Информация о документе

Цена 25000UZS
Размер 536.5KB
Покупки 0
Дата загрузки 31 Октябрь 2024
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Дошкольное и начальное образование

Продавец

Kamron Zaripov

Дата регистрации 30 Ноябрь 2023

108 Продаж

Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun syujet-rolli o'yinlar va drammalashtirish markaz faoliyati haqida tushuncha

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI URGANCH DAVLAT UNIVERSITETI “Boshlang’ich ta'lim metodikasi” kafedrasi “Sport faoliyati, pedagogika va psixalogiya” fakulteti “Maktabgacha talim yo’nalishi” 203 guruh 5 kurs talabasi Xayitboyeva Intizorning Maktabgacha talimda pedagogik jarayonlarni loyihalashtirish fanidan KURS ISHI URGANCH-2024 1 Mavzu: MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALAR UCHUN SYUJET-ROLLI O'YINLAR VA DRAMMALASHTIRISH MARKAZ FAOLIYATI HAQIDA TUSHUNCHA. Mundaarija: Kirish........................................................................................................................3 I-Bob Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun syujet-rolli o‘yinlar va drammalashtirish markaz faoliyati haqida tushuncha.........................................5 1.1 Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun syujet-rolli o‘yinlarning samaradorligini o‘rganish.......................................................................................5 1.2 Syujet-rolli o‘yinlar haqida umumiy tushuncha............................................11 1.3 Syujet-rolli o‘yinlar turlari. sahnalashtirishga rahbarlik qilish. ……….… 20 II-Bob: Syujet-rolli o‘yinlar va drammalashtirishning bolalar rivojlanishiga ta'siri………………………………………………………………………….…..22 2.1 Syujet-rolli o‘yinlar va drammalashtirishning tarbiyaviy ahamiyati……..22 2.2 Syujet-rolli o‘yinlarning pedagogik metod sifatidagi o‘rni………………..25 2.3 Syujet-rolli o‘yinlar orqali bolalarning ijodiy tafakkurini rivojlantirish……………………………………………………………………..28 Xulosa …………………………………………………………………………….33 Foydalanilgan adabiyotlar …………………………………………………. …..35 Ilova………………………………………………………………………………37 2 Kirish Maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishi, o‘sishi va ta'limi hayotining eng muhim davrlaridan biri hisoblanadi. Ushbu bosqichda bolalar o‘z shaxsiyatlarini shakllantirish, ijtimoiy ko‘nikmalarni rivojlantirish va ijodiy tafakkurlarini kengaytirish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Bu jarayonni qo‘llab-quvvatlashda syujet-rolli o‘yinlar va drammalashtirish markazlari katta ahamiyatga ega. Syujet-rolli o‘yinlar bolalarga o‘z hayotlarini tasvirlash, turli rollarni ijro etish va ijtimoiy vaziyatlarni o‘rganish imkonini beradigan faoliyatlardir. Bu o‘yinlar bolalar uchun keng imkoniyatlar yaratadi, ularning tasavvurini rivojlantiradi va ijodiy fikrlash qobiliyatlarini oshiradi. Bolalar ushbu o‘yinlar orqali o‘z fikrlarini erkin ifoda etishga, boshqalar bilan muloqot qilishga va hissiy aloqalarni o‘rganishga imkon topadilar. Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun syujet-rolli o‘yinlar va dramatlashtirish markazi faoliyati bugungi kunda pedagogika sohasida dolzarb mavzulardan biri hisoblanadi. Bolalarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish, ular o‘rtasida ijtimoiy muhitda muloqot qilish ko‘nikmalarini shakllantirish va o‘z his- tuyg‘ularini ifodalashda syujet-rolli o‘yinlarning ahamiyati katta. Bu jarayon bolalarning nafaqat intellektual rivojlanishiga, balki psixologik va emotsional rivojlanishiga ham ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Mavzu dolzarbligi: Maktabgacha yoshdagi bolalarning qiziqishlari, ularning atrof-muhitni o‘zlashtirish va jamiyatdagi o‘rnini tushunishi uchun syujet- rolli o‘yinlar va dramatlashtirish markazlari muhim ahamiyat kasb etadi. Shu bilan 3 birga, bolalar ertak va hikoyalarni jonlantirish orqali o‘z fikrlarini ifodalash, ijtimoiy rollarni o‘zlashtirish, hamda guruhiy muloqot ko‘nikmalarini rivojlantirishga imkon topadi. Bu jarayonning dolzarbligi zamonaviy ta'lim tizimida bolalar tarbiyasida innovatsion yondashuvlarni talab qilishi bilan bog‘liq. Mavzuning obyekti: Maktabgacha yoshdagi bolalarning syujet-rolli o‘yinlar orqali ijodiy va kommunikativ qobiliyatlarini rivojlantirish jarayoni. Mavzuning predmeti: Syujet-rolli o‘yinlar va dramatlashtirish markazlari faoliyatining ta’limiy va tarbiyaviy jarayonga ta’siri. Mavzuning vazifalari: Syujet-rolli o‘yinlarning maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishidagi o‘rnini aniqlash. Dramatlashtirish markazlarining tarbiyaviy samaradorligini o‘rganish. Bolalar ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishda syujet-rolli o‘yinlar texnologiyalaridan foydalanish yo‘llarini tahlil qilish. Pedagoglarning o‘yin faoliyatini tashkil etishdagi rolini aniqlash va rivojlantirish bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqish. Drammalashtirish markazlari esa bu o‘yinlarning ijtimoiy va ta'limiy vazifalarini yanada kuchaytiradi. Ushbu markazlar bolalar uchun ijodiy muhit yaratadi, ularning syujet-rolli o‘yinlarda faol ishtirok etishlarini ta'minlaydi. Drammalashtirish jarayoni bolalar uchun ko‘ngilochar va ta'limiy tajribalar yaratadi, shuningdek, o‘z his-tuyg‘ularini boshqarish va boshqalar bilan muloqot qilish ko‘nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi. Shuningdek, syujet-rolli o‘yinlar va drammalashtirish markazlari pedagogik jarayonda muhim rol o‘ynaydi. O‘qituvchilar va tarbiyachilar bolalarga turli rollarni o‘ynatish orqali ularning bilim va ko‘nikmalarini mustahkamlashga yordam berishadi. O‘yinlar davomida bolalar o‘zlarini erkin his qilishlari, ijodiy yechimlar ishlab chiqishlari va muammolarni hal qilish ko‘nikmalarini rivojlantirishlari uchun o‘qituvchilar tomonidan yo‘naltiriladi. Shunday qilib, syujet-rolli o‘yinlar va drammalashtirish markazlari maktabgacha ta'limda bolalar rivojlanishining muhim vositalari sifatida namoyon bo‘ladi. Ushbu tadqiqotda bolalarning ijodiy tafakkurini rivojlantirish, emotsional 4 rivojlanish va ijtimoiy ko‘nikmalarni shakllantirishdagi syujet-rolli o‘yinlar va drammalashtirish markazlarining o‘rni keng yoritiladi. Bu jarayonlarning bolalar uchun ta'limiy ahamiyati va ularning kelajakdagi shaxsiy rivojlanishiga ta'siri haqida chuqur tahlil olib boriladi. I-Bob Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun syujet-rolli o‘yinlar va drammalashtirish markaz faoliyati haqida tushuncha. 1.1 Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun syujet-rolli o‘yinlarning samaradorligini o‘rganish. O‘yinning mohiyati va o‘ziga xos xususiyatlari. O‘yin — buyumli predmetli va ijtimoiy voqelikda harakat qilish va uni anglashga yo‘naltirilgan jarayondir. U o‘zining kelib chiqish, yo‘nalish va mazmuniga ko‘ra ijtimoiy voqelik hisoblanadi. O‘yin, bu — bola faoliyatining yorqin turi. Unda maqsadning mavjudligi, sabablar, amalga oshirish vositalarining rejali harakatlari, natijaning mavjudligi uning o‘ziga xosligidir. Xususiyatlarning orasida sabablaming o‘ziga xosligi asosiy hisoblanadi. O‘yin jarayonida bolaning psixik bilish jarayoni, irodasi, hissiyoti, ehtiyoji va qiziqishlari, ta‘sirchanligi — uning butun shaxsiyati shakllanadi. Bola o‘yinda o‘zining bevosita ehtiyoj va qiziqishlaridan kelib chiqadi. Bolalarning o‘yinlari o‘zining rang-barangligi bilan ajralib turadi. O‘yin o‘z mazmuni va tashkil etilishi, bolalarga ta‘sir ko‘rsatish darajasi, buyumlaming turlari hamda kelib chiqishiga ko‘ra ijodiy va qoidali o‘yinlarga bo‘linadi. Ijodiy o‘yinlar — bolalarning mustaqil, ijodiy, o‘zlari o‘ylab chiqqan o‘yin, majmuyi. Bunda bolalar o‘z taassurotlari, borliq hayotdagi tusnunchalari va unga bo‘lgan o‘z munosabatlarini aks ettiradi. Ijodiy o‘yinlar quyidagi turkumlarga bolinadi: • sujetli-rolli; • dramalashtirilgan; • qurilish; 5 • tabiat materiallari bilan o‘ynaladigan o‘yinlar. Ijodiy o‘yinlar va ularga rahbarlik. Ijodiy o‘yinlar boshqa tur o‘yinlardan quyidagi xususiyatlari bilan ajralib turadi: 1. O‘yin mazmunining o‘ziga xosligi. 