilarini jismoniy tarbiyalash bo’yicha ish shakllari quyidagilar: Jismoniy tarbiya darslari; o’quv kuni tartibidagi jismoniy tarbiya tadbirlari: ertalabki badan tarbiya, darsda jismoniy madaniyat daqiqalari, tanaffusdagi harakatli o’yinlar; jismoniy tayyorgarlik va sport to’garaklari, mashg’ulotlari, sport musobaqalari va bayramlari, sayyohlik yurishlari va turizm, oilada va yashash joylarida jismoniy tarbiya tadbirlarini shug’ullanish. Maktab yoshidagi bolalarni jismoniy tarbiyalash ishining asosiy shakli o’qituvchi tomonidan davlat Jismoniy tarbiya dasturiga binoan, maktab o’quv rejasi va qat’iy jadval bo’yicha o’tkaziladigan jismoniy tarbiya darslaridir. Jismoniy tarbiya darslari va mashg’ulotlari sog’ligi tekshirilib ruxsat etilgan hamma o’quvchilar uchun majburiydir. O’quvchilarni jismoniy tarbiyalashda maktab o’quv kuni tartibidagi jismoniy madaniyat tadbirlari muhim rol o’ynaydi. Ulardan asosiylari quyidagilar: ertalabki badan tarbiya, dars vaqtida o’quvchilarni toliqishdan saqlash uchun o’tkaziladigan jismoniy madaniyat daqiqalari va tanaffuslarni harakatli o’yinlar bilan uyushgan holda o’tkazish. Yuqoridagi tadbirlarning barchasi o’quv kuni davomida jismoniy tarbiyaning muayyan vazifalarini hal etishga, o’quvchilarni o’quv mashg’ulotlari jarayonidagi aqliy faoliyatiga tayyorlashga qaratilgandir. O’quv kun tartibi davomida o’tkaziladigan jismoniy tarbiyani tashkil etish shakllari bilan bir qatorda, sinfdan va maktabdan tashqari ishlar ham muhim o’rin tutadi. Jismoniy tarbiyaga oid sinfdan tashqari ishlar maktablardagi jismoniy tarbiya o’quv ishlarini chuqurlashtirish va kengaytirishga yordam beradi. Bu ish jismoniy tayyorgarlik va sport to’garaklarida, bolalar guruhlarida ekskursiya va sayyohlik yurishlar, o’yinlar, sayrlar shaklida sport ko’ngil ochishlari, musobaqalar, jismoniy madaniyat marosimlari va bayramlarini uyushtirish yo’li bilan o’tkaziladi. O’quvchilarning yashash joylari va oilada jismoniy tayyorgarlikni ta’minlash uchun ota-ona va kattalar rahbarligida jismoniy tarbiya mashg’ulotlarini, o’yin va musobaqalar bellashuvlar, hamda foydali mehnat bilan shug’ullanishini tashkil etiladi. 1.1. Jismoniy tarbiya tadbirlarining sinfdan tashqari shakllarini tahlil etish Ushbu dastur Xalq talimi vazirligining 2004 yil 8 oktabrdagi 198-sonli buyrug’iga asosan «Jismoniy tarbiya» fanidan DTS va o’quv dasturi 2004-2005 o’quv yilida Resrublika miqyosida Qashqadaryo viloyatining Kitob tumanidagi 32-sonli maktabning 5-sinfida hamda har bir viloyatda hududiy tajriba-sinovdan o’tkazildi. «Jismoniy tarbiya» fanidan umumiy o’rta ta’lim maktablarining 5-sinflari uchun yaratilgan DTS va modernizasiya qilingan o’quv dasturi amaliyotda foydalanish uchun tavsiya etildi. O’quv dasturiga quyidagi o’zgartirishlar kiritildi: -«Kurash» bo’limidagi «Oshirma» va «Qushsha» usullari 6-sinf dasturiga o’tkazildi; -«Engil atletika» bo’limidagi estafetali yugurish meyori 0,1-0,2 soniyaga kamaytirildi; -Engil atletika bo’yicha to’rni uloqtirish 2 m. ga oshirildi; -4x10 m.ga mokisimon yugurishni 0,2 soniyaga kamaytirildi; -Dasturdagi baland turnikka tortilshsh meyorini 1 taga ko’raytirildi; -Arg’amchida 1 daqiqada sakrashni 10 taga oshirildi; -Gardishni belda 1 daqiqada aylantirishni 20 taga oshirildi; -Dasturdagi «xari» so’zi «kozyol” so’ziga o’zgartirildi. Eslatma: Yuqorida taxmin tasdiqlangan soatlarni maktabdagi sharoitga qarab soatlarni taqsimlash mumkin. Dastur bo’yicha sinflarga qo’yilgan meyorlar 5-SINF GIMNASTIKA Nazariy ma’lumotlar: 1.Ertalab darsgacha o’tkaziladigan gimnastika mashqlarini bajarish qoidalari. 2.Maktab o’quvchilarming ovqatlanish tartibi. 3.Jismoniy mashqlarni bajarishda qo’llaniladigan gigienik omillar. 4.Jismoniy mashqlarni bajarishda shikastlanishning oldini olish. Ko’nikma va malakalar: 1. Safmashqlari: bir qatorda turgan o’quvchilami ikki, uch, to’rt qatorga bo’lish, qayta birlashtirish, safda har xil tezlikda yurish. Buyruqlarni bajarish: "Katta qadam tashlab yuring", "Qisqa qadam tashlab yuring", "Tez-tez qadam tashlab yuring", "Sekin qadam tashlab yuring". "Bo’linmalar 3 (4 va h.k.) qator bo’lib, chap (o’ng) elkani ilgarilab yuring". Safda yurib turganda, "o’ngga", "chapga" burilishlar. Umumrivojiantiruvchi mashqlar Buyumsiz va buyumlar bilan bajariladigan mashqlar. Sakrashlar, cho’qqayib o’tirishlar, har xil yo’nalishda egilish va tayanishlarni, birga qo’shilgan mashqlar majmuasini bajarishni o’rgatish. AKROBATIKA mashqlarni yoki ularni bajarish sharoitlarini murakkablashtirib, ba’zi qiyinchiliklarni vujudga keltiradi. Sog’lomlashtirish vazifalari xam tarbiyaviy vazifalar kabi har bir darsda hal etilishi lozim. Jismoniy madaniyat darslarini to’g’ri uyushtirish va o’tkazish, tegishli kiyimlarda shug’ullanish, mashg’ulot joyida zarur sanitariya-gigiena holati saqlanishi, darslarning ochiq havoda o’tkazilishi-bularning barchasi sog’lomlashtirish vazifalarini hal etishda qulay sharoit yaratadi. Sog’lomlashtirish vazifalari