Maktabgacha ta’lim tashkilotida jismoniy tarbiyani tashkil etishda milliy qadriyatlardan foydalanish - Pedagogika - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	30000UZS
Hajmi	48.1KB
Xaridlar	1
Yuklab olingan sana	05 Dekabr 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Pedagogika

Sotuvchi

Shavkat

Ro'yxatga olish sanasi 04 Aprel 2024

85 Sotish

Maktabgacha ta’lim tashkilotida jismoniy tarbiyani tashkil etishda milliy qadriyatlardan foydalanish

Sotib olish

MUNDARIJA:
KIRISH ................................................................................................................ 3
I-BOB. MILLIY QADRIYATLARNING MAKTABGACHA TA’LIM
TIZIMIDA AHAMIYATI
1.1. Milliy qadriyatlar va ularning ta’lim tizimidagi roli..................................... 5
1.2. Maktabgacha ta’limda milliy qadriyatlarning ishlatilishining afzalliklari ...
……………………………………………………………………... 9
1.3. Milliy qadriyatlarning jismoniy tarbiya faoliyatiga
ta’siri…………………... 14
1.4. Milliy qadriyatlarni amaliyotga kiritishning metodik
usullari ………………. 19
II-BOB. MAKTABGACHA TA’LIMDA MILLIY QADRIYATLARDAN
FOYDALANISHNING AMALIY ASPEKTLARI
2.1. Maktabgacha ta’lim muassasalarida milliy qadriyatlarni amalga oshirish
tajribasi.................................................................................................................. 21
2.2. Milliy qadriyatlarga asoslangan jismoniy tarbiya
metodikasi………………. 25
2.3. Milliy qadriyatlarni tarbiyaviy jarayonlarda qo ‘ llashning ijtimoiy -
psixologik asoslari ……………………………………………………..
……………………. 27
2.4. Maktabgacha ta’limda milliy qadriyatlar asosida sog‘lom turmush tarzini
rivojlantirish.......................................................................................................... 29
XULOSA…………...…………………………………………………………... 31
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR............................................................ 32
2

KIRISH
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan 2024-yil 15-avgustda
"Maktabgacha ta'lim tizimida milliy qadriyatlarni rivojlantirish va jismoniy
tarbiyani takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida"gi farmon imzolandi. Ushbu
farmon maktabgacha ta'lim muassasalarida milliy qadriyatlarni o‘rganish va
ulardan foydalanish jarayonlarini samarali tashkil etish, bolalar sog‘lomligini
ta'minlash hamda jismoniy tarbiyani rivojlantirishga qaratilgan muhim
qadamlardan biridir. Farmon bo‘yicha, milliy sport turlari, o‘yinlar va an'analar
asosida bolalarda jismoniy va axloqiy rivojlanishni ta'minlash, bu orqali yosh
avlodni milliy madaniyat va qadriyatlar bilan tanishtirish vazifasi belgilandi.
Kurs ishining dolzarbligi . Maktabgacha ta'lim tizimida milliy
qadriyatlarning o‘rni va ahamiyati tobora ortib bormoqda. Milliy qadriyatlar
bolalar tarbiyasining asosiy tarkibiy qismlaridan biri sifatida jismoniy tarbiyani
tashkil etishda muhim rol o‘ynaydi. Bugungi kunda jismoniy tarbiya darslarida
milliy sport turlari va an'analarga asoslanish, bolalarda sog‘lom turmush tarzini
shakllantirish hamda ular uchun o‘zbek milliy g‘ururini rivojlantirish uchun
zarurdir. Maktabgacha ta'limda milliy qadriyatlarning o‘rganilishi, zamonaviy
pedagogik yondashuvlar bilan uyg‘unlashishi bolalar uchun eng samarali jismoniy
tarbiya tizimini yaratishga imkon beradi.
Kurs ishining maqsadi. Maktabgacha ta'lim muassasalarida jismoniy
tarbiyani tashkil etishda milliy qadriyatlardan foydalanishning ilmiy-pedagogik
asoslarini o‘rganish va amaliyotga tadbiq etish usullarini ishlab chiqishdan
iboratdir. Shuningdek, milliy qadriyatlarning bolalar tarbiyasiga ta'sirini tahlil
qilish va maktabgacha ta'lim tizimida milliy qadriyatlar asosida jismoniy faollikni
oshirishning samarali yo‘llarini ko‘rsatishdir.
Kurs ishining vazifalari:
3

 Maktabgacha ta'limda milliy qadriyatlar va jismoniy tarbiya o‘rtasidagi
bog‘lanishni o‘rganish.
 Milliy qadriyatlarni jismoniy tarbiya darslariga integratsiya qilishning
metodik usullarini ishlab chiqish.
 Milliy sport turlari va o‘yinlarining bolalar tarbiyasidagi ahamiyatini
o‘rganish.
 Jismoniy tarbiya jarayonida milliy qadriyatlarni amaliyotga kiritishning
pedagogik va psixologik asoslarini tahlil qilish.
 Maktabgacha ta'limda milliy qadriyatlar asosida sog‘lom turmush tarzini
rivojlantirish yo‘llarini ishlab chiqish.
Kurs ishining obyekti: Maktabgacha ta'lim tashkilotlarida jismoniy
tarbiyani tashkil etish jarayoni.
Kurs ishining pedmeti. Milliy qadriyatlar va jismoniy tarbiya jarayonida
ularning o‘zaro bog‘liqligi, amaliyotga tadbiq etish usullari.
Kurs ishining metodik asosi. U shbu ishda ilmiy tadqiqot usullaridan,
jumladan, kuzatish, taqqoslash, tajriba o‘tkazish, o‘quv jarayonini tahlil qilish,
pedagogik tadqiqotlar va amaliy tajribalarga asoslangan metodologiyalar
qo‘llaniladi. Shuningdek, milliy qadriyatlarning pedagogik asoslarini o‘rganish
uchun ijtimoiy-pedagogik, psixologik va pedagogik yondashuvlardan
foydalaniladi.
Kurs ishining tuzilmasi. Kurs ishi quyidagi qismlardan iborat:
 Kirish – Mavzuning dolzarbligi, maqsad va vazifalar, obyekt va
predmet, metodik asos va tuzilma haqida qisqacha ma'lumot berilgan.
 I Bob. Milliy qadriyatlarning maktabgacha ta'lim tizimida
ahamiyati – Milliy qadriyatlar va ta'lim tizimidagi roli, jismoniy tarbiya
faoliyatiga ta'siri, metodik usullar.
 II Bob. Maktabgacha ta'limda milliy qadriyatlardan
foydalanishning amaliy aspektlari – Milliy qadriyatlar asosida jismoniy tarbiya
tashkil etishning metodik yondashuvlari, ijtimoiy-psixologik asoslari.
 Xulosa – Tadqiqot natijalari, olingan xulosalar va amaliy tavsiyalar.
4

I-BOB. MILLIY QADRIYATLARNING MAKTABGACHA TA’LIM
TIZIMIDA AHAMIYATI
1.1. Milliy qadriyatlar va ularning ta’lim tizimidagi roli
Milliy qadriyatlar – bu millatning madaniyati, urf-odatlari, an’analari, til va
mehnat faoliyati orqali avloddan-avlodga o‘tgan qiymatlar to‘plamidir. Milliy
qadriyatlarning ta’lim tizimiga kiritilishi, ayniqsa, maktabgacha ta’limda bolalarga
milliy madaniyatni, tarixni va an’analarni o‘rgatishning ahamiyati juda katta.
Milliy qadriyatlarning ta’lim tizimiga integratsiyasi orqali bolalarda o‘z millatiga
bo‘lgan g‘urur, hurmat va sevgi hissiyotlarini shakllantirish mumkin.
Milliy qadriyatlarni ta’lim tizimiga kiritishning asosiy maqsadi bolalarda o‘z
vataniga, xalqiga, madaniyatiga nisbatan salbiy fikrlarning shakllanishiga yo‘l
qo‘ymaslik va ularni o‘z milliy qadriyatlari bilan tanishtirishdir. O‘zbekistonning
ta’lim tizimi, davlatning ijtimoiy siyosatiga mos ravishda, milliy qadriyatlarni
targ‘ib qilishga katta e'tibor bermoqda. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti
tomonidan qabul qilingan ta’lim siyosatini rivojlantirishga doir farmonlar va
qarorlar, xususan, milliy qadriyatlar asosida ta’lim tizimini takomillashtirishga
yo‘naltirilgan.
Milliy qadriyatlar va an’analarning ta’lim tizimiga kiritilishi quyidagi
yo‘nalishlar orqali amalga oshiriladi:
 Maktabgacha ta’lim dasturlarida milliy an’analar va qadriyatlarni
o‘rganishga alohida e'tibor qaratiladi.
 Pedagogik metodikalar milliy qadriyatlarni o‘rganish va amaliyotga
kiritishga qaratilgan.
 O‘quv darsliklari va materiallari milliy qadriyatlar va madaniyatga
moslashtiriladi.
5

Jismoniy tarbiya va milliy an’analar o‘rtasidagi bog‘lanish .
Jismoniy tarbiya va milliy an’analar o‘rtasidagi bog‘lanish, jismoniy faollik
va milliy madaniyatning bir-birini to‘ldiruvchi elementlar sifatida qaraladi. Milliy
an’analar va qadriyatlar, bolalar va yoshlarni tarbiyalashda nafaqat axloqiy, balki
jismoniy rivojlanishning ham muhim jihatlarini o‘z ichiga oladi. O‘zbekistonda
milliy sport turlari, o‘yinlar, an’anaviy jismoniy faoliyatlar bolalarda jismoniy va
ma'naviy salohiyatni rivojlantirishga yordam beradi. Bu bog‘lanish quyidagi
yo‘nalishlarda o‘z aksini topadi:
Milliy sport turlarining jismoniy tarbiya tizimiga integratsiyasi . Milliy
sport turlari va o‘yinlari jismoniy tarbiya darslarining muhim qismi bo‘lishi kerak.
O‘zbek xalqining milliy sport turlari, masalan, kurash , ko‘kpar , ot sporti , tog‘da
yugurish , chavandozlik va boshqa an'anaviy jismoniy faoliyatlar nafaqat jismoniy
rivojlanishga, balki milliy qadriyatlarni o‘rgatishga ham xizmat qiladi. Bu sport
turlari bolalarga faqat jismoniy kuchni oshirishga yordam bermaydi, balki ularning
o‘z millatiga, tarixga va madaniyatga hurmatini shakllantiradi.
 Kurash – O‘zbek xalqining eng qadimiy va mashhur sport turlaridan biri.
Bu sport bolalarda jasorat, sabr-toqat, o‘ziga ishonch va qiyinchiliklarga qarshi
turish hissini rivojlantiradi. Kurashning asosiy qoidalari va texnikalari bolalarda
o‘zaro hurmat, mehnatsevarlik va ijtimoiy mas’uliyatni shakllantiradi.
 Ko‘kpar – Bu an’anaviy ot sporti bolalarda kuchli jismoniy faollikni
rivojlantiradi, shuningdek, ular o‘z millatining urf-odatlari va tarixiy merosiga
bo‘lgan hurmatni o‘rganadilar.
 Chavandozlik va ot sporti – Jismoniy kuchni oshiradi, zihinni o‘stiradi,
tezkor fikrlash va strategik qaror qabul qilish qobiliyatini rivojlantiradi.
Milliy an’anaviy o‘yinlar va jismoniy tarbiya . Milliy an’anaviy o‘yinlar,
o‘zining o‘yinchoqlari va faoliyatlari bilan bolalar va yoshlarning jismoniy
rivojlanishini qo‘llab-quvvatlaydi. Bu o‘yinlar nafaqat jismoniy faollikni, balki
ijtimoiy va axloqiy qadriyatlarni ham o‘rgatadi.
 Dardak (Yopiq maydonda o‘ynaladigan an’anaviy o‘yin) yoki toppa kabi
o‘yinlar bolalarda harakatni boshqarish, jismoniy chidamlilikni rivojlantirishga
6

