• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 12000UZS
Размер 49.1KB
Покупки 1
Дата загрузки 14 Февраль 2024
Расширение docx
Категория История

Продавец

Kenjayev Kenja

Дата регистрации 27 Январь 2024

794 Продаж

Markaziy Osiyo respublikalari o’rtasida qardoshlarcha hamkorlik aloqalari

qudratli bo ladi” shiori ostida aholi orasida tadbirkorlik faoliyatini rag batlantirishʻ ʻ maqsadida imtiyozli kreditlar, soliq imtiyozlari va subsidiya berish siyosati olib borilyapti. Bundan tashqari tadbirkorlik faoliyatidan byurokratiyani yo qotish ham ʻ muhim vazifalardan biri bo lib qolyapti. Bularning samarasi o laroq tadbirkorlikni ʻ ʻ ro yxatga olish indeksida 8-o ringa ko tarildik, umumiy biznes faoliyatini olib ʻ ʻ ʻ borish reytingida oxirgi 5 yil ichida 141-o rindan 69-o ringa ko tarildik. Eng ʻ ʻ ʻ asosiysi esa tadbirkorlar shaxsan prezident bilan uchrashyaptilar, muammo va takliflarni erkin bildira olyaptilar. [7] Yana bir muhim o zgarish sifatida O zbekistondagi iqtisodiy-statistik ʻ ʻ ma lumotlarni aniqligi va shaffofligi oshirilganligidir. O zbekistondagi istalgan ʼ ʻ fuqaro stat.uz ga kirish orqali O zbekistondagi eng yangi ijtimoiy-iqtisodiy ʻ o zgarishlarining statistikasini ko rishi mumkin. Statistika qo mitasi hodimlarini ʻ ʻ ʻ doimiy malakasini oshirish va xalqaro standartlarga amal qilish orqali ma lumotlar ʼ yanada reallikka yaqin, aniqroq bo lmoqda. Shaxsan o zim uchun eng quvonarli ʻ ʻ o zgarishlardan biri bu palov indeksi tuzilganligidir. O zbekiston iqtisodiy holatini ʻ ʻ yanada aniqlashtirish maqsadida 2020-yil yanvar oyida “palov indeksi” tuzildi. Dunyoning ko plab davlatlarida “BigMak indeksi”, Rossiyada “olivye indeksi” ʻ bo lganidek, bu indeks ham fuqarolarimiz sotib olish qobiliyati qanchalik ʻ o zgarganligini ko rsatib beradi. ʻ ʻ O zbekistonning xalqaro maydonlardagi o rni. ʻ ʻ Birlashgan Millatlar Tashkiloti dunyodagi 200 ga yaqin mamlakat a zo bo lgan eng yirik xalqaro tuzilma ʼ ʻ hisoblandi. O zbekiston mustaqillikka erishgach birinchi bo lib a zo bo lgan ʻ ʻ ʼ ʻ xalqaro tashkiloti ham aynan BMTdir. Bugungacha bu hamkorlik tinchlik va xavfsizlikni mustahkamlash, sog liqni saqlash, ekologiya, ta lim, madaniyat, ʻ ʼ turizm kabi ko plab sohalardagi o zaro davom etib kelmoqda. ʻ ʻ BMT Inson huquqlari bo yicha kengashining 46-sessiyasida davlatimiz ʻ rahbarining ishtirok etishi va nutq so zlashini ko rib, uni tahlil qilib xalqaro ʻ ʻ hamjamiyatning mamlakatimizga bo lgan munosabati qanday ekanligini anglash ʻ mumkin. Prezidentimizning nufuzli minbardagi nutqi mamlakatimiz inson va uning huquqlari yo lida o zi tanlagan yo ldan ortga qaytmasligini, xalqaro ʻ ʻ ʻ bilan yuzaga kelgan muammolarni hal qilish uchun zarur bo lgan sa y-harakatlarniʻ ʼ amalga oshirishiga umid bildirildi. Qayd etish joizki, Markaziy Osiyo davlatlarining barqarorligi va hamjihatligi,birinchidan, xalq farovonligiga, ikkinchidan, mintaqaning investitsion jozibadorligini oshirib, xorijiy sherik davlatlar va investorlar bilan hamkorlik uchun keng imkoniyatlar yaratishga xizmat qiladi. O zbekiston va mintaqa ʻ davlatlari o rtasida shakllangan va yanada mustahkamlanib borayotgan yangi ʻ muhit mazkur maqsadlarga erishishga hamda o zaro siyosiy, savdo-iqtisodiy, ʻ madaniy-gumanitar hamkorlikni kuchaytirishga xizmat qiladi. Prezident Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga Murojaatnomasida hamda 2021 yil “Yoshlarni qo llab-quvvatlash va aholi salomatligini mustahkamlash yili” ʻ Davlat dasturida Markaziy Osiyo davlatlari bilan yaqin qo shnichilik aloqalarini ʻ mustahkamlashga alohida ahamiyat qaratilgan. Xususan, joriy yil Davlat dasturida Markaziy Osiyo davlatlari bilan munosabatlarni izchil davom ettirish chora-tadbirlar rejasida:  O zbekistonning Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan ikki tomonlama va ʻ mintaqaviy aloqalarni sifat jihatidan yangi bosqichga olib chiqish bo yicha ʻ kompleks chora-tadbirlar dasturini ishlab chiqish;  oliy va yuqori darajada o zaro tashriflarni tashkil etish; ʻ  “Xalq diplomatiyasi” mexanizmlaridan samarali foydalanish;  yaxshi qo shnichilik munosabatlarini mustahkamlash yo lidagi mavjud ʻ ʻ to siqlarni birgalikda hal etish; ʻ  savdo iqtisodiy aloqalarni rivojlantirish va tovar ayirboshlash hajmining o sishi ʻ va hamkorlikni mustahkamlash uchun qulay sharoitlar yaratish;  mintaqaning tranzit va logistika salohiyatidan samarali foydalanish va transport infratuzilmasi rivojlanishini ta minlash; ʼ  Markaziy Osiyo mamlakatlarining mintaqalari (shu jumladan, chegara hududlari) o rtasidagi hamkorlikni faollashtirish ko zda tutilgan.[6] ʻ ʻ muammolarni hal etish ishiga salmoqli hissa qo shmoqda.ʻ Ma'lumki, O zbekiston geosiyosiy jihatdan ancha murakkab va shu bilan ʻ birga qulay makonda joylashgan.  Ya’ni u, birinchidan, Markaziy Osiyo mintaqasining transport, boy hamda mustaqil energetika omillari markazida joylashgan.  ikkinchidan, O zbekiston aholi soni, ilmiy-texnikaviy va boshqa ʻ imkoniyatlari jihatidan mintaqadagi qo shnilardan ma'lum darajada ustun turadi. ʻ  uchinchi tarafdan, O zbekiston qulay tabiiy-iqlim sharoitiga ega. Bu yerda ʻ qadimiy dehqonchilik madaniyati va boy mineral-xomashyo resurslari bor. Respublika oziq-ovqat bilan o zini o zi ta'minlashga, texnika ekinlarining eng ʻ ʻ qimmatli turlarini, jumladan paxta tolasini yetishtirish va eksport qilishga imkoniyati katta. Shuningdek, jahon bozoriga yuqori sifatli, ekologik jihatdan sof, raqobatga bardoshli meva-sabzavot mahsulotlarini ishlab chiqarishga hamda ularni qayta ishlangan holda yetkazib berishga qodir.  to rtinchidan, davlatimiz nafaqat o zini o zi ta'minlaydigan, balki chetga ʻ ʻ ʻ chiqarishga neft, neft mahsulotlari, gaz va umuman, iqtisodiyotning asosi bo lmish ʻ muhim tarmoqlarga ega. O zbekistonda sanoatning eng zamonaviy tarmoqlari, ʻ deylik, mikroradioelektronika kabi murakkab sohani rivojlantirish imkoni bor.  beshinchidan, O zbekistonning insoniyat sivilizatsiyasida salmoqli o rni ʻ ʻ bor. Yurtimiz ma'naviy-tarixiy merosga boy. U oldindan nafaqat mintaqada, balki dunyoda ham turli ma'naviy va siyosiy jarayonlarga, jahon sivilizatsiyasiga kuchli ta'sir o tkazib kelgan. ʻ Shu jihatlarni hisobga olsak, O zbekiston o zining barcha ko rsatkichlari ʻ ʻ ʻ bo yicha jahondagi madaniy, ilmiy texnologiya va iqtisodiy yuksaklikka erishib, ʻ bemalol Markaziy Osiyoda integratsiya markaziga aylanishi mumkin. Geografik-siyosiy o rni jihatdan O zbekiston Markaziy Osiyoning qoq ʻ ʻ o rtasida joylashganligi ayni ana shu mintaqada barqarorlikni ta'minlash, o zaro ʻ ʻ hamkorlik va birodarlikni chuqurlashtirish uchun tayanch nuqta bo lib xizmat ʻ qildi. Mustaqillikning tarixan qisqa davrida u o zining siyosiy, iqtisodiy va ʻ ma'naviy qudratini to la-to kis ko rsata oldi. Ayni ana shu mintaqa taqdirini hal ʻ ʻ ʻ Sh.Mirziyoyev hali Prezident etib saylanmasdan oldin, ya’ni 2016-yil 8-sentabrda Oliy Majlis palatalarini qo‘shma yig’ilishida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentini vaqtincha bajaruvchi lavozimga kirishar ekan, Markaziy Osiyo haqida quyidagicha fikr bildirgan edi: “Mamlakatimizning milliy manfaatlarni ta’minlashda muhim ahamiyatga ega bo‘lgan Markaziy Osiyo mintaqasi O’zbekiston tashqi siyosiy faoliyatining asosiy ustuvor yo‘nalishi hisoblanadi. Biz o‘zimizning yaqin qo’shnilarmiz Turkmaniston, Qozog’iston, Tojikiston va Qirg’iziston bilan ochiq, do‘stona va pragmatik siyosat olib borishga sodiq qolamiz”[6]. Shu jihatdan olib qaraganda, O’zbekiston rahbari o’tgan yillar mobaynida barcha Markaziy Osiyo davlatlariga davlat tashrifi bilan tashrif buyurdi va mintaqada o’ziga xos muhit yaralishiga sababchi bo‘ldi. Shu boisdan mamlakatimiz tashabbus bilan 2017-yil 11-avgust kuni Toshkentda bo‘lib o’tgan “Markaziy Osiyo — O’zbekiston tashqi siyosatining asosiy ustuvor yo’nalishi” mavzuidagi xalqaro konferensiyada mintaqaviy ahamiyatga molik eng muhim masalalar yuzasidan O’zbekiston va unga qo‘shni davlatlarning zamonaviy mintaqaviy siyosati, nuqtai nazar hamda yondashuvlarining turli qirralari batafsil muhokama etildi [7]. Xalqaro miqyosda o’tkazilgan bu yirik anjuman O’zbekiston Respublikasi Tashqi ishlar vazirligi tomonidan Xalqaro munosabatlar axborot- tahlil markazi, BMT Taraqqiyot dasturining mamlakatimizdagi vakolatxonasi hamda Yevropada xavfsizlik va hamkorlik tashkiloti (YXHT) loyihalari koordinatori ofisi bilan hamkorlikda tashkil etildi. Qayd etish lozimki, aynan shu anjuman keyinroq Samarqandda yirik xalqaro konferesiya o’tkazilishiga sabab bo’ldi. Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev tashabbusi bilan 2017-yilning 10-11- noyabr kunlari Samarqand shahrida bo’lib o’tgan “Markaziy Osiyo: yagona tarix va umumiy kelajak, barqaror rivojlanish va taraqqiyot yo’lidagi hamkorlik” mavzuidagi xalqaro konferensiya hamda 2018-yilning 15-mart kuni Ostona Markaziy Osiyo davlatlari rahbarlarining birinchi maslahat uchrashuvi bo’lib o’tdi. Aynan shu uchrashuvlarning keyingi yillarda ham davom etdi va davlatlarining yo’naltirilgan bo lib,ʻ undan ko zlangan asosiy maqsad davlatimiz mustaqilligi va suverenitetini ʻ mustahkamlash, O’zbekistonning yon-atrofida xavfsizlik, barqarorlik va ahil qo’shnichilik muhitini shakllantirish, mamlakatimizning xalqaro nufuzini mustahkamlash hisoblanadi. Harakatlar strategiyasini ushbu ustuvor yo nalishini amalga oshirishda ʻ quyidagi vazifalarga alohida e’tibor qaratildi:  davlat mustaqilligi va suverenitetini mustaxkamlash, mamlakatning halqaro munosabatlar to’la huquqli sub’ekti sifatida o’rni va rolini kuchaytirish, rivojlangan demokratik davlatlar qatoriga kirish, O’zbekiston tevaragida xavfsizlik, barqarorlik va ahil qo’shnichilik mintaqasini vujudga keltirish;  O’zbekiston Respublikasining halqaro nufuzini mustahkamlash, jahon hamjamiyatiga mamlakatda olib borilayotgan islohotlar haqida xolis axborotni yetkazish;  O’zbekiston Respublikasining tashqi siyosiy va tashqi iqtisodiy faoliyatini normativ-huquqiy bazasini hamda xalqaro hamkorlikning shartnomaviy-huquqiy asoslarini takomillashtirish;  davlat chegarasining demilitatsiya va demarkatsiya masalalarini hal etish. Ushbu vazifalarni bajarishga shaxsan Prezidentni o zi boshchilik qilib ʻ kelmoqda. Bunga 2017-2021 yillarda Rossiya Federatsiyasi, Xitoy Xalq Respublikasi, Qozog iston, Turkmaniston, Tojikiston, Qirg iziston kabi davlatlarga ʻ ʻ uyushtirilgan davlat tashriflari ham tasdiqlab turibdi. O zbekistonning xalqaro miqyosda tinchliksevar siyosat o tkazishi uchun ʻ ʻ keng imkoniyatlar vujudga keldi. O’zbekiston Respublikasining xalqaro nufuzini mustahkamlash, jaxon hamjamiyatiga mamlakatda olib borilayotgan islohotlar haqida xolis axborotni yetkazish maqsadida 2017 yil 19 sentabrda bo lib o tgan ʻ ʻ Birlashgan Millatlar Tashkilotining 72-sessiyasida O zbekiston Prezidenti ishtirok ʻ etdi. Unda Prezidentimiz tomonidan so zlangan ma'ruza O zbekistonni dunyo ʻ ʻ mamlakatlari orasida ko hna va navqiron davlat sifatida o z o rni va mavqeiga ega ʻ ʻ ʻ ekanligini isbotladi. O‘zbekiston davlat rahbarlari uchrashuvida 15-iyun 2001-yil tuzilgan. Shanxay hamkorlik tashkilotining vujudga kelishi tarixi “Shanxay beshligi” deb atalgan uyushma faoliyati bilan bog‘liqdir. Dastlab Qozog‘iston, Xitoy, Qirg‘iziston, Rossiya, Tojikiston davlatlari rahbarlari ishtirokida (“Shanxay beshligi”) uchrashuvi bo‘lib o‘tgan. Dastlab 1996-yilda kelgusi 1997-yilda chegaradosh mamlakatlar o‘rtasidagi ishonchni mustahkamlash va qo‘shma chegarada qurolli kuchlar va qurol-yarog‘larni qisqartirish to‘g‘risida 2 ta bitim imzolangan edi. 1998-yildan “beshlik mamlakatlarining” o‘zaro hamkorligi Sobiq sovet ittifoqi- Xitoy chegarasi bo‘ylab harbiy-siyosiy vaziyatni barqarorlashtirish masalalaridan mintaqaviy xavfsizlik va ko‘p tomonlama iqtisodiy hamkorlikni taminlash choralariga o‘tishga qaratilgan edi. SHHT ning 2000-yilda Dushanbeda bo‘lib o‘tgan sammitida O‘zbekiston Respublikasi birinchi marta kuzatuvchi sifatida qatnashgan. Ana shu sammitda “beshlik” negizida ko‘p tarmoqli tashkilot tuzish to‘g‘risida taklif ilgari surilgan. SHHT ta’sischilaridan biri sifatida ishtirok etish haqidagi qarorni O‘zbekiston o‘z milliy manfaatlaridan kelib chiqib, Markaziy Osiyo mintaqasidagi harbiy-siyosiy vaziyatni hisobga olgan holda qabul qiladi.2001-yil iyun oyida Shanxay sammitida yangi tashkilotning maqsad va prinsiplarini e’lon qilgan Dekloratsiya, shuningdek terrorizm, ayirmachilik va eksteremizmga qarshi kurash to‘g‘risidagi konvensiya qabul qilingan. Tashkilotning 2002-yil iyun oyida Sank-Peterburgda bo‘lgan ikki sammitida ustav hujjati SHHT partiyasiga imzo chekilgan. Ushbu qonun hujjatlari va loyihalarining qabul qilinishi orqali tashkilotning faoliyati salmoqli darajada rivojlangan. SHHTning oliy organi davlat boshliqlari kengashidir. Tashkilot struktrurasi hukumat boshliqlari (bosh vazirlar) kengashi, tashqi ishlar vazirligi tarmoq vazirliklari va idoralari rahbarlari kengashi, milliy muvofiqlashtiruvchilar kengashi va Pekinda joylashgan doimiy ishlovchi kotibiyat hamda Toshkent shahrida joylashgan mintaqaviy aksilterror tuzilmasidan iborat. Mintaqaviy aksilterror tuzilmasi 1-yanvar 2004-yildan faoliyat ko‘rsatadi. Mazkur tuzilma zimmasiga axborot a’zo mamlakatlar o’rtasida integratsiyani rivojlantirishga, yagona umumiy bozorning shakllanishiga, Bojxona ittifoqiga, erkin savdo zonasining tashkil topishiga ko’maklashadi. Lekin O’zbekiston iqtisodiy manfaatlariga zid bo’lganligi uchun Respublikamiz 2008-yilda bu tashkilotdan chiqqan edi. Hozirda bu tashkilot Markaziy Osiyodan faqatgina ikki davlat (Qozog’iston va Qirg’iziston) va Rossiya, Belorus, Armaniston davlatlaridan iborat [5]. Muxtasar qilib aytganda, Markaziy Osiyo davlatlari mustaqillikka erishgandan keyin o’zaro integratsion birlashma tuzishga urinib ko’rdilar. Bunday inegratsion birlashmalarning o’zaro tenglik va tolerantlik tamoyillarga asoslangan bo‘lishiga qaramasdan kutilganidek samara bermadi. Bu bir necha sabablar oqibatida tadrijiy o’sishga erisha olmasdan qoldi: Birinchidan, mintaqa davlatlari integratsion birlashma tuzishni dinamikasini juda ham tezlashtirib yubordilar. Ular jahon tajribasida sinalgan avval koordinatsiya, keyin esa subordinatsiya usulidan foydalanmadilar. Masalan, Yevropa Ittifoqi yarim asr davomida erishgan yutuqlarga Markaziy Osiyo davlatlari 10-15 yilda erishishga urindilar. Ikkinchidan, mustaqillikdan keyin deyarli bir xil salohiyatga, bir xil imkoniyatga ega bo‘lgan mintaqa davlatlari keyingi davr mobaynida turli xil rivojlanish yo’llarini boshlaridan kechirdilar. Masalan, Qozog’iston xalqaro yordamlar va kreditlar evaziga juda tez rivojlanish yo’lini tanlab, mintaqada iqtisodiy ko’rsatkichlar bo’yicha boshqa davlatlardan ancha ilgarilab ketdi. O’zbekiston iqtisodiy rivojlanishning tadrijiy yo’lini tanladi va bosqichma bosqich rivojlanib bordi. Tojikistondagi barqarorlikka esa fuqarolar urushi to’g’anoq bo’lgan bo’lsa, Qirg’iziston “demokratik o’zgarishlar” ta’siriga tushib qoldi. Turkmaniston esa integratsion jarayonlarga umuman qo’shilmadi va neytrallik yo’lini tanladi. Shu jihatdan bu davlatlar manfaatlari mutanosiblik xarakteriga ega bo’lmadi va oqibatda inetgratsiya jarayoni to’xtab qoldi. Oxirgi bir necha yillar mobaynida mintaqa davlatlari yana qaytadan o’zaro hamkorlikka kirishishni boshlab yubordilar. Bu borada O’zbekiston Respublikasining Prezidenti Shavkat Mirziyoyev tashabbuskor bo’lmoqda. o zaro ishonch mustahkamlandi, davlat rahbarlarining Maslahatlashuvʻ uchrashuvlari yo lga qo yildi. ʻ ʻ Natijada mintaqadagi ikki va ko p tomonlama hamkorlik darajasi yangi ʻ bosqichga ko tarildi. Xususan, 2017-2019 yillar davomida Markaziy Osiyo ʻ mamlakatlari bilan savdo aylanmasi yillik o rtacha 50 foizdan ko proqqa o sib, 5,2 ʻ ʻ ʻ mlrd. dollarga yetgan. 