Maktabgacha ta'lim tashkilotlarida o'quv faoliyatini tashkil etish

Информация о документе

Цена	35000UZS
Размер	49.5KB
Покупки	0
Дата загрузки	28 Июнь 2024
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Дошкольное и начальное образование

Продавец

Sattarov Ziyodulla

Дата регистрации 19 Апрель 2024

0 Продаж

Maktabgacha ta'lim tashkilotlarida o'quv faoliyatini tashkil etish

Купить

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
YANGI ASR UNIVERSITETI
60110500 – Boshlang`ich ta`lim Sirtqi 2 -kurs BT S - ______-22-guruh talabasi
______________________________________________________________________
_______________________________________________________ning
“ _____________________________________________________________________
______________________________________________________________________
___________________________________” mavzusida yozgan
K U R S I SH I
Ilmiy rahbar: “Maktab va
maktabgacha ta’lim” kafedrasi
dotsenti v.b., PhD:
M.A.Kenjayeva
Ro‘yxatga olindi:
“Maktab va maktabgacha ta’lim” kafedrasi
“______”___________2024-yil
№ _____________
TOSHKENT – 2024
Yangi asr universiteti
1

___________________________________ ta’lim shakli
Kunduzgi, sirtqi
Talabaning f.i.sh.________________________________________________
_____________________________________________________________
“___________________________________________________” ta’lim yo‘nalishi
_________- kurs _____________- guruh
Fan nomi : _____________________________________________________
Kurs ishi mavzusi _______________________________________________
______________________________________________________________
____________________________________________________________
Kurs ishlari 100 ba llik tizim asosida baholanadi. Kurs ishini bajarishda 59,9
balldan kam tо‘plagan talaba akadem qarzdor hisoblanadi.
№ E’tibor beriladigan h olatlar Ba ll arning
taqsimlanishi Qo‘yilgan b all
1 Kurs ishining tuzilmasi 10
2 Mavzuning dolzarbligini asoslash 10
3 Maqsadning tо‘g‘ri qо‘yilganligi va yechimga erishilganligi 10
4 Mavzuni yoritishda foydalanilgan adabiyotlar ta h lili 10
5 Mavzuni yoritish metod larining t о ‘g‘ri tanlanganligi va tatbiq
qilinganligi 10
6 Aniqlangan nazariy ma’lumotlarni amalda sinab kо‘rilganligi
va asoslanganligi 10
7 Dars ishlanma larini tayyorlashda pedagogik
texnologiyalarning tо‘g‘ri qо‘llanilganligi 10
8 Taqdimot 10
9 Olingan yakuniy xulosalarning belgilangan maqsadga
mu v ofiqligi 10
10 Kurs ishning maqsadi, mohiyati, olingan natija va xulosalarni
bayon qilish i 10
Qo‘yilgan ba llar yig’indisi 10ga bo`linadi
Kurs ishi himoyasi bo‘yicha komissiya xulosasi
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
_________________________________________________________
Himoya qilingan sana
“____”______” 2024
Baho natijasi ___________________ Komissiya raisi: ___________ Z.M.Urazova
imzo FISh
A’zolar: 1. _______________________
2. ________________________
3. ________________________
Mundarija:
KIRISH........................................................................................................3
2

I BOB. Maktabgacha ta lim tashkilotlarida o quv tarbiyaviy ishlarni boshqarish.ʼ ʻ
1.1. Maktabgacha ta lim tashkilotlarida rahbarlik qilish va tashkil etish
ʼ
yo llari.................................................................................................................10
ʻ
1.2. Maktabagacha ta lim tashkilotlarida tarbiyaviy ishlar sifatini oshirish
ʼ
metodikasi............................................................................................................15
II.BOB.Maktabgacha ta lim tashkilotlarida tarbiyaviy ishlar metodikasi
ʼ
2.1. Maktabgacha ta limni boshqarishda mudiraning ro li............................20
ʼ ʻ
2.2. O quv tarbiyaviy ishlarni tashkil etishning maqsad va vazifalari .........26
ʻ
3. XULOSA.. ......................................................................................................30
4. Foydalanilgan adabiyotlar ro yxati...............................................................32
ʻ
3

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi: O'zining mustaqil ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish yo'lini tanlab
olgan O'zbekiston Respublikasi ta ’lim sohasini ham sobit qadamlik bilan isloh qilib
bormoqda. Ayniqsa, “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonun va “ Kadrlar tayyorlash milliy
dasturi” qabul qilingach, bu boradagi ishlar keng ko'lamga erishdi. Ushbu hujjatlarning
talablari asosida bilim va kasb-hunar egallashga bo'lgan e’tibor kuchayib ketdi.Shu
tufayli ta ’lim-tarbiya tizimiga yangicha ilmiy-uslubiy yondashuvlar kirib kela boshladi.
Bu yondashuvlar, o'z navbatida, o'quv jarayonining turli tashkiliy va metodik
jamg'armalarida muayyan ijobiy o'zgarishlami sodir etadi, albatta. Ularning ko'pchiligi
pedagogik texnologiyalar va pedagogik mahorat bilan uzviy bog'liq o'zgarishlardir.
O'quv faoliyati — bu keng ma’noda inson faoliyatining muayyan maqsadlar
yo'nalishida namoyon bo'lishidir. Bu faoliyat faqat insoniyat jamiyatida amalga
oshirilishi sababli, u nafaqat har bir insonning, balki butun jamiyatmng manfaatlari va
maqsadlariga xizmat qiladi. O'quv faoliyati-bu insonda muvaffaqiyatli mehnat
faohyatini amalga oshirish imkoniyatini ta’minlash maqsadida uni o'qitish hamda
tarbiyalashga qaratilgan maqsadli faoliyatdir. Ushbu jarayonning mohiyati inson
tomonidan to'plangan tajriba, bilimlar, malaka va ko'nikmalar shaklida o'zgartirish
hamda uni o'sib kelayotgan avlodga berishdan iborat. O'quv faoliyati insonning
individual rivojlanishi bilan uzviy bog'liq va uning hamma fazalarda-bolalikdan
boshlab, ulg'aygan davrigacha mavjud bo'ladi. Shuning uchun tarixiy ijtimoiy hodisa
hisoblanmish o'quv jarayoni o'z rivojlanish tarixiga ega.
Demak, o'quv faoliyati, boshqa inson faoliyati turlari singari, kishilik jamiyatiga
xos bo'lgan obyektiv hodisa sifatida amal qiladi. Jamiyatning o'zi murakkab va
ziddiyatli o'zgarishlarga uchrab turar ekan, o‘quv faoliyati ham insoniyat
taraqqiyotining turli rivojlanish bosqichlarida har xil muayyan shakllarga ega bo'ladi.
Masalan, O'zbekistonda mustaqillik qo'lga kiritilgandan so'ng ta’lim sohasida bir qator
muhim hujjatlar qabul qilindi va uzluksiz ta’lim tizimi shaklan va mazmunan yangi
4

rivojlanish bosqichlariga o'tdi, ya’ni o'qitish jarayoni takomillashish yo'liga o'tdi. Shuni
ta’kidlash joizki, o'quv faohyati liar doim ham barkamol insonni voyaga yetkazishga,
uning m a’naviy va moddiy madaniyatini shakllantirishga qaratiladi. O'quv faoliyati o'z
rivojlanishining hamma bosqichlarida ijtimoiy yo'naltirilgan maqsadga ega. Maqsadli
amalga oshiriladigan jarayon hisoblangan o'quv faoliyati ko‘p qirralidir. Uning asosini
shaxsan o'qitish jarayoni, ya’ni o'qituvchi tomonidan o'quvchiga bilim, malaka va
ko'nikmalar majmuasiga bevosita berish jarayoni tashkil etadi. O'quv faoliyatining
aynan bu tom onini ta’lim berish jarayoni tushunchasi bilan belgilaymiz. O'quv jarayoni
deganda-o'quv faoliyati, tor m a’noda, bir maqsadga yo'naltirilgan ta’lim berish sifatida
tushuniladi. Bu o'quv faoliyatini asosiy tom oni hisoblanadi. Lekin u o'quv faoliyatining
mazmunini to'laligicha yoritmaydi. O'quv faoliyati tarkibiga keng m a’noda, ta’lim
berishdan tashqari, yana bir eng muhim va m a’suliyatli jarayon-tarbiya kiradi. U o'quv
faoliyatining ajralmas qismi bo'la turib, o'quvchilardan bir qator zarur ijtimoiy silatlarni
shakllantirishga xizmat qiladi va ikkita o'zaro bog'liq bo'lgan jarayon hisoblanadi.
Ularda o'quv faoliyatining ikkita vazifasi-ta’lim berish va tarbiyalash vazifalari
muayyanlashtiriladi. Ikkala jarayon ham bir-biridan farqli ravishda o'zining aniq
maqsad va vazifalariga ega bo'lishiga qaramasdan, ular mohiyati jihatidan bitta ijtimoiy
maslak-jamiyat a'zolarining komilliginita’ininlashga xizmat qiladi. Shunday qilib, har
bir jamiyatning kelajagi uning ajralmas qismi bo'lgan ta’lim tizimining qay darajada
rivojlanganligi bilan belgilanadi. Mustaqillikni mustahkamlashning strategik yo'lida
og'ishmay davom etayolgan va iqtisodiyotni erkinlashtirish yo'liga kirib borayotgan
mamlakatimi/.da ta’lim tizimini isloh qilish, unga rivojlangan mamlakatlarning ilg'or
texnologiyalarini joriy qilish, milliy qadriyatlarimizni singdirgan holda ta’limni tashkil
etish, bu jara- yonni puxta va samarali amalga oshirish ishlari bugungi kunda davlat
siyosati darajasiga ko‘tarildi.
Mamlakatimizda uzluksiz ta’lim tizimini isloh qilishning tashkiliy, ilmiy va
metodik asoslari yaratildi, asosiy maqsad esa komil inson va yetuk malakali
5

