Maktabgacha pedagogika fanining boshqa fanlar bilan aloqasi - Pedagogika - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	30000UZS
Hajmi	73.8KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	02 Fevral 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Pedagogika

Sotuvchi

Saidmuhammadalixon Ataullayev

Ro'yxatga olish sanasi 29 Noyabr 2023

153 Sotish

Maktabgacha pedagogika fanining boshqa fanlar bilan aloqasi

Sotib olish

O ZBEKISTON RESPUBLIKASIʻ
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
TOSHKENT AMALIY FANLAR UNIVERSITETI
“MAKTABGACHA TA’LIM METODIKASI” KAFEDRASI
“MAKTABGACHA PEDAGOGIKA” fanidan
KURS ISHI
Mavzu: “Maktabgacha pedagogika fanining boshqa fanlar bilan aloqasi”

Kurs ishi rahbari: X.Atamurodov
Bajardi: MT-22-10 (C) talabasi
M. Mirzayeva

“Himoyaga tavsiya etilsin”
“Maktabgacha ta’lim metodikasi”
kafedrasi mudiri
____________PhD,dotsent X.I.Yusupova
TOSHKENT-2024

MUNDARIJA:
KIRISH………………………………………………………………………..3
I BOB.MAKTABGACHA PEDAGOGIKA FANINING PREDMETI VA
ASOSIY VAZIFALARI HAMDA UNING TADQIQOT METODLARI.
1.1.Maktabgacha pedagogikaning shakllanish tarixi………………………,….6
1.2.Maktabgacha pedagogika fan sifatida……………………………….……..8
II BOB.MAKTABGACHA PEDAGOGIKA FANINING BOSHQA FANLAR
BILAN ALOQASI VA O’RNI
2.1. Maktabgacha pedagogikaning ob'ekti va predmeti …………………..…..11
2.2. Maktabgacha pedagogikaning maqsad va vazifalari…………………..….21
2.3. Maktabgacha pedagogikaning boshqa fanlar bilan aloqasi………..….…30
XULOSA……………………………………………………………….…..…33
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR………………………………..…...34
2

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi : Bolani har tomonlama tarbiyalash hayotning eng
erta yillaridan boshlanishi kerak va bunda etakchi rol maktabgacha ta'lim
muassasalariga tegishli - bu xalq ta'limi tizimidagi birinchi bo'g'in. Maktabgacha
yoshdagi bolalik - bu bolaning butun aqliy hayoti va uning atrofidagi dunyo bilan
munosabatlari tiklanadigan alohida rivojlanish davri. Maktabgacha pedagogika -
bu maktabgacha yoshdagi bolalarni, shu jumladan erta yoshdagi bolalarni
tarbiyalashni tartibga soluvchi qonunlarni o'rganadigan pedagogika sohasi.
Ushbu qayta qurish mohiyati shundan iboratki, maktabgacha yoshda ichki aqliy
hayot va xulq-atvorni ichki tartibga solish shakllanadi. Bu atrofdagi dunyoni faol
bilish vaqti. Bola oyoqqa turib, kashfiyotlar qilishni boshlaydi. U xonadagi, uyda,
bolalar bog'chasida, ko'chada joylashgan narsalar bilan tanishadi. Turli xil narsalar
bilan ishlash, ularni tekshirish, ular chiqaradigan tovushlarni tinglash, chaqaloq
ularning xususiyatlari va fazilatlarini o'rganadi; u vizual-samarali va vizual-
majoziy fikrlashni rivojlantiradi.
Zamonaviy ta'lim tizimida o'qituvchi asosiy o'rinni egallaydi, shuning uchun uning
pedagogik tayyorgarligi tarkibidagi ustuvor yo'nalish kasbiy rivojlanish va
kompetentsiya muammosi bilan shug'ullanadi. Jamiyat maktabgacha ta'lim
mutaxassislarini tayyorlash sifatiga yuqori talablarni qo'yadi: ular nafaqat
gumanitar fanlar tizimini, uning jismoniy, axloqiy, aqliy va aqliy rivojlanish
qonuniyatlarini chuqur o'zlashtirishlari, balki bu bilimlarni amalda qo'llashni
o'rganishlari kerak.maqsadi : maktabgacha yoshdagi bolalarni o'qitishning nazariy
asoslarini o'rganish.
Vazifalar: Maktabgacha pedagogikaning ilmiy bilimlarning maxsus tarmog'i
sifatida shakllanishiga olib kelgan shart-sharoitlarni aniqlang.
Maktabgacha pedagogikaning ilmiy va pedagogik bilimlar tizimidagi o'rnini, uning
mavzusi, usullari, toifalari va tegishli fanlar bilan aloqalarini aniqlang.
3

I BOB. MAKTABGACHA PEDAGOGIKA FANINING PREDMETI VA
ASOSIY VAZIFALARI HAMDA UNING TADQIQOT METODLARI.
1.1.Maktabgacha pedagogikaning shakllanish tarixi
Pedagogika shaxsni tarbiyalash va o'qitish fani sifatida chuqur tarixga ega.
Pedagogika o'z nomini "payos" ("bola") va kelib chiqishi so'zlarining birikmasidan
oldi. Sodda tarjima qilingan pedagogika "bolalik" yoki "bolalik" degan ma'noni
anglatadi. Ma'lumki, o'qituvchi ta'lim faoliyati bo'lib, boshqa odamning yashash
sharoiti uchun javobgarlikni o'z zimmasiga oladi. Qadimgi rus tilida "o'qitish" so'zi
bir-biriga juda yaqin bo'lgan bir qator talqinlarga ega edi. Ta'lim berish uchun,
ya'ni. voyaga etmaganning moddiy va ma'naviy ehtiyojlari haqida "uning yoshiga
qadar" g'amxo'rlik qiladi. Boqish, ovqatlantirish va "yoshga" kiyinish vositalarini
o'rgatish; tarbiyalash - "hayot uchun zarur bo'lgan" hamma narsani o'rgatish,
o'rgatish, o'rgatish. Rus pedagogikasi tarixida gimnaziya, olijanob qizlar uchun
institut, kursantlar korpusi kabi alohida o'quv muassasalarida ta'lim vazifalarini
maxsus amaldorlar - sinf xonimlari, sinf mudiri, murabbiylar bajargan. Nobel
oilalari taklif qilindiuy o'qituvchilari - repetitorlar, gimnastlar, shimlar.
Zamonaviy tizimda ta'lim ta'lim funktsiyalarini bajaradigan maxsus lavozimlarni
tasdiqladi. Bu bolalar uyi, internat, maktabgacha ta'lim muassasasining
tarbiyachisi. Maktabgacha ta'lim muassasasining tarbiyachisi mas'uliyatli
kasblardan biri bo'lib, maktabgacha yoshdagi bolalarda qadriyatlar tizimini
shakllantirish, ota-onalarga va tarbiyada qiziqqan boshqa odamlarga yordam
berish, bu jarayonni tashkil etish maqsadga muvofiq va ijobiydir. O'qituvchi kasbi
17-18 asrlarda, birinchi maktabgacha tarbiya muassasalari paydo bo'lganida paydo
bo'lgan. Dastlab bunday muassasalar etim bolalar uchun ochilgan. Keyinchalik,
Evropa shtatlarida kambag'allarga yordam beradigan xayriya muassasalari
("Boshpana", "Bolalarni himoya qilish maktablari", "Ayollar maktablari", "O'yin
maktablari", "Somondan to'qish maktablari", "Dantel to'qish maktablari") tashkil
etildi. Ushbu o'quv muassasalarining nomlari har xil bo'lishiga qaramay, aksariyat
maktablar bolalarning diniy ta'lim olishlari va ularni jadal rivojlanayotgan ishlab
4

chiqarishlarda samarali ishlashga tayyorlashga qaratilgan edi. XIX asrda xususiy
pullik bolalar muassasalari paydo bo'la boshladi, bu erda badavlat ota-onalarning
farzandlari o'ynash va o'qish uchun keldilar. Bolalarga g'amxo'rlik qilgan
o'qituvchilar ular bilan turli xil o'yinlar va tadbirlar uyushtirishdi. E'tibor bering,
maktabgacha tarbiya muassasalarining dastlabki o'qituvchilari orasida ushbu
muassasaning keyingi rivojlanish yillariga qaraganda erkaklar ko'proq edi.
Rossiyada birinchi maktabgacha muassasalar kambag'al bolalar uchun bolalar
uylari va qariyalar uylarida paydo bo'ldi. E. Gugel va P. Guryev o'z mablag'lari
hisobidan toza havoda o'qigan va o'ynagan yosh bolalar uchun eksperimental
maktab tashkil etishdi, katta bolalar o'qish va yozishni o'rganishdi. Suhbat va
voqealarni hikoya qilishga alohida e'tibor qaratildi.
Birinchi bolalar bog'chalari Rossiyada XIX asrning 60-yillarida paydo
bo'lgan. Ular xususiy tabiatga ega edi va shunga ko'ra ularga pul to'langan.
Maktabgacha ta'lim muassasalari Sankt-Peterburg, Irkutsk, Smolensk, Moskva,
Tbilisi shaharlarida paydo bo'lgan, bu muassasalarda o'quv jarayoni F. Frebel
tizimi edi. 1866 yilda birinchi bepul bolalar bog'chasi ochildi. Bu Sankt-
Peterburgda ishlaydigan ayollarning bolalari uchun Arzon kvartiralar jamiyatining
xayriya muassasasi edi.
Hozirgi kunda dunyoda maktabgacha ta'lim muassasalari keng tarqalgan.
Maktabgacha ta'lim tizimining rivojlanishi bir qator holatlarga bog'liq: jahon ta'lim
makonining kengayishi; ko'pgina davlatlarda ijtimoiy rivojlanishning turli xil
dasturlari; keyingi yillarda uning shaxsini shakllantirish uchun inson hayotining
birinchi yillari davrining ahamiyati; professional o'qituvchilar sonining o'sishi.
5

