Markazlashgan issiqlik ta’minoti - Arxitektura - Dars ishlanmalar

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	2.4MB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	01 Iyun 2025
Kengaytma	pptx
Bo'lim	Dars ishlanmalar
Fan	Arxitektura

Sotuvchi

Mirkamol

Ro'yxatga olish sanasi 01 Iyun 2025

0 Sotish

Markazlashgan issiqlik ta’minoti

Sotib olish

Markazlashgan
issiqlik ta’minoti.
Issiqlik punkti
uskunalari
B A J A R D I :
T E K S H I R D I :

RE J A :
KIRISH.
1. SUVLI ISSIQLIK BILAN TA’MINLASH TIZIMLARI
2. BUGʻLI ISSIQLIK BILAN TA’MINLASH TIZIMLARI
3. ISSIQLIK BILAN TA’MINLASH TIZIMLARINI TASHQI
TARMOQLARIGA, MAHALLIY ISITISH TIZIMLARINI ULASH
4. ISSIQLIK BILAN TA’MINLASH TIZIMLARINI TASHQI
TARMOQLARIGA, MAHALLIY ISITISH TIZIMLARINI ULASH

KIRISH
E nergetika zamonaviy, industrial rivojlangan har qanday davlatning yetakchi tarmogʻidir. Energetika deganda elektr va issiqlik
energiyasi, siqilgan gazlar va boshqa energiya tashuvchilarning energiyasini ishlab chiqarish va uzatish uchun xizmat qiladigan
uskunalartushuniladi. Oʻzbekiston Respublikasida ishlab chiqariladigan energiyaning 25% dan ortiqrogʻi har xil iste'molchilarni
issiqlik bilan ta'minlashga sarflanadi. Shaharlarda issiqlik energiyasining asosiy iste'molchilaridan biri sanoat korxonalaridir (-
70%). Sanoat korxonalarida issiqlik energiyasi texnologik jarayonlar, isitish, havo almashtirish (ventilatsiya) va issiq suv bilan
ta'minlashga sarflanadi. Ishlab chiqarilayotgan issiqlik energiyasining qolgan qismi (30%) maishiy va turar joy binolarini isitishga
sarflanadi. Shu issiqlikning 30-40% suvni isitish uchun sarflanadi. Oʻzbekistonning katta shaharlarida binolarni isitish uchun
asosan markazlashtirilgan issiqlik bilan ta’minlash tizimlaridan foydalaniladi. Masalan, Toshkent shahri 11 ta yirik issiqlik
manbaidan issiqlik bilan ta'minlanadi. Ular shaharning har xil tumanlarida joylashgan boʻlib, bir-biri bilan issiqlik tarmoqlari
orqali bogʻlangan. Bunday birlashgan issiqlik bilan ta’minlash tizimi iste'molchilarni issiqlik bilan ta'minlash ishonchliligini
oshiradi. Lekin, bunday katta tizimning oʻziga xos qiyinchiliklari ham mavjud. Bunda issiqlik tarmoqlarini toʻgʻri loyihalash,
jihozlarni toʻgʻri tanlash, talab etilgan gidravlik va harorat tartiblarini ushlab turish, tarmoqlarda issiqlik isrofning oldini olish,
yoqilgʻi energiyasini tejash, asbob-uskunalardan toʻgʻri foydalanish masalalariga alohida ahamiyat berish lozim. Keyingi
vaqtlarda respublikamizda atrof-muhitni muhofaza qilish va energiyani tejash masalalariga katta ahamiyat berilmoqda.
Oʻzbekiston sharoitida quyosh energiyasidan unumli foydalanish maqsadga muvoflqdir. Bu sohada olimlarimiz katta yutuqlarga
erishganlar. Quyosh energiyasidan foydalanib issiq suv bilan ta'minlash uchun birinchi avlod asbobuskunalar, quyosh
kollektorlari, tizimlar, eksperemental va namunaviy loyihalar yaratildi va qurilish me'yoriy hujjatlari ishlab chiqildi.