raqobatbardosh mutaxassislar tayyorlash, deb belgilaadi. «Kadrlar tayyorlash milliy
dasturi»ning asosiy tarkibiy qismlarini shaxs, davlat va jamiyat, uzluksiz ta’lim, fan va
ishlab chiqarish tashkil etib, ular o‘zaro bog'liq holda namoyon boiadi. Mazkur hujjat
talablarini amalga oshirish esa ta ’lim tizimini tubdan qayta qurishni, ya’ni xalq ta ’limi
taraqqiyotining konseptual qoidalarini qayta ko‘rib chiqishni va uni qisqa vaqt ichida
ijobiy hal qilishni taqozo etadi. Bu vazifalaming hal etilishi jahon ilmiy jam
g‘armasidagi juda katta hajmli axborot fondidan nimani ajratib olish, qancha va qanday
o'qitish masalalarining yechimi bilan bevosita bog'liqdir. Ana shu kesimda ta’lim
texnologiyalarini joriy etish bilan aloqador zamonaviy muammolar oydinlashadi.
Qolaversa, ushbu yo'nalishdagi ishlarni yanada kengroq davom ettirishni davr taqozo
etmoqda.
Pedagogik ta’lim amaliyotida kasbiy tayyorgarlik bilan bog‘liq ayrim
masalalaming o‘z aksini yaxshi topmaganligi ham tegishli o'qitish metodikalarining
takomillashuvini dolzarb masalaga aylantirib qo'ymoqda. Hozirgi paytda, aksariyat
metodist va pedagog-olimlar pedagogik texnologiyalar o'quvchi yoki talabalarga ta’lim-
tarbiya berishda ko'zlnngan maqsadga erishishni to‘la kafolatlaydi, deb qarashmoqda.
Lekin bunday fikrlarni obyektiv haqiqat o'rnida qabuJ qilib bo'lmaydi, chunki bunda
obyekt shaxs bo'lib, uning ongi taklif qilinayotgan texnologiyani to'laligicha qabul qila
olmaydi, aksincha, uni inkor qilishi ham mumkin, Shuning uchun, zamonaviy
pedagogik texnologiyalami o'quv jarayoniga kiritishda uning boshqaruvchisi bo'lgan
o'qituvchigina ko'zlangan maqsadga erishishning bosh kafolatchisi bo'ladi. Agar shu
nuqtai nazardan kelib chiqib qaraydigan bo'lsak, yangi pedagogik texnologiyalar va
uning asosiy negizi bo'lgan axborot-kommunikatsiya (АКТ) texnologiyasini ta’lim
tizimiga joriy etishda uning boshqaruvchisi boim ish o'qituvchining tayyorgarlik
darajasini birinchi o'ringa qo'yish lozim. Shu sababli pedagogik jarayonlarning kun
tartibidagi aksariyat dolzarb muammolarining ijobiy yoki maqsadga muvofiq tarzda hal
qilinishi ko'p jihatdan o'qituvchining kasbiy salohiyati va pedagogik mahoratiga
6

bog'liqdir. Yangi pedagogik va axborot texnologiyalarini o'quv jarayoniga joriy etish
ko'lamini kengaytirish, bu yo'nalishda ilg'or tajribalarni tatbiq qilish, har bir fan
bo'yicha bu sohada aniq rejalarni tuzish va amalga oshirish, darslik va o'quv
qo'llanmalari hamda dasturlar va m a’ruza matnlarini elektron disketlarga ko'chirish,
ular bilan har bir talabani ta'minlashga erishish, ilmiy va ilmiy-metodik ishlarda,
shuningdek, o'quv-tarbiya jarayonida zamonaviy pedagogik va axborot
texnologiyalarining keng joriy etilishiga erishish, ta ’lim tizimini zarur axborot
vositalari bilan yetarli darajada ta'minlash, ta’lim muassasalarini kommunikatsion
tarmoqlarga bog'lash kabi vazifalar muhim hisoblanadi. Xullas, pedagogik texnologiya
- o'qitish jarayonlarini optimal tashkil etishdir. O'quv materiallarini tanlash, qayta ishlab
o'quvchi yoki talabalarning kuchiga. o'zlashtirish xususiyatlariga moslab shakl va
hajmini o'zgartirish ham ta ’lim texnologiyasiga daxldor.
Pedagogik texnologiya, o'z navbatida, ta’lim-tarbiyaning obyektiv qonuniyatlari
va diagnostik maqsadlari asosida o'quv jarayonlari, ta’limtarbiyaning mazmuni, metod
va vositalarini ishlab chiqish va takomillashtirish tizimidir, ya’ni fan va texnika
yangiliklarini o'zida mujassamlashtiradigan o'quv jarayonidir. Mazkur darslikda
yuqorida ta'kidlab o'tilgan muammolarni hal etishning ayrim jihatlari, pedagogik
texnologiyalar va pedagogik m ahoratning ahamiyati hamda ular bilan bog'liq
jarayonlarni o'rganishning metodik asoslari bayon qilingan. Darslik oliy o'quv
yurtlarining magistrlari va pedagogik jarayonlar mexanizmi bilan qiziquvchi barcha
kitobxonlar uchun m o'ljallangan. Undan oliy o'quv yurtlarining professor-
o'qituvchilari, ilmiy izlanuvchilar, pedagogika va o'qitish metodikasi masalalari bilan
shug'ullanuvchilar ham foydalanishlari mumkin. “Bugungi kunda mamlakatimizda olib
borilayotgan islohotlar samarasi, avvalambor, yuksak ma’naviyatli, mustaqil
fikrlaydigan, vatanimiz taqdiri va istiqboli uchun mas’uliyatni o’z zimmasiga olishga
qodir yosh kadrlar safini kengaytirishga bog’liq” O’zbekiston Respublikasini yanada
rivojlantirish bo’yicha Harakatlar strategiyasi da belgilangan “Ilmiy-tadqiqot va
7

innovatsiya faoliyatini rag’batlantirish, ilmiy va innovatsiya yutuqlarini amaliyotga
joriy etishning samarali mexanizmlarini yaratish” hamda Innovatsion rivojlanish
vazirligining asosiy faoliyat yo’nalishlaridan ta’lim tizimida innovatsiyalarni ishlab
chiqishni ta’minlash kabi ustuvor vazifalari ta’lim muassasalarida o’qituvchilar
innovatsion faoliyatini tashkil etish zarurligini ko’rsatmoqda. Chunki kasbiy ta’limning
xalqaro andozalarga to’liq mosligini ta’minlash va ijtimoiy buyurtma asosida malakali
kadrlarni tayyorlashda yangi pedagogik texnologiyalarni ishlab chiqish va innovatsion
faoliyatga tayyorlash amaliyotiga joriy qilish ta’lim jarayonini takomillashtirishga
xizmat qiladi. Pedagogika oliy o’quv yurtlari uchun mo’ljallangan pedagogik
texnologiya o`quv qo`llanmasi o’quv dasturida ilgari surilgan talablarga muvofiq
yaratildi. O`quv qollanmaning maqsadi – pedagogik texnologiya fanining nazariy-
metodologik asoslarini ochib berish, bo’lajak pedagoglar tomonidan ularning chuqur
o’zlashtirilishiga erishish, talabalarda pedagogik faoliyatni muvaffaqiyatli tashkil eta
olish ko’nikma va malakalarini shakllantirishdan iborat.
Kurs ishining maqsadi : Davlat maktabgacha ta’lim tashkilotlarida metodik
birlashmalarni tashkil etish uchun zarur bo’lgan bilim, ko’nikma va malakalarni
egallash, ta’lim jatumanida innovatsion texnalogiyalardan foydalanish va uning
ahamiyatini aniqlashdan iborat.
Kurs ishining vazifalari:
1. Mavzuga oid abiyotlar pedagogik va psixologik adadabiyotlar taxlili.
2. Davlat maktabgacha ta’lim tashkilotlarida metodik birlashmalarni tashkil etishning
o’ziga xos xususiyatlari;
3. Davlat maktabgacha ta’lim tashkilotlarida metodik birlashmalarni tashkil etish
omillari;
4. Davlat maktabgacha ta’lim tashkilotlarida metodik birlashmalarni tashkil etish shakl,
metod va vositalari;
5. Kurs ishi natijalarini miqdoriy va sifat jihatdan taxlil qilish;
8

6. Xulosa va tavsiyalar ishlab chiqish.
Kurs ishining ob’yekti: Davlat maktabgacha ta’lim tashkilotlarida metodik
birlashmalarni tashkil etish
Kurs ishi predmeti: Davlat maktabgacha ta’lim tashkilotlarida metodik birlashmalarni
tashkil etish shakl, metod va vositalarini takomillashtirish.
Kurs ishi metodlari: Pedagogik, psixologik, metodik, ilmiy va ilmiy-texnikaviy
manbalarni nazariy taxlil etish; anketa so’rovnomalari o’tkazish, kuzatish, suhbat,
tajriba-sinov ishlari, kurs ishi natijalarini umumlashtirish va matematik-statistik
uslublarini qo’llash.
Kurs ishining nazariy va amaliy ahamiyat i: Har bir bo’lajak tarbiyachi o’z
ixtisosligidan o’quv –tarbiyaviy faoliyatni muvaffaqiyatli olib borish uchun zarur
bo’lgan metodik birlashmalarni tashkil etish shakllarini va pedagogik bilimlar va
ko’nikmalarning umumiy hajmini, tarbiyachiga xos kasbiy fazilatlarni egallashi lozim.
9

bog’chasi Nizomida ko’rsatilib berilgan. Maktabgacha ta'lim tashkilotlari o’zbekiston
Respublikasi Xalq ta'limi vazirligi tomonidan tasdiqlangan ko’p variantli taxminiy
dasturlardan birini tanlash huquqiga ega. Maktabgacha ta'lim tashkilotlar tarbiyaviy
ta'lim bo’lib, ijtimoiy va-zifalar bilan bir qatorda konsepsiya, nizom hamda dasturga
muvofiq malakali tarbiya va ta'lim berishni ta'minlaydi.
Maktabgacha ta'lim tashkilotlar o’z dasturi va mctodikasini islilab chiqish hamda
amaliy faoliyatida qo’IIash huquqiga ega. Ularning tasdiqlangan tartibio’zbekiston
Respublikasi Xalq ta'limi vazirligi tomonidan bclgilanadi. Maktabgacha ta'lim
tarbiyachisi bolalarni tarbiyalash vao’qitish bo’yicha qo’llanmalarni hamda metodikani
erkin tanlash huquqiga ega. Maxsus ahamiyatga molik maktabgacha ta'lim
tashkilotlarini tashkil qilish va rivojlantirishda nuqsoni bo’lgan bolalar uchun yangi
tipdagi, yo’nalishdagi maktabgacha ta'lim tuzish respublika xalq la'limini boshqarish va
sog’liqni saqlash organlari tomonidan belgilanadi. Maxsus ahamiyatga molik
maktabgacha ta'lim muassasalarida ish xususiyati, ularga qabul qilish qoidalari,
bolalarga ta'lim berish va ularni tarbiyalashni tashkil qilish tartibi o’zbekiston
Respublikasi Xalq ta'limi vazirligi hamda o’zbekiston Respublikasi Sog’liqni saqlash
vazirligi tomonidan tasdiqlangan tegishli yo’riqnomalar bilan aniqlanadi.Mudira
maktabgacha ta'lim tashkilotlarning tashkilotchisi, rahbari, malakali pedagog, uning
faoliyati maktabgacha ta'lim yoshidagi bolalarni komil inson qilib tarbiyalash
vazifalarini to’la-qonli hal etishga qaratilgan. U bolalar ta'lim-tarbiyaviy, pedagogik va
gigiyenik talablar muvofiq ravishda amalga oshirilishi uchun zarur shart-sharoitlami
ta'minlaydi.o’z jamoasida ishchanlik, maqsadga qaratilgan inoqlik vaziyatini yaratadi.
Ularga umumiy rahbarlik qiladi. Mudira o’z ishida davlatimiz va Xalq ta'limi vazirligi
tomonidan qabul qilingan qaror, qonunlarga amal qiladi vao’z ustida ijodiy ravishda
ishlashni amalga oshiradi. Yuksak onglilik va siyosiy yetuklik, prinsiplilik,o’ziga va
qo’l ostidagilarga talabchanlik, mudiraga qo’yiladigan asosiy talablardir. Jamoadagi
o’zaro to’g’ri munosabatlar, har bir xodimning mehnat va ishlab chiqarish intizomiga
11

