Dokument ma'lumotlari

Narxi 10000UZS
Hajmi 617.8KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 24 Fevral 2025
Kengaytma docx
Bo'lim Dars ishlanmalar
Fan Huquqshunoslik

Sotuvchi

G'ayrat Ziyayev

Ro'yxatga olish sanasi 14 Fevral 2025

4 Sotish

Masofadan turib ishlovchi xodimlarning mehnatini huquqiy jihatdan tartibga solishning o’ziga xos xususiyatlari. 25

Sotib olish
Masofadan turib ishlovchi xodimlarning mehnatini huquqiy jihatdan tartibga solishning o’ziga xos xususiyatlari. Reja: Kirish Asosiy qism 1. Masofaviy ish va uning huquqiy asoslari 2. Masofadan ishlovchi xodimlarning mehnat shartnomasi 3. Ish beruvchi va xodimning huquq va majburiyatlari 4. Masofaviy mehnatda mehnat xavfsizligi va texnika xavfsizligi masalalari 5. Masofaviy ishning afzalliklari va kamchiliklari Xulosa va foydalanilgan manbalar Masofadan turib ishlovchi xodimlarning mehnatini huquqiy jihatdan tartibga solishning o’ziga xos xususiyatlari Kirish Hozirgi zamonaviy mehnat bozori raqamli texnologiyalarning rivojlanishi bilan sezilarli darajada o‘zgarib bormoqda. Ayniqsa, so‘nggi yillarda masofaviy ish amaliyoti keng tarqalib, nafaqat yirik kompaniyalar, balki kichik va o‘rta biznes subyektlari tomonidan ham keng qo‘llanilmoqda. Ushbu ish shakli xodimlarga va ish beruvchilarga turli qulayliklar yaratish bilan birga, mehnat munosabatlarining yangi shakllarini tartibga solish zaruratini ham yuzaga keltirmoqda. Masofaviy ish tushunchasi va uning ahamiyati Masofaviy ish - bu xodimning ish beruvchi joylashgan ofis yoki ishlab chiqarish hududidan tashqarida, odatda, internet texnologiyalaridan foydalangan holda mehnat faoliyatini amalga oshirishidir. Bu jarayonda ishchi va ish beruvchi o‘rtasidagi aloqa elektron vositalar orqali yo‘lga qo‘yiladi. Masofaviy mehnatning asosiy afzalliklaridan biri shundaki, xodimlar geografik joylashuvdan qat‘iy nazar, o‘z malakalari va bilimlarini qo‘llash imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Masalan, IT mutaxassislari, tarjimonlar, jurnalistlar, dizaynerlar va ta’lim sohasi vakillari bunday ishlash tizimidan keng foydalanadilar. Raqamli texnologiyalarning ish jarayoniga ta’siri Raqamli texnologiyalarning jadal rivojlanishi natijasida masofaviy ishni amalga oshirish uchun zarur vositalar ham takomillashib bormoqda. Bularga bulutli texnologiyalar, tezkor messenjerlar, videoaloqa tizimlari va onlayn hamkorlik platformalari misol bo‘la oladi.Masalan, Zoom, Microsoft Teams, Google Meet kabi platformalar turli kompaniyalarning jamoalarini masofadan turib boshqarish imkoniyatini yaratmoqda. Shuningdek, Slack, Trello, Asana kabi vositalar loyihalarni rejalashtirish va monitoring qilishda muhim ahamiyat kasb etadi.So‘nggi yillarda, ayniqsa, COVID-19 pandemiyasi davrida masofaviy ish keng tarqaldi va uning samaradorligi isbotlandi. Shu bilan birga, bu jarayon yangi huquqiy tartibotlarni ishlab chiqishni talab etmoqda. Xodimlar va ish beruvchilar o‘rtasidagi huquqiy munosabatlarni aniq belgilash, mehnat sharoitlarini qonuniy asosda tartibga solish muhim ahamiyatga ega. Masalan, masofaviy ishlovchi xodimlarning ish haqi, mehnat sharoitlari, ta’til va dam olish huquqlari aniq belgilanmagan taqdirda, turli nizolar yuzaga kelishi mumkin. Shu sababli, masofaviy mehnatning huquqiy jihatlarini o‘rganish bugungi kunda dolzarb masalalardan biri hisoblanadi. Masofaviy ish va uning huquqiy asoslari O‘zbekiston Respublikasining Mehnat kodeksi va tegishli normativ-huquqiy hujjatlarda masofaviy ish bilan bog‘liq ba’zi jihatlar yoritilgan bo‘lsa-da, ushbu mehnat shaklining huquqiy tartibga solinishida hali ham ba’zi kamchiliklar mavjud. Xususan, ish vaqtining aniq chegaralari, xodimning o‘zining uyidan ishlagan holatda uning mehnat sharoitlari qanday bo‘lishi lozimligi, kompensatsiyalar masalasi kabi muammolarni hal qilish talab etiladi.Jahon tajribasiga nazar tashlasak, masalan, AQSh va Yevropa davlatlarida masofaviy ishni huquqiy tartibga solish bo‘yicha maxsus qonunlar mavjud. Jumladan, Germaniyada 2021-yilda qabul qilingan qonunga binoan, masofaviy ishlovchilar ish haqi, dam olish va texnika xavfsizligi bo‘yicha ofis xodimlariga tenglashtirilgan. Masofadan ishlovchi xodimlarning mehnat shartnomasi Masofaviy ishlovchi xodimlar uchun maxsus mehnat shartnomasi tuzish zarurati mavjud. Ushbu shartnoma quyidagi asosiy bandlarni o‘z ichiga olishi kerak:  Ish joyi va vaqti: xodim qaysi manzilda ishlashi va uning ish vaqti qanday tartibga solinishini aniq belgilash kerak.  Ish haqi: masofaviy ish uchun to‘lov shartlari va ish natijalarini baholash mezonlari ko‘rsatilishi lozim.  