yordam beradi. Bu o‘yinlar jismoniy rivojlanish bilan birga o‘rtoqlik, guruhdagi
hamjihatlik va jamoa faoliyatini rivojlantiradi.
 Qip-qiz yoki ko‘chmanchi o‘yinlar ham bolalarni jismoniy faollikka
o‘rgatadi, ayniqsa, tezkor harakatlar va tez fikrlashga yordam beradi.
Jismoniy tarbiya va milliy urf-odatlar: Tarixiy yodgorlik va ma'naviy
o‘zlik . Jismoniy tarbiya bilan milliy urf-odatlar o‘rtasidagi bog‘lanish bolalarda
o‘z millatiga bo‘lgan ma'naviy va ijtimoiy qarashlarni mustahkamlashga yordam
beradi. Milliy qadriyatlar va an’analar, masalan, mehmondo‘stlik, halollik, va
o‘zgalarga nisbatan hurmatni rivojlantirish orqali bolalarda muhim axloqiy
fazilatlarni shakllantiradi.
Jismoniy tarbiya darslari va milliy urf-odatlar o‘rtasida o‘zaro bog‘liqlikni
kuchaytirish uchun, maktabgacha ta’lim tizimida quyidagi yondashuvlar
qo‘llanilishi mumkin:
 Jismoniy mashqlar va o‘yinlar milliy urf-odatlar va an’analar bilan
uyg‘un bo‘lishi kerak. Masalan, milliy an'anaviy o‘yinlar (masalan, "Beshqadam")
o‘yinlari, bolalarga nafaqat jismoniy faollikni oshirish, balki an’analarga hurmatni
o‘rgatadi.
 Tarbiyaviy va axloqiy elementlarni kiritish, jismoniy tarbiya jarayonida
bolalarga milliy qadriyatlar orqali yaxshi fazilatlarni rivojlantirishda yordam
beradi.
Milliy an’analar orqali jismoniy tarbiya faoliyatining maqsadga
muvofiqligi. Milliy an’analar va qadriyatlarni jismoniy tarbiya tizimiga kiritish
orqali, bolalarda sog‘lom turmush tarzini shakllantirish, ularni ma'naviy jihatdan
boyitish va fizika saqlovchi xulq-atvorni rivojlantirish mumkin. Milliy qadriyatlar,
o‘ziga xos tarzda, bolalarning jismoniy faoliyatga bo‘lgan qiziqishini yanada
oshiradi, bu esa jismoniy tarbiya jarayonini yanada samarali qiladi.
Milliy qadriyatlar orqali jismoniy tarbiya faoliyatining samaradorligini
oshirish uchun pedagoglar, o‘qituvchilar va murabbiylar quyidagi usullarni
qo‘llashlari mumkin:
7

 Milliy sport musobaqalari o‘tkazish, bolalarni milliy qadriyatlarni
o‘rgatish bilan birga, jismoniy faoliyatga qiziqtiradi.
 Sog‘lom turmush tarzini targ‘ib qilish, bolalarda nafaqat jismoniy, balki
ruhiy va ijtimoiy barqarorlikni rivojlantiradi.
Jismoniy tarbiya va milliy an’analar o‘rtasidagi bog‘lanishning asosiy
vazifasi — bu bolalarda nafaqat sog‘lom jismoniy rivojlanishni, balki kuchli
ma'naviy va axloqiy asoslarni ham shakllantirishdir.
Milliy qadriyatlarning bolalar tarbiyasidagi o‘rni .
Milliy qadriyatlar bolalar tarbiyasining muhim tarkibiy qismi hisoblanadi.
Maktabgacha yoshdagi bolalarda milliy qadriyatlarni o‘rgatish, ularni milliy
an’analarga hurmat bilan qarashga, o‘z el-yurtiga bo‘lgan muhabbatni
shakllantirishga yordam beradi. Milliy qadriyatlar bolalarda axloqiy va ijtimoiy
mas'uliyatni rivojlantirish, o‘z millatiga bo‘lgan g‘urur va faxr hissini o‘stirishda
muhim rol o‘ynaydi.
Milliy qadriyatlar bolalar tarbiyasida quyidagi jihatlarga ta’sir ko‘rsatadi:
 Axloqiy va ruhiy tarbiya: Milliy qadriyatlar bolalarda yaxshi fazilatlar,
ijobiy xulq-atvorni rivojlantiradi.
 Madaniy tarbiya: Bolalarni milliy urf-odatlar va an’analar bilan
tanishtirish orqali ularni milliy madaniyatga, tarixga hurmatli va ongli bo‘lishga
o‘rgatadi.
 Ijtimoiy va jismoniy rivojlanish: Milliy qadriyatlar va jismoniy tarbiya
o‘rtasidagi bog‘lanish bolalarda sog‘lom turmush tarzini, mehnatsevarlikni, o‘zini
tuta bilish qobiliyatini rivojlantiradi.
Milliy qadriyatlarni bolalar tarbiyasiga kiritish orqali ularni o‘z xalqining
madaniy merosi, tarixiy an’analari va jismoniy faollikka bo‘lgan muhabbatini
shakllantirish mumkin. Bu esa kelajakda jamiyatning ma'naviy va jismoniy
jihatdan sog‘lom, ongli va ma'naviy boy insonlarini tarbiyalashga yordam beradi.
8

1.2. Maktabgacha ta’limda milliy qadriyatlarning ishlatilishining
afzalliklari
Maktabgacha ta'limda milliy qadriyatlarni ishlatish, bolalarning faqat
jismoniy, balki ruhiy va ma'naviy rivojlanishiga ham ijobiy ta'sir ko'rsatadi. Milliy
qadriyatlar bolalarda o'ziga xos xulq-atvor va dunyoqarashni shakllantirishda
muhim rol o'ynaydi. Milliy an’analar, urf-odatlar, va madaniy me'yorlar,
maktabgacha ta’lim tizimida quyidagi afzalliklarga ega:
Bolalarda milliy ongni shakllantirish. Maktabgacha ta’limda milliy
qadriyatlarni ishlatish bolalarda milliy ongni shakllantirishning muhim vositasidir.
Milliy qadriyatlar va an'analar bolalar tarbiyasining asosi bo‘lib, ularning tarixiy,
madaniy, va milliy o‘ziga xosliklarini o‘rganishga yordam beradi. Bu bolalarda o‘z
xalqining qadriyatlariga bo‘lgan faxr va hurmatni uyg‘otadi. Milliy qadriyatlarni
o‘rgatish orqali, bolalar o‘z madaniyatini, tilini, va an'analarini qadrlashni
o‘rganadilar, bu esa ularning milliy ongini shakllantiradi.
Bolalar o‘z millatining tarixi, madaniyati va urf-odatlarini bilish orqali,
o‘ziga ishonchli va mustahkam shaxs sifatida rivojlanadilar. Milliy qadriyatlar,
bolalarga o‘ziga va jamiyatga bo‘lgan mas’uliyatni his etishlariga yordam beradi,
ular o‘zining tarixiy ildizlarini va madaniyatini anglab, xalqining qadriyatlariga
hurmat bilan yondashadilar. Bu jarayon, bolalarda ijtimoiy mas'uliyat va
vatanparvarlik hissini rivojlantirishga turtki bo‘ladi.
Bundan tashqari, milliy qadriyatlarni o‘rgatish bolalarda o‘zaro hurmat,
jamoaviylik va hamkorlik tuyg‘ularini shakllantiradi. Milliy an'analar orqali
bolalar, jismoniy faoliyatlar, o‘yinlar va sportlar orqali bir-biriga yordam berishni,
9

hamjihatlikda ishlashni o‘rganadilar. Shunday qilib, milliy qadriyatlarni
maktabgacha ta'limda tatbiq etish, bolalarga o‘z milliy merosiga hurmat bilan
qarashni, jamiyatda o‘z o‘rnini topishni va jamiyatga foydali shaxs bo‘lishni
o‘rgatadi.
Axloqiy tarbiya va ma'naviy qadriyatlarni rivojlantirish .
Maktabgacha ta’limda milliy qadriyatlarni ishlatish, bolalarda axloqiy
tarbiya va ma'naviy qadriyatlarni rivojlantirishda muhim rol o‘ynaydi. Milliy
qadriyatlar nafaqat jismoniy rivojlanishni, balki bolalarda to‘g‘ri xulq-atvorni,
ijtimoiy mas’uliyatni va jamiyatga hurmatni shakllantirishga yordam beradi.
Quyida milliy qadriyatlarning axloqiy va ma'naviy tarbiya uchun qanday
afzalliklar yaratishi ko‘rsatilgan:
1. O‘ziga hurmat va mas'uliyat hissini rivojlantirish . Milliy qadriyatlarni
o‘rgatish bolalarda o‘ziga hurmatni va o‘z vazifalariga mas'uliyatni rivojlantiradi.
O‘zbek xalqining an'anaviy qadriyatlari, masalan, kattalarga izzat, bolalarga mehr,
va o‘zaro hurmat kabi qadriyatlar bolalarda jamiyatdagi o‘z o‘rnini anglash va o‘z
mas'uliyatini his qilishni o‘rgatadi. Bu, o‘z navbatida, bolalarda ijtimoiy adolat,
halollik, va to‘g‘rilikni mustahkamlaydi.
2. Samarali ijtimoiy muhit yaratish. Milliy qadriyatlar asosida tarbiya olish
bolalarni ijtimoiy muhitga moslashishga va jamiyatning madaniy me'yorlarini
o‘rganishga yordam beradi. Bolalar, milliy an'analar va urf-odatlar orqali,
jamiyatdagi o‘zaro munosabatlar, o‘zaro yordam va hamkorlikni o‘rganadilar. Bu,
ular uchun ijtimoiy jihatdan mas'uliyatli, mehribon va odobli shaxslar bo‘lishga
yordam beradi. Milliy qadriyatlar orqali jamiyatda tenglik va adolatga hurmatni
shakllantirish ham mumkin.
3. Axloqiy xulq-atvorni rivojlantirish. Milliy qadriyatlar, bolalarda to‘g‘ri
axloqiy xulq-atvorni shakllantirishga yordam beradi. O‘zbek xalqining qadriyatlari,
masalan, mehmondo‘stlik, samimiylik, halollik, kattalarga izzat, va kichiklarga
mehr ko‘rsatish kabi axloqiy me'yorlar bolalar tomonidan o‘rganilishi kerak.
Maktabgacha ta’limda bu qadriyatlarni o‘rgatish, bolalar uchun axloqiy xulq-
atvorni shakllantirishda muhim vosita hisoblanadi.
10