2. Rollaming mavjudligi. O‘yin mazmunining o‘ziga xosligi uning eng muhim xususiyatlaridan biridir. Pedagog va psixologlarning tadqiqotlari shuni ko‘rsatadiki, kattalarning ijtimoiy hayoti o‘zining rang-barang ko‘rinishlari bilan sujetli-rolli o‘yinlarning mazmuni bo‘lib xizmat qilar ekan. Ular bolalar kattalar ijtimoiy hayotining namunasini oladigan faoliyat turi o‘yin ekanligini asoslab berdilar 1 . Ijodiy o‘yinlar sujetlari va mazmunining rang-barangligi, ulami tavsiflash zaruratini keltirib chiqaradi. Sujet o‘yin faoliyati tizimida asosiy komponent sifatida o‘z ichiga personajni, hayotiy vaziyatni, harakat va personajlar munosabatini oladi. Ijodiy o‘yinlarda xayoliy vaziyatning mavjud bolishi bolaning tafakkurini o‘stirib, sujet va rollar o‘yin mazmunini takomillashtiradi. Ijodiy sujetli-rolli o‘yinlaming o‘ziga xos sabablari mavjuddir. Buning eng asosiy sababi — bolalarning kattalar bilan birgalikda ijtimoiy hayot kechirishga intilishidir. Bu sabablar bolaning yoshiga qarab, о ‗yin mazmuniga qarab o‘zgarib boradi. Kichik yoshdagi bolalarda asosiy sabab buyumlar bilan bajariladigan qiziqarli harakatlar bo‘lsa, bola katta bolgan sari o‘yindagi kattalar harakatlarini va munosabatlarini qayta aks ettirish asosiy sabab bolib xizmat qiladi. Shunga ko‘ra, o‘yinlami sujeti, mazmuniga ko‘ra uch guruhga bo‘lish mumkin: 1. Maishiy o‘yinlar (oila, bolalar bog‘chasi va boshqa voqelikni aks ettiradigan). 2. Mehnat mavzuyidagi o‘yinlar (oila va kattalar mehnatida ishtirok etish, o‘z-o‘ziga xizmat va boshq.). 3. Ijtimoiy mavzudagi o‘yinlar. 1 Колесникова, И.А. Педагогическое проектирование: учеб. Пособие для высш. учеб. заведений [Текст] / И.А. Колесникова, М.П. ГорчаковаСибирская; под ред. В.А. Сластенина, И.А. Колесниковой. – 3-е изд., стер. – М.: Издательский центр «Академия», 2008. – 288с. 6 Rolli ijodiy o‘yinlar - bu bolalarning o‘zlari o‘ylab topadigan o‘yinlar. O‘yinlar bolaning atrofidagi dunyo haqidagi bilimlari, taassurotlari, g‘oyalarini aks ettiradi, ijtimoiy munosabatlar qayta tiklanadi. Har bir bunday o‘yin xarakterlidir: mavzu, o‘yin rejasi, syujet, mazmun va rol. O‘yinlarda bolaning ijodiy tasavvuri namoyon bo‘ladi, u atrofdagi hayot hodisasining timsoli sifatida narsalar va o‘yinchoqlar bilan ishlashni o‘rganadi, o‘z zimmasiga olgan roli orqali turli xil o‘zgarishlar kombinatsiyalarini o‘ylab topadi, tanish doirani tark etadi. kundalik hayot va kattalar hayotining faol ishtirokchisi kabi his qiladi. Ikki yoshdagi bolalar hayotida sujetli o‘yinchoqlar bilan juda oddiy o‘yinlar o‘tkaziladi. Bolalar bu o‘yinchoqlarni qo‘lda ushlab yuradilar, siqib ko‘radilar, yerga tashlab ko‘radilar, o‘yinchoqlarni g‘ildiratadilar, o‘yinchoqda nima tasvirlanganligiga e’tibor bermaydilar. Bu yoshda kundalik hayotda tevarakatrofdagi katta kishilar va bolalar harakatini kuzatib borishni, bu harakatlami o‘z o‘yinIarida aks ettirishni o‘rgatish lozim (masalan, qo‘g‘irchoqni ovqatlantirish, uyquga yotqizish va boshq.). Bu yoshda buyumli о ‘yin bir necha bosqichda amalga oshiriladi: 1-bosqichda bolalar o‘yinchoqlar bilan kattalar harakatlariga taqhd qiladilar; 2-bosqichda o‘zlashtirgan harakatlami mustaqil bajara boshlaydilar, so‘ngra bu harakatlami boshqa buyumlarga ko‘chiradilar; 3-bosqichda tasviriy o‘yin vujudga keladi, uning mazmunini shartli qurollar bilan bajariladigan harakatlar tashkil qiladi. Bola kundalik hayotda kuzatgan buyumlar bilan bajariladigan harakatlarga taqlid qiladi (gazeta o‘qiydi, yer chopadi, kir yuvadi), bulaming hammasi sujetlirolli o‘yin uchun sharoit yaratadi. Ijodiy o‘yinlarda bilimlarni o‘zlashtirishning muhim va murakkab jarayoni sodir bo‘ladi, bu bolaning aqliy qobiliyatlarini, uning tasavvurini, e'tiborini, xotirasini safarbar qiladi. Rollarni o‘ynash, ba'zi voqealarni tasvirlash, bolalar ular haqida fikr yuritadilar, turli hodisalar o‘rtasida aloqa o‘rnatadilar. Ular o‘yin muammolarini mustaqil ravishda hal qilishni, o‘z rejalarini amalga oshirishning 7 eng yaxshi yo‘lini topishni, bilimlaridan foydalanishni, uni so‘z bilan ifodalashni o‘rganadilar. Ko‘pincha o‘yin maktabgacha yoshdagi bolalarga yangi bilimlarni etkazish, ularning ufqlarini kengaytirish uchun imkoniyat bo‘lib xizmat qiladi. Kattalar mehnatiga, ijtimoiy hayotga, odamlarning qahramonliklariga qiziqishning rivojlanishi bilan bolalarda kelajakdagi kasbga oid ilk orzulari, sevimli qahramonlariga taqlid qilish istagi paydo bo‘ladi. Bularning barchasi o‘yinni maktabgacha bolalik davrida shakllana boshlagan bolaning shaxsiyatining yo‘nalishini yaratishning muhim vositasiga aylantiradi. Ijodiy o‘yinni tor didaktik maqsadlarga bo‘ysundirib bo‘lmaydi, uning yordami bilan asosiy ta’lim vazifalari hal qilinadi. Qiziqarli o‘yin bolaning aqliy faolligini oshiradi va u sinfdagidan ko‘ra qiyinroq muammoni hal qila oladi. Ammo bu darslar faqat o‘yin shaklida o‘tkazilishi kerak degani emas. O‘qitish turli usullardan foydalanishni talab qiladi. O‘yin ulardan biri bo‘lib, u faqat boshqa usullar: kuzatish, suhbat, o‘qish va boshqalar bilan birgalikda yaxshi natijalar beradi. O‘yin jarayonida bolalar o‘z bilim va ko‘nikmalarini amalda qo‘llashni, ularni turli sharoitlarda qo‘llashni o‘rganadilar. Ijodiy o‘yinlarda ixtiro va tajriba uchun keng imkoniyatlar ochiladi. Qoidalarga ega o‘yinlar bilimlarni safarbar qilishni, muammoni hal qilishning mustaqil tanlovini talab qiladi. O‘yin bolalarning tengdoshlari bilan muloqotga kirishadigan mustaqil faoliyatdir. Ularni umumiy maqsad, unga erishish uchun birgalikdagi sa'yharakatlar, umumiy tajribalar birlashtiradi. O‘yin tajribasi bola ongida chuqur iz qoldiradi va yaxshi tuyg‘ular, ezgu intilishlar va jamoaviy hayot ko‘nikmalarini shakllantirishga yordam beradi. Tarbiyachining vazifasi har bir bolani o‘yin jamoasining faol a'zosiga aylantirish, bolalar o‘rtasida do‘stlik, adolat va o‘rtoqlar oldidagi mas'uliyatga asoslangan munosabatlarni yaratishdir. 2 2 Солодянкина О.В. Система проектирования в дошкольном учреждении.// методическое пособие. - М.: АРКТИ, 2010. - 80с. 8 O‘yin kattalar mehnatiga qiziqish va hurmatni tarbiyalaydi: bolalar turli kasb egalarini tasvirlaydilar va shu bilan birga nafaqat ularning harakatlariga, balki mehnatga, odamlarga bo‘lgan munosabatini ham taqlid qiladilar. Ko‘pincha o‘yin ishlashga turtki bo‘lib xizmat qiladi: kerakli atributlarni ishlab chiqarish, dizayn. O‘yin maktabgacha yoshdagi bolalarni estetik tarbiyalashning muhim vositasidir, chunki bu faoliyat ijodiy tasavvurni namoyon qiladi va rivojlantiradi, rejalashtirish qobiliyati, harakatlarning ritmi va go‘zalligi rivojlanadi. O‘yinchoqlarni ataylab tanlash badiiy didni shakllantirishga yordam beradi. Shunday qilib, maktabgacha yoshdagi bolalik davrida o‘yin bolaning eng muhim mustaqil faoliyati bo‘lib, uning jismoniy va aqliy rivojlanishi, individuallikni shakllantirish va bolalar jamoasini shakllantirish uchun katta ahamiyatga ega. Rolli o‘yinning tuzilishi, mazmuni va turlari. Tasvir, o‘yin harakati va so‘zning munosabati o‘yin faoliyatining o‘zagi bo‘lib, voqelikni aks ettirish vositasi bo‘lib xizmat qiladi. O‘yinning asosiy tarkibiy elementlari: o‘yin tushunchasi, syujeti yoki uning mazmuni; o‘yin harakatlari; rollar; o‘yinning o‘zi tomonidan belgilanadigan va bolalar tomonidan yaratilgan yoki kattalar tomonidan tavsiya etilgan qoidalar. Ushbu elementlar bir-biri bilan chambarchas bog‘liq. O‘yin loyihasi - bu bolalar nima va qanday o‘ynashining umumiy ta'rifidir. U nutqda shakllantiriladi, o‘yin harakatlarining o‘zida aks etadi, o‘yin mazmunida shakllanadi va o‘yinning o‘zagi hisoblanadi. O‘yinning o‘yin dizayniga ko‘ra, quyidagi guruhlarni ajratish mumkin: kundalik hodisalarni aks ettiruvchi ("oiladagi", "bolalar bog‘chasidagi", "poliklinikada" va hokazo o‘yinlar); bunyodkorlik ishlarini aks ettiruvchi (metro qurish, uy-joy qurish,.); ijtimoiy hodisalar, an'analarni aks ettiruvchi (bayramlar, mehmonlar bilan uchrashish, sayohat qilish va boshqalar). Ularning