Texnik ta’minot: ish beruvchi xodimni texnik jihozlar bilan ta’minlaydimi yoki xodim o‘z uskunalaridan foydalanadimi.  Xavfsizlik choralariga rioya qilish: xodimning sog‘lig‘iga zarar yetkazmaslik uchun qanday choralar ko‘rilishi kerakligi ko‘rsatib o‘tilishi lozim. Masofaviy ishning afzalliklari va kamchiliklari Masofaviy ishning afzalliklari quyidagilardan iborat:  Xodimlar ish va shaxsiy hayot balansini yaxshiroq saqlashi mumkin;  Ish beruvchi uchun ofis xarajatlari kamayadi;  Mehnat unumdorligi oshishi mumkin. Shu bilan birga, ba’zi kamchiliklar ham mavjud:  Ish beruvchi va xodim o‘rtasidagi aloqa uzilishi mumkin;  Mehnat intizomini nazorat qilish qiyinlashadi;  Texnik muammolar tufayli ish jarayoni kechikishi mumkin. Masofaviy ish zamonaviy mehnat bozorining ajralmas qismiga aylanib bormoqda. Bu esa mehnat munosabatlarining yangi huquqiy tartibga solinishini talab qiladi. Ish beruvchi va xodimlar o‘rtasidagi mehnat shartnomalarini aniq ishlab chiqish, texnik ta’minot va xavfsizlik choralarini kuchaytirish, shuningdek, xodimlarning mehnat huquqlarini himoya qilish bo‘yicha qonunchilikni takomillashtirish muhim ahamiyat kasb etadi. Kelgusida masofaviy ish bo‘yicha yanada aniq huquqiy asoslar ishlab chiqilishi zarur, chunki bu mehnat shakli ish unumdorligi va samaradorligini oshirish imkonini beradi. Masofaviy ish va uning huquqiy asoslari Zamonaviy mehnat bozori sharoitida masofaviy ish (remote work) tushunchasi mehnatning yangi shakli sifatida keng tarqalmoqda. Masofaviy mehnat deb, ish beruvchi bilan xodim o‘rtasidagi mehnat munosabatlari davomida ish joyining an’anaviy ofis hududidan tashqarida tashkil etilishiga aytiladi. Ushbu mehnat shakli zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining rivojlanishi natijasida tobora ommalashib bormoqda. Masofaviy mehnatning bir necha turlari mavjud: 1. To‘liq masofaviy ish – Xodim barcha vazifalarini doimiy ravishda o‘z ofisidan tashqarida bajaradi. 2. Gibrid ish tartibi – Ishchi haftaning ma’lum kunlarida masofadan ishlaydi, boshqa kunlari esa ofisga boradi. 3. Loyihaviy asosda masofaviy ish – Xodim muayyan loyiha yoki vaqtinchalik shartnoma asosida masofaviy ishlaydi. 4. Frilans – Mustaqil ishchi sifatida buyurtmalar asosida ishlash shakli bo‘lib, mehnat shartnomasi yoki fuqaro-huquqiy shartnomalar asosida amalga oshiriladi. Masofaviy mehnat nafaqat ishchilar uchun qulayliklar yaratadi, balki ish beruvchilar uchun ham iqtisodiy samaradorlikni oshiradi. Misol uchun, AQSh va Yevropa mamlakatlarida kompaniyalar xodimlarni masofaviy ishlashga o‘tkazish orqali ofis xarajatlarini kamaytirgan holda samaradorlikni oshirishga erishgan. O‘zbekiston Respublikasi mehnat qonunchiligida masofaviy ishga doir normalar O‘zbekiston Respublikasida mehnat munosabatlarini tartibga soluvchi asosiy hujjat – Mehnat kodeksi hisoblanadi. 2023-yilda qabul qilingan yangi tahrirdagi Mehnat kodeksi masofaviy ishga oid normalarni yanada aniq belgilab berdi. Mehnat kodeksining tegishli moddalariga ko‘ra:  Masofaviy ishchi ish beruvchi bilan elektron yoki yozma shartnoma asosida ishlashi mumkin.  Ish beruvchi masofaviy xodimga mehnat sharoitlari va texnik vositalar bilan ta’minlash bo‘yicha aniq majburiyatlarni belgilashi lozim.  Masofaviy ishchilar uchun mehnat huquqlari, ta’til va ish haqi masalalarida ofisda ishlovchi xodimlar bilan teng sharoitlar yaratilishi kerak. Misol sifatida, 2021-yilda O‘zbekiston hukumati davlat sektoridagi ayrim lavozimlarni masofaviy ishga o‘tkazish bo‘yicha qaror qabul qilgan edi. Ushbu qaror pandemiya sharoitida davlat xizmatlari barqarorligini ta’minlashda muhim rol o‘ynadi. Shuningdek, 2022-yilda O‘zbekiston Respublikasi Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligi tomonidan masofaviy ishga oid qonunchilikni takomillashtirish bo‘yicha hujjatlar ishlab chiqildi. Ushbu hujjatlar masofaviy ishlovchilarning mehnat huquqlari va sug‘urta tizimi bo‘yicha aniq kafolatlarni o‘z ichiga oladi. Xalqaro tajribada masofadan ishlashning huquqiy jihatlari Dunyo tajribasida masofaviy ishga oid huquqiy normalar turlicha rivojlangan. Ayrim mamlakatlar ushbu sohaga maxsus qonunlar kiritgan bo‘lsa, boshqalar mavjud mehnat qonunchiligiga qo‘shimcha modifikatsiyalar kiritgan. Yevropa Ittifoqi tajribasi Yevropa Ittifoqi davlatlarida masofaviy ishni tartibga soluvchi huquqiy asos 1996- yildagi Yevropa Kengashining Mehnat shartnomalari bo‘yicha direktivasi va 2002- yildagi Telework Agreement orqali belgilanadi. Ushbu hujjatlar:  Masofaviy ishchilarning mehnat huquqlarini kafolatlaydi;  Ish beruvchilarga texnologik ta’minot bo‘yicha majburiyatlarni yuklaydi;  Mehnat muhofazasi va xavfsizligini ta’minlash masalalarini o‘z ichiga oladi. AQSh tajribasi AQShda masofaviy mehnat asosan korporativ siyosatlar orqali tartibga solinadi. Biroq, Amerika Nogironlar To‘g‘risidagi Qonun (ADA) va Oila va Tibbiy Ta’til Qonuni (FMLA) masofaviy ishchilarga qo‘shimcha himoya choralarini taqdim etadi. Bundan tashqari, California Telework Policy kabi maxsus qonunlar ayrim shtatlarda masofaviy ishni tartibga solishga xizmat qiladi. Rossiya tajribasi Rossiya Federatsiyasi mehnat kodeksining 49-moddasi masofaviy ishni qonuniy asosda tartibga soladi. 