4. Vatanparvarlik va milliy g‘ururni rivojlantirish . Milliy qadriyatlarni
o‘rgatish bolalarda vatanparvarlik hissini kuchaytiradi. O‘z millatining tarixini,
madaniyatini, va urf-odatlarini bilish, bolalarda o‘ziga bo‘lgan ishonchni oshiradi
va xalqiga nisbatan g‘urur tuyg‘usini uyg‘otadi. Milliy qadriyatlar bolalarni o‘z
tarixiga, milliy va madaniy merosiga hurmat ko‘rsatishga, va bu merosni saqlashga
undaydi.
5. Shaxsiy rivojlanish va ma'naviy o‘sish . Milliy qadriyatlar bolalar uchun
ma'naviy yuksalishning poydevorini yaratadi. Bu qadriyatlar bolalarga nafaqat
jismoniy, balki ma'naviy jihatdan ham rivojlanishga yordam beradi. O‘z xalqining
an'analariga hurmat va muhabbat bolalarda to‘g‘ri dunyoqarash va axloqiy
pozitsiyani shakllantiradi. Milliy qadriyatlarni o‘rgatish orqali bolalar o‘zlari va
boshqalar uchun mas'uliyatli, adolatli va halol shaxslar bo‘lishni o‘rganadilar.
6. Ijtimoiy barqarorlikni ta’minlash. Bolalarda milliy qadriyatlarni
rivojlantirish, jamiyatdagi barqarorlikni saqlashga yordam beradi. Jamiyatda
ijtimoiy muvozanatni ta’minlash, hurmat va adolatga asoslangan munosabatlarni
rivojlantirish milliy qadriyatlarning ta’lim tizimiga kiritilishi orqali amalga
oshiriladi. Milliy qadriyatlar, shuningdek, bolalarda o‘zaro tinchlik va do‘stlikni
rivojlantiradi, bu esa jamiyatdagi ijtimoiy barqarorlikni ta'minlashga xizmat qiladi.
Jismoniy tarbiya va sog‘lom turmush tarzini shakllantirish .
Jismoniy tarbiya va sog‘lom turmush tarzini shakllantirish maktabgacha
ta'lim tizimida bolalarning sog‘lom va baquvvat bo‘lib ulg‘ayishiga katta ta'sir
ko‘rsatadi. Bu jarayon nafaqat jismoniy rivojlanishni ta'minlash, balki bolalarga
sog‘lom turmush tarzining asoslarini o‘rgatish, ularni jismoniy faollikka
rag‘batlantirishni maqsad qiladi. Jismoniy tarbiya va sog‘lom turmush tarzining
shakllanishi bolalarda sog‘lom hayot qoidalari, to‘g‘ri ovqatlanish, gigiena, dam
olish va boshqa muhim odatlarni o‘rgatishga xizmat qiladi.
Jismoniy tarbiya bolalarni sog‘lom turmush tarziga tayyorlashda asosiy
vosita hisoblanadi. Jismoniy mashqlar, o‘yinlar va sport faoliyatlari bolalarning
tanasini rivojlantirib, salomatlikni yaxshilashga yordam beradi. Bu bilan birga,
11

bolalar jismoniy faoliyatni bajarish orqali o‘z salomatliklari uchun mas'uliyatni his
qilishni o‘rganadilar. Sog‘lom ovqatlanish, to‘g‘ri dam olish va sog‘lom turmush
tarzining boshqa jihatlari haqida bilimlarni ham o‘zlashtiradilar.
Shuningdek, jismoniy tarbiya bolalarning ruhiy holatiga ham ta'sir qiladi.
Jismoniy mashqlar stressni kamaytiradi, kayfiyatni yaxshilaydi va bolalarda ijobiy
fikrlashni rivojlantiradi. Jismoniy faoliyat orqali bolalar ko‘plab hissiy va ruhiy
muammolarni yengib o‘tadilar, shu bilan birga o‘z salomatliklariga ehtiyotkorlik
bilan qarashni o‘rganadilar.
Milliy qadriyatlar va an'analar jismoniy tarbiya jarayoniga qo‘shilishi orqali
bolalarga o‘z xalqining madaniyatini, an'anaviy sport o‘yinlarini o‘rganish
imkoniyati ham beriladi. O‘zbek xalqining milliy sport turlari va o‘yinlari bolalarni
nafaqat jismoniy faollikka, balki o‘z milliy madaniyatiga, tarixiga va qadriyatlariga
bo‘lgan hurmatni rivojlantirishga yordam beradi.
Jismoniy tarbiya va sog‘lom turmush tarzini shakllantirish faqat
maktabgacha ta'lim muassasalarida emas, balki oila va jamiyatda ham amalga
oshirilishi kerak. Oilalar bolalariga to‘g‘ri ovqatlanish, sog‘lom turmush tarzini
saqlash, sport bilan shug‘ullanish va boshqa muhim odatlarni o‘rgatishlari zarur.
Jamiyatda esa sog‘lom hayot tarzini targ‘ib qilish, sog‘lom turmush uchun qulay
infratuzilma yaratish muhim ahamiyatga ega.
Jismoniy tarbiya va sog‘lom turmush tarzini shakllantirish bolalarda
jismoniy va ruhiy salomatlikni mustahkamlash, ularga sog‘lom hayotga bo‘lgan
ehtiyojni o‘rgatish va sog‘lom jamiyatni rivojlantirishga xizmat qiladi. Bu jarayon
bolalarni sog‘lom, baquvvat, baxtli va muvaffaqiyatli hayotga tayyorlashning
muhim bir bosqichi hisoblanadi.
Kreativlik va ijtimoiy ko‘nikmalarni rivojlantirish .
Maktabgacha ta’limda milliy qadriyatlarni ishlatish bolalarda kreativ fikrlash
va ijtimoiy ko‘nikmalarni rivojlantirishga yordam beradi. Milliy an’analar va
o‘yinlar orqali bolalar muayyan vaziyatlarda o‘zaro hamkorlik qilishni, guruhda
ishlashni va boshqalarga yordam berishni o‘rganadilar. Milliy o‘yinlar,
musobaqalar va jamoadagi faoliyatlar bolalarda ijtimoiy kompetentsiyalarni
12

shakllantirishga yordam beradi. Ular o‘zaro hurmat va jamoada ishlashni
o‘rganadilar.
O‘ziga bo‘lgan ishonchni oshirish .
Milliy qadriyatlar bolalarda o‘ziga bo‘lgan ishonchni oshirishga yordam
beradi. Milliy o‘yinlar va sport turlari, masalan, kurash va boshqa jismoniy
faoliyatlar orqali bolalar o‘zining jismoniy imkoniyatlarini rivojlantiradilar.
Buning natijasida, bolalar o‘zining kuchi, sabr-toqati va imkoniyatlariga bo‘lgan
ishonchni oshiradilar. Milliy qadriyatlarni o‘rgatish, bolalarga o‘zini hurmat
qilishni va o‘ziga ishonchni rivojlantirishni o‘rgatadi.
An’anaviy va zamonaviy pedagogik metodlarni uyg‘unlashtirish .
Maktabgacha ta’limda milliy qadriyatlarni ishlatish, an'anaviy pedagogik
metodlar bilan zamonaviy ta'lim metodlarini uyg‘unlashtirish imkonini beradi.
Milliy o‘yinlar, sport turlari va urf-odatlar bolalar tarbiyasini yanada rang-barang
va interaktiv qiladi. Bu metodlar bolalar uchun o‘rganish jarayonini qiziqarli va
samarali qiladi. Shuningdek, maktabgacha ta'lim muassasalarida milliy qadriyatlar
orqali bolalarni nafaqat bilish, balki his qilish va amalga oshirishga o‘rgatish
mumkin.
Madaniy merosni saqlash va rivojlantirish .
Milliy qadriyatlarni maktabgacha ta'limda ishlatish orqali, bolalarda
madaniy merosga hurmat va uni saqlashga bo‘lgan majburiyatni rivojlantirish
mumkin. O‘zbek xalqining an’anaviy sport turlari, o‘yinlari, urf-odatlari va xalq
san'ati bolalarda tarixiy va madaniy merosni qadrlash tuyg‘usini shakllantiradi. Bu,
nafaqat bolalar uchun, balki butun jamiyat uchun muhim ahamiyatga ega.
Maktabgacha ta’limda milliy qadriyatlarni ishlatish, bolalarda nafaqat
jismoniy, balki axloqiy va ma'naviy jihatdan rivojlanishning mustahkam
poydevorini yaratadi. Milliy an’analar, o‘yinlar va sport turlari orqali bolalar o‘z
madaniyatini va tarixini o‘rganadilar, jismoniy faollikni oshiradilar, axloqiy va
ijtimoiy ko‘nikmalarni rivojlantiradilar. Bu, o‘z navbatida, ularda milliy
qadriyatlarga hurmat, ijtimoiy mas'uliyat va sog‘lom turmush tarzini shakllantiradi.
13

