Malayziya turizmining dinamikasi - Geografiya - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	30000UZS
Hajmi	356.9KB
Xaridlar	1
Yuklab olingan sana	20 Sentyabr 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Geografiya

Sotuvchi

Sherzodjon Kamoldinov

Ro'yxatga olish sanasi 20 Sentyabr 2024

13 Sotish

Malayziya turizmining dinamikasi

Sotib olish

MALAYZIYA TURIZMINING DINAMIKASI
Mundarija
Kirish ........................................................................................................................................................ 2
I. BOB. UMUMIY GEOGRAFIK TASNIFI TABIY SHAROITI VA TABIY RESURSLAR ......................................... 5
1.1. Malayziyaning geografik tasnifi ......................................................................................................... 5
1.2. Davlat tizimi va boshqaruv shakli .................................................................................................... 15
II. BOB MALAZIYA DAVLATINING IQTISODIY GEOGRAFIK VA TURISTIK TAVSIFI ..................................... 19
2.1. Malayziya iqtisodiyoti ..................................................................................................................... 19
2.2. Turizm statistikasi va tendensiyalari. O'zbekiston bilan xalqaro iqtisodiy aloqalari. ....................... 31
2.3. O'zbekiston bilan xalqaro iqtisodiy aloqalari .................................................................................. 46
Xulosa va takliflar ................................................................................................................................... 50
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati ......................................................................................................... 52
1

Kirish
Malayziya (Malayziya Malayziya ) — Janubi-Sharqiy Osiyodagi, Janubiy
Xitoy dengizi bilan ajratilgan ikki qismdan iborat davlat:
 G'arbiy Malayziya (an'anaviy ravishda Malaya deb ataladi) Malay yarim
orolining janubiy uchini qo'shni orollar bilan egallaydi, shimolda Tailand bilan
chegaradosh, shuningdek, Singapur va Indoneziya bilan dengiz chegaralariga ega.
 Sharqiy Malayziya (an'anaviy ravishda Sabah va Saravak deb ataladi)
Kalimantan orolining shimoliy qismini qo'shni orollar bilan egallaydi, shimolda
Bruney va janubda Indoneziya bilan chegaradosh, shuningdek, Filippin bilan
dengiz chegarasiga ega.
 Malayziya ekvator mintaqasida joylashgan. Malakka yarim orolning katta
qismini tepaliklar, past va o rtacha balandlikdagi tog lar (balandligi 1000–2000 m;ʻ ʻ
eng baland joyi – Taxan tog i, 2190 m) egallagan. Sohil qismlari (eni 90
ʻ km gacha)
pasttekislik. Kalimantan orolining sohillari ham tekislik, o rta qismi tepaliklar va
ʻ
2000–2400 m balandlikdagi tog lardir. Malayziyadagi eng baland joy
ʻ – Kinabalu
tog i (4101 m). Iklimi ekvatorga xos, shimolrog ida subekvator mussonli iqlim.
ʻ ʻ
O rtacha oylik temperatura yil davomida 25°–28°, Yillik yog in sohillarda 2000–
ʻ ʻ
5000 mm. Daryolari (Rajang, Paxang, Baram, Kinabatangan va boshqalar) sersuv.
Tuproklari podzollashgan laterit, payettekisliklarda allyuvial tuproklar. Yer
yuzasining 3/4 qismi doim yashil nam tropik o rmon. Palma, bambuk, tog larida
ʻ ʻ
eman, dafna va boshqa o sadi. O rmon hayvonlari ko p. Yirik hayvonlardan fil,
ʻ ʻ ʻ
ikki shoxli karkidon, himolay ayig i, yo lbars, qoplon, yovvoyi buyvollar,
ʻ ʻ
shuningdek, maymun, timsoh, bo g ma ilonlar bor. Tropik o rmonlarning o simlik
ʻ ʻ ʻ ʻ
va hayvonot dunyosi Taman-Negara, Bako milliy bog larida qo riqlanadi.
ʻ ʻ
Malayziya hududida odam ilk paleolit davridan yashaydi. Miloddan avvalgi
3–1ming yilliklarda Malakka yarim orolga Xitoyning janubi-g arbidan avstronez
ʻ
qabilalar kelib o rnashgan. Milodiy 1ming yillik boshlarida Markaziy Sumatradan
ʻ
malayyalarning ajdodlari ko chib kelgan.
ʻ
Malakka yarim orol aholisining Hindiston bilan savdo va madaniy aloqalari
bu yerda ilk davlatlarning yuzaga kelishida katta ahamiyat kasb etgan. Bunday
2

davlatlar Malakka yarim orolning shimolida, daryolarning quyilish joyidagi
shaharlarda vujudga kelgan. Bu shahardavlatlar 3–14-asrlarda o zidan kuchliroqʻ
qo shni davlatlarga tobe bo lgan.
ʻ ʻ
1-jadval
Malayziya geografiyasi
dunyoning bir
qismi Osiyo
Mintaqa Janubi-Sharqiy Osiyo
Koordinatalar 4°12' N. sh. 101°59' E d.
Hudud  dunyoda 65-o'rin
 329,758 km²
 yer: 99,7%
 suv: 0,3%
Chegaralar Tailand, Indoneziya, Singapur
Eng yuqori nuqta Kinabalu tog'i (4101 m)
eng past nuqta Tinch okeani va Hind okeanlarining sohillari
eng katta daryo Rajang (760 km)
eng katta ko'l Bera ( inglizcha ) (eng katta chuchuk suvli
ko'llar tizimi, uzunligi 35 km, kengligi 20 km)
umumiy xususiyatlar
Malayziya Janubi-Sharqiy Osiyoda joylashgan. Shtat hududi ikki qismdan
iborat: Malay yarim orolida joylashgan G arbiy Malayziya va Janubiy Xitoy
ʻ
dengizi bilan ajralib turadigan Sharqiy Malayziya (Kalimantan orolining shimoliy
qismi). Malayziyaning maydoni 329,847 km² (dunyoda 66-o'rinda). Yarim orol
qismi shimolda Tailand va janubda Singapur, sharqiy qismi Indoneziya (janubda)
va Bruney (shimolda) bilan chegaradosh. Bundan tashqari, Malayziya Singapurga
tor yo'l orqali bog'langan; Vetnam va Filippin bilan dengiz chegaralari ham bor.
Malay yarim orolining janubiy uchidagi Cape Piai butun kontinental
3

Evroosiyoning eng janubiy nuqtasidir. Mamlakatning yarim orol qismi Sumatra
orolidan dunyodagi eng muhim dengiz yo'llaridan biri bo'lgan Malakka bo'g'ozi
orqali ajratilgan. Mamlakat hududida joylashgan Kinabalu cho'qqisi (4101 m)
Janubi-Sharqiy Osiyodagi eng baland tog'dir.
Yarim orol qismi Malayziyaning umumiy maydonining taxminan 39,7% ni
tashkil qiladi va shimoldan janubga 740 km va g'arbdan sharqqa 322 km (eng keng
nuqtasida) cho'zilgan. Yarim orolning markaziy qismidan Titiwangsa tog tizmasiʻ
o tadi; yarim orolning eng baland nuqtasi Gunung Taxan tog idir (dengiz sathidan
ʻ ʻ
2187 m balandlikda). Mamlakatning yarim orol qismining qirg'oq chizig'i 1931
km, qulay ko'rfazlar faqat g'arbiy qirg'oqda mavjud. Mamlakatning sharqiy qismi
umumiy hududning 60,3% ni tashkil etadi va qirg'oq chizig'i 2607 km ni tashkil
qiladi. Saravak va Sabah shtatlari o rtasida Kroker tog tizmasi joylashgan bo lib,
ʻ ʻ ʻ
u yerda mamlakatning eng baland nuqtasi Kinabalu tog i (4095 m) joylashgan.
ʻ
Indoneziya bilan chegarada tog tizmalari ham cho zilgan.
ʻ ʻ
Kurs ishining maqsadi: Malaziya turizm sohasini o’rganish va uni tadbiq
qilish yo’llarini ko’rsatib berish.
Kurs ishining predmeti: Malaziya davlati turizmining iqtisodiyotdagi o’rni
Kurs ishining uslubiy asosi: Qonunlar, farmonlar, statistik to’plamlar, davriy
matbuot materiallari, o’quv qo’llanmalari, darsliklar, ma’ruza matnlari, dars
konspektlari, internet sahifalari.
Kurs ishining tuzilishi va hajmi: Kurs ishi oldiga qo’yilgan maqsad va
vazifalar uning mantiqiy bog’langan tarkibini belgilab beradi. U kirish, ikkita bob,
xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat.
Kurs ishining 1-bobi “Malaziya umumiy geografik tavsif” deb nomlanadi. Bu
bobda Singapurning Geografik o’rni, tabiiy sharoiti, tabiiy resurslari, davlat
tuzumu,aholisi, xo’jaligi haqida so’z yurutamiz. 2-bob esa “Malaziya turizmi va
iqtisodiyotiga tavsif “deb nomlanadi. Bu bobda Singapur turizmi va uning
mamlakat iqtisodiyotiga ko’rsatgan ta’siri hamda industuriyasi, restoranlari va
mehmonxonalari haqida so’z yurutiladi.
4

I. BOB. UMUMIY GEOGRAFIK TASNIFI TABIY SHAROITI VA
TABIY RESURSLAR
1.1. Malayziyaning geografik tasnifi
Janubiy Xitoy dengizi va Malakka bo'g'ozi suvlari bilan yuviladi. Janubiy
Xitoy dengizi mamlakatni Malay yarim orolida joylashgan g'arbiy qismga va
Kalimantan (Borneo) orolining shimoliy qismida joylashgan sharqiy qismga
ajratadi. Ko'p ko'rfazlar va orollar. Eng kattasi Malayziyaning g'arbiy shimoliy
qirg'og'ida joylashgan Penang oroli. Boshqa yirik orollar - Labuan, Langkavi,
Tioman. Tailand, Singapur (Johor bo g ozi orqali), Indoneziya (Kalimantanda),ʻ ʻ
Filippin (Sulu dengizi hududida) bilan chegaradosh.
Malayziya tog'li mamlakat. Tekislik va pasttekisliklar asosan dengiz
sohillarida joylashgan.
Iqlimi nam tropik. Haroratning o'zgarishi + 22 ° -34 ° S, tog'li hududlar
bundan mustasno. Quruq fasllar deyarli yo'q. Biroq, Malayziyaning g'arbiy
qirg'og'ida quruq mavsum sentyabrdan noyabrgacha davom etishi mumkin,
yomg'irli mavsum esa noyabrdan fevralgacha davom etishi mumkin. Umuman
olganda, Malayziya "abadiy yoz mamlakati" hisoblanadi.
Mamlakatda, sanoat hosiliga qaramay, tropik tropik o'rmonlarning muhim
joylari saqlanib qolgan. Ularning paydo bo'lish yoshi 130 million yilga baholanadi,
ya'ni. ular Amazon va Ekvatorial Afrika o'rmonlaridan kattaroqdir.
Kalimantanning Indoneziya qismi bilan chegarada hali ham o'ziga xos tropik
o'rmonlar mavjud.
Shtat poytaxti Kuala-Lumpur ikki million aholiga ega zamonaviy
metropoliyadir. Bu erda u qisqacha - "K-El" yoki oddiygina "Kuala" deb ataladi.
Shahar tez o'zgarib bormoqda.
Bu yerda besh yildan buyon monorels ishlamoqda. Moskvada bu endigina
ishga tushirilgan. Yo'l Kuala-Lumpurning markaziy magistrallarini sezilarli
darajada tushirdi. Har kuni 150 mingga yaqin odam undan foydalanadi.
Monoray - bu ilm-fanni talab qiladigan, yuqori texnologiyali va qimmat zavq.
Bu Malayziyani yuqori iqtisodiy salohiyatga ega davlat sifatida tavsiflaydi.
5

Monoray va Kualalumpur metrosiga mos kelish uchun. Unda mumkin bo'lgan
hamma narsa avtomatlashtirilgan. Masalan, chiptalar deraza ortidagi ayollar
tomonidan emas, avtomatlar orqali sotiladi. Kualalumpur metrosining asosiy
xususiyati shundaki, poyezdlar haydovchisiz harakatlanadi.
Ushbu vokzalning baland perronidan shaharning ishbilarmonlik hududlari
yaqqol ko'rinadi. Qancha osmono‘par binolar borligiga qarab, Malayziya
sarmoyadorlar uchun juda jozibali mamlakat.
Modernizatsiya shu qadar jadallik bilan ketmoqdaki, odamlarning ongu
shuuriga yetib bora olmaydi. Har xil xurofotlar hayotda katta rol o'ynashda davom
etmoqda.
Ularning aytishicha, hukumat 2020-yilni bejiz emas, tarixiy yil sifatida
tanlagan. Bu erda ikkita omadli raqam hisoblanadi. Bir vaqtning o'zida ikkita baxtli
raqamning mavjudligi, o'ylab ko'ring, muvaffaqiyat kafolati.
Mahalliy aholining ramzlarga, omadli va omadsiz raqamlarga bo'lgan
ishonchi tovarlar va xizmatlar yetkazib beruvchilar tomonidan xaridorlarni jalb
qilish uchun keng qo'llaniladi. Shahardan aeroportgacha tezyurar poyezd qatnaydi.
Ekspress masofani 70 км (bu Kula-Lumpurni aeroportdan qancha ajratib turadi) 28
daqiqada bosib o'tadi. 2 va 8 - numerologiyada omadli raqamlar. Transport
kompaniyasi yo‘lovchilarni ko‘proq jalb qilish maqsadida reklama roliklarida
poyezdning yo‘lda bo‘lgan vaqtini doimo eslatib turadi.
Rasmiylar, shuningdek, xurofotlar bilan hisoblashishga, u yoki bu e'tirof
vakillarini o'z harakatlari bilan xafa qilmaslikka ehtiyot bo'lishga majbur.
Dunyodagi eng baland egizak minoralar Petronas Towers ham mahalliy
e'tiqodlarni hisobga olgan holda ishlab chiqilgan. Minoralar 88 qavatdan iborat va
bu tasodif emas. Bu xitoylik buddistlarga o'ziga xos hurmatdir, ular uchun 8 -
omad keltiradigan raqam.
41-qavat darajasidagi minoralar sirlangan o'tish yo'li bilan bog'langan. Unga
kirish uchun siz chipta sotib olishingiz kerak. Yuqoridan 170 м shahar to'liq
ko'rinadi. Minoralar yangi, kelajakka qaratilgan Malayziyaning ramzidir.
6

