Maktabgacha ta'limga oid qonun, farmonlarni amaliyotga joriy qilish - Педагогика - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	30000UZS
Размер	55.7KB
Покупки	0
Дата загрузки	05 Декабрь 2024
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Педагогика

Продавец

Shavkat

Дата регистрации 04 Апрель 2024

69 Продаж

Maktabgacha ta'limga oid qonun, farmonlarni amaliyotga joriy qilish

Купить

MUNDARIJA:
KIRISH ................................................................................................................ 3
I-BOB. MAKTABGACHA TA’LIM TIZIMI VA UNING HUQUQIY
ASOSLARI
1.1. Maktabgacha ta’limning mohiyati va ahamiyati ……………………...…..... 5
1.2. Maktabgacha ta’limni tartibga soluvchi qonunlar va farmonlar …….……... 7
1.3. Maktabgacha ta’lim tizimining huquqiy
asoslari……………………………. 10
1.4. Maktabgacha ta’limga oid qonun va farmonlarning jamiyatdagi ijtimoiy
ta’siri…………………………………………………………………………….. 12
II-BOB. MAKTABGACHA TA’LIMDA QONUN VA FARMONLARNI
AMALIYOTGA JORIY QILISH
2.1. Maktabgacha ta’lim tizimiga oid qonun va farmonlarning amaliyotda
qo‘llanilishi............................................................................................................ 15
2.2. Maktabgacha ta’lim tizimidagi innovatsion va zamonaviy metodlarning
joriy etilishi……………………………………………………………………… 18
2.3. Kadrlar tayyorlash va malaka oshirish
tizimi……………………………….. 21
2.4. Monitoring va baholash tizimi: qonun va farmonlarning samaradorligini
aniqlash.................................................................................................................. 33
XULOSA…………...…………………………………………………………... 38
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR............................................................ 39
2

KIRISH
O‘zbekiston Respublikasida maktabgacha ta’lim tizimini rivojlantirishga
qaratilgan so‘nggi qarorlardan biri 2023-yil 24-mayda Prezident Shavkat
Mirziyoyev tomonidan imzolangan PQ–172-sonli “Maktabgacha va maktab
ta’lim tizimini yanada isloh qilish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarordir .
Ushbu qaror maktabgacha ta’lim sifatini oshirish, zamonaviy pedagogik
yondashuvlarni joriy qilish va ta’lim tizimida innovatsion texnologiyalarni keng
qo‘llash orqali bolalarning erta rivojlanishiga sharoit yaratishni nazarda tutadi.
Shuningdek, mazkur qaror maktabgacha ta’lim muassasalarini moddiy-texnik
bazasini mustahkamlash va pedagoglar malakasini oshirish chora-tadbirlarini
qamrab oladi. Bu esa davlat tomonidan maktabgacha ta’limga berilayotgan e’tibor
va islohotlarning amaliy ahamiyatini ta’kidlaydi.
Kurs ishining dolzarbligi. Maktabgacha ta’lim bolalarning bilim olish
jarayonining ilk bosqichi bo‘lib, bu davrdagi sifatli ta’lim kelajakdagi bilim olish
asoslarini shakllantiradi. So‘nggi yillarda O‘zbekiston Respublikasida
maktabgacha ta’lim tizimini yaxshilash va unga oid qonunlarni amaliyotga tatbiq
etish muhim masalalardan biriga aylangan. Ushbu huquqiy islohotlarni amaliyotga
joriy qilish orqali ta’lim sifati va samaradorligi oshiriladi, bolalar esa jamiyatda
faol va bilimli shaxs sifatida shakllanish uchun zarur bilim va ko‘nikmalarni
egallaydilar.
Kurs ishining maqsadi. Maktabgacha ta’limga oid qonun va qarorlarni
amaliyotga joriy etish orqali ta’lim jarayonini takomillashtirish, bolalarning
intellektual, jismoniy va ijtimoiy rivojlanishini ta’minlashga hissa qo‘shish.
Kurs ishi ning vazifalari :
1. Maktabgacha ta’limga oid qonun va qarorlarni o‘rganish va tahlil qilish.
2. Maktabgacha ta’lim tizimida zamonaviy pedagogik metodlarni joriy
etish.
3

3. Kadrlar malakasini oshirish va pedagoglarning huquqiy bilimlarini
mustahkamlash.
4. Ta’lim muassasalarining moddiy-texnik bazasini yaxshilash orqali ta’lim
sifatini oshirish.
5. Qonun va qarorlarning amaliyotda samaradorligini monitoring qilish va
baholash tizimini shakllantirish.
Kurs ishining obyekti. Maktabgacha ta’lim tizimida amalga oshirilayotgan
huquqiy islohotlar va ularga asoslangan amaliy faoliyat.
Kurs ishining predmeti. Maktabgacha ta’limga oid qonun va qarorlarning
amaliyotda qo‘llanilishi va ularga asoslangan pedagogik va boshqaruv metodlari.
Kurs ishining metodik asosi. O‘zbekiston Respublikasining maktabgacha
ta’lim sohasidagi qonuniy hujjatlari, pedagogika va psixologiya fanlarining asosiy
nazariy yondashuvlariga hamda ta’lim sohasidagi zamonaviy innovatsion
metodlarga tayanadi.
Kurs ishining tuzilmasi. Ushbu kurs ishi kirish, ikki asosiy bob, xulosa va
foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat. Birinchi bobda maktabgacha ta’lim
tizimi va uning huquqiy asoslari ko‘rib chiqiladi. Ikkinchi bobda esa maktabgacha
ta’lim tizimida qonun va qarorlarni amaliyotga joriy qilish yo‘nalishidagi amaliy
tadbirlar va monitoring tizimi o‘rganiladi.
4

I-BOB. MAKTABGACHA TA’LIM TIZIMI VA UNING HUQUQIY
ASOSLARI
1.1. Maktabgacha ta’limning mohiyati va ahamiyati
Maktabgacha ta’lim bolalar rivojlanishining dastlabki va eng muhim
bosqichi bo‘lib, bola shaxsining intellektual, jismoniy va ijtimoiy rivojlanishida
katta ahamiyatga ega. Ushbu davrda bolalar asosiy bilimlar, kundalik ko‘nikmalar
va ijtimoiy munosabatlar haqida dastlabki tushunchalarni egallaydilar.
Maktabgacha ta’limning asosiy maqsadi bolalarga maktab ta’limiga tayyorgarlik
ko‘rishga yordam berishdir. Shu bilan birga, u bolalarning ijodiy qobiliyatlarini
rivojlantirish, mustaqil fikrlashni shakllantirish va ularga o‘z qobiliyatlarini
namoyon qilish uchun qulay sharoit yaratishga xizmat qiladi. Maktabgacha ta’lim
bolaning o‘ziga bo‘lgan ishonchini oshirish, ijtimoiy moslashuv qobiliyatini
rivojlantirish, axloqiy va estetik me’yorlarni shakllantirishga yordam beradi.
Bolalarda do‘stlik, hamkorlik, hurmat, ijodiy yondashuv kabi asosiy insoniy
fazilatlarni rivojlantirish ushbu davrda ta’lim va tarbiyaning markaziy elementlari
hisoblanadi. Maktabgacha ta’lim muassasalarida o‘rganilgan bilim va ko‘nikmalar
bolalarning keyingi ta’lim bosqichlarida muvaffaqiyatli o‘qishiga zamin yaratadi.
Maktabgacha ta’limning ahamiyati quyidagilar bilan tavsiflanadi:
1. Intelektual rivojlanish – bolalar mantiqiy fikrlash, muammolarni hal
qilish va o‘qish va yozishga dastlabki tayyorgarlik ko‘rish ko‘nikmalarini
egallaydilar.
2. Jismoniy rivojlanish – bu bosqichda bolalarning sog‘lom jismoniy
rivojlanishi uchun qulay muhit yaratiladi, o‘yinlar va jismoniy mashg‘ulotlar orqali
ularning faolligi oshiriladi.
3. Ijtimoiy moslashuv – bolalar jamoa bilan ishlash, muloqot qilish va o‘z
his-tuyg‘ularini ifodalash kabi ijtimoiy ko‘nikmalarni rivojlantiradilar.
5

4. Axloqiy va estetik tarbiya – bolalar axloqiy qoidalarga rioya qilish,
boshqalarga hurmat bilan munosabatda bo‘lish, san’at va ijodiyotga qiziqish
uyg‘otish kabi ma’naviy jihatdan boyitiladi.
Maktabgacha ta’limning bu xususiyatlari jamiyat rivojida va inson
kapitalining shakllanishida muhim rol o‘ynaydi. Shu boisdan, bolalarni
maktabgacha ta’lim bilan qamrab olishni kengaytirish va ta’lim sifatini oshirish
davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi.
Maktabgacha ta’lim muassasasida bolalarning hayoti va sog‘lig‘ini
muhofaza qilishni tashkil etish tartibi va qoidalari, maktabgacha ta’lim
muassasasiga bolalarni olib kelish va olib ketish qoidalari, maktabgacha ta’lim
muassasasi binolarida xavfsizlikni tashkil etishga oid talablar, maktabgacha ta’lim
muassasasida yong‘in xavfsizligini tashkil etishga oid talablar, hudud xavfsizligiga
bo‘lgan talablar “Maktabgacha ta’lim muassasalarida bolalarning hayoti va
sog‘lig‘ini muhofaza qilishni tashkil etish tartibi to‘g‘risida Nizom” bilan tartibga
solinadi. Maktabgacha ta’lim tizimi Maktabgacha ta’lim muassasalari –
O‘zbekiston Respublikasidagi ta’lim muassalarining turi bo‘lib, turli yo‘nalishdagi
maktabgacha bo‘lgan davrdagi umumta’lim dasturlarini amalga oshiradi.
Maktabgacha ta’lim muassasalari
2 yoshdan 7 yoshgacha bo‘lgan bolalarni tarbiyalashni, o‘qitishni, nazorat qilishni,
parvarishlashni va sog‘lomlashtirishni ta’minlaydi.
Maktabgacha ta’lim muassasasini tashkil etish tartibi, faoliyatini tashkil etish
va butlash, hamda maktabgacha ta’lim muassasasining mol-mulki va pul
mablag‘lari, javobgarligi, boshqaruvi va ta’lim jarayoni qatnashchilari to‘g‘risidagi
kerakli ma’lumotlarni “O‘zbekiston Respublikasida davlat maktabgacha ta’lim
muassasasi to‘g‘risida Nizom” dan olishinigiz mumkin. Maktabgacha ta’lim
muassasasining ish tartibi va u yerda bolalarning bo‘lishdavomiyligi davlatning
maktabgacha ta’lim sifat va darajasiga bo‘lgan talablari, nizom, maktabgacha
ta’lim muassasasi va ota-onalar orasida tuzilgan shartnoma, hamda ta’sischilar
tomonidan belgilanadi. Imkoniyatlari cheklangan bolalar uchun maxsus
maktabgacha ta’lim muassasalari tashkil qilingan bo‘lib, u yerga bolalar davlatning
6