bunday bo‘linishi, albatta, o‘zboshimchalik bilan amalga oshiriladi, chunki o‘yin turli xil hayotiy hodisalarning aksini o‘z ichiga olishi mumkin. O‘yin syujeti, mazmuni - bu uning tirik to‘qimasini tashkil etuvchi, o‘yin harakatlarining rivojlanishini, xilma-xilligini va o‘zaro bog‘liqligini, bolalar 9 munosabatlarini belgilaydi. O‘yin mazmuni uni jozibador qiladi, qiziqish va o‘ynash istagini uyg‘otadi. O‘yinning tarkibiy xususiyati va markazi - bu bolaning bajaradigan roli. O‘yin jarayonida rolga tegishli bo‘lgan qiymatga ko‘ra, ko‘pgina o‘yinlar rolli yoki rolli o‘yinlar deb ataladi. Rol har doim odam yoki hayvon bilan bog‘liq; uning xayoliy ishlari, harakatlari, munosabati. Bola, ularning qiyofasiga kirib, ma'lum bir rol o‘ynaydi. Ammo maktabgacha tarbiyachi nafaqat bu rolni o‘ynaydi, balki u tasvirda yashaydi va uning to‘g‘riligiga ishonadi. Masalan, kemadagi kapitanni tasvirlab, u o‘zining barcha faoliyatini aks ettirmaydi, faqat o‘yin davomida zarur bo‘lgan xususiyatlarni aks ettiradi: kapitan buyruqlar beradi, durbin bilan qaraydi, yo‘lovchilar va dengizchilarga g‘amxo‘rlik qiladi. O‘yin jarayonida bolalarning o‘zlari (va ba'zi o‘yinlarda kattalar) o‘yinchilarning xatti-harakatlari va munosabatlarini belgilaydigan va tartibga soluvchi qoidalarni o‘rnatadilar. Ular o‘yinlarga tashkiliylikni, barqarorlikni beradi, ularning mazmunini tuzatadi va munosabatlar va munosabatlarning keyingi rivojlanishini, murakkabligini belgilaydi. O‘yinning barcha qurilish bloklari ko‘proq yoki kamroq xarakterlidir, ammo ular turli xil ma'nolarga ega va har xil turdagi o‘yinlarda turlicha bog‘liqdir. Rolli o‘yinlar: mazmunan farqlanadi (kundalik hayot, kattalar mehnati, ijtimoiy hayot voqealari aks etishi); tashkilot bo‘yicha, ishtirokchilar soni (individual, guruh, jamoaviy); turlari bo‘yicha (syujeti bolalarning o‘zlari tomonidan ixtiro qilingan o‘yinlar, dramatizatsiya o‘yinlari - ertaklar va hikoyalar o‘ynash; qurilish). "Qiziqarli o‘yin faoliyatini, bolaning bilish qiziqishlari va axloqiy fazilatlarini rivojlantirishni ta'minlaydigan zarur elementlar bilim - harakat - muloqotdir. Pedagogning alohida o‘rni bor. Bu o‘qituvchining shaxsiyatidan, uning bilim, ko‘nikma va mahoratidan. kasbiy mahorat va bolalarning o‘yin faoliyatini boshqarishni ijodiy tashkil etish qobiliyati bolaning shaxsini har tomonlama rivojlantirish uchun foydalanishga bog‘liq. 10 1.2 Syujet-rolli o‘yinlar haqida umumiy tushuncha. Syujetli-rolli ijodiy o‘yinni boshqarish jarayoni shunday qurilishi kerakki, o‘yin mahorati va ko‘nikmalarini rivojlantirish o‘quv va tarbiya, shu jumladan mehnat ta’limi bilan uzviy bog‘liq bo‘lishi kerak. Ushbu tamoyilga asoslanib, usullarning 3 guruhini ajratish mumkin. 3 Birinchi guruh usullar bolalarni atrofdagi hayot haqidagi bilimlar, taassurotlar, g‘oyalar bilan boyitish bilan bog‘liq. Bularga kuzatishlar kiradi; ekskursiyalar (asosiy, takroriy, yakuniy); turli kasb egalari bilan uchrashuvlar; badiiy adabiyotni emotsional va ifodali o‘qish; suhbat; kattalar ishi va bu jarayonda ularning munosabatlari haqida illyustrativ materialdan foydalangan holda suhbat-hikoya; maxsus tanlangan fotosuratlar, rasmlar, mamlakatda sodir bo‘layotgan voqealar reproduktsiyasi namoyishi bilan birga o‘qituvchining hikoyasi; bolalar atrofdagi hayotni kuzatish bilan bog‘liq ma'lum mavzularda hikoyalar tuzadilar; bolalar bilan individual suhbatlar, bilimlarni, maktabgacha yoshdagi bolalarning ijtimoiy hayot hodisalari, axloqiy kategoriyalar haqidagi g‘oyalarini aniqlashtirish; o‘yinchoqlar, qo‘g‘irchoq teatri qahramonlari yordamida adabiy asarlarni dramatizatsiya qilish; axloqiy suhbatlar. Ikkinchi guruh - o‘yin faoliyatining shakllanishi va rivojlanishiga hissa qo‘shadigan usullar. Ular orasida tarbiyachining ijodiy o‘yinda bevosita ishtirok etishi muhim o‘rin tutadi: bitta bola bilan o‘ynash, etakchi yoki ikkinchi darajali rolni o‘ynash. Bundan tashqari, o‘qituvchi takliflar, eslatmalar, maslahatlar, o‘yin materialini tanlash, o‘yin g‘oyasi, uning mazmunini ishlab chiqish va xulosalar 3 Sodiqova SH.A. Maktabgacha pedagogika. T .: Tafakkur bo ‘ stoni 2013 11 chiqarish orqali bolalarga sinfda olgan bilimlarini amalga oshirishda yordam berishdan keng foydalanadi. O‘qituvchi bolaning individual xususiyatlarini hisobga oladi, agar u o‘ziga ishongan bo‘lsa, uning javoblarini tanqidiy baholashga o‘rgatish muhimdir. Agar siz uyatchan va qat'iyatsiz bo‘lsangiz, har qanday tashabbusni qo‘llab- quvvatlashingiz kerak. Sujetli-rolli o‘yinlarga rahbarlik qilish quyidagi asosiy bosqichlarda amalga oshiriladi. 1-bosqich. Bolalarning qiziqishlarini, ulardagi sujetli o‘yinlar rivojlanishi darajasini o‘rganishning asosiy vositasi quyidagilar:  bolalar o‘yinlarini kuzatish;  o‘yin rivojining asosiy yo‘nalishlari, o‘yin mavzusi, o‘yin mazmuni, bola o‘yin faoliyatining rivoji, o‘yinda o‘zaro munosabatlaming rivojlanishi bo‘yicha tavsifnoma tuzish;  o ‘yinga rahbarlik maqsadini aniqlash. 2-bosqich . Kattalarning о ‘yin mavzuyi va mazmuniga ta’sir etishi:  o‘yin mavzuyi bo‘yicha sayohat va maqsadli sayrlar uyushtirish;  suhbatlar o‘tkazish;  badiiy asarlar va hikoyalar o‘qib berish;  illustrativ rasmlar ko‘rsatish;  mavzu bo‘yicha turli mashg‘ulotlar;  tasviriy faoliyat mashg‘ulotlari o‘tkazish. 3-bosqich . O‘yinga tayyorgarlik (o‘yin o‘ynash uchun maxsus joy, o‘yinchoqlar va о ‗yin materiallari):  tayyor o‘yinchoqlami tanlash;  qo‘lda yasalgan o‘yinchoqlar. Bunda bolalaming mustaqil shug‘ullanishlari uchun o‘yin zonasini tashkil etish. 4-bosqich. Bolalami o‘ynashga o‘rgatish (o‘yin jarayoni va boshqa narsalarni o‘yinda aks ettirish): 12  o‘yinchoq va uning o‘mini bosuvchi buyumlar ta‘sirini o‘rganish;  o‘yinda xayoliy tasawurlami aks ettirishga o‘rgatish;  o‘yinda so‘zlardan foydalanishga o‘rgatish;  o‘yinda harakatlami hisobga oUsh malakalarini shakllantirish;  so‘z va harakat;  harakat va o‘yin materiali (so‘z, harakat va o‘yin materiali o‘yinning tili hisoblanadi). 5-bosqich . O‘yinda axloqiy munosabatlarga ta‘sir etish, bolalar jamoasi, xulqatvor, madaniyat, o‘yin faoliyatida o‘yin madaniyatini shakllantirish:  ma‘lum o‘yin mavzuyiga nisbatan bolalarning his-tuyg‘ularini uyg‘otish;  bolalarga7o‘yinni awaldan rejalashtirish elementlarini o‘rgatish;  o‘yinda rol va o ‗yinchoqlarni oqilona taqsimlashga o ‗rgatish;  tengdoshlari bilan ahil o‘ynay olish madaniyatini tarbiyalash;  ahil jamoani shakllantirish: mustaqil o‘ynash va o‘yinni oxiriga yetkazish, o‘yin jarayonidagi kelishmovchilik, bahslarni oqilona hal eta olish malakalarini tarbiyalash;  kattalarning o‘yinga ta‘sir etishi—maslahat berishi, tushunchalarini to‘ldirish, o‘yinga to‘laqonli yordam berish;  bolalarning о ‘yin faoliyatlarini, axloqiy munosabatlami baholash. Bolalaming ijodiy qobiliyatlarini yanada takomillashtirishda qurilish materiallari bilan o‘ynaladigan o‘yinlaming roli kattadir. Pedagoglardan Z.V. Lishtvan, V.G. Nechayeva o‘z tadqiqotlarida qurish-yasash o‘yinlarining o‘ziga xos tomonlari va ahamiyatini yoritib berganlar. Qurish-yasash o‘yinlari bolada buyum obrazini fazoviy ifodada tasvirlashni talab qiladi. O‘yin jarayonida biror-bir material yoki buyumning hajmi, katta-kichikligi, bir-biriga mosligi, fazoviy m o‘ljallay olish ko‘nikmasi shakllanadi, rivojlanadi 4 . 4 Морозова, Л.Д. Педагогическое проектирование в ДОУ: от теории к практике [Текст] / Л.Д. Морозова. – М.: ТЦ Сфера, 2010. – 128с. – (Приложение к журналу «Управление ДОУ»). 13 Qurish-yasash o‘yinlari bolalarda kuzatuvchanlikni shakllantiradi, buyumlami fazoviy joylashtira olishga o‘rgatadi. Bu o‘yinlami o‘tkazish quyidagi bosqichlarda o‘tkaziladi: 1-bosqich. Bolalaming qurish-yasash qobiliyatlari ko‘nikmamalakalarini, qiziqishlari darajasini o‘rganish. Qurilish o‘yinlariga rahbarlik maqsadini aniqlash. 2-bosqich . Qurilish inshoot va binolariga sayohat, ekskursiya, maqsadli sayrlar tashkil etish. Turli suratlar, rasmlar, badiiy asarlar, suhbat orqali katta shahar va poytaxtdagi binolar, quruvchilar mehnati bilan yaqindan tanishtirish. 