Ma'muriy jihatdan bu haqiqiy shahar. U 750 kvadrat metr maydonda
joylashgan. km. Uning qurilishiga 4 milliard dollar sarmoya kiritilib, 250 mingga
yaqin aholi istiqomat qiladi. Shahar Malay o'rmonining o'rtasida atigi 4 yil ichida
qurilgan.
bugungi kunda 1 mingga yaqin elektrotexnika kompaniyasini birlashtirgan
o ziga xos “kremniy vodiysi” (kengligi . va uzunligi . 50 ʻ км bo lgan yuqori ʻ
texnologiyali makon) bo lgan eng yirik multimedia super-koridori yaratilmoqda 15
ʻ
km
Cyberjaya - bu Malayziyaning Silikon vodiysi: korporativ binolar, savdo
markazlari, mehmonxonalar, parklar, maktablar, muassasalar. Ish va hayot uchun
hamma narsa bor.
Smarthouse Company (Smart House) - uy-joy quradi va uni eng yangi
texnologiyalar bilan jihozlaydi ... Aqlli uy nima? Internet yordamida siz
yorug'likni, musiqa markazini, televizorni yoqish va o'chirishni dasturlashingiz
mumkin. Siz qahvani isitishingiz, ovqat pishirishingiz, hammomni to'ldirishingiz,
muzlatgichdagi haroratni sozlashingiz, pardalarni ochishingiz va yopishingiz, uyni
qurollantirishingiz, signalni o'chirishingiz mumkin.
Kompaniya 7 yil. Kiberjayada u allaqachon 1,500,000 aqlli uylarni sotgan.
Smarthouse ofisida siz shahar villasi deb ataladigan narsaga buyurtma berishingiz
mumkin: to'rt qavatli binoda ikki qavatli kvartira. Bu mijozga taxminan uch yarim
million rublga tushadi.
Kutubxonada hech kim kitob bermayapti. To'liq o'z-o'ziga xizmat ko'rsatish.
Kompyuter kerakli nashrni qaysi javonda qidirish kerakligini ko'rsatadi. Kitoblar
ko'p emas. Asosiy fondlar kutubxona serverining xotirasida.
Cyberjaya'dan besh daqiqa - kelajakning yana bir shahri. U Putrajaya deb
ataladi. U o'n yil oldin qurila boshlandi. Avvalgi bosh vazir hukumat va barcha
vazirliklarni Kuala-Lumpurdan bu yerga olib kelishga qaror qilgan. Shunday qilib,
bu go'zal shaharchani Malayziyaning byurokratik poytaxti deb atash mumkin.
Putrajaya Malayziyaning birinchi bosh vaziri Tunku Abdul Rahmon Putra Al-
Haya sharafiga nomlangan. Yangi shaharning hududi qariyb 7 ming gektarni
7

tashkil etadi. Hududning taxminan 70 foizini bog'lar, bog'lar va sun'iy suv
havzalari egallaydi.
Putrajaya noldan qurilgan va shuning uchun shahar hali tarixga ega emas. Bu
yerda Malayziya xalqi qisqa vaqt ichida zamonaviy yuksak rivojlangan davlatga
aylangan o‘z mamlakatining yangi tarixini yozmoqda.
Aholi. Etnik tarkibiga ko'ra, mamlakatga "Miniatyurada Osiyo" nomi
berilgan: 54% mahalliy malaylar (Bumiputra) va unga yaqin etnik guruhlar, 34%
xitoylar (asosan Janubiy Xitoy xalqlarining avlodlari), 10% odamlar. Janubiy
Hindistondan (Tamillar). OK. G'arbiy Malayziyaning 30 000 aholisi mahalliy aholi
(orang asli), Malay yarim oroliga eng qadimgi migratsiyaning avlodlari.
O'rtacha umr ko'rish 73 yil, etnik guruhga qarab sezilarli darajada farq qiladi.
Erkak va ayol populyatsiyasi guruhlari o'rtasidagi nisbat taxminan tengdir. Shahar
aholisining ulushi taxminan 70% ni tashkil qiladi. Pensiya yoshi 55-60 yosh.
Xodimlar uchun umummilliy jamg'arma fondi mavjud. 15 yoshdan oshgan
aholining savodsizligi umuman olganda 26 foizdan oshmaydi (ayollarda - 17 foiz,
erkaklarda - 9 foiz).
Ishchi kuchi: 11380 ming (2009 y.) Mamlakatning jahondagi o rni: 45ʻ
Ishchi kuchi – kasbi bo yicha: qishloq xo jaligi: 13% sanoat: 36% xizmatlar:
ʻ ʻ
51% ( 2005 y.)
Ishsizlik darajasi: 3,7% ( 2009 y.) Dunyo bilan taqqoslaganda : 32
Qashshoqlik chegarasidan pastda yashaydigan aholi: 5,1% ( 2002 y.)
Tillar: Malay (Malayziya), keng qo llaniladigan xitoy (Pekin lahjasi),
ʻ
shuningdek, tamil. Ommaviy axborot vositalarining aksariyati ingliz tilida. Rasmiy
din - islom (sunniylik). Buddizm, hinduizm va xristianlikning turli tarmoqlari ham
amal qiladi. G'arbiy qismdagi ba'zi aborigen qabilalari va Saravak va Sabah
Dayaklari an'anaviy e'tiqodlarga sodiqdirlar.
Davlat tuzilishi va siyosiy tizimi
Malayziya konstitutsiyaviy monarxiyadir. Oliy hukmdor (qirol) G arbiy
ʻ
Malayziya shtatlarining 9 ta merosxo r hukmdorlari (sultonlari) orasidan 5 yil
ʻ
muddatga saylanadi. Konstitutsiya kuchga kiradi (o'zgartirilgan) 1957 y.
8

Ma'muriy jihatdan Malayziya 13 shtatga bo lingan: Perlis, Keda, Penang,ʻ
Perak, Kelantan, Trengganu, Paxang, Selangor, Negeri Sembilan, Malakka, Johor,
Saravak va Sabah. Shuningdek, uchta federal hudud - Kuala-Lumpur, Putrajaya va
Labuan mavjud. Eng yirik shaharlari: Kuala-Lumpur, Jorjtaun, Serimban, Ipoh,
Johor-Baru, Port Klang, Kota Kinabalu.
Davlat boshqaruvining asosiy tamoyillari: monarxiya an’analariga hurmat,
Konstitutsiya qoidalari va millatlararo va konfessiyalararo totuvlikni saqlash.
Oxirgi nuqta katta ahamiyatga ega.
Qonun chiqaruvchi hokimiyatning oliy organi ikki palatali parlamentdir.
Yuqori palata Davlat Kengashi 68 a'zodan iborat bo'lib, 26 senator to'g'ridan-to'g'ri
shtat qonun chiqaruvchi organlari tomonidan saylanadi (har bir shtatdan ikkitadan)
va 42 nafari bosh vazirning tavsiyasiga binoan oliy hukmdor tomonidan
tayinlanadi. Vakolat muddati - 3 yil, parlamentning tarqatilishi bilan uzilmaydi.
Quyi palata – Xalq kengashi 192 deputatdan iborat. Umumiy saylovda g'alaba
qozongan partiyalar orasidan bevosita saylanadi. 1-sessiya boshlangan kundan
boshlab 5 yil davomida ishlaydi. Spiker keng vakolatlarga ega: u majlislarga raislik
qiladi va ularning borishiga rahbarlik qiladi, tartiblarga rioya etilishini nazorat
qiladi, palata majlisini yopish yoki kechiktirish huquqiga ega.
Ijro etuvchi hokimiyatning oliy organi — Vazirlar Mahkamasi. Parlament
tasdig'isiz qonunlar va qonunosti hujjatlarini qabul qilish huquqiga ega.
Hukumatning funktsiyalari ko'p jihatdan Bosh vazir devoni qarorlari bilan
takrorlanadi.
Halim Muadzam Shoh - 13 iyuldan Malayziya Keda sultonligi sultoni 1958
yil va 2011 yil noyabr oyida Malayziya tarixida birinchi marta ikkinchi marta qirol
etib saylandi. Golf , futbol va jazz musiqasining katta muxlisi . Uning sevimli
rassomi - Frank Sinatra . Davlat boshlig'i davlat sultonlari kengashi bilan
birgalikda qonun hujjatlarini sharhlash bo'yicha oliy hokimiyat funktsiyalarini
bajaradi.
9

Ijro etuvchi hokimiyat rahbari Bosh vazir hisoblanadi. Najib Tun Razak -
malayziyalik siyosatchi, 3 apreldan beri Malayziya bosh vaziri 2009 yil 26 martdan
Birlashgan Malay milliy tashkiloti raisi 2009
Mahalliy ijroiya hokimiyatni shtatlarning bosh vazirlari amalga oshiradilar,
ular mintaqaviy qonunchilik assambleyalarida ko'pchilik ovozi asosida mahalliy
hokimiyatlarni tuzadilar.
Ichki siyosat “Vision 2020” konsepsiyasi bilan belgilanadi, unga ko‘ra,
belgilangan sanaga qadar mamlakat zamonaviy rivojlangan davlatga aylanishi
kerak. Shu bilan birga, favqulodda holat to'g'risidagi qonun kuchda qoladi, bu esa
hokimiyatga qo'poruvchilik faoliyatida gumon qilingan shaxslarni noma'lum
muddatga hibsga olish huquqini beradi; matbuotni nazorat qilish qonuni; kasaba
uyushmalari faoliyatini nazorat qilish to'g'risidagi qonun. Bu qonunlar favqulodda
holat joriy qilingandan beri (1948-1960) amalda.
isloh qilingan BMT turadi. Malayziya o'z imkoniyatlaridan kelib chiqib,
zamonaviy dunyoda har qanday kuchning yagona hukmronligini o'rnatishga qarshi
chiqdi. Xalqaro iqtisodiy munosabatlarga katta e'tibor qaratilmoqda , Malayziya
ularni tubdan qayta ko'rib chiqish tarafdori bo'lib, asosiy muammolarni yetakchi
sanoati rivojlangan davlatlar va rivojlanayotgan mamlakatlar o'rtasida kelishilgan
harakatlar orqali hal etish zarurligiga asoslanadi. Umuman olganda, savdo va
moliyaviy xizmatlarni liberallashtirish bo'yicha JST doirasida olib borilayotgan
ko'p tomonlama muzokaralarni ijobiy baholagan holda, Malayziya bu jarayonlar
printsipial jihatdan ob'ektiv va qaytarib bo'lmaydigan xususiyatga ega bo'lib,
tomonlarning manfaatlari va haqiqiy iqtisodiy holatini hisobga olishi kerak, deb
hisobladi. rivojlanayotgan dunyo mamlakatlari. Mamlakat APEKda ham xuddi
shunday pozitsiyani egalladi. Malayziya ASEANning asoschilaridan biri
hisoblanadi. U tashkilotga yangi a'zolarni (Indochina shtatlari, shuningdek
Myanma) qabul qilishda faol ishtirok etdi.
Malayziyaning o'ziga xosligi shundaki, u dunyodagi yagona federal
konstitutsiyaviy saylanadigan monarxiya hisoblanadi.
10

Malayziya Rossiya Federatsiyasi bilan diplomatik munosabatlarga ega (SSSR
bilan 3 aprelda o'rnatilgan 1967 y). Malayziya 31 dekabr kuni Rossiya
Federatsiyasini tan olganini e'lon qildi 1991 y.
Malayziya zich daryolar tarmog'i bilan ajralib turadi, ammo mamlakatning
kichik o'lchamlari va joylashuvi tufayli Malayziyada katta daryolar yo'q. Daryolar
yil davomida to'la oqadi. Yomg'irli mavsumda ularning darajasi keskin va sezilarli
darajada ko'tariladi, bu ko'pincha bir qator hududlarda suv toshqinlariga olib
keladi. Mamlakatdagi eng uzun daryo - Rajang, Saravak shtatida oqadi va uzunligi
760 km. Ikkinchi eng uzun daryo - Kinabatangan, uzunligi 560 km, Saboh shtatida
oqadi . Mamlakatning yarim orol qismidagi eng uzun daryo - Paxang, uzunligi 435
km. Mamlakatning eng katta chuchuk suvli ko'li Bera Paxang shtatining janubi-
g'arbiy qismida joylashgan. Ikkinchi yirik ko'l - Chini (Tasik-Chini), Paxang
shtatining markaziy qismida joylashgan bo'lib, uning maydoni 5026 ga.
Malayziyadagi eng katta suv ombori Kenir bo'lib, uning maydoni 260 km² bo'lib,
Terengganu shtatida joylashgan. Bu mamlakatdagi eng yirik
gidroelektrostantsiyaning to'g'onini qurish natijasida paydo bo'lgan.
Tuproqlar
Mamlakatning katta qismi qizil-sariq ferralit tuproqlar, vodiylar va
qirg'oqlarda - allyuvial bilan ajralib turadi. Alluvial tuproqlar unumdor, ferrallit
tuproqlar esa kuchli yog ingarchilik natijasida kuchli eroziya tufayli unchalikʻ
unumdor emas. Bundan tashqari, mamlakat tuproqlari yuqori kislotalilik, qo'pol
tuzilish va chirindi miqdori pastligi bilan ajralib turadi. Eng unumdor tuproqlar
Saboh shtatining janubi-sharqida joylashgan bo'lib, u erda tuproqlar hosil bo'lgan
manba vulqon mahsulotlariga asoslangan. Mamlakatning ko'pgina hududlarida bir
xil ekinlarni doimiy ravishda etishtirish tufayli tuproqlar quriydi.
Geologiya va minerallar
Malayziya O rta yer dengizi geosinklinal kamarining sharqiy uchida va uning
ʻ
Tinch okeani kamari bilan tutashgan joyida joylashgan. Mamlakatning yarim orol
va sharqiy qismlari geologik tuzilishining xususiyatlari juda farq qiladi. G arbiy
ʻ
Malayziya mezozoy qatlamlari bilan ajralib turadi, bunda quyi-o rta paleozoy
ʻ
11

(g arbda), mezozoy (markazda) va yuqori paleozoy jinslari (sharqda) ustunlikʻ
qiladi. Shu bilan birga, yarimorolning g'arbiy qismida karbonat-terrigen, sharqda
esa vulkanogen-cho'kindi yotqiziqlari ustunlik qiladi. Paleozoy va triasning yirik
granit intruziyalari. Meridional va shimoli-g arbiy yo nalishda tektonik yoriqlar
ʻ ʻ
mavjud. Mamlakatning sharqiy qismi kaynozoy burmalanishi bilan ajralib turadi.
Neft, qalay, volfram rudasi, boksit, mis, temirning katta zaxiralari mavjud.
Bundan tashqari, qo ng ir ko mir, titan, marganets, surma, oltin, fosforitlarning
ʻ ʻ ʻ
kichik konlari bor. Neft zaxiralarining katta qismi Sabah shtatining shelfida
to'plangan. Qalay konlari asosan mamlakatning yarimorol qismining g'arbiy
qismida joylashgan bo'lib, Tailand bilan chegaradan Singapurgacha cho'zilgan. Bu
yerda oltin, volfram, temir, niobiy, tantal, itriy va boshqa nodir va nodir yer
metallari bilan birgalikda topilgan. Malay yarim orolining markaziy qismida oltin,
mis va ruxning arzimas konlari bor. Saravakda - surma, oltin, boksit, temir konlari;
Sabahda, mis va boksit. malayziya tuproq biologik xilma-xilligi o'rmonlarni kesish
Iqlim
Mamlakat ekvatorga yaqin joylashganligi sababli, Malayziya iqlimi yil
davomida ekvatorial - issiq va nam iqlimi bilan ajralib turadi. Yillik o rtacha
ʻ
harorat 27°C, yillik yog in miqdori 2500 mm. Mamlakatning yarim orol va sharqiy
ʻ
qismlarining iqlimi o'rtasida ba'zi farqlar mavjud, bu asosan yarim orol
Malayziyaga asosan kontinental havo massalari ta'sirida, sharqiy qismi esa dengiz
massalari ta'sirida bo'lganligi bilan bog'liq. Mamlakat ikkita musson ta'sir zonasida
joylashgan: janubi-g'arbiy (may oyining oxiridan sentyabrgacha) va shimoli-
sharqida (noyabrdan martgacha). Shimoli-sharqiy musson janubi-g'arbiy mussonga
qaraganda ko'proq yog'ingarchilik keltiradi va Xitoy va Shimoliy Tinch okeanidan
boshlanadi. Janubi-g'arbiy musson Avstraliya cho'llaridan boshlanadi.
Mamlakatning ma'lum bir mintaqasidagi iqlim asosan relyefga bog'liq,
shuning uchun tog'lar, pasttekisliklar va qirg'oqbo'yi mintaqalari iqlimi ajralib
turadi. Sohilbo'yi hududlari quyoshli ob-havo bilan ajralib turadi, harorat 23 ° C
dan 32 ° C gacha, yog'ingarchilik oyiga 100 dan 300 mm gacha. Mamlakatning
12

pasttekisliklarida harorat bir xil, ammo yog'ingarchilik ko'proq. Tog'li iqlim
sovuqroq va namroq, harorat o'zgarishi ko'proq.
Malayziyada qayd etilgan eng yuqori harorat 1998-yil 9-aprelda Perlis
shtatining Chuping shahrida bo‘lib, 40,1°C bo‘lgan. Rekord past harorat 1978-yil
1-fevralda Paxang shtatining shimoli-g‘arbidagi Kameron tepaliklarida qayd
etilgan va 7,8 ° S ni tashkil qilgan. Kuniga eng ko'p yog'ingarchilik 1967 yil 6
yanvarda Kota-Bxaruga to'g'ri keldi va 608 mm ni tashkil etdi. Yillik eng yuqori
yog'ingarchilik 5687 mm 2006 yilda Sabohdagi Sandakan shahrida qayd etilgan.
Mamlakatdagi eng yomg'irli joy - Kuching shahri, Saravak bo'lib, yiliga o'rtacha
4128 mm yog'ingarchilik va yiliga 247 kun yog'ingarchilik. Eng qurg'oqchil joy -
Chuping, Perlis shtati, yillik yog'ingarchilik atigi 1746 mm.
Tabiiy ofatlar
Ko'p miqdordagi suv havzalari va o'rtacha yog'ingarchilikning juda yuqori,
mamlakatning aksariyat qismlarida 2000 mm dan ortiq bo'lganligi sababli,
Malayziya tez-tez toshqinlardan aziyat chekadi. 1926 yildan beri mamlakatda 15 ta
yirik suv toshqinlari qayd etilgan. 2006-2007 yillardagi Johor suv toshqini 18
kishining hayotiga zomin bo'ldi va 1,5 milliard RM miqdorida zarar keltirdi; 110
mingga yaqin odam vaqtincha evakuatsiya qilindi. Mamlakat hududi seysmik
jihatdan barqaror. Biroq, Malayziya yaqinida ikkita tektonik plitalar chegarasi
mavjud: g'arbda Avstraliya va Yevrosiyo plitalari o'rtasida, sharqda Evrosiyo va
Filippin plitalari o'rtasida. Shunday qilib, Indoneziya va Filippin orollarida sodir
bo'lgan zilzilalar mamlakat hududida ham sezilishi mumkin.
Tabiat
Malayziya yuqori darajadagi biologik xilma-xillik va ko'p sonli endemiklarga
ega mamlakatdir. Dunyoda ma'lum bo'lgan barcha hayvonlar turlarining qariyb
20% mamlakat hududida joylashgan. Ayniqsa, yuqori darajadagi endemizm
Kalimantan tog' o'rmonlariga xosdir. Malayziyada sutemizuvchilarning 210 ga
yaqin turi, sudralib yuruvchilarning 250 turi (shundan 150 ga yaqin ilon va 80 tur
kaltakesak), 150 ga yaqin qurbaqa va minglab turdagi hasharotlar tarqalgan.
Faqatgina mamlakatning yarim orol qismida 620 ga yaqin qush turlari mavjud.
13