o’quvchilarni tabiat omillari yordamida dars davomida yoki mustaqil chiniqtirib borish muolajalari orqali hal etiladi. Chiniqtirish muolajalari organizmni jismoniy rivojlanishini ta’minlab, kasalliklarga chidamliligini orttiradi. Shu bilan birga ishchanlik qobiliyatini saqlanishi yoki ortib borishi ta’minlaydi. Jismoniy tarbiya darslari tarkibi: Jismoniy madaniyat darslarining eng muhim masalalaridan biri uni qanday tuzish masalasidir. Dars tarkibi deganda alohida darsni tuzishda foydalaniladigan taxminiy reja tushuniladi. Dars tarkibi o’qituvchiga mashqlarni oqilona tanlash, materialni to’g’ri joylashtirish va darsdagi yuklamani aniqlashga yordam beradi. Dars tuzilishi jismoniy tarbiya dasturi materiallarini izchil o’rganishga qaratilgan vazifalarga bog’liq bo’ladi. Bu vazifalarni amalga oshirishda tegishli o’quv materiali tanlanadi, ta’limning uslubiy xususiyatlari va ta’lim izchilligi belgilanadi. Jismoniy tarbiya darsi jarayonida o’quvchilar organizmiga doimo jismoniy yuklamalar ta’sir etadi. Bu organizmni zo’r berishini talab qiladi. Shuning uchun o’quvchilar organizmi jismoniy yuklamalarga qaysidir darajada tayyorlanmagan. Jismoniy tarbiya darslari talablarini hal etishga o’quvchilar organizmi tayyor bo’lishi sekin asta va trenirovkalar yordamida amalsha oshishi bu fiziologik jarayondir. Shuning uchun o’qituvchi shug’ullanuvchilardan katta kuch talab etmaydigan jismoniy yuklamalarni dars avvalida berib o’quvchilarni darsning asosiy qismida tushadigan jismoniy yuklamalarga tayyorlab borishi zarur. Shuningdek, bu vazifani hal etishga o’quvchilarni uyushtirish, ularda ishtiyoq va kayfiyat shakllantirish kerak. Bu jarayonni to’g’ri tashkil etilgan jismoniy tarbiya darslarida asosiy vazifalarni hal etishga o’quvchilar deyarli tayyor holatda bo’ladilar. O’quvchilar organizmiga nisbatan katta zo’riqish va kuchli emotsional holatdan vazmin holatga birdaniga o’tishi mumkin emas. Shuning uchun dars tuzilishida hotirjam holatga asta-sekin o’tish va mashg’ulotni tashkiliy ravishda tugallash aks etadi. Har bir dars tuzilishi uch qismdan iborat bo’ladi: birinchisi, o’quvchilarni darsning juda qiyin vazifalarini hal etishga tayyorlaydigan tashkiliy qism-kirish qismi deb ataladi; ikkinchisi-darsning asosiy vazifalarini bajarish qismi- asosiy qism deb yuritiladi; uchinchi-dars yakuni, u yakunlovchi qism deb ataladi. Darsning qismlarga bo’linishi nisbiy bo’lib, dars vazifalariga ko’ra doimo yaxlit jarayon bo’lishi kerak. Darsning barcha vazifalari va mazmuni bir-biriga muvofiq holda amalga oshiriladi. Darsning kirish qismi. Magistrlik dissertatsiyasining mavzusi bo’yicha olib borilgan ilmiy tadqiqotlar uslubiyoti: dissertatsiya bo’yicha olib borilgan ilmiy tadqiqot ishlarida adabiyotlar va internet materiallari taxlil etildi. O’quvchilar jismoniy trabiya jarayonlariga muvofiq bo’lgan mamlakatimiz rahbariyati tomonidan chiqarilgan xujjatlar, qaror va farmonlar hamda dastur va tavsiyanomalar o’rganildi. Shuningdek o’quvchilar organizmini rivojlanish ko’rsatkichlari tibbiy nazoratlar va amliy sinov me’yorlari orqali taxlil etildi. Magistrlik dissertatsiyasida ilimiy yangiliklar va ularni asoslanganligi: ilmiy tadqiqot natijalarida o’quvchilarni jismoniy harakat malaka ko’nikmalarini egallashlarida jismoniy tarbiya darslarining axamiyati katta bo’lishi yaqqol ko’rinib turdi. O’quvchilarni jismoniy tarbiya darslarini samaradorligini ortirishda ta’lim uslublari va tamoyillaridan hamda yangi pedogogik texnologiyalarda keng foydalanish maqsadga muvofiq ekanligi aniqlandi. Shuningdek magistrlik disertatsiyasi xulosalaridan ta’lim muassasalarida jismoniy tarbiya, sport va sog’lomlashtirish tadbirlari o’tkazishda jismoniy mashqlar bilan keng va samarali shug’illanish hamda mustaqil mashg’ulotlarda ishtirok etish, o’quvchilarni jismoniy rivojlanishini ta’minlay oladi. Magistrlik dissertatsiyasi ilmiy tadqiqot natijalarini amaliy axamiyati va tadbiqi: jismoniy tarbiya darslarida ta’lim uslublari va tamoyillarida keng foydalanish, ta’lim jarayonlarida yangi pedogogik texnologiyalarni samarali qo’llash jismoniy tarbiya darslari samaradorligini oshirishda muxim o’rin tutadi. Buning natijasida o’quvchilar organizmida jismoniy rivojlanish va sog’lomlashtirish kuzatilish bilan birga ularni jismoniy harakat malaka va ko’nikmalarini egallashda ijobiy natijalarga erishiladi. Magistrlik dissertatsiyasi natijalarini o’quvchi yoshlar ta’lim tarbiya jarayonlariga tadbiq etish, ularni jismonan barkamol va ma’naviy etuk qilib tarbiyalash bilan birga, ularda jismoniy tarbiya va sportga oid nazariy hamda amaliy bilimlarni shakllanishi, jismoniy mashqlar bilan mustaqil shug’illanish malaka va ko’nikmalarini ortib borishi, muntazam tabiat omillari suv, quyosh, havo ta’sirida chiniqtirish muolajalarini qabul qilish bo’yicha amaliy bilimlar shakllanadi. Magistrlik dissertatsiyasi mavzusi bo’yicha olib borgan ilmiy tadqiqot va pedagogik amaliyot natijalari bo’yicha o’quvchilarni