1.3. Milliy qadriyatlarning jismoniy tarbiya faoliyatiga ta’siri
Milliy qadriyatlarning jismoniy tarbiya faoliyatiga ta’siri bolalarning
sog‘lom va baquvvat bo‘lib ulg‘ayishida, ularning madaniyatini, an'analari va urf-
odatlarini hurmat qilishda muhim o‘rin tutadi. Jismoniy tarbiya faqat tananing
kuchini oshirish emas, balki milliy qadriyatlarni shakllantirishda ham katta rol
o‘ynaydi. Bolalar jismoniy mashqlar orqali milliy sport turlari va o‘yinlarga
qiziqish bilan qaraydilar, ularni o‘rganish va amaliyotga tadbiq etish orqali milliy
madaniyatni o‘z ichiga oladi.
Milliy sport o‘yinlarining jismoniy tarbiyadagi roli .
Milliy sport o‘yinlarining jismoniy tarbiyadagi roli bolalarning jismoniy
rivojlanishini, ma'naviy va axloqiy sifatlarini mustahkamlashda katta ahamiyatga
ega. O‘zbek xalqining an'analari, urf-odatlari va madaniyati bilan bog‘liq bo‘lgan
milliy sport o‘yinlari jismoniy tarbiya jarayoniga integratsiya qilinishi, bolalarga
sog‘lom turmush tarzini o‘rgatishda muhim vosita sifatida xizmat qiladi.
Milliy sport turlari, masalan, kurash, yengil atletika, tosh ko‘tarish, arqon
tortish va boshqa o‘yinlar bolalarda faqat jismoniy chidamlilikni emas, balki
ijtimoiy ko‘nikmalarni ham rivojlantiradi. Bu o‘yinlar orqali bolalar hamkorlikda
ishlashni, raqobatni halol tarzda yengishni, o‘zaro hurmatni, jamoaviy ishni
qadrlashni o‘rganadilar. Shu bilan birga, milliy sportlar bolalarga milliy madaniyat
va tarixga bo‘lgan hurmatni oshiradi, ular o‘z xalqining madaniy merosini
tushunib, qadrlashni o‘rganadilar.
Jismoniy tarbiya faoliyatida milliy sport o‘yinlari bolalarga ko‘p tomonlama
tarbiya beradi. Ular orqali bolalar o‘z tanasini boshqarishni, jismoniy faollikni
14

samarali tarzda amalga oshirishni o‘rganadilar. Bundan tashqari, milliy sportlar
bolalarga o‘ziga bo‘lgan ishonchni oshiradi va ularda ijobiy fikrlashni
rivojlantiradi. Milliy sport o‘yinlarining jismoniy tarbiyadagi roli shundaki, ular
bolalarni faqat jismoniy jihatdan rivojlantirish bilan birga, ularni axloqan to‘g‘ri,
ijtimoiy jihatdan mas'uliyatli va vatanparvar shaxslar sifatida tarbiyalaydi.
Shuningdek, milliy sport o‘yinlari jismoniy tarbiya jarayonida bolalar uchun
qulay va qiziqarli muhit yaratadi. Ular o‘z madaniyatiga xos bo‘lgan o‘yinlarni
o‘ynash orqali faol va quvnoq bo‘ladilar. Milliy sport turlarini o‘rgatish nafaqat
jismoniy mashqlarni bajarishda bolalarning motivatsiyasini oshiradi, balki ularning
ijodiy fikrlashini, mustaqil qarorlar qabul qilishini ham rivojlantiradi.
Shu tariqa, milliy sport o‘yinlarining jismoniy tarbiyadagi roli bolalarga
nafaqat jismoniy sog‘liqni ta'minlash, balki ularning ma'naviy va ijtimoiy
rivojlanishiga ham xizmat qiladi. Milliy sportlarni o‘rganish orqali bolalar o‘z
madaniyatini qadrlashni, sog‘lom raqobatni, mehnatsevarlikni va jamoaviy ruhni
rivojlantiradilar.
Milliy an'analarning jismoniy tarbiyada integratsiyasi .
Milliy an'analarning jismoniy tarbiyada integratsiyasi bolalar tarbiyasida,
ularning jismoniy va ma'naviy rivojlanishida muhim o‘rin tutadi. Jismoniy tarbiya
faqat tananing jismoniy sog‘ligini yaxshilash bilan cheklanmaydi, balki milliy
madaniyatni o‘rgatish va milliy qadriyatlarni jamiyatga singdirishda ham o‘z rolini
o‘ynaydi. Milliy an'analarning jismoniy tarbiya tizimiga kiritilishi, bolalarda
ijtimoiy axloqiy fazilatlar va sog‘lom turmush tarzini shakllantirishda muhim
ahamiyatga ega.
1. Milliy an'analarning jismoniy tarbiyada ta'siri . Milliy an'analarning
jismoniy tarbiyaga integratsiyasi bolalar o‘rtasida o‘z xalqining tarixini, urf-
odatlarini va qadriyatlarini o‘rganishni oshiradi. Milliy sport turlari, o‘yinlar va
boshqa faoliyatlar orqali bolalar o‘z millatining qadriyatlarini tushunib, ularni
hurmat qilishni o‘rganadilar. Misol uchun, o‘zbek xalqining kurash, ot sporti, tosh
ko‘tarish kabi an'analari bolalarda nafaqat jismoniy rivojlanishni, balki ma'naviy
va axloqiy sifatlarni ham rivojlantiradi. Ushbu sport faoliyatlari bolalar uchun
15

milliy madaniyatni o‘zlashtirishga yordam beradi, ularning milliy o‘zlikni
anglashiga xizmat qiladi.
2. Milliy o‘yinlar va sport turlarining jismoniy tarbiya darslarida
qo‘llanilishi . Jismoniy tarbiya darslarida milliy an'analarga asoslangan sport
turlarini o‘rgatish bolalarda o‘ziga bo‘lgan ishonchni oshiradi, jismoniy
chidamlilikni mustahkamlaydi va sog‘lom raqobatni rivojlantiradi. Milliy sport
turlarini o‘rgatish orqali bolalar o‘z milliy tarixini, madaniyatini yanada chuqurroq
tushunib, ularni o‘z hayotida qo‘llashni boshlaydilar. Masalan, kurash kabi milliy
sportni o‘rganish, bolalarni nafaqat jismoniy jihatdan rivojlantiradi, balki ular
o‘zaro hurmatni, adolatni va halollikni qadrlashni o‘rganadilar. Milliy sportlar
bolalarning ijtimoiy ko‘nikmalarini ham rivojlantiradi, chunki ularni o‘ynashda
do‘stlik, jamoaviy ruh va hamkorlik albatta zarur bo‘ladi.
3. Milliy qadriyatlarni targ‘ib qilish orqali ma'naviyatni oshirish . Milliy
an'analarning jismoniy tarbiya darslarida qo‘llanishi bolalarda ma'naviyatni
oshirishga yordam beradi. Jismoniy tarbiya faqat tanaviy kuchni oshirish bilan
cheklanmaydi, balki bolalarning ma'naviy dunyosini ham boyitadi. Milliy
qadriyatlarni, masalan, mehmondo‘stlik, halollik, vijdonlilikni targ‘ib qilish orqali,
bolalar axloqiy qadriyatlarni, jamoaviy mas'uliyatni, do‘stlikni o‘rganadilar. Milliy
an'analarga asoslangan mashg‘ulotlar, bolalarda o‘zlarining madaniy merosiga
bo‘lgan hurmatni oshiradi va ularni milliy iftixor tuyg‘usini rivojlantiradi.
4. Milliy an'analarning sog‘lom turmush tarzini shakllantirishdagi roli .
Milliy an'analarning jismoniy tarbiya faoliyatiga integratsiyasi bolalarda sog‘lom
turmush tarzini shakllantirishga yordam beradi. O‘zbek xalqining sog‘lom turmush
tarziga bo‘lgan an'analari, masalan, toza havo olish, tabiat bilan yaqin aloqada
bo‘lish, o‘rtacha jismoniy faoliyatni amalga oshirish bolalar uchun hayot tarzini
sog‘lomlashtirishga yordam beradi. Milliy qadriyatlar orqali bolalar, shuningdek,
o‘zlarining salomatliklariga e'tibor berishni, to‘g‘ri ovqatlanishni va jismoniy
mashqlarni amalga oshirishni o‘rganadilar.
5. Milliy an'analarning jismoniy tarbiya faoliyatidagi ijtimoiy ahamiyati .
Milliy an'analarning jismoniy tarbiya faoliyatida qo‘llanilishi ijtimoiy ahamiyatga
16

ega, chunki bu bolalarda o‘zaro hurmat, tenglik, adolat, do‘stlik kabi ijtimoiy
qadriyatlarni rivojlantiradi. Milliy o‘yinlar va sport turlari bolalarga yuksak
ijtimoiy ko‘nikmalarni o‘rgatadi, ularni bir-birini tushunishga, hurmat qilishga,
kelajakda jamiyatda faol va mas'uliyatli shaxslar bo‘lishga tayyorlaydi.
Milliy qadriyatlar orqali salomatlikni targ‘ib qilish .
Milliy qadriyatlar orqali salomatlikni targ‘ib qilish, milliy madaniyat, urf-
odatlar va an'analarga asoslangan sog‘lom turmush tarzini shakllantirishda katta rol
o‘ynaydi. Salomatlikni targ‘ib qilish faqat jismoniy faoliyatni rag‘batlantirish
emas, balki ma'naviy, axloqiy va ruhiy salomatlikni ham qamrab oladi. Milliy
qadriyatlar orqali salomatlikni targ‘ib qilish, jamiyatda sog‘lom hayot tarzini keng
tarqatishda muhim vosita hisoblanadi.
1. Milliy an'analarga asoslangan sog‘lom turmush tarzini targ‘ib qilish .
O‘zbek xalqining milliy an'analari, masalan, sog‘lom ovqatlanish, toza havoda sayr
qilish, mehnatni qadrlash va jismoniy faoliyatni muntazam ravishda amalga
oshirish salomatlikni mustahkamlashda muhim ahamiyatga ega. Milliy an'analarga
tayangan holda, bolalar va kattalar o‘z sog‘lig‘iga e'tibor berishni, jismoniy
faollikni kundalik hayotga kirita olishadi. Milliy ovqatlanish an'analari, masalan,
yangi va tabiiy mahsulotlardan tayyorlangan taomlar iste'mol qilish, turli foydali
ichimliklar ichish, ozuqaviy balansni saqlash – bularning barchasi salomatlikni
oshirishga xizmat qiladi.
2. Milliy sportlar orqali jismoniy salomatlikni mustahkamlash . Milliy sport
o‘yinlari, masalan, kurash, tosh ko‘tarish, arqon tortish va boshqa an'anaviy
jismoniy faoliyatlar, bolalarda jismoniy chidamlilikni, kuchni, tezlikni va
moslashuvchanlikni oshiradi. Bu turdagi mashg‘ulotlar orqali bolalar o‘z tanalarini
boshqarishni, jismoniy faollikni qanday qilib samarali bajarishni o‘rganadilar.
Milliy sport o‘yinlarining ko‘rsatilgan afzalliklari faqat jismoniy salomatlikni
oshirishga yordam bermaydi, balki ruhiy va ijtimoiy salomatlikni ham qo‘llab-
quvvatlaydi. Milliy sportlar bolalarni faol va sog‘lom yashash tarziga undaydi.
3. Milliy qadriyatlar asosida ruhiy va ma'naviy salomatlikni rivojlantirish .
Milliy qadriyatlar orqali salomatlikni targ‘ib qilish faqat jismoniy jihatni emas,
17