1.2 Maktabgacha pedagogika fan sifatida
Pedagogik fanning vujudga kelishi va rivojlanishi jamiyatning yangi
avlodlarni moddiy va ma'naviy qadriyatlarni ishlab chiqarishda ishtirok etish
uchun tayyorlash tajribasini o'rganish va umumlashtirishga bo'lgan ehtiyoj bilan
bog'liq. Pedagogika - bu insonni rivojlanishining barcha bosqichlarida tarbiyalash
fanidir.
Maktabgacha pedagogika pedagogika fanlari tizimidagi yoshlardan biridir. Uning
kelib chiqishi Ya.A.ning nomi bilan bog'liq. Komenskiy (17 dona). Maktabgacha
pedagogikaning fan sifatida o'z predmeti, vazifalari, funktsiyalari, manbalari,
usullari, toifalari mavjud. Zamonaviy maktabgacha pedagogika ta'lim va tarbiya
jarayonini, uning maqsadi, vazifalari, mazmuni, tashkil etish shakllari, amalga
oshirish texnologiyasini o'rganadi. Tadqiqotchilar, shuningdek, ta'lim va tarbiya
tizimi maktabgacha yoshdagi shaxsning rivojlanishiga qanday ta'sir qilishlari bilan
qiziqishadi.
Maktabgacha pedagogika fan sifatida nazariy va tabiatda qo'llaniladi: maktabgacha
yoshdagi pedagogika kategoriyasi
Bolani tarbiyalash va o'qitish nazariyasi bo'yicha amaliy tadqiqotlar - umumiy
qonunlarni umumlashtirish asosida xulosalar tuziladi va amalda sinab ko'riladi
Maktabgacha pedagogikaning predmeti tarbiyalash jarayoni va u bilan bog'liq
bo'lgan barcha narsalar - munosabatlarning ziddiyatlari, bola shaxsining
rivojlanishini belgilaydigan tarbiya jarayonini tashkil etish va amalga oshirish
texnologiyasi: vositalari, mazmuni, tarbiyalash va o'qitish usullari.
Maktabgacha pedagogika o'zining konseptual apparati bilan ishlaydi, u o'zi
ishlaydi. Maktabgacha pedagogika fanidagi asosiy toifalar: ta'lim, rivojlanish,
shakllantirish, o'qitish.
6

Tarbiyalash - bolaning shaxsini shakllantirishning maqsadli, tizimli, uyushgan
jarayoni.
Rivojlanish yoshga qarab sodir bo'ladigan va kattalar rahbarligida amalga
oshiriladigan miqdoriy va sifatiy o'zgarishlar jarayoni.
O'qitish o'qituvchi va talabaning o'zaro ta'sirida avlodlar tajribasi, bilim, ko'nikma
va qobiliyatlarni to'g'ridan-to'g'ri uzatishning maqsadga muvofiq, maxsus tashkil
etilgan jarayoni.
Shakllanishi - tashqi ta'sirlar ta'siri ostida shaxsni shakllantirish jarayoni: ta'lim,
o'qitish, umuman ijtimoiy muhit.
Hozirgi bosqichda, maktabgacha yoshdagi pedagogikaning asosiy toifalariga
qo'shimcha ravishda, bir qator olimlarning, xususan Kozlova, Kulikova, Babunova,
Rean, Bordovskaya va boshqalarning fikriga ko'ra, quyidagilar joriy etildi: Bolalik
subkulturasi bolalarning dunyo, qadriyat yo'nalishlari haqidagi maxsus g'oyalarini
aks ettiruvchi kategoriya. savollarda, o'yinlarda, rasmlarda, aks ettirishda, bolalar
folklorining har xil turlarida.
Maktabgacha pedagogika bir qator gumanitar fanlar bilan chambarchas bog'liq:
bolalar psixologiyasi, rivojlanish anatomiyasi va fiziologiyasi, pediatriya, gigiena,
shuningdek boshqa bir qator fanlar (tilshunoslik, estetika, etika va boshqalar) bilan
bog'liq bo'lib, u ushbu fanlarning natijalariga tayanadi va oladi. uning
rivojlanishiga ta'sir qiladigan narsa. Pedagogikaning asosi tarbiya va ta'limning
maqsadlarini tushunish uchun asos bo'lgan ta'lim falsafasi. Insonning biologik va
ijtimoiy mohiyati o'rtasidagi bog'liqlikni yaxshiroq tushunish va bolaning xulq-
atvorining sabablarini tushunish uchun pedagogika anatomiya va fiziologiya kabi
fanlarga tayanadi. Ta'lim va tarbiya masalalarini ishlab chiqishda yoshga bog'liq
fiziologiya alohida ahamiyatga ega bo'lib, u o'sayotgan organizmning tuzilishi va
faoliyatining asosiy printsiplarini ochib beradi. Ushbu xususiyatlarni bilmasdan,
o'quvchilarning yoshiga, muayyan sinflar yoki o'quv mashg'ulotlarini o'tkazishning
7

tashkiliy shakllariga mos keladigan tarbiya vositalari va usullarini to'g'ri aniqlash
mumkin emas.
Eng yaqin bog'liqlikni pedagogika va psixologiya o'rtasida kuzatish
mumkin: pedagogika psixologik tadqiqot usullaridan foydalanadi. Voyaga etgan
kishining ruhiy jarayonlarining rivojlanishi va rivojlanishi qonuniyatlarini
o'rganadigan rivojlanish psixologiyasi pedagogikaga kognitiv qobiliyatlarni, turli
yoshdagi bolalarning muayyan ta'sirlarga moyilligini aniqlashga yordam beradi.
Ijtimoiy psixologiya turli xil ijtimoiy guruhlarga kiritilgan shaxsning shakllanish
xususiyatlarini o'rganadi, pedagogikaga jamoaga shaxsga ta'sir qilish usullari va
vositalarini ishlab chiqishda yordam beradi. Pedagogik va psixologik fanlarning
birlashishi chegaraviy tarmoqlarning paydo bo'lishiga olib keldi - pedagogik
psixologiya va psixopodagiya: ta'lim psixologiyasi bolani tarbiyalash va o'qitish
jarayonida uning psixik jarayonlarining o'ziga xos xususiyatlarini, shaxsni
shakllantirishga pedagogik ta'sirning psixologik xususiyatlarini o'rganadi. Turli xil
nuqsonli va rivojlanishida nuqsoni bo'lgan bolalar faoliyat ko'rsatadigan tuzatish
pedagogikasi uchun tibbiyot fanlari bloki juda muhim ahamiyatga ega: terapiya,
psixiatriya, psixogigiyena va ilmiy bilimlarning tegishli bo'limlari.
Axloq axloqning nazariy asosini ta'minlaydi, yosh avlodning axloqiy tarbiyasi
muammolarini tushunishni chuqurlashtiradi. Estetika insonning estetik
munosabatlarini voqelikka, san'atga nisbatan rivojlanishining umumiy
qonuniyatlarini o'rganadi, estetik tarbiyaning ilmiy asosi bo'lib xizmat qiladi.
8

II BOB.MAKTABGACHA PEDAGOGIKA FANINING BOSHQA FANLAR
BILAN ALOQASI VA O’RNI
2.1.Maktabgacha pedagogikaning ob'ekti va predmeti
Tadqiqotchilarning pedagogikaga oid qarashlarida uchta pozitsiya mavjud.
Birinchisiga ko'ra, pedagogika - bu inson bilimlarining fanlararo sohasi. Boshqa
olimlar pedagogikani amaliy fanning rolini boshqa fanlarning bilimlaridan
foydalanib, ularni o'quv va tarbiya muammolarini hal qilishga moslashtiradilar.
Uchinchi pozitsiya pedagogikaning o'ziga xos ob'ekti va o'rganish predmetiga ega
bo'lgan mustaqil xususiyatini anglatadi.
Maktabgacha pedagogika pedagogika fanining fundamental g'oyalariga asoslangan
bo'lib, ilmiy bilim, amaliyot va san'at sohasidir. Maktabgacha pedagogika - bu
tug'ilishdan maktabgacha bolalarni rivojlantirish, o'qitish va o'qitish naqshlari
haqidagi fan. Zamonaviy maktabgacha tarbiya pedagogikasi o'rganadigan
mavzular qatoriga quyidagilar kiradi: a) ta'lim va tarbiya jarayonlari, ularning
maqsadlari, vazifalari, mazmuni, tashkil etish shakllari, usullari, usullari va
vositalari; b) ta'lim va tarbiyaning bolaning rivojlanishiga, uning shaxsiyatini
shakllantirishga ta'siri; c) 12 ta o'quv dasturini ishlab chiqish, ularni amalga
oshirish usullari; d) maktabgacha ta'lim tizimini rivojlantirish tendentsiyalari va
rivojlanish istiqbollarini belgilash; e) tarbiya tushunchalarini yaratish, ularning
asosida ta'lim standartlarini ishlab chiqish; f) turli xil maktabgacha ta'lim
muassasalarida o'quv jarayonining xususiyatlarini o'rganish.
Maktabgacha pedagogika ob'ektini aniqlashda 1922 yilda pedagogika
fanining o'ziga xos xususiyati g'oyasini shakllantirgan A.S.Makarenkoning
pedagogik tajribasiga murojaat qilish kerak. Uning ta'kidlashicha, ko'pgina
tadqiqotchilar bolani pedagogik fanning ob'ekti deb bilishadi, ammo bu haqiqat
emas. Ilmiy pedagogikaning tadqiqot ob'ekti "pedagogik fakt (hodisa)". Biroq, bola
9