ta’lim muassasalarida jismoniy tarbiya darslari, sport va sog’lomlashtirish tadbirlari bilan birga yashash joylarida jismoniy xarakatlar va sport mashg’ulotlari bilan mustaqil shug’illanish bo’yicha uslubiy tavsiyalar berish mumkin. Jismoniy tarbiya darslari va sport turlari bilan shug’illanishda jismoniy mashqlar, sport turlarining maxsus xarakatlari hamda tabiat omillari suv, quyosh va havo muolajalari muhim ahamiyatga ega bo’ladi. Jismoniy mashqlar va sport xarakatlari bilan mustaqil shug’illanishda jismoniy fazilatlarni rivojlantirish hamda jismoniy xarakatalarga o’rgatish hamda jismoniy harakat malaka va ko’nikmalarini shakllantirish asosiy vazifa qilib belgilanadi. soniga teng bo’lishi kerak. Bundan tashqari yana o’g’il bolalar va qiz bolalar o’rtasida eng yaxshi ishtirok etganga, jamoa intizomi va yagona bir xil kiyimi uchun sardorlariga alohida sovrinlar belgilanadi. “Sport” musobaqalari tamom bo’lgandan keyin bosh hakam va kotib umumiy yakunni chiqarish va mukofotni tayyorlash uchun yig’ilishadi. Bu paytda ishtirokchilarga va ishqibozlarga badiiy havaskorlik chiqishlari ko’rsatiladi. Bu chiqishlar oldidan tayyorlanib, uni quyi va yuqori sinf o’quvchilari ko’rsatishlari mumkin. Kontsert tugagach, bosh hakam hamma ishtirokchilarni saflantiradi. Mukofotlar topshirilgandan so’ng eng birinchi g’olib jamoa, keyin esa navbatma- navbat o’rin olgan jamoalar tomoshabinlar qarsaklari va marsh ohanglari ostida zaldan chiqadilar. Shu bilan bayram nihoyasiga etadi Quyi sinf o’quvchilarini jismoniy mashqlar va o’yinlar bilan muntazam shug’ullanishga ko’proq qiziqtirish maqsadida sport bayramlari, maktab bo’yicha musobaqalar, chamalashni o’z ichiga olgan turistik poxodlar va ekskursiyalar o’tkaziladi. Bu tadbirlar jismoniy tarbiya o’qituvchisi rahbarligida butun pedagogik jamoa, jismoniy tarbiya faoli, ota-onalar tomonidan o’tkaziladi. Bayramlar qiziqarli, quvnoq o’tishi uchun bolalar faqat tomoshabin bo’lib qolmasdan, balki bevosita ularda ishtirok etishlari kerak. Ochiq havoda o’tkaziladigan sport bayramining taxminiy mazmunini: 1. O’quvchilar namoyishi. 2. Maktab direktorining tabrigi va bayroqning ko’tarilishi. 3. Erkin mashqlarni o’z ichiga olgan ommaviy ko’rgazmali chiqishlar. 4. Ayrim o’quvchilarning ko’rgazmali chiqishlar. 5. Sinflar o’rtasida musobaqalar. 6. Ommaviy o’yinlar, raqslar, ashula aytishlar. 7. Faol qatnashgan va g’olib chiqqanlarga mukofotlar topshirish. 8. Bayramning yopilishi. O’quvchilar namoyish paytida ularning bir vaqtda safda turishlari va tashqi ko’rinishlari ham e’tiborga olinadi. Safda turish mazkur sinf uchun dastur talablarini hisobga olgan holda asosan o’quvchilarning tashkilotchiligini va intizomliligini nazarda tutib baholanadi. O’quvchilarning tashqi ko’rinishi deyilganda sport kiyimlarining bir xilligi, ularning ozodaligi, turli emblemalarning tanlanishi tushuniladi. Mashqlar oddiy va elementar mashqlardan tuziladi. Katta amplitudali mashqlar chiroyliroq ko’rinadi va ularni o’rganish ham osonroqdir. Agar eng oddiy mashqlar bayroqchalar, lentalar, arqonchalar, gullar, daraxt novdalari, to’plar, sharchalar, gardishlar va buyumlar bilan bajarilsa, ancha samaraliroq bo’ladi. Erishilgan muvaffaqiyatlarga o’quvchilarning joylanishi ham bog’liqdir. Dastlabki holatga bolalarni turg’azish va turli uloqtirish, joyni almashtirib to’pni uloqtirish, to’pni o’ng va chap qo’l bilan erga urib yugurish, to’pni halqaga bir qo’l bilan erga urib kelib elkadan tashlash, ikki qadamdan tashlash, jarima chizig’idan to’pni ikkala qo’llar bilan pastdan halqaga tashlash, mini-basketbol o’yinini turii estafetali mashqlar bilan bajarish. O’quvchilarga qo’yilgan talablar Himoya vazifasini har tomonlardan bajarish, to’pni ilib olish, ko’krakdan uloqtirish, joy almashtirib har tomonlama harakat qilish; to’pni o’ng va chap qo’llarda erga urib yugurish; to’pni halqaga bir qo’l bilan elkada (boshqa qo’l yordamida) ikki qadamni bajarib tashlash; mini- basketbol o’yinini turii basketbol elementlari bilan almashlab o’ynash. O’quv mezonlari 1.Barcha o’rgangan basketbol elementlarini bajarish (bajarish texrdkasi baholanadi). 2. Juft-juft bo’lib to’pni uzatish (uloqtirish), 20 soniya, masofa 2,5 m — qizlarga, 3,0 m — o’g’il bolalarga. 12 ta uloqtirishga - "5" baho, 10 taga — "4" baho, 8 taga — "3" baho. Usullar birlashmasi: To’g’riga keskin chiqish, to’pni ilib olish, sakrab to’xtash, ikkala qo’llar bilan ko’krakdan to’pni uloqtirish; shuning o’zini qaytarish, yaqin masofadan to’pni bir qo’l bilan uloqtirish; shuning o’zini qaytarish, to’pni harakatda, elkadan bir qo’l bilan pastdan tashlash; 7 imkoniyatdan 3 marta tushirishga "5" baho, 2 martaga - "4" baho, 1 martaga - "3" baho. Uyga beriladigan topshiriqlar 1. 10 soniya davomida bir joyda tizzalarni baland ko’tarib yugurish. 2. Bir joyda turib tizzalarni baland ko’tarib sakrash.10 marta sakrash — "5" baho, 8 marta sakrash— "4" baho, 6 marta sakrash— "3" baho bilan baholanadi (o’g’il bolalar uchun); 8 marta sakrash - "5" baho, 6 marta sakrash- "4", 4 marta sakrash - "3" baho bilan baholanadi (qizlar uchun). Qo’llarni 45° devorga tayangan holda bukish va yozish. 