joylardagi vakolatli ta’limni boshqarish va sog‘liqni saqlash organlari tarafidan
tashkil qilingan ruhiy-tibbiy pedagogik komissiyaning xulosasiga binoan qabul
qilinadi. Maxsus maktabgacha ta’lim muassasasini tashkil etish tartibi, mol-mulki
va pul mablag‘lari, maxsus maktabgacha ta’lim muassasasida o‘quv-ta’lim va
sog‘lomlashtirish jarayonini tashkil qilish, ta’lim jarayoni ishtirokchilari va maxsus
maktabgacha ta’lim muassasasining boshqaruvi haqidagi to‘liq ma’lumotlar
“Maxsus davlat maktabgacha ta’lim muassasasi to‘g‘risidagi Nizom” da
ko‘rsatilgan. Maktabgacha ta’lim, olinish shakli va usullaridan qat’iy nazar,
quyidagi maqsadlarni o‘z oldiga qo‘yadi: Maktabgacha ta’lim maqsad va
vazifalarni amalga oshirishda ijtimoiy va xayri tashkilotlari, mahalla, xalqaro
fondlar faol ishtirok etadilar. O‘zbekistonda maktabgacha ta’lim davlat tilida
hamda qoraqalpoq, rus, tojik, qirg‘iz, qozoq va turkman tillarida olib boriladi.
1.2. Maktabgacha ta’limni tartibga soluvchi qonunlar va farmonlar
Maktabgacha ta’lim bolalarning intellektual, ijtimoiy va jismoniy
rivojlanishi uchun zarur bo‘lgan birlamchi ta’lim bosqichi bo‘lib, davlat tomonidan
bu sohani rivojlantirishga katta e’tibor qaratilmoqda. Quyida maktabgacha ta’limni
tartibga soluvchi asosiy qonun va qarorlar haqida batafsil ma’lumot berilgan:
1. “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonun (2020-yil 23-sentabr) . 2020-yilda
yangilangan “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonun O‘zbekiston ta’lim tizimini umumiy
qamrab olishga qaratilgan va maktabgacha ta’limdan boshlab, oliy ta’limgacha
bo‘lgan barcha bosqichlarni tartibga soladi. Ushbu qonunning asosiy maqsadi –
barcha bolalar uchun teng ta’lim imkoniyatlarini ta’minlashdir.
Qonunning maktabgacha ta’limga oid bandlarida quyidagilar ko‘zda
tutilgan:
 Ta’lim standartlarini belgilash : Maktabgacha ta’limning asosiy
vazifalari va maqsadlarini bayon etadi.
 Davlat tomonidan moliyaviy qo‘llab-quvvatlash : Maktabgacha
ta’limni rivojlantirish uchun mablag‘ ajratish, moddiy-texnik bazani yaxshilash
choralari kiritilgan.
7

 Davlat va nodavlat sektorini rivojlantirish : Qonun maktabgacha
ta’limda davlat va xususiy sektorlarning hamkorligini ta’minlaydi va xususiy
muassasalarni rivojlantirishga rag‘bat beradi.
 Kadrlar tayyorlash : Pedagoglar malakasini oshirish va o‘quv
dasturlarini innovatsion texnologiyalar bilan to‘ldirish masalalari tartibga solinadi.
2. PQ–4312-sonli Qaror “Maktabgacha ta’lim tizimini yanada
takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” (2019-yil 8-aprel). Bu qaror
maktabgacha ta’lim tizimini modernizatsiyalashga qaratilgan. Qaror quyidagi
maqsadlarni o‘z ichiga oladi:
 Yangi pedagogik texnologiyalarni joriy etish : Bolalar ta’limiga
zamonaviy yondashuvlarni kiritish.
 Moddiy-texnik bazani mustahkamlash : Maktabgacha ta’lim
muassasalarini zamonaviy jihozlar bilan ta’minlash.
 Qamrovni kengaytirish : Shahar va qishloq joylaridagi bolalarni
maktabgacha ta’lim bilan to‘liq qamrab olish.
 Pedagoglar malakasini oshirish : Maktabgacha ta’lim muassasalarida
faoliyat yurituvchi pedagoglarning kasbiy malakasini oshirish bo‘yicha tizimli
ishlarni yo‘lga qo‘yish.
3. “Maktabgacha ta’lim to‘g ‘ risida”gi Qonun loyihasi. Ushbu qonun
loyihasi maktabgacha ta’lim tizimini mustahkamlashni maqsad qiladi. Unda
quyidagi yo‘nalishlar belgilangan:
 Davlat tomonidan himoya qilish : Bolalar huquqlarini himoya qilish,
ta’lim olishga teng imkoniyatlarni ta’minlash.
 Innovatsion texnologiyalarni tatbiq etish : Ta’lim jarayonida yangi
texnologik yondashuvlarni keng qo‘llash, bolalarning erta rivojlanishini qo‘llab-
quvvatlash.
 Xususiy sektorni qo‘llab-quvvatlash : Xususiy maktabgacha ta’lim
muassasalarini ochish uchun qulay sharoitlar yaratish.
8

 Sifat monitoringi : Maktabgacha ta’lim sifatini baholash va monitoring
qilish mexanizmlarini ishlab chiqish.
4. PQ–172-sonli Qaror “Maktabgacha va maktab ta’lim tizimini yanada
isloh qilish chora-tadbirlari to‘g‘risida” (2023-yil 24-may). Mazkur qaror
O‘zbekistonda sifatli ta’lim tizimini yaratishga xizmat qiladi. Qarorda:
 Inklyuziv ta’lim tizimi : Maxsus ehtiyojli bolalarga qulay ta’lim
sharoitlari yaratish.
 Zamonaviy metodlarni joriy etish : Bolalarning qiziqishlarini
rag‘batlantirish uchun ijodiy va o‘yin texnologiyalariga asoslangan ta’lim
dasturlarini ishlab chiqish.
 Ota-onalar bilan hamkorlik : Ota-onalarni ta’lim jarayoniga jalb qilish,
ularni bolalar ta’limiga nisbatan mas’uliyatli yondashishga undash.
 Malaka oshirish : Ta’lim jarayonini yaxshilash uchun maktabgacha
ta’lim pedagoglarini muntazam ravishda malaka oshirish dasturlariga jalb qilish
belgilangan.
5. 2021–2025-yillarga mo‘ljallangan Maktabgacha ta’limni
rivojlantirish Milliy dasturi . Ushbu dastur maktabgacha ta’lim tizimini yanada
rivojlantirish uchun uzoq muddatli strategiya bo‘lib, quyidagi yo‘nalishlarni o‘z
ichiga oladi:
 Qamrovni kengaytirish : Bolalarning maktabgacha ta’lim bilan
qamrovini 100% ga yaqinlashtirish.
 Ta’lim sifati : Bolalarning maktabga tayyorgarlik darajasini oshirish
uchun sifatli ta’lim dasturlarini ishlab chiqish.
 Infratuzilma va moddiy baza : Maktabgacha ta’lim muassasalarini
yangilash, zamonaviy jihozlar bilan ta’minlash.
 O‘quv dasturlarini takomillashtirish : Pedagoglar uchun metodik
qo‘llanma va o‘quv dasturlarini yangilash, xalqaro ta’lim standartlariga
moslashtirish.
 Mazkur qonun va qarorlar maktabgacha ta’lim tizimini rivojlantirish
yo‘lida katta qadam hisoblanadi. Ularning barchasi bolalarning ta’lim sifatini
9

oshirish, ijtimoiy, intellektual va jismoniy rivojlanishini qo‘llab-quvvatlash,
shuningdek, ta’lim jarayonini uzluksiz modernizatsiyalashga qaratilgan. Bu
hujjatlar davlatning ta’lim tizimini mustahkamlash va kelajak avlodning sifatli
ta’lim olishini ta’minlash borasidagi majburiyatlarini tasdiqlaydi.
1.3. Maktabgacha ta’lim tizimining huquqiy asoslari
O‘zbekiston Respublikasida maktabgacha ta’lim tizimi davlat tomonidan
qonunchilik asosida tartibga solinib, rivojlantirilmoqda. Maktabgacha ta'limning
huquqiy asoslari bolalarning sifatli ta'lim olish huquqini ta'minlash, ularning
intellektual va ijtimoiy rivojlanishini qo'llab-quvvatlash maqsadida qabul qilingan
bir qator qonun va normativ-huquqiy hujjatlarga asoslangan. Quyida maktabgacha
ta'lim tizimining huquqiy asoslarini belgilovchi asosiy hujjatlar haqida ma'lumot
keltirilgan:
1. O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi (1992-yil 8-dekabr) .
 O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 41-moddasida barcha
bolalar ta'lim olish huquqiga ega ekanligi ta'kidlanadi. Ushbu moddaga binoan,
davlat maktabgacha ta'lim tizimini rivojlantirish va barcha bolalar uchun teng
imkoniyat yaratish majburiyatini o‘z zimmasiga olgan.
 Konstitutsiyaning ta'limga oid bandlari davlatning maktabgacha ta'limga
bo'lgan e'tiborini kuchaytirish va ta'lim olish jarayonini yuqori darajada ta'minlash
zaruriyatini belgilaydi.
2. “Ta'lim to‘g‘risida”gi Qonun (2020-yil 23-sentabr)
 Ushbu qonun O‘zbekiston Respublikasida ta'lim tizimini yaxlit ravishda
tartibga soluvchi asosiy hujjat hisoblanadi. Qonun maktabgacha ta'lim bosqichini
davlat ta'lim tizimining ajralmas qismi sifatida belgilaydi va uning qamrovini
kengaytirish, sifatini oshirish uchun maxsus normalarni o‘z ichiga oladi.
 Qonunda maktabgacha ta'lim muassasalari faoliyatining asosiy
maqsadlari, vazifalari, pedagogik jarayonning o‘ziga xos jihatlari, moliyalashtirish
va boshqarish masalalari ko‘rsatib o‘tilgan.
10

3. “Maktabgacha ta'lim va tarbiya to'g'risida”gi Qonun (2023-yil
loyihasi).
 Mazkur qonun loyihasi maktabgacha ta'lim sohasini yanada
rivojlantirishga yo‘naltirilgan va bu sohada davlat va jamiyat oldida turgan
vazifalarni belgilaydi.
 Ushbu hujjat maktabgacha ta'lim muassasalarining faoliyatini
yaxshilash, o‘quv dasturlarini boyitish, pedagoglarning malakasini oshirish kabi
maqsadlarni nazarda tutadi.
 Qonun loyihasi davlat va nodavlat maktabgacha ta'lim muassasalarining
huquqiy maqomini belgilash va ularning o‘zaro hamkorligini ta'minlashni ko‘zda
tutadi.
4. Prezident qarorlari va farmonlari .
 PQ–4312-sonli Qaror (2019-yil 8-aprel) : Ushbu qaror maktabgacha
ta'lim tizimini isloh qilishga qaratilgan bo‘lib, unda maktabgacha ta'lim
muassasalarining moddiy-texnik bazasini mustahkamlash, o‘quv jarayonida
innovatsion texnologiyalarni qo‘llash, pedagog kadrlarning malakasini oshirish
masalalari belgilangan.
 PQ–172-sonli Qaror (2023-yil 24-may) : Maktabgacha ta'limda
inklyuziv ta'lim tizimini rivojlantirish, maxsus ehtiyojli bolalar uchun qulay
sharoitlar yaratish va ta'lim sifati monitoringini o‘rnatish ushbu qarorda o‘z aksini
topgan.
5. Maktabgacha ta’limni rivojlantirish milliy dasturi (2021-2025-yillar) .
 Bu dastur maktabgacha ta'lim sohasini tizimli ravishda rivojlantirish
uchun uzoq muddatli strategiya bo‘lib, davlat tomonidan tasdiqlangan. Dasturda
maktabgacha ta'lim muassasalarini kengaytirish, barcha hududlarda bolalarni
qamrab olish, xususiy ta'lim muassasalarini qo‘llab-quvvatlash kabi vazifalar aniq
ko‘rsatilgan.
 Dastur maktabgacha ta'lim sifatini oshirish, uning samaradorligini
monitoring qilish va xalqaro standartlarga muvofiq o‘quv dasturlarini
takomillashtirishni o‘z ichiga oladi.
11