rioya qilishini nazorat qiladi. Rahbarlik mavqeyi mudirani o’z g’oyaviy, ma'naviy-
ma'rifiy, siyosiy-huquqiy saviyasini va mutaxassislik mahoratini doimo ongli ravishda
oshirishga, pedagogik bilimlarni, bolalarga ta'lim-tarbiya berish nazariyasi va
amaliyotini puxta egallashiga, hozirgi bosqichda maktabgacha ta'lim oldida turgan
vazifalami bilishga, o’z bilimlaridan faoliyatida foydalanishga majbur etadi. U dastur,
metodik, instruktiv me'yoriy hujjatlarni puxta bilishi va amal qilishi kerak. U pedagogik
jarayonning mohiyatini chuqur bilishi, kamchiliklami darhol bartaraf qilish choralarini
ko’rishi lozim. Maktabgacha ta'lim tashkilotlar mudirasi xalq ta'limini bosh-qarish
bo’limlari tomonidan oliy ma'lumotga va 5 yildan kam bo’lmagan ish stajiga ega
shaxslardan tayinlanadi. Maktabgacha ta'lim tashkilotlarda kadrlarni tanlash, joyjoyiga
qo’yish, tarbiyalash bo’yicha ishni mehnat jamoasi, maktabgacha ta'lim kengashining
faol ishtirokida amalga oshiradi. Maktabgacha ta'lim rahbarlari kadrlarning kasb
mahoratini, umu-miy ta'lim mahoratini va madaniy darajasini muntazamo’stirib
borishiga g’amxo’rlik qiladi, xodimlar malakasini hisobga olgan holda va maktabgacha
ta'lim muassasasi manfaatlaridan kelib chiqib, ularni tartibli vao’z vaqtida joydan-joyga
ko’chirib turili-shini ta'minlaydi. Maktabgacha ta'lim tashkilotlarda kadrlar rezervini
shakllantirib, ular bilan doimiy ish olib boradi. Mudira bolalar bog’chasining butun
faoliyatiga, bolalar bog’chasini obodonlashtirish, ko’kalam-zorlashtirish ishlariga
rahbarlik qiladi. Smeta bo’yicha xarajatlarni to’g’ri taqsimlash, muassasani oziq-ovqat
mahsulotlari bilan ta'minlash tartibini to’g’ri tashkil etish, bog’chani rejadagi bolalar
bilan to’ldirish, ta'lim-tarbiya dasturining bajarilishi uchunjavobgar, yozgi
sog’lomlashtirish ishlari, pedagogik va xizmat ko’rsatuvchi xodimlarning bilimi, ishga
nisbatan munosabati, ularning mala-kasini oshirish ishlari bo’yicha bosh rahbardir.
Mudira bolalar hayotini saqlash, muhofaza qilish uchun to’g’ri kun tartibi, shart-sharoit
yaratadi. Sanitariya va gigiyena qoidalarining bajarilishini nazorat qiladi, yong’inga
qarshi tadbirlaro’tkazadi. Qishga vitaminga boy oziq-ovqat mahsulotlarini g’amlaydi.
Bog’cha xodimlarinio’z vaqtida oylik maosh bilan ta'-minlaydi. Ish yuritishni qattiq
12

riazorat qiladi. Faol xodimlarni rag’batlantiradi. Bolalar bog’chasidao’tkaziladigan joriy
va kapital ta'mirga bosh rahbardir. Xo’jalik mudiri, ombor mudiri, kir yuvuvchi,
bog’bon, duradgor, farrosh, qorovul, elektrik, santexnik, haydovchi bilan yakkama-
yakka suhbato’tkazadi.
Ularning ishlari ustidan qat'iy nazorat tashkil etadi. Tashkliy-pedagogik
jarayonlarga quyidagilar kiradi:
1) bayram ertaliklarinio’tkazish va rahbarlik;
2) ochiq tadbirlarni tashkil etish va rahbarlik qilish, ochiq tadbirlar va pedagogik
jarayonlarni jamoa bo’lib kuzatish va tahlil qilish. Masalan, ochiq mashg’ulot, sayrlarni
kuzatish;
3) xalq ta'limi bo’limlari tomonidan berilgan topshiriq asosida tajtiyachi va
bolalarni ko’rik-tanlovlarga qatnashtirish, yil tarbiya-chisi, san'at bayrami, sport
bayramlarinio’tkazish.
Mudiraning talim-tarbiyaviy jarayonlarga rahbarligi quyidagi-larda namoyon
bo’ladi:
a) har bir guruhda ta'lim-tarbiyaviy reja asosidagi ishlarni kuzatish va tahlil
qilish, tarbiyachining ish hujjatlarinio’rganish va tahlil qilish: guruhning
ta'limtarbiyaviy ish rejasi, tashxis daf-tari, bular —o’tkazilgan ishlarning hisobotidir.
b) guruhning jihozlanishini nazorat qilish, bunda guruhlarga qarab burchaklar
soni takomillashib boradi.
Mudira kvartalda bir marta umumiy ota-onalar majlisini tashkil etadi. Majlisni
ota-onalar qo’mitasining raisi olib boradi yoki yor-dam beradi. Mudira 1 haftada 3
marta ota-onalarni qabul qiladi. Bunda ota-onalar tomonidan ba'zi bir muammo,
kamchiliklar, bolalar tarbiyasiga oid muammolar hal etiladi.
Mudiraning jamoatchilik va mahalla qo’mitasi bilan ish usul-lari quyidagi tarzda
amalga oshiriladi:
1. Ota-onalar va jamoatchilik uchun anjumanlaro’tkazish.
13

2. Ota-onalar universitetlari tashkil qilish.
Unda oila markazidan vakil, yetuk olimlar, xalq ta'limi bo’limi xodimlari va
barcha ota-onalar ishtirok etadilar. Ota-onalar universitetining asosiy maqsadi oila va
bolalar tarbiyasi masalalarinio’rganish va kamchiliklarni, muammolarni hal etishdan
iborat. Mudira maktab bilan aloqao’r-natib 1 yilga mo’ljallangan reja asosida ish
ko’radi. Bunda bog’-chaning asosiy vazifalari, maktab tomonidan amalga oshirila-digan
tadbiriy choralar, bolani maktab ta'limiga tayyorlash, lotin alifbosinio’rgatish ishlari
amalga oshiriladi. Bunda mudira va maktab direktorining vazifalari belgilanadi.
Mudiraning ma'muriy xo’jalik faoliyati bu reja asosida konting bo’yicha
bolalarnijoylashtirish, «Uchinchi ming yillikning bolasi»dasturiningbajarilishi ustidan
nazorat qilish, maktabgacha ta'lim tizimida belgilangan xarajatlarni o’z vaqtida joy-
joyiga qo’yib ish-latishni tashkil etish, bolalami ovqatlantirishni to’g’ri tashkil etish,
yozgi sog’lomlashtirish mavsumlarini tashkil etish, xizmat qiluvchi xodimlarni to’g’ri
joylashtirish va ishlash malakalarini oshirish, mehnatni ilmiy asosda tashkil etishdan
iborat. Mudira bog’chani kerakli texnikaviy va xo’jalik materiallari bilan muntazam
ravishda ta'minlab turishi, binoni jihozlar bilan (qattiq va yumshoq inventarlar)
jihozlashi, binonio’z vaqtida ta'mirlashi vao’quv-ko’rgazmali qurollar bilan to’ldirib
borishi, turli yosh guruhi uchun dasturiy-mctodik hujjatlarda tavsiya etilgan (ularni
fiziologik, aqliy, axloqiy, mehnat, estetik tarbiyalash maqsadida) bolalar badiiy
adabiyoti va pedagogik adabiyotlar bilan ta'minlashi, bolalar maydonchasi va yer
uchastkasini to’g’ri, rejali jihozlashi, kadrlarni joylashtirishda ulami bolalar bilan
ishlash stajiga qarab, xodimlarning individual xususiyatlarini hisobga olishi, shifokor
bilan birgalikda tibbiy ishlarini nazorat qilishi va bolalarni tizimli tibbiy
ko’rikdano’tkazishi kerak. Maktabgacha ta'lim tashkilotning shaxsiy tarkibi quyida-
gilardan iborat: ma'muriy guruh (mudira, tarbiyachi-metodist, xo’jalik mudiri, katta
meditsina hamshirasi), pedagogika, meditsina xizmati ko’rsatish tarmoqlari xodimlari.
14