2020-yildan boshlab, masofaviy mehnatni me’yoriy hujjatlar asosida rasmiylashtirish bo‘yicha qator o‘zgarishlar kiritildi. Jumladan:  Ish haqi va ijtimoiy himoya kafolatlari;  Ish beruvchining masofaviy ish uchun zarur vositalarni ta’minlash majburiyati;  Masofadan ishlovchilar uchun maxsus sug‘urta tizimining joriy etilishi. Misol tariqasida, Rossiya Markaziy Bankining ayrim departamentlari doimiy masofaviy ishga o‘tish orqali operatsion xarajatlarni kamaytirgan.Masofaviy mehnat zamonaviy ish bozorida tobora keng tarqalib, uning huquqiy asoslarini mustahkamlash zarurati ortib bormoqda. O‘zbekiston Respublikasi bu borada huquqiy bazani rivojlantirishda sezilarli yutuqlarga erishgan bo‘lsa-da, xalqaro tajribadan o‘rnak olish va mavjud qonunchilikni yanada takomillashtirish dolzarb hisoblanadi. Masofaviy ishning huquqiy jihatlarini aniq belgilash ish beruvchilar va xodimlar o‘rtasida samarali hamkorlikni ta’minlashga xizmat qiladi. Masofadan ishlovchi xodimlarning mehnat shartnomasi Masofadan ishlovchi xodimlar bilan mehnat shartnomasi tuzishda, ushbu shartnomaning an’anaviy mehnat shartnomasidan farqlanuvchi o‘ziga xos xususiyatlari mavjud. Masofaviy ish mehnat qonunchiligi doirasida tartibga solinishi, xodim va ish beruvchi o‘rtasida huquq va majburiyatlar aniq belgilanishi lozim. Shartnomada quyidagi asosiy jihatlar aks ettirilishi kerak:  Masofaviy ish joyi : Xodim ish faoliyatini o‘z yashash joyida yoki boshqa muayyan joyda amalga oshirishi mumkin. Ish joyi sifatida internet tarmog‘iga ulanish imkoniyati mavjud bo‘lgan har qanday hudud bo‘lishi mumkin.  Texnik ta’minot va vositalar : Ish beruvchi masofaviy ish uchun zarur texnik vositalarni (kompyuter, dasturiy ta’minot, internet xarajatlari) taqdim etish yoki bu xarajatlarni kompensatsiya qilish majburiyatini olishi mumkin.  Axborot xavfsizligi : Masofadan ishlash jarayonida xodimlar xizmat vazifalari doirasida korporativ ma’lumotlarni himoya qilishga majburdir. Shu bois, shartnomada maxfiylik shartlari va axborot xavfsizligi talablarini belgilash muhim ahamiyat kasb etadi.  Ishning nazorat qilinishi : Ish beruvchi masofaviy xodimning faoliyatini monitoring qilish va ish jarayoni yuzasidan hisobdorlik tizimini joriy etish huquqiga ega. Bu vaqt monitoringi, vazifalarni bajarish natijalari va hisobot berish shaklida amalga oshiriladi. Misol: Kompaniya masofadan ishlovchi dasturchilar bilan shartnoma tuzishda, ularga kerakli dasturiy vositalarni taqdim etadi, ishlash uchun ma’lum vaqt oralig‘ini belgilaydi va ish natijalarini har hafta monitoring qilish tartibini joriy etadi. Ish vaqti va dam olish tartibi Masofadan ishlovchi xodimlarning ish vaqti an’anaviy mehnat sharoitlariga qaraganda moslashuvchanroq bo‘lishi mumkin. Biroq, mehnat qonunchiligiga muvofiq, xodimning mehnat faoliyati uchun rasmiy vaqt me’yorlari belgilanishi lozim.  Ish soatlari : Masofaviy ish shaklida xodimlar uchun qat’iy belgilangan ish soatlari bo‘lishi yoki natija asosida ishlash tizimi qo‘llanilishi mumkin. Ish beruvchi va xodim o‘rtasida ish grafigi kelishib olinadi.  Ish vaqti monitoringi : Ish vaqtini kuzatish uchun maxsus dasturiy ta’minot yoki vaqt jurnali yuritish mumkin. Bu xodimlarning ish yuklamasini nazorat qilish va mehnat qonunchiligiga rioya qilish uchun muhimdir.  Dam olish va tanaffuslar : Masofaviy ish rejimida ishlovchi xodimlar ham qonunchilikda belgilangan dam olish vaqtlari, jumladan, tushlik tanaffusi va haftalik dam olish kunlariga ega bo‘lishlari lozim.  Favqulodda holatlar va qo‘shimcha ish : Masofadan ishlovchi xodim favqulodda vaziyatlarda ish beruvchi bilan kelishgan holda qo‘shimcha ishlashi mumkin, ammo bunday holatlar shartnomada aniq ko‘rsatib o‘tilishi zarur. Misol: Masofadan ishlovchi tarjimon uchun ish grafigi mustaqil bo‘lib, u topshiriqni muayyan muddat ichida bajarishi lozim. Biroq, kompaniya xodimning ish soatlarini kuzatib borish maqsadida maxsus vaqt monitoring dasturini joriy qilishi mumkin. Ish haqi va kompensatsiyalar Masofadan ishlovchi xodimlarning ish haqi tizimi an’anaviy ish tizimidan farqli bo‘lishi mumkin. Ish haqi quyidagi tamoyillarga asoslangan bo‘lishi lozim:  Asosiy ish haqi : Masofaviy ish uchun xodimga aniq belgilangan ish haqi to‘lanadi. Bu ish hajmi va bajarilgan vazifalarga bog‘liq holda hisoblanadi.  