15 marta bajarish— "5" baho, 12 marta bajarish — "4" baho, 10 marta bajarish — "3" baho bilan baholanadi (o’g’il bolalar uchun); 12 marta bajarish- "5" baho , 10 marta bajarish — "4" baho, 8 marta bajarish — "3" baho bilan baholanadi (qizlar uchun). 4. To’pni erga urib asta o’tirib, turib yugurish (6 marta o’ng va chap qo’llarda). VOLEYBOL Nazariy ma’lumotlar 1. O’quvchilarni umumrivojlantirish mashqlaridan harakat malakalarining tezkorligini oshirish maqsadida, ularga chapga, o’ngga, to’g’riga, orqaga, qadamlab, qoidasiga rioya qilgan holda tezlik bilan yurish harakatlarini o’rgatish. 2. Turgan joyda to’pni yuqoridan bir-birlariga uzatishni o’rgatish. 3. To’pni pastdan ikki va bir qo’lda uzatishni o’rgatish. — qiz bolalar — 10,5- 11,0- 11,5 soniya. 2. Yugurib kelib uzunlikka sakrash: —o’g’il bolalar - 330 - 300 - 250sm; — qiz bolalar - 300 - 260 - 220sm. 3. Yugurib kelib balandlikka sakrash: — o’g’il bolalar — 100 — 90 — 80sm; — qiz bolalar — 90 — 80 — 70sm. 4. 1000 m ga yugurish: — o’g’il bolalar - 4,20- 4,40- 5,10 daqiqa; — qiz bolalar - 5,30 - 6,00 - 6,30 daqiqa. 5. 1500 m ga yugurish: o’g’il bolalar — masofani yugurishda yurish bilan yugurishni almashlab olib borish (vaqt hisobga olinmaydi). To’pni uloqtirish: — o’g’il bolalar- 35-30 - 22m; qiz bolalar-23- 19-16m. 7. 4 X 10m ga mokisimon yugurish: — o’g’il bolalar - 10,6 - 11,1 - 11,6 soniya; qiz bolalar- 11,1 - 11,6- 12,1 soniya. Uyga beriladigan topshiriqlar: 1. Ertalabki gigienik gimnastika (badan tarbiya). 2. 8—9 daqiqa davomida asta-sekin yugurish. 3.Turganjoyda sonni yoki tizzani baland ko’tarib yugurish (3 X 10 m ga). 4. Pastdan yuqoriga va yuqoridan pastga yugurish (5-6X20-30 mga), 5. Turganjoydan tennis koptogini devorga uloqtirish (to’gri bajarish, 10—13marta). 6. Bir daqiqa davomida arg’amchida sakrash. 7. Turgan joyda uzunlikka sakrash (10—12 marta). 8. Sidirg’asiga oyoqdan-oyoqqa sakrash (20 marta). BASKETBOL Nazariy ma’lumotlar 1. Mustaqil uy toshiriqlarini bajarish qoidalari. 2. Chiniqtirishning ahamiyati. 3. Mini-basketbol o’yinining qoidalari. Ko’nikma va malakalar Himoya holatida har tomonga harakatlanib yurishlar. To’g’ridan to’pni urib yurishdan so’ng sakrab to’xtash, to’pni ikkala qo’llar bilan har xil tomonlardan ilib olish va qadam tashlab oshiriladi. Sog’lomlashtirish vazifalari o’quvchilarni tabiat omillari yordamida dars davomida yoki mustaqil chiniqtirib borish muolajalari orqali hal etiladi. Chiniqtirish muolajalari organizmni jismoniy rivojlanishini ta’minlab, kasalliklarga chidamliligini orttiradi. Shu bilan birga ishchanlik qobiliyatini saqlanishi yoki ortib borishi ta’minlaydi. Maktabda jismoniy tarbiyaning asosiy shakli jismoniy tarbiya darslaridir. Darslarni to’g’ri o’tkazish jismoniy rivojlanishning muvaffaqiyatini va o’quvchilarning malaka va ko’nikmalarni takomillashtirish topshiriqlarini bajarishlarini ta’minlaydi. Darslarda, o’quvchilarni mashg’ulot paytigacha o’tkaziladigan gimnastika, tanaffus va jismoniy tarbiya daqiqalarida foydalaniladigan mashg’ulotlar materiali bilan tanishtiriladi. Shunday qilib, darslar o’quv kuni tartibidagi jismoniy tarbiya tadbirlarining ham asosi hisoblanadi. Jismoniy madaniyat darslari o’z mazmuni va tashkil etilishiga ko’ra o’ziga xos xususiyatlariga ega. Ular zalda, maydonchada o’tkaziladi, bunday joylarda bolalar harakati kamroq cheklangan bo’ladi, bu esa bolalarni uyushtirish va dars o’tkazishda alohida sharoit yaratadi. Jismoniy tarbiya darslari amaliy ahamiyatga ega bo’lib, jismoniy mashqlar ichida hayotiy zarur bo’lgan harakat malaka va ko’nikmalari asosiy qismni tashkil etadi. Bunday harakatlardan o’qish, mehnat va dam olish sharoitlarida foydalanish ko’rsatmalarini dars davomida o’rganadilar. Jismoniy tarbiya darslarining maqsadi o’quvchilarni sog’lomlashtirish, jismoniy rivojlantirish va har tomonlama etuk inson qilib tarbiyalashdir. Jismoniy tarbiya darslarining vazifalari esa shu darsda o’rgatiladigan jismoniy mashqlar va harakatlar texnikasini va taktikasini egallash bo’ladi. Shuning uchun har bir dars maqsadi o’zgarmasa ham dars vazifasi o’zgarib boradi. Jismoniy tarbiya darslarining xususiyatlari shuki, o’quvchilar dars jarayonida jismoniy amaliy harakatlarda bo’lishib, buning uchun ular maxsus sport kiyimlarida bo’lishlari hamda mashg’ulotlar maxsus joylarda va zaruriy jihozlar bilan o’tkazilishi ta’minlanadi. Jismoniy tarbiya darslari jarayonida o’quvchilarning faqat jismoniy fazilatlari tarbiyalanmay, balki ularning ahloqiy sifatlari o’zaro hamkorlik, jamoatchilik, tashabbuskorlik, faollik, botirlik va qo’rqmaslik xislatlari tarbiyalanadi. Shuningdek, jismoniy tarbiya darslari jarayonida o’quvchilarda Vatan tuyg’usi va vatanparvarlik fazilatlari shakllantirish kerak. O’quvchilar jismoniy rivojlanishi, jismoniy qobiliyatlari va