Maktabgacha ta'limi ma'muriyati har bir tarkibiy birlikka tegishli moddiy re-
surslarni biriktiradi. Mehnat jamoasi vakolatini amalga oshirishning asosiy shakli
umumiy yig’ilishidir. Maktabgacha ta'lim tashkilot umumiy yig’ilishi:
-maktabgacha ta'lim to’g’risida Nizom asosidao’zining har bir Ustavini (Ustav
deyiladi) ko’rib chiqadi va qabul qiladi;
-maktabgacha ta'lim tashkilotlar kengashini tuzish zaruriyatini aniqlaydi, kengash
tarkibini va uning raisini saylaydi;
-yillik va istiqbol rejalarini muhokama qiladi ya tasdiqlaydi, uning bajarilishi
haqida ma'muriyat hisobotini eshitadi, pe-dagogik va xizmat ko’rsatish mehnatining
samaradorligini oshirish yoilarini belgilaydi;
-jamoa shartnomasini muhokama qiladi va kasaba uyushmasi qo’mitasiga taqdim
etadi. Maktabgacha ta’lim tashkilotlari kadrlarining lavozimi huquqlari va
majburiyatlari, ularning boshqaruv vakolatlari va vazifalari O’zbekiston
Respublikasining qonun hujjatlari, tegishli me'yoriy huj-jatlar, ta’lim Nizomi bilan
belgilanadi. Maktabgacha ta’lim mudirasi xalq ta’limi boshqaruv organlari tomonidan
oliy ma’lumotga ega va besh yildan kam bo’l-magan pedagogik stajga ega bo’lgan
shaxslardan tayinlanadi. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida kadrlarni tanlash, joy-
joyiga qo’yish, tarbiyalash bo’yicha ishni ma'muriyat, mehnat jamoasi, maktabgacha
ta’lim kengashining faol ishtirokida amalga oshiradi.
1.2.Maktabagacha ta lim tashkilotlarida tarbiyaviy ishlar sifatini oshirishʼ
metodikasi
Tаrbiya dеgаndа shаkllаnаyotgаn shахsdа shахsiy, ахlоqiy sifаtlаrni
shаkllаntirishni tushunаmiz. Tаrbiya, tа‘lim bеrish bilаn mustаhkаm аlоqаdа bo’lgаni
hоldа o’zigа xos qоnuniyatlаrgа hаm egаdir. Tа‘lim – tаrbiya yagоnа jаrаyondir. Lеkin
ulаr bir-birigа аynаn o’хshаsh emаs. Tа‘lim vа tаrbiyaning birligi аvvаlо, ulаrning
mаqsаdining umumiyligidadir.Bir butun pеdаgоgik jаrаyondа tа‘lim dоimо tаrbiyaviy
15

vаzifаlаrni, tаrbiya esа hаyotni bilish, ungа tаyyorlаnishdа mаs‘uliyatli vаzifаni
bаjаrаdi. Tаrbiyaning vаzifаlаri ko’p qirrаlidir. Tа‘limning аsоsiy vаzifаs o’quvchilаrni
bilimlаr bilаn Uning tа‘limdа qаndаy fаrqli tоmоnlаri mаvjud? “Tаrbiyaviy ishlаr
mеtоdikаsi” fаnining prеdmеti kаsb-hunаr maktablari, аkаdеmik litsеylаrda
tа‘limtаrbiya оlаdigаn o‘quvchilаrni mа‘nаviy-ахlоqiy jihаtdаn tаrbiyalаshgа оid
nаzаriy bilimlаr vа ko‘nikmаlаrni shаkllаntirishdаn ibоrаtdir qurоllаntirish bo’lsа,
tаrbiya yoshlarning jаmiyatimizning qоnunlаrigа javob bera oladigаn e‘tiqоdini, ахlоqiy
tushuncha vа ko’nikmаlаrini, ehtiyoj vа intilishlаrini tаrkib tоptirishda muhimdir.
Аbdullа Аvlоninyning «Dаrs ilа tаrbiya оrаsidа bir оz fаrq bo’lsа hаm bir biridаn
аyrilmаydigаn, birining birigа bоg’lаngаn kаbidur» dеb tа‘kidlаshi bеjiz emаs.
Mа‘lum bo’lаdiki, tа‘lim vа tаrbiyani bir-biridаn аjrаtish mumkin emаs. Shu
bоis, hоzirgi kun pеdаgоgikаsining аsоsiy vazifаsi bilim bеrib, tаrbiyalаsh tаmоyiligа
ko’rа tаrbiyalаb, bilim bеrish bo’lmоg’i lоzim. Bu fаnning mаqsаdi, ta‘lim
muassasasilаri o’quvchilariga tаrbiyaviy tа‘sir ko’rsаtish mаhоrаtigа egа bo’lgаn, bundа
bоy qаdriyatlаrimizdаn kеng vа оlаdigаn zаrur mеtоdlаrini tаnlаb bilishgа qоdir bo’lgаn
pеdаgоglаrni tаyyorlаshdаn ibоrаtdir. Tаrbiya mахsus fаоliyat sifаtidа аnglаb оlingаn
mаqsаdning mаvjudligi bilаn tа‘sir ko’rsаtishning mахsus ishlаb chiqilgаn vа аsоsiy
bеrilgаn vоsitаlаri shаkllаri mеtоdlаrini qo’llаnishi bilаn аjrаlib turgаn.
Umumta’lim maktablari shахsini dаvr tаlаbigа jаvоb bеrа оlаdigаn darajada
tаrkib tоptirishgа erishish imkоnini bеrаdigаn, birоr bir sаlbiy jihаtning оldini оlаdigаn
tаrbiyaviy jаrаyonni ilmiy аsоsdа tаshkil etish аsоslаrini ishlаb chiqish kabilar
tаrbiyaviy ishlаr mеtоdikаsi fаnining muhim maqsadi va vаzifаlаri sаnаlаdi. Hоzirgi
kundа yoshlаrni bаrkаmоl insоn, o’z Vаtаnining ilg’оr kishisi sifаtidа tаrbiyalаsh eng
аsоsiy mаsаlаlаrdаn biri hisоblаnаdi. Chunki аynаn yo shlаr dаvlаtimizning kеlаjаgidir.
Bundа uslubiyot tаrbiya nаzаriyasining umumiy qоidаlаrigа аsоslаnishi, lеkin ulаrni
tаkrоrlаmаsligi, bu qоidаlаrni ro’yobgа chiqаrish usullаrining vоsitаlаri, yo’llаri vа
shаkllаridаn ibоrаt bo’lishi lоzim. Tаrbiyaviy ish mеtоdikаsini o’rgаnish tаlаbаlаrni
16

tаrbiyalаshning umumiy mаsаlаlаrini mustаqil, ijоdiy vа dаdil hаl qilishgа tаyyorlаshi
lоzim. “Tаrbiyaviy ishlаr mеtоdikаsi” fаnining bоsh mаqsаdi yosh аvlоdni mа‘nаviy-
ахlоqiy jihatdan tаrbiyalаshdа хаlqimizning bоy milliy, mа‘nаviy-tаriхiy аn‘аnаlаrigа,
urf–оdаtlаri hаmdа umumbаshаriy qаdriyatlаrgа аsоslаngаn sаmаrаli, tаshkiliy,
pеdаgоgik shаkl vа vоsitаlаrni ishlаb chiqib, аmаldа jоriy etishdir. Mаzkur “Tаrbiyaviy
ishlаr mеtоdikаsi” hаm аynаn ushbu qаrоrgа аsоsоаn pеdаgоgikаgа iхtisоslаshgаn
mutахаssislаr uchun ishlаb chiqilgаn tаrbiyaviy ishlаrni dаvr tаlаbigа jаvоb bеrаdigаn
hоlаtgа kеltirish uchun tаrbiyaning аsоsi bo’lgаn bаrchа g’оyalаr qаytа dаn ko’rib
chiqilishi, аsоsiy e‘tibоr shахsgа qаrаtilishi, yillаr dаvоmidа to’plаngаn ijоbiy
tаjribаdаn unumli fоydаlаnish zаrurligini tаqоzо etаdi.
Tаrbiyaviy ishlаr mеtоdikаsi pеdаgоgikа fаnining bir qismi bo’lib, fаn sifаtidа
аjrаlib chiqdi vа o’zining nаzаriy, uslubiy, аmаliy аsоslаrini yarаtdi. Nаtijаdа tаrbiyaviy
ishlаrning tаrmоqlаri vujudgа kеldi. Tаrbiyaviy ishlаr mеtоdikаsi fаni bir nеchа qismgа
bo’lib o’rgаnilаdi. Bulаr quyidаgilаrdir:
- Tarbiya fanini o’qitish mеtоdikаsi,
- Jаmоаni tаshkil qilish mеtоdikаsi,
- Guruh rаhbаrining tаrbiyaviy ishlаrini tаshkil etish mеtоdikаsi hаmdа
- Yoshlаrni tаrbiyalаshdа оilа, mаhаllа hаmkоrligini аmаlgа оshirish mеtоdikаsi
vа hаkоzоlаr.
“Tаrbiyaviy ishlаr mеtоdikаsi” fаnining аsоsiy vаzifаsi esа shахsning аqliy erkin
fikrlоvchi vа jismоniy rivоjlаnishi, uning qоbiliyatlаrini hаr tоmоnlаmа оchish uchun
imkоniyat yarаtishdir. Buning uchun: yoshlаrni erkin fikrlаshgа tаyyorlаsh, hаyot
mаzmunini tushunib оlishgа ko’mаklаshish,
o’z – o’zini idоrа vа nаzоrаt qilа bilishni shаkllаntirish, o’z shахsiy turmushigа
mаqsаdli yondоshuv, ulаrdа rеjа vа аmаl birligi hissini uyg‘оtish;
17