6. Normativ-huquqiy hujjatlar va xalqaro konvensiyalar .
 Bolalar huquqlari to‘g‘risidagi Konvensiya : O‘zbekiston mazkur
konvensiyani imzolagan va unga muvofiq, barcha bolalarning sifatli ta'lim olish
huquqi himoya qilinishi lozim.
 Me'yoriy hujjatlar : Davlat tomonidan tasdiqlangan me'yoriy hujjatlar
orqali maktabgacha ta'lim muassasalarining faoliyati, pedagog kadrlar malakasi,
o‘quv dasturlari va tarbiyaviy ishlar tartibga solinadi.
Mazkur qonun va qarorlar O‘zbekistonda maktabgacha ta'lim tizimini
mustahkamlash, rivojlantirish va bolalarning ta'lim sifatini yaxshilash yo‘lidagi
muhim huquqiy asoslar hisoblanadi. Bu hujjatlar ta'lim tizimini yanada izchil va
sifatli rivojlantirish, bolalarning kelajagini ta'minlashga yo‘naltirilgan.
1.4. Maktabgacha ta’limga oid qonun va farmonlarning jamiyatdagi
ijtimoiy ta’siri
Maktabgacha ta’limga oid qonun va farmonlar nafaqat ta’lim sohasini
rivojlantirish, balki jamiyat hayotiga ham chuqur ijtimoiy ta’sir ko‘rsatadi. Ushbu
qonun hujjatlari orqali davlat jamiyatdagi eng muhim qatlamlardan biri bo‘lgan
bolalarga e’tibor qaratadi, ularning rivojlanishi uchun imkoniyatlar yaratadi va
ijtimoiy tenglikni ta’minlashga xizmat qiladi. Quyida maktabgacha ta'limga oid
qonun va farmonlarning jamiyatdagi asosiy ijtimoiy ta’sirlariga oid jihatlar
keltirilgan:
1. Bolalarni yaxshi tarbiyalash va kelajak uchun poydevor qurish :
 Maktabgacha ta’lim bolalarning intellektual, ijtimoiy va emotsional
rivojlanishi uchun asosiy poydevor bo‘lib, dastlabki o‘rganish, ijodiy fikrlash va
muomala qobiliyatlarini rivojlantiradi.
 Qonun va farmonlar maktabgacha ta'lim tizimini tartibga solib, bolalarga
sifatli ta’lim imkoniyatlari yaratib, kelajak avlodni jamiyatga tayyorlashda muhim
rol o‘ynaydi.
2. Ijtimoiy tenglik va teng imkoniyatlarni ta'minlash :
12

 Davlat tomonidan qabul qilingan qonun va farmonlar barcha bolalar,
jumladan, qishloq joylarida yashovchilar, maxsus ehtiyojli va nogiron bolalar
uchun ham sifatli ta'lim olish imkoniyatini yaratadi.
 Ushbu qonunchilik bilan barcha bolalarga teng ta’lim olish huquqi
ta’minlanib, ijtimoiy tenglik mustahkamlanadi. Bu esa jamiyatda teng imkoniyatlar
va ijtimoiy adolat tamoyillarini rivojlantirishga xizmat qiladi.
3. Ayollar bandligini oshirish va oila farovonligini ta'minlash :
 Maktabgacha ta'lim muassasalarining ko‘payishi va faoliyati orqali
ayollarning, ayniqsa, yosh onalarning ishga qaytishiga imkon yaratadi. Bu
ayollarning iqtisodiy faoliyatini oshirib, oilalarning moliyaviy farovonligini
ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi.
 Ayollarning ish bilan band bo‘lish imkoniyati jamiyatda ijtimoiy
barqarorlikni oshiradi va oila farovonligiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
4. Maktabgacha ta’lim sifatini oshirish orqali ta’lim bosqichlari
o‘rtasidagi uyg‘unlikni ta’minlash:
 Maktabgacha ta'limga oid qonun va farmonlar orqali ta'limning barcha
bosqichlari o‘rtasidagi izchillik va uyg‘unlik ta’minlanadi. Maktabgacha ta’lim
dasturlarining yangi standartlarga mos ravishda takomillashtirilishi va sifatini
oshirish orqali o‘quvchilar boshlang‘ich ta’limga tayyor holatda kirishadi.
 Bunday uyg‘unlik ta'limning keyingi bosqichlarida bolalarning
muvaffaqiyatli rivojlanishi uchun sharoit yaratadi va ta'lim sifatini oshirishga
xizmat qiladi.
5. Davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash orqali tadbirkorlik va xususiy
sektorni rivojlantirish:
 Maktabgacha ta'lim tizimida xususiy sektorning faol ishtirokini
rag‘batlantirish, nodavlat maktabgacha ta’lim muassasalari ochilishi uchun
qo‘shimcha imkoniyatlar yaratadi. Bu nafaqat yangi ish o‘rinlarini yaratadi, balki
xizmat ko‘rsatishning sifatini ham oshiradi.
 Xususiy sektorning ishtiroki jamiyatdagi ta'lim xizmatlari bozorini
rivojlantirib, raqobatni kuchaytiradi va sifatli ta'lim xizmatlariga talabni oshiradi.
13

6. Davlatning ta’lim va tarbiya sohasidagi mas’uliyatini oshirish:
 Qonun va farmonlar davlatning ta'lim sohasidagi islohotlar va
rivojlanishga bo‘lgan e’tiborini aks ettiradi. Davlat tomonidan maktabgacha
ta'limning huquqiy asoslari mustahkamlanib, tizimni moliyalashtirish va
boshqarish samaradorligi oshiriladi.
 Bu esa jamiyatda davlatga bo‘lgan ishonchni mustahkamlaydi va ta’lim
tizimidagi islohotlarning samaradorligini oshirishga xizmat qiladi.
7. Maktabgacha ta'lim orqali barkamol avlod tarbiyasini rivojlantirish :
 Maktabgacha ta'lim tizimini isloh qilish va rivojlantirish orqali, bolalarni
mustaqil fikrlaydigan, ijodkor va intellektual salohiyatli shaxs sifatida
tarbiyalashga hissa qo‘shiladi.
 Qonun va farmonlar bolalarga zamonaviy bilim va ko‘nikmalarni
o‘zlashtirish imkoniyatini yaratib, ularning barkamol avlod sifatida shakllanishiga
ko‘maklashadi.
Yuqoridagi ijtimoiy ta’sirlar maktabgacha ta’limga oid qonun va
farmonlarning jamiyat hayotidagi ahamiyatini ko‘rsatadi. Ushbu hujjatlar
maktabgacha ta’lim tizimini rivojlantirish orqali jamiyatda ta’lim, tarbiya va
ijtimoiy tenglik tamoyillarining mustahkamlanishiga zamin yaratmoqda.
14

II-BOB. MAKTABGACHA TA’LIMDA QONUN VA FARMONLARNI
AMALIYOTGA JORIY QILISH
2.1. Maktabgacha ta’lim tizimiga oid qonun va farmonlarning amaliyotda
qo‘llanilishi
Maktabgacha ta’lim tizimiga oid qonun va farmonlar, jumladan, O‘zbekiston
Respublikasi Prezidentining qarorlari va Oliy Majlis tomonidan qabul qilingan
qonunlar maktabgacha ta’lim sifatini oshirish, bu tizimni zamonaviy talablar
asosida isloh qilish va boshqaruvni yaxshilashga qaratilgan. Ushbu hujjatlarning
amaliyotga joriy etilishi ta’lim tizimida o‘ziga xos muhim o‘zgarishlarga sabab
bo‘lmoqda. Quyida qonun va farmonlarning amaliyotdagi qo‘llanilishi bo‘yicha
asosiy yo‘nalishlar keltirilgan:
1. Ta'lim sifatini oshirish va malakali kadrlar tayyorlash .
Maktabgacha ta’lim tizimiga oid qonun va farmonlar asosida davlat maktabgacha
ta’lim sifatini oshirish uchun o‘qituvchi va tarbiyachilarning kasbiy malakasini
oshirishga katta ahamiyat bermoqda. Xususan, quyidagi tadbirlar amaliyotga joriy
etildi:
 Kasbiy malaka : Maktabgacha ta'lim muassasalarida ishlovchi pedagogik
xodimlar uchun yangi o‘quv dasturlari ishlab chiqilib, ular doimiy ravishda malaka
oshirish kurslarida qatnashmoqda. Ushbu kurslar orqali zamonaviy pedagogik
yondashuvlar, bolalar psixologiyasi va rivojlanish bosqichlariga mos o‘quv-uslubiy
ko‘nikmalar shakllantirilmoqda.
 Seminar va treninglar : Hududiy va markaziy darajada tashkil etilgan
seminar va treninglar orqali pedagoglar va tarbiyachilar innovatsion ta’lim
usullaridan foydalanishni o‘rganmoqda. Bu jarayon ularga bolalar bilan samarali
ishlash va ularning intellektual hamda ijodiy rivojlanishini ta’minlashda katta
yordam beradi.
15

2. Xususiy maktabgacha ta'lim muassasalarini qo'llab-quvvatlash .
Prezident qarorlari asosida xususiy sektorning maktabgacha ta’lim tizimida
ishtiroki kengaymoqda. Bu, asosan, davlat-xususiy sheriklikni rivojlantirish va
maktabgacha ta'limda tanlov imkoniyatlarini kengaytirishga qaratilgan:
 Davlat-xususiy sheriklik : Xususiy maktabgacha ta'lim muassasalariga
soliq va kredit imtiyozlari taqdim qilinmoqda, bu esa yangi bog‘chalar qurilishi va
mavjud bog‘chalar rivojlanishiga imkon beradi.
 Sifatli sharoitlarni taqdim etish : Xususiy sektor bilan hamkorlik orqali
sifatli ta'lim sharoitlari yaratilmoqda. Bu ota-onalarga bolalarini davlat va xususiy
muassasalar orasidan tanlash imkoniyatini berib, ta’lim muhitidagi raqobatni
kuchaytiradi va sifat oshishiga olib keladi.
3. Ta'lim muhitini yaxshilash va sharoitlarni zamonaviylashtirish .
Maktabgacha ta'lim muassasalarida bolalar uchun qulay va xavfsiz sharoitlarni
yaratish davlatning asosiy vazifalaridan biri hisoblanadi. Qonun va farmonlar bu
borada quyidagi amaliy ishlarga yo‘l ochmoqda:
 Yangi binolar qurilishi : Davlat byudjetidan ajratilgan mablag‘lar evaziga
maktabgacha ta'lim muassasalari uchun zamonaviy, xavfsiz va barcha
qulayliklarga ega bo‘lgan binolar qurilmoqda. Bu, ayniqsa, qishloq joylarida
bolalar bog‘chalariga ehtiyojni qondirishga yordam beradi.
 Jihoz va materiallar : Bog‘chalarda bolalarning rivojlanishi uchun zarur
bo‘lgan jihoz va o‘yinchoqlar yangilanishi ta’minlanmoqda. Maktabgacha ta’limda
ta’lim berish jarayonida foydalanuvchi uskunalar zamonaviy va sifatli bo‘lishi
uchun maxsus talablar kiritilgan.
4. Ta'lim dasturlarini zamonaviylashtirish va integratsiya qilish . Ta’lim
dasturlari va o‘quv materiallari zamonaviy pedagogik metodlar asosida qayta
ko‘rib chiqilmoqda. Bu maktabgacha ta’lim tizimidagi qonun va farmonlarning
amaliy natijalaridan biridir:
 Integratsiyalangan dasturlar : Ta’lim dasturlariga bolalarning psixologik
va intellektual ehtiyojlariga moslab yangi o‘quv modullari kiritildi. Bu modullar
16