Mamlakatning yarim orol qismida katta mushuklarning 2 turi mavjud: Hind-
xitoy yo'lbarsi va bulutli leopard, sharqiy qismida esa faqat bulutli leopard. Boshqa
sutemizuvchilardan malayya ayig i, sumatran karkidonlari, qora tayoqli tapirlar,ʻ
munjaklar, hind sambarlari, yovvoyi cho chqalar, soqolli cho chqalar, gaurlar,
ʻ ʻ
osiyo fillari va boshqalar kiradi. Primatlarning quyidagi turlari mavjud: , sekin
loris va boshqalar. Sharqiy Malayziyadagi orangutanlar taxminan 11 300 kishini
tashkil qiladi. Malaya yo'lbarsi (mamlakatning yarim orol qismiga endemik bo'lgan
Hind-xitoy yo'lbarsining kenja turi) atigi 500 ga yaqin odamni tashkil qiladi.
Bundan tashqari, mamlakatning g‘arbiy qismida 1200 ga yaqin fil bor.
Malayziya hududining taxminan 58,2% o rmonlar bilan qoplangan. Bir
ʻ
vaqtlar mamlakatning butun sharqiy qismi Bornea pasttekisligidagi yomg'irli
o'rmonlar bilan qoplangan. Mamlakatning yarim orol qismida tomirli
o simliklarning 8500 ga yaqin turi bo lsa, sharqiy qismida 15000 ga yaqin tur
ʻ ʻ
mavjud. Orol qismida 2000 ga yaqin daraxt turlari mavjud bo lib, bir gektar
ʻ
o rmonda 240 tagacha turli daraxt turlarini uchratish mumkin. Rafflesia mamlakat
ʻ
o'rmonlarida joylashgan - diametri 1 metrga etishi mumkin bo'lgan dunyodagi eng
katta gul.
Ekologik muammolar
Mamlakat atrof-muhitining jiddiy muammosi o'rmonlarning kesilishi va torf
o'rmonlari egallagan hududlarni qishloq xo'jaligi erlari, asosan yog'li palma
plantatsiyalari uchun tozalash natijasida yuzaga kelgan o'rmonlarning kesilishi
hisoblanadi. 2000 yildan beri Malayziya har yili 140 200 ga (umumiy o'rmon
maydonining 0,65%) o'rmonni yo'qotmoqda. Shunday qilib, mamlakat sharqidagi
Saravak shtatidagi o'rmonlarning 80% dan ko'prog'i va Malayziya yarim orolidagi
o'rmonlarning 60% dan ortig'i yo'q qilindi. O'rmonlarning kesilishining hozirgi
sur'ati bilan Malayziyadagi o'rmonlar 2020 yilga kelib butunlay yo'q bo'lib ketishi
mumkin. O‘rmonlarning kesilishi o‘zining tabiiy yashash joylarini yo‘qotayotgan
mamlakatning noyob faunasiga katta zarar yetkazmoqda. So'nggi 20 yil ichida
Malayziyada orangutanlar soni qariyb 40 foizga kamaydi va Sumatran
karkidonlarining Malayziya aholisi butunlay yo'q bo'lib ketgan. Shoxlilar soni ham
14

sezilarli darajada kamaydi. Zamonaviy o'rmonlarning aksariyati milliy bog'lar
chegaralarida joylashgan.
Boshqa jiddiy muammolar - brakonerlik va hayvonlarning kontrabandasi,
shuningdek, ortiqcha baliq ovlash va dengiz faunasining boshqa vakillari.
Shuningdek, ichki va qirg‘oq suvlarining sanoat chiqindilari bilan ifloslanishi ham
mavjud. Mamlakat daryolarining 40% ga yaqini kuchli ifloslangan. Malayziya
shaharlari yiliga o'rtacha 1,5 million tonna qattiq maishiy chiqindilarni ishlab
chiqaradi. Katta shaharlarda havoning ifloslanishi ham muammo hisoblanadi.
1-rasm. Kinabalu tog'i, mamlakatning eng baland nuqtasi 1
1.2. Davlat tizimi va boshqaruv shakli
Davlat-hududiy tuzilma shaklida Malayziya federatsiya bo lib, 13 ta shtat va 2 taʻ
federal hududni (Kuala-Lumpur va Labuan orollari) o z ichiga oladi.
ʻ
1963-yil 16-sentabrdagi Malayziya Konstitutsiyasi 1957-yilgi Malayya
Federatsiyasi Konstitutsiyasiga, keyingi o zgartirishlar bilan asoslanadi. Malayziya
ʻ
konstitutsiyaviy saylanadigan monarxiyadir. Siyosiy rejim o'rtacha avtoritardir.
Federatsiyaga a'zo davlatlarning huquqiy maqomi federal Konstitutsiya va alohida
shtatlarning konstitutsiyalari bilan belgilanadi. Malayziyaning 9 ta davlati boshida
1
Aleksandrova Yu.A. «Mejdunarodniy turizm» Uchebnik. M:«Aspekt press» 2004y
15

irsiy konstitutsiyaviy monarxlar (Kedah, Johor, Kelantan, Paxang, Perak, Selangor
va Terengganu shtatlarida — sultonlar, Negri Sembilan shtatida — buyuk
hukmdor, Perlis shtatida — raja) turadi. ). Malaka, Penang, Saravak va Sabah
shtatlariga Malayziyaning Oliy rahbari (hukmdori) tomonidan tayinlanadigan
gubernatorlar boshchilik qiladi. Shtatlarning merosxo r hukmdorlari Hukmdorlarʻ
kengashini tuzadilar va o z a zolari orasidan 5 yil muddatga oliy hukmdorni (Yang
ʻ ʼ
di-Pertuan Agong), ya ni saylaydilar. konstitutsiyaviy monarx, u asosan davlat
ʼ
rahbarining vakillik funksiyalarini bajaradi. Gubernatorlar Kengashning ovoz
berish huquqiga ega bo'lmagan a'zolari hisoblanadi.
Hukmdorlar kengashi davlatning oliy hukmdorini saylashdan tashqari,
sudyalar, bosh prokuror, saylov komissiyasi a'zolari va ma'muriy lavozimlarga
tayinlash uchun mas'ul bo'lgan davlat xizmati komissiyasini tayinlashni "maslahat
beradi". va davlat xizmatchilarining harakati. Kengash knyazliklar chegaralarini
o'zgartirish bilan bog'liq masalalarga oid qonunlarni qabul qiladi yoki rad etadi.
Konstitutsiyaga ko‘ra, hukumatning har qanday qarori Oliy hukmdor nomidan va
uning roziligi bilan qabul qilinadi. Amalda, u o'z pozitsiyasiga ega bo'lishi mumkin
bo'lsa-da, hukumat yoki parlament tavsiyalari asosida qaror qabul qiladi. Oliy
Hukmdor parlament tomonidan qabul qilingan qonunlarni, Bosh vazir nomzodini
va Oliy sud tarkibini tasdiqlaydi, afv etish huquqiga ega va mamlakat qurolli
kuchlarining bosh qo'mondoni hisoblanadi.
1984 yilgacha monarx muhim veto huquqiga ega edi, keyin ular parlament
tomonidan qaytarib olindi (odatdagi vaqtinchalik veto saqlanib qoldi).
Qonun chiqaruvchi hokimiyat ikki palatali parlamentdir. Yuqori palata 69
a'zodan iborat Senatdir. Ulardan 40 nafari Oliy Hukmdor tomonidan “alohida
jamoat faoliyati”, “kasbi, tijorat, sanoat, qishloq xo‘jaligi, madaniyat va jamiyat
farovonligi uchun xizmat ko‘rsatish”dagi xizmatlari uchun yoki milliy ozchiliklar
vakillari hamda aborigenlar manfaatlarini himoya qiluvchi shaxslar sifatida
tayinlanadi. . Senatning 26 a'zosi (har bir shtatdan 2 tadan) shtat qonun chiqaruvchi
organlari tomonidan saylanadi, yana 3 ta senator federal hududlarni ifodalaydi.
16

Vakolat muddati - 3 yil. Quyi palata — Vakillar palatasi (192 deputat) — umumiy
to g ridan-to g ri saylovlar natijasida 5 yil muddatga tuziladi.ʻ ʻ ʻ ʻ
Parlament mamlakatning butun hududiga taalluqli qonunlarni ishlab chiqadi va
tasdiqlaydi, hukumatning moliyaviy faoliyatini nazorat qiladi va milliy masalalar
yuzasidan jamoatchilik fikrini ifodalash joyi hisoblanadi.
Qonun loyihasi 2 palatadan o'tib, monarx tomonidan ma'qullangan va
"Hukumat gazetasi" da e'lon qilinganidan keyin shtat qonuniga aylanadi.
Ijro etuvchi hokimiyatni Bosh vazir boshchiligidagi Vazirlar Mahkamasi amalga
oshiradi. Ular Vakillar palatasida eng ko‘p o‘rinlarni qo‘lga kiritgan partiya
rahbarini tayinlaydi.
Bosh vazir Vazirlar Mahkamasi majlislariga raislik qiladi, hukumat
siyosatini hamda vazirliklar va idoralarning boshqaruv faoliyatini
muvofiqlashtiradi. U monarxga sudyalar, saylov komissiyasi a’zolari, davlat
xizmati bo‘yicha komissiya va boshqa mansabdor shaxslarni tayinlashda “maslahat
beradi”. Oliy Hukmdor Bosh vazirning “maslahatiga ko ra” Vazirlar Mahkamasi
ʻ
a zolarini tayinlaydi, ular parlament (Vakillar palatasi yoki Senat) a zolari bo lishi
ʼ ʼ ʻ
kerak.
Vazirlar Mahkamasi parlament oldida javobgardir. Agar Bosh vazir Vakillar
Palatasi a'zolarining ko'pchiligining ishonchini yo'qotsa, Vazirlar Mahkamasi
iste'foga chiqadi yoki Oliy Hukmdor Bosh vazirning iltimosiga binoan parlamentni
(aslida Vakillar palatasi) tarqatib yuboradi. Monarx bunday iltimos bilan rozi
bo'lmaslik huquqiga ega, keyin hukumat yangi parlament koalitsiyasi asosida
tuziladi.
Har bir shtat o zining bir palatali qonun chiqaruvchi organiga ega. Qonun
ʻ
chiqaruvchi assambleyalar a'zolarining soni har xil bo'lib, shtatlar aholisiga qarab
belgilanadi. Shtat konstitutsiyalari, garchi ularning farqlari bo'lsa-da, odatda bir xil
modelga asoslanadi: hukmdor yoki gubernator federal darajada bo'lgani kabi,
davlat ma'muriyatining "maslahatlari" ga muvofiq harakat qiladi. Knyazlik
hukmdorlari o‘z hududlarida alohida imtiyozlardan foydalanadilar. Ular qonuniy
17

daxlsizdir. Ular o'z knyazliklarida din boshlig'ining barcha huquqlari, imtiyozlari
va vakolatlariga ega.
Huquqiy tizim umumiy xususiyatlar
Malayziya aralash huquq tizimining yorqin namunasidir. Buyuk
Britaniyaning sobiq mustamlakasi va Hamdo'stlik a'zosi sifatida u ingliz umumiy
huquqi va tenglik qonuniga tayanadi.
18

II. BOB MALAZIYA DAVLATINING IQTISODIY GEOGRAFIK VA
TURISTIK TAVSIFI
2.1. Malayziya iqtisodiyoti
Iqtisodiyotining asosini sanoat (YaIMga nisbatan 40,9%), qishloq xo jaligiʻ
(9,4%) va xizmatlar (49,7%) tashkil etadi.
sanoati (elektron chiplar va maishiy konditsionerlar ishlab chiqarish bo‘yicha
dunyoda 1-o‘rin), avtomobillarni yig‘ish (o‘z Proton Saga avtomobili ishlab
chiqariladi, Rossiyaga import qilinadi), neft va gazni qayta ishlash sohalarida
yuqori rivojlanishga erishildi. (Suyultirilgan gaz ishlab chiqarish bo yicha dunyoda
ʻ
3-o rin), to qimachilik sanoati.
ʻ ʻ
Jahon ahamiyatiga ega bo'lganlar orasida palma yog'i (dunyoda birinchi o'rin),
tabiiy kauchuk (dunyoda uchinchi o'rin), qalay konsentrati va yog'och ishlab
chiqarish bor.
Malayziyaning tasdiqlangan neft zaxiralari 4,3 milliard barrelni tashkil etadi.
Malayziya nefti kam oltingugurtga ega va sifat jihatidan eng yaxshilaridan biri
hisoblanadi. Malay yarim oroli yaqinidagi dengiz konlarida ishlab chiqariladi.
O'rganilgan neft zaxiralari bo'yicha mamlakat dunyoda 28-o'rinni egallaydi, u yana
18 yil davom etadi, deb ishoniladi. Mamlakatda har kuni 693,7 ming barrel neft
qazib olinadi, shundan 511,9 ming barrel eksport qilinadi.
Bugungi kunda taniqli neft kompaniyasi Petronas davlat daromadlarining 40
foizini ta'minlaydi. Uning strategik hamkorlari Exxon va Shell bo'lib, ular
ishtirokida Malayziyada asosiy neft ishlab chiqaruvchi kompaniyalar - Esso
Production Malaysia, Sabah Shell Petroleum, Sarawak Shell Berhad va Sarawak
Shell / PETRONAS Charigali tashkil etilgan. Shu bilan birga, PETRONAS
rahbariyati kompaniyaning xorijiy loyihalarda faol ishtirok etishini nazarda
tutuvchi yangi strategiyani ishlab chiqishga kirishdi. Shunday qilib, bugungi kunda
Malayziya kompaniyasi Turkmaniston, Eron, Xitoy, Pokiston, Vetnam, Jazoir,
Liviya, Tunis va boshqa qator mamlakatlarda ishlamoqda.
Tabiiy gaz zaxiralari bo'yicha mamlakat dunyoda 14-o'rinni egallaydi.
Suyultirilgan gaz ishlab chiqarish bo yicha dunyoda 3-o rinda turadi.
ʻ ʻ
19

Malayziya temir va qalay rudalari bilan ta'minlangan. Yaqin vaqtgacha
Malayziya jahon qalay bozorining ⅓ qismini egallagan, u deyarli ushbu metallning
asosiy yetkazib beruvchisi edi, bugungi kunda ko'plab qalay konlari allaqachon
tugagan.
Malayziya tabiiy resurslarni juda yomon o'rganishi bilan ajralib turadi, ular
qanchalik boy ekanligini hali bilmaydi!
Ishlab chiqarish sanoati eng jadal rivojlanayotgan sanoatdir. Mamlakat
integral mikrosxemalar, radio va televidenie uskunalari, konditsionerlar ishlab
chiqaruvchi asosiy davlatlardan biri hisoblanadi. Malayziya o ziningʻ
avtomobilsozlik sanoatiga ega bo lgan yagona ASEAN davlatidir (protonli
ʻ
avtomobillar Yaponiyaning Mitsubishi korporatsiyasi ishtirokida ishlab
chiqariladi). Sanoat ishlab chiqarishi asosan Klang vodiysi (Kremniy vodiysi),
shuningdek, Penang shtatida jamlangan.
Malayziyada turizm asosiy daromad manbalaridan biri (mamlakat yalpi ichki
mahsulotining 7%). Bu yerda sayyohlarimizning hali ham kamligi hech narsani
anglatmaydi. Bu mamlakat dunyodagi eng mashhur sayyohlik yo'nalishlari
o'ntaligiga kiradi. Hali ham bo'lardi. Butun yil davomida yoz, hindiston yong'og'i
daraxtlari, zumrad to'lqinlari, yashil o'rmonlar, marjon riflari, oq qumli plyajlar,
ko'plab orollar, dunyodagi eng yaxshi sho'ng'in joylari, ekzotik oshxonalar, savdo
markazlari va arzon narxlar butun dunyodan sayyohlarni o'ziga jalb qiladi. O‘tgan
yili bu mamlakatga tashrif buyurgan sayohatchilar soni 22 million kishini tashkil
etdi, ya’ni har bir malayziyalik uchun bitta sayyoh to‘g‘ri kelgan.
An'anaviy hunarmandchilik saqlanib qolgan: batik va qo'shiq matolari,
kumush taqinchoqlar va qalaydan suvenirlar ishlab chiqarish, to'quv.
Malayziya Janubi-Sharqiy Osiyodagi yetakchi savdo davlatlaridan biri
(Singapurdan keyin 2-o rinda).
ʻ
Malayziya Janubi-Sharqiy Osiyoning eng markazida, Hindiston va Xitoy
savdo yo llari chorrahasida joylashgan bo lib, siz bilganingizdek, bugungi kunda
ʻ ʻ
eng jadal rivojlanayotgan dunyo markazlari hisoblanadi. Mamlakat bu afzallikdan
oqilona foydalanishga muvaffaq bo‘ldi. Shunday qilib, u o'zining yagona chuqur
20