tadqiqotchining ko'rish sohasidan chiqarib tashlanmaydi. Aksincha, pedagogika
insoniyat fanlaridan biri bo'lib, uning shaxsini rivojlantirish va shakllantirish uchun
maqsadli faoliyatni o'rganadi. Shunday qilib, maktabgacha pedagogika ob'ekt
sifatida, o'qituvchining maqsadli faoliyati jarayonida maktabgacha tarbiyachining
rivojlanishi va ta'limini belgilaydigan atrofdagi voqelikning hodisalariga ega.
Maktabgacha ta'lim muassasasida tashkil etish nazariyasi va texnologiyasini,
o'qituvchining faoliyatini takomillashtirish shakllari va usullarini va bolalarning
turli xil faoliyat turlarini rivojlantirish maktabgacha pedagogikaning predmeti
hisoblanadi.
Maktabgacha pedagogikaning vazifalari uning ob'ekti va tadqiqot mavzusi bilan
belgilanadi: o'zaro bog'liq bo'lgan nazariy va texnologik.
Maktabgacha pedagogikaning nazariy funktsiyasi uchta darajada amalga oshiriladi:
Maktabgacha ta'lim muassasalarida pedagogik tajribani o'rganish orqali amalga
oshiriladigan tavsiflash darajasi;
Diagnostika darajasi pedagogik hodisalarning holatini, o'qituvchi va uning 13
o'quvchisining samaradorligini aniqlashga, ularni ta'minlovchi sabab-oqibat
munosabatlarini o'rnatishga qaratilgan;
Prognostik daraja pedagogik voqelikni eksperimental o'rganishni va maktabgacha
ta'limning tegishli modellarini yaratishni belgilaydi. Maktabgacha pedagogikaning
nazariy funktsiyasini amalga oshirishda pedagogik hodisalarning mohiyati,
ularning samaradorligi darajasi va taklif etilayotgan o'zgarishlarning asosliligi
aniqlanadi. Ushbu darajada maktabgacha yoshdagi bolalarni tarbiyalash va
o'qitishning nazariy asoslari, maktabgacha ta'limning modellari, ularning
kontseptsiyasi va ilmiy asoslari tavsiflangan.
Maktabgacha pedagogikaning texnologik funktsiyasi quyidagi darajalarda amalga
oshiriladi:
10

Proektsion daraja metodik asosli materiallarni (innovatsion o'quv dasturlari, o'quv
dasturlari, o'quv-uslubiy va ko'rgazmali qo'llanmalar) ishlab chiqish bilan bog'liq; ·
transformatsion daraja maktabgacha ta'lim amaliyotida innovatsiyalarni uni
takomillashtirish va qayta qurish maqsadida joriy etishga qaratilgan; ·
Ko'zgu darajasi ilmiy tadqiqotlar natijalarining maktabgacha yoshdagi bolalarni
o'qitish va o'qitish amaliyotiga ta'sirini tushunishni o'z ichiga oladi.
Maktabgacha pedagogikaning texnologik funktsiyasi maktabgacha ta'lim
muassasalari o'qituvchilariga o'quv jarayonini takomillashtirishga yordam
beradigan printsiplar va qoidalarni belgilashga imkon beradi.
Maktabgacha pedagogikaning maqsad va vazifalari
Maktabgacha pedagogikaning asosiy maqsadi har bir shaxsni hayotda
tsivilizatsiyalashgan holda o'zini shaxsan anglash va jamiyat rivojiga pedagogik
voqelikni ilmiy bilish asosida, uni takomillashtirish bo'yicha samarali chora-
tadbirlarni ishlab chiqish va amalga oshirishdan iboratdir.
Zamonaviy sharoitda pedagogika bolalarni umuminsoniy axloqiy, madaniy,
ma'rifiy qadriyatlar bilan tanishtirishga qaratilgan: insonparvarlik, mehr-oqibat,
qo'shniga bo'lgan muhabbat, ona va otani hurmat qilish, bilim olishga,
mehnatsevarlikka intilish, shaxsiy fazilatlarni takomillashtirish, tengdoshlar va
kattalar bilan munosabatlarda o'zaro hurmat, mas'uliyat. , intizom, ijodkorlik.
Shundan kelib chiqqan holda, maktabgacha tarbiya pedagogikasining asosiy
vazifalari bolada maktabgacha yoshda shakllanishi mumkin bo'lgan shaxsning
axloqiy xususiyatlarini tavsiflash; o'quv faoliyati uslublari va texnikasini va uning
samaradorligini ko'rsatkichlarini asoslash. Pedagogika bolalarda shakllanadigan
shaxsiyat xususiyatlarining mustahkamligi va ishonchliligini ta'minlaydigan o'quv
jarayonining texnologiyasini ishlab chiqishga intiladi.
Zamonaviy sharoitda o'quv jarayonining mazmuni ancha murakkablashdi. Bugungi
kunda ta'lim standartining dasturlar va o'quv qo'llanmalarning o'zgaruvchanligi
11

bilan uyg'unlashuviga yo'l qo'yildi. Shu munosabat bilan vazifa turli xil o'quv
dasturlarini amalga oshirish kontekstida o'qituvchi, tarbiyachining ijodiy faoliyati
imkoniyatlarini ochib berishdan iborat.
Zamonaviy jamiyatda bolalarni o'qitish va tarbiyalash shaxsga yo'naltirilgan bo'lib
bormoqda, ya'ni o'qituvchi, tarbiyachi pedagogik jarayonga asoslangan pedagogik
jarayonni qurishi kerak. individual xususiyatlar bola, uning bilim qobiliyatlari,
bolalarni o'rganishdan qoniqish va quvonch hissini uyg'otadi.
Maktabgacha pedagogikaning vazifasi bolalarni shaxsga yo'naltirilgan o'qitish va
maktabgacha ta'lim muassasalarida, maktabda, oilada tarbiyalashning mazmuni va
usullarini ishlab chiqishdir. Zamonaviy sharoitda, xuddi shu yoshdagi bolalarda
aql, qobiliyat va ta'lim darajasining rivojlanishida sezilarli farqlar mavjud. O'quv
mashg'ulotlari va o'quv tadbirlarini individualizatsiya qilish vazifasi eng qiyin.
Bolalarning qobiliyatlarini rivojlantirish, birinchi navbatda, ijodiy faoliyatga
yordam beradi. Maktabgacha tarbiya va ta'lim ijodiy faoliyatni tashkil qilish uchun
katta imkoniyatlarga ega. Shunga ko'ra, maktabgacha pedagogikaning vazifasi
bolalarning ijodiy faoliyati turlarini va uni tashkil qilish imkoniyatlarini shunday
asoslashdirki, ular maktabga kirishda ular bolalar bog'chasida olgan ijodiy
imkoniyatlarini yo'qotmaydi.
Nazariya va amaliyotda hozirgi kunda pedagogik jarayonning mustaqil tarkibiy
qismiga aylanib borayotgan ekologik ta'lim va bolalarni tarbiyalashga katta e'tibor
berilmoqda. Maktabgacha pedagogika fanining vazifasi maktabgacha yoshdagi
bolalarda ekologik madaniyatni rivojlantirish mazmuni va usullarini ishlab chiqish,
bu ishning izchilligi, uzluksizligi va tizimliligini ta'minlashdan iborat.
"Bolalar bog'chasi - kollej", "bolalar bog'chasi - maktab", "bolalar bog'chasi -
maktab - oliy o'quv yurti" kabi yangi maktabgacha ta'lim muassasalarining tashkil
etilishi munosabati bilan maktabgacha pedagogikaning vazifalari yanada
murakkablashmoqda. Ushbu muassasalarda to'rt yoshdan boshlab yagona o'quv
jarayoni tashkil etiladi. Sinf xonasida bolalar boshlang'ich matematik, lingvistik,
12