balki ruhiy va ma'naviy salomatlikni ham o‘z ichiga oladi. O‘zbek xalqining
an'anaviy qadriyatlari, masalan, mehmondo‘stlik, oila qadri, vatanparvarlik,
halollik kabi tushunchalar bolalarda ruhiy va axloqiy salomatlikni rivojlantiradi.
O‘zini hurmat qilish, boshqalarni hurmat qilish, ijtimoiy mas'uliyatni his qilish va
to‘g‘ri qarorlar qabul qilish – bularning barchasi ma'naviy salomatlikni
mustahkamlashda yordam beradi.
4. Salomatlikka ijobiy ta'sir qiluvchi milliy o‘yinlar va urf-odatlar. Milliy
o‘yinlar va urf-odatlar orqali bolalar o‘z madaniy merosini o‘rganadilar va sog‘lom
turmush tarzini tan oladilar. Misol uchun, o‘rtoq, o‘yinlar va raqslar orqali bolalar
nafaqat jismoniy faollikka undaladi, balki o‘zaro do‘stlikni, hamjihatlikni, va oila
a'zolariga bo‘lgan hurmatni rivojlantiradilar. Bunday ijtimoiy va jismoniy
faoliyatlar orqali sog‘lom turmush tarzini targ‘ib qilish bolalarga ham, kattalarga
ham ijobiy ta'sir ko‘rsatadi.
5. Milliy qadriyatlar va tabiat bilan aloqalar . Milliy qadriyatlar orqali tabiat
bilan bo‘lgan aloqani ham targ‘ib qilish mumkin. O‘zbek xalqining tabiatga
bo‘lgan hurmati, masalan, suv resurslarini tejash, ekologik tozalikka e'tibor berish,
o‘simlik va hayvonot dunyosiga hurmat – bularning barchasi salomatlikni targ‘ib
qilishga xizmat qiladi. Tabiat bilan bo‘lgan aloqalar orqali bolalar tabiatni sevishni,
ularni asrab-avaylashni o‘rganadilar, bu esa nafaqat jismoniy, balki ma'naviy
salomatlikka ham foyda keltiradi.
Milliy qadriyatlarning jismoniy tarbiya darslariga ta'siri .
Maktabgacha ta'lim muassasalarida jismoniy tarbiya darslarida milliy
qadriyatlarni o‘rgatish, bolalarda milliy iftixor tuyg‘usini rivojlantiradi. Milliy
qadriyatlar bilan bog‘liq bo‘lgan sport o‘yinlari va faoliyatlar bolalarni o‘z
o‘lkasining tarixi, madaniyati va urf-odatlarini yaxshi bilishga undaydi. Misol
uchun, bolalar kurash, ot sporti kabi milliy sport turlarini o‘rganish orqali, o‘zlari
kabi avlodlar tarixi bilan bog‘lanib, o‘z o‘lkalarining yuksalishiga hissa qo‘shishni
o‘rganadilar.
Milliy qadriyatlar va jismoniy tarbiya o‘rtasidagi ma'naviy bog‘lanish .
18

Milliy qadriyatlar jismoniy tarbiya faoliyatida bolalarga an'analarga
sodiqlikni o‘rgatishda yordam beradi. Jismoniy mashqlar va sport o‘yinlarining
milliy jihatlari bolalarda hayotga ijobiy qarash, ma'naviyatni yuqori tutish va
mehnatsevarlikni rivojlantirishda muhim rol o‘ynaydi. Jismoniy tarbiya orqali
milliy qadriyatlarni o‘rganish, bolalarni faqat tanaviy jihatdan rivojlantirmay, balki
ularning axloqiy va ma'naviy rivojlanishiga ham xizmat qiladi.
1.4. Milliy qadriyatlarni amaliyotga kiritishning metodik usullari
Milliy qadriyatlarni ta'lim jarayoniga muvaffaqiyatli kiritish, ularning
bolalar tarbiyasidagi rolini oshirishda, metodik yondoshuvlar katta ahamiyatga ega.
Milliy qadriyatlarni amaliyotga kiritishning metodik usullari, o‘quvchilarda milliy
ongni shakllantirish, sog‘lom turmush tarzini targ‘ib qilish va o‘z millatiga bo‘lgan
hurmatni oshirishda muhim omil hisoblanadi.
1. Milliy an'analarga asoslangan o‘quv metodlari . Milliy qadriyatlarni
ta'lim jarayoniga kiritishda birinchi navbatda, o‘qituvchilar milliy an'analarni
o‘rgatishda an'anaviy o‘quv metodlaridan foydalanishlari kerak. Bu metodlar
o‘quvchilarni milliy urf-odatlar bilan tanishtirish, ularga xalqning qadriyatlarini,
sport o‘yinlarini va mehnat an'alarini o‘rgatishdan iborat bo‘ladi. Masalan, xalq
o‘yinlari, musiqa va raqslar orqali milliy qadriyatlarni targ‘ib qilish, bolalarga
jismoniy faollikni o‘rgatish va ular bilan birga milliy urf-odatlarni sinfda
muhokama qilish metodik usullar sifatida ishlatiladi.
2. Interfaol metodlar va o‘yinlarni qo‘llash . Milliy qadriyatlarni
amaliyotga kiritishda interfaol metodlar va o‘yinlardan foydalanish samarali
hisoblanadi. Bolalar bilan turli milliy o‘yinlar o‘ynash, shu jumladan jismoniy
tarbiya mashg‘ulotlarini milliy an'analar bilan birlashtirish, ularning jismoniy va
ruhiy holatini yaxshilashga yordam beradi. Bu jarayon o‘quvchilarga nafaqat
jismoniy faollikni, balki milliy qadriyatlarni o‘rganish va ularga hurmat bilan
yondashishni ham o‘rgatadi. Interfaol metodlar yordamida o‘quvchilar milliy
qadriyatlarni o‘rganibgina qolmay, balki amaliy mashg‘ulotlar orqali bu
qadriyatlarni o‘z hayotlarida qo‘llashni o‘rganadilar.
19

3. Muzeylar, tabiat va madaniyat markazlariga ekskursiyalar tashkil
etish . Milliy qadriyatlarni amaliyotga kiritishda o‘quvchilarni tabiatga, milliy
muzeylar va madaniyat markazlariga ekskursiyaga olib borish ham metodik usul
sifatida samarali bo‘ladi. Bu kabi ekskursiyalar o‘quvchilarga xalqning tarixiy
yodgorliklari, urf-odatlari va milliy qadriyatlarini o‘z ko‘zlari bilan ko‘rish
imkonini beradi. O‘quvchilar bu ekskursiyalar orqali milliy madaniyatni yanada
yaxshiroq tushunib, uni o‘z hayotlarida qo‘llashni o‘rganadilar.
4. Ota-onalar va jamiyat bilan hamkorlik . Milliy qadriyatlarni amaliyotga
kiritishda ota-onalar va jamiyat bilan hamkorlik qilish zarur. Ota-onalar o‘z
farzandlariga milliy qadriyatlarni o‘rgatishning eng yaxshi manbai hisoblanadi.
O‘qituvchilar ota-onalar bilan hamkorlikda milliy qadriyatlarni tarqatish, ularni
tarbiya jarayoniga jalb qilish va umumiy faoliyatlar o‘tkazish orqali ta'lim
jarayonini boyitishlari mumkin. Bunday hamkorliklar milliy qadriyatlarning
amaliyotga kiritilishini yanada samarali qiladi.
5. Talabalarni amaliy faoliyatga jalb etish . Milliy qadriyatlarni
amaliyotga kiritishning yana bir usuli, talabalarni bevosita amaliy faoliyatga jalb
etishdir. Bu faoliyatlar xalq hunarmandchiligi, milliy taomlar tayyorlash, xalq
san'ati va qo‘lyozmalarini yaratishda qatnashish kabi faoliyatlarni o‘z ichiga oladi.
Bunday faoliyatlar orqali talabalar milliy qadriyatlarni nafaqat o‘rganadilar, balki
ular bilan bevosita amaliy muloqotda bo‘ladilar. Shuningdek, milliy sport turlari,
raqslar va musiqa vositalaridan foydalanish orqali ham o‘quvchilarni amaliy
faoliyatga jalb etish mumkin.
6. Musiqa va adabiyot orqali milliy qadriyatlarni o‘rgatish . Musiqa va
adabiyot milliy qadriyatlarni o‘rgatishda samarali metodik vositalar sifatida xizmat
qiladi. Milliy qo‘shiqlar, nağmalar va adabiyot asarlari orqali o‘quvchilar milliy
qadriyatlarni o‘rganadilar. Bu metodni qo‘llash, bolalarga milliy madaniyatni
anglash va qadrlashga yordam beradi, ularni ijtimoiy va ma'naviy jihatdan
rivojlantiradi.
Milliy qadriyatlarni amaliyotga kiritish metodik usullari ta'lim tizimida
milliy ongni shakllantirish, salomatlikni targ‘ib qilish va jismoniy faoliyatni
20