2020 yil natijalariga ko ra esa, global pandemiya sharoitiga ʻ qaramay, O zbekistonning Markaziy Osiyo davlatlari bilan savdo aylanmasining ʻ umumiy hajmi 5 mlrd. dollarni tashkil etdi. Jumladan, O zbekistonning umumiy tashqi savdo aylanmasida Markaziy ʻ Osiyo davlatlarining ulushi 2019 yildagi 12,4% dan, 2020 yilda 13,6 % ga oshgan. O zbekistonning mintaqadagi umumiy tashqi savdo aylanmasida esa ʻ Qozog istonning ulushi 61%, Qirg iziston – 18,2%, Turkmaniston – 10,6% va ʻ ʻ Tojikistonning ulushi 10,2% ni tashkil etdi. Markaziy Osiyo mamlakatlari o rtasida savdo-iqtisodiy munosabatlarning ʻ mana shunday yaxshilanishi, umuman aytganda, mintaqaning investitsiyaviy jozibadorligini oshirishga yordam berdi. Xususan, 2017-2020 yillar oralig ida ʻ O zbekiston va mintaqa mamlakatlari o rtasida 300 dan ortiq shartnoma, ʻ ʻ shuningdek, qariyb 75 mlrd. dollarga teng shartnoma va bitimlar imzolangan. O zbekiston statistika qo mitasining yangi ma lumotlariga ko ra ʻ ʻ ʼ ʻ O zbekistonning 2021 yil yanvar-iyun oyiga tashqi savdo hajmi 18 mlrd dollarga ʻ yetgan, shundan 10 944 mln dollar import, 7 056 mln dollar eksport tashkil etdi. MDH davlatlari bilan 2021 yilgi yanvar-iyun oyidagi savdo hajmi 6 665,2 mln dollarni shundan 2 274,2 mln dollar eksport, 4 391,0 dollar import tashkil etgan. Shundan O zbekistonning Markaziy Osiyo davlatlari O zbekistonning Markaziy ʻ ʻ Osiyo mamlakatlari bilan savdo 2 803,8 mln dollar tashkil etdi, shundan 1 174,6 mln dollar eksport, 1 629,2 mln dollar esa import hisoblanadi. [8] Logistika: yangi savdo yo llari ʻ . O zbekistonning hozirgi sharoitining potensiali ʻ juda yuqori hisoblanadi. Markaziy Osiyoda hozirda kishi boshiga YIM eng katta davlat Qozog iston hisoblansa-da, Qozog iston tashqi qarzining yildan-yilgi ʻ ʻ oshaverishi tufayli (YIM ga nisbatan 94%) O zbekiston kelgusi o sishda katta ʻ ʻ Albatta, biz – yoshlar ham o zimizning innovatsion takliflarimiz, bilimimizniʻ yanada yuksaltirishimiz orqali Yangi O zbekistonning yanada rivojlanishiga o z ʻ ʻ hissamizni qo shishimiz kerak. ʻ ko ra davlatlar o z hududida ko p va arzon bo lgan tovarlarni eksport, qimmat vaʻ ʻ ʻ ʻ defitsit tovarlarni esa import qilishi yetarli emas. Juda ko p iqtisodchilarning 50 ʻ yildan ortiq kuzatishlaridan ma lum bo ldiki, rivojlangan davlatlar bu qonunga ʼ ʻ amal qilishmaydi, aks holda faqatgina bir davlat bir tovarni ishlab chiqargan bo lardi. Krugman fikricha bunga quyidagi sabablar bor: ʻ  Iste molchilarning tanlovga ega ekanliklari ularni quvontiradi va sotuvlarni ʼ oshiradi. Turli davlat tovarlari o rtasida raqobat yuzaga kelsa-da, tovarlarning ʻ shakli, narxi va boshqa xususiyatlariga ko ra har bir tovar o z mijozlariga ega ʻ ʻ bo ladi (masalan, Ford va Volksvagen mashinalari turli xil bo lsa-da, AQSh va ʻ ʻ Germaniya davlatlarida ancha katta hajmda sotiladi)  Bunda “masshtabdan iqtisod” qonuni amal qiladi, ya ni kompaniyalar ʼ ko proq tovar ishlab chiqargan sari bir birlik mahsulot ularga arzonroqqa tushadi. ʻ Oqibatda kompaniya yanada foyda ko radi ʻ  Kompaniyalarning katta daromadga ega bo lishi ularni ko proq tovar ishlab ʻ ʻ chiqarishga, qudratli raqobatchilarga ega bo lishi esa xarajatlarni minimallashtirib, ʻ tovarlarni sifatli ishlab chiqarishga undaydi Qisqa qilib aytganda “Transport xarajatlarini kamaytirish, shahar aholisining ko payishi ishlab chiqarish hajmining ko payishiga, ish haqining oshishiga va ʻ ʻ tovarlarning xilma-xil yetkazib berilishiga olib keladi, bu esa o z navbatida ʻ shaharlarga migratsiyani (qo shimcha ishchi kuchini) rag batlantiradi”. Demak, ʻ ʻ O zbekiston avtosanoatining qo shni avtosanoatlar bilan raqobat qilishi, ʻ ʻ raqobatbardosh o xshash tovarlar oldi-sotdisini tashkil etish muhim hisoblanadi. ʻ Oqibatda, monopolistik bozor vujudga keladi. Qanchalik paradoksal ko rinmasin, ʻ bu iqtisodchilarning uzoq vaqt davomida kuzatishlari samarasi va bugungi kun haqiqati. Aks holda AQSh faqat mashina, Belorus kartoshka, O zbekiston paxta ʻ eksporti bilan shug ullanardi. [5] ʻ Ko plab ekspertlar fikricha MDH davlatlaridagi aholi, qulay iqtisodiy ʻ geografiya va o zaro manfaatli shartnomalar orqali Krugman keltirgan ʻ “masshtabdan o sishga” ega bo lish mumkin. Krugman nazariyasiga ko ra bunga ʻ ʻ ʻ 300 mln aholi zarur va aynan MDH davlatlarida shuncha odam bor. Lekin bunda va immunitetlari to‘g‘risidagi konvensiya, narkotik vositalar va psixotrop moddalarning noqonuniy aylanishiga qarshi kurashda hamkorlik to‘g‘risidagi bitim, tashkilot va uning organlari faoliyatiga doir hujjatlar imzolandi. O‘zbekiston Respublikasining tashkilotga a’zo davlatlar xavfsizlik kengashlari kotiblarining tegishli milliy mahkamalarining yangi tahdid va hurujlarga qarshi turushdagi hamkorligini mustahkamlash xavfsizlik orqali hamkorlik sari boshlaydigan tashkilotdir. Iqtisodiy hamkorlik borasida oldinda transport infratuzilmasini rivojlantirish tabiiy, mineral hom-ashyo zahiralarini o‘zlashtirish, suv energetika zahiralaridan unumli foydalanish, ekologiyaga oid va boshqa masalalar istiqbolini yanadda rivojlantirish kabi vazifalarni o‘z ichiga qamrab oladi. 2021-2022 yillarda o’tkaziladigan SHHTning sammitiga raislik qilish O‘zbekistonga rasman o‘tdi. Sammit doirasida sanoat kooperatsiyasi dasturini qabul qilish, kambag‘allikni kamaytirish, turizm sohasida hukumatlararo bitimni ishlab chiqish, yuqumli kasaliklarga qarshi kurashishni nazarda tutuvchi ,,Yo‘l xaritasini qabul qilish kabi vazifalar belgilangan. Ushbu vazifalarning istiqbolli ijrosi davlatlarning rivojlanishiga, ularning qo‘shnichilik aloqalari yanada mustahkamlanishi va diplomatik aloqalarining ravnaq topishining asosiy faktori bo‘ladi. Shanxay hamkorlik tashkiloti o‘zida yaqin qo‘shnichilik orqali hamkorlikda rivojlanishni maqsad qilgan tashkilotlardan biridir. 2021-2022 yillar istiqbolini rejalashtirish maqsadida o‘tkaziladigan SHHTning yig‘ilishi doirasida Prezident Shavkat Mirziyoyev O‘zbekistonning SHHT dagi raisligidagi ustuvor vazifalarini bayon qildi. Ular: ➢ SHHTning nufuzi va salohiyatini yanada oshirish; ➢ SHHTning Transport bog‘liqligi strategiyasini qabul qilish; ➢ SHHTning makonida infratuzilmani rivojlantirish dasturini ishlab chiqish; ➢ SHHTning xalqaro axborot xavfsizligi bo‘yicha ekspertlar forumini ta’sis qilish; ➢ SHHTning Ezgu niyat elchisini institutini joriy qilish; Xulosa Xulosa qilib aytganda, Markaziy Osiyo davlatlari o’zaro mintaqaviy hamkorlik va integratsiyani amalga oshirishning o’ziga xos yo’lidan bordilar. Bu o’ziga xoslik mustaqillikdan keyinoq Markaziy Osiyo davlatlari koordinatsiya yo’lini to’liq bosib o’tmasdan subordinatsiya holatiga o’tib ketishida namoyon bo’ldi. Oqibatda yana bir necha omillar bilan bog’liq holda o’zaro integratsiya jarayonlari to’xtab qoldi. Bugungi kunda O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning tashqi siyosatdagi tashabbuslari, ayniqsa, O’zbekiston tashqi siyosatining ustuvor yo’nalishi sifatida qayd etishi natijasida Markaziy Osiyo davlatlari hamkorligida yangi bosqich boshlandi. Bu bosqich har qanday subordinatsiyadan holi bo’lgan, faqatgina o’zaro hamkorlik va koordinatsiyaga asoslanuvchi jarayonlarni qamrab olmoqda. Shu o’rinda bir biriga turtki bo’lgan yirik anjumanlarning o’tkazilganligi yanada dolzarb ahamiyatga ega. Masalan, mamlakatimiz tashabbus bilan 2017-yil 11-avgust kuni Toshkentda bo’lib o’tgan “Markaziy Osiyo — O’zbekiston tashqi siyosatining asosiy ustuvor yo’nalishi” mavzuidagi xalqaro konferensiya 2017-yilning 10-11-noyabr kunlari Samarqand shahrida “Markaziy Osiyo: yagona tarix va umumiy kelajak, barqaror rivojlanish va taraqqiyot yo’lidagi hamkorlik” mavzuidagi xalqaro konferensiya o’tkazilishiga bu esa, o’z navbatida, 2018-yilning 15-mart kuni Ostona Markaziy Osiyo davlatlari rahbarlarining birinchi maslahat uchrashuvining tashkillanishiga sabab bo’ldi. Keyingi bosqichda bunday uchrashuvlarning har yili o’tkazilib turilishi hamda mintaqadagi muammolarni hal etish orqali ishonchli mintaqaviy hamkorlikning mustahkamlanib borishiga sabab bo’lmoqda. Xulosa shuki, hozirda O zbekiston yangi tarmoqlarda iqtisodiy ʻ rivojlanishlarga erishish va yangi qo shnichilik aloqalarini