3-bosqich. 1. Bolalar о ‘yinlari uchun sharoit yaratish. Qurilish materiallarini yetarli tarzda tayyorlash (guruh va yakka-yakka shug‘ullanishlari uchun). 2. Qurilish materiallari turli hajm va katta-kichiklikda bo‘lishi mumkin. 3. Guruhda va yer maydonchasida qurilish materiallari hamda ish qurollarining saqlanishi. 4. Qurilish materiallarining to‘g‘ri va qulay saqlanishi. 5. Qurilish burchagidagi o‘yinchoqlar va materiallaming joylanishi. 6. Tashlandiq materiallardan qo‘lbola o‘yinchoqlaming mavjudligi. 7. O‘lkamiz va uning poytaxti, turli transportlar aks ettirilgan albomlar. 8. Bino va inshootlaming qurilishini bolalar bilan kuzatish. 4-bosqich . Bolalami qurish-yasashga o‘rgatish va malakalarini shakllantirish. Bunda quyidagi usullardan foydalaniladi: 1. Kattalarning tushuntirib, ko‘rsatib berishi. 2. Kattalarning biror-bir qurilishni qurib ko‘rsatishi, har bir qismni tahlil qilib berishi. 3. Namuna sifatida tayyor qurilish inshootini ko‘rsatish. 4. Qurilishning ayrim muhim qismlari va ulaming xususiyatlari bilan tanishtirish. 5. Tugallanmagan qurihsh obyektini davom ettirishga jalb etish. 6. Berilgan mavzu asosida binolarni mustaqil qurish-yasashlari. 7. Bolalarning ijodiy-ixtiyoriy qurish-yasashlari. 14 8. Tayyor qurilishni tahlil qilish. 5-bosqich. Bolalarning ijodiy qurilish o‘yinlarini tashkil etish. O‘yin jarayonida o‘zaro munosabatlarda axloqiy sifatlami, o‘ynay olish madaniyatini shakllantirish, shuningdek, yoz oyida qum, suv, qish oyida esa qor bilan o‘ynashga rahbarlik qilish. Maktabgacha yoshdagi bolalar qurishni yaxshi ko‘radilar va ko‘pincha qiziqarli qurilish o‘yinlarini o‘tkazadilar. Lekin birinchi navbatda, ular zarur ko‘nikmalarni shakllantirishlari, dizaynga doimiy qiziqishni rivojlantirishlari kerak. Agar bola haqiqatan ham rolga ishtiyoqli bo‘lsa, u o‘z qahramonining barcha histuyg‘ularini chin dildan boshdan kechirgan holda jiddiy o‘ynaydi. Shuning uchun uning ma'lum bir rolga bo‘lgan qiziqishini har tomonlama qo‘llab- quvvatlash, o‘yin davomida unga kerakli ko‘nikmalarni o‘rgatish, ba'zi harakatlarni taklif qilish, ma'lum ma'lumotlarni yetkazish kerak. Kollektiv o‘yinda haqiqiy o‘yin qiyofasini yaratish uchun zarur bo‘lgan bilim, ko‘nikma va malakalarning etishmasligi o‘yinning parchalanishiga, rolni rad etishga olib keladi. Bolalar o‘yinlari mazmunining rivojlanishiga uy qurilishi o‘yinchoqlarini ishlab chiqarish sezilarli darajada ta'sir qiladi. Bunday o‘yinchoq bolaning o‘yin qiziqishlarini yanada barqaror qiladi, bolalarni o‘yinda birlashtirishga yordam beradi. O‘yinchoqlar yasash jarayonida bolalarni qiziqtirish kerak. O‘qituvchi bolalar oldida muayyan o‘yin uchun zarur bo‘lgan ba'zi atributlarni yaratishi mumkin. Ushbu yoshdagi bolalarning syujetli-rolli ijodiy o‘yinini boshqarishda tegishli o‘yin materialini tanlash, teatrlashtirilgan tomosha ko‘rinishidagi yangi o‘yinchoqlar bilan o‘ynash usulini yaratish alohida o‘rin egallashi kerak. o‘yin holatlari. Ijodiy o‘yin mazmunini rivojlantirishda samarali yordam bolalarni o‘yin rejasini amalga oshirishga undashga qaratilgan etakchi savollar, eslatmalar va maslahatlar bilan ta'minlanadi. Bolalar bilan birgalikda kostyum elementlarini tanlash kabi samarali va bunday usullar; bolalarga ma'lum bir belgi haqida aytib berish; rasmlar, illyustratsiyalar bo‘yicha individual suhbat; maslahat, o‘yin vaziyatida o‘yin harakatlarini ko‘rsatish. 15 O‘yinni boshqarib, o‘qituvchi bolaning tashabbusini, mustaqilligini bostirmasligi kerak. Yuqoridagi barcha usullar va usullar o‘yinni bolalar uchun qiziqarli, qiziqarli mustaqil faoliyatga aylantirishga qaratilgan bo‘lishi kerak, shunda har bir bola o‘z qobiliyatini, tengdoshlari bilan hissiy ijobiy aloqalarni o‘rnatish qobiliyatini namoyon qilishi mumkin. Yosh guruhlarda bolalarga quvonch va zavq bag‘ishlaydigan qiziqarli o‘yinlar ham tashkil etiladi. Bular soat mexanizmli o‘yinchoqlar (mexanik, elektron), xalq o‘yinchoqlari (ayiqlarning harakatlanuvchi figuralari, donni o‘sadigan tovuqlar va boshqalar), shamol, quyosh nurlari va boshqalar bilan qiziqarli o‘yinlar bo‘lishi mumkin. O‘qituvchining o‘zi soat o‘yinchoqlarining kulgili sarguzashtlarini o‘ylab topadi va ularni bitta mavzu bilan birlashtiradi. Bolalar qum, qor, suv bilan o‘ynashni yaxshi ko‘radilar. Ular qumdan "pirojnoe", "pirojnoe" haykaltaroshlik qilishadi. Ularning qiziqishini qo‘llab quvvatlash uchun o‘qituvchi qo‘g‘irchoqlar uchun uylar, qumdan mashinalar uchun garajlar yasashni ko‘rsatadi. Bitta uy va bitta garaj qurib, o‘qituvchi bolalarga o‘yinchoqlar (odamlar, hayvonlar, qushlar, turli xil mashinalar figuralari) beradi va yana bir nechta uy va garajlar qurishni taklif qiladi; bolalarga zarur ko‘nikmalarni egallashga yordam beradi. Binolar tayyor bo‘lgach, u bolalar bilan o‘ynaydi. Suv bilan o‘yinlar uchun 4-5 bola atrofida bo‘lishi uchun katta havzalar yoki shishiriladigan idishlar, suzuvchi o‘yinchoqlar (masalan, o‘rdaklar va boshqalar) ishlatiladi. O‘qituvchi bolalarga o‘rdak va o‘rdak bolalari bilan o‘ynash qanchalik qiziqarli ekanligini, o‘rdaklarning suvda qanday kulgili harakatlar qilishini, onasi ularga xavfni his qilganda suzishga va yashirinishga o‘rgatishini taklif qiladi va ko‘rsatadi. O‘qituvchi qog‘ozdan qayiqlar, qayiqlar yasashi va bolalar o‘rtasida qiziqarli musobaqani tashkil qilishi mumkin: kimning qayig‘i tos suyagining qarama-qarshi chetiga tezroq suzadi. Qor bilan bolalar o‘yinlari uning xususiyatlari bilan tanishishdan boshlanishi kerak. Bolalar qorni bir joydan ikkinchi joyga tashlashadi, uni mayda qoziqlarga solib, chanalarda tashishadi. Dastlab, tarbiyachining o‘zi qo‘g‘irchoqlar uchun 16 slayd, mashina, skameyka yasaydi, ularga o‘yinchoqlar beradi: qishki kiyimdagi qo‘g‘irchoqlar, hayvonlar, qo‘g‘irchoq chanalari, kichik yog‘och spatulalar va boshqalar. U bolalarga yana slaydni o‘zlari yasashni maslahat beradi: keyin hamma, barcha qo‘g‘irchoqlar chana minishni xohlaydi. O‘qituvchi bolalar bilan birgalikda eshiklari bo‘lgan qor qal'alari bilan birbiridan o‘ralgan xonalarni yaratadi. Ushbu binolar oilaviy o‘yinlar, bolalar bog‘chasi va boshqalar uchun ishlatiladi. 4-5 yoshli bolalarning syujetli rolli o‘yini uchun, birinchi navbatda, bolaning badiiy adabiyotdan, kattalar hikoyalaridan, televidenie va radio dasturlardan olgan bilimlari bilan bog‘liq yangi mavzularning paydo bo‘lishi xarakterlidir. (sayohat, kema, dengizchilar, harbiy, qurilish, pochta o‘ynash). Ikkinchidan, bolalarning kitobga, atrof-muhitga qiziqishi ortishi o‘tgan o‘yinlar mazmunini boyitishga yordam beradi. Bu yoshdagi bolada ishdagi odamlarning munosabatlariga qiziqish kuchayadi. Bolalar birgalikdagi jamoaviy ishda bir-biriga yordam berish, ehtiyotkorlik va mehribon bo‘lish kerakligini tushunishni boshlaydilar; ularda do‘stlik, do‘stlik haqida g‘oyalar mavjud. Bu fikrlar o‘yinda o‘z aksini topadi. Biroq, ba'zida bolalar o‘yinlarida hayotimizning salbiy tomonlari namoyon bo‘lishini kuzatish mumkin. O‘qituvchi o‘yin jarayonini vaqtida ijobiy tomonga yo‘naltirishi kerak. Yangi mazmundagi o‘yinlar o‘qituvchidan alohida e'tibor talab qiladi. Bu, bir tomondan, bolalarning o‘yinga bo‘lgan qiziqishini qo‘llab- quvvatlash, boshqa tomondan, ularning muloqotiga yo‘naltirish muhimdir. 