bolalarning boshlang‘ich tayyorgarligini oshirishga va ularning kelgusi ta’lim
bosqichlariga yaxshiroq tayyorlanishiga yordam beradi.
 Faol o‘yinlar va innovatsion yondashuvlar : Maktabgacha ta’lim
dasturlariga ijodkorlikni rivojlantiruvchi o‘yinlar, interaktiv darslar va bolalar
o‘rtasida kommunikativ ko‘nikmalarni rivojlantiruvchi faoliyatlar kiritildi.
5. Pedagog va tarbiyachilar uchun moliyaviy rag'batlantirish . Ta’lim
sifatini oshirish va pedagogik xodimlarning samaradorligini ta’minlash uchun
qonun va farmonlar asosida ularni rag‘batlantirish tizimi yo‘lga qo‘yildi:
 Moliyaviy mukofotlar : Pedagog va tarbiyachilarga qo‘shimcha
mukofotlar va rag‘batlantirish fondlari tashkil etilib, ular yuqori natijalar uchun
davlat tomonidan taqdirlanmoqda.
 Ijtimoiy himoya : Ish tajribasiga qarab pedagog xodimlarning maoshini
oshirish va ularning ijtimoiy himoyasini ta’minlash choralari ko‘rilmoqda. Bu
pedagoglarning o‘z ishiga sodiqligini oshiradi va sifatli ta’lim berishga undaydi.
6. Davlat va nodavlat sheriklikning kengayishi . Davlat va nodavlat sektor
o‘rtasidagi hamkorlik maktabgacha ta’lim tizimidagi muhim islohotlardan biridir.
Qonun va farmonlar asosida davlat va xususiy sektor o‘rtasidagi sheriklik
imkoniyatlari kengaytirildi:
 Yangi bog‘chalar tashkil qilish : Davlat tomonidan nodavlat
maktabgacha ta’lim muassasalarini qo‘llab-quvvatlash orqali yangi xususiy
bog‘chalar tashkil etish uchun imkoniyatlar yaratilmoqda. Bu ta’lim olish
imkoniyatlarini kengaytiradi va davlat bog‘chalari yukini kamaytiradi.
 Davlat tomonidan nazorat qilish : Xususiy bog‘chalarda ta’lim sifati va
xavfsizlik me’yorlariga rioya qilish davlat tomonidan nazorat qilinadi. Shu orqali
ta’lim sifatiga davlat nazoratini saqlagan holda, xususiy sektorning rivojlanishiga
imkon beriladi.
7. Davlat tomonidan nazoratni kuchaytirish. Maktabgacha ta’lim
tizimidagi qonun va farmonlarga ko‘ra, ta’lim sifati va xavfsizlik me’yorlariga
qat’iy rioya qilish uchun davlat tomonidan nazorat kuchaytirildi:
17

 Monitoring va audit : Maktabgacha ta’lim muassasalarida o‘qitish
jarayonlarini tekshirish va baholash tizimi joriy etildi. Davlat inspeksiyalari
muntazam ravishda maktabgacha ta’lim muassasalarida tekshiruv va audit
o‘tkazib, ta’lim jarayonida belgilangan talablarga rioya qilinishini ta’minlamoqda.
 Xavfsizlik standartlari : Ta’lim muassasalarida xavfsizlik standartlariga
rioya qilinishi qat’iy nazorat qilinmoqda, bolalar uchun xavfsiz va qulay ta’lim
muhitini ta’minlash davlatning asosiy vazifalaridan biri hisoblanadi.
Bu bo‘limlar orqali maktabgacha ta’lim tizimiga oid qonun va farmonlarning
amaliyotda qanday qo‘llanilishi aniq va batafsil bayon etildi. Bu jarayonlar nafaqat
ta’lim sifatini oshirishga, balki jamiyatdagi maktabgacha ta’lim muassasalarining
ijtimoiy ta’sirini ham kuchaytirishga xizmat qilmoqda.
2.2. Maktabgacha ta’lim tizimidagi innovatsion va zamonaviy
metodlarning joriy etilishi
Maktabgacha ta'lim tizimida innovatsion va zamonaviy metodlarning joriy
etilishi bolalar ta'limida yangi yondashuvlarning amalga oshirilishiga imkon
yaratadi. Bu jarayon ta'limning sifatini oshirish, tarbiyachilarning professional
malakasini kuchaytirish va bolalar uchun yanada qulay ta'lim muhitini yaratishga
xizmat qiladi. Quyida maktabgacha ta'lim tizimidagi innovatsion va zamonaviy
metodlarning amaliyotda qanday joriy etilishi haqida batafsil ma'lumot berilgan:
1. Interaktiv ta'lim yondashuvlari. Maktabgacha ta'limda interaktiv ta'lim
metodlari keng qo‘llanilmoqda. Bu metodlar bolalarni o‘z fikrlarini erkin ifoda
etishga, guruhda ishlashga va o‘quv jarayonida faol ishtirok etishga undaydi.
 Interaktiv o‘yinlar va rolli o‘yinlar : Bolalarga o‘yin orqali ta'lim
berishning samaradorligi ortgan. Rolli o‘yinlar, o‘zgaruvchan o‘yin sharoitlari va
ta'lim materiallari orqali bolalar o‘zaro muloqot qilishni, muammolarni hal qilishni
va ijtimoiy ko‘nikmalarni rivojlantirishni o‘rganadilar.
 Yuqori texnologiyalarni qo‘llash : Kompyuterlar, interaktiv doskalar,
mobil ilovalar va onlayn o‘yinlar orqali bolalar o‘z bilimlarini kengaytiradi va
18

zamonaviy texnologiyalar bilan tanishadi. Bu usullar bolalarning o‘ziga bo‘lgan
ishonchini oshiradi va ta’lim jarayonini qiziqarli qiladi.
2. Mavzuga yo‘naltirilgan pedagogik yondashuvlar . Maktabgacha
ta’limda mavzuga yo‘naltirilgan pedagogik yondashuvlar kengaymoqda. Bu
yondashuvlar bolalarning har birining individual ehtiyojlarini hisobga olgan holda
ta’lim jarayonini tashkil etishga yordam beradi.
 Modulyar ta'lim tizimi : Ta'lim modullari orqali bolalar turli mavzularni
o‘zlashtiradi. Har bir modul bolalar uchun qiziqarli va o‘rganish jarayonini
mukammal qilishga xizmat qiladi.
 Pedagogik differensatsiya : Bolalarning individual xususiyatlari va
ehtiyojlariga mos ravishda darslar tashkil qilinadi. Bu metod yordamida bolalar o‘z
sur'atida rivojlanib, barcha xususiyatlari to‘liq ochilishi mumkin.
3. STEAM ta'limi (fan, texnologiya, m u hendislik, san'at va
matematika) . STEAM ta'limi, maktabgacha ta'limda bolalar uchun muhim
yondashuv bo‘lib, ularni fan, texnologiya, san'at, matematika va muhandislik
sohalarida tizimli bilimlar bilan ta'minlashni maqsad qiladi. STEAM metodlari
orqali bolalar murakkab masalalarni hal qilishga o‘rganadi va yangi fikrlash
ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
 Qurilish va kreativ loyihalar : Bolalarga turli konstruksiyalar va kreatif
loyihalar orqali matematika va muhandislikning asosiy tushunchalarini o‘rgatish
amalga oshirilmoqda. Bu ularning muammo yechish, ijodiy fikrlash va jamoada
ishlash ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
 San'at va texnologiyaning integratsiyasi : San’at darslari va
texnologiyalarning integratsiyasi orqali bolalar ijodiy fikrlashni o‘rganadilar.
Masalan, kompyuter grafikasi yoki video tasvirni yaratish orqali bolalar
texnologiyaning san'at bilan uyg‘unlashgan imkoniyatlarini o‘rganadilar.
19

4. Loyihalar va tadqiqotga yo‘naltirilgan ta'lim . Maktabgacha ta'limda
loyihalar va tadqiqotga asoslangan ta'limning ahamiyati ortib bormoqda. Bu metod
bolalarni mustaqil fikrlashga, muammo hal qilishga va ilmiy faoliyatga jalb etishga
qaratilgan.
 Kichik ilmiy tadqiqotlar : Bolalar turli mavzularda o‘z kichik ilmiy
tadqiqotlarini amalga oshiradilar. Bu jarayon ularning kognitiv qobiliyatlarini
oshiradi va ularga ilmiy metodlarni o‘rganishga yordam beradi.
 O‘z-o‘zini boshqarish va o‘z fikrini bildirish : Bolalar mustaqil ravishda
tadqiqotlar olib borishadi, natijalarni taqdim etishadi va o‘z fikrlarini erkin ifoda
etishadi. Bu yondashuv bolalarni ilmiy izlanishlarga yo‘naltiradi.
5. Bolalar psixologiyasiga yagona yondashuv. Maktabgacha ta'lim
tizimida bolalar psixologiyasiga asoslangan zamonaviy metodlar joriy etilmoqda.
Bu metodlar bolalarning ruhiy va hissiy rivojlanishiga e’tibor qaratishga
qaratilgan.
 Emotsional-intellektual rivojlanish : Bolalar psixologiyasini hisobga
olgan holda, emotsional-intellektual rivojlanish dasturlari ishlab chiqildi. Bu
dasturlar orqali bolalar o‘z his-tuyg‘ularini boshqarishni o‘rganadilar va ijtimoiy
ko‘nikmalarini rivojlantiradilar.
 Emotsional xavfsizlikni ta'minlash : Bolalarning ruhiy salomatligini
ta'minlash, ular o‘rtasida do‘stona muhit yaratish uchun psixologik yordam tizimi
tashkil etilgan. Bu, o‘z navbatida, bolalarning ta'limga bo‘lgan ishtiyoqini oshiradi.
6. Inkluziv ta'limning joriy etilishi. Maktabgacha ta’limda inkluziv ta’lim
metodlarining joriy etilishi barcha bolalarga teng ta'lim imkoniyatlarini yaratishga
yordam beradi. Bu metod, ayniqsa, jismoniy yoki intellektual cheklovlarga ega
bolalar uchun muhimdir.
 Jismoniy cheklovlarga ega bolalar uchun dasturlar : Maktabgacha
ta'limda maxsus ta'lim dasturlari ishlab chiqilib, jismoniy va ruhiy cheklovlarga
ega bolalar uchun individual yondashuvlar joriy etilgan. Bu ularga jamiyatda o‘z
o‘rnini topishga yordam beradi.
20

