Matbuotda yoshlar siyosatini aks etishi. (“Ma`rifat”, “Turkiston” gazetalari misolida) - Adabiyot - Diplom ishlar

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	221.8KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	02 Avgust 2023
Kengaytma	docx
Bo'lim	Diplom ishlar
Fan	Adabiyot

Sotuvchi

Behruz Temirov

Ro'yxatga olish sanasi 11 May 2023

48 Sotish

Matbuotda yoshlar siyosatini aks etishi. (“Ma`rifat”, “Turkiston” gazetalari misolida)

Sotib olish

1O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS
TA'LIM VAZIRLIGI
O‘ZBEKISTON DAVLAT JAHON TILLARI UNIVERSITETI
XALQARO JURNALISTIKA FAKULTETI
XALQARO JURNALISTIKA NAZARIYASI VA AMALIYOTI
KAFEDRASI
MATBUOTDA YOSHLAR SIYOSATINI AKS ETISHI
(“Ma`rifat”, “Turkiston” gazetalari misolida)
mavzuida 5220100 – jurnalistika (xalqaro jurnalistika) yo‘nalishi
bo‘yicha bakalavr darajasini olish uchun
BITIRUV MALAKAVIY ISHI
Toshkent

2MUNDARIJA
Kirish .................................................................................................................. 3
I BOB. YOSHLARGA OID MAVZULARNING MATBUOTDA
YORITILISHI
1.1. Yoshlarni huquqiy savodxonligini oshirishda matbuotda yoritilayotgan
mavzularning zaruriyati .................................................................................... 8
1.2. Kamolot YIHning yoshlarning ijtimoiy, siyosiy, ma`naviy- marifiy
hayotida tutgan o`rni (“Turkiston” va “Ma’rifat”gazetalari materiallari
asosida)… .......................................................................................................... 16
1.3. Matbuotda yoshlar masalalarini yoritishda dolzarb mavzular .................... 27
II BOB. MATBUOTDA YOSHLARNING MA`NAVIY
IMMUNITETINI MUSTAHKAMLASH VA SPORT MAVZULARINI
YORITILISHIDA MAHORAT MASALALARI
2.1. Yoshlarni ma`naviy immunitetini mustahkamlashda matbuotni o’rni va
ahamiyati ........................................................................................................... 34
2.2. Matbuotda sog`lom turmush tarzini targ`ib qilish ustuvor yo`nalish
sifatida .............................................................................................................. 40
2.3. Yoshlar mavzularini yoritishda tahririyat va jurnalistlarga qo`yiladigan
talablar ............................................................................................................... 48
Xulosa ............................................................................................................... 55
Foydalangan adabiyotlar ro`yxati ................................................................. 59
Ilovalar… ......................................................................................................... 61

3KIRISH
Oldimizda turgan eng ezgu maqsadlarimiz – mamlakatimizning buyuk
kelajagi ham, ertangi kunimiz, erkin va farovon hayotimiz ham, O‘zbekistonning
XXI asrda jahon hamjamiyatidan qanday o‘rin egallashi ham – bularning barcha-
barchasi, avvalambor, yangi avlod, unib-o‘sib kelayotgan farzandlarimiz qanday
insonlar bo‘lib voyaga yetishiga bog‘liqdir.
Islom Karimov
Yoshlаrni o’z хаlqini, vаtаnini sеvishgа, zаmоnаviy bilim egаlаshgа, yaхshi
kаsb-hunаrli, insоnpаrvаr, аdоlаtli, jаsur, mеhnаtsеvаr, g’аyrаtli vа аjdоdlаrgа
sаdоqаtli bo’lishgа, shu yurtdа аsrlаr bo’yi shаkllаngаn urf-оdаtlаrni, qаdriyatlаrni
e’zоzlаshgа o’rgаtish lоzim. Zеrо, yoshlаr – kеlаjаk poydivoridir. Hоzirgi kundа
O’zbеkistоn аhоlisining 64% ko’prоg’ini yoshlаr tаshkil etаdi. Bu judа kаttа kuch.
Mustаqillik shаrоfаti tufаyli mаmlаkаtimiz yoshlаri ilmu fаn, mаdаniyat, sаn’аt vа
spоrt sоhаlаridа o’zlаrining bоr mаhоrаt vа imkоniyatlаrini jаhоn miqyosidа
nаmоyon etib, bеqiyos yutuqlаrni qo’lgа kiritmоqdаlаr. Chunki bizning yurtdа
yoshlаr hаyoti hаqidа o’ylаsh, ulаrgа dоimо g’аmхo’rlik qilish – dаvlаtimizning eng
birinchi vаzifаlаridаn hisоblаnаdi.
Mavzuning dolzarbligi: Yoshlar yurt kelajagi, millatning istiqbolini
taminlovchi kuch hisoblanadi. Yoshlarning aql-zakovati, intilishiga qarab o`sha
davlatning ertangi kuni haqida bashorat qilish mumkin.Yurtimiz mustaqilligiga
erishgach eng muhim masalalardan biri yoshlar siyosatiga katta e’tibor qaratildi. 1991
yil 20 noyabrda qabul qilingan “O‘zbekiston Respublikasida yoshlarga oid davlat
siyosatining asoslari to‘g‘risida”gi Qonunning davlat mustaqilligi e'lon qilinganligiga
endigina sakson kun to‘lgan mamalakatda qabul qilinishi, o‘z-o‘zidan o‘sha
paytdayoq O‘zbekistonda yoshlarga oid siyosat davlat siyosatining muhim
yo‘nalishlaridan biriga aylanishidan dalolat berar edi.Yoshlarning ijtimoiy va
ma'naviy jihatdan yuksak darajada kamol topishiga qaratilgan davlatning muhim