tabiiy tarix va boshqa tushunchalar bilan tanishadilar. Buning uchun maxsus
darsliklar va qo'llanmalar yaratiladi. Bunday sharoitda bolaning intellektual,
irodali, tizimli o'quv faoliyatiga hissiy tayyorligi shakllanadi va rivojlanadi.
Maktabgacha pedagogika fani ushbu jarayonlarni o'rganib, uch yoshdan to'rt
yoshgacha bo'lgan bolalarni o'qitish va tarbiyalashni tashkil qilish, mazmuni va
usullariga yangicha yondashuvni asoslaydi.
Maktabgacha pedagogikaning vazifalari pedagogik fan tomonidan hal qilingan
umumiy vazifalar asosida shakllantiriladi. Maktabgacha pedagogikaning eng
muhim vazifasi bolani tarbiyalash, o'qitish va rivojlantirish qonuniyatlarini
asoslashdir. Pedagogik naqshlar turli xil faoliyat turlarida ta'lim, tarbiya va
rivojlanish vazifalarini amalga oshirish uchun yo'nalishlar va imkoniyatlarni
yaratadi, bolaning o'zini o'zi tarbiyalash, o'z-o'zini tarbiyalash va bolaning o'zini
o'zi rivojlantirishini shakllantirishga yordam beradi. Agar o'qituvchi va o'qituvchi
o'z faoliyatlarida pedagogika qonunlariga, agar ular taklif qilayotgan ta'lim va
o'qitish texnologiyalari ushbu qonunlarga muvofiq bo'lsa, pedagogik jarayonning
samaradorligi oshadi. Pedagogik naqshlarni qidirish va asoslash inson
taraqqiyotining psixologik, biologik, falsafiy, ijtimoiy omillariga, tarbiyachilar,
o'qituvchilar, o'qituvchilar, ota-onalar tajribasiga, shuningdek turli xil sharoitlarda
bolalarning rivojlanish xususiyatlarini tahlil qilishga asoslangan. Maktabgacha
pedagogikaning vazifasi tarbiyachi faoliyatida ushbu funktsiyalarni amalga
oshirish uchun yanada samarali texnologiyalarni ishlab chiqishdir.
Maktabgacha pedagogikaning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:
1. maktabgacha ta'lim muassasalarida va oilada shaxsga yo'naltirilgan ta'lim va
bolalarni tarbiyalashning mazmuni;
2. bolalarning ijodiy faoliyati turlarini asoslash va uni maktabga kirish paytida ular
bolalar bog'chasida olgan ijodiy imkoniyatlarini yo'qotmasliklari uchun tashkil
etish;
13

3. maktabgacha yoshdagi bolani tarbiyalash, o'qitish va rivojlantirishni tartibga
soluvchi qonunlarning asoslanishi;
4. O'rganilgan naqshlar asosida - bolalarga pedagogik ta'sir ko'rsatishning
pedagogik texnologiyalari, usullari va texnikalarini ishlab chiqish.
Shunday qilib, jamiyat rivojlanishining hozirgi bosqichida tarbiya, tarbiya, ta'lim
muammolarini bitta pedagogika kuchlari tomonidan hal qilinishi kerakli natijani
bermaydi, ularga tarmoqlararo ilmiy yondashuv zarur.
Fan - bu bilimlar, qarashlar, nazariyalar, g'oyalarning umumlashtirilgan tizimi. Har
qanday fanning o'z nazariyasi bor. Umuman olganda, pedagogika fanlarning
asosidir eng muhimi - bolaga, kelajak jamiyatiga va nihoyat, Yer yuzida insoniyat
tsivilizatsiyasining mavjudligiga tegishli, chunki bu ta'lim muvaffaqiyatining
natijasidir.
Pedagogika (pullagogike) - yunon tilidan tarjima qilingan - yosh avlodni
tarbiyalash, o'qitish va o'qitish, "bola tarbiyasi" ilmi. Birinchi o'qituvchilar boy
bolalarni o'quv yurtlariga olib boradigan qullar edilar.
Ko'pchilik o'zlarini pedagogika sohasidagi mutaxassislar deb bilishadi. Bir
tomondan, bu to'g'ri, chunki aksariyati o'z farzandlarining ota-onalari, ammo bu
ma'lum bir oilada oilaviy tarbiyaning empirik tajribasi. Oila tarbiyasining
muvaffaqiyati darajasi har xil bo'lgan pedagogik savodxonlikka bog'liq. Boshqa
tomondan, asosiy pedagogik ma'lumotga ega bo'lgan maxsus tayyorlangan
mutaxassislar pedagogika bilan shug'ullanadilar va shug'ullanishlari kerak.
Zamonaviy pedagogik lug'at pedagogikaning quyidagi xususiyatlarini beradi.
pedagogika - “aniq munosabatlar tarixiy ta'lim jarayonining rivojlanishining
ob'ektiv qonuniyatlarini o'rganadigan, ijtimoiy munosabatlarning rivojlanishi va
bola shaxsining shakllanishi qonunlari bilan uzviy bog'liq bo'lgan fan; Ta'lim,
tarbiya va ta'limning o'z-o'zini tarbiyalash, o'z-o'zini tarbiyalash, o'z-o'zini
tarbiyalash bilan o'zaro bog'liqligi va inson taraqqiyotiga qaratilgan ta'lim
munosabatlarining fanlari ";
14

pedagogika- "Inson shaxsini shakllantirish mohiyati va ushbu asosda ta'lim va
tarbiya nazariyasi va uslublarini maxsus tashkil etilgan jarayon sifatida
rivojlantirish."
Pedagogika asoslari insoniyat jamiyatining (ibtidoiy kommunal tizim) boshlanishi
bilan ta'lim tajribasini umumlashtirish shaklida shakllana boshladi.
Ilmiy intizom sifatida, pedagogika birinchi o'quv muassasalari paydo bo'lganda qul
jamiyatida shakllandi. Dastlab, pedagogika pedagogik fikr, individual mulohazalar,
ta'limning mazmuni va vazifalari to'g'risida bayonotlar, ko'pincha amaliy reja
shaklida taqdim etildi. Falsafa tarixida nazariy pedagogik fikr manbalarini topamiz
(Sokrat, Platon, Aristotel, Demokrit). Va nihoyat, fan sifatida pedagogika 17-asrda
nemis universitetlarida tahsil olgan buyuk chex o'qituvchisi, gumanist Yan Amos
Komenskiy tufayli tug'ilib, to voyaga etgunga qadar o'zining pedagogik ta'lim va
tarbiya tizimini yaratdi, pedagogikaning mustaqil bilim sohasi sifatida asosini
yaratdi va bularning barchasini aks ettirdi. ko'plab fundamental pedagogik ishlarda.
Rossiyada "pedagogika otasi" KD hisoblanadi Ushinskiy.
Maktabgacha pedagogika pedagogika fanlari tizimidagi sohalardan biridir. Har
qanday fan singari, maktabgacha tarbiya pedagogikasi ham o'z predmetiga, ilmiy
tadqiqot usullariga, kontseptual apparatlarga va toifalarga ega.
Maktabgacha pedagogika 3 yoshdan 7 yoshgacha bo'lgan bolalarni rivojlantirish va
tarbiyalash muammolaridir. Maktabgacha pedagogika o'rganayotgan narsa.
Maktabgacha pedagogika fanini aniqlashga tizimli yondashuv nafaqat nazariy,
balki amaliy ahamiyatga ham ega. Kichkina bolani axloqiy va mehnatga o'rgatish
bu tizimning markaziy yadrosi bo'lishi kerak, bunga pirovardida bola
shaxsiyatining qadriyat yo'nalishi va uning keyingi rivojlanishining umumiy
yo'nalishi bog'liqdir. Maktabgacha pedagogika fanini aniqlashga tizimli yondashuv
bolalar shaxsiyatining shakllanishida, uning pedagogik ta'sirlar ta'siri ostida
rivojlanishida tizimli tahlil qilishni amalga oshirishni o'z ichiga oladi.
15

Vazifalar zamonaviy maktabgacha pedagogika:
1. maktabgacha ta'limning ijtimoiy funktsiyalariga muvofiq bolalarni tarbiyalash
va o'qitish;
2. Ilmiy izlanishlar va ilg'or pedagogik tajriba asosida maktabgacha yoshdagi
bolalar uchun yangi tushunchalar, texnologiyalar, o'quv dasturlarini ishlab chiqish;
3. maktabgacha yoshdagi bolalarning yagona yaxlit fanini yaratish;
4. Ota-onalarning pedagogik ta'limi tizimini rivojlantirish.
Vazifalar jamiyatdagi o'zgarishlar tufayli o'zgarib bormoqda.
Maktabgacha pedagogika quyidagilarni amalga oshiradi xususiyatlari:
- epistemologik (epistemologiya - bilish), ya'ni. pedagogik faoliyat, pedagogik
qonuniyatlarni o'rganish;
- prognostik, ya'ni. maktabgacha ta'limni takomillashtirish usullarini ilmiy
prognozlash;
- ijodiy-transformatsion, ya'ni. yangi texnologiyalar, dasturlarni ishlab chiqish,
tadqiqot ma'lumotlarini amaliyotga tatbiq etish.
Maktabgacha pedagogikada quyidagi ilmiy tadqiqot usullari mavjud: kuzatish,
pedagogik eksperiment, suhbat, pedagogik hujjatlarni o'rganish, adabiyotlarni tahlil
qilish, ma'lumotlarni qayta ishlashning matematik usullari, bolalar faoliyati
mahsulotlarini o'rganish, modellashtirish, so'roq qilish, ekspert baholash uslubi va
boshqalar. "Metodologiya" kursida pedagogik tadqiqot usullari o'rganiladi. va
psixologik-pedagogik tadqiqot usullari. "
Maktabgacha pedagogikaning manbalari
1. Xorijiy va mahalliy pedagogika tarixi.
2. Xalq pedagogikasi.
3. Maktabgacha ta'lim muammolarini zamonaviy ilmiy pedagogik tadqiqoti.
16