tаlаbаlаrdа mаdаniy hаmdа dunyoviy bilimlаrni egаllаshgа bo’lgаn tаlаblаrni
shаkllаntirish, mаlаkа hоsil qildirish, ularni tоbоrа o’stirib, bоyitib bоrish vа estеtik
tushunchаlаrni shаkllаntirish;
hаr bir o’smirning bilim olish qobiliyati vа ijоdiy imkоniyatlаrini аniqlаb, ulаrni
rivоjlаntirish, insоn fаоliyatini turli sоhаlаrdа jоriy qilib ko’rish;insоnpаrvаrlik оdоbi
mе‘yorlаrini shаkllаntirish (bir –birini tushinаdigаn, mеhribоn, shаfqаtli, irqiy
kаmsitishlаrgа yo’l qo’ymаslik), muоmаlа оdоbi kаbi tаrbiya vоsitаlаridan kеngroq
foydalanish:tаrbiyada tаrbiyalаnuvchi shахsini оliy ijtimоiy qаdriyat dеb tаn оlinishi,
hаr bir shахs, o’smir vа yosh yigit-qizning bеtаkrоr vа o’zigа хоsligini e‘tibоrgа
оlish;аmаldа tаrbiyaviy jаrаyon yaхlit vа uzluksizligigа hamda turli yoshdаgi
tаrbiyalаnuvchilаrni qаmrаb оlishigа аlоhidа аhаmiyat bеrish: o’smir yigit vа qizlаr
nаfаqаt bo’lg‘usi kаttа hаyotgа tаyyorgаrlik ko’rаdilаr, bаlki аnа shu hаqiqiy hаyot
bilаn yashаydilаr, shu bois ularni aniq hayotga tayyorlash kabilar.
Dеmаk, bu fаnni o’qitishdаn mаqsаd, kеlаjаkdа tаlаbаlаrgа tа‘lim tа‘lim –
tаrbiyagа dаvr tаlаblаridаn kеlib chiqqаn hоldа yangichа yondashishni, ishni sifаt,
mаzmun jihаtdаn to’g’ri tаshkil etishni o’rgаtishdаn ibоrаtdir. Аbdullа Аvlоniy
―Tаrbiya biz uchun yo hаyot, yo mаmоt, yo hаlоkаt, yo sаоdаt mаsаlаsidir dеya
ta‘kidlaganida qanchalik hаqli ekаnligini, hаyotning o’zi isbоtlаb turibdi. Tаrbiyaning
eng muhim vаzifаsi yosh аvlоddа mustаhkаm e‘tiqоd hаmdа ulаrgа аsоslаngаn
mа‘nаviy xulq-аtvоrni xоsil qilishdir. Bu vаzifаni shахsni fаоl vа muаyyan mаqsаdni
ko’zlаgаn hоldа tаrkib tоptirishning psiхоlоk qоnuniyatlаrini, ахlоqiy tаrаqqiyot
qоnuniyatlаrini umumiy vа o’zigа хоs yakkа psiхоlоgik хususiyatlаrini inоbаtgа olgan
holda to’g’ri hаl etish mumkin. O’quv jаrаyonini bоshqаrish nisbаtаn оsоn. Uning
nаtijаlаri dаrhоl namоyon bo’lаdi vа ulаrni Tаrbiya vа uni аmаlgа оshirish muаmmоsi
bаrchа zаmоnlаrdа hаm dоlzаrb bo’lib kеlgаn. Chunki jаmiyatning qаy dаrаjаdа
tаrаqqiy etgаnligi shu jаmiyatdа yashаyotgаn оdаmlаrning mа‘nаviy sаviyasi bilаn
o’lchаnаdi. Tаlаbаlаr shахsini kаmоlgа yеtkаzish, mа‘nаviy bоylikni, ахlоqiy
18

kоmillikni, jismоniy mukаmmаllikni o’zidа mujаssаmlаshtirgаn, jаmiyat hаyotidа fаоl
ishtirоk etuvchi yoshlаrni tаrbiyalаshni tаqаzо etаdi.Bo’lаjаk pеdаgоglаr, murаbbiylаr
birinchi nаvbаtdа tаrbiyachi vа jаmiyat siyosаtini hаmdа mаfkurаsini yoshlаr оngigа
yеtkаzuvchi аsоsiy shахs bo’lgаnligi bоis, tаriхiy аhаmiyatgа egа bo’lgаn «Tа‘lim
to’g’risidа»gi qоnun vа mоhiyatini yanа bir bоr chuqur tаhlil o’rganish zаrur. Hаr
qаndаy mаmlаkаtning kuchi fuqаrоlаrning mа‘nаviy yetukligidadir.
 Intеllеktuаl sаlоhiyati esа tа‘lim tizimining mаzmunini shахsning hаr
tоmоnlаmа shаkllаnishi uchun mоddiy vа mа‘аnаviy shаrt-shаrоitlаrning
mаvjudligi,
 jаmiyatdа - tа‘lim vа kаdrlаr tаyyorlаsh tizimini jаmiyatdа аmаlgа
оshirilаyotgаn yangilаnish vа rivоjlаngаn huquqiy dеmоkrаtik dаvlаt
qurilishi jаrаyonlаrigа mоslаshish;
 kаdrlаr tаyyorlаsh tizimi muаssаsаlаrini yuqоri mаlаkаli mutахаssislаr
bilаn tа‘minlаsh, pеdаgоg fаоliyatining nufuzi vа ijtimоiy mаvqеini
ko‘tаrish;
 tа‘lim оluvchilаrni mа‘nаviy-ахlоqiy tаrbiyalаshning vа mа‘rifiyishlаrning
sаmаrаli shаkllаri hаmdа uslublаrini ishlаb chiqish vа amalda jоriy etish;
 tа‘lim vа kаdrlаr tаyyorlаsh.
Tаrbiya jаrаyonidа kishining turli qоbiliyatlаri rivоjlаnаdi, g’оyaviy, аxlоqiy,
irоdаviy, estеtik xislаtlаri shаkllаnаdi, tаbiаtgа, jаmiyatgа ilmiy qаrаshlаr tizimi tаrkib
tоpаdi. Jismоniy kuch-quvvаtlаri mustаhkаmlаnаdi kаttаlаrning tаjribаlаrini sust hоldа
emаs, bаlki fаоl rаvishdа o’zlаshtirаdi, bu o’zlаshtirishdа uning оngli hаrаkаti,
tirishqоqligi kаttа аhаmiyatgа egа bo’lаdi. Abu Nosr Forоbiyning tа‘limоtidа kоmil
insоn muаmmоsi u bilаn bеvоsitа bоg’liq bo’lgаn jаmiyatni mukаmmаllаshtirish, fоzil
jаmоа qurish, insоngа bахt sаоdаt eshiklаrini оchish vоsitаlаrini yarаtish mаsаlаlаri
mаrkаziy o’rinni egаllаydi.
19

II.BOB.Maktabgacha ta lim tashkilotlarida tarbiyaviy ishlar metodikasiʼ
2.1.Maktabgacha ta limni boshqarishda mudiraning roli.
ʼ
Boshqaruv faoliyatini muvaffaqiyatli amalga oshirishning rahbar yoshiga
bog‘liqigi rivojlangan mamlakatlar tadqiqotlariga asoslanadi. Aniqlanishicha, Yaponiya
qayta ishlab chikqarish yirik kompaniyalari rahbarlarining o‘rtacha yoshi 63,5 bo‘lsa,
shu toifa amerikalik rahbarlarning yoshi 59 da ekan. Yaponiya yirik kompaniya
rahbarlarini o‘rganishda uchraydigan va taajjublanarli jihatlardan biri, ularning yoshi
ulug‘ligidir. Ba'zi bir tashkilotlarda (masalan, «Soni korporeyshn») kompaniya
prezidentining yoshi 65 deb cheklangan bo‘lsa-da, lekin ko’pgina avtomobil sohasidagi
firma rahbarlarining yoshi 75 va undan yuqoriligi ajablanarli hol emas.
Umuman olganda, Yaponiyada xodimning korxonaga bir umr yo’llanish tajribasi
qo‘llanadi. Ma'lum bo‘lishicha, yuqori bug’in rahbarlarining ko’pchiligi o’z tashkilotida
30 yildan ortiq, ishlaydi. Bu sohada o’tkazilgan tadqiqotlar shundan dalolat beradiki,
katta yoshli rahbarlar, agar ularning sog’ligi ko’ngildagiday bo‘lsa, ushbu tashkilot
uchun katta tajriba manbaidir. Rahbarning ulug’ yoshi haqida gapirar ekanmiz, nafaqat
uning biologik jihati, balki, ijtimoiy tomoni, g‘ayoaviy tajribasini ham nazarda
tutishimiz darkor. Zero, «Qari bilganni pari bilmas», deb xalqimiz bejiz aytishmagan.
Biroq, ishlab chiqarishga zamonaviy texnologiyaning kirib kelishi ularni o’zlashtirishda
ma'lum mahoratni talab qiladi. Baxtga qarshi, hozirgacha kompyuterda ishlashni
o’rganolmayotgan katta yoshli rahbarlarni uchratish qiyin emas. Shu jihatdan olganda,
yosh rahbar ko’pincha tashkilotga ilg’or texnologiya va tezkorlik olib kiruvchi omil
sifatida qabul qilinadi.
Yosh rahbar boshqaradigan tashkilotdagi xodimlarning o’rtacha yosh ko’rsatkichi
ko’pincha past bo’ladi. Yoshlik (30-35 yosh atrofida) bu yangilik va kashfiyotlarga
moyillik, ijodiylik, ko’rmaslik va o’zgaruvchan muhitga moslashuvchanlik bilan
ifodalanadi. Afsuski, bunday tashkilotda katta yoshdagi (40-45 dan yuqori) xodimlarga,
hatto, shubxa bilan qarashadi. Lekin, aniqlanishicha, inson 35-55 yoshlarida o’z
20

kasbining moxir ustasiga aylanadi, o’z sohasidagi bilimni yaxshi egallaydi va ixtirolarni
joriy etishga o‘zida ishtiyoq, sezadi. Shu bilan birga, unda vaziyatni sovuqqonlik bilan
tahlil etish, vazminlik kayfiyati shakllanadi. Albatta, hamma yosh rahbar ilg’or
texnologiya tarafdori va shunga moyil deb aytish qiyin, lekin yoshlarga zamonaviylik
xos. Bu esa o’z navbatida, yosh rahbarning zamonaviy va ilg’or ishlab chiqarish
uslublariga murojaat etish extimolini kuchaytiradi. Xalqimizda, yoshi katta bo‘lsa ham
ko’ngli yosh degan ibora bor. Demak, zamonaviy rahbar yoshidan qat'i nazar ilg’or
texnologiyalar tarafdori, tashkilot miqyosida zamonaviy ishlab chiqarishni joriy etishga
qobiliyatli bo‘lishi lozim. Bu esa o’tish davri talabidir.
Inson jinsi, uning ayni bir rolga amal qilinishi taqozo etadi. Ayniqsa, bu holat
sharq, mamlakatlari, xududimiz sharoitida yaqqol namoyon bo’ladi. Bu xududda erkak
va ayolga xos jinsiy ijtimoiy normalar aniq, belgilangan. Modomiki shunday ekan,
inson amalga oshirayotgan ko’pgina xatti- harakat aynan shu jinsiy rol mezoni ta'sirida
idrok etiladi. Hozir, insonning jinsiy mansubligiga qaramay, kasb yoki lavozim
pog’onasida katta imkoniyatlar paydo bo’layotganini ko’ramiz. Mamlakatimizda
tadbirkorlik va davlat boshqaruvi sohasida ayollarga katta yo’l ochilgan. Ammo, shunga
qaramay, rahbar so‘zi ko’pincha erkak jinsi bilan qiyoslanadi va negadir, ayol rahbar
idora etadigan sohalar sifatida maorif, sog’liqni saqlash, axoliga xizmat ko’rsatishgsan
nariga o’tilmaydi. Haqiqatdan ham ayolning u yoki bu sohada boshqaruv lavozimini
egallashi, ko’p jihatdan, bu soha ayollarga mosmi yoki erkaklargami degan savolga
bostik, bo‘lib qolgan. Bir qator tadqiqotlar orqali aniqlanishicha, erkak va ayol aralash
ishlaydigan guruhda ko‘pincha erkaklar tashabbusni o‘z qo‘llariga olar emish.
Tadqiqotchi Ye. Xollander tajribasiga ko’ra, guruh, doirasida qal etiladigan vazifani
yechishda erkaklar ko‘proq, maqbul yo‘l topa olishadi va aralash guruhda esa
ustunlikka intilishadi. Olimning tushuntirishicha, erkalarga xos bunday xatti- harakat,
ko‘p jihatdan, jamiyatda urnatilgan normalar va erkaklar xulqiga oid ustanovka, ya'ni
kutuvlardan kelib chiqadi. Bunday ustanovkalar asosidagi standartlar atrofdagilarning
21