oshirishda katta ahamiyatga ega. O‘quvchilarga milliy qadriyatlarni o‘rgatish,
ularni amaliyotga kiritish va kundalik hayotga tatbiq qilish orqali, ularning
ma'naviy va jismoniy salomatligini mustahkamlash mumkin. Bunda turli metodik
usullarni, jumladan interfaol o‘yinlar, ekskursiyalar, ota-onalar bilan hamkorlik,
amaliy faoliyatlar va madaniyatni o‘rganish kabi usullarni qo‘llash zarur.
II-BOB. MAKTABGACHA TA’LIMDA MILLIY
QADRIYATLARDAN FOYDALANISHNING AMALIY ASPEKTLARI
2.1. Maktabgacha ta’lim muassasalarida milliy qadriyatlarni amalga
oshirish tajribasi
Maktabgacha ta’lim muassasalarida milliy qadriyatlarni amalga oshirish,
bolalarning ma'naviy va jismoniy tarbiyasida muhim ahamiyatga ega. Milliy
qadriyatlar, o‘z navbatida, bolalarga o‘z xalqining madaniyatini, urf-odatlarini va
an'analari haqida ma'lumot berish bilan birga, ularda milliy o‘zlikni anglash,
hurmat va sevgini shakllantiradi. Maktabgacha ta’lim muassasalarida milliy
qadriyatlarni muvaffaqiyatli amalga oshirish tajribasi turli usullar, metodlar va
faoliyatlar orqali amalga oshirilmoqda. Quyida ba'zi samarali tajribalar va
yondoshuvlar keltirilgan:
Milliy an’analarga asoslangan o‘quv rejalarining joriy etilishi .
Milliy an’analarga asoslangan o‘quv rejalarining joriy etilishi maktabgacha
ta’lim muassasalarida bolalarning ma'naviy va jismoniy rivojlanishiga katta hissa
qo‘shadi. O‘quv rejalariga milliy an'analarga asoslangan mavzularni kiritish, ta'lim
jarayonida milliy madaniyatni, urf-odatlarni va qadriyatlarni o‘rgatishga yordam
beradi. Bu o‘quv rejalarida milliy sport o‘yinlari, xalq qo‘shiqlari, milliy raqslar,
hunarmandchilik va boshqa madaniy tadbirlarni o‘rgatish, bolalar uchun o‘z
millatini anglash va hurmat qilish muhimdir.
Milliy an'analarga asoslangan o‘quv rejalarining joriy etilishi, bolalarga
nafaqat o‘quv maqsadlarini amalga oshirishda yordam beradi, balki ular
o‘zlarining tarixiy va madaniy merosini tushunishga, qadriyatlarni hurmat qilishga,
21

o‘zligini anglashga o‘rgatadi. O‘quv rejalarida milliy elementlarni kiritish,
bolalarning jismoniy tarbiyasiga, aqliy va ma'naviy rivojlanishiga samarali ta’sir
ko‘rsatadi.
Milliy an'analarga asoslangan o‘quv rejalarining joriy etilishi orqali, bolalar
milliy o‘yinlar, qo‘shiqlar, xalq raqslarida ishtirok etish orqali o‘zlarining madaniy
ongini rivojlantiradilar. Bu yondoshuv nafaqat milliy qadriyatlarni saqlashga, balki
bolalar orasida jamiyatga oid umumiy qadriyatlarni ham shakllantiradi. Shu bilan
birga, o‘quv rejalaridagi milliy elementlar bolalarga xalq amaliy san'ati,
hunarmandchilik va boshqa madaniy tadbirlar orqali tasavvur qilish imkoniyatini
yaratadi. Bu esa, o‘z navbatida, maktabgacha ta’lim muassasalarida milliy
qadriyatlarni rivojlantirishga katta hissa qo‘shadi.
Milliy sport o‘yinlari va jismoniy faollikni oshirish .
Milliy sport o‘yinlari va jismoniy faollikni oshirish bolalar uchun jismoniy
tarbiya va sog‘lom turmush tarzini shakllantirishda muhim o‘rin tutadi. Milliy
sport o‘yinlari, o‘zining tarixi va madaniyati bilan, bolalarga nafaqat jismoniy
faollikni rivojlantirish imkoniyatini, balki o‘z xalqining qadriyatlarini o‘rganish va
hurmat qilishni ham ta'minlaydi. Bu o‘yinlar bolalarga jamiyatda bir-biriga hurmat
va hamkorlikni rivojlantirish, rahbarlik va jamoaviy ish ko‘nikmalarini
shakllantirish imkoniyatini beradi. Milliy sport o‘yinlarining jismoniy faollikni
oshirishda asosiy foydasi shundaki, ular bolalarga nafaqat musobaqalarda ishtirok
etishni, balki tanani boshqarishni, energiyani to‘g‘ri taqsimlashni va tana
salomatligini saqlashni o‘rgatadi. Milliy o‘yinlar ko‘pincha bir vaqtning o‘zida
jismoniy, aqliy va hissiy qobiliyatlarni talab qiladi, bu esa bolalarning umumiy
rivojlanishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
Masalan, “kurash” kabi milliy o‘yinlar bolalarga kurashish va qat'iyatlilikni
o‘rgatadi, “tug'ri o‘ynash” o‘yini esa o‘yin vaqtida qo‘llaniladigan jismoniy
mashqlar orqali bolalarning chidamliligini oshiradi. Bunday o‘yinlar bolalarni
jismoniy jihatdan mustahkamlashtiradi, ularning harakat qobiliyatlarini
rivojlantiradi va ruhiy o‘yg‘unlikni oshiradi.
22

Shuningdek, milliy sport o‘yinlari bolalarni ijtimoiy integratsiya qilishda
ham muhim rol o‘ynaydi. Bolalar o‘yinlarda bir-biriga yordam berish, jamoaviy
maqsadlarga erishish, adolat va tenglikni ta'minlash kabi muhim ijtimoiy
qadriyatlarni o‘rganadilar. Bu yondoshuv, nafaqat bolalar uchun jismoniy
rivojlanishni, balki axloqiy va ma'naviy rivojlanishni ham ta'minlaydi.
Milliy sport o‘yinlari, shuningdek, jismoniy faollikni oshirishda keng
tarqalgan, qulay va arzon vositalar sifatida maktabgacha ta’lim muassasalarida
qo‘llaniladi. Bu o‘yinlar bolalar uchun o‘rganish, o‘ynash va rivojlanishning
qiziqarli va samarali shakli bo‘ladi.
Bolalarga milliy hunarmandchilikni o‘rgatish
Bolalarga milliy hunarmandchilikni o‘rgatish, ularning ma'naviy
rivojlanishiga, ijodiy qobiliyatlarini oshirishga va milliy qadriyatlarni anglashga
yordam beradi. Milliy hunarmandchilikni o‘rgatish, bolalarga o‘z xalqining
madaniy merosini saqlash va uni kelajak avlodlarga yetkazish imkonini yaratadi.
Bu jarayonda bolalar nafaqat qo‘l mehnati va ijodiy ishlarga qiziqishni
rivojlantiradilar, balki o‘zlarining kelajakdagi hunarmandchilik faoliyatiga ham
tayyorlanadilar.
Milliy hunarmandchilikni o‘rgatish orqali bolalarga xalq san'ati va
madaniyatining o‘zgacha shakllarini, an'analarini o‘rganish imkoniyati yaratish
mumkin. Masalan, uy-joy bezatish, korgazmalar, tasviriy san'at, keramika, xalq
gilam to‘qish kabi hunarmandchilik turlari bolalarga qulay usulda o‘rgatiladi. Bu
faoliyatlar orqali bolalar o‘zlarining ijodiy imkoniyatlarini rivojlantiradilar va
ularning estetik didi shakllanadi. Milliy hunarmandchilikni o‘rgatish orqali bolalar
o‘z xalqining tarixiy merosiga hurmatni oshiradilar. Bu, o‘z navbatida, ularda
milliy faxr va gurur tuyg‘ularini rivojlantiradi. Hunarmandchilik bolalarga ishlab
chiqarish jarayonining muhimi va samarali usullarini o‘rgatadi, shuningdek, qo‘l
mehnatiga qiziqish uyg‘otadi.
Milliy hunarmandchilik bolalar uchun o‘yin va o‘rganishning ajoyib shakli
bo‘lib, ularni amaliy faoliyatga jalb qiladi. Shu bilan birga, bu faoliyat bolalar
uchun o‘zaro muloqot, jamoaviy ish va ijtimoiy qadriyatlarni o‘rgatishga yordam
23

beradi. O‘rgatilgan hunarmandchilikni amaliyotda qo‘llash, bolalarga o‘zlarining
yutuqlarini ko‘rish imkonini yaratadi va bu ularda o‘zi va boshqalar oldida
mas'uliyat hissini rivojlantiradi.
Milliy taomlarni tayyorlash va sog‘lom turmush tarzini targ‘ib qilish .
Maktabgacha ta’lim muassasalarida milliy taomlarni tayyorlash faoliyatlari
orqali ham milliy qadriyatlar o‘rgatilmoqda. Bolalar milliy taomlarni tayyorlashda
ishtirok etish, nafaqat ularni milliy an'analarga o‘rgatadi, balki sog‘lom turmush
tarzini shakllantiradi. Shu bilan birga, taom tayyorlashda o‘qituvchilar bolalarga
sog‘lom ovqatlanish va gigiyena qoidalarini o‘rgatadilar. Bu yondoshuv bolalar
uchun nafaqat madaniy qadriyatlarni, balki salomatlikni ham saqlashga qaratilgan
muhim tajribadir.
Madaniy va ma'naviy tadbirlar o‘tkazish .
Milliy qadriyatlarni amalga oshirishda madaniy va ma'naviy tadbirlar katta
rol o‘ynaydi. Masalan, milliy bayramlar, an'anaviy marosimlar, etnografik kechalar
va boshqa madaniy tadbirlar o‘tkazish bolalarga o‘z xalqining tarixiy va madaniy
merosini tushunishga yordam beradi. Shu tarzda, maktabgacha ta’lim muassasalari
o‘quvchilarda milliy an'analar va qadriyatlarni namoyish etish orqali ularda milliy
ongni shakllantiradi.
Ota-onalar va jamiyat bilan hamkorlik .
Milliy qadriyatlarni amalga oshirishda ota-onalar va jamiyat bilan hamkorlik
qilish muhim ahamiyatga ega. Maktabgacha ta’lim muassasalarida ota-onalar bilan
o‘tkaziladigan yig‘ilishlar, tadbirlar va seminarlar orqali milliy qadriyatlar
o‘rgatiladi. Ota-onalar o‘z farzandlariga milliy qadriyatlarni targ‘ib qilishda
o‘qituvchilarning yordami bilan faol ishtirok etadilar. Shuningdek, ota-onalar bilan
hamkorlikda bolalarga milliy o‘yinlar, taomlar va boshqa qadriyatlarni o‘rgatish,
ta'lim jarayonining samaradorligini oshiradi.
Innovatsion yondoshuvlar va texnologiyalarni qo‘llash .
Maktabgacha ta’lim muassasalarida milliy qadriyatlarni amalga oshirishda
innovatsion pedagogik texnologiyalar va interfaol metodlardan foydalanish
o‘zining ijobiy natijalarini ko‘rsatmoqda. Milliy an'analarni o‘rgatishda
24

multimediya vositalari, videomateriallar, interaktiv ta'lim platformalari va boshqa
texnologiyalarni qo‘llash bolalar uchun yangi imkoniyatlar yaratadi va milliy
qadriyatlarni o‘rganishni yanada qiziqarli qiladi.
2.2. Milliy qadriyatlarga asoslangan jismoniy tarbiya metodikasi
Milliy qadriyatlarga asoslangan jismoniy tarbiya metodikasi, bolalarga
nafaqat jismoniy faollikni oshirish, balki ularning milliy madaniyatini, urf-
odatlarini va qadriyatlarini o‘rgatishga ham yordam beradi. Bunday metodika,
bolalarga o‘z millatining sport an'analari, o‘yinlari va jismoniy mashqlarini
o‘rgatishda, ta'lim jarayonini yanada qiziqarli va samarali qiladi. Quyida milliy
qadriyatlarga asoslangan jismoniy tarbiya metodikalariga bir nechta misollar
keltirilgan:
Milliy sport o‘yinlari . Milliy sport o‘yinlari bolalar jismoniy rivojlanishida
muhim rol o‘ynaydi. Ular nafaqat musobaqa va sportda qatnashish, balki o‘z
millatining qadriyatlarini hurmat qilishni ham o‘rgatadi. Milliy o‘yinlar jismoniy
mashqlarni, moslashuvchanlikni va chidamlilikni rivojlantiradi.
 Kurash - O‘zbekistonning milliy sport turlaridan biri bo‘lib, bu o‘yin
bolalarga kuchli, chidamli va sabrli bo‘lishni o‘rgatadi. Jismoniy tarbiya darslarida
kurash texnikalari, o‘yinlar va mashqlarni kiritish orqali bolalar o‘zlarini jismoniy
jihatdan tarbiyalaydi.
 Tug'ri o‘ynash - Bu o‘yin bolalarning moslashuvchanligini, tezligini va
jamoaviy ishlash ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
25