4. Ilg'or pedagogik tajriba.
5. Boshqa fanlarning ma'lumotlari (bolalar psixologiyasi, rivojlanish psixologiyasi,
rivojlanish psixologiyasi va boshqalar).
Pedagogik fanlar tizimida maktabgacha tarbiya pedagogikasi muhim o'rin tutadi va
boshqa fanlar bilan aloqasiz mavjud bo'lolmaydi. Ushbu munosabatni quyidagi
sxema bo'yicha ko'rsatish mumkin.
Umumiy pedagogika bilan bog'liqlik maktabgacha tarbiya pedagogikasida shunga
o'xshash ilmiy tadqiqot usullaridan, asosiy umumiy pedagogik kategoriyalarga
murojaat qilishdan foydalanishida namoyon bo'ladi.
Maktabgacha pedagogika pedagogika tarixi bilan chambarchas bog'liq: zamonaviy
maktabgacha ta'lim o'tmishdagi pedagogik fikr merosiga asoslangan. Masalan,
hozirgi vaqtda M. Montessori tizimidan foydalanish.
Maktabgacha pedagogikaning turli davrlarda turli mintaqalarda pedagogikaning
rivojlanishi to'g'risida fikr beradigan arxeologiya va etnografiya bilan bog'liqligi
juda muhimdir. Qazish paytida topilgan o'yinchoqlar va hujjatlar bunga dalolat
beradi.
Maktabgacha pedagogika psixologik ma'lumotlardan maktabgacha ta'limning
yangi texnologiyalarini ishlab chiqishda aqliy jarayonlar, faoliyat turlari va
bolaning shaxsi to'g'risidagi ma'lumotlardan foydalanadi.
Maktabgacha pedagogikaning anatomiya va fiziologiya bilan bog'liqligi sizga
bolaning tanasining anatomik tuzilishining o'ziga xos xususiyatlarini, fiziologik
mexanizmlarni, maktabgacha ta'limni tashkil etishda gigiena talablarini hisobga
olishga imkon beradi.
Bolalarning mazmunini, ijtimoiy-axloqiy, badiiy va estetik rivojlanish
texnologiyalarini ishlab chiqishda etika va estetika asosiy toifalari qo'llaniladi.
17

Maktabgacha pedagogika ta'limning klassik xususiyati, shaxsni rivojlantirishda
ta'limning o'rni, asosiy falsafiy qonunlar (qarama-qarshiliklarning birligi va kurashi
va boshqalar) haqidagi falsafiy qoidalarga asoslanadi.
Shunday qilib, maktabgacha yoshdagi pedagogika nisbatan yosh fan; u jadal
rivojlanmoqda, o'ziga xos mavzu, tadqiqot usullariga ega. Maktabgacha ta'lim
bo'yicha zamonaviy ilmiy tadqiqotlar tufayli mamlakatimizda maktabgacha ta'lim
strategiyasi yaratilmoqda.
Yuqorida ta'kidlab o'tilganidek, maktabgacha tarbiya pedagogikasi falsafaning
ta'limning sinfiy tabiati, shaxsni rivojlantirishda ta'limning o'rni, shaxsni
rivojlantirishdagi tarbiyachilarning o'rni to'g'risidagi qoidalariga asoslanadi.
Maktabgacha yoshdagi bolalarni o'qitish va o'qitishning yangi texnologiyalarini
ishlab chiqishda birlik va qarama-qarshi kurash kabi falsafiy qonunlar hisobga
olinadi.
Maktabgacha pedagogikaning metodologik asoslari ta'lim falsafasining hozirgi
darajasini aks ettiradi. Quyidagi dialektik kategoriyalar ta'limning ma'nosini
aniqlashga yordam beradi: o'lchov, inkorni rad etish, shakli, mazmuni va zaruriyati.
O'lchov - miqdor va sifatning dialektik birligi yoki muayyan ob'ekt yoki
hodisaning sifati saqlanib turadigan miqdoriy o'zgarishlarning shunday oralig'i.
Ta'lim, o'lchov singari, bola o'zlashtirgan bilimlar, ko'nikmalar va fikrlash
usullarining tizimlashtirilgan miqdorini tavsiflaydi. Bola rivojlanishi miqdoriy va
sifat ko'rsatkichlarini birlashtiradi. Rad etishni rad etish - bu allaqachon
tugallangan qadamlarni takrorlaydigan rivojlanishdir, ammo aks holda yuqori
darajadagi spiralda. Shakl va mazmun - bu mavjud bo'lgan va shakllanayotgan
odamlarning asosiy munosabatlari bo'lib, ular qarama-qarshi birlikni tashkil qiladi.
Ehtiyoj - bu imkoniyatlarni haqiqatga aylantirish usuli, bunda ma'lum hajmda
haqiqatda amalga oshiriladigan faqat bitta imkoniyat mavjud. Maktabgacha
pedagogika muammolarini ko'rib chiqish va hal qilishda turli xil falsafiy
yo'nalishlar va yondashuvlar qo'llaniladi.
18

T. M. Babunova maktabgacha tarbiya pedagogikasida falsafiy yondashuvlardan
foydalanishni quyidagicha tavsiflaydi.
Aksiologik yondashuv shaxsni, bolani tarbiyalash, tarbiyalashda, o'z-o'zini
rivojlantirishda olingan qadriyatlarning umumiyligini aniqlashga imkon beradi.
Maktabgacha yoshdagi bolalarga nisbatan bunday qadriyatlar kommunikativ, etnik,
madaniy kabi qadriyatlar bo'ladi. Ushbu yondashuv sog'liqni saqlash, madaniyat,
o'yin, aloqa maktabgacha yoshdagi bolani tarbiyalashda doimiy qadriyatlar sifatida
ko'rib chiqadi.
19

2.2. Maktabgacha pedagogikaning maqsad va vazifalari
Madaniy yondashuvbolaning tug'ilishi va yashashi joyi va vaqtining barcha
sharoitlarini, bevosita atrof-muhitni, mamlakat, shahar, mintaqa tarixini hisobga
olishga imkon beradi. Ushbu yondashuv bolalarni urf-odatlar, me'yorlar va
madaniyat bilan tanishtirishga qaratilgan.
Tizimlar yondashuvibolalar bilan ishlashni o'zaro bog'liq va o'zaro bog'liq bo'lgan
maqsadlar, vazifalar, mazmun, usullar, shakllar, sharoitlar, rivojlanish usullari,
bolalarni tarbiyalash tizimiga muvofiq tashkil qilishni o'z ichiga oladi.
Harakat yondashuvibolaning asosiy ehtiyojlarini ro'yobga chiqarish, bolaning
o'zini sub'ekt va yaratuvchisi sifatida anglashi uchun imkoniyat yaratadigan etakchi
faoliyat uchun alohida joyni belgilaydi. Katta yoshdagilarga etakchi tadbirlardan
foydalanish orqali har bir bolaning potentsialini ochishga imkon beradi.
Shaxsiy yondashuvmazmunli kasbiy pedagogik faoliyatga bo'ysunadigan bolaning
so'rovlari, istaklari, qiziqishlari, moyilligini rivojlantirishni ta'minlaydi.
Sinergistik yondashuvo'quv jarayonining har bir ishtirokchisini o'zini o'zi
rivojlantirish tizimining sub'ekti sifatida ko'rib chiqishga imkon beradi. Har bir
mavzu rivojlanishdan o'z-o'zini rivojlantirishga o'tish imkoniyatiga ega.
Maktabgacha pedagogikaning nazariy va uslubiy yondoshuvlari bolaning shaxsiga
nisbatan o'qituvchining qarashlari, pozitsiyalari, uslubini belgilaydi. Voyaga
etganlarning bolalarni tarbiyalash va rivojlantirishdagi rolini falsafiy tushunish
maktabgacha pedagogikaning asosiy toifalari mazmunini qayta ta'kidlashga imkon
beradi.
Tarbiyalash(A.A. Rean) - o'qitish va ta'lim.
Tarbiyalash(S.A. Kozlova, T.A. Kulikova) - bu ijtimoiy hodisa va jamiyatning
vazifasi, bu yosh avlodni hayotga tayyorlashdir.
Tarbiyalash(tor ma'noda) - shaxsiyatni rivojlantirishga qaratilgan insonni
shakllantirishning maxsus tashkil etilgan va boshqariladigan jarayoni.
20

Maktabgacha yoshdagi bolalarni tarbiyalash shakllari(S.A. Kozlova, T.A.
Kulikova):
1. Agar bola faol bo'lsa, ta'lim olish mumkin;
2. bolaning shaxsi faqat muvaffaqiyat bo'lgan vaziyatda rivojlanadi;
3. Maktabgacha yoshdagi bolalarning sevgiga bo'lgan katta ehtiyoji;
Asoslari:
1. insonparvarlik;
2. madaniy xilma-xillik;
3. o'z-o'zini rivojlantirish.
Ta'lim usullari (D. M. Grishin, V. I. Prokopenkoga ko'ra)
Maktabgacha pedagogikaning asosiy tushunchalari: ta'lim, rivojlanish,
shakllantirish, o'qitish, maktabgacha ta'lim muassasalarining o'quv jarayoni.
Tarbiyalash - yosh avlodni hayotga tayyorlash jarayoni (yoki bolaning
rivojlanishiga yordam beradigan maxsus yaratilgan shart-sharoitlar).
Zamonaviy o'qituvchi S. Tkachev bugungi kunda maktabgacha yoshdagi bolalarni
tarbiyalashning maqsadi baxtli odamni tarbiyalash, ya'ni. bolani boshqalar
tomonidan tan olish, mehr-oqibat, halollik, rostgo'ylik bilan bolalar hayotining
to'liqligi. O'qituvchi bolaning muammolarini ko'rishi, ularni engishga yordam
berishi kerak. Shaxsiy hurmat, shaxsiy hayot huquqiga ega bo'lgan shaxsning
bolasida hurmat.
Maktabgacha ta'lim jarayoni - o'qituvchining bolalar bilan kasbiy tashkil etilgan
munosabati.
Ishlab chiqish -bolaning rivojlanishidagi miqdoriy va sifatiy o'zgarishlarning
jarayoni va natijasi.
21