o rnatish yo lida shaxdam qadamlar ʻ ʻ ʻ tashlamoqda. Deyarli barcha ko rsatkichlar bo yicha 5 yil ichida ijobiy ʻ ʻ o zgarishlar qayd etildi. Oxirgi yillarda sodir bo layotgan iqtisodiy va siyosiy ʻ ʻ o zgarishlar O zbekistonning xalqaro maydonlaridagi o rnini yuksaltirmoqda. ʻ ʻ ʻ mintaqaviy hamkorligining rivojlanib borishiga asos bo’ldi, deyish mumkin. Markaziy Osiyo davlatlari hamkorligidagi keyingi muhim qadam 2018 yilning 15-martida Qozog’iston poytaxti Ostona shahrida bo’lib o’tgan Markaziy Osiyo davlatlari rahbarlarining birinchi maslahat uchrashuvi bo’ldi, deyish mumkin. Prezidentimiz Sh.Mirziyoyevning Samarqanddagi tashabbusiga ko’ra joriy etilgan bunday uchrashuv N.Nazarboyevning taklifiga ko’ra Qozog’istonda bo’lib o’tdi. Ta’kidlash joizki, bu uchrashuvda quyidagi asosiy vazifalarni hal etish Markaziy Osiyo hamkorligining ustuvor yo’nalishlari sifatida mamlakatimiz tomonidan taklif etildi: Birinchidan, Markaziy Osiyoda xavfsizlik va barqarorlikni ta’minlash sohasida samarali mintaqaviy hamkorlikni kengaytirish uchun yangi zaxira va amaliy mexanizmlarni izlash; Ikkinchidan, savdo-iqtisodiy, innovatsiya, investitsiya, transport- kommunikatsiya, bank-moliya, suv-energetika va madaniy-gumanitar sohalardagi sheriklik bo’yicha aniq dasturlar — “yo’l xaritalari”ni ishlab chiqish; Uchinchidan, eng dolzarb xalqaro va mintaqaviy masalalar bo’yicha keng fikr almashish, ular bo’yicha umumiy pozitsiyani kelishib olish hamda uni keyin BMT, MDH, SHHT va boshqa xalqaro tashkilotlar doirasida ilgari surish [8]. 2.2.Shanxay hamkorlik tashkilotining markaziy osiyo davlatlari hamkorligi va istiqboldagi rejalari haqida Rivojlanayotgan dunyoda tashqi aloqa va yaqin qo‘shnichilik munosabatlari o‘rnatilishi katta ahamiyatga ega. Qo‘shni davlatlar bilan tajriba almashinish yaqin qo‘shnichilik aloqalari, diplomatik, iqtisodiy tomonlama aloqada o‘rnatilishi davlatlarning rivojlanishiga turtki bo‘ladi. Shu kabi qo‘shnichilik aloqalarini o‘zida jo qilgan tashkilotlardan biri sifatida Shanxay hamkorlik tashkilotini keltirsak bo‘ladi. Shanxay hamkorlik tashkiloti (SHHT) – mintaqaviy xavfsizlik va iqtisodiy hamkorlik tashkiloti bo‘lib, Xitoyning Shanxay, Rossiya, Tojikiston va Mamlakatimizni ahil qo shnichilik siyosati ham o z o rnida amalga oshiribʻ ʻ ʻ borilmoqda. Hususan, davlat chegarasining demilitatsiya va demarkatsiya masalalarini hal etish borasida qo shni Qirg iziston, Qozog iston, Tojikiston ʻ ʻ ʻ Respublikasiga qilgan davlat tashriflari muhim ahamiyat kasb etdi. Shuningdek ushbu davlatlar bilan savdo-iqtisodiy aloqalarni yo lga qo yish bo yicha yuzga ʻ ʻ ʻ yaqin shartnomalar imzolandi. Bu esa, davlatimiz va xalqimizni bir jipsligidan, aniq bir maqsad yo lida faoliyat olib borayotganligidan, mamlakatimizning o ziga ʻ ʻ xos tinchlik siyosatini jahonga namuna qilib ko rsatayotganligidan, xalqaro ʻ hamjamiyatni strategik hamkorlikni davom ettirishga chorlayotganidan dalolat berib kelmoqda. Markaziy Osiyo davlatlari rahbarlarining muntazam uchrashuvlari o’tkazib kelinmoqda. Turkmanistonda bo’lib o’tgan maslahat kengashida hamkorlikning yangi va istiqbolli yo’nalishlari belgilab olindi. So’nggi kunlarda Afg’onistonda yuz berayotgan voqealarda O zbekiston o zining an’anviy tinchlikparvar siyosati ʻ ʻ bilan munosabatda bo lib kelmoqda. O zbekiston Afg’oniston bilan aloqalarda ʻ ʻ do’stlik va yaxshi qo’shnichilik munosabatlarini qo’llab-quvvatlash hamda ichki ishlarga aralashmaslik siyosatiga sodiq qolmoqda. Xullas, o z mustaqilligini qo lga kiritganidan so ng O zbekiston jahon ʻ ʻ ʻ ʻ hamjamiyatining teng huquqli a’zosiga aylandi hamda davlat va jamiyat qurilishi, iqtisod, siyosat doirasida tub islohotlarni amalga oshirishga kirishdi va amalga oshirib kelmoqda. Ushbu isloxotlardan ko zda tutilgan maqsad esa ochiq tashqi ʻ siyosatga hamda aniq ijtimoiy yo naltirilgan kuchli huquqiy davlat va adolatli ʻ jamiyati qurishga qaratilgan. II.Bob.Markaziy Osiyo respublikalari o’rtasida qardoshlarcha hamkorlik aloqalari 2.1.Markaziy osiyo davlatlari tashqi siyosatida mintaqaviy hamkorlik O’zbekiston, Qozog’iston va Qirg‘iziston Respublikalari o’rtasida 1994-yil aprel oyida yagona iqtisodiy hudud ni barpo etish to’g’risidagi shartnomaning mintaqasidagi mamlakatlar bilan barcha sohalarda o zaro do stlik, yaxshiʻ ʻ qo shnichilik va strategik sheriklik ruhidagi munosabatlarni sifat va mazmun ʻ jihatidan yangi bosqichga olib chiqish borasida 2020 yil davomida tashqi siyosiy va iqtisodiy faoliyat bo yicha davlat idoralari tomonidan 23 ta oliy darajada va 12 ʻ ta yuqori darajada tashrif va turli tadbirlar amalga oshirildi. Bu jarayonda “xalq diplomatiyasi” amalda juda faol bo lgani kuzatildi. Xususan, xalq vakillari – ʻ olimlar va rassomlar, madaniyat va din arboblari, ishbilarmonlar va yoshlar, turizm va sport tashkilotlari, jamoat birlashmalari va nodavlat tashkilotlar ishtirokida 90 dan ortiq turli uchrashuvlar, anjumanlar, videokonfrensiyalar va boshqa shu kabi tadbirlar o tkazildi. ʻ Global pandemiya xavfiga qaramay, Markaziy Osiyo davlatlari rahbarlarining doimiy muloqoti ta minlandi va mamlakatlar o rtasida faol hamkorlik aloqalari ʼ ʻ davom ettirildi. Mintaqa davlatlari koronavirus infeksiyasi tarqalishining dastlabki kunlaridanoq bir-birlariga ijtimoiy yordam ko rsatishni boshladilar. O zbekiston ʻ ʻ Qozog iston, Qirg iziston va Tojikistonga bir necha bor gumanitar yordam ʻ ʻ yubordi. Bunga javoban Qirg iziston va Tojikiston singari qo shnilarimiz Sardoba ʻ ʻ suv omborini tiklash uchun insonparvarlik yordamini ko rsatdilar. Shuningdek, ʻ 2020 yilning dekabr oyida O zbekiston ko magi bilan Qirg izistonda zarur tibbiy ʻ ʻ ʻ jihozlar va mebellar bilan to liq jihozlangan 200 o rinli yuqumli kasalliklar ʻ ʻ shifoxonasi foydalanishga topshirildi. Bundan tashqari, pandemiya davrida koronavirusga qarshi kurashda tibbiyot sohasida axborot va tajriba almashinuvi, o zaro gumanitar yordam ko rsatish, ʻ ʻ chegaralarda yuklarning uzluksiz harakatlanishini yo lga qo yishga erishildi. Bu ʻ ʻ esa mintaqada dunyoning boshqa davlatlariga nisbatan koronavirus bilan kasallanish va uning natijasidagi o lim sonining kamligini ta minlash imkonini ʻ ʼ berdi. Qolaversa, joriy yil yanvar oyida O zbekiston va Qozog iston hukumatlari ʻ ʻ AQSH bilan hamkorlikda mintaqada iqtisodiy aloqalarni kengaytirishga xizmat qiladigan loyihalarni qo llab-quvvatlash uchun besh yil ichida kamida 1 mlrd. ʻ dollarga teng mablag larini jalb etish maqsadida “Markaziy Osiyo investitsiyaviy ʻ qilishga qodir bo lgan kuchli davlat sifatida o zini namoyon etdi.ʻ ʻ Bugungi kunda O zbekiston Osiyo va Yevropa qit'alari o rtasida ʻ ʻ munosabatlarni muvofiqlashtiruvchi, siyosiy iqlimni mo tadillashtiruvchi G arbu ʻ ʻ Sharq o rtasidagi azaliy raqobatni aql-idrok, donolik, tafakkurga asoslangan ʻ munozaralar va muzokaralar orqali uyg unlashtirishga da'vat etgan shu ʻ mintaqadagi davlat bo lib maydonga chiqdi. Prezidentimiz tomonidan ʻ jahon siyosatshunosligida “Markaziy Osiyo ruhi” degan ibora paydo bo’lganligi, xalqaro maydonda mintaqa nomidan yangi tashabbuslar ilgari surila boshlanganligi haqidagi ma’lumot bejiz aytib o tilmadi. Darhaqiqat, bugun Yangi ʻ O zbekiston Pokiston, Hindiston, Eron, Afg oniston, Tojikiston, Qirg iziston va ʻ ʻ ʻ Qozog iston muammolari bilan birga Xitoy, Rossiya va umuman Yevropa ʻ mamlakatlari munosabatlarini ma'lum bir o zanga solishga da'vat qilayotgan, uni ʻ o zining amaliy faoliyati bilan yaxshilik sari burishga katta ta'sir ko rsatayotgan ʻ ʻ davlatdir. O zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida davlatimiz tashqi siyosatining ʻ asosiy qoidalari qonun bilan mustahkamlab qo yildi. «O zbekiston Respublikasi ʻ ʻ xalqaro munosabatlarning to la huquqli subyektidir. Uning tashqi siyosati ʻ davlatlarning suveren tinchligi, kuch ishlatmaslik yoki kuch bilan tahdid qilmaslik, chegaralarning daxlsizligi, nizolarni tinch yo l bilan hal etish, boshqa davlatlarning ʻ ichki ishlariga aralashmaslik