suv porti Labuanni erkin port hududi deb e'lon qildi, xuddi shu nomdagi federal
hududni offshor moliya markaziga aylantirdi. 2015-yilgacha yirik neft omborini
ochish rejalashtirilmoqda, u Janubiy Osiyodagi eng yirik neftga xizmat ko‘rsatish
markaziga aylanishi kerak.
Eksport: elektronika, neft mahsulotlari va suyultirilgan gaz, oziq-ovqat,
yog och, palma yog i, kauchuk, to qimachilik, kimyo. Eksport hamkorlari:ʻ ʻ ʻ
Singapur 14,94%, AQSH 12,4%, Xitoy 10,19%, Yaponiya 9,13%, Tailand
4,93%, Gonkong 4,75% (2009)
Import tovarlari:
elektronika, apparatura, neft mahsulotlari, plastmassa, transport vositalari,
temir va po'latdan yasalgan buyumlar, kimyo
Import hamkorlari:
Singapur 20,16%, Xitoy 12,31%, Yaponiya 11,02%, AQSH 9,41%, Tailand
6,15%, Janubiy Koreya 4,21% (2009)
Tashqi savdoni kengaytirish, birinchi navbatda, palma yog‘i eksportini
ko‘paytirish bo‘yicha maqsadli siyosat amalga oshirilmoqda. Uni rag‘batlantirish
maqsadida hukumat tashqi bozorda sotilayotgan 1 million tonna neftni eksport
bojidan ozod qildi va potentsial xaridorlarga kredit berishga tayyorligini bildirdi.
Investitsion loyihalar:
2006 yilning kuzida mamlakat tarixidagi eng yirik investitsiya loyihasi ishga
tushirildi. Janubdagi Johor shtati negizida iqtisodiy klaster yaratiladi, uning
rivojlanishini Khazanah Nasional davlat kompaniyasi amalga oshiradi. Dastlabki
besh yil ichida kompaniya 13 milliard dollarga yaqin sarmoya kiritadi, loyiha esa
2025 yilgacha taxminan 100 milliard dollarni tashkil etishi kutilmoqda.
Taxminlarga ko'ra, 800 mingga yaqin ish o'rni yaratiladi va davlatning o'zi ikkita
dengiz va bitta havo porti tufayli yaqin Singapur bilan raqobatlashadi.
Malayziya moliya tizimi
1997-1998 yillardagi valyuta-moliya inqirozidan keyingi moliya siyosati.
milliy valyuta – ringgitning barqaror ayirboshlash kursini, kredit stavkalarining
ancha past foizini va kengaytirilgan kapitallashuvni saqlashga qaratilgan.
21

Hukumat tashabbusi bilan kichik banklarni birlashtirish va yirik
raqobatbardosh moliyaviy korporatsiyalarni yaratishga qaratilgan bank tizimini
qayta qurish dasturi ishga tushirildi. Kredit-moliya tizimining o'ziga xos xususiyati
foizsiz kreditlar va kreditlar beruvchi islom banki sektorining mavjudligidir.
Bank tizimiga Bank Islam Malaysia, Bank Muamalat, shuningdek, jami
aktivlari taxminan 35 ta boshqa moliya institutlari kiradi. 49 milliard halqa yoki St.
12 milliard dollar.
Malayziya Markaziy banki 1959 yil 26 yanvarda Bank Negara Malaya nomi
bilan tashkil etilgan.
Malayziya Markaziy banki to liq Malayziya hukumatiga tegishli bo lganʻ ʻ
rasmiy tashkilot bo lib, joriy kapitali RM100 million.
ʻ
Bankning asosiy maqsadlari qatoriga pul-kredit siyosatini oqilona olib borish,
o'nlab yillar davomida past va barqaror inflyatsiyani ta'minlash va ringgitning
xarid qobiliyatini saqlab qolish kiradi.
( Inflyatsiya darajasi (iste'mol narxlari): 0,6% ( 2009 г .) Dunyo bo'yicha
mamlakat taqqoslash : 39;5,4% ( 2008 y.)) Izoh: Tovar narxlarining 30% ga yaqini
davlat tomonidan nazorat qilinadi.
Bank moliyaviy infratuzilmani rivojlantirishda muhim rol o‘ynaydi, asosiy
e’tibor samarali va xavfsiz to‘lov tizimini, shuningdek, kompleks, ishonchli va
barqaror moliyaviy tizim uchun zarur institutlarni yaratishga qaratadi.
Bank iqtisodiyotning barcha tarmoqlari va jamiyatning barcha tarmoqlari
uchun mavjud bo'lgan moliyaviy xizmatlarni faol ravishda taqdim etadi.
Bank Malayziya hukumatining makroiqtisodiy siyosat va davlat qarzini
boshqarish bo'yicha maslahatchisi hisoblanadi.
Bundan tashqari, bank Malayziya valyutasining yagona emitenti hisoblanadi
va mamlakatning xalqaro zahiralarini boshqaradi.
Bank yetti funktsional yo‘nalishni qamrab oluvchi 39 ta bo‘limdan iborat
bo‘lib, ular orasida:
1. Iqtisodiyot va pul-kredit siyosati kafedrasi
22

Bu, birinchi navbatda, pul-kredit siyosatini rivojlantirish bilan bog'liq
muammolarni hal qilishda yaxshi texnik va ilmiy yordam beradi.
2. Investitsiyalar va operatsiyalar boshqarmasi
Ichki likvidlik va milliy valyuta kursini, tashqi zaxiralarni boshqaradi.
Hukumatga maslahat va yordam ko'rsatish, moliya bozorining ichki rivojlanishiga
hissa qo'shish uchun javobgardir.
3. Nazorat qilish bo'limi
Moliyaviy sektor barqarorligini yaxshilashga yordam beradi, mahalliy moliya
sanoatining raqobatbardosh bo'lishiga imkon beradi. Malayziyani birinchi
integratsiyalashgan islom moliya markazi sifatida joylashtirishga qaratilgan siyosat
va strategiyalarni ishlab chiqadi va amalga oshiradi.
4. To'lov tizimlari bo'limi
5. Nazorat bo'limi
6. Tashkiliy rivojlanish boshqarmasi
7. Jamoatchilik bilan muloqot va o‘zaro hamkorlik bo‘limi
2008 yil boshida Malayziyaning valyuta zaxiralari taxminan
104,300,000,000,345,400,000,000 RMni tashkil etdi.
Zeti bank menejeri Axtar Aziz.
Markaziy bankning qayta moliyalash stavkasi:
1% (2009 yil 31 dekabr)
Bank tizimi islom iqtisodiyoti tamoyillari asosida rivojlanmoqda.
Shariat qonunlariga ko'ra, pul tovar emas va shuning uchun uni qarz bilan
(ribo) bilan ta'minlash uchun haq talab qilish islom axloqiga xilof hisoblanganligi
sababli, islom kredit tizimi sarmoyadan olingan foydani bo'lishish tamoyiliga
asoslanadi. qarz beruvchi va qarz oluvchi o'rtasida. Kredit operatsiyalarining ikki
turi mavjud:
mudaraba (moliya kompaniyasi depozit hisobvaraqlariga resurslarni jalb
qiladi va ularni qat'iy kelishilgan foyda ulushi evaziga turli loyihalarga investitsiya
qiladi; agar korxona zarar keltirgan bo'lsa, zararni faqat qarz oluvchi ko'taradi)
23

musharaka (investorlar sarmoya kiritadilar va foyda yoki zararni har bir
ishtirokchining ulushiga qarab o zaro taqsimlaydilar)ʻ
Tijorat banklari
Tijorat banklari bank tizimiga pul mablag'larining eng yirik va eng muhim
yetkazib beruvchisi hisoblanadi. Tijorat banklari ham valyuta operatsiyalarini
amalga oshirish huquqiga ega va ular joriy hisobvaraqlar ochishga ruxsat berilgan
yagona moliya instituti hisoblanadi.
Tijorat banki kreditining minimal stavkasi:
5,08% (31-dekabr 2009-yil) Mamlakatni dunyo bilan taqqoslash : 137
Offshor zonalari
Malayziyada ham offshor zonalar mavjud. Ulardan biri Labuan orolidir.
Malayziyaning dunyoning eng jadal rivojlanayotgan mintaqasida qulay joylashuvi,
erkin port rejimi, ma muriy xarajatlarning past darajasi, barcha qonuniy xo jalik
ʼ ʻ
operatsiyalarining sir saqlanishi va ularga hokimiyatning aralashmasligi va eng
muhimi, haddan tashqari ko'p boshqa offshor kompaniyalar - potentsial
raqobatchilarning yo'qligi (lekin bu vaqtinchalik omil), kashshoflarga juda jozibali
istiqbollarni va'da qiladi.
Davlat byudjeti
Daromadlar qismi egri soliqlar (37,5%), davlat investitsiyalari va maqsadli
jamg'armalari mablag'laridan olingan qarzlar (27,6%), yuridik va jismoniy
shaxslardan olinadigan daromad solig'i (27,6%), import bojlari (6,4%), eksport
bojlari ( 1,0%).
Hukumat davlat daromadlarining 40 foizini ta'minlovchi Petronasga
qaramligini kamaytirishga harakat qilmoqda.
Joriy yilda mamlakat byudjetiga jami soliq tushumlari 98 milliard ringgitni
(980 milliard rubl) tashkil qilishi mumkin. mamlakatda soliq yig'imlari 2010 yil
natijalaridan deyarli 20 milliard ringgitga oshadi.
Bosh vazir o‘z nutqida ta’kidlaganidek, bunday muvaffaqiyatli natijalar
hukumat tomonidan soliq to‘lashdan bo‘yin tovlashga qarshi kurashni
24

kuchaytirish, kapital va aktivlarni mamlakatdan noqonuniy olib chiqib ketish
amaliyotiga faol qarshi kurashish bo‘yicha chora-tadbirlar bilan belgilanadi.
Xarajatlar ikki qismdan iborat: ishlab chiqish va operatsion mablag'lar.
Birinchi moddaga ko‘ra, to‘g‘ridan-to‘g‘ri iqtisodiyotga – 12 foiz, ijtimoiy sohaga
– 12 foiz, mudofaa va xavfsizlikka – 4 foiz, ma’muriy boshqaruvga – 1,6 foiz.
“Ommaviy xarajatlar” moddasi bo‘yicha: davlat xizmatchilariga ish haqini to‘lash
uchun – 21,5 foiz, davlat qarziga xizmat ko‘rsatish uchun – 19,9 foiz, pensiya va
nafaqalar uchun – 6 foiz, shtatlarga o‘tkazmalar uchun – 2,7 foiz.
Ijtimoiy xarajatlar.
Malayziyada pensiyalarni nafaqat barcha davlat xizmatchilari va davlat
kompaniyalari xodimlari, balki pensiya jamg‘armasiga pul o‘tkazgan xususiy
kompaniyalar xodimlari ham oladi. Mamlakatda uy-joy sotib olish uchun foizsiz
kreditlar mavjud va qurilish kompaniyalari arzon, ammo sifatli uy-joylarning 30
foizini ijaraga berishlari shart, bu esa hukumat tomonidan sotib olinadi va
kambag'allarga minimal narxlarda sotiladi.
Malayziyada ta'limga, xususan, hukumat tomonidan katta miqdorda
subsidiyalangan oliy ta'limga alohida e'tibor beriladi. Axir bu yosh xalq. 14
yoshgacha bo'lgan aholi 31,4% ni tashkil qiladi, Xitoyda esa "bir oila - bir bola"
siyosati bilan - 19,8% (har qanday investor uchun demografiya muhim
ko'rsatkichdir).
Malayziya, ehtimol, dunyodagi yagona davlat bo'lib, unda Bosh vazir va
Mudofaa vaziridan keyin uchinchi muhim shaxs ta'lim vaziri(!) hisoblanadi.
Aytgancha, Malayziyada o'qituvchilar juda hurmatli va badavlat odamlardir;
Byudjet taqchilligi mavjud bo'lib, ba'zan YaIMning 6,5 foizigacha etadi.
Favqulodda vaziyatlarda (davlat ishtirokidagi kompaniyalarning bankrotligi
va boshqalar) hukumat nodavlat fondlaridan qarz olishga murojaat qildi: ish haqi
to'lovchilarning jamg'arma fondi, ziyorat fondi va boshqalar.
Valyuta va oltin zaxiralari:
95500000000 dollar (2009 yil 31 dekabr) Mamlakatning dunyodagi o'rni: 20
Qarz - tashqi: $48260000000 (2009 yil 31 dekabr)
25

Mamlakatning dunyodagi o'rni : 52
Davlat qarzi: YaIMning 53,7% (2009 y.) Mamlakatning dunyo bilan
taqqoslanishi : 43
To'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalar hajmi 3 mlrd. AQSH dollari Eng yirik
investorlar AQSH, Yaponiyadir
Soliq tizimi
Bu mamlakatning soliq tizimi oddiy. U boshqa mamlakatlarda keng
qo llaniladigan QQS kabi ko p turdagi soliqlarni o z ichiga olmaydi. Ishlabʻ ʻ ʻ
chiqarish korxonalariga berilayotgan sezilarli imtiyozlar, bir tomondan, Malayziya
ishlab chiqaruvchilarining raqobatbardoshligini oshirishga yordam bersa, ikkinchi
tomondan, jamg‘arma va sarmoyani rag‘batlantirishga xizmat qilmoqda.
Malayziya korxonalari tomonidan to'lanadigan asosiy soliq daromad yoki, odatda,
korporativ deb ataladi. Uning darajasi 2009 yilda oldingi 28 foizdan 25 foizga
tushirildi. Bu yerdagi neft qazib olish va qayta ishlash korxonalari soliqni
oshirilgan stavkada – 38 foizgacha to‘laydi;
Biroq, u juda ko'p afzalliklarga ega.
Masalan, oliy va axborot texnologiyalari, shuningdek, ta’lim yo‘nalishlariga
ixtisoslashgan korxonalar 5 yil muddatga, ba’zan esa 15 yilgacha uzaytirilishi
mumkin bo‘lgan soliq to‘lashdan ozod etilishi mumkin.
Korporativ soliqdan tashqari, Malayziya korxonalari ham import, ham
mahalliy tovarlar uchun savdo solig'ini to'laydi. Tariflar ad valorem (foiz sifatida),
ba'zan aniq (ma'lum miqdor). Sotishdan olinadigan umumiy soliq stavkasi 10%,
vino va aroq mahsulotlari uchun - 20%, sigaretalar uchun - 25%.
Malayziyaning pul birligi Malayziya ringgitidir. Uni RM (Ringgit Malaysia)
deb belgilang. Bitta Malayziya ringgiti 100 senga (tsent) teng. Muomalada 1, 5, 10,
20 , 50, 100 ringgit nominalidagi banknotalar, 1, 5, 10, 20, 50 senlik tangalar
mavjud. Malayziya pullari Malayziyaning birinchi oliy hukmdori Tuanku Abdul
Rahmonning portreti bilan bezatilgan. 1 ringit = 10 rubl.
NordFX tahlilchilarining ta'kidlashicha, mamlakat sezilarli farovonlikka
erishdi, uning muvaffaqiyati hayratda qoldirmaydi:
26

Malayziya yalpi ichki mahsuloti. Uning YaIM (PPP) Gaiti yoki Gonduras
bilan solishtirish mumkin edi, bugungi kunda bu kichik mamlakat ushbu
ko'rsatkich bo'yicha dunyoda 29-o'rinni egallaydi. Aholi jon boshiga yalpi ichki
mahsulot (PPP) kabi muhim ko'rsatkich bo'yicha Malayziya Xitoydan 2 baravar
oshib ketadi (mos ravishda: 14 700 dollar va 7 400 dollar);
elektronika ishlab chiqarishda jahon yetakchisi.
Moliya markazi. Har qanday tashrif buyuruvchi o'zining xayolparast
osmono'par binolari, noyob biznes markazlari va ultra zamonaviy mehmonxonalari
bilan hayratda qoladi;
iqtisodiy prognozlar. Yalpi ichki mahsulotning o'sishi bo'yicha aynan u
iqtisodiy og'ir vaznli Hindiston va Xitoy bilan birga dunyoda yetakchilik qilishi
kutilmoqda (mos ravishda: yiliga o'rtacha 5,4%, 5,5% va 5,2%). Shu munosabat
bilan mamlakatimiz 2020-yilgacha iqtisodiyoti rivojlangan davlatga aylanish
vazifasini qo‘ydi.
Masterforex-V Forex va birja savdosi akademiyasining ekspertlari Malayziya
iqtisodiy rivojlanishining quyidagi muhim omillariga e'tibor qaratadi, ularning
sintezi uning ta'sirchan yutug'ini ta'minladi:
boy minerallar.
qulay geografik joylashuvi.
ko'p vektorli tashqi siyosat. Siyosiy jihatdan Malayziya islomiy
mamlakatlarga yo'naltirilgan, ammo iqtisodiy jihatdan Xitoyga qaratilishi aniq.
AQSH va Yaponiya mamlakatda o z ta sirini saqlab qolgan.ʻ ʼ
tartibga solinadigan iqtisodiyot. Bu erda liberal iqtisodiyot juda qattiq davlat
nazorati bilan tinch-totuvlikda yashaydi, albatta, Xitoyga qaraganda ancha kam.
Masalan, mamlakatda bir yillik, 5 va 10 yillik rivojlanish rejalari ishlab
chiqilmoqda.
moslashuvchan, eng muhimi, malakali iqtisodiy siyosat natijasi bo'lgan
makroiqtisodiy barqarorlik. Agar biz Malayziya tajribasini bir necha so'z bilan
umumlashtirishga harakat qilsak, bu, ehtimol, iqtisodiyotning diversifikatsiyasi va
uning o'zgaruvchan jahon tendentsiyalariga tezkor javobidir.
27