 Mental cheklovlarga ega bolalar uchun qo‘llab-quvvatlash : Inkluziv
ta’limda mental rivojlanishdagi cheklovlarga ega bolalar uchun maxsus
mashg‘ulotlar va qo‘llab-quvvatlash tizimi ishlab chiqilgan.
7. Bolalar uchun kognitiv rivojlanish metodlari . Kognitiv rivojlanishni
ta'minlash uchun pedagoglar bolalarning tafakkurini rivojlantiradigan metodlarni
qo‘llayaptilar. Bu, asosan, ularning muammoni hal qilish va tanqidiy fikrlash
ko‘nikmalarini oshirishga qaratilgan.
 Analitik fikrlashni rivojlantirish : Bolalarga turli topishmoq va mantiqiy
masalalarni yechishda yordam berish, ularni har xil muammolarni hal qilishga
o‘rgatish.
 Ko‘p qirrali yondashuvlar : Har bir bolaning individual rivojlanishiga
mos ravishda, kognitiv rivojlanishni rag‘batlantiradigan ta'lim metodlari joriy
etilmoqda. Bu usul bolalarga yanada kengroq fikrlash imkonini beradi.
Maktabgacha ta'lim tizimida innovatsion va zamonaviy metodlarning joriy etilishi
nafaqat ta'limning sifatini oshirishga, balki bolalarning intelektual, ijodiy va
ijtimoiy rivojlanishini ta’minlashga katta yordam bermoqda. Bu metodlar
jamiyatda zamonaviy, bilimdon va ijtimoiy javobgar avlodni shakllantirishga
xizmat qiladi.
2.3. Kadrlar tayyorlash va malaka oshirish tizimi
Maktabgacha ta'lim tizimining samarali ishlashi uchun muhim omil bo‘lgan
kadrlar tayyorlash va malaka oshirish tizimi doimiy ravishda rivojlanib bormoqda.
Maktabgacha ta'limdagi pedagogik kadrlar nafaqat nazariy bilimlarga ega bo‘lishi,
balki zamonaviy ta'lim metodikalarini ham mukammal o‘zlashtirgan bo‘lishi
kerak. Shu sababli, kadrlar tayyorlash va malaka oshirish tizimi ta'lim sifatini
oshirishning asosi sifatida alohida ahamiyatga ega. Quyida kadrlar tayyorlash va
malaka oshirish tizimining asosiy yo‘nalishlari haqida batafsil ma'lumot berilgan.
21

1. Pedagogik kadrlar tayyorlash tizimi. Maktabgacha ta'lim
muassasalarida faoliyat yuritayotgan kadrlar uchun alohida tayyorlash tizimi ishlab
chiqilgan. Bu tizim pedagoglarning professional rivojlanishiga yo‘naltirilgan
bo‘lib, ularni o‘z vakolatlari doirasida yuqori malakali mutaxassislar sifatida
shakllantirishga qaratilgan.
 Ta'lim yurtlarida pedagoglar tayyorlash : Maktabgacha ta'lim sohasida
faoliyat yurituvchi pedagoglar universitetlar va maxsus ta'lim yurtlarida
tayyorlanadi. Bu jarayonda pedagoglar nafaqat nazariy bilimlarni, balki amaliy
tajribalarni ham o‘rganadilar. Ularning ta'lim metodikalari, psixologik va
pedagogik ko‘nikmalari shakllantiriladi.
 Kasbiy malaka oshirish dasturlari : Pedagoglar doimiy ravishda o‘z
malakalarini oshirib borishlari kerak. Buning uchun har yilni malaka oshirish
kurslari, seminarlar va amaliyotlar o‘tkaziladi. Bu jarayon pedagoglarning bilim va
ko‘nikmalarini yangilab turish, yangi metod va texnologiyalarni o‘zlashtirishga
yordam beradi.
2. Zamonaviy ta'lim texnologiyalarini o‘rgatish . Maktabgacha ta'lim
tizimida yangi pedagogik metodlar va ta'lim texnologiyalari doimiy ravishda joriy
etilmoqda. Bu o‘zgarishlarga pedagoglarni tayyorlash uchun maxsus dasturlar va
kurslar ishlab chiqilgan.
 Pedagoglar uchun IT malakalari : Zamonaviy texnologiyalarni ta'lim
jarayonida qo‘llashni o‘rgatish pedagoglarning malakasini oshirishning muhim
jihatidir. Kompyuter texnologiyalari, internet-resurslar va onlayn platformalardan
foydalanish kabi ko‘nikmalarni pedagoglarga o‘rgatish zarur.
 Interaktiv va multimedia vositalari : Pedagoglar uchun interaktiv o‘quv
materiallari, o‘yinlar va multimedia vositalarini qo‘llashni o‘rgatish o‘zgarayotgan
ta'lim ehtiyojlariga javob beradi. Bu pedagoglarni yangi texnologiyalarni
o‘zlashtirishga va ta'lim jarayonida samarali qo‘llashga yordam beradi.
3. Kasbga doir psixologik tayyorlash. Maktabgacha ta'lim pedagoglari
faqat bilim va metodikaga ega bo‘lishi bilan cheklanib qolmasdan, bolalar bilan
ishlashda psixologik yondashuvni ham mukammal egallashlari zarur. Bu jarayonda
22

pedagoglarning ruhiy salomatligi, bolaning psixologik xususiyatlari va
ehtiyojlarini tushunish muhim ahamiyatga ega.
 Pedagogik psixologiya bo‘yicha o‘quv kurslari : Pedagoglarning
psixologik malakalarini oshirish uchun maxsus kurslar va seminarlar tashkil
etiladi. Bu kurslar pedagoglarga bolalar psixologiyasini tushunish va ularning
muammolariga to‘g‘ri yondashish imkonini beradi.
 Bolalar bilan ishlashda psixologik yondashuv : Bolalar bilan o‘zaro
muloqotda bo‘lishda pedagoglar empatiya, sabr-toqat, hissiy intellekt va boshqa
psixologik ko‘nikmalarni rivojlantirishlari kerak. Buning uchun psixologik
tayyorlash tizimi doimiy ravishda takomillashib boradi.
4. Tajriba va amaliy mashg‘ulotlar . Maktabgacha ta'limda yangi
pedagoglar uchun amaliy mashg‘ulotlar va tajriba almashish jarayonlari muhim
ahamiyatga ega. Bu pedagoglar o‘z bilimlarini amaliyotda qo‘llash imkoniyatiga
ega bo‘ladi va haqiqiy ta'lim sharoitlarida ishlashni o‘rganadi.
 Amaliyot va stajirovka : Pedagoglar o‘z ta'lim dasturlarini
universitetlarda o‘rganib chiqqanidan so‘ng, amaliyot va stajirovkalardan o‘tadilar.
Bu jarayonda ular maktabgacha ta'lim muassasalarida ishlash orqali o‘z bilimlarini
mustahkamlaydilar.
 Mavjud pedagoglar bilan tajriba almashish : Yangi pedagoglar tajriba
orttirish uchun tajribali pedagoglar bilan muloqot qilishadi. Bu pedagoglar
o‘zlarining amaliy tajribalari bilan bo‘lishadilar va yangi pedagoglarga
qo‘llaniladigan metodlarni o‘rgatadilar.
5. Xalqaro tajribalarni o‘rganish va integratsiya . Xalqaro tajriba
o‘rganish va undan foydalanish kadrlar tayyorlash tizimining rivojlanishida muhim
ahamiyatga ega. Maktabgacha ta'lim sohasidagi eng yaxshi xalqaro amaliyotlarni
o‘rganish va ularni o‘z tizimimizga moslashtirish ta'lim sifatini oshirishga yordam
beradi.
 Xalqaro konferensiyalar va seminarlar : Pedagoglar xalqaro miqyosda
o‘tkaziladigan konferensiyalar va seminarlar orqali boshqa mamlakatlardagi
innovatsion yondashuvlar va metodlarni o‘rganadilar.
23

 O‘quv dasturlari va metodikalarning integratsiyasi : Xalqaro ta'lim
tizimlaridagi samarali metod va yondashuvlarni o‘z maktabgacha ta'lim
tizimimizga kiritish orqali pedagoglarning malakasi va ta'lim sifati oshadi.
6. Malaka oshirishning davomiyligi va doimiy takomillashtirish . Kadrlar
tayyorlash tizimi doimiy rivojlanishni talab qiladi. Pedagoglar faqat bir marta
malaka oshirib qolmasdan, ular o‘z malakalarini doimiy ravishda yangilab
borishlari kerak.
 Uzluksiz ta'lim va malaka oshirish kurslari : Pedagoglar uchun uzluksiz
ta'lim tizimi mavjud bo‘lib, bu tizimda pedagoglar muntazam ravishda malaka
oshirish kurslarida ishtirok etadilar.
 Ta'limning sifatini oshirishga qaratilgan tashabbuslar : Maktabgacha
ta'lim tizimining sifatini oshirish maqsadida doimiy malaka oshirish va yangi
metodlarni qo‘llash tashabbuslari olib boriladi. Bu pedagoglarni doimiy ravishda
rivojlantirishga yordam beradi.
Maktabgacha ta'lim tizimida kadrlar tayyorlash va malaka oshirish tizimi
bolalar ta'limining sifatini ta'minlashda muhim rol o‘ynaydi. Pedagoglarning
malakasini oshirish, yangi metodlarni o‘rganish va xalqaro tajribalarni integratsiya
qilish ta'lim jarayonini yaxshilash va jamiyatda sifatli ta'lim muhitini yaratishga
xizmat qiladi.
Kadrlar tayyorlash milliy modelining asosiy tarkibiy qismlari quyidagilardan
iboratdir:
Shaxs — kadrlar tayyorlash tizimining bosh sub’ekti va ob’ekti, ta’lim
sohasidagi xizmatlarning iste’molchisi va ularni amalga oshiruvchi;
Davlat va jamiyat — ta’lim va kadrlar tayyorlash tizimining faoliyatini
tartibga solish va nazorat qilishni amalga oshiruvchi kadrlar tayyorlash va ularni
qabul qilib olishning kafillari;
Uzluksiz ta’lim malakali raqobatbardosh kadrlar tayyorlashning asosi
bo’lib, ta’limning barcha turlarini, davlat ta’lim standartlarini, kadrlar tayyorlash
tizimi tuzilmasi va uning faoliyat ko’rsatish muhitini o’z ichiga oladi;
24

Fan yuqori malakali mutaxassislar tayyorlovchi va ulardan foydalanuvchi,
ilg’or pedagogik va axborot texnologiyalarini ishlab chiquvchi;
Ishlab chiqarish kadrlarga bo’lgan ehtiyojni, shuningdek ularning
tayyorgarlik sifati va saviyasiga nisbatan qo’yiladigan talablarni belgilovchi asosiy
buyurtmachi, kadrlar tayyorlash tizimini moliya va moddiy-texnika jihatidan
ta’minlash jarayonining qatnashchisi.
Davlat va jamiyat uzluksiz ta’lim va kadrlar tayyorlash tizimi barcha uchun
ochiq bo’lishini va hayot o’zgarishlariga moslashuvchanligini ta’minlaydi.
O’zbekiston Respublikasi tomonidan inson huquqlari, ta’lim, bola huquqi
sohasidagi shartnomalar va konventsiyalarning bajarilishi, kadrlar tayyorlash
sohasida jahon ilg’or tajribasini hisobga olish uzluksiz ta’lim va kadrlar tayyorlash
tizimining barcha jihatlariga daxldor bo’lib, uning rivojlanishi omillaridan biridir.
Kadrlar tayyorlash sohasidagi davlat siyosati insonni intellektual va
ma’naviy-axloqiy jihatdan tarbiyalash bilan uzviy bog’liq bo’lgan uzluksiz ta’lim
tizimi orqali har tomonlama barkamol shaxs fuqaroni shakllantirishni nazarda
tutadi. SHu tarzda fuqaroning eng asosiy konstituttsiyaviy huqu qlaridan biri bilim
olish, ijodiy qobiliyatni namoyon etish, intellektual jihatdan rivojlanish, kasbi
bo’yicha mehnat qilish huquqi ro’yobga chiqariladi.
“Ta’lim to’g’risida”gi Qonun umumiy o’rta va o’rta maxsus, kasb-hunar
ta’limi standartlari orqali sifatli ta’lim olish, shuningdek ta’lim va kasb-hunar
jihatdan tayyorgarlikning shakllari va turlarini tanlashni, uzluksiz malaka oshirib
borish, zarurat taqozo etsa, tegishli qayta tayyorgarlikdan o’tish huquqini va keng
imkoniyatlarini nazarda tutadi.
Ta’lim xizmatlarining iste’molchisi sifatida shaxsga davlat ta’lim
standartlari orqali sifatli ta’lim olish va kasb- hunar tayyorgarligi ko’rish
kafolatlanadi. Ta’lim olish jarayonida shaxs davlat ta’lim standartlarida ifoda
etilgan talablarni bajarishi shart.
Shaxs ta’lim xizmatlarining yaratuvchisi sifatida tegishli malaka darajasini
olgach, ta’lim, moddiy ishlab chiqarish, fan, madaniyat va xizmat ko’rsatish
sohasida faoliyat ko’rsatadi va o’z bilimi va tajribasini o’rgatishda ishtirok etadi.
25