Milliy raqslar va qo‘shiqlar . Milliy raqslar va qo‘shiqlarni o‘rgatish
bolalar uchun jismoniy faollikni oshirishning ajoyib usulidir. Raqslar bolalar
muskulaturasi va koordinatsiyasini yaxshilashda yordam beradi. Qo‘shiqlar esa
bolalarga an'anaviy musiqa va ma'naviyatni o‘rgatadi.
 Lazgi raqsi - Bu raqsni o‘rgatish orqali bolalarga nafaqat musiqa va
san'atni, balki milliy an'analarga bo‘lgan hurmatni ham o‘rgatish mumkin. Lazgi
raqsi jismoniy faollikni oshirib, tanani nazorat qilish va moslashuvchanlikni
rivojlantiradi.
Milliy jismoniy mashqlar. Milliy qadriyatlarga asoslangan jismoniy tarbiya
metodikasida milliy mashqlarni kiritish bolalarning jismoniy salomatligini
yaxshilashda muhimdir. Bu mashqlar ko‘pincha xalq an'analari, yurish usullari,
sog‘lom turmush tarzini saqlashga qaratilgan bo‘ladi.
 Kamon otish - O‘zbek milliy sport turlaridan biri bo‘lib, bu mashq
bolalar ko‘z koordinatsiyasini, qo‘l va ko‘z motoriikasini rivojlantirishga yordam
beradi. Bu o‘yin yordamida bolalar tezkorlik, aniqlik va moslashuvchanlikni
o‘rganadilar.
O‘zbek xalqining milliy sport mashqlari . O‘zbek xalqining an'anaviy sport
mashqlari, bolalarga jismoniy tarbiya bilan birga, ularga milliy merosni
o‘rgatishning samarali usulidir. Bu mashqlar bolalar uchun nafaqat jismoniy
tarbiya, balki ijtimoiy va ma'naviy tarbiya hamdir.
 Arqon tortish - Bu sport turi jismoniy kuchni, chidamlilikni va
jamoaviy ishni rivojlantiradi. Maktabgacha ta'lim muassasalarida arqon tortishni
o‘rgatish orqali bolalar jismoniy faollikni oshirib, bir-biriga yordam berish,
hamkorlik qilishni o‘rganadilar.
Tabiat bilan shug‘ullanish. Milliy qadriyatlarga asoslangan jismoniy
tarbiya metodikasi tabiiy sharoitda o‘tkaziladigan mashqlarni ham o‘z ichiga oladi.
Bu bolalarni tabiatni sevishga, u bilan yaqin aloqada bo‘lishga o‘rgatadi. Tabiat
bilan shug‘ullanish bolalar sog‘lom turmush tarzini shakllantirishga yordam
beradi.
26

 Piyoda yurish - Bu faoliyat nafaqat jismoniy faollikni oshiradi, balki
tabiat bilan bog‘lanish hissini rivojlantiradi. Bolalar tabiatda piyoda yurish orqali
tana salomatligini yaxshilashadi va uni saqlashni o‘rganadilar.
Milliy qadriyatlarga asoslangan jismoniy tarbiya metodikasi bolalarga
jismoniy faollikni rivojlantirishdan tashqari, ularga milliy an'analarga bo‘lgan
hurmatni o‘rgatadi, o‘z xalqining madaniy merosini anglashga yordam beradi.
Milliy sport o‘yinlari, raqslar, qo‘shiqlar va tabiiy faoliyatlarni jismoniy tarbiya
darslariga kiritish, bolalarning nafaqat jismoniy, balki ma'naviy rivojlanishiga ham
xizmat qiladi.
2.3.Milliy qadriyatlarni tarbiyaviy jarayonlarda qo‘llashning ijtimoiy-
psixologik asoslari
Milliy qadriyatlarni tarbiyaviy jarayonlarda qo‘llashning ijtimoiy-psixologik
asoslari bolalarning shaxsiy rivojlanishida, ularning jamiyatga moslashishida va
o‘z millatiga bo‘lgan hurmatini shakllantirishda muhim ahamiyatga ega. Milliy
qadriyatlar bolalarga nafaqat jismoniy, balki ma'naviy va ijtimoiy rivojlanishga
ham xizmat qiladi. Ushbu jarayonda ijtimoiy-psixologik asoslar quyidagi jihatlarni
o‘z ichiga oladi:
Milliy qadriyatlarning identifikatsiya va jamiyatga moslashishdagi roli .
Milliy qadriyatlar bolalarning shaxsiy identifikatsiyasini shakllantiradi. O‘z
millatini anglash, uning tarixiy va madaniy qadriyatlariga hurmat bilan qarash,
bolalarga jamiyatda o‘z o‘rnini topishda yordam beradi. Bolalar o‘z xalqining urf-
odatlari, urf- an'analari, til va madaniyatiga chuqur hurmat bilan yondashsalar,
ularning shaxsiyati va psixologik rivojlanishi mustahkam bo‘ladi. Psixologik
jihatdan, milliy qadriyatlarni bolalarga o‘rgatish, ularda milliy xotirani va o‘z
27

xalqiga bo‘lgan g‘ururni rivojlantiradi. Bu bolalarga mustahkam psixologik asos
yaratadi va ularning jamiyatda o‘z o‘rnini topishiga yordam beradi.
Tarbiyaviy jarayonda milliy qadriyatlarning psixologik ta'siri . Milliy
qadriyatlarni tarbiyaviy jarayonda qo‘llash, bolalarning psixologik rivojlanishida
katta ahamiyatga ega. Bolalar milliy qadriyatlar orqali o‘zini hurmat qilishni,
boshqa odamlar bilan ijtimoiy aloqalarni o‘rnatishni o‘rganadilar. Milliy
qadriyatlar bolalarda ijtimoiy mas'uliyat hissini rivojlantiradi, ular o‘zgalarga
yordam berish, yaxshi munosabatda bo‘lish va jamoada ishlashni o‘rganadilar.
Milliy qadriyatlar orqali bolalarga ota-onalar va o‘qituvchilar tomonidan tarbiya
berilganda, bu qadriyatlar bolalar tomonidan ichki motivatsiya sifatida qabul
qilinadi. Psixologik nuqtai nazardan, milliy qadriyatlarni o‘rganish va ularga amal
qilish bolalarda o‘zini anglash, o‘zini qadrlash, ijtimoiy o‘zgarishlarga moslashish
hissini rivojlantiradi.
Milliy qadriyatlar va ijtimoiy-psixologik sog‘lomlik . Milliy qadriyatlarni
tarbiyaviy jarayonda qo‘llash, bolalarning ijtimoiy-psixologik sog‘lomligini
saqlashga yordam beradi. Milliy qadriyatlar orqali bolalar salbiy psixologik
omillar, masalan, stress, jamiyatda noto‘g‘ri qarorlar qabul qilish va ijtimoiy
aloqalardagi muammolarni bartaraf etishda yordam beruvchi psixologik
ko‘nikmalarni o‘zlashtiradilar. Milliy qadriyatlar, masalan, oila qadriyatlari,
mehmondo‘stlik, yordam berish va o‘zaro hurmatni rivojlantirish, bolalarda
stressni kamaytirishga va psixologik barqarorlikni ta'minlashga yordam beradi.
Shu bilan birga, ijtimoiy aloqalar va o‘zaro munosabatlarda o‘zini yaxshi tutish,
ijtimoiy yordamni qabul qilish va berishda muhim rol o‘ynaydi.
Milliy qadriyatlarni tarbiyaviy jarayonda qo‘llash va bolalarning
emotsional rivojlanishi . Milliy qadriyatlarni tarbiyaviy jarayonda qo‘llash bolalar
emotsional rivojlanishiga ijobiy ta'sir ko‘rsatadi. Milliy qadriyatlarni o‘rgatish
bolalar uchun emotsional xavfsizlik yaratadi, chunki ular o‘z xalqining urf-odatlari
va an'analariga amal qilishni o‘rganadilar. Bu ularning emotsional holatini
barqarorlashtiradi va o‘zaro muloqotda o‘zini ishonchli his qilishiga yordam
beradi. Emotsional rivojlanishning muhim jihati, bolalar milliy qadriyatlarni
28