Markazlashgan issiqlik bilan ta’minlash tizimi, asosan, isiqlik manbai, issiqlik tarmogʻi,
iste'molchiga kirish joyi (wwod) va mahalliy issiqlik iste'mol tizimlaridan iborat boʻladi.
Issiqlik manbalarining iste'molchilarga nisbatan joylashishiga qarab, issiqlik bilan
ta’minlash tizimlari markazlashtirilgan va markazlashti- riljnagan boʻladi.
Markazlashmagan tizimlarda issiqlik manbalari bilan iste'molchilarning issiqlikni qabul
qiluvchi moslamalari yagona bir qurilmaga birlashtirilgan boʻladi. Markazlashtitilgan
issiqlik bilan ta’minlash tizimlarida issiqlik manbai va iste'molchilarning issiqlikni qabul
qiluvchi moslamalari bir-biriga nisbatan alohida, koʻpincha uzoq maso- fada joylashgan
boʻladi va manbaidan issiqlikning iste'molchilarga uzatilishi issiqlik tarmoqlari orqali
amalga oshiriladi. Markazlashtirish darajasi boʻyicha issiqlik bilan ta’minlash tizimlarini
quyidagi guruhlarga boʻlish mumkin: guruhli — bir nechta guruh binolarini issiqlik bilan
ta'min- lash; tuman — bir necha binolar guruhini issiqlik bilan ta'minlash; shahar — bir
necha rayonning issiqlik bilan ta’minlash; shaharlararo — bir necha shaharning issiqlik
bilan ta’minlash. Markazlasgan issiqlik bilan ta’minlash tizimlari issiqlik tashuvchi- ning
turiga qarab suvli va bugʻli boʻladi.

Suvli issiqlik bilan ta’minlash tizimlari quvurlar soniga koʻra bir, ikki, uch, toʻrt va koʻp quvurli boʻlib, bu quvurlar
ichida issiqlik tashuvchi sifatida suv xizmat qiladi. Ochiq va yopiq suv tizimlari farq qilinadi. Yopiq tizimlarda
issiqlik tarmogʻidagi suvdan faqat issiqlikni tashuvchi muhit sifatida foydalaniladi. 12 Ochiq tizimlarda issiqlik
tarmogʻidagi suv iste'molchilar tomonidan qisman yoki toʻlaligicha ishlatiladi. Quvurlar soni ochiq va yopiq
tizimlarda ikkita boʻladi. Koʻp xollarda shaharni issiqlik suv bilan ta'minlash uchun ikki quvurli suvli tizimlardan
foydalaniladi. Issiqlik tizimlarida quvurlar uzatish va qaytish quvurlariga boʻlinadi. Uzatish quvurlari yordamida
issiq suv stansiyadan iste'molchilarga yetkazib beriladi, qaytish quvurlari orqali esa sovugan suv yana
stansiyaga qaytariladi. Texnologik issiqlik yuklamasi mavjud boʻlgan sanoat tumanlarida uch quvurli tizimlarni
qoʻllash mumkin (ikkita uzatish quvuri va bitta qaytish quvuri). Ayrim hollarda koʻp quvurli tizimlardan ham
foydalaniladi. Ular eng koʻp kapital mablagʻ talab qiladigan va ishlatilishi murakkab boʻlgan tizimlar hisoblanadi.
Yopiq tizimlarda nazariy jihatdan issiqlik manbaidan kelayotgan suv miqdori qaytib ketayotgan suv miqdoriga
teng boʻladi. Lekin amalda bir oz farq qiladi, chunki koʻpincha suv kameralardan, armatura va nasoslardan oqib
ketishi mumkin. Yopiq tizimlarda quvurlar soni ikkita boʻlib, issiq suv oʻz issiqligini qurilmalarga berganidan
soʻng stansiyaga qaytarilishi lozim. Yopiq tizimlarda iste'molchilarning issiqlik qurilmalariga berilayotgan suvni,
tarmoq suvi issitish vazifasini bajaradi. Natijada, iste'molchilarga voʻdoprovod stansiyasidan kelayotgan yuqori
sifatli issiq suv berilishi ta'minlanadi. Likin bu usulning kamchiliklardan biri alohida isitgich oʻrnatilishi natijasida
issiqlik bilan ta’minlash tizimi murakkablashib ketadi. Isitgichlarda va issiqlik qurilmalarida suv tarkibidagi tuz
choʻkmalari oʻtirib qoladi. Issiq suv issiqlik bilan ta’minlashning mahalliy qurilmalarida uskunalarni zang bosadi.
Yuklama grafigini tekislash maqsadida issiq suv toʻplagich (akkumulyator) oʻrnatiladi. 2.1.- rasm, g da yashash
joylarida ikki xil issiqlik yuklanmasi, ya'ni isitish va issiq suv issiqlik bilan ta’minlash tasvirlangan. Bu sxemaga
muvoflq ikkala yuklama, bir-biriga bogʻliq boʻlmagan xolda, alohida sozlanishi mumkin. Isitish qurilmalarini
issiqlik tarmogʻiga mustaqil ulash (g sxema) bilan berilayotgan suv sarfini tejash imkonini beradi.