Davlat va jamiyat kadrlar tayyorlash tizimi amal qilishi va rivojlanishining
kafillari, yuqori malakali raqobatbardosh mutaxassislarni tayyorlash bo’yicha
ta’lim muassasalarining faoliyatini uyg’unlashtiruvchi sifatida faoliyat ko’rsatadi.
Davlat va jamiyat quyidagilarga, chunonchi:
Fuqarolarning bilim olish, kasb tanlash va o’z malakasini oshirish huqu qlari
ro’yobga chiqarilishiga;
Majburiy umumiy o’rta ta’lim hamda akademik litsey yoki kasb-hunar
kollejida ta’lim olish yo’nalishini tanlash huqu qi asosida majburiy o’rta maxsus,
kasb-hunar ta’limi olishga;
Davlat grantlari yoki pullik-shartnomaviy asosda oliy ta’lim va oliy o’quv
yurtidan keyingi ta’lim olish huqu qiga;
Davlat ta’lim muassasalarini mablag’ bilan ta’minlashga;
Ta’lim oluvchilarning o’qishi, turmushi va dam olishi uchun shart-sharoitlar
yaratish borasidagi vazifalar hal etilishida jamoatchilik boshqaruvini
rivojlantirishga;
Ta’lim jarayoni qatnashchilarini ijtimoiy jihatdan qo’llab- quvvatlashga;
Sog’li q va rivojlanishda nuqsoni bo’lgan shaxslar ta’lim olishiga kafolat
beradilar.
Uzluksiz ta’lim kadrlar tayyorlash tizimining asosi, O’zbekiston
Respublikasining ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotini ta’minlovchi, shaxs, jamiyat va
davlatning iqtisodiy, ijtimoiy, ilmiy-texnikaviy va madaniy ehtiyojlarini
qondiruvchi ustuvor sohadir.
Uzluksiz ta’lim ijodkor, ijtimoiy faol, ma’naviy boy shaxs shakllanishi va
yuqori malakali raqobatbardosh kadrlar ildam tayyorlanishi uchun zarur shart-
sharoitlar yaratadi.
Kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash . Kadrlar
malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash mutaxassislarning kasb bilimlari va
ko’nikmalarini yangilash hamda chuqurlashtirishga qaratilgan. Kadrlar malakasini
oshirish va ularni qayta tayyorlash ta’lim muassasalaridagi o’qish natijalariga ko’ra
davlat tomonidan tasdiqlangan namunadagi guvohnoma yoki sertifikat topshiriladi.
26

Kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash tizimini tashkil etish
va rivojlantirish uchun quyidagilar zarur:
kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash tizimi faoliyatida
yangicha tarkib, mazmun hamda bu tizimni boshqarishni shakllantirish;
yuqori malakali o’qituvchi-mutaxassis kadrlar tayyorlash va sohani ular
bilan to’ldirib borishni ta’minlash;
kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash tizimining bu so hada
raqobatga asoslangan muhitni shakllantirishni va samarali faoliyat olib borishni
ta’minlovchi normativ bazasini yaratish;
kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash ta’lim muassasalarini
davlat attestatsiyasi va akkreditatsiyasidan o’tkazish tizimini ishlab chiqish va
amaliyotga joriy etish;
iqtisodiyotning davlat va nodavlat sektorlari, mulkchilikning turli shaklidagi
tashkilot va muassasalarning talab-ehtiyojlariga muvofiq kadrlar va
mutaxassislarni ildam qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirishni
ta’minlovchi davlat va nodavlat ta’lim muassasalarini tashkil etish va
rivojlantirishga ko’maklashish;
professional treningning ilg’or texnologiya va uskunalarini, shuningdek
murakkab, fan yutuqlarini talab qiluvchi texnologiya jarayonlari imitatorlarini
ishlab chiqish, yaratish va amaliy o’zlashtirib olish.
Maktabdan tashqari ta’lim . Bolalar va o’smirlarning ta’limga bo’lgan,
yakka tartibdagi, ortib boruvchi talab-ehtiyojlarini qondirish, ularning bo’sh
va qtini va dam olishini tashkil etish uchun davlat organlari, jamoat tashkilotlari,
shuningdek boshqa yuridik va jismoniy shaxslar madaniy estetik, ilmiy,
texnikaviy, sport va boshqa yo’nalishlarda maktabdan tashqari davlat va nodavlat
ta’lim muassasalarini tashkil etadilar.
Maktabdan tashqari ta’limni rivojlantirish, uning tuzilmasi va mazmun-
mundarijasini takomillashtirish vazifalarini hal etish uchun quyidagilarni amalga
oshirish kerak:
27

ta’lim berish va kamol toptirishga yo’naltirilgan xizmatlar ko’rsatuvchi
muassasalar tarmog’ini kengaytirish va bunday xizmatlar turlarini ko’paytirish;
milliy pedagogik qadriyatlarga asoslangan va jahondagi ilg’or tajribani
inobatga oluvchi dasturlar va uslubiy materiallar ishlab chiqish;
o’quvchilarning bo’sh va qtini tashkil etishning, shu jumladan ommaviy sport
va jismoniy tarbiya-sog’lomlashtirish tadbirlarining, bolalar turizmining, xalq
hunarmandchiligining mavjud turlari va shakllarini takomillashtirish, milliy turlari
va shakllarini tiklash hamda amaliyotga joriy etish.
Kadrlar tayyorlash dasturida ilm-fan va ishlab chiqarish o’rni. Ishlab
chiqarishning talab-ehtiyojlari kadrlar tayyorlash tizimining yo’nalishi, darajasi va
miqyoslarini shakllantiradi, kasb tayyorgarligining maqsadi, vazifalari va
mazmunini belgilaydi, malaka talablarini ilgari suradi, ta’limning texnologiyalari
va shakllarini tanlashni taqozo etadi. Ishlab chiqarish pirovard natijada kadrlarning
sifati va ra qobatbardoshligiga baho beradi.
Ishlab chiqarishning kadrlar tayyorlash tizimidagi vazifalari quyidagilar
bilan belgilanadi :
 turli saviya va malakadagi mutaxassislarga bo’lgan talab-ehtiyojni
shakllantiradi;
 o’z ixtiyoridagi moddiy-texnika, moliya, kadr resurslari hamda kadrlarni
o’qitish, malakasini oshirish va qayta tayyorlash uchun zarur bosh qa resurslarni
berish bilan uzluksiz ta’lim tizimiga ko’maklashadi;
 muassis, vasiy, donor, homiy tariqasida ayrim mutaxassislarni va
guruhlarni maqsadli tayyorlashni, shuningdek turli tip va darajadagi o’quv
yurtlarini moliyalashda qatnashadi;
 ta’lim va ilm-fanning turli shakllardagi integratsiyasini (muvaqqat ijodiy
jamoalar, o’quv-ilmiy-ishlab chiqarish majmualari, markazlari, texnoparklar,
texnopolislar) rivojlantiradi.
Ishlab chiqarishning kadrlar tayyorlash tizimidagi mavqeini kuchaytirish
quyidagi yo’llar bilan ta’minlanadi:
28

 ta’limni karxonadagi unumli mehnat bilan, shu jumladan ishlab chiqarish
amaliyoti jarayonidagi mehnat bilan qo’shib olib borish asosida yuqori malakali
kadrlar tayyorlash;
 kadrlar tayyorlash hamda birgalikda ilmiy-texnologiya ishlanmalarini olib
borishda korxonalarning ishlab chiqarish salohiyatidan foydalanish;
 ta’lim oluvchilarni mehnat jamoalarida tarbiyalash (mehnat, ma’naviy va
jismoniy tarbiyalash);
 ishlab chiqarishning talab-ehtiyojlarini inobatga olib, texnika va
texnologiyalarni rivojlantirishning yangi yo’nalishlari bo’yicha kadrlarni
tayyorlash, qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish;
 ishlab chiqarishning iqtisodiy va texnologiya muammolarini hal etish
uchun oliy ta’lim muassasalari va ilmiy tashkilotlarning ilmiy salohiyatini jalb
etish;
 pedagog kadrlarning ilg’or texnologiyalar sohasidagi malakasini bevosita
ishlab chiqarishda muntazam oshirib borish;
 ishlab chiqarishning yuqori malakali kadrlarini ta’lim jarayoniga va
pedagogik faoliyatga jalb etish;
 ishlab chiqarish amaliyotini o’tish uchun ta’lim oluvchilarni ish joylari
bilan ta’minlash;
 o’zaro integratsiyalangan ta’lim muassasalarini zamonaviy uskunalar,
apparatlar va asboblar bilan jihozlash.
Kadrlar tayyorlash tizimida fan . Kadrlar tayyorlash milliy modeli
salmoqli element sifatida fanni o’z ichiga oladi, bu so hada:
tabiat va jamiyat taraqqiyoti qonuniyatlari to’g’risidagi yangi fundamental
va amaliy bilimlar shakllanadi, kadrlar tayyorlash tizimida ommalashtirish,
o’rganish va foydalanish uchun kerakli ilmiy natijalar jamlanadi;
oliy malakali ilmiy va pedagog kadrlar tayyorlash amalga oshiriladi;
kadrlar tayyorlash jarayonini ilmiy-tadqiqot jihatidan ta’minlash
infrastrukturasi vujudga keltiriladi, ta’limning axborot tarmoqlarida foydalanish
maqsadida bilimning turli sohalari bo’yicha axborot bazasi shakllantiriladi;
29

mamlakatimiz ilm-fanining jahon ilm-faniga integratsiyasi sodir bo’ladi,
zamonaviy ilm-fan va texnologiyalarning eng muhim muammolarini hal etish
uchun ilmiy yutuqlar va kadrlarni xalqaro miqyosda almashinuv amalga oshiriladi.
Kadrlar tayyorlash tizimiga ilm-fanning uzviy ravishda kirib borishi uchun
quyidagilar zarur:
 ilg’or pedagogik texnologiyalarni yaratish va o’zlashtirish yuzasidan
maqsadli innovatsiya loyihalarini shakllantirish va amalga oshirish yo’li bilan ilm-
fanning ta’lim amaliyoti bilan aloqasini ta’minlash chora-tadbilarini ishlab chiqish;
 ilg’or axborot va pedagogik texnologiyalarni joriy etish uchun
eksperimental maydonchalar barpo etish orqali ilmiy tadqiqotlar natijalarini o’quv-
tarbiya jarayoniga o’z vaqtida joriy etish mexanizmini r o’yobga chiqarish;
Kadrlar tayyorlash milliy dasturini samarali tarzda bajarishni ta’minlash
yuzasidan ilmiy-tadqiqot ishlarini olib borish;
 yuqori malakali kadrlar tayyorlash sifatini oshirish, yoshlarning ilmiy
ijodiyotini har tomonlama qo’llab- quvvatlash;
 ta’lim muassasalarida ilmiy-tadqiqot va ilmiy-pedagogik ishlar darajasini
baholashga zamonaviy yondashuvni r o’yobga chiqarish, ilmiy tadqiqotlar va
texnologik ishlanmalar natijalari tijoratlashuvi asosida olimlarning obro’ e’tibori
va ijtimoiy maqomini oshirish;
 mamlakat ilm-fanining xalqaro ilmiy hamjamiyatga integratsiyasini
faollashtirish, ta’lim sohasi va kadrlar tayyorlashni takomillashtirish maqsadida
ilmiy yutuqlar va olimlar bilan o’zaro almashinuv jarayonini kuchaytirish;
 fan va texnologiyalar sohasidagi faoliyatni ma’naviy va moddiy
rag’batlantirish tizimini ishlab chiqish, talabalar va yosh olimlarning ilmiy
yutuqlari uchun maxsus mukofotlar va sovrinlar ta’sis etish, maxsus stipendiyalar
sonini ko’paytirish, yoshlar ilmiy-texnika ijodiyotining doimiy ishlaydigan
ko’rgazma va ekspozitsiyalarini tashkil etish.
Kadrlar tayyorlash tizimini shakllantirish va rivojlantirish quyidagi ustuvor
yo’nalishlarni qamrab oladi:
30