Mamlakatning vazifalari esa butun hududni keng polosali internet bilan
qamrab olish, bu yerda yangi tug‘ilgan chaqaloqlarga tug‘ilganlik haqidagi
guvohnoma bilan birga shaxsiy elektron pochta manzili ham beriladi; quyosh
energiyasi uchun silikon panellar ishlab chiqarishni kengaytirish, bu sohada
Malayziya dunyoda 2-o'rinni egallashni kutmoqda va hokazo.
to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalarni jalb qilish uchun samarali
ishbilarmonlik muhiti. Ochig'ini aytganda, Malayziya iqtisodiyotining yuksalishida
to'g'ridan-to'g'ri investitsiyalarning rolini ortiqcha baholash qiyin. 1990-yillar
boshida ular Malayziya yalpi ichki mahsulotining deyarli 8 foizini tashkil qilgan.
To'g'ridan-to'g'ri investitsiyalar kapitaldan tashqari, mamlakatga yangi
texnologiyalar olib keldi, uni yangi bozorlarga olib chiqdi va xodimlarning kasbiy
mahoratini oshirdi. Biz mamlakat rahbariyatiga hurmat bajo keltirishimiz kerak, bu
yerda investitsiya muhitini yaxshilash va xorijiy investitsiyalarni jalb qilish
borasida ko‘p ishlar qilinmoqda:
yuqori texnologiyali korxonalar faoliyatining dastlabki 5-10 yilida soliqdan
ozod etilgunga qadar soliq imtiyozlari bilan ta minlanadi. Shu tufayli dunyogaʼ
mashhur korporatsiyalar (xususan, Sony, Panasonic va boshqa ko'plab)
Malayziyada o'z ishlab chiqarishlarini ochdi va ochmoqda;
“fiskal ta’tillar” deb atalmish amalda, ya’ni ma’lum bir davrda ro‘yxatdan
o‘tgan kompaniyalar deyarli barcha soliqlardan ozod qilinadi;
Mamlakatning soliq tizimi oddiy.
barqaror va oson foydalanish mumkin bo'lgan qonunchilik bazasi,
shuningdek, ingliz tilida.
korruptsiya tarqalishi reytingida (Transparency International), Malayziya 10
pog'onaga tushib ketgan bo'lsa-da, u hali ham Xitoydan sezilarli darajada oldinda -
mos ravishda dunyoda 56 va 78-o'rinlarda. Bu yerda esa poraxo‘rlarni hech kim
otib tashlamaydi;
mahalliy valyuta (ringgit) dollarga nisbatan odatda barqaror;
barcha qonuniy xo'jalik operatsiyalariga hokimiyatning aralashmasligi
kafolatlanadi;
28

yuqori darajada rivojlangan zamonaviy infratuzilma. Misol tariqasida shahar
markazidan o'tayotgan monorelsli poezdni yoki zamonaviy texnologiyaning yana
bir mo''jizasini - haydovchiga muhtoj bo'lmagan avtomatik metroni eslash
mumkin;
rivojlangan moliya va bank tizimi.
esa birinchi o‘rinda ekanligi bejiz emas, hatto tasodif emas . munosib 4-o‘rin.
malakali ishchi kuchi. Dastlab, faqat yuqori sifatli arzon ishchi kuchi bilan
Malayziya yapon kompaniyalarining "yig'ish sexi" edi. Hukumat “Oq soch”
dasturini ishga tushirdi (bugungi kunda u “Malayziya – ikkinchi vatan” deb
ataladi). Ushbu dastur doirasida o'sha paytda 50 000 nafar eng yaxshi nafaqadagi
yapon mutaxassislari mamlakatga ko'chib o'tdilar. Ular o'z bilimlarini bajonidil
yosh malayziyaliklarga berishdi. Bugungi kunda Malayziya tom ma'noda
farmakologiya, tibbiyot va IT texnologiyalari sohasidagi olimlarni qidirmoqda.
Ushbu spektrdagi kompaniyalarga 100% xorijiy mutaxassislardan iborat shtat, viza
olishning soddalashtirilgan shakli va boshqalarga ega bo'lishga ruxsat beriladi;
turizm Malayziyada asosiy daromad manbalaridan biri (mamlakat yalpi ichki
mahsulotining 7%). kuchli ijtimoiy siyosat.
siyosiy barqarorlik. Qanday bo'lmasin, Malayziya dunyoning eng gullab-
yashnagan davlatlari reytingida (Legatum Oxford Analytica va Gallup World Poll
Service bilan birgalikda) 43-o'rinni, Xitoy esa 58-o'rinni egallab turibdi.
Masterforex-V Forex va birja savdosi akademiyasi mutaxassislari ushbu
mamlakat rivojlanishidagi bir nechta muhim to'siqlar va muammoli joylarni
aniqladilar:
o'sishning sekinlashishi. Demak, agar o‘tgan yili yalpi ichki mahsulotning
o‘sishi ishonchli 7,1 foizni tashkil etgan bo‘lsa, bu yil 5,1 foiz, 2012 yilda esa 4,4
foiz bo‘lishi kutilmoqda (JPMorgan tahlilchilari prognozi).
katta qarzlar. Ta'kidlash joizki, o'tgan yili byudjet taqchilligi yalpi ichki
mahsulotga nisbatan 7,4 foizni tashkil etdi, davlat qarzi 52,6 foizga o'sdi.
ishchi kuchi va mutaxassislarning, ayniqsa IT-mutaxassislarning etishmasligi.
Kompaniyalar ular uchun tom ma'noda hayot uchun emas, balki o'lim uchun
29

kurashmoqda. Bugungi kunda oliy ma’lumotli malayziyaliklar soni bor-yo‘g‘i 29
foizni tashkil etadi, 2020 yilga borib mamlakat bu ko‘rsatkichni 40 foizga
yetkazishni rejalashtirmoqda.
davlatning roli va yuqori davlat xarajatlari.
mintaqadagi boshqa jadal rivojlanayotgan davlatlar bilan raqobat. Malayziya
uchun, masalan, Xitoy, Indoneziya, Bangladesh, Kambodja kabi davlatlar bilan
raqobat qilish qiyin, chunki ularning ishchilarining maoshi past.
eksportga qaramlik.
diniy bo'linishlarning kuchayishi va turli etnik guruhlarning turmush
darajasidagi sezilarli farq. Bu, ehtimol, mamlakatdagi eng jiddiy muammolardan
biri. Gap shundaki, Malayziya aslida miniatyuradagi butun Osiyo, tillar,
madaniyatlar, etnik guruhlar va dinlarning g'alati aralashmasi:
Bunday qayg'uli voqealar takrorlanmasligi uchun boylikni Malayziyaning
titulli aholisi (ular bumiputralar, so'zma-so'z "er o'g'illari" deb ataladi) foydasiga
ularga alohida huquqlar bilan ta'minlash uchun qayta taqsimlashga qaror qilindi.
Tasavvur qilish uchun biz ulardan faqat ba'zilarini nomlaymiz, tan olamiz, ro'yxat
juda ta'sirli:
davlat muassasalari va kompaniyalarida ishlash, shuningdek, siyosat bilan
shug'ullanish uchun imtiyozli huquq;
5 oylik tug'ruq ta'tillari, qolgan barcha ayollar 2 oylik;
universitetlarda ular uchun kvotalar mavjud;
Har qanday kompaniyaning 30% aktsiyalari bumiputralar qo'lida va imtiyozli
narxda bo'lishi kerak;
arzonroq uy-joy olish imkoniyati va boshqalar.
Buning sharofati bilan mamlakatda malayiyalik tadbirkorlar qatlami vujudga
keldi, ular xitoyliklarning iqtisodiyotdagi hukmronligini kamaytirishga harakat
qildilar, garchi unchalik muvaffaqiyatli bo'lmasada (mamlakat ishbilarmonlik
hayotida xitoyliklar hamon hukmronlik qilmoqda, ular mamlakatni olg'a siljiydi,
ular eng gullab-yashnagan etnik guruh), ular asosiy etnik jamoalarning
daromadlaridagi tafovutni kamaytirdilar.
30

Ammo, oldindan ko'rinib turganidek, bu imtiyozlar xitoy va hind jamoalarida
hasad, norozilik va noroziliklarni va bumiputralar o'rtasida qaramlikni keltirib
chiqaradi. Malayziyaning titulli bo'lmagan xalqlari o'zlarining kamsitishlari haqida
tobora ko'proq gapirmoqdalar.
Umuman olganda, bu yerda barkamol ko'p millatli va ko'p konfessiyali
jamiyat barpo etilishi haqidagi barcha bayonotlarga qaramay, hatto hukmron
musulmon dini bo'lsa ham, mamlakat fuqarolar urushi xavfi ostida qolmoqda.
Mamlakatda yagona millat yo'q edi va yo'q. t saytida joylashgan.
2.2. Turizm statistikasi va tendensiyalari. O'zbekiston bilan xalqaro iqtisodiy
aloqalari.
Turizm Malayziya iqtisodiyotining o'sishiga katta hissa qo'shmoqda. Tabiiy
va qurilgan atrof-muhit, turli xil mahalliy madaniyat bilan birgalikda, Malayziyani
xorijliklar uchun noyob diqqatga sazovor joylarga aylantiradi. Ushbu maqola 17
OECD mamlakatlarida Malayziyadagi turizm talabining asosiy omillarini
o'rganadi. ikkilamchi ma'lumotlar va panel ma'lumotlar tahlilidan foydalanish.
Ruxsat etilgan effekt (FE) va tasodifiy effekt (RE) ni hisobga olgan holda modellar
uchun Hausman testi FE modeli eng mos kelishini ko'rsatadi. Ushbu tadqiqotning
nisbiy narxi statistikdir manfiy belgi bilan ahamiyatli, ya'ni taqqoslanadigan
narxlar pasayganda turistik talab ortadi;
shu bilan birga, o'zaro egiluvchanlik Malayziya va muqobil yo'nalishlar
o'rtasida almashtirish effektlarini ko'rsatadi.2014-yilda “Malayziyaga tashrif
buyurish yili” kampaniyasi turizmga bo‘lgan talabga ijobiy ta’sir ko‘rsatdi.
Asosiy Xulosa shuki, Malayziya turizmi narxlarga sezgir. Turizm sanoati
manfaatdor tomonlarga kerak
innovatsion sayohat paketlari va takliflari orqali turizm xizmatlari
raqobatbardosh darajada past bo'lishini ta'minlash.Siyosatchilar qulayroq muhitni,
ayniqsa soliqdan ozod qilishda muhim rol o'ynashi mumkin Turizm sanoati
Malayziyaning asosiy tayanchlaridan biri bo lib, YaIMga ham,katta hissa qo shadiʻ ʻ
Malayziya uchun so'nggi turizm sun'iy yo'ldosh hisobi (TSA) (Departamenti
Statistika, Malayziya [DOSM], 2020) turizmning yillik yalpi qo shilgan qiymatini
ʻ
31

taxmin qildisanoat tarmoqlari (GVATI) 2019 yilda 240,2 milliard RM yoki yalpi
ichki mahsulotning 15,9 foizini tashkil etdi. RM220,4 mlrd yoki 2018 yilda 15,2%.
2015 va 2019 yillar orasida GVATI ga oshdi 44,8%, yillik o'rtacha o'sish 9,7% ga
teng. Sanoat doirasida chakana savdo 46,2% ulush bilan GVATIga hissa
qo'shadigan yagona eng yirik kichik sektor bo'lib qolmoqda, keyingi o rinlardaʻ
18,0% hissa bilan oziq-ovqat va ichimliklar. Shu bilan birga, mamlakatga xos
sayyohlik xizmatlari va turistik turar joy GVATIga hissa qo'shdi. Ulushi mos
ravishda 12,3% va 11,1%. GVATI uchun qolgan foizlar edi madaniy, sport va dam
olish (4,7%); yo'lovchi tashish (3,9%); avtomobil yoqilg'isi (2,0%); va sayyohlik
agentliklari (1,8%).
Malayziya turizm sanoati turli xil bandliklarni ta'minlashda davom etmoqda
mehnat bozorida kengroq ishtirokni jalb qiladigan imkoniyatlar. 2019 yilda TSA
taxmin qildi turizm sanoatida bevosita 3,56 million kishi ish bilan ta'minlangan
yoki 23,6% ni tashkil etgan. 2015 yildan beri Malayziyaning umumiy bandligi 663
000 taga oshdi. Turizm xizmatlari doirasida oziq-ovqat va ichimliklarni ko'rsatish
xizmatlari eng katta hissaga to'g'ri keldi bandlik ulushi, taxminan 1,24 million ish
o'rni yoki 2019 yilda 34,7%. Chakana savdo 1,16 million ish o'rni yaratildi, keyin
esa mamlakatga xos turizmda 598,5 ming ish o'rni yaratildi. xarakterli xizmatlar va
turar joy xizmatlarida 233 800 ish o'rinlari. turizm bilan bog'liq qolgan xizmat
ko'rsatish sohalarida bandlik yo'lovchi tashish bo'ldi xizmatlar (177,3 ming ish
o'rni); madaniyat, sport va dam olish xizmatlari (81,2 ming ish o'rni); sayyohlik
agentliklari va turoperatorlar (40,7 ming ish o‘rni); va avtomobil yoqilg'isining
chakana savdosi (34 700 ish o'rni).
1-jadvalda Malayziya 2019 yilda 26,1 million xalqaro sayyohni qabul
qilganini ko'rsatadi 2018 yilda qayd etilgan sayyohlik kelishi bilan solishtirganda
1% dan ortiq. Yaqinda TSA 2019 yilda xalqaro sayyohlar uchun eng yaxshi beshta
bozor Singapur ekanligini xabar qildi, Indoneziya, Xitoy, Tailand va Bruney.
Singapur eng yuqori ko'rsatkichni qayd etdi xalqaro sayyohlar, Malayziyaga o'n
milliondan ortiq sayyohlar tashrif buyurgan 2019. Boshqa tomondan, Xitoy
sayyohlik bozori o'rtacha ko'rsatkich bilan o'sdi 2015 yildan beri yillik ikki raqamli
32

o'sish 16,7% ni tashkil etdi. ASEAN kabi qisqa muddatli bozor, 2019-yilda
Indoneziya bilan eng ko p kiruvchi sayyohlar bo yicha yetakchilikni saqlab qoldi,ʻ ʻ
eng yuqori ijobiy o'sishni qayd etdi - 10,5%, Filippin - 6,5%. Ijobiy o'sish haqida
xabar bergan o'rta masofali bozorlar Hindiston (22,5%), Saudiya Arabistoni
Arabiston (8,2%), Yaponiya (7,6%), Xitoy (5,8%) va Avstraliya (4,8%). Uzoq
muddatli bozorlar Kanada, Germaniya, Niderlandiya va Qo'shma Shtatlarda ijobiy
o'sishni qayd etdi.
1-jadval
2010-2019 yillarda Malayziyaga sayyohlarning kelishi va turistik
tushumlar
Malayziyaga tashrif buyurgan xorijlik sayyohlar daromad manbasini taqdim
etdilar. 2019 yilda kelgan sayyohlar jami RM89,4 milliard dollar sarfladi Malayziya,
bu turistik tushumlarning 97,0 foizi yoki bir kechada 86,7 milliard RM. turistlar,
qolgan 3,0% esa kunlik tashrif buyuruvchilardan olgan.
Tovarlar bo'yicha va xizmatlar, mamlakatga xos turistik tovarlar yoki xaridlar
eng yuqoriligicha qolmoqda. 2019 yilda xalqaro sayyohlar o'rtasida 29,7 mlrd yoki
33,3%. Turar joy xizmatlari, jumladan, lagerlar va karvon ijarasi mavjud RM21,8
332010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019
-20 020406080100
24.5 24.7 25.03 25.7 27.4
25.7 26.7
25.9
25.8 26.163.07 65.3 67.07 73.3 80.07
74.6 81.6 85.7 87.6 89.3
0.6 1.3 2.7 6.7
6.3
4
3
-0.5 1
Turistlar tashrifi mln da O'sish sur'ati (%) Kvitansiyalar mln(Rm)

milliard yoki 24,2% atrofida ishlab chiqarilgan. Yillik yo'lovchi tashish xarajatlari
2019 yilda transport 685,9 millionga oshib, 16,5 milliard RMni tashkil etdi. 2018
yildagi 34,7% dan 2019 yilda 36,8% gacha bo'lgan havo yo'lovchilarining ulushi.
Oziq-ovqat va ichimliklar
xizmat ko'rsatish (13,4%); sayyohlik agentliklari va turoperatorlar (4,5%);
mamlakatga xos turistik xizmatlar (3,1%); va madaniy, sport va dam olish xizmatlari
(2,8%) turistik xarajatlarning qolgan qismini tashkil etdi. Xalqaro sayohat
turistlarning daromadlari bilan bog'liq, ayniqsa sayohat qilish motivi bo'lsa dam oladi
yoki do'stlar va oilalarga tashrif buyuradi. Crouch (1996) tomonidan meta-tahlil
ko'rsatadi daromad egiluvchanligining 70% birlikdan yoki 1,0 qiymatidan yuqori
bo'lishi, bu chet el sayohat hashamatli mahsulotdir. Shunday qilib, kuchli sotib olish
qobiliyatiga ega boy sayyohlar Iqtisodiy hamkorlik va hamkorlik tashkiloti, ayniqsa
Yevropa qit'asidan, asosiy manba bozorlari hisoblanadi.
2-jadval
Malayziya OECDning mamlakatlardan 2,4 million sayyohni qabul
qilganini ko'rsatadi
34