4yo‘nalishlarini belgilab berdi va uni amalga oshirishning qonuniy asosini yaratib
berdi. Qonunning mantiqiy davomi sifatida O’zbekistn Respublikasi Prezidenti Islom
Karimovning 2014 yil 6 fevraldagi “O‘zbekiston Respublikasida yoshlarga oid davlat
siyosatini amalga oshirishga qaratilgan qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi
Qarori qabul qilindi.
O’ zbekiston yoshlar mamlakati hisoblanadi. Aholining 64 foizdan ko’prog’ini
yoshlar tashkil etadi. Demograflarning tadqiqot xulosasiga ko’ra, ushbu ko’rsatkich
yaqin besh yillikda yana 25 foizga o’sishi ilmiy taxmin qilingan. Natijada mehnatga
layoqatli aholining soni 50 foizga oshadi 1
. Bu raqamlar yurtimiz aholisining nafaqat
son jihatdan o’sishini, balki yoshlarning katta intellectual imkoniyatlariga ega ekanini
ham namoyon etadi.
Istiqlol yillari yurtimizda yoshlarni qo’llab-quvvatlash va rag’batlantirish
maqsadida “Sog’lom avlod uchun” ordening ta`sis etilishi; “Kamolot” yoshlar
ijtimoiy harakatining tashkil etilishi; “Oila yili”, “Sog’lom avlod yili”, “Barkamol
avlod yili”, “Sog’lom bola yili”, “Yoshlar yili” kabi davlat dasturlarining e`lon
qilinishi; yoshlar muammolarini o’rganuvchi institutlar va markazlar faoliyatining
yo’lga qo’yilishi; “O’zbekistonda yoshlarga oid davlat siyosatining asoslari
to’g’risidagi” Qonun, Kadrlar tayyorlash milliy dasturining qabul qilinishi barkamol
yoshlarni shakllantirishda katta ahamiyatga ega.
Ayniqsa, “O’zbekistonda yoshlarga oid davlat siyosatining asoslari
to’g’risida”gi Qonunda yoshlarga beriladigan ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy-huquqiy
kafolatlar belgilab qo’yilgan. Qonunda: “Yoshlarga oid siyosat O’zbekiston
Respublikasi davlat faoliyatining ustuvor yo’nalishi bo’lib, uning maqsadi
yoshlarning ijtimoiy shakllanishi va kamol topishi, ijodiy iqtidori jamiyat manfaatlari
yo’lida imkoni boricha to’la-to’kis ro’yobga chiqishi uchun ijtimoiy-iqtisodiy,
1
Ubaydullayeva.R Sotsiolno-demograficheskiy protses v sovremennom Uzbekistane. // www.vrach.uz//
demograficheskie-processy.