5 Bu yoshdagi bolalar qo‘shma o‘yinlarni yaxshi ko‘radilar, shaxsiy hamdardlik va mehr-muhabbatga asoslangan 6-7 kishidan iborat kichik guruhlarga birlashadilar. Biroq, jamoaviy o‘yinlarda ba'zi qarama-qarshiliklar mavjud. Bir tomondan, to‘plangan bilim zaxirasi va uni o‘yinlarda ishlatish va tengdoshlari bilan bo‘lishish istagi qiziqarli o‘yin g‘oyalari paydo bo‘lishiga yordam beradi, ularni amalga oshirish ko‘p hollarda ma'lum miqdordagi ishtirokchilarni talab qiladi. Boshqa tomondan, 4-5 yoshli bolalarda sezgirlik, mehribonlik, sezgirlikni namoyon qilish, o‘yin harakatlarini muvofiqlashtirish imkoniyatlari hali ham 5 N.Kayumova. Maktabgacha pedagogika. T.: TDPU 2013 17 kichik. Kollektiv o‘yin faoliyatini rivojlantirish istagi va uni amaliy amalga oshirish o‘rtasidagi bunday nomuvofiqlik axloqiy tuyg‘ularning etarli darajada rivojlanmaganligi bilan bog‘liq. ―Yomon , ―yaxshi tushunchalarini o‘z ichiga‖ ‖ olgan bilimlar, nima yaxshi, nima yomonligi haqidagi g‘oyalar, nima uchun birbiriga yordam berish zarurligi va hokazolar bolada bor, lekin uning hayotiy tajribasi kam, barqarorlik yo‘q. axloqiy his-tuyg‘ularning namoyon bo‘lishida o‘z xohish-istaklaridan, manfaatlaridan boshqasi foydasiga voz kechish, tengdoshning imkoniyatlarini hisobga olish, uning ijobiy fazilatlarini baholash qobiliyati etarli darajada rivojlanmagan. Shuning uchun bolalar o‘z rejalarini muvofiqlashtira olmaydi. Biriga uning ixtirosi qiziqroq, boshqasiga taklifi qiziqroqdek tuyuladi 6 . 1.Maktabgacha yoshdagi rolli o‘yinning etakchi faoliyati. Aynan shu yoshdagi asosiy neoplazmalar shakllanadi va eng samarali rivojlanadi: ijodiy tasavvur, xayoliy fikrlash, o‘z-o‘zini anglash. 2. Bolalarning o‘zboshimchalik xatti-harakatlarining turli shakllarini shakllantirish uchun o‘yin alohida ahamiyatga ega. O‘zboshimchalik bilan e’tibor va xotira, motivlarning bo‘ysunishi va harakatlarning maqsadga muvofiqligi rivojlanadi. 3. Syujetli rolli o‘yin uzoq va murakkab rivojlanish yo‘lini bosib o‘tadi, kichik maktabgacha yoshdan eng oddiy rolli o‘yin va “yaqin” o‘yini bilan boshlanadi, katta maktabgacha yoshda u o‘zining eng yuqori rivojlanishiga etadi; batafsil syujetli uzoq muddatli kollektiv ijodiy o‘yinga aylantirish. 4. Syujet - rolli o‘yin zamonaviy faoliyatga mos kelishi kerak. fan-texnika taraqqiyotining rivojlanishi bilan bog‘liq holda, ko‘plab yangi texnologiyalar paydo bo‘ladi, odamlar hayotida juda ko‘p yangi narsalar paydo bo‘ladi - o‘qituvchining vazifasi buni bolalarning syujetli rolli o‘yinlarida aks ettirish uchun sharoit yaratishdir. Kundalik rejimda joy, vaqtni hisobga olgan holda guruhda o‘yin faoliyati uchun sharoit yaratish, moddiy va o‘yin bazasini yaratish kerak : o‘yinchoqlar, 6 Веракса Н. Е., Веракса А. Н. Проектная деятельность дошкольников. Пособие для педагогов дошкольных учреждений.— М.: Мозаика — Синтез, 2008. — 112 с. https://sokolova-lytmdou17.edumsko.ru/folders/post/2575768 18 qo‘llanmalar, atributlar, o‘rinbosar narsalar, bolalar rol davomida foydalanadigan chiqindilar. - o‘yin o‘ynash. Bolalar o‘yinining mazmunini turli xil usul va usullardan foydalangan holda boyitish: kuzatishlar, ekskursiyalar, turli kasb egalari bilan uchrashuvlar, badiiy adabiyotlarni o‘qish, o‘qituvchining kattalar ishi haqida hikoyasi, illyustratsiyalardan foydalanish, adabiy asarlarni dramatizatsiya qilish; axloqiy suhbatlar, o‘qituvchining o‘yinda bevosita ishtirok etishi, takliflar, maslahatlar, tushuntirishlar, bolalarga rejaning mumkin bo‘lgan amalga oshirilishini taklif qilishga qaratilgan savollar, binolarni bolalar bilan birgalikda amalga oshirish, dizayn texnikasini ko‘rsatish va boshqalar. 19 1.3 Syujet-rolli o‘yinlar turlari. sahnalashtirishga rahbarlik qilish. Syujet-rolli o‘yinlar (SRO) — bu pedagogik va o‘quv jarayonlarida qo‘llaniladigan usul bo‘lib, o‘quvchilarning muayyan vaziyatdagi qahramonlar roliga kirib, voqealar rivojini o‘rganishiga yordam beradi. Ushbu o‘yinlar ta’lim jarayonida keng qo‘llanilib, o‘quvchilarni o‘zaro muloqot qilish, muammolarni hal etish va mantiqiy tafakkurni rivojlantirishga o‘rgatadi. Syujet-rolli o‘yinlar bir necha turga bo‘linadi, quyida ularning asosiy turlari va sahnalashtirishga rahbarlik qilishda muhim jihatlari keltirilgan: Syujet-rolli o‘yinlar turlari: 1. Klassik syujet-rolli o‘yinlar : o Muayyan ijtimoiy vaziyatlar asosida quriladi (masalan, maktabdagi o‘qituvchi-o‘quvchi munosabatlari, kasbga oid vaziyatlar). o Har bir ishtirokchi o‘z rolini ijro etadi va hodisalar rivojlanishini boshqaradi. 2. Qurilmalangan syujet-rolli o‘yinlar : o Ishtirokchilarga qat’iy syujet va qoidalar beriladi. O‘yinlar aniq maqsadga yo‘naltirilgan. o Masalan, muzokaralar o‘tkazish yoki ishbilarmon uchrashuvlar sahnalashtirilishi mumkin. 3. Improvizatsion syujet-rolli o‘yinlar : o O‘yin davomida ishtirokchilar vaziyatni o‘zlari yaratuvchi tarzda, erkin syujet asosida harakat qilishadi. o Ustoz o‘quvchilarga vaziyatni va rollarni mustaqil aniqlashda yordam beradi. 4. Didaktik syujet-rolli o‘yinlar : o Ta’limiy maqsadga xizmat qiladi. Masalan, dars mavzusi bilan bog‘liq syujetlar yordamida tushuntirishlar beriladi. Sahnalashtirishga rahbarlik qilish: 20 Sahnalashtirish jarayoniga rahbarlik qilish uchun quyidagi qadamlar muhim ahamiyatga ega: 1. Tayyorlanish bosqichi : o O‘quvchilar o‘ynaydigan syujet va rollar belgilab olinadi. o Ishtirokchilarni tanishtirish, ularning rollarini tushuntirish muhim. 2. O‘yin jarayonini tashkil qilish : o Har bir ishtirokchi o‘z rolini to‘liq tushunishi uchun ularni qo‘llab- quvvatlash. o O‘quvchilar o‘rtasida o‘zaro muloqotni rivojlantirish, ularga erkinlik berish. 3. Tahlil va muhokama : o Syujet-rolli o‘yin tugagach, muhokama va tahlil jarayoni o‘tkaziladi. o Ishtirokchilar o‘z rollari qanday o‘zgarganini, qanday natijalar kelib chiqqanini baholaydilar. 4. Qo‘llab-quvvatlash va qayta aloqa : o O‘quvchilarning faoliyati kuzatilib, ularning o‘z roliga mos harakat qilganiga fikr bildiriladi. o Fikr-mulohazalar orqali yanada sifatli o‘yin jarayonlari tashkil etilishi ta'minlanadi. Syujet-rolli o‘yinlar ko‘proq muloqot qilishni o‘rgatadi va ta'lim jarayonida yanada faol ishtirok etishga undaydi. Bu o‘yinlar orqali o‘quvchilar o‘zlarini real vaziyatlarga tayyorlashlari va jamoaviy ishlash ko‘nikmalarini rivojlantirishlari mumkin. 21 II-Bob O‘yinlarning bolalar rivojlanishiga ta'siri. 2.1 Syujet-rolli o‘yinlar va drammalashtirishning tarbiyaviy ahamiyati . Syujet-rolli o‘yinlar va drammalashtirish bolalar uchun qiziqarli va tarbiyaviy jihatdan boy faoliyatdir. Bu o‘yinlar orqali bolalar hayotiy tajribalarga asoslangan rollarni ijro etishadi, bu esa ularning ijtimoiy ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Ular turli rollar orqali o‘z his-tuyg‘ularini ifodalaydi va atrof- muhitdagi voqea-hodisalarni tushunishni o‘rganadi. Syujet-rolli o‘yinlar bolalarning axloqiy qoidalarni o‘rganishida va muammolarni hal qilish ko‘nikmalarini shakllantirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Syujet-rolli o‘yinlar va drammalashtirish maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishida alohida ahamiyatga ega bo‘lib, ularning tarbiyaviy jarayonidagi o‘rni beqiyosdir. Bu o‘yinlar bolalar hayotini boyitib, ularning axloqiy, ijtimoiy va emotsional rivojlanishiga katta hissa qo‘shadi. a. Axloqiy tarbiya va qadriyatlarni shakllantirish Syujet-rolli o‘yinlar bolalarga turli axloqiy va ijtimoiy qoidalarni tushuntirishda samarali vosita hisoblanadi. O‘yin davomida bolalar ijtimoiy qoidalar bilan tanishib, ularga amal qilishni o‘rganishadi. Masalan, turli rollarni o‘ynash jarayonida bola qanday qilib yaxshilik va yomonlikni ajrata olishni, o‘zgalarga yordam berish, to‘g‘ri qarorlar qabul qilish kabi asosiy qoidalarni o‘zlashtiradi. Bolalar o‘yin orqali turli axloqiy qiyinchiliklarga duch kelishadi va bu holatlarda qanday munosabatda bo‘lishlarini o‘rganadilar. b. Ijtimoiy munosabatlarni shakllantirish va rivojlantirish Syujet-rolli o‘yinlar bolalarning ijtimoiy munosabatlar tizimini o‘rganish va rivojlantirish uchun mukammal platformadir. Bolalar o‘yin jarayonida turli xil rollarni bajarishadi, bu esa ularga hayotiy ijtimoiy rollarni tushunishga yordam beradi. Masalan, "oila", "do‘stlik" kabi rollarni ijro etish orqali bola oilaviy munosabatlarni, ota-ona yoki do‘stlar bilan bo‘lgan muloqotlarni sinab ko‘radi va bu tajriba ularning ijtimoiy muhitdagi roli va o‘rnini tushunishida yordam beradi. 