2018 yilda tashrif buyuruvchilarning umumiy sonining 10% dan ortig'ini
tashkil etdi va hissa qo'shdi.
Umumiy turizm tushumlarining qariyb 15% ni tashkil qiladi. Malayziya
muhim turistik joy Avstraliya, Yaponiya, Janubiy Koreya va Buyuk Britaniyadan
kelgan sayyohlar uchun. Janubiy esa Koreya (9,9%), Ispaniya (7,3%) va AQShda
(4,2%) ijobiy o'sish kuzatildi. 2018 yilda ko'plab boshqa mamlakatlarga tashrif
buyuruvchilar soni kamaydi. Masalan, Avstraliya va Yangi Zelandiya yiliga mos
ravishda 5,4% va 2,9% qisqarish tezligini qayd etdi. Skandinaviya mamlakatlari
ham 0,6% dan 4,4% gacha salbiy o'sishni qayd etdi. Ko'pchilik ayniqsa, so'nggi
to'qqiz yillarda ingliz va yapon sayyohlarining bozor ulushi kamaydi. Shuning
uchun iqtisodiy omillarni tahlil qilish maqsadga muvofiqdir kelajakdagi turizm
talabi.
Malayziya O zbekiston mustaqilligini 1992-yil 1-yanvarda tan olgan. Ikkiʻ
mamlakat o rtasida diplomatik aloqalar 1992-yil 21-fevralda o rnatilgan.
ʻ ʻ
Ikki tomonlama do stona va o zaro manfaatli hamkorlik munosabatlarini
ʻ ʻ
rivojlantirishda tamal toshi O zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidentining
ʻ
1992-yil va Malayziya Bosh vaziri Moxatxir Mohammadning 1993-yilgi rasmiy
tashriflari chog ida qo yildi. 2003-yil esa O zbekistonga Malayziya podshohi
ʻ ʻ ʻ
Tuanku Sayyed Sirajuddin Sayyed Jamalullayl tashrif buyurgan.
Ikki tomonlama munosabatlardagi so nggi muhim voqealar sifatida
ʻ
O zbekiston davlat Rahbarining 2005-yil oktabr oyidagi Malayziyaga va unga
ʻ
javoban 2008-yil noyabrda ushbu davlat Bosh vaziri Ahmad Badaviyning
O zbekistonga davlat tashriflari qayd etildi va bu tadbirlar chog ida o zaro
ʻ ʻ ʻ
manfaatli hamkorlikning istiqbolli yo nalishlarida bir nechta hukumatlararo
ʻ
shartnomalar imzolangan.
2010-yilning aprel oyida Oliy Majlis Qonunchilik palatasi spikeri D.
Tashmuhamedovaning Malayziyaga safari amalga oshirilgan.
2010-yil iyul oyida Malayziya tashqi ishlar vaziri Anifa Aman O zbekistonga
ʻ
rasmiy tashrif amalga oshirgan.
35

Tomonlarning o‘zaro munosabatlarni jadallashtirishda ikki davlat tashqi ishlar
vazirliklari o rtasida o tkaziladigan siyosiy maslahatlashuvlar katta ahamiyat kasbʻ ʻ
etadi. Oxirgi 4-yig ilishi 2019-yilning 12-sentabrda Toshkentda o tkazilgan.
ʻ ʻ
2020-yil fevral oyida Malayziya Parlamentida 5 nafar deputatlardan iborat
“Malayziya-O‘zbekiston” do‘stlik guruhi tashkil etildi. 2020-yil may oyida esa
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasida 12 deputatlardan
iborat “O‘zbekiston-Malayziya” parlamentlararo do‘stlik guruhi tashkil etildi.
2020-yil may oyida O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senatida
Malayziya parlamentining yuqori palatasi (Senati) bilan parlamentlararo do‘stlik
guruhi tashkil etildi. Yoshlar siyosati, madaniyat va sport masalalari qo‘mitasining
raisi B. Sayfullaev guruh rahbari etib tayinlandi.
2019-yil 14-16-oktyabr kunlari Toshkentda Malayziyaning tashqi savdoni
rivojlantirish korporatsiyasi (MATRADE) bilan hamkorlikda biznes-forum
o‘tkazilgan. Tadbir davomida Malayziyaning O‘zbekistondagi elchixonasi qoshida
korporatsiyaning Toshkentdagi vakolatxonasi ochilgan.
2020 yil 8 sentyabr kuni O'zbekiston Respublikasi Bosh vaziri o'rinbosari,
tashqi savdo va investitsiyalar vaziri Sardor Umurzoqov va Malayziya Katta vaziri,
xalqaro savdo va sanoat vaziri Mohamed Azmin Ali o'rtasida juda keng qamrovli
va samarali virtual uchrashuv bo'lib o'tdi.
Tadbir ko'plab mavzularni qamrab oldi, shu jumladan, Malayziya-O'zbekiston
savdo aloqalarini rivojlantirishning bir qancha muhim yo'nalishlari muhokama
qilindi. Tomonlar Malayziya va O'zbekiston o'rtasida hamkorlik qilish uchun katta
imkoniyatlar borligini tasdiqladilar va ikki mamlakat o'rtasidagi savdo hajmini
oshirish zarurligini ta’kidladilar. Malayziya-O'zbekiston Qo’shma savdo qo'mitasi
yig'ilishini o’tkazishni qayta yo’lga qo’yishga kelishib olindi. Malayziya tomoni
O'zbekiston Respublikasi Bosh vaziri o'rinbosari, tashqi savdo va investitsiyalar
vaziri Sardor Umurzoqov taklifini qo’llab-quvvatlab, Malayziya-O'zbekiston
ishbilarmonlar kengashini tuzishga kelishib olindi. Muhokama doirasida ikkala
mamlakatning COVID-19 tarqalishi bilan kurashishdagi muvaffaqiyatlarini
hisobga olgan holda Malayziya va O'zbekiston o'rtasida sayohat va sayyohlik
36

sohasida “travel and tourism bubble” yaratish istiqbollarini o’rganishga ham
to'xtalib o'tildi.
2019-yil 18-21-dekabr kunlari O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti
maslahatchisi R.S.Qosimov va bosh vazir o‘rinbosari E.M.Ganiev tarkibidagi
delegasiya Kuala-Lumpur sammitida ishtirok etish uchun Malayziyaga tashrif
buyurdi. Natijalari bo‘yicha “Yo‘l xarita” qabul qilindi.
O zaro savdo aylanmasi hajmi 2020-yil yakuni bo‘yicha 75,76 millionʻ
dollarni tashkil qilgan.
Savdo-iqtisodiy aloqalarni rivojlantirishda 2005-yilda O zbekiston va
ʻ
Malayziya o rtasida tashkil qilingan Qo shma savdo qo mitasi katta rol
ʻ ʻ ʻ
o ynamoqda. Qo mitaning ikkinchi yig ilishi 2009-yilning 20-oktabrda
ʻ ʻ ʻ
Toshkentda o tkazilgan.
ʻ
Hozirgi kunda O zbekistonda Malayziya investitsiyasi ishtirokida 31 ta
ʻ
korxona faoliyat yuritmoqda, ulardan 21 tasi 100% Malayziya kapitali ishtirokida
faoliyat ko rsatmoqda.
ʻ
Malayziya texnik hamkorlik dasturi (MTCP) doirasida tashkil etilayotgan
qisqa muddatli o quv kurslarida respublika vazirlik va tashkilotlari vakillari doimiy
ʻ
tarzda ishtirok etib kelishmoqda. 2020-yilning sentabr oyiga qadar 630dan ziyod
O zbekiston vazirlik va idoralari vakillari MTCP seminarlarda ta’lim olishgan.
ʻ
2019-yil oktabr oyida Toshkent moliya instituti bazasida Malayziya
menejment va tadbirkorlik "Binary" universiteti bilan O zbekiston -Malayziya
ʻ
qo shma fakulteti ochilgan.
ʻ
2020-yil iyun oyida O zbekiston Respublikasi Oliy va o rta maxsus ta'lim
ʻ ʻ
vazirligi, Xorazm viloyati hokimligi va "Binary" menejment va tadbirkorlik
universiteti o rtasida Urganchda Universitetning Xalqaro filialini tashkil etish
ʻ
to g‘risida uch tomonlama shartnoma imzolangan.
ʻ
23-26 yanvar kunlari Xorazm viloyati hokimi boshchiligidagi delegatsiya
Malayziya davlatining Kuala-Lumpur shahrida xizmat safari bilan bo‘ldi.
Safardan maqsad - Prezident Shavkat Mirziyoyevning 2018 yil 29-30 noyabr
kunlari Xorazm viloyatiga tashrifi davomida bergan topshiriqlari va 30 noyabr
37

kuni Xalq deputatlari viloyat kengashining navbatdan tashqari sessiyasi yig‘ilishi
bayonining (05.12.2018y, 22531-xx) 38-bandiga asosan sanoat, infratuzilma,
xizmat ko‘rsatish va boshqa sohalarda Malayziyaning yetakchi tajribalarini
o‘rganib, viloyatga to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar va xorijiy sayyohlarni
jalb qilish.
Tashrif davomida viloyat hokimligi vakillari Malayziyaning qator yetakchi
korxonalari rahbariyati bilan muzokaralar o‘tkazib, turizm sohasida muayyan
kelishuvlarga erishdi. Xususan, Xorazm viloyati Turizmni rivojlantirish
departamenti va viloyat sayyohlik tashkilotlari bilan Malayziya turistik
kompaniyalari va turoperatorlari uyushmasi (MATTA) va «POTO Travel & Tours
(M) Sdn. Bhd.», «Best Holidays Tour (M) Sdn. Bhd.» kabi yirik sayyohlik
tashkilotlari o‘rtasida ikki tomonlama uchrashuv va muzokaralar o‘tkazildi.
Ma'lumot uchun: Malayziyaning turistik kompaniyalari va turoperatorlari
uyushmasi 1975 yilda tashkil topgan bo‘lib, Malayziyaning 3100 ta turistik
kompaniyasini birlashtiradi. Muzokaralar davomida Malayziya turistik
kompaniyalari va turoperatorlari uyushmasi vitse-prezidenti Sintia Tan xonim
bilan viloyat Turizmni rivojlantirish departamenti direktori v.b. Azizbek Polvonov
o‘rtasida o‘zaro hamkorlik to‘g‘risidagi memorandum imzolandi. Hujjatga asosan,
joriy yilning mart oyi oxirida Xorazm viloyatiga 10dan ortiq yirik sayyohlik
tashkiloti, OAV vakillari va blogerlarining tashrifini amalga oshirish, shuningdek,
Xorazm viloyatining turistik kompaniyalari vakillarining 2019 yil 18 mart kuni
Kuala-Lumpur shahrida o‘tkaziladigan «MATTA TRAVEL MART 2019» turistik
yarmarkasida ishtirok etishlarini ta'minlash belgilab olindi hamda Malayziya
turistik kompaniyalari va tur operatorlari uyushmasi tomonidan ushbu turistik
yarmarkaga viloyat sayyohlik tashkilotlari tashrifini amalga oshirish bo‘yicha
taklifnomalar taqdim qilindi. Malayziyada turizmni rivojlantirish kengashi
(Tourism Development Board of Malaysia) direktori o‘rinbosari Rosno Mustafa
bilan o‘tkazilgan uchrashuvda viloyat Turizmni rivojlantirish departamenti
tomonidan Xorazm viloyatining turistik salohiyati va madaniy tarixiy merosi
taqdimoti o‘tkazildi. “Ushbu uchrashuvlar davomida Malayziya tomonining
38

alohida qiziqishi O‘zbekiston, xususan Xorazm viloyati bilan diniy, gastronomik,
ekologik, madaniy-tarixiy va ta'lim sayyohlik yo‘nalishlarida hamkorlikni
rivojlantirish istiqbollariga qaratildi, viloyatning muqaddas joylariga
malayziyaliklar sayohatlarini uyushtirish va O‘zbekistonning islomiy qadriyatlari
bilan ularni tanishtirish masalalari muhokama qilindi. Muzokaralar yakunida
Malayziyada turizmini rivojlantirish kengashi (Tourism Development Board of
Malaysia) direktori o‘rinbosari Rosno Mustafa bilan viloyat Turizmni
rivojlantirish departamenti o‘rtasida Malayziyaning yirik ishbilarmon va
salohiyatli investorlarining Xorazm viloyatiga tashrifi, mintaqada istiqbolli
sarmoyaviy loyihalarni hamkorlikda amalga oshirish va Malayziya kompaniyalari
tomonidan viloyatning turizm sohasi sub'yektlari xodimlari uchun malaka oshirish
kurslari va seminarlarini o‘tkazish to‘g‘risida kelishuvga erishildi”, - deya ma'lum
qiladi viloyat Turizmni rivojlantirish departamenti direktori v.b Azizbek
Polvonov 2
.
O’zbekiston ziyoratchilari uchun malayziya davlatining diqqatga sazovor
joylari. Malayziyani ko'rish va uning barcha ajoyib burchaklarini o'rganish uchun
uzoq vaqt talab qilinishi mumkin. Axir bu tabiiy parklar va qo'riqxonalarga,
me'moriy yodgorliklarga va diniy binolarga, betakror suv osti dunyosiga ega go'zal
orollarga boy mamlakat. Bugungi kunda diqqatga sazovor joylari shtatning turli
qismlarida joylashgan Malayziya sayohatchilarga unutilmas ta'til uchun barcha
zarur sharoitlarni yaratib berishga qodir. Sizda ushbu mamlakat haqida faqat ijobiy
taassurotlar paydo bo'lishi uchun, biz sizning vaqtingizni quvonch bilan
o'tkazadigan eng ajoyib joylarni tanlashga qaror qildik. Agar siz Malayziyada
nimani ko'rishni bilmasangiz, unda Kilim Karst Geoforest Park milliy bog'iga
borishdan qo'rqing. Bu erda siz hayajonli motorli qayiq sayohatini o'tkazasiz,
uning davomida tabiat va mahalliy aholi bilan tanishasiz. Odatda, sayohat sizni
g'orlar, mo'ralar va mangrov o'rmonlari bo'ylab olib boradi. G'orlarda siz
stalaktitlar va stalagmitlarning murakkab shakllariga qoyil qolishingiz, mo'l-ko'l
bo'lgan yarasalar suruviga qarashingiz mumkin. Mangrovlarda sizni kaltakesak,
2
http://mytourismdata.tourism.gov.my
39