shaxsiy xususiyatlari xilma-xil bo’lganligi uchun o’qituvchilardan mashg’ulotlarni tashkil etish va boshqarishda o’quvchilarga individual yondashish hamda kasbiy pedagogik va amaliy tayyorgarlik darajasi yuqori bo’lishligini talab etadi. Jismoniy tarbiya darslariga qo’yiladigan talablar: jismoniy tarbiya darslari yoshlarni tarbiya jarayoni hisoblanib bir qator pedagogik, psixiologik, tibbiy biologik va amaliy talablarga rioya qilinishi kerak. Shuningdek, har bir jismoniy madaniyat darsi quyidagi talablarga javob berishi kerak: bo’yicha dars davomida taqsimlanishi va dars yakunida mashg’ulotdan ketishi holatlarini nazorat qiladi. Sovuq kunlarida qizdirish mashqlariga katta e’tibor beriladi. O’quvchilarni bekor holda qolishlari bartaraf etiladi. Ochiq havoda o’tkaziladigan mashg’ulotlarda xilma-xil jismoniy harakatlar, uloqtirish, tez yugurish, estafetalar, uzunlikka va balandlikka sakrashlar bajarish imkoniyati keng bo’ladi. Sovuq kunlarda va qish vaqtida jismoniy tarbiya darslari tashkil etishda bolalarni issiq kiyimda bo’lishlari, mashg’ulot joylari va jihozlar qor va muzdan tozalangan, bo’lishi kerak. Yopiq inshootlar va sport zallarida jismoniy tarbiya darslarini o’tkazish muhim ahamiyatga ega. Jismoniy tarbiya dasturida keltirilgan o’quv materiallari iqlim va fasllar hisobga olingan holda taqsimlanishi zarur. Sport zallarida jismoniy tarbiya darslari kerakli jihozlar yordamida o’qituvchi nazorati ostida olib boriladi. Jismoniy tarbiyada o’quv materiallari shakliga ko’ra choraklarga va o’quv yili qismlariga taqsimlanadi. Kuz oylarida engil atletika va sport o’yinlari darslari o’tiladi. Qish oylarida gimnastika va kurash, musiqiy gimnastika darslari sport zallarida tashkil etiladi. Bahor oylarida kross tayyorgarligi va yana engil atletika, sport o’yinlari sport maydonlarida o’tish mumkin. Bahor oyininig oxiri yoki yoz oylarida suzish mashg’ulotlari tashkil etiladi. Jismoniy tarbiya darslarini asosiy masalasi o’quvchilarni sport kiyimida bo’lishligidir. Sport kiyimi o’quvchilarni jismoniy mashqlar bajarish malaka va ko’nikmalari egallashga mone’lik qilmaydi. Qish oylarida issiq sport kiyimlari va qalpoq kiyilsa yozda ancha engil sport kiyimlari kiyish mumkin. Kross tayyorgarligi va sport o’yinlarida maxsus oyoq kiyim kiyilsa, gimnastika mashg’ulotlarida engil tapochkada kiyish maqsadga muvofiq. Suzish va kurash mashg’ulotlarida sport turiga mos bo’lgan kiyimlar kiyish talab etiladi. O’quvchilarni sport kiyimida bo’lishligi ularga va ota-onalariga suhbatlar orqali tushuntiriladi. Shu bilan birga jismoniy tarbiya darslarida kiyimlarni almashtirish uchun o’g’il bolalar va qiz bolalar uchun alohida xonalar bo’lishi shart. Jismoniy tarbiya darslari asosan so’nggi o’quv soatlarga qo’yilgani ma’qul. Chunki, unda o’quvchilar aqliy charchagan holda bo’lib, jismoniy harakatlarga katta ehtiyoj tug’ilgan bo’ladi. Jismoniy tarbiya darslarida o’quvchilar bir xil sport kiyimida bo’lishlik darsni qiziqarliligi va ta’sirini orttiradi. Jismoniy tarbiya darslarini tashkil etish uslub va tamoyillari: Jismoniy tarbiya jarayonida o’qituvchilar o’quvchilarni harakatlarga o’rgatish va jismoniy mashqlar texnikasini egallashda ta’lim uslublari yordamida ta’lim bosqichlari vazifalarni hal etadilar. Maktabda jismoniy mashqlarga o’rgatish jarayoni ta’lim tamoyillari va uslublarini to’g’ri tashkil etilishiga bog’liq. Jismoniy tarbiyada ta’lim jarayoni o’quvchilarni jismoniy tarbiya va sportga oid maxsus bilimlar bilan qurollantirish hamda jismoniy mashqlar va harakatlar texnikasi, malaka va ko’nikmasini hosil qilish vazifalarini hal etadi. Jismoniy tarbiyada shuni ko’rish mumkinki, mashqlarni ko’p 4. Voleybol o’ynash qoidalari to’grisida tushuncha berish va amaliy o’rgatish. Ko’nikma va malakalar 1. Quvnoq o’yinlar va estafetalar. 2. Voleybol to’pi bilan mashq bajarish. 3. Voleybol mashqlarini yaxshi bajarish uchun yordamchi mashqlarni bajarish. 2. Voleybol to’pini ikki qo’lda yuqoridan bir-birlariga uzatishda joylarini o’zgartirib o’ynash. 5. Turganjoyda yuqoridan va pastdan kelgan to’pni ikkala qo’lda qaytarishni o’rgatish. 6. Poldan sakrab qaytgan to’pni, pastdan ikki qo’lda qabul qilib olish va qaytarishga o’rgatish. 7. Setka orqali ikki to’p bilan oshirmachoq o’ynash. O’quvchilarga qo’yiladigan talablar: 1. O’yinning boshlanishi va tamom bo’lishini, necha hisobgacha o’ynash qoidalarini, hisoblashni qanday, kim olib borishini, hakamlikni va musobaqalashishni o’rgatib borish, uy vazifalarini bajarishni, ya’ni pastki va yuqorigi tomondan kelgan to’pni qaytarishni bilishi, voleybol o’ynash qoidalarini bilishlari talab qilinadi. O’quv mezonlari 1. Ikki o’yinchining bir-biriga to’pni yuqoridan uzatishini baholash: 10 marta bir-biriga qoidasiga rioya qilgan holda uzatsalar — "5" baho, 8 martaga — "4" baho, 6 martaga — "3" baho qo’yiladi. 2. Devordan qaytgan to’pni qoidasiga rioya qilgan holda pastdan qaytarishni baholash. Uyga beriladigan topshiriqlar: 1. Balandlikka sakrash va kuchli mashqlarni bajarish. 