Ta’limning uzluksizligini ta’minlash . Ta’limning o’z ichiga maktabgacha
ta’lim, umumiy o’rta va o’rta maxsus, kasb-hunar ta’limini qamrab oluvchi yangi
uzluksiz va izchil tizimi barpo etiladi. Oliy kasb- hunar ta’limining bakalavrlar va
magistrlar tayyorlashni nazarda tutuvchi ikki bosqichli tizimi joriy etiladi.
Aspirantura va doktorantura faoliyati rivojlanib boradi. Kadrlar malakasini oshirish
va ularni qayta tayyorlash bo’yicha raqobatbardosh ta’lim muassasalari vujudga
keltiriladi.
Ta’lim muassasalarini hududiy yo’nalishga o’tkazish va tarkibiy tuzilmasini
o’zgartirish ishi amalga oshiriladi. Uzluksiz ta’lim tizimini rivojlantirish va uning
samaradorligini ba holash monitoringi amalga oshiriladi.
Uzluksiz ta’lim tizimi uchun pedagog kadrlar tayyorlash va qayta tayyorlash
ustuvorligi ta’minlanadi.
Pedagog va ilmiy-pedagog kadrlar tayyorlash, qayta tayyorlash va
ularning malakasini oshirish Pedagog kadrlarning malakasini oshirish va ularni
qayta tayyorlashning zamon talablariga moslashuvchan, ta’limning yuqori sifatli
va barqaror rivojlanishini ko’zlovchi tizimi vujudga keltiriladi. Pedagog kadrlarni
ildam qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish, raqobatbardosh darajada
ularning kasb sifatini qo’llab- quvvatlash ta’minlanadi.
Oliy ta’lim muassasalarida davlat ta’lim standartlariga mos yuqori malakali
o’qituvchilar tayyorlash bo’yicha maxsus fakulьtetlar, shuningdek respublika
viloyatlarida umumiy o’rta va o’rta maxsus, kasb- hunar ta’limi uchun o’qituvchilar
va mutaxassislar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash yuzasidan maxsus
markazlar tashkil etiladi.
Ta’lim jarayonini mazmunan isloh qilish . Kadrlarni o’qitish va
tarbiyalash milliy tiklanish printsiplari va mustaqillik yutuqlari, xalqning boy
milliy, ma’naviy va intellektual salohiyati hamda umumbashariy qadriyatlarga
tayangan, insonparvarlikka yo’naltirilgan ta’limning mazmuni davlat ta’lim
standartlari asosida isloh qilinadi. Ta’lim oluvchining shaxsiga, unda ta’lim va
bilimlarga bo’lgan ishtiyoqni kuchaytirishga, mustaqil ish tutishni, iftixor va
insoniy qadr- qimmat tuyg’usini shakllantirishga alohida e’tibor beriladi.
31

Pedagog kadrlarning obro’- e’tibori, mas’uliyati va kasb ko’nikmasini
oshirish yuzasidan sobitqadam davlat siyosati olib boriladi. Ilg’or pedagogik
texnologiyalar, ta’limning yangi shakl va uslublari, o’quv, shu jumladan
differentsiyalashgan dasturlar amaliyotga joriy etiladi.
Ma’naviy-axloqiy tarbiya va ma’rifiy ishlar . Yosh avlodni ma’naviy-
axloqiy tarbiyalashda xalqning boy milliy madaniy-tarixiy an’analariga, urf-
odatlari hamda umumbashariy qadriyatlarga asoslangan samarali tashkiliy,
pedagogik shakl va vositalari ishlab chiqilib, amaliyotga joriy etiladi. SHaxsni
tarbiyalash va uni har tomonlama kamol toptirishning ustuvorligi ta’minlanadi.
Umumiy hamda pedagogik madaniyatni oshirish maqsadida, mamlakat aholisi
orasidagi ma’rifiy ishlar takomillashtirib boriladi.
O’zbekiston mustaqilligi printsiplariga sadoqatli hamda jamiyat
taraqqiyotiga munosib hissa qo’shishga qodir shaxsni shakllantirish maqsadida
ta’lim muassasalari ota-onalar, oila, mahalla qo’mitalari, Respublika Ma’naviyat
targ’ibot markazi, Milliy g’oya va mafkura ilmiy-amaliy markazi, jamoat
tashkilotlari, fondlar bilan o’zaro puxta hamkorlik qiladilar.
Iqtidorli bolalar va iste’dodli yoshlar . Iqtidorli bolalar va iste’dodli
yoshlarni aniqlash va o’qitish uslubiyati, psixologik-pedagogik va tashkiliy
sharoitlari yaratiladi, bunday bolalar va yoshlarga oid ma’lumotlarning respublika
banki va monitoringi shakllanadi. Maxsus o’quv dasturlari va progressiv
pedagogik texnologiyalar ishlab chiqish uchun eng yaxshi pedagog va olimlar jalb
qilinadi, o’quv-tarbiya jarayonida ularning faol ishtiroki ta’minlanadi. Fan va
texnikani, siyosat va iqtisodiyotni, madaniyat va san’atni o’rgatish markazlari
qabilidagi hamda milliy (elita) ta’lim muassasalari tashkil etiladi.
Iqtidorli bolalar va iste’dodli yoshlarni chet ellarda umumiy va kasbiy
jihatdan tayyorgarlikdan o’tkazishga qaratilgan sobitqadam faoliyat amalga
oshiriladi. Akademik litseylarning o’quvchilariga, birinchi navbatda iqtidorli,
yuksak iste’dod sohiblariga, bilimning tegishli sohalari va fanning aniq
yo’nalishlari bo’yicha o’z tabiiy qobiliyatlarini namoyon etish va rivojlantirish,
32

o’zlaridagi noyob iste’dodni r o’yobga chiqarish uchun keng imkoniyatlar
yaratiladi.
Ta’lim tizimini boshqarish . Uzluksiz ta’lim tizimi va kadrlar
tayyorlashning davlat va nodavlat ta’lim muassasalarini tarkibiy jihatdan
o’zgartirish va ularni izchil rivojlantirish davlat yo’li bilan boshqarib boriladi.
Barcha darajadagi ta’lim boshqaruv organlarining vakolat doiralari «Ta’lim
to’g’risida»gi Qonunga muvofiq belgilanadi. Ta’limning normativ-huquq bazasi
rivojlantiriladi. Moliya-xo’jalik faoliyati olib borish hamda ta’lim jarayonini
tashkil etishda o’quv yurtlarining huqu qlari kengayadi va mustaqilligi
ta’minlanadi. Ta’lim muassasalari O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi
tomonidan belgilangan tartibda attestatsiyadan o’tkaziladi hamda
akkreditatsiyalanadi. Akkreditatsiya yakunlariga ko’ra ta’lim sohasida faoliyat
ko’rsatish huquqi beriladi.
Muassis tashkilotlarning, mahalliy hokimiyat organlarining, savdo-sanoat
doiralarining, jamoat tashkilotlarining, fondlarning va homiylarning vakillarini o’z
ichiga oluvchi vasiylik va kuzatuv kengashlari tuzish orqali ta’lim
muassasalarining samarali jamoat boshqaruvi tizimi joriy etiladi.
Kasb- hunar ta’limi sifatini nazorat qilish tizimini shakllantirish
Ta’lim boshqaruvi organlariga bog’liq bo’lmagan, kasb-hunar ta’limi sifatini
attestatsiyadan o’tkazuvchi davlat xizmati tashkil etiladi. Mamlakatni iqtisodiy va
ijtimoiy rivojlantirishning istiqbol talablariga monand davlat ta’lim standartlari
ishlab chiqiladi, o’quv yurtlari faoliyatini, professor-pedagog kadrlar sifatini
hamda ta’lim oluvchilarning bilimini reyting asosida ba holash tizimi tadbiq etiladi.
Kadrlarni tayyorlash sifatini nazorat qilishning davlat va jamoat shakllari
rivojlantiriladi. Ta’lim muassasalari bitiruvchilarini yakuniy attestatsiyalash tizimi
takomillashtiriladi.
Ta’lim tizimini moliyalash . Ta’limni va kadrlar tayyorlashni moliyalash
tizimi takomillashtiriladi, uning ko’p variantli (byudjetdan ajratiladigan va
byudjetdan tashqari manbalardan) tizimi joriy etiladi, ta’lim muassasalarining
33

o’zini o’zi pul bilan ta’minlashi rivojlantiriladi, xususiy hamda chet el
investitsiyalarini ta’lim sohasiga jalb etish rag’batlantiriladi.
Respublika fuqarolari uchun keyinchalik ularni to’lashning moslashuvchan
tizimiga asoslangan ta’lim kreditlari berish mexanizmi shakllantiriladi. Uzluksiz
ta’lim va kadrlar tayyorlash tizimini moddiy jihatdan qo’llab- quvvatlashda
donorlar va homiylarning mavqei kuchayib boradi.
Pullik ta’lim xizmatlari ko’rsatish, tadbirkorlik, maslahat, ekspert, noshirlik,
ishlab chiqarish, ilmiy hamda ustavda belgilab qo’yilgan vazifalarga muvofiq
bosh qa tarzdagi faoliyat hisobidan ta’lim muassasalarining daromadlari ko’payishi
ta’minlanadi.
Moddiy-texnika ta’minoti . Har bir mintaqaning demografik va jug’rofiy
xususiyatlaridan kelib chiqib, akademik litseylar, kasb- hunar kollejlari tarmog’i
barpo etiladi. Ta’lim oluvchilarni oiladan ajralmagan holda o’qishga imkon qadar
ko’proq qamrab olinadi.
Mavjud ta’lim muassasalarini kapital ta’mirlash va yangi ta’lim muassasalari
qurish, ularni normativ talablarga muvofiq, zamonaviy texnika va
texnologiyalarning darajasini hisobga olgan holda jihozlanishini ta’minlash
choralari ko’riladi.
O’quv-tarbiya muassasalarini zarur uskunalar, inventarlar, ashyolar,
ta’limning texnikaviy, dasturiy va didaktik vositalari bilan jihozlash yuzasidan
ixtisoslashtirilgan ishlab chiqarishlarni vujudga keltirish qo’llab- quvvatlanadi.
Barcha bosqichdagi ta’lim jarayonlarini kompьyuterlashtirish va axborotlashtirish
amalga oshiriladi.
Ta’lim tizimining yaxlit axborot makonini vujudga keltirish . Zamonaviy
axborot texnologiyalari, kompьyuterlashtirish va kompьyuterlar tarmoqlari
negizida ta’lim jarayonini axborot bilan ta’minlash rivojlanib boradi. Ta’lim
jarayonida ommaviy axborot vositalarining mavqei oshib boradi, televidenie va
radioning ta’lim dasturlari intellektuallashuvi ta’minlanadi. Fan va ta’limning
nashriyot bazasi rivojlantiriladi, o’quv, o’quv-uslubiy, ilmiy, qomusiy adabiyotlar
va ma’lumotnomalar bilan ta’minlashning barqaror tizimi shakllantiriladi.
34