Qo‘shimcha mukofot va kompensatsiyalar : Ish beruvchi ish faoliyatining natijalariga ko‘ra xodimlarga mukofot yoki bonuslar belgilashi mumkin.  Texnik xarajatlar uchun kompensatsiya : Masofadan ishlovchi xodimlar o‘z mablag‘lari hisobidan ish vositalarini xarid qilgan taqdirda, bu xarajatlarni qoplash bo‘yicha shartnoma shartlari aniq ko‘rsatilishi kerak.  Soliqlar va sug‘urta : Masofaviy ishchilar rasmiy ravishda ishga qabul qilingan taqdirda, mehnat shartnomasi doirasida soliq va ijtimoiy sug‘urta to‘lovlari belgilangan tartibda amalga oshirilishi lozim.  Ish haqi to‘lovining vaqti : Mehnat shartnomasida ish haqi to‘lash muddati va usuli aniq ko‘rsatiladi. Odatda, bu har oy yoki kelishilgan muddatlarda amalga oshiriladi. Misol : Masofaviy ishlovchi IT - mutaxassis uchun kompaniya har oy asosiy ish haqi to ‘ lash bilan birga , internet va elektr energiyasi xarajatlari uchun kompensatsiya ajratadi .Masofadan ishlovchi xodimlar bilan tuziladigan mehnat shartnomasi an’anaviy shartnomalardan farqlanadi va unda masofaviy ishning huquqiy, iqtisodiy va tashkiliy jihatlari aniq belgilanishi kerak. Ish vaqti, dam olish tartibi, ish haqi va kompensatsiyalar bo‘yicha aniq qoidalar o‘rnatilishi ish beruvchi va xodim o‘rtasida samarali va shaffof ish jarayonini ta’minlash uchun zarurdir. Shu sababli, har bir masofaviy ish uchun tuziladigan shartnoma mehnat qonunchiligiga mos kelishi va barcha tafsilotlarni o‘z ichiga olishi kerak.Har qanday mehnat munosabatlari huquq va majburiyatlar asosida quriladi. Ish beruvchi va xodim o'rtasidagi munosabatlar ham belgilangan huquqiy me'yorlar asosida tartibga solinadi. Ushbu hujjatda ish beruvchi va xodimning huquq va majburiyatlari, masofaviy ish sharoitlarini ta’minlash majburiyatlari, xodimning mas’uliyati va intizom qoidalari hamda mehnat intizomi va nazorat qilish usullari haqida batafsil bayon etiladi. 1. Ish beruvchining huquq va majburiyatlari Ish beruvchi mehnat qonunchiligiga rioya qilgan holda xodimlar uchun qulay mehnat sharoitlarini yaratishi shart. Ish beruvchining asosiy huquq va majburiyatlari quyidagilardan iborat: 1.1. Huquqlari:  Xodimdan belgilangan vazifalarni o'z vaqtida va sifatli bajarishni talab qilish;  Ish jarayonini nazorat qilish va ish unumdorligini oshirish uchun tegishli choralarni ko'rish;  Xodimlarning mehnat intizomiga rioya etishini talab qilish;  Ish sharoitlarini optimallashtirish uchun xodimlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish tadbirlarini o'tkazish. 1.2. Majburiyatlari:  Xodimlarni xavfsiz mehnat sharoitlari bilan ta’minlash;  Ish haqlarini o‘z vaqtida va to‘liq to‘lash;  Mehnat shartnomasida ko‘rsatilgan barcha shartlarni bajarish;  Xodimlarning huquq va manfaatlarini himoya qilish va ularga shikast yetkazilishining oldini olish. 2. Ish beruvchining masofaviy ish sharoitlarini ta’minlash majburiyatlari Masofaviy ish rejimi zamonaviy mehnat munosabatlarining ajralmas qismi bo‘lib, uning samarali tashkil etilishi uchun ish beruvchi quyidagi sharoitlarni ta’minlashi lozim:  Xodimni texnik jihozlar, jumladan, kompyuter, dasturiy ta’minot va internet bilan ta’minlash;  Ish hajmi va bajariladigan vazifalar bo‘yicha aniq yo‘riqnomalar ishlab chiqish;  Ish vaqti hamda natijalarni baholash mezonlarini belgilash;  Xodimga masofaviy ish bilan bog‘liq qo‘shimcha xarajatlarni qoplash imkoniyatini yaratish;  Axborot xavfsizligini ta’minlash va shaxsiy ma’lumotlarni himoya qilish choralarini ko‘rish. Xodimning mas’uliyati va intizom qoidalari Har bir xodim o‘z vazifalarini mas’uliyat bilan bajarishi shart. Quyida xodimning asosiy majburiyatlari va intizom qoidalari bayon etiladi: Majburiyatlari:  Mehnat shartnomasida belgilangan vazifalarni o‘z vaqtida va sifatli bajarish;  Ish beruvchi tomonidan o‘rnatilgan ichki tartib-qoidalarga rioya qilish;  Ish jarayonida texnika xavfsizligi va mehnat gigiyenasiga amal qilish;  Ish beruvchiga o‘z faoliyati bo‘yicha tegishli hisobotlarni taqdim etish;  Ish joyida intizom va etikaga rioya qilish. Mas’uliyati:  Ish vaqti davomida shaxsiy ishlarga chalg‘imaslik;  Ish jarayonida konfidensial ma’lumotlarning maxfiyligini saqlash;  Ish topshiriqlarini buzilishiga yoki sifatsiz bajarilishiga yo‘l qo‘ymaslik;  Mehnat shartnomasida ko‘rsatilgan qoidalarga rioya etmaslik natijasida yetkazilgan zarar uchun