2. Ertalabki gigienik gimnastika mashqlaridan 8—10 tasini bajarish. 3. Polga tayanib, qo’llarni bukish va yozish (o’g’il bolalarga 10—15 marta, qizlarga 5—6 marta). 4. Devordan yarim metr uzoqlikda turgan holda devorga qo’llar bilan tayanib, kuch bilan devordan orqaga itarilish (10—15 marta). 5. 2 kg og’irlikdagi gantel bilan 4—5 mashqni bajarish. 6. 20—30 m gacha oldinga yugurish, bir oyoqdan ikkinchi oyoqqa sakrab yurish, orqa bilan yugurish. 7. Arg’amchida bir va ikki oyoqda sakrash. QO’L TO’PI Nazariy ma’lumotlar Ko’nikma va malakalar: To’pni bir qo’l bilan elkadan uloqtirish, oyoqni chalishtirib qadam qo’yish va shu holatdan so’ng to’prd uloqtirish, sakrab to’pni qo’lda tepadan uloqtirish, oyoqlarni chalishtirib tayanch hohii hosil qilib to’pni otish, to’pni o’ng va chap qo’lda erga urib tez yugurish, ikki qo’llab tashlanayotgan to’pni to’sish (blok qo’yish). Himoyada shaxsiy harakatlar, darvozabon o’yinini ko’rsatish. jismoniy tayyorgarligi guruh mashg’ulotlari va sport musobaqalari, bayramlarda nazorat qilib turiladi. To’garak mashug’lotlari haftasiga 3-4 marotaba tashkil etilib, 60-90 minut davomida o’tkaziladi. Sport turi bo’yicha zaruriy jihozlar va mutaxssis tarbiyachilarning mavjudligi hamda mashg’ulot o’tish joylari talabga javob berishi maktab sharoitida ham malakali sportchilar tayyorlash imkonini beradi. Bu tadbirlar yordamida bolalar tabiatning sog’lomlashtiruvchi kuchlari quyosh, suv, havo yordamida chiniqib boradilar, mamlakatimizning tabiati va tarixiy obidalari xaqida tushanchaga ega bo’lib boradilar. Sayyohlik yurishlar davomida o’quvchilarda hayotiy zarur jismoniy harakatlar yurish, yugurish, sakrash, tirmashib chiqish, oshib o’tish, malaka va ko’nikmalari shakllanish bilan birga tabiat omillari yordamida chiniqish va suv muolajalarini suzish, cho’milish bilan qabul qilish amalga oshiriladi. O’quvchilarda sayyohlik yurishlarda kerakli jihozlardan foydalanish harakatlanish usullari dala joylarida ovqatlanish va dam olish, o’yinlar bilan madaniy hordiq chiqarish tadbirlari o’tkaziladi. Sport bayramlari tantanali kunlarga bag’ishlanib o’tkazilish mumkin. Sport bayramlari sportchilarni chiqishlari, bayramni ochilishi, bayroq ko’tarish, davlat madhiyasi va yoshlar madhiyasini ijro etilishi, sportchi o’quvchilarni jismoniy mashqlar va harakatlarni tashkil etishi, ommaviy tadbirlar o’yin kulgi, kontsert hamda g’oliblarni aniqlash va bayram yakunida bayramni yopilishi o’tkaziladi. 1.2. Jismoniy tarbiya tadbirlarining maktabdan tashqari ishlarni o’rganish Sport turlari bo’yicha texnik, taktik va jismoniy tayyorgarlik, umumiy va maxsus tayyorgarlik o’tadilar. shahar va viloyat xalq ta’lim boshqarmasi, Bolalar sportini takomillashtirish jamg’armasi tashabbusi bilan tashkil etiladigan Bunday musobaqalar o’quvchilar o’rtasida do’stlik va hamkorlik tuyg’ularini tarbiyalaydi. Bolalarning bo’sh vaqtlarini jismoniy tarbiya bilan o’tkazish uchun ularning ixtiyoriy harakatlanishi ta’minlanadi. Bu tadbirlar oilada va mahallada tashkil etiladi. Jismoniy tarbiya tadbirlarini oilada va yashash joylarida umumiy jismoniy tayyorgarlik, sport va harakatli o’yinlar, musobaqalar va bellashuvlar shaklida tashkil etiladi. Bu tadbirlarga ota-ona, oiladagi kattalar, yashash joylarida mahalla oqsoqolining jismoniy tarbiya bo’yicha yordamchisi rahbarlik qiladi. Shuningdek, oilada va yashash joylarida ijtimoiy foydali mehnat ham jismoniy tarbiya shakllaridan hisoblanadi. Uy xo’jaligi va dala ishlarida, mahallani obodonlashtirish va ko’kalamzorlashtirish, hashar ishlarida yoshlarni faol ishtirok etishi ularni jismoniy rivojlantirish bilan birga ahloqiy fazilatlari, jamoatchilik, hamkorlik, do’stlik va vatanparvarlik tuyg’ulari tarbiyalanadi. Zahiriddin Muhammad Bobur nomidagi Andijon Davlat universiteti magistrlik dissertatsiyasini Davlat Attestatsiya Hay’atiga tavsiya etish to’g’risida T A Q D I M N O M A S I Andijon shahri 2010 y “30”iyun Magistrlik dissertatsiyasining nomi: “Maktabda jismoniy tarbiya darslari samaradorligini ortirish” Bajaruvchi shaxs: Sulaymonov Ulug’bek Ilmiy rahbar: Andijon davlat tillar pedagogika instituti dotsenti R.Zuxrutdinov Jismoniy tarbiya darslari va sport mashg’ulotlari hamda chiniqtirish muolajalari bilan mustaqil shug’illanish mashg’ulotlarini tashkil etishda oila rahbarlari, jismoniy tarbiya va sport murabbiylarining roli katta bo’ladi. Dars jarayonida jarohatlanishlarni oldini olish hamda jarohatlanganda malakali birinchi tibbiy yordam ko’rsatish muhim vazifa bo’lib hisoblanadi. 