•
Issiqlik bilan ta’minlashning ochiq suv tizimlari, asosan, ikki quvurli boʻladi. Issiq suv
iste'molchilarga stansiyadan uzatish quvuri orqali beriladi. Suvni stansiyaga
kaytarish uchun qaytish quvuri xizmat qiladi. Iste'molchilar bevosita issiqlik
tarmogʻidagi issiq suv bilan ta'minlanadi. Ochiq suv tizimlarining yopiq suv
tizimlariga nisbatan afzalliklari quyidagilar:
•
elektr stansiyasi va sanoat korxonalarida ishlatilgan past haroratli suvni issiq suv
bilan ta'minlash maqsadida foydalanish mumkin;
•
mahalliy issiq suv issiqlik bilan ta’minlash qurilmalarining konstruksiyasi sodda va
arzon boʻladi, ularda ish muddati ancha uzun; kamchiliklari quyidagilar;
•
stansiyada issiq suvni tayyorlash murakkab va qimmatga tushadi;
•
iste'molchilarga berilayotgan suvning sifati sanitariya jihat- dan talabga javob
bermaydi;
•
issiqlik bilan ta’minlash tizimi ustidan sanitariya nazoratini oʻtkazish murakkab; 15
•
issiqlik tarmogʻining suv qaytish quvurida suv sarfming doimo oʻzgarib turishi va
tarmoqning gidravlik xolati barqaror boʻlishi oqibatida foydalanishning
murakkabligi;
•
issiqlik bilan ta’minlash tizimi zichligini nazorat qilishning murakkabligi.

Issiqlik bilan ta’minlashda bugʻii tizimlar: bir quvurli va koʻp quvurli, yuqori va kichik
bosimli, qaytadigan va qaytmaydigan kondensatli boʻladi. Isitish asboblari bugʻ
quvurlariga bogʻliq va bogʻliq boʻlmagan sxemalarda ulanadi. Issiq suv tizimidagi
uskunalar bogʻliq boʻlmagan sxema, ya'ni isitkichlar yordamida ulanadi. Kondensat
qaytadigan sistemalar turar joy, jamoat binolari va ishlab chiqarish korxonalari uchun
xizmat qiladi. Bugʻ bilan isitish sistemasida, bugʻ sarfi sozlash joʻmragi orqali sozlanadi.
Ventilatsiya, issiq suv issiqlik bilan ta’minlash va texnologik apparatlar uchun bugʻ sarfi
avtomatik rostlagichlar, harorat rostlagichi va sarf rostlagichi yordamida sozlanadi. Isitish
sistemasi va issiq suv issiqlik bilan ta’minlash sistemasidan keyin kondensat ajratuvchi,
kondensat yiguvchi va kondensat nasoslar binolarga kiriladigan joyga oʻrnatiladi.
Ventilatsiya va texnologik agregatlarda kondensat ajratuvchilar har bir uskunadan yoki bir
guruh uskunadan keyin oʻrnatiladi. Kondensat bitta umumiy quvur boʻyicha qaytadi.
Uning diametri uzatish quvurining diametriga nisbatan 3-5 marta kichik boʻladi. Issiqlik
stansiyasiga qaytayotgan kondensatning bosimi yetarli boʻlsa, kondensat yigʻuvchilarda
kondensat nasoslar yordamida haydaladi. Bunday kondensat quvurlar bosim quvurlari
deb ataladi. Kondensat qaytmaydigan sxemalar turar joy binolari va ishlab chiqarish
korxonalaridagi isitish, ventilatsiya va issiq suv issiqlik bilan ta’minlashda juda kam
qoʻllaniladi. Issiqlik iste'molchilari bu sistemalarga bogʻliq boʻlgan sxemalari 16 yordamida
ulanadi. Isitish asboblarida hosil boʻlgan kondensat kerakli haroratgacha sovutilib, issiq
suv bilan ta'minlashda ishlatiladi