qoidalariga va xalqaro huquqning umume'tirof etilgan boshqa qoidalari va me'yorlariga asoslanadi. Respublika davlatning, xalqning oliy manfaatlari, farovonligi va xavfsizligini ta'minlash maqsadida ittifoqlar tuzishi, hamdo stliklarga va boshqa ʻ davlatlararo tuzilmalarga kirishi va ulardan ajralib chiqishi mumkin», - deyiladi O zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 17-moddasida. ʻ O zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev tomonidan 2017- ʻ yil 7-fevralda tasdiqlangan “O zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish ʻ bo’yicha Harakatlar strategiyasi to’g’risida”gi Farmonning beshinchi ustuvor yo nalishi “Xavfsizlik, millatlararo totuvlik va diniy bag’rikenglikni ta’minlash, ʻ chuqur o’ylangan, o’zaro manfaatli va amaliy ruhdagi tashqi siyosat yuritish”ga ➢ SHHT ning sanoat kooperatsiyasi dastirini qabul qilish va bu borada hamkorlikni nazarda tutuvchi markazlarni tuzish, kambag‘allikni kamaytirish va oziq-ovqat xavfsizligi sohalaridagi hamkorlikni kuchaytirish, turizm sohasida hukumatlararo bitimni ishlab chiqish yuqumli kasalliklarga qarshi kurashishni nazarda tutuvchi ,,Yo‘l xaritasi’’ni qabul qilish ko‘zda tutilgan. SHHTning boshqa Sobiq SSSR hududi joylashgan regional tashkilotlardan farqini ushbu tashkilotga MDH davlatlaridan tashqari unga Xitoy, Hindiston va Pokiston ham qo’shilgan. Eron islom respublikasi to‘laqonli a’zoligi orqali ko‘rishimiz mumkin. Unga a’zo davlatlarni sanab o‘tadigan bo‘lsak: A’zo davlatlar: Rossiya, Tojikiston, O‘zbekiston, Qirg‘iziston, Qozog‘iston, Pokiston va Hindiston. Kuzatuvchi davlatlar: Mo‘g‘iliston, Eron, Afg‘oniston, Belorussiya. Muzokaralar bo‘yicha sherik davlatlar: Armaniya, Kambodja, Ozarbayjon, Nepal, Shri- Lanka, Turkiya. Davlat boshliqlari sammitlariga taklifnoma olganlar: MDX, ASEAN, BMT, EvrAzES, AQSH, Turkmaniston. Kuzatuvchi davlatlar sifatida ishtirok etishga xoxish bildirgan davlatlar: Bangladesh, Suriya, Misr, Isroil, Maldiv orollari, Ukraina, Iroq, Vetnam, Baxrayn, Qatar davlatlaridir. SHHTning yurtimiz hayotidagi o‘rni juda katta. Buni 2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha harakatlar strategiyasining asosiy qoidalari Shanxay tuzilmasining maqsad hamda vazifalariga ko‘p jihatdan hamohangligida. Ularni hayotga bosqichma-bosqich tatbiq qilish yaqin qo‘shnilar bilan munosabatlarni uyg‘unlashtirish Markaziy Osiyoda, umuman butun SHHT hududida tinchilik va barqarorlikni O’zbekiston rahbarlari “Markaziy Osiyo hamkorligi tashkiloti”ni tashkil qilish to’g’risidagi shartnomani imzoladilar. Bu uchrashuv chog’ida tashkilot faoliyatini kuchaytirish maqsadida O’zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti I.A.Karimov tomonidan bu tashkilot doirasida qabul qilingan hujjatlarni qayta ko’rib chiqish va ayni paytda harakatda bo’lmagan hujjatlarni bekor qilish taklifi ilgari surildi. Bu davrga kelib tashkilot doirasida 243 ta hujjat imzolangan edi. Shunday qilib MOHT keng ko’lamdagi masalalarni ko’rib chiqish imkoniyatiga ega bo’lgan mintaqaviy integratsion tashkilotga aylandi. Buning isboti sifatida 2002-yilning 5-6-oktabr kunlarida Dushanbeda bo’lib o’tgan MOHTga a’zo mamlakatlar rahbarlarining uchrashuvini keltirishimiz mumkin. Uchrashuv chog’ida mintaqaviy integratsiya masalalaridan tashqari, Afg’oniston bilan bog’liq muammolar ham ko’rib chiqildi. Bu uchrashuv davomida Orol bo’yidagi ekologik holat chuqur o’rganib chiqildi hamda “Orolni qutqarish xalqaro fondi” faoliyati tahlil qilindi [4]. 2005-yil 6-7-oktabr kunlari Sankt-Peterburg shahrida bo‘lib o’tgan Markaziy Osiyo tashkiloti Davlat Yevroosiyo iqtisodiy hamjamiyati rahbarlarining kengashida o’tgan davrda qilingan ishlar sarhisob qilindi. Kengashda Markaziy Osiyo umumiy bozorini barpo etish konsepsiyasi tasdiqlandi. MOHning bu galgi sammiti Yevroosiyoda integratsiyalashuv jarayonidagi burilish nuqtasi bo’ldi. O’zbekiston rahbarining tashabbusi bilan MOH va Yevroosiyo iqtisodiy hamjamiyati negizida yangi YOIHni shakllantirishga qaror qilindi. Negaki, bu ikki tashkilotning maqsad va vazifalari deyarli farq qilmas edi. Ikki tashkilotning qo’shilishi natijasida yirik jo’g’rofiy makonda yanada faol yangi integratsiya uchun keng yo’l ochildi. YOIH Rossiya, Belorus, Qozog’iston, Qirg’iziston va Tojikiston o’rtasida 1995-yilda tuzilgan Bojxona ittifoqi negizida tashkil topgan edi. YOIHning 2006-yil 24-25-yanvar kunlari Sankt-Peterburg shahrida bo’lib o‘tgan sammitida O’zbekiston unga a’zo bo’lib kirdi. Mazkur sammitda O‘zbekistonning YOIHni ta’sis etish to’g’risidagi shartnomaga qo’shilishi to’g’risidagi protokol, “YOIHni ta’sis etish to’g’risidagi shartnomaga o’zgartirish va qo’shimchalar kiritish to’g’risida”gi qarorlar imzolandi. YOIH tashkiloti unga huquqning inson huquqlariga oid umum e tirof etilgan prinsip va normalariniʼ qat iy himoya qilishini va uni faol ilgari surishini yana bir bor namoyon etdi. ʼ Bugunga kelib O zbekiston BMTning to laqonli a zosi, shuningdek, 2015-yil ʻ ʻ ʼ sentabrda BMTga a zo barcha 193 ta davlat tomonidan qabul qilingan 2030- ʼ yilgacha bo lgan davrda barqaror taraqqiyot sohasidagi kun tartibini imzolagan ʻ tomon sifatida xavfsiz va sog lom sayyorada barcha odamlar uchun tenglik, ʻ taraqqiyot, qadr-qimmat va adolat hukm suradigan tinchlikka intilish bo yicha ʻ global majburiyatni o z zimmasiga olgan. So nggi yillarda O zbekiston ichki ʻ ʻ ʻ siyosatida kuzatilayotgan keng qamrovli islohotlar, ochiqlik va yangilanishlar, mamlakatning tashqi siyosatida ham yaqqol namoyon bo lmoqda. O zbekiston ʻ ʻ xalqaro munosabatlarning teng huquqli subyekti sifatida, mintaqa va global darajada faol tashqi siyosatni yo lga qo yib, xorijiy hamkorlar bilan o zaro ʻ ʻ ʻ manfaatli munosabatlarni rivojlantirmoqda. Bunday izchil, aniq va konstruktiv tashqi siyosatni xalqaro ekspertlar va kuzatuvchilar ham e tirof etmoqda. Jahon ʼ bo ylab tarqalgan koronavirus infeksiyasi va global darajadagi inqirozli xavf- ʻ xatarlar davrida ham O zbekiston mamlakatda ijtimoiy-iqtisodiy barqarorlikni ʻ ta minlab, mintaqa davlatlari va jahon hamjamiyati bilan hamkorlik aloqalarini ʼ davom ettirishga alohida e tibor qaratdi. ʼ 1.2.O zbekiston va Markaziy Osiyo davlatlarining strategik hamkorliklari. ʻ Ma lumki, O zbekiston tashqi siyosiy faoliyatining asosiy vazifalaridan biri – o z ʼ ʻ ʻ hududi atrofida tinchlik, barqarorlik va xavfsizlik muhitini shakllantirish hisoblanadi. Shu nuqtai nazardan, Prezident Shavkat Mirziyoyev qo shnilarimiz – ʻ Markaziy Osiyo davlatlari bilan do stona, yaqin qo shnichilik va o zaro manfaatli ʻ ʻ ʻ aloqalarni rivojlantirish va mustahkamlashni asosiy ustuvor tashqi siyosiy yo nalish sifatida belgilab berdi. ʻ 2020 yil – “Ilm, ma rifat va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yili” davlat dasturi ʼ doirasida O zbekiston ochiq va pragmatik tashqi siyosiy faoliyatini, jumladan, ʻ Markaziy Osiyo yo nalishida ham izchil davom ettirdi. Xususan, Markaziy Osiyo ʻ almashish, chegara va bojxona qo‘mitalarining maxsus xizmatlarining hamkorligini muvofiqlashtirish shu orqali terrorchilikning oldini olish vazifasi yuklangan. Shu maqsadda tuzilma tarkibida kengash va ijro qo‘mita faoliyati yo‘lga qo‘yilgan. Kengashga 6 davlat maxsus xizmatlari rahbarlarining vakillari kiritilgan ijro qo‘mitada esa o‘zaro tasdiqlangan lavozim o‘rinlariga muvofiq SHHT ga a’zo davlatlardan vakillar ishlaydi. SHHT mintaqaviy aksilterror tuzilmasining ma’lumotlariga ko‘ra, so‘nggi 2013-2017-yillarda vakolatli organlar tomonidan 600 dan ortiq terrorchilik xarakatlaridagi jinoyatlar tayyorlanish jarayonida fosh etilgan bo‘lib, 500 dan ziyod tayyorgarlik bazalari yo‘q qilingan xalqaro terrorchilik tashkilotlariga a’zo bo‘lagan 2 ming nafardan ko‘proq shaxslar qo‘lga olingan, mingdan ortiq qo‘lbola portlovchi uskunalar, 10 mingdan ziyod o‘q-dori musodara etilgan. Yangi a’zolarning tashkilotga qabul qilinishi uning iqtisodiy salohiyatini ham oshirib yubordi. Mutaxassislarning hisob-kitoblariga