1. Bob. Ta’lim muassasalarida jismoniy tarbiya tadbirlarining vazifalari Maktab o’quvchilarini sog’lomlashtirish, chiniqtirish, jismoniy rivojlantirish, harakat malaka va ko’nikmalarini shakllantirish bo’yicha Jismoniy tarbiyaning asosiy vazifalari belgilanadi: 1.Sog’liqni mustahkamlash, o’quvchilarni to’g’ri jismoniy rivojlantirishga va chiniqtirishga yordam berish. Tabiat omillari suv, quyosh, havo ta’sirida o’quvchilarni sog’ligini mustahkamlash, chiniqtirish hamda organizmni kasalliklarga chidamliligini orttirish. Jismoniy tarbiya mashg’ulotlarini imkoni boricha toza havoda o’tkazish yoki sport zallarini toza havo bilan ta’minlanishini tashkil etish. O’quvchilarni suv muolajalari, suzish va cho’milish mashg’ulotlarini olib borish hamda quyoshga toblanish tadbirlarini boshqarish. Bu tadbirlarni sayrlar, ekskurtsiyalar va turizm mashg’ulotlarida amalga oshiriladi. Bu vazifa maktabdagi barcha jismoniy madaniyat va sport ishlarining eng muhim hisoblanadi. U har bir o’qituvchining, pedagoglar jamoasining diqqat markazida bo’lish kerak. O’quvchilik davri bolalarning tez o’sish va jismoniy rivojlantirish davridir. Shuning uchun maktab o’quvchilarining jismoniy jihatdan normal rivojlanishi uchun iloji boricha ko’proq kuch sarflash kerak. O’quvchilarning uyg’un rivojlanishida qomat muayyan ahamiyatga ega. Barcha ichki organlarning to’g’ri rivojlanishi va normal ishlashi qomat bilan bog’liqdir. Sog’likni mustahkamlash va organizmni chiniqtirishda tabiatning tabiiy omillardan keng foydaniladi. 2. Jismoniy mashqlar va sportga oid maxsus bilimlar berish, ularga gigienik bilim va ko’nikmalarni singdirish. Bu vazifa o’quvchilarga jismoniy mashg’ulotlarning foydasi xaqidagi, gigenik qoidalarga, shuningdek, dasturda ko’zda tutilgan barcha jismoniy mashqlarni to’g’ri bajarish qoidalariga rioya qilish xaqidagi zarur bilimlarni berishdan iborat. Bularning xammasi bolalar sog’ligini mustahkamlashga, ularning gigiena qoidalarini bilishlari va ularga amal qilishlariga bevosita daxldor bo’lib, bunga maktab, oila, jamoatchilik xamda bolalarning o’zlarining birgalikdagi harakat bilan erishiladi. Jismoniy mashqlarga va sport mashqlariga jismoniy tarbiya darslari, kun tartibidagi tadbirlar hamda to’garak mashg’ulotlarida o’rgatiladi. Uning natijasida bolalar jismoniy rivojlanishi ta’minlanadi. Shuningdek, o’quvchilarda sportga qiziqishlar shakllantirilib, sport turlariga jalb etiladi. 3. Harakat malakalari va ko’nikmalarini shakllantirish va takomillashtirish, yangi harakat turlariga va harakat faoliyatiga o’rgatish. Maktabning jismoniy madaniyat dasturi mazmuni shunday tuzilganki, o’quvchilar jismoniy madaniyat darslarida, uyda, jismoniy madaniyat to’garaklarida va sport to’garaklarida muntazam shug’ullanib, yurish, yugurish, uloqtirish, Jismoniy tarbiya darslari samaradorligini ortirishda jismoniy tarbiya o’qituvchilarining kasbiy mahorati bilan bir qatorda ta’lim muassasasining moddiy texnika bazasini to’liq taminlanganligi muhim ahamiyatga ega. Jismoniy tarbiya o’qituvchilarining kasbiy mahoratlari ularni jismoniy tarbiya va sport bo’yicha nazariy bilimlarga ega bo’lishi, mamlakatimizda jismoniy tarbiya va sport bo’yicha olib borilayotgan islohatlardan boxabar bo’lish bilan belgilanadi. Shuningdek o’qituvchining sportning biror turidan yuqori darajada tayyorgarliklarga ega bo’lishi hamda maktab jismoniy tarbiya dasturida keltirilgan sport turlarining asosiy harakatlari texnikasi va taktikasi malaka va ko’nikmalarini egallagan bo’lishlari shart. Jismoniy fazilatlari uyg’un rivojlangan bo’lishi maqsadga muvofiq bo’ladi. Qolaversa barcha o’qituvchilar jismonan barkamol, ma’naviy yuksak, o’z kasbining etuk mutaxassislar bo’lishlari yosh avlod ta’lim tarbiya jarayonlarini zamon talablari asosida tashkil etishga katta yordam beradi. ADABIYoTLAR RO’YXATI 1. Uzbekistonda jismoniy tarbiya va sportni yanada rivojlantirish chora – tadbirlari tug’risida. 29.05.1999 2. Zakon Respubliki Uzbekistan. O fizicheskoy kulture i sporte. 27.06.2000. 3. Ukaz prezidenta Respubliki Uzbekistan. O sozdanii fonda detskogo sporta Uzbekistana. 24.10.2002. №UP 3154. 4. Karimov I.A. Garmonichno razvitoe pokolenie – osnova progressa Uzbekistana. Rech na IX ses. Oliy Majlisa Respubliki Uzbekistana 29.08.1997. – T.: 1998. 5. Kasimov A. Podvijno’e igro’. Tashkent, Ukituvchi, 1983. 6. Nasritdinov F.N., Qosimov A.Sh. O’zbek xalq milliy o’yinlari. T.1993. 7. Rasulev A.T., Pulatov A.A., Qosimova M.U. O’zbek xalq o’yinlari ularning tasnifi va tavsifi. G’G’O’quv qo’llanma. Toshkent, 1996. 8. Rasulev A.T., Pulatov A.A., Qosimova M.U. O’zbek xalq o’yinlari ularning tasnifi va tavsifi. G’G’O’quv qo’llanma. Toshkent, 1996. 9. Usmonxo’jaev T.S., Qosimova M.U. 500 mashq va harakatli o’yinlar. T.: O’zDJTI nashriyot bo’limi. 1999. 10. Usmonxo’jaev T.S., Xo’jaev F. Harakatli o’yinlar. T.: O’qituvchi, 1992 11. Usmonxo’jaev T.S., Xo’jaev F. 1001 o’yin. T.: Ibn-Sino, 1990. 12. Usmonxo’jayev T.S., Rahimov M.M., Qudratov. Jismoniy tarbiya va sport mashg’ulotlari. T.: 1990 . tirmashish, muvozanat saqlash kabi hayotiy zarur harakat ko’nikmalarini sistemali tarzda egallay boradilar. Sanab o’tilgan barcha tadbirlar bolalarni xar tomonlama jismoniy rivojlanishiga, ularni mehnatga tayyorlashga yordam beradi. O’quvchilarda harakat malaka va ko’nikmalarini shakllantirishda ularni jinsi, yoshi va jismoniy tayyorgarligi hamda shaxsiy qobiliyatiga qarab yondashish zarur. 