javobgarlikni o‘z zimmasiga olish. Mehnat intizomi va nazorat qilish usullari Ish joyidagi tartib va mehnat unumdorligini oshirish uchun intizomiy nazorat usullari muhim rol o‘ynaydi. Ish beruvchi quyidagi usullar orqali mehnat intizomini ta’minlashi mumkin: Nazorat qilish usullari:  Ichki audit va monitoring tizimi: Xodimlarning ish jarayonini kuzatish va baholash uchun maxsus dasturlar hamda monitoring tizimlaridan foydalanish;  Hisobot berish tizimi: Xodimlarning bajarilgan ish bo‘yicha oylik yoki haftalik hisobot taqdim etish majburiyati;  Ish natijalarini baholash: Xodimlarning ish natijalarini KPI (asosiy natijaviy ko‘rsatkichlar) asosida baholash va rag‘batlantirish tizimini yo‘lga qo‘yish;  Intizomiy choralar: Mehnat shartlariga rioya qilmagan xodimlarga ogohlantirish berish, ma’muriy jazo yoki intizomiy chora qo‘llash. Rag‘batlantirish va jazo choralarining muvozanati  Xodimlarni mukofotlash tizimi ishga bo‘lgan qiziqishni oshiradi va ularning motivatsiyasini kuchaytiradi. Buning uchun ish haqi qo‘shimchalari, mukofot pullari va rag‘batlantirish tizimlari qo‘llaniladi.  Ish intizomini buzgan xodimlarga ogohlantirish berish, vaqtincha lavozimdan chetlatish yoki mehnat shartnomasini bekor qilish singari chora-tadbirlar qo‘llanishi mumkin. Ish beruvchi va xodim o‘rtasidagi huquqiy munosabatlar mehnat qonunchiligi va ichki nizomlar asosida tartibga solinadi. Mehnat intizomini saqlash va samarali mehnat faoliyatini tashkil etish uchun har ikkala tomon ham o‘z huquq va majburiyatlarini aniq bilishi va ularga rioya qilishi zarur. Ayniqsa, masofaviy ish sharoitlari rivojlanayotgan davrda yangi texnologiyalar yordamida mehnat unumdorligini oshirish va intizomiy nazorat tizimlarini takomillashtirish muhim ahamiyat kasb etadi. Shu tariqa, korxonalar barqaror rivojlanishi va xodimlarning huquqlari to‘liq himoya qilinishi mumkin bo‘ladi. Masofaviy mehnatda mehnat xavfsizligi va texnika xavfsizligi masalalari Ish joyini tashkil etish va texnik shartlarni ta’minlash Masofaviy ish tashkil qilishda mehnat xavfsizligi va texnika xavfsizligi muhim ahamiyat kasb etadi. Ish joyining to‘g‘ri tashkil etilishi xodimlarning samarali ishlashi va salomatligini saqlashga xizmat qiladi. Birinchidan, masofaviy ishda xavfsizlik talablariga javob beradigan ish joyi tayyorlanishi zarur. Xodimlar ergonomik mebel (stol va stul), yetarli yoritish, shamollatish tizimi va texnik asbob-uskunalar bilan ta’minlanishi lozim. Ish joyining noto‘g‘ri tashkil etilishi mushak-skelet tizimiga ta’sir qilib, surunkali charchoq va sog‘liq muammolariga olib kelishi mumkin.Ikkinchidan, masofaviy ishchi foydalanadigan kompyuter, internet va boshqa texnik vositalar ishonchli va xavfsiz bo‘lishi kerak. Elektr jihozlari va simlar yong‘in xavfsizligiga mos ravishda joylashtirilishi, ortiqcha yuklamadan saqlanishi lozim. Masalan, yomon tashkil etilgan elektr tarmoqlari yong‘inga sabab bo‘lishi mumkin.Bundan tashqari, texnik ta’minotning muhim jihatlaridan biri – ma’lumotlarni himoya qilish va kiberxavfsizlik choralarini ko‘rishdir. Ish beruvchi va xodimlar kiberhujumlardan himoyalanish uchun maxsus dasturlar va xavfsizlik devorlarini joriy etishlari lozim. Shu sababli, tashkilotlar masofaviy ishchi kompyuterlariga rasmiy xavfsizlik protokollarini o‘rnatishi kerak. Mehnat muhofazasi va ish sharoitlari bo‘yicha kafolatlar Masofaviy ishlovchi xodimlar uchun mehnat muhofazasi bo‘yicha kafolatlarni ta’minlash zaruriy hisoblanadi. Mehnat muhofazasi qonunchiligi masofaviy ishlovchilarni ham qamrab olishi kerak, chunki ular ham korporativ strukturaning bir qismidir.Avvalo, ish beruvchi xodimlarning ish sharoitlarini monitoring qilish tizimini yo‘lga qo‘yishi kerak. Masalan, ba’zi tashkilotlar masofaviy ishchilarga ish sharoitlarini o‘rganish uchun maxsus so‘rovnomalar va onlayn monitoring tizimlaridan foydalanishadi.Ikkinchidan, xodimlarning ish vaqti tartibga solinishi lozim. Ish beruvchi ish yuklamasini haddan tashqari oshirmaslik choralarini ko‘rishi zarur. Masalan, ba’zi xodimlar o‘z mehnat faoliyatini ortiqcha vaqt davom ettirish natijasida psixologik va jismoniy charchoqqa duch kelishlari mumkin. Bundan tashqari, sog‘liq va xavfsizlikni ta’minlash bo‘yicha tashkilotlar masofaviy ishlovchilarni tibbiy sug‘urtaga jalb qilish masalasini ko‘rib chiqishlari mumkin. Masalan, ayrim xalqaro kompaniyalar o‘z masofaviy xodimlarini sog‘liqni saqlash xizmatlari bilan ta’minlash uchun maxsus dasturlarni ishlab chiqishgan. Ish beruvchining xavfsizlikka oid majburiyatlari Masofaviy mehnatni tashkil etish jarayonida ish beruvchi bir qator majburiyatlarni