o‘rganish orqali, o‘zlarini o‘z xalqining bir qismi sifatida his qilishlari va ularning
madaniy merosini davom ettirish mas'uliyatini his qilishlari hisoblanadi. Bu, o‘z
navbatida, bolalarda emotsional barqarorlikni va ijtimoiy xavfsizlikni ta'minlaydi.
Milliy qadriyatlarning shaxsiy va ijtimoiy taraqqiyotdagi roli . Milliy
qadriyatlar bolalar shaxsiyatining rivojlanishiga ta'sir ko‘rsatib, ularning ijtimoiy
tajribasini kengaytiradi. Milliy qadriyatlarni o‘rgatish bolalarga nafaqat jamiyatda
o‘z o‘rnini topish, balki o‘z shaxsiy jihatlarida ham ijtimoiy mas'uliyat va etika
mezonlariga muvofiq yashashni o‘rgatadi. Bu, bolalar tarbiyasida ijtimoiy-
psixologik asoslarni mustahkamlashga xizmat qiladi. Milliy qadriyatlar orqali
bolalar do‘stlik, hamkorlik, mehnatsevarlik, va o‘zaro hurmatni o‘rganadilar. Bu
ijtimoiy jihatdan ularga sog‘lom va muvaffaqiyatli yashashga yordam beradi.
Milliy qadriyatlarni tarbiyaviy jarayonlarda qo‘llashning ijtimoiy-psixologik
asoslari, bolalar shaxsiy va ijtimoiy rivojlanishini, ularning psixologik holatini va
jamiyatga moslashishini yaxshilashga qaratilgan. Milliy qadriyatlar bolalarda o‘z
xalqining madaniy merosiga bo‘lgan hurmatni, ijtimoiy mas'uliyatni va emotsional
barqarorlikni rivojlantiradi.
2.4. Maktabgacha ta’limda milliy qadriyatlar asosida sog‘lom turmush
tarzini rivojlantirish
Maktabgacha ta’limda milliy qadriyatlar asosida sog‘lom turmush tarzini
rivojlantirish, bolalarning jismoniy, ruhiy va ijtimoiy rivojlanishini ta'minlashda
muhim rol o'ynaydi. Bu jarayon milliy an'ana va qadriyatlarni ta'lim tizimiga
qo'shish orqali, ularning salomatlik va ijtimoiy-hayotiy ko'nikmalarini
shakllantirishga yordam beradi. Sog‘lom turmush tarzini rivojlantirish, avvalo,
bolalarni sog'lom turmush tarziga bo'lgan ehtiyojni anglash va uni kundalik
hayotga kiritish jarayonidir.
Milliy qadriyatlar va sog‘lom turmush tarzi o‘rtasidagi bog‘lanish .
Milliy qadriyatlar, har bir xalqning tarixiy, madaniy va axloqiy asoslarini o‘z
ichiga oladi. Maktabgacha ta’limda milliy qadriyatlar asosida sog‘lom turmush
tarzini rivojlantirish, ayniqsa, bolalarda milliy salomatlikka oid urf-odatlar, to‘g‘ri
ovqatlanish, jismoniy faollik, tabiat bilan bog‘liq an’analar va diniy ko‘rsatmalarni
29

o‘rgatish orqali amalga oshiriladi. Masalan, o‘zbek xalqining qadimiy sog‘lom
turmush tarziga oid urf-odatlari, toza havoda ko‘proq vaqt o‘tkazish, tabiiy
mahsulotlarni iste’mol qilish, milliy raqslar, sport o‘yinlari va boshqa jismoniy
faoliyatlar sog‘lom turmush tarzini rivojlantirishda o‘ta muhimdir.
Jismoniy faoliyat va milliy sport o‘yinlari . Milliy sport o‘yinlari va turli
jismoniy faoliyatlar bolalarda jismoniy va ruhiy salomatlikni saqlashga yordam
beradi. Maktabgacha ta’lim muassasalarida milliy sport o‘yinlari (masalan,
"kurash", "tog‘-tosh", "kamon otish")ni o‘rgatish orqali bolalar nafaqat jismoniy
rivojlanadi, balki o‘z xalqining sport an'analari va qadriyatlariga hurmatni
shakllantiradilar. Jismoniy tarbiya va milliy an'analarga asoslangan faoliyat
bolalarga sog‘lom turmush tarzini tanitadi, ularning umumiy salomatlikni
saqlashga qaratilgan ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
To‘g‘ri ovqatlanish va milliy taomlar . Milliy taomlar orqali bolalarga
sog‘lom ovqatlanishning asoslari o‘rgatiladi. O‘zbek xalqining milliy taomlari,
ularning tarkibi va foydaliligi bolalarga ko‘rsatilganida, ular sog‘lom ovqatlanish
madaniyatini rivojlantiradilar. Milliy qadriyatlarga asoslangan sog‘lom turmush
tarzini o‘rgatishda tabiiy va organik mahsulotlardan foydalanishga urg‘u beriladi.
Shu bilan birga, milliy taomlar va salomatlikka ta'siri bolalarda o‘zbek xalqining
an'analari va to‘g‘ri ovqatlanishning muhimligini anglashga yordam beradi.
Toza va sog‘lom yashash muhiti . Milliy qadriyatlar, tabiiy boyliklardan
foydalanish va atrof-muhitni asrashni o‘rgatish orqali bolalarda sog‘lom yashash
muhiti yaratish uchun muhim ahamiyatga ega. O‘zbek xalqining an'analarida tabiiy
resurslardan samarali foydalanish, atrof-muhitni asrash va ekologik muvozanatni
ta'minlash qadriyatlari mavjud. Maktabgacha ta'limda bu qadriyatlar bolalarda toza
va sog‘lom yashash muhiti yaratishning asoslarini o‘rgatishda qo‘llaniladi.
Sog‘lom psixologik holat va milliy qadriyatlar . Milliy qadriyatlar sog‘lom
psixologik holatni rivojlantirishga ham yordam beradi. Maktabgacha ta’lim
muassasalarida milliy qadriyatlar orqali bolalarga o‘z-o‘zini anglash, o‘zini hurmat
qilish, mehnatsevarlik va o‘zaro hurmat kabi psixologik ko‘nikmalarni o‘rgatish
bolalarning ijtimoiy va psixologik rivojlanishini ta'minlaydi. Bolalar milliy
30

qadriyatlar orqali o‘z xalqining axloqiy va madaniy qadriyatlariga amal qilishni
o‘rganadilar, bu esa ularning psixologik barqarorligini oshiradi.
Milliy qadriyatlar asosida sog‘lom turmush tarzini o‘rgatish metodlari .
Maktabgacha ta’limda milliy qadriyatlar asosida sog‘lom turmush tarzini
rivojlantirishda quyidagi metodlardan foydalanish mumkin:
 O‘yinlar va faoliyatlar : Milliy sport o‘yinlarini o‘tkazish, bolalarni
jismoniy faollikka jalb etish, ularni tabiiy resurslar bilan tanishtirish.
 Madaniy tadbirlar : Milliy an'analar va urf-odatlarga asoslangan
bayramlar, ma'naviy tadbirlar, o‘zbek xalqining tarixiy merosiga bag‘ishlangan
qiziqarli faoliyatlar.
 Sog‘lom turmush tarziga oid darslar : Bolalarga ovqatlanish, sport,
salomatlik va atrof-muhitni asrash kabi sog‘lom turmush tarziga oid mashg‘ulotlar.
 Praktik ko‘nikmalar : Bolalarga tabiiy mahsulotlar bilan ishlash,
organik taomlar tayyorlash va atrof-muhitni asrashni o‘rgatish.Maktabgacha
ta’limda milliy qadriyatlar asosida sog‘lom turmush tarzini rivojlantirish, nafaqat
bolalarning jismoniy, balki ma'naviy va ijtimoiy rivojlanishiga ham xizmat qiladi.
XULOSA
Maktabgacha ta’lim tashkilotida jismoniy tarbiyani tashkil etishda milliy
qadriyatlardan foydalanish, nafaqat bolalarning jismoniy rivojlanishini ta'minlash,
balki ularning ma'naviy va axloqiy qadr-qimmatlarini shakllantirishda ham muhim
rol o'ynaydi. Milliy qadriyatlar, xalqimizning an'anaviy ta'lim-tarbiyaviy tajribalari
va sog‘lom turmush tarziga asoslangan o‘rgatish usullari maktabgacha ta'lim
tizimida mustahkam asosni tashkil etadi. Bu jarayon bolalarning jismoniy faolligini
oshirish, ularning salomatligini saqlash va o‘zaro hurmat, mehnatsevarlik kabi
ijtimoiy ko‘nikmalarni rivojlantirishga yordam beradi.
Milliy sport o‘yinlari, an'anaviy raqslar va boshqa jismoniy faoliyatlar
bolalarga o‘z xalqining madaniy merosi bilan tanishtiradi va ularni sog‘lom
turmush tarzini qadrlashga o‘rgatadi. Jismoniy tarbiya va milliy qadriyatlarning
uyg‘unlashuvi, bolalarga nafaqat jismoniy kuch-quvvatni oshirish, balki ruhiy
31

mustahkamlik, o‘ziga bo‘lgan ishonch, ijtimoiy ko‘nikmalar va ma'naviy
fazilatlarni rivojlantirish imkoniyatini yaratadi.
Shuningdek, milliy qadriyatlar asosida sog‘lom turmush tarzini
rivojlantirish, bolalarda ekologik ongni shakllantirish va atrof-muhitni asrashga
bo‘lgan hurmatni oshirishga yordam beradi. Bularning barchasi, maktabgacha
ta’lim muassasalarida sog‘lom va barkamol shaxslarni tarbiyalashda muhim
ahamiyatga ega.
Umuman olganda, milliy qadriyatlarning jismoniy tarbiya sohasiga
qo‘llanilishi, bolalarning kelajakdagi muvaffaqiyatli va salomat bo‘lishlarini
ta'minlashda, shuningdek, ularda xalqimizning boy madaniy merosiga hurmat va
sevgi uyg‘otishda muhim vosita hisoblanadi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. O‘zbekiston Respublikasining ta'lim sohasida milliy qadriyatlarni
rivojlantirish bo‘yicha 2020 yilgi qarori . Tashkent, 2020.
2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan maktabgacha ta'limni
rivojlantirish to‘g‘risidagi 2022 yilgi farmon . Tashkent, 2022.
3. Karimov, I. A. (2017). O‘zbekistonning tarbiya tizimi: Milliy qadriyatlar
va jismoniy tarbiya . Tashkent: O‘zbekiston Respublikasi O‘quv yurtlari nashriyoti.
4. Abdurahmonov, A. (2022). Maktabgacha ta'limda milliy qadriyatlarni
o‘rgatish . Tashkent: O‘zbekiston milliy universiteti nashriyoti.
5. Azizov, M., & Davronov, D. (2021). Jismoniy tarbiya va sportning
maktabgacha ta'limdagi roli . Toshkent: Akademnashr.
32

6. Islomov, I. (2020). Milliy qadriyatlar va ta'lim tizimi: tamoyillar va
usullar . Samarqand: Samarqand Davlat universiteti.
7. Shomurodov, Z. (2019). Maktabgacha ta’limda milliy sport o‘yinlari .
Toshkent: O‘zbekistan ta'limi nashriyoti.
8. Tursunov, S. (2023). Milliy qadriyatlar va sog‘lom turmush tarzini
rivojlantirish . Tashkent: O‘zbekiston ta'limi va tarbiyasi markazi.
9. Xodjayev, B. (2022). Bolalar tarbiyasida milliy an'analar va qadriyatlar .
Farg‘ona: Farg‘ona davlat universiteti.
10. Yuldashev, O. (2018). Milliy qadriyatlar asosida ta'lim tizimining yangi
yo‘nalishlari . Toshkent: Ilm-fan nashriyoti.
33

Sotib olish