maymun, turli xil qushlar va qisqichbaqalar kutib turing . Ba'zi sayohatchilar
mustaqil ravishda parkning ochiq joylariga ekskursiyalar uyushtirishadi, boshqalari
ekskursiya qilishadi. Ekskursiya narxi bo'ladi xizmatlarni sotib oladigan agentlikka
bog'liq: ba'zi ofislarda sizga 23 dollar, boshqalarda - kishi boshiga 45 dollar narx
beriladi. Shuning uchun, agar siz ortiqcha to'lovni xohlamasangiz, ushbu xizmatni
taqdim etadigan kompaniyalarni kuzatib borishingizni maslahat beramiz.
Davlat tomonidan qo'llab-quvvatlanadigan Semenggoh tabiat markazi
yo'qolib ketish xavfi ostida bo'lgan sut emizuvchilarning 1000 dan ortiq turlarini
boshpana qildi. Ammo reabilitatsiya dasturi doirasida bu erda yashovchi
orangutanlar tufayli park katta qiziqish uyg'otmoqda. Semenggohada siz
qo'riqxona atrofida bemalol harakatlanadigan kuchuklari bo'lgan 30 dan ortiq
shaxslar bilan uchrashish imkoniyatiga egasiz. Bog'da sayyohlar hayvonlarni meva
bilan boqish va ularning xatti-harakatlarini tomosha qilish uchun uchta sayt
mavjud. Agar siz orangutanlarning yashash joylari bilan qo'riqchi rahbarligi ostida
batafsilroq tanishishni istasangiz, ushbu tadbir uchun qo'riqxonaning rasmiy veb-
saytida murojaat qilishingiz mumkin. Mulkda kichik kafe, hojatxonalar va bepul
avtoulov mavjud. Bundan tashqari, bu erda Wi-Fi signalini olishingiz mumkin.
Orangutanlarni boqish uchun ajratilgan soatlarda qo'riqxonani ziyorat qilish kerak,
va boshqa paytlarda siz ularni ko'ra olmaysiz.
 Buni ertalab soat 8:00 dan 10:00 gacha va tushdan keyin 14:00 dan 16:00
gacha qilish mumkin.
 Qo'riqxonaga kirish narxi 2,5 dollar.
 Semenggoh Kuching shahridan 24 km uzoqlikda joylashgan va bu erga Chin
Lian Long stantsiyasidan 1 dollar (6, 6A, 6B, 6C) evaziga taksi yoki avtobusda
borishingiz mumkin.
 Manzil: Jalan Tun Abang Hoji Openg, Kuching, 93000, Malayziya.
Malayziyadagi yana bir taniqli diqqatga sazovor joy - bu erda asl
fotosuratlarni olishingiz mumkin - Sipadan milliy bog'i. Muassasa vulqon orolida
joylashgan bo'lib, u juda chuqur suv bilan o'ralgan va sho'ng'in uchun dunyodagi
eng yaxshi narsalardan biri hisoblanadi. Bu erda siz shtatning bir xil hududlarida
40

uchratmaydigan juda kam uchraydigan hayvon turlari mavjud. Suv osti dunyosiga
g'arq bo'lganingizda, leopar akula, sakkizoyoq, stingray, stingray, shisha
qisqichbaqalar, ulkan toshbaqalar va dengiz hayotining boshqa vakillariga
qarashingiz mumkin. Ta'lim ekskursiyasidan so'ng, sayyohlar plyajda dam olish
imkoniyatiga ega, ular shkaflar, ovqatlanish stollari va hojatxonalar bilan
jihozlangan maxsus ayvonlari bilan jihozlangan. Shuni yodda tutish kerakki,
qo'riqxonaga tashriflar cheklangan: kuniga 120 nafardan ortiq mehmonlarga ruxsat
berilmaydi. Va Sipadanga o'z-o'zidan etib borish mumkin emas. Tashrif
buyuruvchilar uchun kvotalar sho'ng'in markazlari o'rtasida taqsimlanadi, ular tur
uchun o'z narxlarini belgilaydilar. Odatda, agentliklar Sipadan va boshqa joylarga
sho'ng'in + turar joylarni o'z ichiga olgan paketlarni taklif qilishadi. Mavsumdan
tashqari kichik sho'ng'in markazlarida sayohatlarni faqat Sipadan sho'ng'in bilan
topish mumkin. Xizmat narxi juda keng doirada o'zgarib turadi va eng yaxshi
narxni topish uchun siz kamida 10 ta agentlikni chetlab o'tishingiz kerak. Parkga
tashrif buyurgan g'avvoslar ta'kidlashlaricha, hatto past mavsumda ham Sipadanga
uch marta sho'ng'igan kun uchun narx 200 dollardan va undan ko'proq turadi.
Qayerda hududga kirish zaxira narxi 10 dollar.
Sipadanning ish vaqti ma'lum emas, chunki tashrif cheklangan va ekskursiya
doirasida amalga oshiriladi. Attraksion Malayziyaning Sabah shtatidagi Semporna
port shahri yaqinida joylashgan.
Bu aynan Malayziyaning diqqatga sazovor joyi, uning fotosurati va tavsifi
bir zumda Osiyo kengliklarining tabiati, o'simlik va hayvonot dunyosini
o'rganishga borishni xohlaydi. Redang maydoni 42 kv. km sayyohlarni iliq firuza
suvlari, turli xil hayvonlar va shinam sayohlarni jalb qiladi. U qo'riqxona
maqomiga ega. Bu sho'ng'in, sho'ng'in, baliq ovlash va qayiq sayohatlari uchun
ajoyib joy. Bu erda siz marjonlarning 500 dan ortiq turlarini, shuningdek, nayzalar,
lobsterlar, barrakuda maktablari, toshbaqalar va boshqa ko'plab suv osti
dunyosining vakillarini ko'rishingiz mumkin. Redang noyobdir, chunki unda
quruqlik yo'llari yo'q, shuning uchun siz bu erda faqat qayiqda bir nuqtadan
boshqasiga o'tishingiz mumkin. Shu bilan birga, qayiqchilar xizmatidan
41

foydalanish ham, o'zingiz uchun motorli qayiqni ijaraga olish imkoniyati ham
mavjud. Redangda kuniga uch marta ovqatlanishni o'z ichiga olgan ko'plab arzon
narxlardagi, faoliyatga yo'naltirilgan mehmonxonalar joylashgan. Muassasa
Malayziya materikining shimoli-sharqida joylashgan bo'lib, siz bu erga Kuala
Terengganu shahri iskala orqali parom orqali yoki Kuala-Lumpurdan samolyotda
etib borishingiz mumkin. Ushbu maqolada orol haqida ko'proq ma'lumot.
 Agar siz Malayziyada nimani ko'rishni o'zingiz hal qilmagan
bo'lsangiz, unda Kinabalu tog'iga e'tibor berishni tavsiya etamiz. Balandligi 4000
metrdan oshadigan ushbu ulug'vor tog 'Kota Kinabalu shahridan 130 km
uzoqlikda, Borneo orolida joylashgan. Sayohatchilar uchun juda ko'p ko'ngil
ochish imkoniyatini beradigan milliy bog 'uning etagida joylashgan. Ochiq havo
mashg'ulotlarini sevuvchilar o'z kuchlarini sinab ko'rishlari va mustaqil ravishda
Kinabalu tepaligiga sharshara tomon ko'tarilishlari mumkin. Va agar bu siz uchun
xavfli bo'lsa, unda siz doimo past va o'rta qiyinlikdagi tog 'yo'llari bo'ylab yurish
imkoniyatiga egasiz. Shuningdek, siz Danum vodiysidagi osma parkga tashrif
buyurishingiz va issiq tog 'buloqlarida cho'milishingiz mumkin. Shuni yodda tutish
kerakki, toqqa chiqish yaxshi jismoniy tayyorgarlikni va maxsus jihozlarni -
trekking poyafzallari va qo'lqoplarni talab qiladi. Tepalikka olib boradigan yo'l
taxminan 9 km. Bu erda bo'lgan sayyohlar tog'ni 1 kunda zabt etish qiyinligini
ta'kidlashadi va unga 2 kun sarflashni maslahat berishadi. Kota Kinabaludan
diqqatga sazovor joyga oddiy avtobusda bir tomon 5 dollar evaziga etib
borishingiz mumkin. Parkga kirish narxi $ 4 ga teng. Agar xohlasangiz,
siz yo'riqnoma yollashingiz mumkin 35 dollarga. O'z-o'zidan tashkil etilgan toqqa
chiqish unchalik tejamli emas, shuning uchun agar siz cho'qqini zabt etishga qaror
qilsangiz, sayyohlik agentligi xizmatidan professional o'qituvchi bilan foydalanish
mantiqan to'g'ri keladi. Shunday qilib, ko'tarilish, turar joy va ovqatlanish bilan
ikki kunlik sayohat kishi boshiga o'rtacha 100 dollarni tashkil etadi. Attraksion har
kuni soat 9:00 dan 22:00 gacha ishlaydi. Malayziya shtatidagi yana bir orangutan
reabilitatsiya markazi sayohatchilarning diqqatga sazovor joyiga aylandi. Markaz
42

43 kvadrat metr maydonni o'z ichiga oladi. km, o'rmon qo'riqxonasida, taxminan
80 kishi yashaydi, shuningdek, 25 ta etim bolani.
Bu yerda sayyohlar orangutanlarga yaqin masofadan qarash imkoniyatiga ega.
Buning uchun park maxsus kuzatuv maydonchasi bilan jihozlangan. Ehtiyot
bo'ling: ba'zi odamlar azaldan odamlarga o'rganib qolgan, shuning uchun ular
yaqinlashib, sizdan biron narsani tortib olishlari mumkin. Markazga orangutan
bilan ovqatlanish vaqtida tashrif buyurish yaxshidir - ertalab soat 10:00 da va
tushdan keyin soat 15:00 da.
Kirish chiptasi narxi kattalar uchun $ 8, 17 yoshgacha bo'lgan bolalar uchun
$ 4. Foto va videofilmlar uchun qo'shimcha 2,5 dollar miqdorida to'lov olinadi.
Shu bilan birga, barcha mablag'lar reabilitatsiya markazining ehtiyojlariga
sarflanadi, shuning uchun siz bir xil xayr-ehson qilasiz.
 Attraksion har kuni ertalab soat 9:00 dan 11:00 gacha, tushdan
keyin 14:00 dan 16:00 gacha ishlaydi.
 Ob'ekt joylashgan Sandakan shahridan 26 km g'arbda (Saboh
shtati), va siz bu erga taksi yoki avtobusda borishingiz mumkin. Manzil: Batu 14,
Jalan Labuk Sandakan Sabah.
Quyosh ayiqlarini saqlash markazi bu davlatning eng qimmatbaho
marvarididir. U orangutan reabilitatsiya markazining yaqinida joylashgan, shuning
uchun ushbu ikkita diqqatga sazovor joylarga tashriflarni birlashtirish mantiqan
to'g'ri bo'ladi. Bu erda Yerdagi eng kichik ayiqlar - quyosh ayiqlari yashaydi.
Kunning birinchi yarmida parkga tashrif buyurish kerak, chunki ayni paytda
hayvonlar eng faoldir. Bu erdagi maxsus kuzatuv maydonchasidan ularning
daraxtlarga qanday ko'tarilib, quyosh botishini tomosha qilishingiz mumkin.
Ayiqlar o'zlarining yoshiga qarab turli xil to'siqlarga tayinlangan. Markazda ingliz
tilida hayvonlar haqida batafsil hikoya qiluvchi qo'llanma mavjud. Umuman
olganda, ushbu ekskursiyani ziyorat qilish uchun bir soatdan ko'proq vaqt
ketmaydi.
 Kirish haqqi kattalar uchun $ 8, 12-17 yoshdagi bolalar uchun - $ 4, 12
yoshgacha bo'lgan bolalar uchun - bepul.
43

 Markaz har kuni soat 9:00 dan 15:30 gacha ishlaydi.
 Ob'ekt joylashgan Avtoulov yoki taksida mustaqil ravishda etib boradigan
Sandakan shahridan 26 km g'arbda. Manzil: Jalan Sepilok, Sandakan 90000,
Malayziya.
Bako - Malayziya shtatidagi noyob tabiat qo'riqxonasi, bu erda sayohatchilar
yovvoyi o'rmonda o'zlarini sinab ko'rishlari va aholisi bilan tanishishlari mumkin.
Park 27 kvadrat metrga tarqalgan. km va o'z mehmonlariga qiyinchilik va uzunlik
darajasi bilan ajralib turadigan 10 dan ortiq turli yo'nalishlarni taklif etadi. Shunisi
e'tiborga loyiqki, siz o'rmonni o'rganish uchun kunduzi ham, kechasi ham
borishingiz mumkin. Bog 'aholisi orasida eng qiziqlari maymunlar, cho'chqa
oilalari, timsohlar, makakalar va kapalaklardan o'rgimchakgacha bo'lgan turli
hasharotlar. Parkning barcha burchaklarini to'liq o'rganish uchun 2-3 kun ketadi,
shuning uchun ko'plab sayyohlar Bakodagi uylarni oldindan bron qilishadi. O'z
aholisini qidirishda o'rmon bo'ylab sayr qilmaslik uchun siz yo'riqnoma xizmatidan
foydalanishingiz mumkin. Qo'riqxona Kuching shahridan 38 km uzoqlikda
joylashgan va siz bu erga o'zingizning Bako qishlog'ining iskeletidan motorli
qayiqda (taxminan 8 dollar) etib borishingiz mumkin.
 Kirish chiptasi narxi bog'ga kattalar uchun $ 7,5, 6 yoshdan 18 yoshgacha
bo'lgan bolalar uchun $ 2,5 (6 yoshgacha bepul).
 Bako har kuni ochiq va kecha-kunduz ishlaydi. Manzil: 1002 avtomagistrali,
Jalan Bako, 93050 Kuching, Saravak, Malayziya.
Sun'iy ko'l bo'yida joylashgan Putra masjidi shtatning eng go'zal diniy
binolaridan biridir. O'tgan asrning oxirida Putrajaya shahrida qurilgan ulug'vor
inshoot pushti granit bilan o'ralgan va 15 minggacha cherkovni qamrab olgan.
Islomning beshta ustunini ramziy ma'noda, uning uzunligi 116 metr bo'lgan besh
darajali minoraga alohida e'tibor qaratish lozim. Masjid nafaqat tashqi tomondan
chiroyli: uning ichki bezagi ham unutilmas taassurot qoldirishi mumkin. Sayt juda
toza va xodimlar juda mehmondo'st va sayyohlarga mehmondo'st.
Masjidga faqat namoz oralig'ida kirishingiz mumkin. Sayyohlarni ertalab soat
10: 00dan boshlab ichkariga kiritish mumkin. Binoga kirish uchun siz yopiq kiyim
44

kiyishingiz kerak. Agar yoningizda yo'q bo'lsa, sizga maxsus kaput beriladi. Kirish
paytida poyabzalingizni echib oling.
 Putra masjidiga to'liq bepul tashrif buyurishingiz mumkin.
Manzil: Persiaran Persekutuan, Presint 1, 62502 Putrajaya, Viloyat
Persekutuan Putrajaya, Malayziya. Malayziya shtatidagi hind ibodatxonasi uchta
g'orning birlashmasidan iborat (ulardan ikkitasi pullik), maymunlar xudosi -
Hanumanning ulug'vor haykali bilan bezatilgan. Muassasa Kuala-Lumpurdan 13
km shimolda joylashgan va bu erga o'zingiz metro orqali etib borishingiz mumkin
(0,5 dollar).
 Ma'bad jamoat uchun har kuni soat 6:00 dan 21:00 gacha ochiq.
 kiritish - Har bir g'or uchun kishi boshiga 1,2 dollar, hind rassomlarining
asarlari namoyish etiladigan va hind raqslari namoyish etiladigan Cave villasiga
chipta - 9 dollar.
Kuala-Lumpurdagi Butu g'orlari haqida ko'proq o'qing.
Kaplumbağa oroli - Malayziya shtatidagi sayohatchilar yashil dengiz
toshbaqalarini ko'rishlari mumkin bo'lgan eng noyob joylardan biri. Uzunligi 1
metrgacha bo'lgan ulkan shaxslar tuxum qo'yish uchun qirg'oqqa suzishadi, keyin
ularni qo'riqchilar yig'ib, maxsus inkubatorlarda qumga ko'mishadi. 40 kundan
so'ng, yosh toshbaqalar tug'ilib, ular yovvoyi tabiatga qo'yilib, u erda mustaqil
ravishda yashashni boshlaydilar. Ushbu jarayonlarning barchasini sayyohlar ham
kuzatishi mumkin. Qoida tariqasida toshbaqalar quyosh botganidan keyin
qirg'oqqa chiqadi va shu paytgacha siz plyajda suzish va quyosh botish, yaqin
atrofda sayr qilish yoki futbol o'ynash uchun ajoyib imkoniyatga egasiz.
Snorkelling uskunalarini plyajda ijaraga olish va mahalliy suv osti dunyosiga qoyil
qolish mumkin.
 Turtle Lodge Sandakan shahridan 40 km shimolda joylashgan bo'lib, unga
mashina qayig'i bilan Sabah Park bog'idan mustaqil ravishda 9:30 dan boshlab
materik va materik o'rtasida harakatlanish mumkin.
 Chipta narxi kattalar uchun 15 dollar, bolalar uchun 7,5 dollar.
Perak G'or Ibodatxonasi
45