22 Shu tariqa, o‘yin orqali bolalar jamoaviy muloqot qilish, murosaga kelish va hamkorlikda ishlash kabi ko‘nikmalarni o‘zlashtiradi. c. Emotsional rivojlanish va o‘zini anglash Syujet-rolli o‘yinlar va drammalashtirish jarayonida bolalar turli his- tuyg‘ularni boshdan kechiradi, bu esa ularning emotsional rivojlanishida muhim ahamiyatga ega. O‘yin jarayonida bola o‘z hissiyotlarini ifoda etishni o‘rganadi va shu orqali o‘zini anglash ko‘nikmasi rivojlanadi. Masalan, biror qahramon rolini ijro etish davomida bola o‘sha qahramonning his-tuyg‘ularini anglashga harakat qiladi, bu esa unga o‘z his-tuyg‘ularini tushunishga va boshqarishga yordam beradi. d. Mas’uliyat va mustaqillikni shakllantirish Syujet-rolli o‘yinlarda bolalar o‘zlariga mas’uliyatli vazifalarni oladilar va ularni bajarishga harakat qiladilar. Masalan, "doktor" yoki "uchuvchi" kabi rollarni o‘ynab, bola o‘zining rollariga mos ravishda harakat qiladi va bu jarayonda javobgarlik hisini o‘zlashtiradi. Bu kabi rollar bola shaxsiy mustaqillik va mas’uliyat hislarini rivojlantirishga yordam beradi. O‘yin davomida bolalar o‘z harakatlarini rejalashtirish va bajarish orqali mustaqil qaror qabul qilish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. e. Ijodiy tafakkur va tasavvur rivoji Syujet-rolli o‘yinlar bolalarda ijodiy tafakkur va tasavvur imkoniyatlarini rivojlantiradi. O‘yin jarayonida bolalar turli vaziyatlarni tasavvur qiladi, ularni qayta talqin etadi va o‘zlarining individual yechimlarini izlaydi. Bu orqali bola dunyoni turli burchaklardan ko‘rib, o‘z fikrini shakllantirishga imkon yaratadi. Ayniqsa, drammalashtirish jarayonida bolalar biron voqea yoki qahramonni ijro etish orqali o‘z fantaziyalarini ishga solib, yangi rollar yaratishadi. Bu esa bolalarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish uchun ajoyib imkoniyatdir. f. Til va nutq rivoji Syujet-rolli o‘yinlar va drammalashtirish jarayonida bolalar nutq so‘zlash, fikrni aniq ifoda etish va muloqot qilish ko‘nikmalarini rivojlantiradilar. Bola o‘zining roliga mos ravishda gaplashadi, o‘z his-tuyg‘ularini so‘zlar orqali ifoda 23 etishni o‘rganadi. Bu jarayon bolalarning lug‘at boyligini kengaytirishga va ularni jamiyatda to‘g‘ri muloqot qilishga tayyorlaydi. 7 Syujet-rolli o‘yinlar va drammalashtirish bolalar tarbiyasida keng qamrovli va tarbiyaviy jihatdan boy metod hisoblanadi. Bu o‘yinlar bolalarga ijtimoiy hayotning asosiy qoidalari va rollarini o‘rgatibgina qolmay, balki ularning axloqiy qadriyatlarini shakllantiradi, emotsional rivojlanishiga hissa qo‘shadi, ijodiy fikrlashini oshiradi va o‘zini anglash qobiliyatlarini kuchaytiradi. Shu sababli, maktabgacha ta'lim muassasalarida syujet-rolli o‘yinlar va drammalashtirishning muntazam ravishda qo‘llanilishi bolalar rivoji uchun katta ahamiyat kasb etadi. 7 D.R.Djurayeva Maktabgacha yoshdagi bolalarga ta’lim-tarbita berishning zamonaviy tendensiyalari. T:, O‘ZPFITI 2015 24 2.2 Syujet-rolli o‘yinlarning pedagogik metod sifatidagi o‘rni Syujet-rolli o‘yinlar maktabgacha ta'lim muassasalarida pedagogik metod sifatida juda muhim o‘rin tutadi. Ular bolalarning umumiy rivojlanishiga, bilish faoliyatlariga, ijtimoiy va emotsional o‘sishiga bevosita ta’sir qiladi. Pedagogik metod sifatida syujet-rolli o‘yinlar ko‘plab maqsad va vazifalarni amalga oshirishda qo‘llaniladi, bolalarning o‘z bilimlarini faol va ijodiy yo‘nalishda o‘zlashtirishlariga yordam beradi. a. Bolalarning bilimlarini amaliyotga tadbiq qilish Pedagogik jarayonda o‘rgatilgan bilim va tushunchalarni bolalarga o‘zlashtirish uchun o‘yin metodlari juda samarali hisoblanadi. Syujet-rolli o‘yinlar bolalarning o‘rgangan nazariy bilimlarini amalda qo‘llashiga imkon beradi. Masalan, bolalar hayvonlar haqida darsda o‘rganganidan keyin, o‘yin jarayonida turli hayvonlar rollarini ijro etib, ularning odatlari va xulqlarini tushunishga harakat qiladi. Bu jarayon orqali bolalar olgan bilimlari chuqurlashadi va ularning bilish qobiliyatlari rivojlanadi. b. Bolalarning o‘z-o‘zini ifoda etish qobiliyatini rivojlantirish Syujet-rolli o‘yinlar pedagogik metod sifatida bolalarning o‘zlarini ifoda etishiga katta imkoniyat yaratadi. Bolalar turli rollar orqali o‘z qobiliyatlarini namoyon etishadi, bu esa ularning shaxsiyati va nutq ko‘nikmalarining rivojlanishiga olib keladi. Ular o‘z hissiyotlarini rollarda aks ettirib, o‘z nuqtai nazarlarini ifoda etishadi, bu esa o‘z fikrlarini shakllantirish va mustaqil ravishda o‘ylashga undaydi. Bolalar o‘yin jarayonida o‘zlarini erkin his qilishadi va bu ularga ijodiy fikrlashni rivojlantirish imkonini beradi. c. Muloqot va ijtimoiy ko‘nikmalarni rivojlantirish Pedagogik metod sifatida syujet-rolli o‘yinlar bolalar o‘rtasidagi muloqot va o‘zaro munosabatlarni rivojlantirishga xizmat qiladi. O‘yin jarayonida bolalar bir- birlari bilan faol muloqot qilishadi, turli ijtimoiy vaziyatlarga kirishib, muhim ijtimoiy ko‘nikmalarni egallashadi. Bolalar birgalikda o‘ynash jarayonida o‘zaro kelishish, mas’uliyat olish va jamoada ishlashni o‘rganishadi. Ular turli rollarni ijro 25 etib, ijtimoiy muhitda qanday harakat qilishni, boshqalar bilan qanday munosabatda bo‘lishni o‘rganadilar. d. Kognitiv rivojlanishga yordam berish Syujet-rolli o‘yinlar bolalarning kognitiv (bilish) rivojlanishiga ham katta ta'sir ko‘rsatadi. O‘yin jarayonida bolalar voqealarni tahlil qilish, turli situatsiyalarga javob topish va muammolarni hal qilish ko‘nikmalarini shakllantiradilar. Pedagoglar syujet-rolli o‘yinlarni bolalarning tafakkurini kengaytirish uchun faol qo‘llaydilar. O‘yinlar bolalarning kuzatuvchanlik, diqqatni jamlash va fikrlash qobiliyatlarini oshirishga yordam beradi. Masalan, "do‘kon" o‘yini davomida bolalar hisoblash, pul bilan ishlash kabi qobiliyatlarni rivojlantiradilar. e. Bolalar kreativligini rivojlantirish Syujet-rolli o‘yinlar pedagogik metod sifatida bolalarning kreativligini rivojlantirish uchun keng imkoniyatlar yaratadi. Bolalar o‘zlarining tasavvurlarini ishlatib, voqealarni yaratadi, roli ijro etayotgan shaxslar yoki qahramonlar orqali o‘z tasavvurlari asosida hikoyalar tuzishadi. Ular o‘yin jarayonida o‘zlari yaratgan vaziyatlarda ijodiy echimlar topishga o‘rganishadi. Syujet-rolli o‘yinlar orqali bolalar o‘z fantaziyalarini boyitishadi, bu esa ularning ijodkorligi va o‘ziga ishonch darajasini oshiradi. f. Mas’uliyat va o‘zaro hurmatni o‘rgatish Pedagogik metod sifatida syujet-rolli o‘yinlar bolalarga mas’uliyatli bo‘lishni va o‘zaro hurmatni shakllantirishga yordam beradi. Masalan, o‘yin davomida bolalar rollarni taqsimlashda bir-birlariga hurmat bilan munosabatda bo‘lishni o‘rganishadi. Har bir bola o‘zining roli uchun mas’uliyat oladi va o‘z roli bilan bog‘liq vazifalarni bajarishga intiladi. Bu bolalarda nafaqat shaxsiy mas’uliyat hissini, balki jamoaviy hamkorlikni ham rivojlantiradi. O‘yin davomida ular bir-birlariga yordam beradi, rollarni muvofiqlashtirish va o‘yin qoidalariga rioya qilishni o‘rganishadi. g. Bolalarning nutq va til qobiliyatlarini rivojlantirish 26 Syujet-rolli o‘yinlar pedagogik jarayonda nutq va til qobiliyatlarini rivojlantirishda muhim o‘rin tutadi. Bolalar turli rollarni ijro etish jarayonida so‘zlash, muloqot qilish va o‘z fikrlarini ifoda etish imkoniyatiga ega bo‘lishadi. Bu ularning tilni o‘zlashtirishiga, nutq so‘zlash va yangi so‘zlarni o‘rganishga yordam beradi. Masalan, "shifokor" o‘yini davomida bola kasbga mos terminologiya bilan tanishadi va uni qo‘llashni o‘rganadi. Shu tarzda o‘yinlar bolalarning lug‘at boyligini kengaytiradi va ularning muloqot qobiliyatlarini oshiradi. Syujet-rolli o‘yinlar pedagogik metod sifatida bolalar rivojlanishining turli jihatlariga ko‘p qirrali ta’sir ko‘rsatadi. Ular bolalarning bilimlarini amalda qo‘llash, ijodiy fikrlash, muloqot qilish, ijtimoiy munosabatlarni o‘rganish va mas’uliyat hisini rivojlantirishda muhim vosita hisoblanadi. Bu o‘yinlar orqali bolalar nafaqat bilim oladi, balki o‘zlarini mustaqil va ijodiy shaxs sifatida shakllantirish imkoniyatiga ega bo‘lishadi. Shu bois, maktabgacha ta'limda syujet- rolli o‘yinlar pedagogik jarayonning ajralmas qismi bo‘lib, bolalar tarbiyasi va ta'limida samarali natijalarga olib keladi. 