bulayotgan voqea-xodisalarni idrok etishiga ham katta ta'sir etadi. Masalan, psixolog R.
Rays o‘tkazgan tajribada qo‘yidagi manzara kuzatiladi: tajriba davomida harbiy o‘quv
yurti kursantlarida ayollarga nisbatan ma'lum (unchalik ijobiy bo‘lmagan) ustanovka
shakllantirilgan. Shundan so‘ng, kursantlarni uchtadan qilib ikki guruhga bo‘lishgan va
laboratoriya sharoitidagi tajribada qatnashishga taklif etishgan. Ikki guruh, kursantga
ikki rahbar - biri erkak, ikkinchisi ayol boshchilik qilgan. Guruhlar ma'lum bir
murakkab vazifalarni hal etishgan va yechim davomida rahbar faol mavquy egallagan.
Aniqlanishicha, ayol rahbarlik qilgan kursantlar guruh muvaffaqiyatini tasodifga
yuyishgan, erkak rahbar bo‘lgan guruhdagi kursantlar esa muvaffaqiyatda aynan
rahbarning qobiliyatini yetakchi deb kursatishgan.
Mazkur tajriba shundan dalolat beradiki, atrofdagi voqealarni baholashimiz ko‘p
jihatdan ayni jamiyatda qabul qilingan norma va meyorlarga bog‘liq. Boshqaruv
amaliyotida va shuningdek, ba'zi bir adabiyotlarda erkak rahbar faoliyati ayol
rahbarnikiga nisbatan anchagina samarali degan tasavvur mavjud. Odatda, bunday
fikrga quyidagi dalillar keltiriladi: erkak yorqin ifodalangan mantiqiy fikrlash
xususiyatiga ega emish, ayol esa ko‘pincha hissiyotga beriladi; erkak o‘z ishiga fidoyi
desak, ayol qimmatli vaqtini oilaga sarflaydi. Chunonchi, erkak turli salbiy ta'sirlarga,
stresslarga chidamli bo‘lsa, ayol murakkab vaziyatda xatto aqlini «yuqotib» quyishi
mumkin ekan. Ammo, hayot buning aksini ko‘rsatib turibdiki, ayni payt ishlab
chiqarishni samarali boshqarayotgan ayollarni ko‘plab uchratish mumkin. Jinsiy
tafovutlarni tahlil etishda samaradan ko’ra boshqaruv uslubi haqida gapirsa, o‘rinliroq,
bo’ladi. Erkak rahbar asosiy diqqat-e'tiborini ishlab chiqarish muammolariga taalluqli
vazifalarga qaratsa, ayol rahbar ko‘proq, jamoaning ijtimoiy-psixologik jihatlariga,
psixologik muxitni sog‘lomlashtirishga qaratadi, degan xulosalar ham kam emas.
Albatta, bu fikr bir qancha baxs va munozaraga sabab bo‘lsada, endilikda
qo‘shimcha tadqiqotlar o‘tkazishni ham taqozo etayapti. Ho‘sh, aslida erkak va ayol
rahbarlar muvaffaqiyatga erishishlarida ma'lum farq, tafovut mavjudmi, degan savolga
22

quyidagi javobni olamiz. Taniqli olima F. Denmark, katta hajmdagi tadqiqotlari asosida
shunday xulosaga keldiki, boshqaruv sohalarida muvaffaqiyatga erishishda sezilarli
jinsiy tafovutlar kuzatilmas ekan. Ayol va erkak menejerlarning boshqaruv faoliyatidagi
farqi shundan iborat ekanki, ayollar jamoadagi insoniy munosabatlarga ko‘proq e'tibor
beradilar. Erkak va ayol menejerlarga xos jinsiy psixologik farqning bo‘lishi tabiiy,
lekin jamoa oldida turgan vazifani bajarish, ko‘zlangan maqsadga erishish borasida
jinsiy tafovut kuzatilmaydi. Nazarimizda, bu muvaffaqiyatlar sababi jinsga xos
bo‘lmagan omillar bilan belgilanadi. Masalan, shaxsning ko‘pgina ishchanlik fazilatlari
jinsiy moyilliklar bilan emas, balki ijtimoiy qadriyatlar, harakterdagi xususiyatlarga
asoslanadi. Xususan, insoniy munosabatlarga e'tibor, kungilchanlik, boshqaruvda
demokratik tamoyillarga suyanish ayollarda ko‘proq, uchraydi va bu ko‘rsatkichlar
ma'lum ma'noda jamoa faolligiga ijobiy ta'sir etuvchi omillardir.
Bir qator tajriba va ko‘zatish natijalari yana bir boshqa ma'lumotlarni ham beradi.
Rahbarlik darajasi qanchalik yuqori bo‘lsa, erkak va ayol rahbar o‘z uslublarida
shunchalik qarama-qarshi jins xususiyatlarini namoyish etadilar. Erkak rahbar erkakka
xos xislatdan tashqari ayolga xos ayrim fazilatlarni ham boshqaruv amaliyotida
qullashini ko‘ramiz: kungilchanlik, nozik didlik, intuitsiya... O‘z navbatida ayollar ham
erkaklarga xos sifatlarni o‘z faoliyatlarida qo‘llaydilar: mustahkam iroda, qatiylik,
faollik, tirishqoqlik. Demak, boshqaruv samarasini jinsiy mansublik bilan bog‘lash
notug‘ridir.
Bu o‘rinda boshqa omillar ahamiyatliroq hisoblanadi. Misol uchun intellekt,
qadriyatlar, shaxs xususiyatlari, ma'lumot darajasi, boshqaruv sohasidagi tajriba kabi
ko‘rsatkichlarni keltirish mumkin. Biografik jihatlar qatoriga shaxsning ijtimoiy-
iqtisodiy mavqueyi va uning ma'lumoti darajasini kiritish mumkin. Boshqaruv
faoliyatini muvaffaqiyatli amalga oshirishda mavquyi va ma'lumot ham muhim omil
sanaladi. Biznes boshqaruvi sohasidagi olim R. Stogdill muallifligidagi «Boshqaruv
qo‘llanmasi»da ta'kidlanishicha, muvaffaqiyatli boshqaruv va shaxsning ijtimoiy-
23

iqtisodiy mavquyi o‘rtasidagi bog‘liqlik 94% ga teng hamda ma'lumoti o‘rtasidagi
bog‘liqlik esa, 88% ga tengdir. Yaponiyalik tadqiqotchi T. Kono ma'lumotiga ko‘ra,
oddiy yapon menejeri, albatta, muxandislik mutaxassisligi yoki ijtimoiy fanlar bo‘yicha
universitet diplomiga ega bo‘lishi shart. Ko‘p hollarda menejerlar ikki mutaxassislik
diplomiga ega bo‘lsa, bir qator yetakchi biznesmenlar va yirik rahbarlarning biografik
tahlili ularning yuqori ma'lumotga ega ekanliklaridan dalolat beradi.
Shaxsning ijtimoiy-iqtisodiy mavquyi rahbarlik faoliyatini bajarishida kuchli
omil hisoblanadi. Buning ahamiyati ayniqsa sharq madaniyati misolida yaqqol kuzga
tashlanadi. Xududimizdagi oddiy fuqaro rahbar shaxsida nufuzli, o‘ziga to‘q va to‘la-
to‘kis insonni kurishni xoxlaydi. Rahbar mayda iqtisodiy muammolarni bemalol xal qila
olishi, katta ijtimoiy aloqalarga molik ekanligi bilan hamda o‘z aqliy qobiliyati, tajribasi
bo‘yicha boshqa xodimlardan ustun turishi lozim. Rahbarning ijtimoiy- iqtisodiy
mavquyi dastlabki paytlarda yetakchi rolni o‘ynaydi. Keyinchalik esa u haqidagi
bo‘lgan jamoa tasavvuri rahbarning vazifalarni ado etish qobiliyatiga borib taqaladi.
Ammo, shaxs shakllangan muxitning rahbarlikka, shuningdek, oilaviy an'analarning
boshqaruv qobiliyati rivojlanishiga ta'sirini o‘rganish ham o‘ta ahamiyatlidir.
Xaqiqatan, rahbar oilasida tug‘ilish, ulg‘ayish davomida ota tajribasini
o‘zlashtirish dominantlikka, ya'ni ustunlikka moyillikning shakllanishiga asos bo‘lishi
mumkin. Biznes boshqaruvi sohasidagi olim F.Fidler ta'rifi bo‘yicha «kompaniya
prezidenti bo‘lishning eng ishonchli omili, kompaniyaga egalik qiladigan oilada
tug‘ilishdir». Lekin, Li Yakokka kabi buyuk menejerning biografiyasi tamoman
yuqoridagi ta'rifni inqor etadi. Binobarin, bu shaxs rahbarlikning past qatlamlaridan
uning eng yuqori chuqqisiga ko‘tarildi.Rahbarning boshqaruv sa’nati sirlarini bilishi
xodimlarni tanlashdan tortib ular bilan bog’liq ziddiyatli vaziyatlarda oqilona yechim
topa olishi, o‘zi ma’sul jabhada yuksak mehnat samaradorligiga erishish uchun
jamoaning buniyodkorlik kuchlarini safarbar eta olish. Samimiyat adolat, muomila,
ishbilarmonlik asosiy muammo bilan ikkinchi darjali vazifalarni o‘z vaqtida bilish,
24