Malayziya shtatida eng qadimgi g'or ibodatxonasi joylashgan kichik
sayyohlar Ipoh joylashgan bo'lib, zamonaviy sayyohlar unga qarashadi.
Ma'badning o'zi katta emas, lekin ichkarida siz ko'plab qiziqarli rasmlarni
ko'rishingiz mumkin. Ma'baddan hamma toqqa ko'tarilishi mumkin, ammo tepaga
qadamlar ma'lum soatlarda - soat 9:00 dan 16:00 gacha ochiq. Bu ko'plab
mehmonlar yuradigan sayyohlik joyi emas, shuning uchun bu erda tinch va qulay.
Bundan tashqari, ma'badni butunlay bepul ko'rish mumkin.
Malayziyaga tashrif buyurish va shtatning asosiy shaharini ko'rmaslik
shunchaki mumkin emas! Madaniy joylar, tabiat bog'lari, diniy joylar va diqqatga
sazovor joylarga boy poytaxt Malayziyadagi tashrif buyurishingiz kerak bo'lgan
joylar ro'yxatining boshida bo'lishi kerak. Kuala-Lumpur haqida ko'proq
ma'lumotni bu erda topishingiz mumkin.
Shtatdagi eng katta orollardan biri har yili yuz minglab sayyohlarni o'z
hududlariga jalb qiladi. Penang rivojlangan sayyohlik infratuzilmasiga ega va
mehmonlarga keng mehmonxonalar, restoranlar va zamonaviy transport tarmog'ini
taklif qilishga tayyor. Bu plyajda dam olishni afzal ko'rgan faol dam olish va
ko'ngil ochish muxlislari va dangasa sayohatchilarga murojaat qiladi. Penang
haqida barcha kerakli ma'lumotlarni bu erdan olishingiz mumkin. Shaffof dengiz,
oq plyajlar, toza tabiat manzaralari - bularning barchasi Langkavi oroli.
Malayziyaning eng mashhur kurortlaridan biri sifatida Langkavi nafaqat qirg'oq
bo'yi bilan, balki plyajdagi ta'til oralig'ida ko'rish mumkin bo'lgan juda ko'p noyob
tabiiy diqqatga sazovor joylari bilan ham mashhur. Langkavi haqida ko'proq
ma'lumotni bu erda topishingiz mumkin.
2.3. O'zbekiston bilan xalqaro iqtisodiy aloqalari
Ular turistik mahsulotlarni ulgurji sotuvchilar hisoblanishadi. Turoperatorlar
turistik xizmatlar ishlab chiqaruvchilar va ularni chakana sotuvchilar o‘rtasida
bog‘lovchi o‘rinni egallaydi. Ommaviy turistik mahsulotlar (inklyuziv safarlar)
yaratish uchun ular mehmonxona, restoranlar, transport korxonalari katta hajmdagi
xizmatlarini sotib oladilar. Ulardan belgilangan yo‘nalishda guruh va individual
sayohatlar uchun safar paketlarini shakllantiradilar. Turoperatorlar uyushtirilgan
46

turizmning bosh generatorlari hisoblanadi. Ularning asosiy vazifasi bozor
talablarini o‘rganish va qondirishdan iborat. Ulgurji turfirmalarga o‘z biznesini
rivojlantirish uchun sezilarli moliyaviy vositalarni investitsiya qilishga to‘g‘ri
keladi. Bu o‘z savdo markazi va mahsulotning harakati, samarali sotish tarmog‘i
yaratish va boshqalar uchun zarurdir. Turistik bozorning katta bo‘lakligi va
segmentatsiyasi va talab tuoperatorlarning faoliyatini o‘z mahsulotini aniq
ixtisoslangan yo‘nalishga qaratishiga zarurat tug‘diradi. Tuoperatorlik
faoliyatining asosiy ixtisoslashga yo‘nalishlari quyidagilar hisoblanadi:
1. Xorijiy sayyohlarni qabul qilish va xizmat ko‘rsatishga ixtisoslashish. Bu
faoliyat bilan shug‘ullanuvchi turfirmalar qabul qilish bo‘yicha turoperatorlar
deyiladi. O‘zlarining asosiy vazifalarini bajarish uchun ular:
a. mamlakatda mavjud turistik resurslarni va ulardan foydalanish, egallash, o‘z
mamlakati bo‘ylab turistik sayyohatlar xususiyatlari haqida axborotlarni yaxshi
bilishi;
b. o‘z mamlakatida turizmning moddiy-texnik bazasi haqida axborotga ega
bo‘lish, turistik xizmat ko‘rsatuvchi korxonalar bilan ishchan aloqada bo‘lish
va xorijiy turistlarga xizmat ko‘rsatish uchun ulardan foydalanish
imkoniyatlari;
c. xorijiy turistlarni vizali qo‘llab-quvvatlash, turfirma taklif etadigan
mamlakatga safarlarni sotib olish huquqi (referens)ga ega bo‘lish;
d. xorijiy turistik bozorda o‘z mahsulotini sotish va harakatlanish kanallariga ega
bo‘lish.
2. O‘z mamlakati fuqarolarining xorijga turistik safarga borishini tashkil
qilishga ixtisoslashish. Bu operatsiyalar bilan shug‘ullanuvchi turfirmalar yo‘nalish
bo‘yicha turoperatorlar deyiladi. O‘zlarinining asosiy funksiyalarini bajarish uchun
ular:
a. o‘z mamlakatida chiqish turizmi bozorida yaxshi o‘ringa ega bo‘lishi, o‘z
yurtdoshlariga xorijga turistik sayohatlarni taklif etish va sotish imkoniga ega
bo‘lishi;
47

b. o‘z turistlarini xalqaro uchastkalarga borishini ta’minlash uchun xalqaro
tashrifchilar (avia va avtotransport, temiryo‘l va suv transporti) bilan
mustahkam ishchanlik aloqasida bo‘lish;
c. qabul qilinadigan xorijiy turistlarga sifatli xizmat ko‘rsatish va vizaviy qo‘llab
– quvvatlashni ta’minlash uchun qabul qilish bo‘yicha chet el turoperatorlari
bilan mustahkam sherikchilik munosabatlariga ega bo‘lish;
d. turli mamlakatlarga turistik sayohatlar shartlari bo‘yicha zarur axborotga ega
bo‘lish. Bozor segmentlari bo‘yicha turistik firmalar ixtisoslashuvi. Hozirgi
zamon ehtiyoj taraqqiyotida va ko‘psonli turistlar xohish istaklarida birorta
firma, hatto u yirik turistik firma bo‘lsin, mavjud bozor segmentlari va
qashshoqligini faoliyatiga qamrab ololmaydi. Amalda har bir turistik firma
o‘zi uchun nisbatan kirish qulayroq va bozor talabining foydaliroq segmentini
tanlaydi. Shu asosda u o‘z turistik mahsulotini shakllantiradi, narxlar
belgilaydi, tegishli sotish va harakatlanish kanallaridan foydalanadi. Shunday
qilib ixtisoslashgan turistik firma vujudga keladi. Demografik, ijtimoiy –
iqtisodiy va talabning psixologik xususiyatlariga bog‘liq holda biz
turoperatorlarni quyidagi yo‘nalishlar bo‘yicha ixtisoslashuvini kuzatishimiz
mumkin:
1. yoshlar turizmi (maktab o‘quvchilari, talabalar);
2. keksalar turizmi (pensionerlar, veteranlar);
3. ommaviy turizm (o‘rtacha daromadli kishilar uchun);
4. alohida e’tiborli Elitar turizm (yuqori daromadli shaxslar uchun);
5. avtobus va kema turizmi;
6. ekskursiya – tomosha turizmi;
7. dam olish, davolanish, sport bilan shug‘ullanish maqsadidagi turizm;
8. kongress turizmi va boshqalar.
Turistik agentlik (agentlar). Ular vatandoshlari yoki chet ellik sayohatchilarga
shaxsiy notijoriy iste’mol uchun turistik xizmatlarni chakana sotuvchilar sifatida
chiqishadi. Chakana turagentlik turoperatorning turistik mahsulotlarini realizatsiya
qilishda muhim rol o‘ynaydi. Bundan tashqari, ular juda ko‘p boshqa xizmatlar–
48

masalan, mehmonxonaga joylashtirish, restoranda ovqatlantirish, transportda
tashish, teatr – tomosha tadbirlari bilan shug‘ullanadilar. Ularning asosiy daromad
manbai bo‘lib sotilgan xizmatlarga yetkazib beruvchilar to‘laydigan komission
taqdirlash hisoblanadi. Turagentliklar turli mamlakatlarda amalda bo‘lgan
qonunchilikka muvofiq yuridik yoki jismoniy shaxs sifatida rasmiylashtiriladi.
Ular hududi bo‘yicha uncha katta bo‘lmagan bozorda ishlashadi. Katta bo‘lmagan
aborotga ega bo‘lishadi turistik bozor konyukturasi va turoperatorlar hamda
transport kompaniyalari siyosatiga kuchli bog‘liq bo‘ladi.
49

Xulosa va takliflar
Xulosa qilib aytganda, butun dunyo bo‘yicha turistik xizmatlarga o‘sib
borayotgan talab eng avvalo ijtimoiy–iqtisodiy sabablar bilan izohlanadi (umumiy
daromadlar o‘sishi va bo‘sh vaqtning ko‘payishi, haq to‘lanadigan ta’tillar muddati
ko‘payishi, nafaqa ta’minotining yetarli darajasi oila tarkibini bolalar kamayishi
evaziga o‘zgarishi va h.k). Shuningdek transport taraqqiyotidagi o‘sish, uni
arzonlashishi va hammaning qurbi yetishi, valyuta cheklovlarining kamaytirilishi
yoki bekor qilinishi, viza rejimining liberallashtirilishi kabilar. Xalqaro turizm juda
ko‘pgina mamlakatlarda to‘lov balansiga amal qilishda muhim omil bo‘lib
sanaladi. So‘nggi yillarda turizm dunyoda aholi bandligining muhim generatoriga
aylanib bormoqda va jahon infratuzilmasiga juda katta miqdorda sarmoyalarni jalb
etmoqda. Bu esa mahalliy aholini ham, tashrif buyuruvchi turistlarning ham
turmush farovonligini yaxshilashga xizmat qiladi. Turizm sohasida juda ko‘p ish
o‘rinlari turistik korxonalar rivojlanayotgan hududlarda paydo bo‘ladi. Bu esa
iqtisodiy imkoniyatlarni muvozanatlantirish, qishloq aholisini barcha qulaylikka
ega shaharlarga qarab oqishining oldini olishga yordam beradi. Mamlakatlararo
xususiyatlarni anglash va ko‘ra bilish hamda shaxsiy aloqalarni o‘rnatish turizm
sohasi tufayli shakllanadi. Xalqaro turizm har bir davlatning iqtisodiy, ijtimoiy,
siyosiy, madaniy, ma’rifiy sohalariga sezilarli darajada ta’sir ko‘rsatadi. Turizm
ulkan madaniy va ma’naviy mazmunga ega bo’lib, hamfikrlikni mustahkamlash,
xalqlar o‘rtasida o‘zaro hamkorlikni kuchaytirishda, hududiy va mahalliy
majarolarni bartaraf qilishda, baraqaror tinchlikni mustahkamlashda keng ufqlar
ochadi. Malayziya anaman dengizidagi kichik davlat. U bir necha orollarda
joylashgan va xaritada Anaman dengizini topish uchun kichik materikni olib
boradi, siz Hind okeanidan yugurishingiz kerak, u erda, son-sanoqsiz bot va
dengizlar orasida va bu jug'rofiy ob'ekt . Uning har tomondan suvi orol (Pulau)
Pinangni Malayziyaga tegishli bo'lgan pinang bilan yuviladi. Orolning uzunligi 25
km va kengligi 15 km. Penang holati mamlakatning eng rivojlangan va ta'sirlangan
mintaqasidir. Shtatning materik va orolning orol qismi PINang ko'prigini bog'laydi.
Orol hududi - tepalik va o'rmonli hudud. Eng yuqori nuqta xuddi shu nomning
50

nomi bilan tog '. Orolda ikkita shahar va bir nechta kichik aholi punktlari mavjud.
Tez rivojlanayotgan sayyohlik sanoatiga rahmat, orol hanuzgacha ko'proq va
ko'proq joylashmoqda. Orolda oxirgi ro'yxatga olish bo'yicha 750 mingga yaqin
kishi istiqomat qiladi. 41% xitoy, 40 - Hindus, hindular. Malayziya – industrial-
agrar mamlakat. Yalpi ichki mahsulotda ishlab chiqarish sanoatining ulushi –
28,7 %, konchilik sanoatining ulushi – 9,3 %, qishloq xo jaligining ulushiʻ –
17,3 %. Malayziyaning asosiy ekini – sholi bo lsa ham, mamlakat ehtiyojini
ʻ
qondirmaydi. Mamlakat iqtisodiyotining eng muhim tarmog i kauchuk ishlab
ʻ
chiqarishdir. Bundan tashkari, kokos palmasi, ananas, kakao, choy, murch,
sabzavot, mevalar yetishtiriladi. Chorvachilik suyet rivojlangan; koramol,
cho chqa boqiladi. Dengiz qirg og i yaqinida va darelarda baliq ovlanadi. Eksport
ʻ ʻ ʻ
uchun yog och tayyorlanadi. Malayziya sanoatining asosiy tarmoqdari:
ʻ
elektrotexnika, neftni qayta ishlash, kimyo, metallurgiya, avtomobil, to qimachilik,
ʻ
oziq-ovqat sanoati; konchilikning asosiy tarmoqlari: neft, tabiiy gaz, qalay, temir
va mis rudalari, boksit qazib chiqarish. Malayziya integral sxema, konditsioner,
radio va teleapparaturalar ishlab chiqarish bo yicha dunyodagi yetakchi
ʻ
mamlakatlardan biri. Yiliga 24,8 mlrd. kVtsoat elektr energiya hosil qilinadi.
Kauchuk, palma yog i, qalay eksport qilishda dunyoda oldingi o rinlardan birida
ʻ ʻ
turadi. Hunarmandchilik (ganchkorlik, zargarlik, kashtachilik va boshqalar)
rivojlangan.
51

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
Asosiy adabiyotlar:
1. Vasilev L. Sharq Tarixi. 2 jild Moskva: Oliy maktab. 2005. 484 p.
2. Kashchenko S. hozirgi zamon davlati va huquqining umumiy tarixi.
Simferopol: Ulush, 2006 Yil. 696 p.
3. Torkunov A. zamonaviy xalqaro munosabatlar. Moskva: Rossiya siyosiy
entsiklopediyasi. 1999 yil, 584 p.
4. Gulevich V. Markaziy Afrika va Afrika shoxi mamlakatlaridagi ziddiyat
dinamikasi. [online]. В: http://interaffairs.ru/read.php?item=8391
5. Lebedeva T. Afrikaning geosiyosiy muammolari . [online]. В: http :// uchebnik -
besplatno . com / uchebnik - geopolitika / geopoliticheskie - problemyi - afriki . html
6. Soliev A. Iqtisodiy geografiya: nazariya, metodlar va amaliyot. – T.: Kamalak,
7. Soliev A.S., Mahamadaliev R. Iqtisodiy va ijtimoiy geografiya asoslari. – T.,
8. E konomicheskaya I sotsialnaya geografiya. Osnovo nauki. – M.: Vlados,ʻ
2003.
Qo shimcha adabiyotlar
ʻ
1. Alaev E.B. Sotsialno-ekonomicheskaya geografiya. Ponyatiyno -
terminologicheskiy slovar. - M., 1980.
2. Asanov G.R. Sotsial-iqtisodiy geografiya: termin va tushunchalar izohli lug ati.
ʻ
–T., 1990.
3. Anna Battimer Put v geografii. –M.: Progress, 1990
4. Baranskiy N.N.Nauchno e printsipo geografii. Izbr.trudo .–M., 1980.
ʻ ʻ ʻ
5. Djonson R.Dj. Geografiya i geografo . –L., 1989.
ʻ
6. Jekulin V.S. Vvedenie v geografiyu. -L.: LGU, 1989.
7. Saushkin Yu.G., Vvedenie v ekonomicheskuyu geografiyu. - M., 1970.
8. Soliev A.S. O zbekiston geografiyasi G G O zbekiston iqtisodiy va ijtimoiy
ʻ ʻ ʻ ʻ
geografiyasi.- T.:Universitet. 2014.
9. Sotsialno-ekonomicheskaya geografiya: ponyatie i termino . – Smolensk:
ʻ
Oykumena, 2013.
52

10. Mirziyoev Sh.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash yurt
taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. “O‘zbekiston” NMIU, 2017. – 47 b.
11. Mirziyoev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga
quramiz. “O‘zbekiston” NMIU, 2017. – 485b.
12. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi “O‘zbekiston
Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar strategiyasi
to‘g‘risida”gi PF-4947-sonli Farmoni. O‘zbekiston Respublikasi qonun
hujjatlari to‘plami, 2017 y, 6-son, 70-modda
Internet resurslari:
1. www. UNWTO Tourism Highlights: 2019 Edition | World Tourism
Organization .
2. https://www. World ʻ s most popular destination revealed ( англ .), CNN
Travel (7 September 2018).
3. www. encyclopedia - stranstviy.blogspot.com
4. www.wikipediya.ru
5. https://knoema.ru/atlas/ 16. https://ru.unesco.org/
6. www.Travel & Tourism Economic Impact 2017.
7. https://top10.travel/dostoprimechatelnosti - egipta .
8. https://ru.qwe.wiki/wiki/Tourism_in_Tunisia
9. www.turist.ru 21. www.travel.ru.
10. https://ru.unesco.org/
53

Xalqaro turizm fanidan Malayziya turizmining dinamikasi mavzusida kurs ishi

Sotib olish