Issiq suvni dushxonalar uchun tez tayyorlashda, bugʻni
sovuq suv bilan aralashtirish maqsadida akkumulyator,
oqimli isitgichlar va injektorlardan foydalaniladi (2.3- rasm,
d). Bugʻli issiqlik bilan ta’minlash tizimlarida quvurlar soni
korxona ish xarakteri, vazifasi va ishlab chiqarish quwatiga
bogʻliq boʻladi. Qishloq xoʻjalik mahsulotlarini qayta
ishlash, yogʻochlarni quritish, sanoat korxonalari uchun va
mavsumiy issiqlik yuklanmalarining oʻzgarishi sezilarli
darajada boʻlgan joylarda koʻp quvurli bugʻ tizimlaridan
foydalanish mumkin. Bunda bitta bugʻ quvuri oʻrtacha bugʻ
sarfi uchun hisoblanadi, qolgan quvurlar rezerv quvurlar
boʻlib, ular korxonaga qoʻshim- cha minimal bugʻ
yuklanmalarini yuborishda foydalaniladi. Kondensatning
qaytishi, doimo issiqlik bilan ta'minlash tarmoqning
iqtisodiyotiga katta ta'sir koʻrsatadi. Agar kondensatning
qaytishi toʻxtab qolsa, issiqlik 17 manbaidan kelayotgan
issiqlik kam boʻladi. Qaytayotgan kondensatda har xil
mexaniq aralashmalar boʻlmasligi kerak. Kondensatlarning
yigʻilishi va qaytishi ochiq va yopiq sxemalar boʻyicha
keladi. Ochiq sxemalarda kondensat iste'molchilardan
kondensatni ajratuvchi uskunadagi ortiqcha bosim
hisobiga yigʻiladi. Bu kondensat kondensat yigʻish punktiga
keladi va atmosfera bilan bogʻliq boʻlgan bakda yigʻiladi.
Yigʻish punktiga kondensat umumiy kondensat quvuri yoki
har xil iste'molchilardan kelayotgan alohida quvurlar orqali
uzatiladi.