O'qitish - bilim, ko'nikma, yangi ma'lumotlarni qayta ishlash va yaratish, bilimga
ijobiy munosabatni rivojlantirish, bilim madaniyatini shakllantirishga qaratilgan
o'qituvchi va bolalar o'rtasidagi maxsus tashkil etilgan o'zaro munosabatlar
jarayoni.
Formation: turli omillarni hisobga olgan holda bolaning butun hayotini maxsus
tashkil etilgan boshqarish.
Shunday qilib, zamonaviy o'qituvchi maktabgacha pedagogika muammolarini
o'rganishda nazariy va metodologik yondashuvlarni bilishi va tushunishi kerak,
chunki bu sizning pedagogik faoliyatingizni yuqori kasbiy va ilmiy darajada
bajarishga imkon beradi. Amaliyotda turli xil ilmiy yondashuvlardan foydalanish
o'qituvchiga yanada ob'ektiv bo'lishga yordam beradi.
Vazifalar:
Yodda saqlang:
1. Maktabgacha pedagogikani o'rganish nima va maktabgacha pedagogika
muammolarini o'rganishda qanday ilmiy tadqiqot usullari qo'llaniladi.
2. Maktabgacha pedagogika muammolarini o'rganishda asosiy falsafiy
yondashuvlar (aksiologik, kulturologik, tizimli, faol, shaxsiy, sinergetik).
O'zingizni tekshiring:
- Maktabgacha pedagogika nimani o'rganadi?
- Maktabgacha pedagogikaning vazifalari nimadan iborat?
- Maktabgacha pedagogika bilan qanday fanlar bog'liq?
- Pedagogik tadqiqot usullarini sanab bering.
Ota-onalar bu
- bolaning shaxsiyatini rivojlantirishga yordam beradigan maxsus tashkil etilgan va
boshqariladigan jarayon;
22

- qayta o'qitish, salbiy shaxs xususiyatlarini tuzatish;
- bilim, ko'nikmalarni bolalarga etkazish.
Maktabgacha pedagogika - bu maktabgacha yoshdagi bolalarni tarbiyalash
qonuniyatlari va boshlang'ich shakllarini o'rganadigan yoshga bog'liq
pedagogikaning bir sohasi. Uning asosiy yo'nalishi - ta'lim va tarbiya jarayoni,
uning vazifalari, maqsadlari, tarkibi, usullari, tashkil etish shakllari, amalga
oshirish usullari va vositalari, shuningdek, ushbu jarayonning har bir bolaning
shaxsiyatining rivojlanishi va shakllanishiga ta'sirini o'rganish. Maktabgacha
pedagogikaning pedagogika fanining bir tarmog'i sifatida ajdodlari Ya.A.
Komenius. Uning "Onalik maktabi" kitobida birinchi marta maktabgacha ta'lim
tizimi joriy etildi. Tadqiqot usuli - bu muntazam aloqalar, aloqalar, bog'liqliklarni
o'rnatish va ilmiy nazariyani qurish uchun ilmiy ma'lumotlarni olish usullari.
Pedagogikaning maqsadi - har tomonlama rivojlangan shaxsni tarbiyalash.
Tarbiyalash- keksa avlod tomonidan eng yaxshi ijtimoiy tajribani yosh avlodga uni
hayotga, mehnatga, muloqotga tayyorlash va jamiyatning yanada rivojlanishini
ta'minlash uchun berish jarayoni. Maktabgacha pedagogika fan sifatida gapirishdan
oldin, "fan" tushunchasini aniqlash kerak.
Ilm - ijtimoiy ong shakli, shu jumladan bilim olish faoliyati va uning natijasi -
dunyoning umumiy ilmiy manzarasini asoslaydigan bilimlar tizimi. Bu dunyoning
asosiy xususiyatlari va naqshlarini ochishga qaratilgan inson faoliyatining maxsus
turi.
Shuning uchun maktabgacha pedagogika fan sifatida maktabgacha yoshdagi
bolalarni tarbiyalash va o'qitishning muhim xususiyatlari va shakllarini ochishga
qaratilgan.
Har qanday fan uni boshqalardan ajratib turadigan 3 asosiy element bilan ajralib
turadi. Bu fan mavzusi, kontseptual kategoriya apparati va tadqiqot usullari.
Maktabgacha pedagogikani o'rganish predmeti maktabgacha yoshdagi bolalarni
tarbiyalash, o'qitish va o'qitishning muhim xususiyatlari va shakllari hisoblanadi.
23

Shunday qilib, maktabgacha tarbiya pedagogikasi maktabgacha yoshdagi bolalarni
tarbiyalash, o'qitish va tarbiyalash jarayonlaridagi va ular o'rtasidagi muhim
(asosiy, aniqlovchi) xususiyatlar va ob'ektiv aloqalarni o'rganadi. Fan mavzusi
uning tadqiqot doirasini va tadqiqot usullari yo'naltirilgan sohani aniq ko'rsatib
beradi.
Maktabgacha pedagogikaning kontseptual-kategoriya apparatini aniqlash uchun
qanday tushunchalar va kategoriyalar ekanligini esga olish kerak.
Kategoriyalar - bu ma'lum bir fanning eng umumiy va fundamental tushunchalari.
Boshqa fan uchun xuddi shu toifalar faqat tushunchalar bo'lishi mumkin. Bu
tushunchalarga nisbatan yuqori darajadagi umumlashtirish.
Kontseptsiya - bu ob'ektlar va hodisalarning muhim xususiyatlari, aloqalari va
o'zaro munosabatlarini aks ettiradigan fikrlash shakli.
Tadqiqot mavzusiga asoslanib, biz ushbu fanning asosiy tushunchalarini
(toifalarini) ajrata olamiz. Bu tarbiya, o'qitish, ta'lim. Maktabgacha pedagogikaga
nisbatan ular toifadir. Bular ushbu fan uchun eng muhim, etakchi va eng umumiy
tushunchalardir.
Ta'lim (keng ma'noda) - bu katta avloddan yosh avlodga hayot tajribasi va
mehnatga tayyorlikni ta'minlaydigan ijtimoiy tajribaga o'tish jarayoni.
Ta'lim (tor ma'noda) bu o'quvchilarda shaxsiyat xususiyatlarini shakllantirishning
qasddan jarayoni, o'zlari va ularning atrofidagi dunyo bilan munosabatlar tizimi.
“O'rganish” tushunchasining mazmunini aniqlashda ko'p variantlar mavjud.
Ulardagi farqlar ushbu jarayonning funktsiyalari, maqsadlari va natijalari
mualliflarini tushunishga bog'liq. Shunday qilib, Yu.K. Babanskiy o'quv jarayonini
o'qituvchi va bolalar o'rtasidagi yo'naltirilgan, izchil o'zgarib turadigan o'zaro ta'sir
sifatida ochib beradi, uning davomida ularni tarbiyalash, rivojlantirish va
tarbiyalash vazifalari hal qilinadi.
24

Psixologik-pedagogik lug'atda P.I. Pidkasisty mashg'ulotlari keksa odamlarga
maqsadli, uyushgan, tizimli ravishda etkazish va yosh avlod tomonidan ijtimoiy
munosabatlar, ijtimoiy ong, madaniyat va samarali mehnat sohasidagi tajriba, faol
o'zgarish va atrof-muhitni muhofaza qilish to'g'risidagi bilimlarni o'zlashtirish deb
talqin qilinadi.
VA MEN. Lerner ta'limni ijtimoiy tajriba mazmunining ma'lum bir segmentini
o'zlashtirish uchun o'qituvchi va bolalar o'rtasidagi maqsadli o'zaro ta'sir o'tkazish
jarayoni sifatida tushunadi. Ushbu ta'rif bizga ko'proq ma'qul keladi, chunki
o'rganish nafaqat bilimlarni, faoliyat usullarini, balki atrof-muhit bilan
munosabatlar tizimini, ijodiy faoliyat tajribasini o'zlashtirishni o'z ichiga oladi.
Ta'lim tushunchasi Rossiya Federatsiyasining "Ta'lim to'g'risida" gi qonunida
muntazam ravishda ko'rib chiqiladi. Ta'lim inson, jamiyat va davlat manfaatlariga
qaratilgan ta'lim va o'qitishning davlat tomonidan belgilangan darajadagi fuqarolik
yutuqlari to'g'risidagi bayonoti bilan birga olib boriladigan yo'naltirilgan jarayon
sifatida qaraladi.
V.V. Kraevskiy ta'limni insonni jamiyatda ishtirok etishga tayyorlash uchun
insonni, jamiyat va davlat manfaatlarini ko'zlab amalga oshiriladigan tarbiya va
ta'limdan iborat maxsus maqsadli faoliyat turi sifatida belgilaydi. Yu.K. Babanskiy
ta'limni talabalarning ilmiy bilimlar va kognitiv qobiliyatlar tizimini o'zlashtirishi,
ular asosida insonning dunyoqarashini, axloqiy va boshqa fazilatlarini
shakllantirish, ijodiy kuchlar va qobiliyatlarni rivojlantirish jarayoni va natijasi
sifatida tushunadi.
Maktabgacha pedagogika o'z lug'atida falsafa (muntazamlik, mohiyat, printsip,
mavzu va boshqalar), psixologiya (rivojlanish, shaxsiyat, psixika, hissiy iqlim,
fikrlash va boshqalar), anatomiya (miya, skelet) uchun etakchi bo'lgan ko'plab
boshqa tushunchalardan foydalanadi. , mushaklarning ohanglari, fiziologik
xususiyatlari va boshqalar) va boshqalar. Maktabgacha pedagogika insonni,
jamiyatni o'rganadigan fanlar tilidan foydalanadi. Uning tili boy, rang-barang
25