8 8 “Ilk qadam” davlat o‘quv dasturi. T.:BMT bolalar jamg‘armasi (YUNISEF), 2018 27 2.3 Syujet-rolli o‘yinlar orqali bolalarning ijodiy tafakkurini rivojlantirish . Syujet-rolli o‘yinlar bolalarning ijodiy tafakkurini rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega bo‘lib, ularning hayotiy tajribalarini kengaytiradi, fikrlash ko‘nikmalarini kuchaytiradi va ijodiy yechimlar topishga yordam beradi. Ushbu o‘yinlar bolalar uchun ko‘plab foydali jihatlarni taqdim etadi: a. Tasavvurni rag‘batlantirish Syujet-rolli o‘yinlar bolalarning tasavvur kuchini oshirishda katta rol o‘ynaydi. O‘yin jarayonida bolalar turli rollarni ijro etish orqali o‘z hayotiy tajribalarini kengaytiradilar. Ular voqealarni o‘zlarining ko‘rinishida ifoda etishadi, bu esa tasavvurini kengaytiradi. Masalan, bola "doktor" rolida bo‘lib, kasalliklarni davolashni tasavvur qilishi va o‘yin jarayonida o‘z hayotidagi real vaziyatlarni aks ettirishi mumkin. Bu o‘yinlar bolalar uchun turli imkoniyatlarni ochib beradi, shuningdek, ularning ijodiy fikrlashini rag‘batlantiradi. b. Muammolarni hal qilish ko‘nikmalarini rivojlantirish Syujet-rolli o‘yinlar bolalarga turli vaziyatlarda muammolarni hal qilishga o‘rgatadi. O‘yin davomida bolalar o‘z rollari orqali turli xil qiyinchiliklarga duch keladilar va bunday vaziyatlarda qanday harakat qilishni o‘rganadilar. Masalan, "do‘kon" o‘yini davomida bola xarid qilishda yoki mijozlarni qondirishda qanday muammolarga duch kelishi mumkin. Ular o‘zlarini ijodiy tarzda muammoni hal qilishga tayyorlaydilar va bu ko‘nikma kelajakda muammolarni hal qilishda va ijodiy yechimlar topishda juda foydali bo‘ladi. c. Kreativ yechimlar ishlab chiqish Syujet-rolli o‘yinlar bolalarning kreativ yechimlarni ishlab chiqishiga imkon yaratadi. O‘yin jarayonida bolalar o‘z hayotlaridagi voqealarni tasvirlab, ularga yangi burchaklardan qarashadi. Ular rol ijrosida ijodiy fikrlashni ishlatishadi va har qanday vaziyatda o‘z nuqtai nazarlarini ifoda etishga harakat qilishadi. Bu jarayon 28 bolalarning ijodiy potentsialini oshiradi va ularga kelajakda qiyin vaziyatlarda innovatsion fikrlashni ta’minlaydi. d. O‘zaro hamkorlik va jamoaviy ish ko‘nikmalarini rivojlantirish Syujet-rolli o‘yinlar bolalar o‘rtasida hamkorlik va jamoaviy ish ko‘nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi. Bolalar o‘yin davomida birgalikda ishlashadi, o‘zaro kelishish va fikr almashish orqali birgalikda ijodiy echimlar topadilar. Ular o‘zaro munosabatlarda muloqot qilishga va bir-birlariga yordam berishga o‘rganishadi. Bu jamoaviy ish ko‘nikmalari, o‘zaro hurmat va to‘g‘ri muloqot qilishni rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega. e. Vaqtni boshqarish va rejalashtirish ko‘nikmalarini oshirish Syujet-rolli o‘yinlar bolalarga vaqtni boshqarish va rejalashtirish ko‘nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi. O‘yin davomida bolalar o‘z rollariga mos ravishda harakat qilishni va vazifalarni rejalashtirishni o‘rganishadi. Masalan, "restoran" o‘yini davomida bola ovqat tayyorlash va xizmat ko‘rsatish jarayonini rejalashtirishi kerak. Bu o‘yinlar bolalar uchun vaqtni samarali boshqarish va o‘z ishlarini rejalashtirish imkoniyatini yaratadi. f. Emotsional va ruhiy rivojlanish Syujet-rolli o‘yinlar bolalarning emotsional va ruhiy rivojlanishiga ham hissa qo‘shadi. O‘yin jarayonida bolalar o‘z his-tuyg‘ularini ifoda etishga va boshqalar bilan hissiy aloqalar o‘rnatishga o‘rganishadi. Ular turli rollarni o‘ynab, boshqalarning his-tuyg‘ularini tushunishga va ularga hurmat bilan munosabatda bo‘lishga intiladilar. Bu o‘yinlar bolalar uchun o‘z hissiyotlarini boshqarish va empatiya tuyg‘usini rivojlantirishga yordam beradi. Syujet-rolli o‘yinlar bolalarning ijodiy tafakkurini rivojlantirishda muhim vosita bo‘lib, ularning tasavvuri, muammolarni hal qilish ko‘nikmalari, kreativ yechimlar ishlab chiqish, hamkorlik va jamoaviy ish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Shu bilan birga, bolalar o‘z his-tuyg‘ularini ifoda etish, vaqtni boshqarish va rejalashtirish ko‘nikmalarini ham oshiradilar. Bu o‘yinlar bolalar uchun ajoyib imkoniyat yaratib, ularning ijodiy fikrlashini rivojlantirishda muhim rol o‘ynaydi. 29 Shunday qilib, syujet-rolli o‘yinlar maktabgacha ta'limda bolalarning ijodiy rivojlanishiga hissa qo‘shadi. Rol ijrosi o‘yinlari (syujet-rolli o‘yinlar) bolalarning rivojlanishi, ularning tafakkuri, muloqot ko‘nikmalari va ijtimoiy tajribalarini shakllantirishda muhim vosita hisoblanadi. Bu turdagi o‘yinlar orqali bolalar nafaqat o‘zlarini ifoda etishni o‘rganadilar, balki turli muammolarni hal qilish, ijodiy fikrlash, tanqidiy fikrlash va o‘z-o‘zini anglash qobiliyatlarini rivojlantiradilar. Ushbu mavzuni kengroq yoritish uchun quyidagi asosiy jihatlarni ko‘rib chiqamiz: 1. Rol ijrosi orqali ijodiy tafakkurni rivojlantirish Rol ijrosi bolalarning ijodiy tafakkurini rivojlantirishda muhim rol o‘ynaydi. Syujet-rolli o‘yinlar davomida bolalar turli ro‘yxatlarga kirishadi, ular o‘z tasavvurlarini va yaratuvchanliklarini ishlatib, yangi g‘oyalar va syujetlarni o‘ylab topadilar.  Syujet yaratish : Bolalar syujetlarni o‘zlari yaratishadi yoki mavjud syujetlarni qayta talqin qilishadi. Masalan, ertak qahramonlarini, tarixiy shaxslarni yoki oddiy kundalik hayotdagi rollarni ijro etishlari mumkin. Bunda ular tasavvurlarini kengaytirib, yangi stsenariylar yaratadilar.  Rolni ijro etish : Rollar ijrosida bolalar turli vaziyatlar va xarakterlarni sinab ko‘rishadi, bu esa ularning tasavvurini boyitadi va ijodiy tafakkurni oshiradi. Ular yangi g‘oyalar bilan chiqib, o‘yin davomida o‘z rollarini turlicha ijro qilishadi. 2. Mantiqiy tafakkurni rivojlantirish Rol ijrosi bolalarda mantiqiy tafakkurni shakllantirishda yordam beradi. O‘yin davomida bolalar mantiqan to‘g‘ri qarorlar qabul qilishlari va syujetning ichki mantiqiga mos tarzda harakat qilishlari talab etiladi.  Muammoni hal qilish : O‘yin jarayonida turli vaziyatlar yuzaga keladi, masalan, qanday qilib maqsadga yetishish yoki muammolarni hal qilish kerakligini o‘ylab topishadi. Bu esa bolalarda muammoni hal qilish qobiliyatlarini rivojlantiradi. 30  Vaziyatlarni tahlil qilish : Rol o‘ynash jarayonida bolalar har bir vaziyatning mantiqiy oqibatlarini tahlil qilishadi, bu esa ularning mantiqiy tafakkurini mustahkamlaydi. 3. Tanqidiy tafakkurni rivojlantirish Rol ijrosi bolalarni o‘z harakatlarini tahlil qilishga va yaxshilashga undaydi. Bu jarayon ularning tanqidiy fikrlash qobiliyatini rivojlantirishga yordam beradi, chunki ular o‘zlari va boshqalarning roli va harakatlarini baholashni o‘rganadilar.  O‘z harakatlarini baholash : Bolalar o‘yin davomida o‘z harakatlarini va qarorlarini kuzatadilar, ularning natijalarini tahlil qilib, xatolarini tuzatishga intiladilar.  Qarorlarni tanqidiy baholash : Ular o‘yin davomida qabul qilgan qarorlarning to‘g‘riligini tahlil qilib, muhim qarorlar qabul qilishni o‘rganadilar. Bu tanqidiy tafakkurning shakllanishiga yordam beradi. 4. Emotsional va ijtimoiy tafakkurni rivojlantirish Rol ijrosi bolalarning emotsional va ijtimoiy tafakkurlarini rivojlantirishda ham samarali hisoblanadi. Ular turli xil hissiyotlarni sinab ko‘rib, boshqalarning nuqtai nazarini tushunishga, empatiya va hamdardlik his qilishga o‘rganadilar.  Empatiya va hissiyotlarni boshqarish : Rol o‘ynash jarayonida bolalar turli his-tuyg‘ularni tajribadan o‘tkazadilar va boshqalarning his- tuyg‘ularini tushunishga o‘rganadilar. Bu ularni o‘z hissiyotlarini boshqarishga va boshqalarning his-tuyg‘ularini hurmat qilishga o‘rgatadi.  Ijtimoiy vaziyatlarni o‘rganish : O‘yinlar ijtimoiy munosabatlar va vaziyatlarni o‘rganish uchun qulay muhit yaratadi. Bolalar turli xil ijtimoiy rollarni o‘rganish orqali jamiyatdagi o‘z o‘rnini anglay boshlaydilar. 5. Muammoni hal qilish qobiliyatini rivojlantirish Rol ijrosi o‘yinlari bolalarni turli muammolarni hal qilishga undaydi. Har bir rol ijrosi muayyan muammo yoki vaziyatni hal qilishga asoslangan bo‘ladi. Bu esa bolalarning turli xil muammolarga turlicha yondashishni o‘rganishlariga imkon beradi. 