tashabbuskorlik optemizim rahbar madaniaytini tashkil etuvchi omillar. Rahbarning
uzoqni ko'ra bilishi hayot va ishlab chiqarish jarayonida vujudga keladigan murakkab
vaziyatlarda o‘zini yo‘qotmasdan noan’anaviy kutilmagan yechimlar o‘ylab topishi,
jamoadagi har bir xodim, ishchi kungliga yo‘l topa olishi rahabr mahoratining namyon
bo‘lishi hisoblanadi. Uslubiy faoliyat ta’limning ma’lum turi hisoblanadi. U o‘z ichiga
tadqiqot tashxis, uslubiy loyhaviy maslaxat tahlil tashkiliy uslubiy vazifalarni qamrab
olidi. Tashkiliy uslubiy vazifalarning yangilanishi bugungi pedagogik tizimning
rivojlanishiga imkon berdi. Ayni faoliyat quydagi xossalarga ega bo‘lgan tizim tarzida
tasavvur etiladi. Maqsadga yo‘nalganlikning mavjudligi vaqt o‘tishi bilan rivojlanib
borish ya’ni denamiklik barqaror holatini saqlash qobiliyati uslubiy ishlarni
boshqarishda kasb ta’limi o‘qituvchilari jamoasining faol ishtiroki va
moslashuvchanligi. Uslubiy faoliyatda quydagi yo‘nalishlar eng muhim
hisoblanadi.Tashxis rejalashtirish sohasi o‘qituvchilarning malaka oshrishga ehtiyojini
tashxis qilish o‘qituvchining axborotga bo‘lgan ehtiyoji tashxisi, uzoq muddatli
rejalashtirish va boshqalar. Biz izlanish olib borayotgan litsey va kasb- hunar kollej
rahbarlarining malakasini oshirish jarayonida variatuv dasturlarning o’rni va ularning
bugungi kunning axborot texnologiyalari bilantanishtirishdan iboratdir.
Bugungi kunning rahbarlari ta’lim jarayonida bo’layotgan o’zgarishlardan
xabardor bo’lishlari uvchun ularning malakasini oshirib qayta tayyorlab turish lozim
hisoblanadi. Ya’ni jamoada haqiqiy rahbar ruhiy kutarinki kayfiyat bilan ish olib
bormog’i va yashamog’i lozim. Shu tarizda rahbarlikning eng yaxshi tashkilotchilik,
tadbirkorlik fazilatlari shakllanib mukammallashtirib boradi. Boshqarish eng avvalo
kishilar bilan ishlashdir. rahbar notiqlik mahoratiga ega bo‘lishi, tushunarli ifodali va
ta’sirchan ishonarli va davatkor ruhda gapirishga o‘rganish kerak. Rahbarning tenglash
mahorati bugungi kunda dolzarb vazifaga aylangan. Chunki tinglash qobiliyati
gapruvchini ilhomlantiradi ruhlantiradi. Shu tariqa yangi fikrlar g’oyalarning
shakllantirishiga imkon tug’iladi. Rahbar qalbi toza shijoatli ishbilarmon rahbarlik
25

faoliyatida salbiy yoki ijobiy hatti-harakatlar o‘zida shakllangan solahiyat kuchi bilan
javob bera olish qobiliyatiga ega bo‘lish kerak. Demak, zamonaviy boshqaruvning
mahorati - jamoaning maqsadga intilishini ta'minlashdir. Ushbu fikrni pedagogik
psixologiyadagi holat bilan qiyoslasak, quyidagi misol o‘rinli bo‘lardi. Bola o‘z
rivojlanishida hamma me'yorlar bo‘yicha ulg‘ayib borayotgan bo‘lsa, ota-ona uning
o‘sishiga deyarli aralashmaydi va lekin ulg‘ayishida biron muammo yuzaga kelsa,
darxol kerakli choralar ko‘riladi. Jamoani boshqarishda ham rahbar, birinchi navbatda,
maqsadga erishish sharoitini yaratishi va xodimlar harakatiga kam aralashuvi yuksak
boshqaruv belgisidir.
- ijtimoiy soha ob’yektlarini boshqarish va boshqaruvchilik xususiyatlarini
shakllantirishning ilmiy-nazariy asoslarini chuqur o‘rganish;
- davlatimiz tomonidan yoshlarda boshqaruvchilik va yetakchilik qobiliyatini
shakllantirish va boshqaruv mahoratini rivojlantirish sohasida olib borilayotgan ishlarni
tizimli tahlil qilish;
- yoshlarda boshqaruvchilik va yetakchilik xususiyatlarini shakllantirishga ta'sir
etuvchi turli ehtiyoj va omillarni o‘rganish.
Boshqaruvning insoniyatga ma’lum uchta sosiy turi mavjud. Inson aql zakovat
yordamida tartiblashtirilib madaniy an’analarga singdirilgan ya’ni tabiiylashtirilmagan
yozilmagan qonun qoidalar yordamidagi boshqaruv, bevosita tayinlangan ma’sul
shaxslar yordamidagi boshqaruv, qonunlar qo‘llanmalar, qoidalar kabi yozma hujjatlar
yordamidagi boshqaruv. Hozirgi vaqtda rahbarlikka faqat kasbiy faoliyat sifatida qarash
an’anasi kucahygan va u mansabdor hamda mansabdorlikni o‘rganish sohasi sifatida
iqtisoslashgan.
2.2. O quv tarbiyaviy ishlarni tashkil etishning maqsad va vazifalariʻ
Tarbiya inson shaxsini shakllantirish, uning ijtimoiy, siyosiy, madaniy, ma’rifiy
hayotida faol ishtirokini ta’minlashga qaratilgan barcha ta’sirlar, tadbirlar, harakatlar,
26

intilishlar majmuini anglatadi. Tarbiya nafaqat oila, maktab, bolalar va yoshlar
tashkilotlarida olib boriladigan jarayonlar bo libgina qolmay, uning yetakchi g oyalariʻ ʻ
ommaviy axborot vositalari, gazeta va jurnallar orqali singdirilgan mafko’rani ham o z
ʻ
ichiga oladi. Zero, tarbiya ta’limga nisbatan kengroq bo lgan tushunchadir.
ʻ
Bunday tarbiyaning oila va tarbiyaviy muassasalar hamda jamoat tashkilotlari
tomonidan amalga oshirilishini nazarda tutadi. Shu jihatdan tarbiya ta’lim olish bilan
chambarchas bog liq holda amalga oshiriladi.
ʻ
Ta’lim – tarbiya orqali shaxda ezgu ma’naviy – axloqiy sifatlar tashkil topadi.
Shu o rinda O zbekiston Respublikasining birinchi Prezidenti Islom Karimovning
ʻ ʻ
quyidagi fikrlarini keltirish maqsadga muvofiqdir: “Albatta, ta’lim – tarbiya ong
mahsuli, lekin ayni vaqtda ong darajasi va uning rivojini belgilaydigan, ya’ni xalq
ma’naviyatini shakllantiradigan va boyitadigan muhim omildir. Binobarin, ta’lim –
tarbiya tizimini va shu asosda ongni o zgartirmasdan turib, ma’naviyatni rivojlantirib
ʻ
bo lmaydi. Fazilatlar egasi qilib tarbiyalash san’atining qirralari, shakl va yo llari
ʻ ʻ
hamda bilim, ko nikma va malaka hosil qilish haqida baxs yuritadi. Tarbiyaviy ishlar
ʻ
metodikasi fanining o rganish ob’yektini esa ta’lim muassalaridagi uzluksiz ta’lim –
ʻ
tarbiya jarayoni tashkil etadi.
Tarbiyaviy ishlarni tashkil qilish metodikasi ijtimoiy faollikni shakllantirishga
xizmat qiladi. Uning maqsadi bo lajak o qituvchi va tarbiyachilarning tarbiyaviy ish va
ʻ ʻ
tadbirlarning mazmunli bo lishini ta’minlashda boy milliy va umuminsoniy qadriyat va
ʻ
urf-odatlardan keng foydalanishga, tarbiyaviy ta’sirga ega bo lgan manbalarni ajrata
ʻ
bilishga qaratilgandir.
Tarbiyaviy ishlarni tashkil qilishning asosiy maqsadi, milliy istiqlol talabiga
javob beradigan barkamol shaxsni shakllantirishga qaratilgan ekan, ayni paytda bu
o qituvchilarga katta mas’uliyatni yuklaydi. Shu jihatdan ham o qituvchining pedagogik
ʻ ʻ
faoliyat yuritishi davr talabiga javob bermog i lozim. O zbekiston Respublikasining
ʻ ʻ
“Ta’lim to g risida” gi Qonuni va Kadrlar tayyorlash milliy dasturining bosh
ʻ ʻ
27

masalalaridan biri ham yosh avlodni barkamol etib tarbiyalashdan iborat etib
belgilangan. Shu jihatdan ham yosh avlodni barkamol qilib voyaga yetkazish uchun
Respublikamizda ijtimoiy – tashkiliy, tarbiyaviy ishlar amalga oshirilmoqda yuzaga
keladi. U ijtimoiy munosabatlarga kirishish usullarini o rganadi. ʻ
Shaxsga kasb-hunar o rgatish, kishining ma’naviy va g oyaviy qiyofasini
ʻ ʻ
shakllantirishga qaratilgan xatti-harakatlar jarayoni ijtimoiy tarbiyadir. Ijtimoiy tarbiya
o quvchilar ongini muayyan jamiyatning maqsad va vazifalariga muvofiq ravishda
ʻ
tarkib toptirish va rivojlantirish jarayoni hamdir. Ijtimoiy tarbiya jarayonida inson va
jamiyat hayotiga oid axloqiy tushunchalar, qonun-qoidalar bolalar ongiga singdirib
boriladi. Kishilarning ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy hayotda faol ishtirok etishiga
qaratilgan barcha ta’sirlar ijtimoiy tarbiya jarayonida amalga oshiriladi. Shuning uchun
ijtimoiy tarbiya umuminsoniy xarakterga ega bo ladi va bunda shaxs xohlagan soha
ʻ
bo yicha ta’lim-tarbiya ko rib, istagan kasbni egallashi mumkin. Dunyo
ʻ ʻ
tabiyashunosligi ijtimoiy tarbiyaning mohiyatini asoslab berdi.
Tarbiya va tarbiyaviy ishlar har qanday jamiyat va har qanday mamlakat hayotida
hal qiluvchi ahasiyat kab etadi, Yosh avlodning tarbiyasi bilan yetarlicha
shug ullanmagan g alq yoki mamlakat inqirozga yuz tutadi. Chunki har qanday
ʻ ʻ
mamlakatning rivojlanishi uchun moddiy va ma’naviy boyliklarni ishlab chiqarish
to xtovsiz ravishda yuksalib borishi zarur. Tarbiya jarayoni va tarbiya ishlarini olib
ʻ
borish murakkab bo lgan bir butun jarayondir, binobarin, bola shaxsining har
ʻ
tamonlama rivojlanib borishida turli xil sharoitlar ta’sir ko rsatadi. Ta’lim
ʻ
muassalarining vazifasi tarbiyaviy ishlar tizimini to g ri tashkil etib va ba’zi
ʻ ʻ
sharoitlarning rolini faollashtirib bola shaxsini kamol topishini ta’minlashdir.o quvchi
ʻ
organizmining rivojlanishini bilmasdan unga ta’sir ko rsatib bo lmaydi. Anatomiya,
ʻ ʻ
fiziologiya fanlari odam organizmi, uning rivojlanishi, tuzilishini o rgatuvchi fan
ʻ
hisoblanadi. Shuning uchun ham tarbiyaviy ishlar fani anatomiya, fiziologiya fanlari
bilan chambarchas bog liq ish ko radi. Har qanday tarbiyaviy ishlarni amalga oshirishda
ʻ ʻ
28