bajarishi lozim. Ushbu majburiyatlar mehnat xavfsizligini ta’minlash va xodimlarning ish sharoitlarini yaxshilashga qaratilgan bo‘lishi kerak. Birinchidan, ish beruvchi mehnat shartnomasida xavfsizlik va texnika xavfsizligi talablarini aniq belgilashi kerak. Masalan, kompaniyalar o‘z xodimlariga ish joyini to‘g‘ri tashkil qilish bo‘yicha yo‘riqnomalar berishadi.Ikkinchidan, ish beruvchi texnik muhofaza choralarini amalga oshirishi shart. Xususan, internet tarmog‘i orqali ishlovchi xodimlarning ma’lumotlarini himoya qilish bo‘yicha maxsus chora-tadbirlarni amalga oshirish muhimdir.Bundan tashqari, xodimlarni muntazam ravishda mehnat xavfsizligi bo‘yicha o‘qitish va ularga texnika xavfsizligi bo‘yicha yo‘riqnomalar berish muhimdir. Ba’zi kompaniyalar masofaviy ishchilar uchun onlayn trening va seminarlar tashkil etish orqali xavfsizlik bo‘yicha xabardorlikni oshirishadi.Masalan, Google va Microsoft kabi yirik kompaniyalar o‘z xodimlarini kiberxavfsizlik bo‘yicha muntazam ravishda o‘qitadi. Shuningdek, ayrim davlatlarda masofaviy mehnatga oid maxsus me’yoriy hujjatlar ishlab chiqilib, ish beruvchilarga qo‘shimcha majburiyatlar yuklatilgan. Masofaviy mehnat sharoitida mehnat xavfsizligi va texnika xavfsizligi masalalariga jiddiy e’tibor qaratish zarur. Ish joyining to‘g‘ri tashkil etilishi, ish sharoitlarini yaxshilash va ish beruvchining xavfsizlikka oid majburiyatlarini aniq belgilash – mehnat samaradorligini oshirish va xodimlarning salomatligini himoya qilishning muhim omillaridir. Shuningdek, masofaviy ish sharoitida kiberxavfsizlikni ta’minlash, tibbiy sug‘urtani yo‘lga qo‘yish va texnik xavfsizlik choralarini ko‘rish zamonaviy talablar sirasiga kiradi. Shu sababli, ish beruvchilar va xodimlar hamkorlikda ishlash orqali xavfsizlik va samaradorlikni ta’minlashlari lozim. Masofaviy Ish: afzalliklari, kamchiliklari va uning iqtisodiy-ijtimoiy ta'siri Zamonaviy texnologiyalarning rivojlanishi natijasida masofaviy ish shakli keng ommalashib bormoqda. Xususan, pandemiya davrida ko‘plab tashkilotlar masofaviy ish tartibini joriy qilishga majbur bo‘ldi va bu mehnat shaklining afzalliklari hamda kamchiliklari yanada yaqqol namoyon bo‘ldi. Ushbu maqolada masofaviy ishning iqtisodiy va ijtimoiy jihatdan foydalari, ish unumdorligi va samaradorligiga ta'siri hamda mazkur shakl bilan bog‘liq muammolar va ularni bartaraf etish yo‘llari tahlil qilinadi. Masofaviy Mehnatning Iqtisodiy va Ijtimoiy Jihatdan Foydalari Masofaviy ish tizimi turli iqtisodiy va ijtimoiy afzalliklarga ega bo‘lib, u ham xodim, ham ish beruvchi, ham jamiyat uchun foydali bo‘lishi mumkin. Ish beruvchilar uchun iqtisodiy manfaatlar  Bino va infratuzilmalar xarajatlarini kamaytirish : An’anaviy ofis ishlarida yirik binolar, jixozlar, kommunal xizmatlar uchun katta mablag‘ talab etiladi. Masofaviy ish esa bu xarajatlarni kamaytirishga yordam beradi.  Geografik cheklovlarsiz ishga qabul qilish : Masofaviy ish tufayli kompaniyalar istalgan hududdan malakali mutaxassislarni yollash imkoniyatiga ega bo‘ladilar.  Ishchilar almashinuvining kamayishi : Uyda ishlash imkoniyati tufayli xodimlarning ishga bo‘lgan qoniqish darajasi ortadi va bu ularning uzoq muddat davomida bir joyda ishlashiga sabab bo‘ladi. Xodimlar uchun afzalliklar  Transport xarajatlarining kamayishi : Masofaviy ish xodimlarga ish joyiga borish uchun ketadigan yo‘l xarajatlarini kamaytiradi.  Moslashuvchan ish grafigi : Masofaviy ish tizimi xodimlarga o‘z vaqtini yanada samarali rejalashtirish imkoniyatini beradi.  Shaxsiy hayot va ish muvozanati : Uyda ishlash natijasida xodimlar oilaviy va shaxsiy hayotiga ko‘proq e'tibor qaratish imkoniga ega bo‘ladilar. Jamiyat uchun ijtimoiy afzalliklar  Tirbandlikning kamayishi : Masofaviy ish shakli tirbandlikni kamaytirishga yordam beradi, bu esa ekologik holatni yaxshilaydi.  Mintaqalararo bandlik muammolarining bartaraf etilishi : Kichik hududlarda yashovchi odamlar yirik shaharlarning mehnat bozorida masofadan turib ishtirok eta oladilar. Ish Unumdorligi va samaradorligi masalalari Masofaviy ish samaradorlik va unumdorlik borasida turli natijalarni keltirib chiqarishi mumkin.  Unumdorlikning ortishi : Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, masofaviy ishlovchi xodimlar kamroq stress holatiga tushadilar va ular mehnat jarayonida yaxshiroq diqqatni jamlay oladilar.  Ishga bo‘lgan motivatsiya : Mustaqil ishlash mas'uliyat hissini oshiradi va ba'zi holatlarda xodimlarning ishga bo‘lgan yondashuvi ijobiy tomonga o‘zgaradi.  