31  Ijodiy yondashuvlar : Bolalar rollarini ijro etish jarayonida o‘ziga xos, kutilmagan yondashuvlar ishlab chiqadilar. Bu ularni ijodiy fikrlash va o‘z yechimlarini topishga undaydi.  Muammoni yechish strategiyalari : Syujet-rolli o‘yinlar bolalarga turli muammoni hal qilish yo‘llarini o‘rganishga imkon beradi. Bu esa ularning muammoni hal qilish strategiyalarini rivojlantiradi. 6. Moslashuvchanlik va adaptiv tafakkur Rol ijrosi bolalarning turli vaziyatlarga moslashish va ularni boshqarish qobiliyatini rivojlantirishga yordam beradi. Ular har xil rollarni sinab ko‘rish va turli xil stsenariylarga moslashish orqali moslashuvchan tafakkur qobiliyatlarini rivojlantiradilar.  Vaziyatlarga moslashish : Rol ijrosi bolalarni yangi vaziyatlarga tezda moslashishga o‘rgatadi. Ular bir xil vaziyatga turli nuqtai nazardan qarashni o‘rganadilar, bu esa ularni moslashuvchan qiladi.  Rol o‘ynash orqali vaziyatga qarab harakat qilish : Turli rollarni ijro etish jarayonida bolalar bir xil vaziyatda turli usulda harakat qilishni sinab ko‘radilar. Bu esa ularning moslashuvchan tafakkurini rivojlantiradi. 7. Ijtimoiy ko‘nikmalarni rivojlantirish Syujet-rolli o‘yinlar bolalarning ijtimoiy rivojlanishiga ham katta ta’sir qiladi. Ular bu o‘yinlar davomida ijtimoiy qoidalarga rioya qilish, muloqot qilish, hamkorlikda ishlash va o‘z-o‘zini boshqarishni o‘rganadilar.  Jamoaviy ishlash : Rol o‘yinlari jamoa bilan ishlash qobiliyatini rivojlantiradi. O‘yin davomida bolalar birgalikda qaror qabul qilishlari, o‘zaro muvofiqlashgan holda harakat qilishlari kerak bo‘ladi. Bu esa ularning ijtimoiy va jamoaviy ko‘nikmalarini rivojlantiradi.  Muloqot va kommunikatsiya : Rol ijrosi jarayonida bolalar o‘z fikrlarini aniq va tushunarli ifoda qilish, boshqalarning fikrlarini tinglash va tushunishni o‘rganadilar. Bu esa ularning kommunikatsiya qobiliyatlarini oshiradi. 32 Xulosa Maktabgacha ta'lim davri bolalar hayotida juda muhim bosqich bo‘lib, ularning shaxsiy rivojlanishi, ijodiy tafakkuri, ijtimoiy ko‘nikmalari va bilish faoliyatini shakllantirishda muhim rol o‘ynaydi. Ushbu davrda bolalar o‘zlarini ifoda etish, muloqot qilish va turli ijtimoiy vaziyatlarga moslashish qobiliyatlarini o‘rganadilar. Shu nuqtai nazardan, syujet-rolli o‘yinlar va drammalashtirish markazlari maktabgacha ta'limda muhim ahamiyatga ega. Syujet-rolli o‘yinlar bolalarning ijodiy tafakkurini rivojlantirishda muhim vosita hisoblanadi. Ular bolalarga o‘z hayotidagi voqealarni tasvirlash, turli rollarni ijro etish va o‘z tasavvurlarini amalga oshirish imkoniyatini yaratadi. O‘yin jarayonida bolalar o‘zlarini erkin his qiladilar, o‘z fikrlarini ifoda etadilar va muammolarni hal qilish ko‘nikmalarini rivojlantiradilar. Bu o‘yinlar bolalarning emotsional rivojlanishi, o‘zaro hurmat, jamoaviy ish va muloqot ko‘nikmalarini shakllantirishga yordam beradi. Drammalashtirish markazlari bolalar uchun ijodiy muhit yaratadi va ularning syujet-rolli o‘yinlarda faol ishtirok etishini ta’minlaydi. Ushbu markazlar bolalarga turli rollar orqali o‘zlarini ifoda etish, o‘rganish va ijod qilish imkonini beradi. Markazlarda bolalarning yaratuvchanligini rag‘batlantiruvchi faoliyatlar o‘tkaziladi, masalan, sahnalashtirish, qo‘shiq aytish, raqs tushish va boshqa ijodiy mashg‘ulotlar. Bu esa bolalar uchun ko‘ngilochar va ta'limiy tajribalar yaratadi. Syujet-rolli o‘yinlar va drammalashtirish markazlari pedagogik jarayonda faol foydalaniladigan metodlardir. O‘qituvchilar va tarbiyachilar bolalarga turli rollarni o‘ynatish orqali ularning bilim va ko‘nikmalarini mustahkamlashga yordam beradi. Bu jarayon bolalarning diqqatini jalb qiladi, o‘z-o‘zini ifoda etish va ijtimoiy munosabatlarni o‘rganish imkoniyatini oshiradi. Tarbiyachilar bolalar bilan birga o‘ynash orqali ularning qiziqishlarini hisobga olib, har bir bolaning 33 individual xususiyatlarini rivojlantirishga qaratilgan pedagogik yondashuvni qo‘llashadi. Syujet-rolli o‘yinlar bolalarning ijodiy va emotsional rivojlanishiga katta hissa qo‘shadi. Ular o‘yin jarayonida o‘z his-tuyg‘ularini ifoda etish, empatiya tuyg‘usini rivojlantirish va turli ijtimoiy vaziyatlarda o‘zlarini qanday tutish kerakligini o‘rganadilar. O‘yinlar orqali bolalar o‘z hissiyotlarini boshqarish va boshqalarning his-tuyg‘ularini tushunish ko‘nikmalarini egallaydilar. Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun syujet-rolli o‘yinlar va drammalashtirish markazlari nafaqat ta'limiy jarayonlar, balki bolalar uchun ijtimoiy va emotsional rivojlanishning muhim shakllaridir. Bu faoliyatlar bolalarning ijodiy tafakkurini, muammolarni hal qilish ko‘nikmalarini va muloqot qobiliyatlarini oshirishga xizmat qiladi. Shuningdek, maktabgacha ta'lim muassasalarida syujet-rolli o‘yinlar va drammalashtirish markazlarini kengaytirish va rivojlantirish bolalar tarbiyasida samarali natijalarga olib kelishi mumkin. Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun syujet-rolli o‘yinlar va drammalashtirish markazlari bolalar rivojlanishining ajralmas qismi hisoblanadi. Ushbu faoliyatlar bolalarning ijodiy tafakkurini, ijtimoiy ko‘nikmalarini va emotsional rivojlanishini qo‘llab-quvvatlaydi. Syujet-rolli o‘yinlar va drammalashtirish markazlari bolalarga o‘zlarini erkin ifoda etish, o‘zlarini va boshqalarni tushunish, jamoaviy ish va muloqot ko‘nikmalarini rivojlantirish imkoniyatini yaratadi. Shunday qilib, bu jarayonlar bolalar tarbiyasi va ta'limida muhim rol o‘ynaydi va ularning kelajakda muvaffaqiyatli shaxslar bo‘lib shakllanishida yordam beradi. 34 Foydalanilgan adabiyotlar 1. Sodiqova SH.A. Maktabgacha pedagogika. T.: Tafakkur bo‘stoni 2013 2. N.Kayumova. Maktabgacha pedagogika. T.: TDPU 2013 3. F.R.Qodirova. Maktabgacha pedagogika. T.: Tafakkur 2019. Qo‘shimcha adabiyotlar 4. SH.M, Mirziyoyev, “Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga quramiz” T 2016 5. SH.M. Mirziyoyev “Erkin va farovon demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz” T:, 2016. 6. SH.M. Mirziyoyev. “Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash- yurt taraqqyoti va xalq farovonligini garovi” T.: 2016 y. 7. O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar strategiyasi O‘zbekiston Respublikasi prezidentining farmoni. O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2017-yil, 6-son, 70-modda. 8. SH.Nurmatova, SH.T.Xasanova, D.E.Azimova. Ustaxonada amaliy mashg‘ulot. Toshkent 2010 Cho‘lpon nashriyoti. 9. “Bolangiz maktabga tayyormi?” metodik qo‘llanma T:, 2001 10. O.Hasanboyeva va boshq. Oila pedagogikasi. T:. ”Aloqachi”, 2007 y. 11. D.R.Djurayeva Maktabgacha yoshdagi bolalarga ta’lim-tarbita berishning zamonaviy tendensiyalari. T:, O‘ZPFITI 2015 12. Djanpensova, B.Xolmuratova,. Matematik tasavvurlarni shakllantieish. T:, “Innovatsiya-Ziyo”, 2020 13. “Ilk qadam” davlat o‘quv dasturi. T.:BMT bolalar jamg‘armasi (YUNISEF), 2018 35 14. Bikbayeva.N.U., Ibragimova Z.I., Qosimova X.I. “Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarda elementar matematik tasavvurlarni shakllantirish” T. “O‘qituvchi”. 1995. 15. D.R.Babayeva “Nutq o‘stirish nazariyasi va metodikasi” O‘zbekiston Respublikasi adliya vazirligi huzuridagi “Intellektual mulk agentligi”.- T.:2020-yil. (elektron darslik). Axborot manbalari 1. https://urdu.uz/user_files/user_26/20232024/MTM/Allaberganova %20N/Allaberganova%20N.docx 2. www. pedagog.uz 3. www. Ziyonet.Uz 4. www. edu.Uz 5. https://namdu.uz/media/Books/pdf/2024/06/04/NamDU-ARM-3892- Maktabgacha_talimda_pedagogik_jarayonlarni_rivojlantirish.pdf 6. http://portal.guldu.uz/ Maktabgacha ta'limda pedagogik jarayonlarni loyihalashtirish 7. https://www.conferencea.org/index.php/conferences/article/view/ 2385/2282 8. https://journal.fdu.uz/index.php/sjfsu/article/view/4376 9. https://azkurs.org/mavzu-maktabgacha-talimda-pedagogik- jarayonlarni-loyihalashtir.html 36 Ilova 37 38 39

Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun syujet-rolli o'yinlar va drammalashtirish markaz faoliyati haqida tushuncha

Купить