bo'lib, bu sizga maktabgacha pedagogika mavzusini har tomonlama tavsiflashga
imkon beradi.
Maktabgacha pedagogikani fan sifatida tavsiflovchi uchinchi element bu tadqiqot
usullari. Bu pedagogik amaliyotni o'rganish va umumlashtirish, mustaqil ilmiy
tadqiqotlar o'tkazish usullari. Bularga quyidagilar kiradi: adabiyotlarni o'rganish va
tahlil qilish, eksperiment, suhbat, so'rovnomalar, suhbatlar, kuzatish, mustaqil
xususiyatlarni yig'ish, pedagogik hujjatlar, bolalar faoliyati mahsulotlarini
o'rganish va boshqalar. Biz ushbu mavzuni keyingi ko'rib chiqishga bag'ishlaymiz.
Maktabgacha pedagogikaning fan sifatida vazifalari
1. Tasviriy - tadqiqotning empirik (eksperimental, boshlang'ich) darajasiga mos
keladi. Bunga pedagogik faktlar va hodisalarning to'planishi, tasnifi kiradi.
2. Izohli (asosiy) - pedagogik hodisalarning mohiyatini ochishga qaratilgan, ya'ni
ushbu hodisaning kelib chiqishi, tuzilishi, rivojlanish naqshlari. Funktsiya
tadqiqotning nazariy darajasiga mos keladi.
3. Proyektiv-konstruktiv - pedagogik faoliyatning o'ziga xos texnologiyalari, o'quv
jarayonidagi pedagogik o'zaro hamkorlikning loyihalari, dasturlari, shakllari,
usullari bilan ifodalangan.
4. Bashoratli - ta'lim va o'qitish qonunlarini bilishga asoslangan holda kelajakda
pedagogik tizimlarning rivojlanishini prognoz qilish.
5. Dunyoqarash - ijtimoiy muhitda pedagogik ongni faol shakllantirishga
qaratilgan.
Maktabgacha pedagogika pedagogik amaliyot bilan bog'liq holda rahbarlik
qiluvchi rol o'ynaydi. Maktabgacha pedagogika bolalar bog'chasi, oilaning
tarbiyaviy va tarbiyaviy ta'sirlarining birligini, maktabgacha ta'lim muassasalari va
maktablarning ishining uzluksizligini ta'minlaydi. Maktabgacha pedagogika
maktabgacha ta'limning maqsadi va vazifalari, mazmuni, usullari, vositalari va
zarur natijalarini asoslaydi.
26

Maktabgacha pedagogikaning fan sifatida vazifalari maktabgacha ta'lim
muassasalarining pedagogik amaliyoti ehtiyojlari bilan belgilanadi. Shu bilan
birga, fanning vazifalari nafaqat mavjud tajribani o'rganish va tushuntirish, balki
amaliyotning yanada rivojlanishini bashorat qilish, yangi, istiqbolli pedagogik
texnologiyalarni yaratish, haqiqiy pedagogik amaliyotdan oldinga chiqish.
Vazifalarning asosiy doirasini ko'rib chiqing.
Maktabgacha pedagogikaning fan sifatida vazifalari
1. Maktabgacha ta'lim sharoitida ta'lim va tarbiya umumiy qonuniyatlarini
moslashtirish va asoslash (maktabgacha yoshdagi bolalarga nisbatan ta'lim va
tarbiya qonunlari ta'sirining xususiyatlarini o'rganish).
2. Maktabgacha ta'limga yangi kontseptual yondashuvlarni asoslash, ularni amalda
qo'llash usullarini ko'rib chiqish ("bolalar bog'chasi - maktab" majmualari,
bolalarning maktabgacha ta'lim muassasalarida, xususiy maktabgacha ta'lim
muassasalarida qisqa muddatli bo'lish guruhlari paydo bo'lishi ularning nazariy
asoslanishini, samarali faoliyatining mexanizmlari va shartlarini ishlab chiqishni
talab qiladi).
3. Maktabgacha ta'limning davlat standartini yaratish (bugungi kunda loyiha sinov
jarayonida).
4. Maktabgacha ta'lim muassasalarida bolalarning rivojlanayotgan faoliyat turlarini
psixologik-pedagogik asoslash, ularni tashkil etish imkoniyatlari va vositalarining
xususiyatlari (ularning to'liq rivojlanishini ta'minlash uchun bolaning maktabgacha
ta'lim muassasalarida bo'lishini ta'minlash uchun qanday tadbirlar).
5. Ta'limning pedagogik texnologiyalarini rivojlantirish, ta'lim muassasasida
maktabgacha yoshdagi bolalarni rivojlantirish (pedagogik texnologiyalar tarkibiy
qismlarini asoslash, ularning samaradorligi ko'rsatkichlari, ta'sir mexanizmlari,
o'zaro ta'sir qilish variantlari).
27

6. Shaxsga yo'naltirilgan maktabgacha ta'limni mazmunini, shakllarini, usullarini,
pedagogik sharoitlarini aniqlash, pedagogik texnologiyalarni individuallashtirish
usullarini izlash.
7. Ilg'or pedagogik tajribani o'rganish, umumlashtirish, nazariy asoslash.
8. DOEda o'quv jarayoni va natijalarini baholash usullarini loyihalash.
9. Turli xil o'quv dasturlarini amalga oshirish kontekstida o'qituvchining ijodiy
faoliyati imkoniyatlarini aniqlash. Pedagogik improvizatsiya tamoyillari va
shartlarini aniqlash.
10. Zamonaviy professional o'qituvchi modelini yaratish, uni asoslash, DOEda
pedagogik faoliyat samaradorligini baholash mezonlarini aniqlash.
28

2.3.Maktabgacha pedagogikaning boshqa fanlar bilan aloqasi
Gumanitar fanlar tizimidagi pedagogikaning o'rnini uning boshqa fanlar bilan
aloqalarini ko'rib chiqish jarayonida aniqlash mumkin. O'zining paydo bo'lishi
tarixida pedagogika har doim gumanitar fanlar bilan bog'liq bo'lgan.
Pedagogikaning o'zaro aloqasi falsafa eng samarali va uzoq muddatli. Ko'plab
falsafiy g'oyalar pedagogik nazariya va tushunchalarning asosi bo'lgan, pedagogik
bashoratni aniqlagan va uning uslubiy asosi bo'lib xizmat qilgan. Falsafaning
pedagogikaga nisbatan uslubiy funktsiyasi falsafiy bilimlarning mohiyati bilan
belgilanadi, tabiatda g'oyaviy va insonning dunyodagi o'rnini anglashda hal
qilinishi kerak bo'lgan vazifalarga mos keladi. Pedagogika tadqiqotchilari rioya
qiladigan falsafiy qarashlar tizimidan (ekzistensial, pragmatik, neopozitivist,
materialistik va boshqalar) pedagogik qidiruv yo'nalishi o'quv jarayonining muhim,
maqsadli va texnologik xususiyatlarini aniqlashga bog'liq. Bundan tashqari,
pedagogikaga nisbatan uslubiy funktsiya ilmiy bilimlarning umumiy tamoyillari va
usullari tizimini ishlab chiqishda namoyon bo'ladi. Falsafiy pozitsiyalar pedagogik
tajribani anglash va ta'lim modellarini yaratish uchun asosiy asosdir. Pedagogika
falsafaning axloqiy va estetik tarbiya muammolarini hal qilishga hissa qo'shadigan
etika, estetika kabi sohalari bilan bevosita bog'liqdir.
Pedagogikaning o'zaro aloqasi sotsiologiya an'anaviy, chunki ikkala fan ham ta'lim
tizimini rejalashtirish bilan shug'ullanadi, ijtimoiy guruhlarning rivojlanish
tendentsiyalarini, turli ijtimoiy institutlarda ijtimoiylashuv va shaxsiy ta'limni
aniqlaydi. Sotsiologik va pedagogik tadqiqotlarga ko'ra, maktabgacha yoshdagi
bolani maktabda o'qishga tayyorligini pasaytirish tendentsiyasi aniqlandi.
29