Jamoaviy muloqotdagi qiyinchiliklar : Masofadan ishlash jarayonida jamoaviy aloqalar zaiflashishi mumkin, bu esa ba’zan korxonaning ichki ishlarida muammolarni keltirib chiqaradi. Masofaviy Ishlash Bilan Bog‘liq Muammolar va Ularni Bartaraf Etish Yo‘llari Masofaviy ish tizimining rivojlanishiga qaramay, u bilan bog‘liq muammolar mavjud. Ushbu qiyinchiliklarni bartaraf etish orqali masofaviy mehnat samaradorligini oshirish mumkin. Aloqa va muloqot muammolari  Muammo : Masofaviy ishlovchilar o‘rtasida kommunikatsiya yetishmovchiligi tufayli tushunmovchiliklar yuzaga kelishi mumkin.  Yechim : Tezkor aloqa tizimlari, masalan, Slack, Zoom, Microsoft Teams kabi dasturlardan foydalanish muloqotni yaxshilashga yordam beradi. Ish va shaxsiy hayot chegaralarining yo‘qolishi  Muammo : Uyda ishlovchilar ba’zida ish va shaxsiy hayot o‘rtasidagi muvozanatni saqlashda qiynaladilar.  Yechim : Ish vaqti aniq belgilanib, tanaffuslar rejalashtirilishi lozim. Ish unumdorligi va nazorat masalalari  Muammo : Ba’zi holatlarda masofaviy xodimlarning ish jarayonini nazorat qilish qiyin bo‘lishi mumkin.  Yechim : Natijalarga asoslangan ish tizimini joriy qilish va samaradorlikni baholash uchun KPI tizimidan foydalanish tavsiya etiladi. Texnik muammolar  Muammo : Internet sifati va texnik uskunalarning yetishmovchiligi masofaviy ishning asosiy muammolaridan biridir.  Yechim : Ish beruvchilar tomonidan xodimlarga texnik yordam ko‘rsatish va yuqori tezlikdagi internet bilan ta’minlash muhim ahamiyatga ega. Masofaviy ish zamonaviy mehnat bozorida muhim ahamiyat kasb etmoqda va uning rivojlanishi davom etmoqda. Mazkur ish shakli iqtisodiy va ijtimoiy jihatdan ko‘plab afzalliklarga ega bo‘lsa-da, ayrim muammolar ham mavjud. Ushbu muammolarni samarali boshqarish orqali masofaviy ishning salohiyati yanada kengayishi mumkin. Xulosa Masofaviy mehnat zamonaviy ish munosabatlarining ajralmas qismiga aylanib bormoqda. Texnologik taraqqiyot va raqamli iqtisodiyotning rivojlanishi natijasida masofadan turib ishlash amaliyoti jadal sur’atlarda kengaymoqda. Ushbu ish shaklining huquqiy jihatdan tartibga solinishi ish beruvchi va xodimlar o‘rtasidagi huquqiy munosabatlarning aniqligini ta’minlashga xizmat qiladi. Masofaviy mehnatning kelajakdagi rivojlanish tendensiyalari Texnologik rivojlanish va raqamli infratuzilmaning kengayishi o Sun’iy intellekt, bulutli texnologiyalar va axborot xavfsizligi tizimlarining takomillashuvi masofaviy ishga bo‘lgan talabni oshiradi. o Mehnat unumdorligini oshirish maqsadida avtomatlashtirilgan ish jarayonlariga ko‘proq e’tibor qaratiladi. Ish unumdorligi va fleksibil mehnat sharoitlari o Masofaviy mehnat orqali xodimlarning ish va shaxsiy hayot muvozanatini saqlash imkoniyati oshadi. o Mehnat unumdorligi bo‘yicha olib borilgan tadqiqotlar masofaviy ishning samaradorligini tasdiqlamoqda. Iqtisodiy samaradorlik va ish beruvchilar manfaatlari o Ofis xarajatlarini kamaytirish, joy tanlashdagi cheklovlarning bartaraf etilishi va global mehnat bozorida mutaxassislarni jalb qilish imkoniyatlari kengayadi. o Ish beruvchilar uchun masofaviy ishning jozibadorligi oshib, bu esa kompaniyalar raqobatbardoshligini oshirishga xizmat qiladi. Huquqiy asoslarni yanada takomillashtirish bo‘yicha tavsiyalar Mehnat qonunchiligini moslashtirish va yangilash o Masofaviy mehnat shartnomalarida huquqiy kafolatlarni yanada mustahkamlash lozim. o Ish beruvchilarning mas’uliyati, xodimlarning huquqlari va ularning mehnat sharoitlari bo‘yicha aniq normalar ishlab chiqilishi zarur. Texnik va axborot xavfsizligi me’yorlarini belgilash o Masofaviy mehnatni amalga oshirishda axborot xavfsizligi talablari kuchaytirilishi lozim. o Ish beruvchi va xodimlar o‘rtasida elektron hujjatlar almashinuvi jarayoni rasmiylashtirilib, qonuniy asoslarga ega bo‘lishi kerak. Xodimlarning ijtimoiy himoyasini kuchaytirish o Mehnat sharoitlarini yaxshilash va kasaba uyushmalari orqali masofaviy xodimlarning manfaatlarini himoya qilish tizimini yo‘lga qo‘yish. o Ish vaqti, dam olish, shaxsiy hayotga daxldor masalalar bo‘yicha huquqiy normalarni aniq belgilash. Ish beruvchi va xodimlar uchun masofaviy ishning istiqbollari Ish beruvchilar uchun afzalliklar o Ofis xarajatlarini qisqartirish orqali korxonalarning moliyaviy barqarorligini oshirish. o Talab yuqori bo‘lgan mutaxassislarni turli geografik hududlardan jalb qilish imkoniyatlari kengayishi. Xodimlar uchun qulayliklar o Ish joyiga borish uchun vaqt sarflash zarurati yo‘qligi sababli unumdorlikning oshishi. o Xodimlar uchun mehnat va shaxsiy hayot muvozanatini ta’minlash imkoniyati yaxshilanishi. Masofaviy mehnatning qo‘shimcha xavf-xatarlari o Ish beruvchilar tomonidan nazorat