ko‘ra, hozirgi paytda SHHT davlatlarining dunyo YAIM dagi ulushi 30 foizni tashkil etadi. SHHT a’zo mamlakatlarni ham ikki tomonlama ham ko‘p tomonlama asosda o‘zaro birgalikda harakatlanishga rag‘batlantiradi. Masalan, O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning XXR ga 2017 yil may oyidagi birinchi davlat tashrifi doirasida 100 dan ortiq, jami 23 milliard AQSH dollarilik hujjatlar imzolandi. Ikki davlat yetakchilarining samarali muzokaralari savdo, investitsiyalar va texnologiyalar, transport kommunikatsiyalari, gidroenergetika, gumanitar sohalardagi o‘zaro aloqalarni yanada yuksaltirish bo‘yicha yangi strategik imkoniyatlar eshigini ochib berdi. SHHT ulkan salohiyatga ega. Tashkilotning jahon maydonidagi ta’siri hamda obro‘sini oshirish uchun bu kuchni ishga solish lozim. Shu ma’noda ,, Bir makon, bir yo‘l ’’ tashabbusini amalga oshirishda ,, Shanxay sakkizligi ’’ning bahamjihat intilishlari muvaffaqiyatga erishish imkoniyatlarini ancha kengaytiradi. Bunda hamkorlikning eng muhim, istiqbolli yo‘nalishlari juda ko‘pdir. SHHT ga a’zo davlatlar rahbarlari kengashining 2004-yil 17-iyunda Toshkentda bo‘lgan majlisida tashkilotning shakllanish davri yuklanganligi qayd etildi. Majlis yakunlari bo‘yicha Toshkent dekloratsiyasi, SHHT ning vakolatlari Foydalanilgan adabiyotlar Asosiy adabiyotlar 1. Mirziyoyev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz. – Toshkent : «O‘zbekiston» NMIU, 2017. – 488 bet 2. Mirziyoyev Sh.M. Erkin va farovon, demokratik o‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. Toshkent — «O‘zbekiston» 2016. — 59 bet 3. Mirziyoyev Sh.M. Yangi O zbekistonda erkin va farovon yashaylik! T: Tasvir ʻ nashriyot uyi, 2021. – 53 bet 4. Ismailova N.S., Shagazatov U.U. Jahon iqtisodi ѐ V ti va xalqaro iqtisodiy munosabatlar. Darslik. –T.: IQTISODIYOT, 2019. -244 b. 5. International Economics: Theory and Policy by Paul R. Krugman and Maurice Obstfeld. 2003 y. – 783 p. Qo’shimcha adabiyotlar 1. Madaminova, D. I., & Fayzullaev, S. A. (2021). The important aspects of uzbekistan's initiatives in central Asia. Asian Journal of Multidimensional Research (AJMR) , 10 (3), 324-328. 2. Sayfullaev, D. (2016). Parliamentary Diplomacy In Making Of Foreign Policy. The Advance Science Journal of International Relations , 1 (1), 52-54. 3. Madaminova, D. I. (2021). Uzbekistan as a leading initiator in central Asia. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal , 11 (3), 1045- 1049. 4. Sayfullaev, D. B. (2020). CONCEPTUAL BASIS OF THE MODERN WEST AND EAST DIPLOMACY STUDY. Journal of Legal, Ethical and Regulatory Issues , 23 (2), 1-10. 5. САЙФУЛЛАЕВ , Д . Б . (2017). ДИПЛОМАТИЧЕСКИЕ И ЭКОНОМИЧЕСКИЕ ОТНОШЕНИЯ ИНДИИ И УЗБЕКИСТАНА В ИСТОРИЧЕСКОЙ ПЕРСПЕКТИВЕ. Восток. Афро-Азиатски ѐ общ ѐства: история и совр ѐмѐнность , (1), 142-148. Markaziy Osiyo respublikalari o’rtasida qardoshlarcha hamkorlik aloqalari Mundarija: Kirish ............................................................................................................................................................ 2 I.Bob. Yangi Oʻzbekistonning tinchlikparvar tashqi siyosati ......................................................................... 3 1.1.Yangi oʻzbekiston – yangi qoʻshnichilik .................................................................................................. 3 1.2.Oʻzbekiston va Markaziy Osiyo davlatlarining strategik hamkorliklari. .................................................. 6 1.3. Yangi Oʻzbekistonning tinchlikparvar tashqi siyosati .......................................................................... 14 II.Bob.Markaziy Osiyo respublikalari o’rtasida qardoshlarcha hamkorlik aloqalari ................................... 19 2.1.Markaziy osiyo davlatlari tashqi siyosatida mintaqaviy hamkorlik ...................................................... 19 2.2.Shanxay hamkorlik tashkilotining markaziy osiyo davlatlari hamkorligi va istiqboldagi rejalari haqida ................................................................................................................................................................... 24 Xulosa ........................................................................................................................................................ 30 Foydalanilgan adabiyotlar .......................................................................................................................... 32 tayangan holda jahon hamjamiyati safiga o z o rni va maqomiga ega bo libʻ ʻ ʻ kelmoqda. O zbekiston Respublikasi mustaqil davlat sifatida dunyo mamlakatlari ʻ orasida o zining mustahkam o rnini egalladi va tashqi siyosatning xalqaro huquq ʻ ʻ me`yorlariga asoslangan va jahon hamjamiyatiga asta-sekin integratsiyalashuv strategiyasiga mos keladigan huquqiy tizimini yarata boshladi. Tariximizning ana shu o tgan davrini aniqrog i 30 yillik mustaqil taraqqiyotimiz sarhisob qilinar ʻ ʻ ekan, tashqi siyosat va diplomatik xizmatni shakllantirish borasida amalga oshirilgan keng ko lamli ishlarni ham alohida qayd qilish lozim. ʻ O zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev tomonidan ʻ Mustaqillikning 30 yilligiga bag ishlangan tantanali marosimdagi ma’ruzada ʻ o’tgan qisqa davrda Vatanimizning mintaqa va jahon miqyosidagi siyosiy o’rni va nufuzi keskin oshganligi, dunyoda O’zbekistonga nisbatan ishonch ruhi va hamkorlikka intilish tamoyillari kuchayganligi, mintaqamizdagi davlatlar bilan do’stlik va yaxshi qo’shnichilik munosabatlari yo’lga qo’yilganligi, chegaralar ochilgani, odamlar qavmu qarindoshlari bilan aloqalarini tiklab, bir mamlakatdan ikkinchi davlatga emin-erkin borib kela boshlangligi alohida ta’kidlab o tildi. ʻ Darhaqiqat, mamlakatimizning qulay geosiyosiy o rni, uning birinchi ʻ navbatda o z milliy manfaatlarini inobatga olgan holda olib borayotgan, har ʻ tomonlama chuqur o ylangan, mustaqil va izchil tashqi siyosati davlatimizning ʻ jahon hamjamiyati tomonidan e’tirof etilishi, xalqaro maydonda obro -e’tiborining ʻ ortib borishini ta'minladi. O zbekiston Birlashgan Millatlar Tashkiloti, Islom Konferensiyasi tashkiloti, ʻ Yevropada xavfsizlik va hamkorlik tashkiloti, Yevroosiyo iqtisodiy hamjamiyati, Shanxay hamkorlik tashkiloti, Mustaqil Davlatlar Hamdo stligi, Turkiy tilli ʻ davlatlar hamkorlik kengashi kabi nufuzli xalqaro tashkilotlar va qator ixtisoslashgan xalqaro tuzilmalar ishida faol ishtirok etib, mintaqaviy xavfsizlikni ta'minlash, Markaziy Osiyoda ekstremizm, terrorizmga qarshi kurash yadro qurolidan holi hudud barpo etish, narkotik moddalarning noqonuniy aylanishi bilan bog liq, shuningdek, xalqaro hamjamiyat oldida turgan boshqa dolzarb ʻ I.Bob. Yangi O zbekistonning tinchlikparvar tashqi siyosatiʻ 1.1.Yangi o zbekiston – yangi qo shnichilik ʻ ʻ O zbek xalqi o zining boy va rang — barang madaniyatiga ega. Bu ko pgina ʻ ʻ ʻ qadimiy xalqlar madaniyati uyg unligi samarasidir. Markaziy Osiyo xalqlarining ʻ urf — odat va an analari ko p yillar davomida, zardushtiylar, baqtriyaliklar va ʼ ʻ so g dlar ma naviy merosi, boshqa tarafdan ko chmanchi qabilalar, keyinroq esa ʻ ʻ ʼ ʻ Qur oni Karimda ko zda tutilgan islom an analari asosida shakllandi. ʼ ʻ ʼ O zbekistonning hozirda ham qo shnilari – Qozog iston, Qirg iziston, Tojikiston, ʻ ʻ ʻ ʻ Turkmanistonda ham bu an analar saqlanib qolingan. Xuddi slavyan xalqlaridek ʼ Markaziy Osiyo xalqlari tarixan birga rivojlanishgan. Qadrdon davlatlardagi turli xil bayramlar, ayniqsa Navro z bayrami keng nishonlanadi. Markaziy Osiyoda eng ʻ keng tarqalgan din Islom dini bo lganligi uchun ham diniy bayramlar o zgacha bir ʻ ʻ ruhda nishonlanadi. Avvaldan Markaziy Osiyo xalqlari qozoq, o zbek, turkman, ʻ tojik va qirg izlarga ajratilinmagan. Bu mustamlakachilar tomonidan amalga ʻ oshirilgan. Avval barcha turkiy xalqlar Turkistonda bir an ana, bir din, bir ʼ ma naviyatga asoslanishgan. Avvaliga Chor Rossiyasi, so ngra Sovet Ittifoqi kabi ʼ ʻ mustamlakachilarning