Maktabgacha pedagogika ushbu muammoni hal qilish usullarini taklif qiladi:
maktabgacha muassasalarda qisqa muddatli bo'lish guruhlarini yaratish, ota-onalar
jamoatchiligi uchun ta'lim shakllarini kengaytirish, maktabgacha va maktab ta'limi
o'rtasidagi uzviylikni aniqlash.
Maktabgacha pedagogika bilan uzviy bog'liqdir psixologiyainson ruhiyatining
rivojlanish qonuniyatlarini o'rganish. Insonning xususiyatlarini, shu jumladan
bolalar tabiatini, uning tabiiy ehtiyojlari va qobiliyatlarini tushunish, aqliy faoliyat
va shaxsni rivojlantirish mexanizmlari, qonunlarini hisobga olish, ta'limni ushbu
qonunlarga, xususiyatlarga, ehtiyoj va qobiliyatlarga muvofiq ravishda qurish
zarurligi ko'plab taniqli o'qituvchilar tomonidan aytilgan. . Ko'pgina pedagogik
hodisalar psixologik asosga ega. Shunday qilib, aqliy ta'lim muammosi kognitiv
jarayonlar va aqliy rivojlanish nazariyasiga asoslanadi;
ta'limning qonuniyatlari shaxsning psixologik nazariyasini hisobga olgan holda
aniqlanadi.
Psixologiya va pedagogikaning birlashishi chegara hududlari - psixo-pedagogika,
pedagogik psixologiya paydo bo'lishiga olib keldi.
Anatomiya va fiziologiya insonning biologik tabiatini, organizmning turli yoshdagi
rivojlanish xususiyatlarini tushunish uchun asos bo'lib xizmat qiladi. Yuqori asabiy
faoliyat haqidagi ilmiy bilimlar maktabgacha pedagogika tomonidan bolalarning
jismoniy va aqliy rivojlanishini tartibga soluvchi qonunlarni o'rganish uchun
foydalaniladi. Xuddi shu bilimlar bolaning hayot tarzining tashkiliy asoslarini, turli
xil faoliyat turlarini rivojlantirishda, maktabgacha ta'lim muassasalarida, ayniqsa
erta va maktabgacha yoshdagi bolalar uchun mo'ljallangan muhitni loyihalashtirish
tamoyillarini o'rganishda juda muhimdir.
Tibbiyot fanlariga pedagogikaning jozibasi paydo bo'lishiga olib keldi tuzatuvchi
pedagogika pedagogik bilimlarning maxsus sohasi sifatida, uning mavzusi
orttirilgan yoki tug'ma rivojlanish nuqsonlari bo'lgan bolalarni tarbiyalashdir.
Ushbu fan tibbiyot bilan birgalikda terapevtik samaraga erishadigan va mavjud
30

nuqsonlarni qoplaydigan ijtimoiylashuv jarayonlarini osonlashtiradigan vositalar
tizimini rivojlantirmoqda.
Pedagogikaning boshqa fanlar bilan rivojlanishi pedagogik fanlar tizimini yaratish
to'g'risida gapirishga imkon beradi, bunga quyidagilar kiradi.
umumiy pedagogika ta'lim shakllarini o'rganish bilan shug'ullanadigan;
yosh pedagogikasi - maktabgacha, maktab pedagogikasi, kattalar pedagogikasi,
o'qitish va ta'limning yoshga oid jihatlarini o'rganish;
axloq tuzatish pedagogikasi - audiopedagogiya (kar va eshitish qobiliyatiga ega
bo'lmaganlarni o'qitish va o'qitish), tiflopedagogika (ko'zi ojiz va ko'zi ojiz
nogironlarni o'qitish va o'qitish), oligofrenopedagogiya (aqliy zaif va aqliy
rivojlanishida nuqsoni bo'lgan bolalarni o'qitish va o'qitish), nutq terapiyasi
(nutqida nuqsoni bo'lgan bolalarni o'qitish va o'qitish);
xususiy usullar o'qitishni umumiy qonuniyatlarini individual fanlarni o'qitishda
qo'llashning o'ziga xos xususiyatlarini o'rganish;
pedagogika va ta'lim tarixiturli tarixiy davrlarda pedagogik g'oyalar va ta'lim
amaliyotini rivojlantirishga bag'ishlangan;
filial pedagogikasi (harbiy, sport, oliy ma'lumot, ishlab chiqarish).
Pedagogika fanining rivojlanish jarayoni davom etmoqda. So'nggi yillarda qiyosiy
pedagogika, ijtimoiy pedagogika, ta'lim falsafasi, tibbiy pedagogika va boshqalar
paydo bo'ldi.
31

Xulosa
Demak, maktabgacha tarbiya pedagogikasi - bu bolani o'qitish va tarbiyalash,
odamlarni jamiyat, u bilan bog'liq pedagogik jarayon va pedagogik faoliyat bilan
tanishtirishning qonuniyatlari va maqsadli amaliyotini o'rganadigan fan.
Boshqacha qilib aytganda, pedagogik qonunlarni o'rganish va amalga oshirishni
ta'minlaydigan, aniqlanishi uning ob'ekti va predmetini o'rganish maqsadi va
natijasi bo'lgan fan. Tarkib maqsadlar, vazifalar va texnologiyalarda har xil
bo'lganligi sababli kursivdagi jarayonlar yoritilgan, ular e'tiborning kelib chiqishi
va ko'lami va pedagogikaning ta'sirini to'g'ri aks ettiradi. Buning sababi shundaki,
u insoniyat bilan bir xil yoshda bo'lib, u hali shakllanayotganda, yangi avlodni
tarbiyalash haqida ta'lim haqida o'ylay boshlagan va buning uchun ularga o'z
tajribasini etkazish va o'zidan keyingi avlod tajribasini tashkil etish zarurligi haqida
gapirdi. Maktabgacha pedagogika fan sifatida turli xil vazifalar va funktsiyalarni
bajaradi. Ammo barchasini birlashtiradigan narsa, ular birinchi navbatda
zamonaviy jamiyat va kelajak avlodlar rivojida muhim rol o'ynaydigan odamlarni
tarbiyalash va o'qitish uchun qaratilgan. Har bir inson, umumiy madaniyatning bir
qismi sifatida, pedagogik madaniyat asoslariga egalik qilishga majburdir.
32

ADABIYOTLAR RO'YXATI
1 .Aidasheva G.A. Maktabgacha pedagogika / G.A. Aydasheva, N.O. Pichugina,
S.V. Assaulova. - Rostov n / a: Feniks, 2004 .-- 384 p.
2 Maktabgacha pedagogika. Darslik / Ed. IN va. Loginova, P.G. Samorukova. -
M .: "Ta'lim" nashriyot uyi, 1983. - 280 b.
3 .Lobanova E.A. Maktabgacha pedagogika: o'quv qo'llanma / E.A. Lobanova -
Balashov: Nikolaev, 2005 .-- 76 b
4. Miklyaeva N. Maktabgacha pedagogika. Korrektsiya pedagogikasining nazariy
va uslubiy asoslari: o'quv qo'llanma / N. Miklyaeva, Yu.Miklyaeva. - M .: Vlados,
2008 .-- 263 p.
5 .Smirnova E.O. Maktabgacha ta'limning pedagogik tizimlari va dasturlari:
darslik. pedagogika maktablari va kollejlari talabalariga beriladigan nafaqa / E.O.
Smirnova. - M .: Gumanitar fanlar. tahrirlangan VLADOS markazi, 2005. - 119 b.
6. Chmeleva E.V. XIX asr oxiri - XX asr boshlarida Rossiyada maktabgacha
yoshdagi bolalik pedagogikasi: tarixiy-pedagogik insho: monografiya / E.V.
Chmeleva. - Smolensk: SmolSU nashriyoti, 2008. - 220 s
7.O‘zbekiston Respublikasi maktabgacha ta’lim tizimini 2030 yilgacha
rivojlantirish Konsepsiyasi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “O‘zbekiston
Respublikasi maktabgacha ta’lim tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish
konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida”gi 2019 yil 8 maydagi PQ-4312- son
Qaroriga
www. tdpu. uz
www. pedagog. uz
www. Ziyonet.uz
www. edu. Uz
33

_______________________________________________ ta’lim yo nalishi ʻ
talabasi ______________________________________________________ning
____________________________________________mavzusidagi kurs ishiga
RAHBAR XULOSASI
Mavzu talaba tomonidan (mustaqil yozilganligi, amaliy ahamiyati,
dolzarbligi, mazmunda keltirilgan ijobiy tomonlar va rejaning izchil
yoritilganligi, mavzu to liq qamrab olinganligi) ______________________
ʻ
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
Ishdagi kamchiliklar_______________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
Kurs ishining yoritilishi bo yicha rahbar tomonidan baholanishi (kurs ishiga
ʻ
ajratilgan balldan 25% gacha baholanadi): Ball __________
34

KOMISSIYA XULOSASI
Talaba tomonidan mavzuning og zaki bayoni (yoritib berishi, tushunchasi,ʻ
savollarga to liq javob bera olishi, tahlillar keltirishi, xulosalar chiqara olishi)
ʻ
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
______________________________________________________________

Kurs ishining og zaki bayoni bo yicha komissiya tomonidan baholanishi
ʻ ʻ
(kurs ishiga ajratilgan balldan 25% gacha baholanadi): Ball __________
Jami ball_______________________
Komissiya raisi _____________________ ____________________
(FISH) (imzo)
Komissiya a’zosi ____________________ ____________________
(FISH) (imzo)
Komissiya a’zosi _____________________ ____________________
(FISH) (imzo)
35

Maktabgacha pedagogika fanining boshqa fanlar bilan aloqasi

Sotib olish