Issiqlik bilan ta’minlashning samaradorligi issiqlikning binolarga kirish joyida tashqi issiqlik tarmoqlari bilan mahalliy
issiqlik iste'molchilariga ulanish sxemalari boʻyicha aniqlanadi. Mahalliy isitish sistemalari issiqlik tarmoqlariga
bogʻliq boʻlgan va bogʻliq boʻlmagan sxemalarida ulanadi. Bogʻliq boʻlgan sxemalarda issiqlik tashuvchi isitish
uskunalariga issiqlik tarmoqlaridan toʻgʻridan-toʻgʻri keladi. Issiqlik tarmogʻi va isitish uskunalarida faqat shu issiqlik
tashuvchi sirkulatsiya qiladi. Shuning uchun mahalliy isitish siste- malaridagi bosim tashqi issiqlik tarmoqlaridagi
bosim bilan aniqlanadi. Bogʻliq boʻlmagan sistemalarda issiqlik tarmogʻidan kelayotgan suv isitgichga keladi va shu
issiqlik sovuq suvni isitib, mahalliy isitish sistemalarini toʻldiradi. Tarmoqdagi suv va mahalliy isitish sistemasidagi
suv isitish yuzalari bilan ajratilgan boʻlib, tarmoq va isitish sistemasi bir-biriga bogʻliq boʻlmagan holda boʻlinadi.
Issiqlik tarmogʻiga bogʻliq boʻlmagan sxemada issiqlik tashuvchi binolarga kirish joyida mahalliy isitish uskunalarini
issiqlik tarmoqlaridagi bosimning oshib yoki kamayib ketishidan himoya qiladi. Bosimning oʻzgarishi isitish
asboblarining ishdan chiqishiga yoki mahalliy isitish tizimlarining suvsiz qolishiga sabab boʻladi. Isitish asboblarining
tashqi tarmoqqa bogʻliq boʻlgan sxema boʻyicha ulanishi 2.5 - rasm, a, b, d- da koʻrsatilgan. Binolarga kirish joyida
mahalliy uskunalarning bogʻliq boʻlgan sxemalar boʻyicha ulanishi oddiy va arzon uskunalarni talab qiladi.
Iste'molchilarga bogʻliq boʻlgan sxemalar boyicha ulashning asosiy kamchiligi shundan iboratki, bunda issiqlik
tashuvchining bosimi mahalliy isitish asboblariga ta'sir qiladi. Shuning uchun bogʻliq boʻlgan sxemalar boʻyicha
mahalliy isitish asboblarining chidamlilik bosimidan oshib ketmaslik shartlari bajarilgandagina qoʻllaniladi. 19
Choʻyan radiatorlar 0,6 MPa gacha bosimga bardosh beradigan qilib ishlab chiqariladi. Poʻlatdan yasalgan
kollektorlar 1,0 MPa gacha bosimga chidaydi. 2.5- rasm, a sxemada ishlab chiqarish korxonalarining issiqlik bilan
ta’minlash isitish asboblariga bogʻliq sxemasi boʻyicha ulanishi tasvirlangan. Agar tarmoq suvining harorati 95-105°S
dan oshmasa bu suv turar joy va jamoat binolari uchun qoʻllaniladi. Bu sxema boʻyicha tarmoq suvi isitish
asboblariga, sovugan suv esa qaytish quvuri orqali issiqlik tarmogʻiga keladi. Agar tarmoq suvning uzatish
quvuridagi harorati 95-105°S dan yuqori boʻlib, uzatish va qaytish quvurlari bosimlarining farqi elevatorning islashi
uchun yetarli (0,08-0,15 MPa) boʻlsa и holda isitish asboblari 2.5- rasm, b sxema boʻyicha ulanadi. Turar joy va jamoat
binolandagi isitish sistemalari ana shu sxema boʻyicha ulanadi. Agar sxema v da elevatorning ishlashi uchun
yetarlicha bosim boʻlmasa, u holda elevatorlar oʻrniga nasoslar oʻrnatiladi. Ishlaganda shovqin chiqarish
nasoslarining kamchiligi hisoblanadi. a va b sxemalar boʻyicha ulanganda, mahalliy isitish tizimida sirkulatsiya
boʻlmay qolsa, tizim tarkibidagi isitish asboblari va quvurlar muzlab qolishi mumkin.