tizimining kuchayishi natijasida xodimlarning shaxsiy daxlsizligi buzilishi ehtimoli. o Ish vaqti chegaralarining yo‘qolishi tufayli haddan tashqari ish yukining ortishi. Masofaviy mehnat zamonaviy mehnat bozorining ajralmas qismiga aylanib bormoqda va uning huquqiy jihatdan tartibga solinishi muhim ahamiyatga ega. Kelajakda ushbu sohaga oid qonunchilik bazasini yanada takomillashtirish, texnologik yutuqlardan samarali foydalanish va xodimlarning ijtimoiy himoyasini kuchaytirish dolzarb masalalar sirasiga kiradi. Ish beruvchilar va xodimlar uchun masofaviy mehnatning rivojlanishi yangi imkoniyatlar yaratish bilan birga, huquqiy va iqtisodiy jihatdan muayyan mas’uliyatlarni ham yuzaga keltiradi. Shu sababli, masofaviy mehnatga oid huquqiy me’yorlarni takomillashtirish, mehnat shartnomalarining aniq va ravshan bo‘lishini ta’minlash hamda ish unumdorligi va xodimlar manfaatlarini muvozanatlashtirish muhim vazifa hisoblanadi. Korxonalar va xodimlar uchun masofaviy mehnat samaradorligini oshirish yo‘nalishida texnologik, tashkiliy va boshqaruv choralarini ko‘rish muhim sanaladi. Shunday qilib, to‘g‘ri yondashuv orqali masofaviy ish tizimi mehnat bozorida o‘zining samarali yechim sifatida o‘rnini mustahkamlashi mumkin. Foydalanish mumkin bo’lgan adabiyot, maqola va internet manzillari ro’yxari 1. Darsliklar va o’quv qo’llanmalar:  "Mehnat huquqi" : Y. Tursunov va M. Usmanova tomonidan yozilgan ushbu darslik yuridik institutlari va fakultetlari talabalari uchun mo’ljallangan. " Mehnat huquqi " : M . Usmanova , Sh . Gaziyev va B . Yarashev muallifligidagi ushbu darslik fuqarolarning mehnat huquqlari va ularni amalga oshirish kafolatlariga bag ’ ishlangan . 2. Ilmiy maqolalar:  "Mehnat qilish huquqlarining konstitutsiyaviy kafolatlari" : Mazkur maqola O’zbekiston Respublikasining yangilangan Konstitutsiyasida mehnat qilish huquqlari va ijtimoiy himoyani ta’minlash bo’yicha belgilangan kafolatlarni tahlil qiladi.  "Mehnat huquqi" Telegram kanali maqolalari : Toshkent davlat yuridik universiteti Mehnat huquqi kafedrasi katta o’qituvchisi Muhammadamin Karimjonovning mehnat huquqiga oid turli mavzulardagi maqolalari bilan tanishishingiz mumkin. 3. Internet manzillari:  Yuridik adabiyotlar nashriyoti : Mehnat huquqiga oid turli kitoblar va darsliklarni ushbu nashriyotning Facebook sahifasida topishingiz mumkin.  Huquq Plus sayti : Mehnat huquqi bo’yicha maqolalar va materiallar bilan tanishish uchun ushbu saytdan foydalanishingiz mumkin.  Better Work tashkiloti : Xalqaro mehnat standartlari va ularning samaradorligi haqida batafsil ma’lumot olish uchun ushbu manbadan foydalanishingiz mumkin.  Civil.uz sayti : Mehnat huquqi, ish haqi va boshqa yuridik fanlar bo’yicha ilmiy maqolalarni ushbu saytda topishingiz mumkin.  Arxiv.uz sayti : Mehnat huquqi tushunchasi va boshqa mavzulardagi referatlar bilan tanishish uchun ushbu manbadan foydalanishingiz mumkin.  Advice.uz sayti : Xodimning huquqlari va mehnat ta’tili bo’yicha huquqiy maslahatlar uchun ushbu saytdan foydalanishingiz mumkin.  ZiyoNET portali : "Mehnat qilish huquqi" nomli kitob va boshqa o’quv materiallarini ushbu portaldan topishingiz mumkin.  Sputnik O’zbekiston : Mehnat huquqi bo’yicha so’nggi yangiliklar va maqolalar bilan tanishish uchun ushbu saytdan foydalanishingiz mumkin.  Yuristlar malakasini oshirish markazi : Mehnat qonunchiligini takomillashtirish bo’yicha ilmiy-amaliy konferensiya materiallari bilan tanishish uchun ushbu markazning saytiga murojaat qilishingiz mumkin.  Arxiv.uz sayti : Mehnat huquqi bo’yicha referatlar va boshqa materiallarni ushbu saytda topishingiz mumkin.  Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika universiteti : Mehnat huquqi bo’yicha multimediali taqdimotlar va qo’shimcha adabiyotlar bilan tanishish uchun ushbu universitetning saytiga murojaat qilishingiz mumkin.  Yuridik adabiyotlar nashriyoti Instagram sahifasi : Mehnat huquqi bo’yicha yangi nashrlar va adabiyotlar haqida ma’lumot olish uchun ushbu sahifani kuzatib borishingiz mumkin.  Facebookdagi "Yuridik adabiyotlar publish" sahifasi : Mehnat huquqi bo’yicha yangi kitoblar va darsliklar haqida ma’lumot olish uchun ushbu sahifani kuzatib borishingiz mumkin.  CyberLeninka elektron kutubxonasi : Mehnat huquqi bo’yicha ilmiy maqolalar va tadqiqotlarni ushbu manbadan topishingiz mumkin.  ZiyoNET elektron kutubxonasi : Mehnat huquqi bo’yicha turli o’quv materiallari va darsliklarni ushbu manbadan topishingiz mumkin.

Masofadan turib ishlovchi xodimlarning mehnatini huquqiy jihatdan tartibga solishning o’ziga xos xususiyatlari. 25

Sotib olish