siyosati tufayli bu birlik deyarli yo q bo ldi, Turkistonda ʻ ʻ “Bo lib tashla va hukmronlik qil” shiori ostida ish ko rildi. Hozirgi paytda eng ʻ ʻ muhim vazifamiz esa oradagi tushunmovchilik va masofalarni yo qotib, ʻ qo shnilarimizga yangi O zbekistonning yangi qo shnichiligini ko rsatishdir. ʻ ʻ ʻ ʻ Mazkur maqolani tahlil qilish jarayonida ilmiy bilishning mantiqiylik, tarixiylik, izchillik va obyektivlik usullaridan keng foydalanildi. Shuningdek, ma lumotlarni ʼ tahlil qilishda va kerakli takliflar berishda iqtisodiy analiz metodlariga alohida urg u berildi. O zbekiston, O zbekistonning xalqaro maydonlaridagi o rni, ʻ ʻ ʻ ʻ O zbekiston-Markaziy Osiyo mavzularida prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev ʻ asarlaridan, shuningdek prezidentimiz keltirgan iqtiboslar to plamidan ʻ foydalanildi. Maqolada prezidentimizning 2020-yil so nggida keltirilgan iqtiboslari ʻ potensialga egadir. UzAvtoSanoat avtomobillari ham asosan Qozog istongaʻ eksport qilinadi. Afg oniston esa hozirda O zbekiston uchun riskka ega yuqori ʻ ʻ foydali hamkor hisoblanadi. Hozirda Afg onistondagi vaziyat qaltis bo lsa-da, ʻ ʻ keyinchalik muammo hal etilgach O zbekiston o z tovarlari uchun yana bir ʻ ʻ davlatga va eng asosiysi okeanga chiqish imkoniyatlarini oshiradi. Afg onistondan ʻ o tgacha biz Pokistondagi Karachi porti orqali dunyo suv logistikasiga ʻ qo shilamiz. O zbekiston noqulay geografik joylashuviga qaramay okeanga ʻ ʻ chiqishni uddalasa eksportdan keladigan foyda bir necha barobar oshishiga shubham yo q. Okean logistikasi foydalari: ʻ  Bir birlik yuk uchun arzon narx;  bir reysda katta hajmdagi yukni yetkazish imkoniyati;  juda og ir konstruksiyalarni yetkazish imkoniyati (6 tonnadan 600 ʻ ming tonnagacha);  yuqori xavfsizlik darajasi;  universallik (deyarli istalgan turdagi yukni tashish imkoniyati). Bu nafaqat O zbekistonga okean logistikasi balki Pokiston va ʻ Afg onistondagi ʻ davlatlar bilan savdo aloqalari yanada yaxshilanishi, dinimiz birligi tufayli o zaro ʻ do stlik aloqalari o rnatishimiz mumkin. To g ri hozirda Afg onistondagi vaziyat ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ beqaror, ammo ikki davlatlar o rtasida o zaro manfaatli munosabatlar qurishga ʻ ʻ intilish, O zbekiston Respublikasi Tashqi ishlar vaziri Abdulaziz Komilov ancha ʻ tajribali diplomat ekanligi va Afg onistonning va dalari bu logistika loyihasining ʻ ʼ amalga oshish imkoniyatini ancha oshiradi. Lekin agar biz o ylagan yo l amalga ʻ ʻ oshmasa bizda yana Turkmaniston va Eron orqali ham okeanga chiqishimiz mumkin. Bu Pokistondagi portdek manfaatli bo lmas, ammo Turkmaniston bilan ʻ yaxshi aloqalar okean logistikasi faoliyatiga yordam berishi mumkin. Yangi tashqi savdo nazariyasi. Yana bir iqtisodiy maslahat – iqtisodiyot bo yicha Nobel mukofotiga sazovor bo lgan Pol Krugmanning “yangi tashqi ʻ ʻ savdo” nazariyasiga ko ra tashqi savdo aloqalarini olib borishdir. Nazariyaga ʻ imzolanishi mintaqada o’zaro hamkorlik va integratsion jarayonlarni rivojlantirish borasida qo’yilgan dastlabki jiddiy qadamlar edi. Bu shartnomani imzolashdan asosiy maqsad tovarlar, xizmatlar, kapital va ishchi kuchining mintaqa bo’ylab erkin harakatini ta’minlash, kelishilgan soliq, budjet, narx, bojxona va valyuta siyosatini yuritishdan iborat edi [2]. Shu yilning o’zida ushbu “uchlik” davlatlari Markaziy Osiyo iqtisodiy hamdo’stligi tashkilotiga asos soldilar. Bu tashkilot doirasidagi masalalarni hal etish uchun Davlatlararo Kengash, Bosh vazirlar, tashqi ishlar vazirlari, mudofaa vazirlari kengashi, tashkilotning ishchi organi – Ijroiya qo’mita kabi institutsional tuzilmalar tashkil etildi. Bundan tashqari a’zo davlatlarning ulushlari hisobiga Markaziy Osiyo banki tashkil etildi [3]. Qozog’iston, O’zbekiston va Qirg‘iziston Respublikalari 1998-yil 17-martda Sirdaryo havzasining suv-energatika resurslaridan foydalanish to’g’risidagi uzoq muddatli shartnomani imzoladilar. Bir yildan so’ng bu shartnomaga Tojikiston ham qo’shildi va 1998-yil 26-martda mazkur respublika ham yagona iqtisodiy hudud to’g’risidagi shartnomaning to’laqonli a’zosiga aylandi. Markaziy Osiyo iqtisodiy hamdo’stligi tashkilotiga a’zo davlatlar boshliqlari 1999-yilning iyun oyida Bishkekda bojxona ittifoqini tuzish to’g’risidagi fikrlarni ilgari surdilar. Bir yildan so’ng esa Dushanbe shahrida “Markaziy Osiyo iqtisodiy hamdo’stligining 2005-yilgacha mo’ljallangan integratsion rivojlanish strategiyasi”ni tasdiqladilar. Ushbu hujjatda iqtisodiy hamkorlikka a’zo davlatlar integratsiyalashuvi jarayoni har bir davlatning hayotiy muhim manfaatlaridan kelib chiqadiga obyektiv jarayon ekanligi alohida ta’kidlandi. Markaziy Osiyo iqtisodiy hamkorlik tashkilotiga a’zo davlatlarning 2001-yil 28-dekabrda Toshkentda bo’lib o’tgan uchrashuvi chog’ida mintaqaviy integratsiya shakllari va mexanizmlarini takomillashtirish, mintaqada tinchlik va barqarorlikni ta’minlash bo’yicha birgalikdagi harakatlarini muvofiqlashtirish maqsadida Markaziy Osiyo iqtisodiy hamdo’stligini “Markaziy Osiyo hamkorligi tashkiloti” ga aylantirish to’g’risida qaror qabul qildilar. Almati shahrida 2002-yil 28-fevralda bo‘lib o‘tgan uchrashuvda Qozog’iston, Qirg’iziston, Tojikiston va o rin olgan. Ko rishimiz mumkinki, shu 5 yil ichida O zbekiston xalqiningʻ ʻ ʻ farovonligi uchun muhim bo lgan ishlarga poydevor qo yildi. “Erkin va farovon, ʻ ʻ demokratik O zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz” asarida ko rish ʻ ʻ mumkinki, kitobda yozilgan ko plab jumlalar reallikka aylanib bo ldi va ʻ ʻ aylanmoqda. O zbekiston munosabatlarida ancha yillar muzliklar paydo bo lgan bo lsa-da ʻ ʻ ʻ Shavkat Mirziyoyev rahbarligi ostida birinchi o rinda ana shu muzlar eritildi. ʻ Markaziy Osiyoda qisqa vaqt ichida « Yaxshi qo shnichilik munosabatlari ʻ tashabbuskori va arxitektori» nomini olgan Shavkat Mirziyoyev dunyoning 15 davlatiga 40 martadan ortiq tashrif buyurdilar va 5 davlat tomonidan turli xil ordenlar bilan taqdirlandilar. [6] Prezidentimizning tashqi siyosatda birinchi amalga oshiradigan ishi aynan Markaziy Osiyo davlatlari bilan yaxshi qo shnichilik munosabatlari o rnatish edi. ʻ ʻ Yaqin-yaqingacha bu davlatlar bilan aloqalar iliq emas edi. Lekin Shavkat Mirziyoyev sharofatlari bilan yillar davomida paydo bo lgan muzliklar 1 yilda erib ʻ ketdi. To g ri hozirda pandemiya, lekin pandemiyadan oldingi 2017-2019 yildagi ʻ ʻ qo shni davlatlar bilan aloqani va undan oldingi paytdagi aloqalarni bir taqqoslab ʻ ko ringchi?! Yangi O zbekistonimiz yangicha dunyoqarash bilan jahonning ʻ ʻ rivojlanayotgan davlatlari orasida o z o rnini topayabdi. ʻ ʻ Shuningdek, 2017-2020 yillar davomida O zbekistonning Markaziy Osiyo ʻ mamlakatlariga nisbatan ochiq, konstruktiv, puxta o ylangan va pragmatik siyosati ʻ natijasida suvdan foydalanish, O zbekiston va qo shni davlatlar o rtasidagi davlat ʻ ʻ ʻ chegaralarini delimitatsiya va demarkatsiya qilish, transport kommunikatsiyalaridan foydalanish, davlat chegaralarini kesib o tish kabi ʻ murakkab va chalkash muammolarga yechim topildi. Agar besh yil oldin o zbek- ʻ qirg iz davlat chegarasini kuniga 200−300 kishi kesib o tgan bo lsa, global ʻ ʻ ʻ pandemiya ta sirida joriy qilingan cheklovlarga qadar bu ko rsatgich kuniga 30 ʼ ʻ ming kishiga yetgan, O zbekiston-Tojikiston chegarasini esa kuniga 20 ming ʻ fuqaro kesib o tgan. ʻ Bundan tashqari mamlakatimizda “Xalq boy bo lsa, davlat ham boy va ʻ sherikligi” tashabbusini yo lga qo ydi. “C5+1” platformasi orqali amalgaʻ ʻ oshirilayotgan ushbu tashabbus Markaziy Osiyo mamlakatlari iqtisodiyotini mustahkamlash va o sishini ta minlash maqsadida savdo-sotiqni oshirish, ʻ ʼ kompleks rivojlanishni rag batlantirish va ko p tomonlama aloqalarni ʻ ʻ chuqurlashtirish uchun barcha mavjud imkoniyatlardan foydalanishga intiladi. Jahon hamjamiyatida Markaziy Osiyoning ahamiyati va roli oshib borayotganini mintaqa va yirik davlatlar o rtasida ko p tomonlama hamkorlikning ʻ ʻ turli formatlari