Ta’lim xizmati ko’rsatish bozorini rivojlantirish . Ta’lim va kadrlar
tayyorlash sohasida marketingni rivojlantirish yo’li bilan ta’lim xizmati
ko’rsatishning raqobatga asoslangan bozori shakllantiriladi. Davlat va nodavlat
ta’lim muassasalari rivojlantiriladi, ta’lim va kadrlar tayyorlash sohasida raqobatga
asoslangan muhit vujudga keltiriladi, ta’lim xizmati ko’rsatish bozori davlat yo’li
bilan boshqarib boriladi. Asosiy ta’lim dasturlarida nazarda tutilmagan
konsulьtativ va qo’shimcha ta’lim xizmatlaridan iborat pullik ta’lim xizmati
ko’rsatish tizimi rivojlantiriladi.
2.4. Monitoring va baholash tizimi: qonun va farmonlarning
samaradorligini aniqlash
Maktabgacha ta'lim tizimi uchun monitoring va baholash tizimi qonunlar va
farmonlarning samaradorligini aniqlashda muhim rol o'ynaydi. Ushbu tizim orqali
amalga oshirilgan islohotlarning natijalarini o'rganish va qonunlar, farmonlar,
qarorlar, va boshqa normativ-huquqiy hujjatlarning ta'lim tizimidagi ta'sirini tahlil
qilish imkoniyati yaratiladi.
Monitoringning maqsadi va vazifalari. Monitoring jarayoni maktabgacha
ta'lim tizimining barcha jabhalarini — qonun va farmonlarning ijrosidan tortib,
pedagoglarning faoliyatini kuzatishga qadar barcha holatlarni o'rganadi. Asosiy
maqsad, ta'lim tizimida amalga oshirilgan islohotlar va o'zgarishlarning
samaradorligini aniqlash va ularni takomillashtirish uchun zarur chora-tadbirlar
ishlab chiqishdir. Shuningdek, monitoring jarayoni:
1. Resurslarni samarali taqsimlashni ta'minlash : Maktabgacha ta'lim
muassasalarining moliyaviy, kadrlar va texnologik resurslardan qanday
foydalanayotganini kuzatib boradi.
2. Qonun va farmonlarning ijrosini o'rganish : Yangi normativ-huquqiy
hujjatlar, farmonlar, qonunlar qanchalik samarali amalga oshirilayotganini tahlil
qiladi.
35

3. Ta'limning sifatini oshirish : O'quvchilarning bilim darajasi va
pedagogik ishlarning sifatini baholaydi.
4. Jamiyatdagi ijtimoiy ta'sirni o'rganish : Ta'lim sohasidagi islohotlar
jamiyatga qanday ta'sir qilayotganini va bolalar uchun qanday ijtimoiy o'zgarishlar
yuz berayotganini kuzatadi.
Baholash tizimi. Baholash tizimi orqali maktabgacha ta'lim tizimi bo'yicha
amalga oshirilgan o'zgarishlarning natijalari o'lchanadi. Bu tizim nafaqat ta'lim
jarayonining sifati, balki pedagoglarning malakasi, o'quvchilarning rivojlanishi va
ta'lim muassasalarining ishlash samaradorligini ham o'lchaydi. Asosiy baholash
mezonlari:
1. Ta'lim muassasalarining samaradorligi : O'qitish jarayonining sifatini,
pedagoglarning metodik faoliyatini va o'quvchilarning natijalarini baholash.
2. O'quvchilarning natijalari : O'quvchilarning rivojlanish ko'rsatkichlari,
ular o'zlashtirgan bilim va ko'nikmalar.
3. Pedagoglarning malakasi : O'qituvchilarning ishlash uslublari, pedagogik
mahorati va o'qitishdagi samaradorligi.
4. Ta'lim resurslarining taqsimoti : Ta'lim muassasalariga ajratilgan
resurslar, jumladan, moddiy va texnik baza, shuningdek, ularning samarali
foydalanishi.
Monitoring va baholash usullari . Monitoring va baholash tizimi turli
usullarni o'z ichiga oladi, masalan:
1. Statistik tahlil : Ta'lim tizimi bo'yicha ma'lumotlar, o'quvchilarning bilim
natijalari, sinovlar va testlardan olingan statistik ma'lumotlarni tahlil qilish.
2. So'rovlar va intervyular : Ta'lim jarayonini baholash uchun o'qituvchilar,
ota-onalar va o'quvchilardan fikr olish.
3. Kuzatuv : Maktabgacha ta'lim muassasalaridagi pedagogik faoliyatni
bevosita kuzatish va amaliyotdagi o'zgarishlarni o'rganish.
4. Sinov va testlar : O'quvchilarning bilim va ko'nikmalarini sinovdan
o'tkazish orqali baholash.
36

Monitoring va baholash tizimining samaradorligini oshirish . Samarali
monitoring va baholash tizimini yaratish uchun bir qancha chora-tadbirlar amalga
oshirilishi kerak:
1. Doimiy monitoring : Monitoring tizimi muntazam ravishda o‘tkazilishi va
natijalar doimiy ravishda tahlil qilinishi kerak. Bu tizimni yangilash va
optimallashtirish imkoniyatini yaratadi.
2. Malakali mutaxassislar : Monitoring va baholash jarayonlarini tashkil
etish uchun tajribali mutaxassislar, masalan, ta'lim nazoratchilari va psixologlar
jalb qilinishi zarur.
3. Innovatsion texnologiyalarni qo'llash : Monitoring tizimining samarali
ishlashi uchun zamonaviy texnologiyalar, masalan, onlayn tizimlar va mobil
ilovalar orqali tezkor ma'lumot yig'ish va tahlil qilish imkoniyatlari yaratish zarur.
4. Shaffoflikni oshirish : Monitoring jarayonini jamoatchilik, ota-onalar va
boshqa manfaatdor tomonlar bilan hamkorlikda o'tkazish tizimning
samaradorligini oshiradi.
Monitoring va baholash tizimining natijalari . Monitoring va baholash
tizimining natijalari ta'lim tizimining islohotlarga qanday javob berishini
ko'rsatadi. Qonun va farmonlarning samaradorligi, yangi pedagogik metodlarning
natijalari va maktabgacha ta'lim muassasalarining rivojlanishi haqida to'liq
ma'lumot olish imkonini beradi. Shuningdek, bu tizim orqali jamiyatdagi ta'lim
tizimidagi o'zgarishlar va ijtimoiy ahamiyatini tahlil qilish mumkin.
Shunday qilib, monitoring va baholash tizimi maktabgacha ta'lim tizimida
amalga oshirilgan islohotlarning samaradorligini aniqlash va kerakli chora-
tadbirlarni ko'rish uchun zarur vositadir.
37

XULOSA
Maktabgacha ta'lim tizimi jamiyatda muhim o'rin egallaydi, chunki u
bolaning rivojlanishining dastlabki bosqichlarini tashkil etadi. Maktabgacha
ta'limga oid qonunlar, farmonlar va qarorlar, pedagogik metodlar va amaliyotning
rivojlanishiga ta'sir ko'rsatadi. Ushbu qonun va farmonlar jamiyatda ta'limni
yaxshilash, ta'limning sifatini oshirish, maktabgacha ta'lim tizimining
zamonaviylashtirilishi va o'qituvchilarning malakasini oshirishga qaratilgan.
Monitoring va baholash tizimi orqali amalga oshirilgan islohotlar
samaradorligini tahlil qilish, kadrlar tayyorlash tizimi va malaka oshirishni
rivojlantirish imkoniyatlarini aniqlash muhimdir. Bu jarayonlar, davlat tomonidan
qabul qilingan qonunlar va farmonlarning jamiyatdagi ta'sirini kuzatib borishga,
ta'lim tizimining yanada samarali ishlashiga ko'maklashadi.
Shu bilan birga, maktabgacha ta'lim tizimidagi innovatsiyalar va zamonaviy
pedagogik metodlarning joriy etilishi ta'limni sifatli, samarali va bolalarning
ehtiyojlariga mos bo'lishini ta'minlaydi. Kadrlar tayyorlash va malaka oshirish
tizimi orqali ta'lim sohasida yangiliklarni tezda o'zlashtirish va amaliyotga joriy
etish imkoniyati yaratiladi.
Umuman olganda, maktabgacha ta'lim tizimi bo'yicha qabul qilingan qonun
va farmonlar, tizimning yanada takomillashuviga olib keladi, ta'lim sifatini
oshirishga va jamiyatning ijtimoiy va iqtisodiy rivojlanishiga hissa qo'shadi.
Monitoring, baholash va innovatsiyalar orqali amalga oshirilgan o'zgarishlar, ta'lim
38

tizimini global talablarga moslashtirishga yordam beradi va bolalar uchun yanada
yaxshi sharoitlar yaratadi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari va qarorlari
 O'zbekiston Respublikasining maktabgacha ta'lim tizimi bo'yicha qabul
qilingan normativ hujjatlar. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining
"Maktabgacha ta'lim tizimini rivojlantirishga oid" farmonlari va qarorlari.
 Farmon №PF-6041 , 2019 yil 29 avgust.
 Qaror №PQ-4301 , 2020 yil 24 mart.
2. Maktabgacha ta'lim tizimi bo'yicha o'quv metodikalari
 Baxtiyorov A. Maktabgacha ta'limning innovatsion metodlari. T.:
"O'qituvchi", 2018.
 G'ulomov A. Ta'lim tizimida metodik yangiliklar va ularning qo'llanilishi.
T.: "Ta'lim", 2017.
3. O'zbekiston Respublikasi ta'lim vazirligi
 O'zbekiston Respublikasi Ta'lim Vazirligining rasmiy sayti va
nashrlaridan foydalanilgan ilmiy maqolalar, jurnallar va konferentsiya materiallari.
 Ta'limning sifatini oshirish va maktabgacha ta'lim tizimini rivojlantirishga
qaratilgan hujjatlar.
4. Monitoring va baholash tizimi
 Kadirova N. Ta'lim tizimidagi monitoring va baholash tizimi. T.: "Yangi
nashr", 2019.
39

 Usmanov Sh. Ta'lim tizimidagi samarali monitoring va baholash tizimlari.
T.: "O'zbekiston", 2021.
5. Ta'lim tizimi va jamiyatdagi ijtimoiy ta'sir
 Shamsutdinov R. Maktabgacha ta'limning jamiyatdagi ijtimoiy ta'siri. T.:
"O'qituvchi", 2020.
 Rahimov S. Maktabgacha ta'lim tizimining jamiyatdagi roli. T.:
"O'zbekiston", 2022.
6 . Innovatsion pedagogika
 O'zbekiston ta'lim tizimida innovatsiyalar: pedagogik metodlar va
amaliyot. Maktabgacha ta'lim tizimidagi innovatsion metodlar.
40

Купить