o quvchilarning gigiyenik qoidalariga asosan tashkil etishda yaratilgan shart-sharoitlarʻ
muhim rol o ynaydi.
ʻ
Ko rinib turibdiki, tarbiyaviy ishlar metodikasi fani gigiyena fani bilan ham
ʻ
bog langan.Tarbiya jarayonida o quvchilarning axloqiy sifatlari tarkib toptirish muhim
ʻ ʻ
masalalardan biri hisoblanadi. Axloq normalarini o quvchilar ongiga singdirish zarur.
ʻ
Axloq normalari va axloqshunoslik bilan etika fani shug ullanadi. Shunday ekan,
ʻ
tarbiyaviy ishlar metodikasi fani etika bilan ham uzviy bog liqdir.Barkamol shaxs – bu
ʻ
adolatli, vijdonli, iymon-e’tiqodli, mehr-muruvvatli, irodali, or-nomusli, matonatli va
chidamli, erkin fikrlovchi, o z xalqining daholari uchun ko’rashuvchi, hur fikrli va
ʻ
istiqlol g oyalari bilan sug orilgan, o z Vataniga fidoyilik bilan xizmat qiluvchi,
ʻ ʻ ʻ
tadbirkor va tashabbuskor .Tarbiya – inson shaxsi ma’naviy qiyofasini shakllantirishga
qaratilgan say – harakatlar tizimidir. Tarbiya – keng ma’noda u yoki bu sifatlarning
yoki ijtimoiy guruhlarning maqsadlariga muvofiq odamlarning yangi avlodlariga avval
avlodlarning ijtimoiy – tarixiy tajribasini uzatish vositasi bilan jamiyatning
rivojlanishini ta’minlovchi vazifasi. Tarbiyalashning tor ma’nosi – ijtimoiy institutlar
doirasida va ta’sirida ijtimoiy amaliyotning har bir doirasidagi hayotiy faoliyatiga,
ijtimoiy vazifalarni va rollarni bajarishga tayyorlash maqsadida shaxsni ongli,
maqsadga yo naltirilgan, muntazam shakllantirish jarayoni.
ʻ
29

Xulosa
Maktabgacha ta’lim tashkilotlari oila va jamiyatning bolalarga g‘amxo‘rlik qilish,
milliy hamda mintaqa xususiyatlarini hisobga olgan holda bolalarni har tomonlama
barkamol qilib tarbiyalash va rivojlantirishga bo‘lgan ehtiyojni qondirish maqsadida
tashkil etiladi. Tashkilotning mustaqil ravishda, o‘z tashabbusi bilan o‘z faoliyatiga
taalluqli, agar ular qonunchilikka va pedagogik prinsip-larga mone’lik qilmasa har
qanday qaror qabul qilishga haqlidir. Maktabgacha ta’lim tashkilotlari tarbiyaviy-
ta’limiy ishlar sifati, bolalar va otaonalar huquqiga jamiyat hamda Davlat manfaatlariga
rioya qilish uchun mas’uldir. MTT mehnat jamoasi xalqchillik asosida o‘z-o‘zini
boshqarish prinsipiga muvofiq jamiyat faoliyati bilan bog‘liq bo‘lgan masalalarni hal
qiladi. Maktabgacha ta'lim asosiy tiplari quyidagilardan iborat:
 yaslilar;
 yasli-bog’chalar;
 bog’chalar;
 maktab-bog’chalar.
Maktabgacha ta'lim tashkilotlar kimga bo’ysunishidan qat’iy nazar xalq
deputatlari mahalliy kengashi ro’yxatidan o’tkaziladi.
Maktabgacha talim ro’yxatdan o’tkazilgach, unga tartib raqami beriladi va u
yuridik shaxs huquqiga ega bo’ladi. Bugungi kunning rahbarlari ta’lim jarayonida
bo’layotgan o’zgarishlardan xabardor bo’lishlari uvchun ularning malakasini oshirib
qayta tayyorlab turish lozim hisoblanadi. Ya’ni jamoada haqiqiy rahbar ruhiy kutarinki
kayfiyat bilan ish olib bormog’i va yashamog’i lozim. Shu tarizda rahbarlikning eng
yaxshi tashkilotchilik, tadbirkorlik fazilatlari shakllanib mukammallashtirib boradi.
Boshqarish eng avvalo kishilar bilan ishlashdir. rahbar notiqlik mahoratiga ega bo‘lishi,
tushunarli ifodali va ta’sirchan ishonarli va davatkor ruhda gapirishga o‘rganish kerak.
Rahbarning tenglash mahorati bugungi kunda dolzarb vazifaga aylangan. Chunki
tinglash qobiliyati gapruvchini ilhomlantiradi ruhlantiradi. Shu tariqa yangi fikrlar
30

g’oyalarning shakllantirishiga imkon tug’iladi. Rahbar qalbi toza shijoatli ishbilarmon
rahbarlik faoliyatida salbiy yoki ijobiy hatti-harakatlar o‘zida shakllangan solahiyat
kuchi bilan javob bera olish qobiliyatiga ega bo‘lish kerak.
Bir qator tadqiqotlar orqali aniqlanishicha, erkak va ayol aralash ishlaydigan
guruhda ko‘pincha erkaklar tashabbusni o‘z qo‘llariga olar emish. Tadqiqotchi Ye.
Xollander tajribasiga ko’ra, guruh, doirasida qal etiladigan vazifani yechishda erkaklar
ko‘proq, maqbul yo‘l topa olishadi va aralash guruhda esa ustunlikka intilishadi.
Olimning tushuntirishicha, erkalarga xos bunday xatti- harakat, ko‘p jihatdan, jamiyatda
urnatilgan normalar va erkaklar xulqiga oid ustanovka, ya'ni kutuvlardan kelib chiqadi.
Bunday ustanovkalar asosidagi standartlar atrofdagilarning bulayotgan voqea-
xodisalarni idrok etishiga ham katta ta'sir etadi. Masalan, psixolog R. Rays o‘tkazgan
tajribada qo‘yidagi manzara kuzatiladi: tajriba davomida harbiy o‘quv yurti
kursantlarida ayollarga nisbatan ma'lum (unchalik ijobiy bo‘lmagan) ustanovka
shakllantirilgan. Shundan so‘ng, kursantlarni uchtadan qilib ikki guruhga bo‘lishgan va
laboratoriya sharoitidagi tajribada qatnashishga taklif etishgan. Ikki guruh, kursantga
ikki rahbar - biri erkak, ikkinchisi ayol boshchilik qilgan.
31

Foydalanilgan adabiyotlar ro yxati:ʻ
1. Mirziyoyev Sh. Milliy taraqqiyot yo limizni qat’iyat bilan davom ettirib, yangi
ʻ
bosqichga ko taramiz. – Toshkent: “O zbekiston” NMIU, 2017. – 592 b.
ʻ ʻ
2. Karimov I.A. Yuksak manaviyat – yengilmas kuch. – Toshkent: Ma’naviyat, 2008. –
174 b.
3. Jo rayev R.X. Jaholatga qarshi ma’rifat Описание: Xalq ta’limi.– T.: 2004.- №3. –
ʻ
B. 9-13.
4. Hasanboyev J. va boshq. Pedagogika: Oliy o quv yurtlari uchun darslik. – Toshkent:
ʻ
Fan, 2009. - 480 b.
5. Ismoilova Z, Tarbiyaviy ishlar metodikasi. T:. Istiqlol, 2003
6. Hasanboyev J:, To raqulov X., Alqarov I., Usmanov N. Pedagogika. T:.Fan va
ʻ
texnologiya, 2010
7. Tarbiya ensiklopediya. Tuzuvchi M.N.Aminov. T:.O zbekiston milliy
ʻ
ensiklopediyasi Davlat ilmiy nashriyoti, 2010.
8. Milliy g oya- o quvchi ma’naviyatining asosi. T:. O zbekiston milliy kutubxonasi
ʻ ʻ ʻ
nashriyot
9. Sodiqova SH.A. “Maktabgacha pedagogika”, “Tafakkur sarchashmalari” - T.:2013y.
10. Qayumova N.M. “Maktabgacha pedagogika” TDPU nashriyoti -T.: 2017 y.
Internet saytlari:
1. www. tdpu. uz
2.www. pedagog. uz
3.www. ziyonet.uz
4.www.edu.uz
5. http://fayllar.org
32

Mundarija:
KIRISH........................................................................................................3
I BOB. Maktabgacha taʼlim tashkilotlarida oʻquv tarbiyaviy ishlarni boshqarish.
1.1. Maktabgacha taʼlim tashkilotlarida rahbarlik qilish va tashkil etish yoʻllari.................................................................................................................10
1.2. Maktabagacha taʼlim tashkilotlarida tarbiyaviy ishlar sifatini oshirish metodikasi............................................................................................................15
II.BOB.Maktabgacha taʼlim tashkilotlarida tarbiyaviy ishlar metodikasi
2.1. Maktabgacha taʼlimni boshqarishda mudiraning roʻli............................20
2.2. Oʻquv tarbiyaviy ishlarni tashkil etishning maqsad va vazifalari .........26
3. XULOSA.. ......................................................................................................30
4. Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati...............................................................32

Купить

Информация о документе

Продавец

Maktabgacha ta'lim tashkilotlarida o'quv faoliyatini tashkil etish

Похожие документы