tashkil qilinayotganida ham ko rishimiz mumkin. ʻ Mavjud “Markaziy Osiyo – AQSH”, “Markaziy Osiyo – Yevropa ittifoqi”, “Markaziy Osiyo – Koreya Respublikasi”, “Markaziy Osiyo – Yaponiya” kabi muloqot formatlari qatoriga oxirgi yillarda “Markaziy Osiyo – Hindiston”, “Markaziy Osiyo – Xitoy” va “Markaziy Osiyo – Rossiya Federatsiyasi” singari yangi formatlar qo shildi. Mazkur holat, birinchidan, mintaqadagi ijobiy ʻ o zgarishlar natijasida yuzaga kelgan mutlaqo yangi muhit dunyoning yetakchi ʻ davlatlari tomonidan Markaziy Osiyoga nisbatan e tiborning oshganini ko rsatsa, ʼ ʻ ikkinchidan, chet el davlatlari mintaqa mamlakatlari bilan nafaqat ikki tomonlama hamkorlik doirasida, balki yagona mintaqaviy ko p tomonlama munosabatlarni ʻ rivojlantirishga ahamiyat qaratayotganidan dalolatdir. Shu bilan birga, mintaqa hamda boshqa davlat va xalqaro institutlar o rtasida ʻ yangi formatlarning tuzilishi bu, Markaziy Osiyoning geosiyosiy va iqtisodiy ahamiyati oshib borishiga, shuningdek, mintaqaga xalqaro munosabatlardagi yaxlit siyosiy-diplomatik subyekt sifatida qaralishiga olib kelmoqda. Markaziy Osiyo davlatlarining yaxlit siyosiy-diplomatik subyekt sifatidagi o rni hamda o zaro hamjihatligi va birdamligi Qirg izistonda 2020 yil oktabr oyida ʻ ʻ ʻ yuz bergan norozilik namoyishlari va tartibsizliklarga O zbekiston, Qozog iston, ʻ ʻ Turkmaniston va Tojikiston respublikalari Prezidentlari qo shma bayonot bilan ʻ munosabat bildirganliklarida ham kuzatildi. Qo shma bayonotda qardosh ʻ Qirg izistonda sodir bo layotgan voqealar jiddiy tashvish tug dirayotgani hamda ʻ ʻ ʻ Qirg izistonning barcha siyosiy partiyalari va jamoatchilik doiralari tinchlik va ʻ osoyishtalikni ta minlash, konstitutsiya va milliy qonunchilikka so zsiz rioya qilish ʼ ʻ mustahkamlash imkonini beradi hamda rivojlanishiga katta hissa qo‘shadi. barchaga adolatli shartnomalar tuzilishi shart, agar kimdir “ko rpani o ziga tortsa”ʻ ʻ bu boshqalarga va yakunda o ziga ham zarar yetkazadi. ʻ Bundan tashqari O zbekiston bozorida ichki raqobatchilarni ko paytirish ʻ ʻ muhim hisoblanadi. Hozirda Yaponiya misolidan olsa Yaponiya avtosanoatida 4 ta gigant – Toyota, Honda, Nissan va Suzuki brendlari mavjud. Toyota, Nissan va Honda esa AQSH da avtomobil sotilishi bo yicha Top-5 likka kirishgan. Shu oddiy ʻ misoldan ko rishimiz mumkinki ichki bozordagi kuchli raqobat tashqi bozor uchun ʻ raqobatbardosh tovar ishlab chiqarishga majbur qiladi. Albatta, Krugman nazariyasini amalga oshirishdan oldin ichki raqobatchilarni ham hosil qilish lozim. O zbekiston Respublikasi davlat qarzi. ʻ Hozirda ba zi insonlar O zbekiston ʼ ʻ davlat qarzi ko payayotganligidan xavotirda. Bu ko rsatkich hozirda 23,2 mlrd. ʻ ʻ AQSH dollarini ni tashkil etadi. (YIM ga nisbatan 40.1%). Lekin shuni esda tutish kerakki Yaponiyaning hozirgi davlat qarzining YIM ga nisbatan 266% ni tashkil etadi. O zbekistonda esa ahvol 6 barobar yaxshiroq. AQSh da bu ko rsatkich 140%ni ʻ ʻ tashkil etadi. Ammo AQSh va Yaponiya davlatlari to g ri yo lga qo yilgan ʻ ʻ ʻ ʻ iqtisodiy siyosat orqali bu qarzlar ularga katta xavf ko rsatmaydi. Bundan tashqari ʻ iqtisodchi-ekspert Bekzod Hoshimov so zlariga ko ra agar O zbekiston olgan ʻ ʻ ʻ qarzlar to g ri yo nalishga sarflansa, aholining yashash sharoitlarini yaxshilagan ʻ ʻ ʻ holda qarzlarning ko p qismini qaytara olishimiz mumkin. ʻ 1.3. Yangi O zbekistonning tinchlikparvar tashqi siyosati ʻ O zbekiston Respublikasi davlat mustaqilligini qo lga kiritib, mustaqil ʻ ʻ taraqqiyot yo lini tanlagach, jahon hamjamiyatining teng huquqli a`zosi sifatida ʻ xalqaro munosobatlarda faol ishtirok etib kelmoqda. O zbekiston o zaro ʻ ʻ munosabatlarda tenglik, boshqa davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik, o zaro ʻ foydali va teng huquqli hamkorlikni rivojlantirish, mintaqada va butun jahon miqyosida tinchlik, xavfsizlik va barqarorlikni ta’minlash kabi tamoyillarga Bundan tashqari, joriy yilda O zbekiston Markaziy Osiyo davlatlari bilanʻ aloqalarini ko p tomonlama hamkorlik mexanizmlari, jumladan, Birlashgan ʻ Millatlar Tashkiloti (BMT), Mustaqil Davlatlar Hamdo stligi (MDH), Shanxay ʻ Hamkorlik Tashkiloti (SHHT), Turkiy tilli davlatlar hamkorlik Kengashi (TTDHK), Yevropada Xavfsizlik va Hamkorlik Tashkiloti (YXHT) va boshqa tuzilmalar doirasida ham rivojlantirishni, bunda nafaqat siyosiy-diplomatik munosabatlar, balki iqtisodiy diplomatiya, parlamentlararo diplomatiya hamda xalq diplomatiyasini kuchaytirish nazarda tutilmoqda. Qolaversa, joriy yilda SHHTda O zbekiston Respublikasining 2021–2022 ʻ yillarda raisligini inobatga olib, mazkur yo nalishda ustuvor vazifalar va asosiy ʻ tadbirlarini ishlab chiqish ham Davlat dasturida rejalashtirilgan. SHHTda Rossiya, Xitoy, Pokiston va Hindiston qatori Markaziy Osiyo davlatlaridan O zbekiston, ʻ Tojikiston, Qozog iston va Qirg izistonning a zo davlatlar ekanligi, ushbu xalqaro ʻ ʻ ʼ tashkilot doirasida hamkorlikni jadallashtirish alohida ahamiyat kasb etishini ta kidlash mumkin. ʼ O zbekiston Prezidentining Parlamentga Murojaatnomasi va joriy yilgi Davlat ʻ dasturida qo shni Markaziy Osiyo davlatlariga alohida urg u berilishining ʻ ʻ muhimligi shundan iboratki, mazkur yo nalish O zbekiston tashqi siyosatining ʻ ʻ bosh ustuvor yo nalishi hisoblanadi. Bu O zbekiston Markaziy Osiyoning barcha ʻ ʻ davlatlari bilan chegaradosh mintaqadagi yagona davlatligi, mamlakatdagi har qanday siyosiy, iqtisodiy va madaniy sohadagi o zgarishlarning bevosita ʻ mintaqaga ta sir etishi hamda Markaziy Osiyoning barqaror rivojlanishi ʼ mintaqaning barcha davlatlari manfaatlariga xizmat qilishida namoyon bo lmoqda. ʻ O zbekistonning bugungi tashqi siyosati, xususan, yaxshi qo shnichilik va ʻ ʻ pragmatik mintaqaviy siyosati davlatning xalqaro nufuzini oshiribgina qolmay, Markaziy Osiyoning barqaror va ulkan imkoniyatlarga ega hamkorlik makoniga aylanishiga xizmat qilmoqda. O zbekistonning tashqi iqtisodiy faoliyati. ʻ Qayd etish joizki, so nggi ʻ yillarda Prezident Shavkat Mirziyoyev tashabbuslarini qo shni davlatlar rahbarlari ʻ tomonidan qo llab-quvvatlanishi natijasida Markaziy Osiyoda siyosiy muloqot va ʻ Kirish Bugungi kunda xalqaro maydonda globallashuv bilan bir qatorda mintaqaviylashuv jarayoni ro’y bermoqda. Ma’lumki, mintaqaviylashuv muayyan mintaqaning koordinatsiya (mintaqaviy hamkorlik) va subordinatsiya (integratsiya) asosida yaqinlashuvini nazarda tutadi. Koordinatsiya o‘zaro mintaqaviy hamkorlik asosida davlatlarning bir birlari bilan aloqalarni amalga oshirilishini nazarda tutsa, subordinatsiya muayyan organning integratsiyaga a’zo bo‘lgan davlatlardan yuqorida turishini anglatadi. Ta’kidlash joizki, xalqaro tajribada davlatlar mintaqaviy integratsiyaga kirishishdan oldin mintaqaviy hamkorlik asosida o’zaro munosabatlarini mustahkamlaganini kuzatish mumkin. Bu borada Yevropa Ittifoqi, ASEAN (Janubi-Sharqiy Osiyo davlatlari assotsiatsiyasi), Arab Davlatlari Ligasi, Afrika Ittifoqi kabi integratsion birlashmalarni misol qilib keltirish mumkin. Markaziy Osiyo davlatlari ham mustaqillikdan keyin o’zlarining integratsion tuzilmalarini tuzishga uringanliklari, bunday tashkilotlarni o’zaro ishonch va bag’rikenglik tamoyillariga asoslanganini ko’rish mumkin. Markaziy Osiyo davlatlari integratsiyasi haqida so’z borar ekan, bu borada O’zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti Islom Karimovning quyidagi fikrlari katta amaliy ahamiyatga ega: “Mintaqada tinchlik, barqarorlik va xavfsizlikka tahdid soluvchi tashqi va ichki xatarlarning yoyilishiga yo’l qo‘ymaslik, ularning oldini olish uchun Markaziy Osiyo mamlakatlarining sa’y-harakatlari, salohiyat va imkoniyatlarini muvofiqlashtirish va birlashtirish, o’zaro hamjihatlikni mustahkamlash o’ta muhim ahamiyat kasb etadi” [1]. Bu borada Markaziy Osiyo davlatlari quyidagicha integratsiya dinamikasini o’z boshidan kechirganini kuzatish ahamiyatlidir.

Markaziy Osiyo respublikalari o’rtasida qardoshlarcha hamkorlik aloqalari

Купить