Bunday boʻlmasligi uchun sirkulatsiya
nasosi sxema boʻyicha ulanadi. Sirkulatsiya
nasosi yordamida sirkulatsiya boʻlayotgan
sarfni sozlab turish mumkin. Bu ishlar isitish
mavsumining iliq vaqtlarida bajariladi.
Issiqlik tarmogʻidagi issiqlik tashuvchining
bosimi yuqori boʻlsa, mahalliy isitish tizimi
bogʻliq boʻlmagan tizim g sxemasi boʻyicha
ulanadi. Bu tizim mavzeda alohida qurilgan
koʻp qavatli binolarni ulashda, yuqori
qavatlardagi xonadonlar isitish asboblari
suv bilan toʻlmaganda, issiqlik tarmogʻidagi
issiqlik tashuvchining bosimi yetarli
boʻlmaganda qoʻl keladi. Mahalliy isitish
tizimida tashqi tarmoqqa bogʻliq boʻlmagan
oʻzining mustaqil gidrostatik bosimiga ega
boʻlgan kengayish idishi boʻlishi kerak.
Isitish uskunalarining bogʻliq boʻlmagan
tizimini ulanishi bogʻliq boʻlgan tizimiga
nisbatan qiyinroq, bundan tashqari issiqlik
punktlaridagi uskunalarning narxi ancha
yuqori boʻladi.

Mahalliy issiq suv issiqlik bilan ta’minlash tizimlari, issiqlik bilan ta’minlashning ochiq tizimlari
tarmoqqa toʻgʻridan-toʻgʻri ulanadi. Yopiq tizimlar isitkichlar yordamida ulanadi. Ochiq tizimlar keng
tarqalgan boʻlib, 2.3- rasmdagi d, e sxemalarda akkumulyator bilan va ularsiz ulanishlar koʻrsatilgan
uskunalar yordamida amalga oshiriladi. Issiqlik bilan ta’minlashdagi yopiq tizimlarning mahalliy
issiq suv tizimi tashqi tarmoq bosimiga bogʻliq boʻlmaydi. Issiq suv issiqlik bilan ta’minlashning
isitgichi parallel ulanganda (a sxema), isitilayotgan tarmoq suvining isitgichlardan oʻtayotgandagi
sarfi haroratni sozlagich orqali sozlab turiladi. Issiq suv uchun yuklanma hisobiy yuklanma boʻladi
va isitish yuklanmasiga bogʻliq emas. 22 Bir bosqichli isitkich tarmoq suvini toʻla sovuta olmaydi.
Bundan tashqari bu sxema boʻyicha isitishdan kelayotgan suvning harorati yuqori (40-70°S) boʻlib,
issiq suv yuklanmasining bir qismini qoplaydi xolos, vodoprovod suvini 60°S gacha isitish mumkin
boʻlsa ham, bu issiqlikdan foydalanilmaydi. Issiq suv issiqlik bilan ta’minlashdagi isitgich, oldindan
ulangan sxema boʻyicha, uzatish quvuriga isitish tizimidan oldin ulanadi. Bunday ulanganda issiq
suvga boʻlgan yuklanma koʻpayib ketsa ham, isitishga boʻlgan issiqlik sarfi ancha kamayib ketishi
mumkin. Ikki bosqichli sxema b da, isitgichlar ketma-ket ulanganda, isitgichning ikkinchi bosqichi
uzatish quvuriga oldindan ulangan sxema boʻyicha, birinchi bosqichi esa qaytish quvuriga ulanadi.
Tarmoq suvi uzatish quvuridan haroratni sozlagich va sarf sozlagichdan oʻtib ikkinchi bosqichga
boʻlinadi. Tarmoq suvi sarf sozlagichdan keyin ikkinchi bosqichdan oʻtib suv oqimi bilan aralashib
elevatorga ketadi. Isitish tizimidan keyin issiqlik tashuvchi yana birinchi bosqichga boradi, u yerda
vodoprovod suvini isitib, issiq suv tizimiga ketadi. Vodoprovod suvi oldin birinchi bosqichda, keyin
isitgichning ikkinchi bosqichida (60°S) isitiladi. Ikki bosqichli aralash v sxemaning afzalligi shundan
iboratki, isitishga boʻlgan yuklama issiq suvga boʻlgan yuklamaga bogʻliq boʻlmaydi va bu sarf
sozlagich orqali rostlab turiladi.

.

Sotib olish