4. Jismoniy fazilatlarni takomillashtirish. Tezkorlik, kuch, epchillik va chidamlilik hamda egiluvchanlik har bir kishi uchun zarur bo’lgan sifatlardir. Ular bolalarda harakat ko’nikmalarining shakllanishi bilan uzviy bog’liqdir. Jismoniy mashqlarni qisqa yoki uzoq vaqt davomida turli sur’atda, turli murakkabliklar bilan o’tkazish yuqoridagi sifatlarning rivojlanishiga yordam beradi. Jismoniy fazilatlarni bir-biriga muvofiq holda rivojlantirish. Mashg’ulotlarni shug’ullanuvchilar shaxsiy qobiliyatlariga muvofiq tashkil etish hamda o’quvchilarni sport turlariga jalb etish. 5. Ahloqiy va estetik sifatlarni tarbiyalash. Botirlik, qat’iylik, intizomlilik, jamoatchilik, do’stlik va o’rtoqlik xissini, madaniy xulq ko’nikmalarini, mehnatiga va ijtomoiy mulkka munosabatni tarbiyalash. Jismoniy tarbiyaning butun jarayoni bunday qimmatli axloqiy va irodaviy sifatlarni tarbiyalashga yordam beradi. Ko’pchilik jismoniy mashqlar, o’yin harakatlari dovyuraklik va do’stlik xislarini tarbiyalashga yordam beradi. Shuningdek, bolalarda Vatanga muhabbat, vatanparvarlik, his-tuyg’ularni shakllantirish va tarbiyalash. 6. To’g’ri qomatni shakllantirish. Turganda va yurganda qomatni to’g’ri tutish ko’nikmalarini shakllantirish. Qomatni to’g’ri shakllantirish murakkab va uzoq davom etuvchi jarayondir. Shunday ekan, bu soxada ijobiy natijalarga erishish uchun bola o’tirganda, tik turganda, yurganda qomatini to’g’ri tutishi haqida g’amho’rlik qilish zarur; jismoniy mashqlarni keng qo’llash kerak; jismoniy madaniyat darslari mazmuniga albatta qomatni yaxshilashga oid mashqlarni, mashg’ulotlargacha bo’lgan gimnastikani, jismoniy madaniyat vaqtlarini, badan tarbiyani kiritish, o’quvchilarga uyga tegishli vazifalar berish kerak. 7. Jismoniy tarbiya va sport mashg’ulotlarga jalb etish. Maktabda jismoniy tarbiyaning vazifasi bolalarni faqat maktabdagina emas, balki uyda xam jismoniy mashqlarni sistemali ravishda bajarishga odatlantirib borishdan iborat. Bu muhim vazifani amalga oshirish uchun bolalar bilan olib boriladigan barcha mashg’ulotlarni jonli, o’rganiladigan materialning mazmuni va shaklini qiziqarli, hayajonli qilish, mashg’ulot rahbarining samimiy muomalasi ostida o’tkazish, shug’ullanuvchilar o’zaro do’stona hamkorlik qilishlari uchun sharoit yaratish zarur. O’quvchilarni shaxsiy qiziqishlari va jismoniy qobiliyatlariga ko’ra ularni sport turlari bilan shug’ullanishga jalb etish. Shuningdek, yashash joylari, maktablar, sport to’garaklarga umumiy jismoniy tayyorgarlik va sport mashg’ulotlarni amalga oshirish. Bir oyoqda (chap yoki o’ng) "qaldirg’och" bo’lib turish. Oldinga ikki marta o’mbaloq oshish, orqa tomonga oyoqlami yuqoriga ko’tarib kuraklarda tik turish, chalqancha yotgan holda ko’prik hosil qilish. Muvozanatni saqlash mashqlari 1. Yakka cho’p yonida ikki qo’l bilan tayanib, o’ng oyoqni oldinga siltab o’tkazib, yakka cho’p ustiga chiqib chap tomonga burilib, oyoqlami ochib o’tirish (yakka cho’p balandligi 900-100 sm). 2. Oyoqlarni orqaga siltab, oldinga qo’llarni bukib qorinda yotish. 3. Qo’llarni yozib (to’g’irlab) gavdani ko’tarib turish. 4. O’ng oyoqni oldinga bukib, yarim o’tirib, qo’llarni yonga uzatish. 5. Chap oyoqni o’ng oyoq orqasiga qo’yib, qo’llarni yondan yuqoriga ko’tarib, oyoq uchida tik turish. 6. Chap oyoqni yarim bukib oldinga qadam tashlab yurish, o’ng qo’lni orqadan doira shaklida aylantirib yuqoriga ko’tarish. 7. O’ng oyoqni chap oyoq kabi bukib oldinga qadam tashlab, chap qo’lni orqadan aylantirib yuqoriga ko’tarish. 8. Chap oyoqni o’ng oyoq yoniga qo’yib, chap tomonga burilish, qo’llarni oldinga tushirib orqaga uzatish, oyoqlarni yarim bukkan holda yuqoriga kerilib sakrab tushish (yakka cho’p bo’lmagan taqdirda gimnastik o’rindiqda bajarilishi mumkin). Osilish va tayanishlar: 1. Osilish: a) gimnastika devorida oyoq bilan osilib turishdan, oyoqlar bilan depsinib, kerishib osilishga o’tish (sherigi yordamida); b) qo’shpoyada (brusda) oyoqlarni kerib, oyoq sonlarini poyalarga tekkazib, kerishib osilish. 2. Aralash osilish: a) turnikda (past va balandda) osilib turish, cho’qqayish, osilib yotish, chap (o’ng) oyoq tizzasi ostida osilishlar; b) osilgan holatda oyoqlarni bukib ko’tarib, oyoq uchlarini turnikka tekkazish; v) xuddi shu holatda o’ng va chap oyoqni qo’llar orasidan o’tkazib, tizza ostiga olish. Tayanishlar: Polda, gimnastik o’rindig’iga qo’llar bilan tayanish, brus ustida va yakka cho’p ustiga chiqib, qo’llar bilan tayanib turish va yon tomonga qo’llar harakati bilan siljishlar. Tirmashib chiqish: 1. Arqonga uch harakat usulda tirmashib chiqish (o’g’il bolalar 5 m gacha, qiz bolalar 4 m gacha). 2.Gimnastik devor bo’ylab yuqoriga va diagonal bo’yicha tirmashib chiqish. Tayanib sakrash: 1. O’g’il bolalar - kozyol uzunasiga (balandligi 100 sm) "Oyoqni ochib sakrash".

Maktabda o’quvchilarni jismoniy rivojlantirish mashg’ulotlarini samaradorligini orttirish

Купить