5siyosiy-huquqiy, tashkiliy jihatdan shart-sharoit yaratish hamda ularni kafolatlashdan
iboratdir” 2
, deb belgilangani yuqoridagi fikrlarning yorqin dalilidir.
O’zbekistonda shakllantirilayotgan fuqarolik jamiyati, hayotimizda tobora
muhim ahamiyat kasb etayotgan modernizatsiya jarayonlari va keng qamrovli
islohotlarning samarasi, avvalo yoshlarni qo’llab-quvvatlash, ularni intellektual
salohiyatini oshirish, moddiy va ma`naviy rag’batlantirishga qaratilgan. Globallashuv
zamonida jamiyatni shakllantirish va rivojlantirish jarayonida yoshlarga keng
imkoniyatlar yaratish davlatning ustuvor vazifalaridan biri hisoblanadi.
Bu borada olib borilayotgan ishlarni xalqqa yetkazish va uni izchil yoritib
borish bevosita ommaviy axborot vositalari xodimlari zimmasiga katta mas’uliyat
yuklaydi. Shu o’rinda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning “27-
iyun matbuot va OAV xodimlari kuni”da soha vakillariga yo’llagan tabrigidagi
murojaati fikrimizni isbotlaydi: O`zbekistonni dunyodagi taraqqiy topgan
mamlakatlar qatoriga ko`tarishdek yuksak marralarni ko`zlagan qonunlarimiz,
dasturlarimiz bo`ladimi – bularning barchasini amalga oshirish uchun xalqimizga
ochiq va ravshan qilib yetkazish, el-yurtimizni safarbarlikka chorlash, ruhini ko`tarish
yo`lida matbuot va axborot vositalarining o`rni va ahamiyati beqiyos. …Unib-o`sib
kelayotgan yoshlarimizni mustaqil fikrlaydigan, bizning qanday buyuk tarix va
merosga ega ekanimizni anglab, ana shu bebaho boylikni qadrlab yashaydigan, biz
boshlagan ulug’ ishlarning munosib davomchilari bo`lgan insonlar etib voyaga
yetkazishda matbuot ahlining haqqoniy so`zi, uning ta`siri g`oyat muhim, aytish
mumkinki, hal qiluvchi ahamiyatga ega ekanini hech qachon esimizdan
chiqarmasligimiz lozim.” 3
Har qanday islohotlarning, xususan, yosh avlod masalalari bo`yicha
islohotlarning muvaffaqiyati ko`p jihatdan jamiyatda amalga oshirilayotgan
islohotlarning mazmun – mohiyati va undan ko`zlangan maqsadning to`liq ijrosi
davlat tomonidan ta`minlashga, nazorat qilinishiga, bu islohotlarning natijasini
2
“O’zbekiston Respublikasida yoshlarga oid davlat siyosatining asoslari to’g’risida”gi Qonun. 1-modda // O’zbekiston
Respublikasi Oliy Kengashining Axborotnomasi // 1992 y., 2-son.
3
“Xalq so`zi” gazetasi 27-iyun, 2013yil.

6yoshlar faoliyatida aks etishiga bog`liq. Shu o`rinda OAV xususan bosma nashrlarda
yoshlarimiz o`z orzu – istaklarini, talablari-yu takliflarini erkin ifoda etish, barobarida
ularni tergab turuvchi nazorat ko`zgusiga aylanishi kerak. Shu nuqtai nazardan
jamiyatda yoshlar siyosati, uni amalga oshirish borasida qilinayotgan sa`y harakatlar,
yaratilayotgan cheksiz imkoniyatlarning tezkorlik va holisona yondashuv bilan
yoritish aynan yoshlar matbuoti oldida turgan dolzarb vazifa hisoblanadi.
Bitiruv malakaviy ishining ob`ekti va predmeti: Marifat” va Kamolot YIH
muassisligidagi “Turkiston” gazetalarining 2014-2015 yillardagi taxlamlari ishga
ob’ekt qilib olindi.
“Yoshlarga oid davlat siyosatini amalga oshirishga qaratilgan qo`shimcha
chora-tadbirlar to`g`risida”gi Qarorning ijrosini matbuotda yoritilishini o`rganib
chiqildi. Yoshlarninig ijtimoiy hayotdagi o`rni, yoshlarni globallashuv davrida
ommaviy madaniyat kabi yot g`oyalardan himoyalash va sog`lom turmush tarzini
targ`ib qilishda matbuotning o`rni va ahamiyatini yuqoridagi obektlar misolida
taqqoslash, yutuq va kamchiliklarini aniqlash ishimizning predmeti hisoblanadi.
Bitiruv malakaviy ishining yangiligi: Mavzu dolzarbligi bois ko`plab amaliy
nazariy ishlar amalga oshirilgan. Eng avvalo Prezidentimizning asarlari, mavzu
doirasida qabul qilingan qonun va qarorlari bu borada dasturilamal hisolanadi.
Bizning kichik tadqiqotimiz davomida qabul qilingan “O`zbekiston Respublikasi
yoshlarga oid davlat siyosatini amalga oshirishga qaratilgan qo`shimcha chora -
tadbirlar” to’g’risidagi Qarorning ijrosini matbuotda yoritilishi va yoshlar huquqiy
savodxonligini oshirishga qaratilgan materiallarni 2014- 2015 yil gazeta tahlamlari
asosidagi tahlili ishimizning yangiligi hisoblanadi.
Bitiruv malakaviy ishining maqsad va vazifalari: Bitiruv malakaviy
ishimizning asosiy maqsadi yoshlar masalalarini xususan yoshlar siyosatini,
yoshlarga oid bo`lgan masalalarni Respublikamizning ikki yirik tirajdagi matbuoti
misolida o`rganib chiqish. 2014 -2015 yillarda chop etilgan materiallari asosida ularni
tahlil qilish, yutuq va muammolarni aniqlashdan iborat. Tadqiqot jarayonida quyidagi
vazifalarni belgilab oldik:

7 O`zbekistonda yoshlar siyosatining matbuotda aks etishi masalalarini
o`rganish;
 Yoshlar huquqiy savodxonligini oshirishda matbuotning o`rni va ahamiyati;
 Har ikki matbuotda “Ma`rifat” va “Turkiston” gazetalarida yoshlar
masalalarini yoritishdagi o`ziga xosliklar va mahorat masalalari;
 Yoshlarning muammolarini yoritish masalalariga e`tibor qaratish;
 Globallashuv davridayotg`oyalar tasirida himoyalashda matbuotning
ahamiyatini o`rganib chiqish;
 Yoshlar masalalarini yoritishda tahririyat va jurnalistlarga qo`yiladigan
talablarni o`rganish;
- O`rganib chiqish jarayonida ko`ringan kamchiliklarni asoslab berish va taklif
mulohaza bildirish.
Bitiruv malakaviy ishining metodologik va nazariy asoslari: O`zbekiston
Respublikasi Konstitutsiyasi, O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov
asarlari, farmonlari, maruzalari matni, nutqlari, yoshlar siosatiga oid qonun hujjatlari
va qonunosti hujjatlari ishimizning metodologik asosi hisoblanadi.
Nazariy asoslari sifatida jurnalistikaga doir ilmiy kitoblar, maruzalar matni, sohaga
doir ilmiy o`quv qo`llanmalar, ilmiy nazariy adabiyotlardan foydalanildi.
Bitiruv malakaviy ishning nazariy va amaliy ahamiyati: Jurnalistikada
tahrir bilan bog`liq fanlarda nazariy jihatdan o`rganish mumkin. Amaliy jihatdan
tadqiqot ishimizdan talabalar kurs ishlari, bitiruv malakaviy ishlarini hamda
magistrlik dissertatsiyalarini yozishda foydalanishi mumkin.
Bitiruv malakaviy ishning tuzilishi: Kirish, 2 bob, 6 fasl, xulosa adabiyotlar
ro`yxati va ilovalardan iborat.

8I BOB. YOSHLARGA OID MAVZULARNING MATBUOTDA
YORITILISHI
1.1. Yoshlarni huquqiy savodxonligini oshirishda, matbuotda
yoritilayotgan mavzularning zaruriyati
“Bugun biz demokratik jarayonlarni chuqurlashtirish, aholining siyosiy
faoliyatini oshirish, fuqarolarning mamlakatimiz siyosiy va ijtimoiy hayotdagi amaliy
ishtiroki haqida so’z yuritar ekanmiz, - deb ta’kidlaydi I.Karimov, - albatta axborot
erkinligini ta`minlamasdan, ommaviy axborot vositalarini odamlar o’z fikr va
g’oyalarini, sodir bo’layotgan voqealarga o’z munosabati va pozitsiyasini erkin ifoda
etadigan minbarga aylantirmasdan turib, bu maqsadlarga erishib bo’lmasligini
o’zimiz yaxshi tasavvur etamiz”. 4
“Jamiyatda huquqiy madaniyatni yuksaltirish milliy dasturi”da qayd
etilganidek, huquqiy bilimlarni OAV orqali targ’ib qilish tizimini takomillashtirish
muhim ahamiyatga ega. OAV huquqiy mavzulariga e`tiborni kuchaytirish, aholi
o’rtasida ko’proq ko’tarilayotgan huquqiy masalalarni davriy nashrlar sahifalarida,
televideniye va radio eshittirishlarida tushuntirib berish borasidagi hissasini keskin
oshirish zarur vazifadir” 5
. Konstitutsiya va qonunlarga rioya qilish va ular bo‘yicha
faoliyat yuritish har bir shaxs uchun jinsi, yoshi, millati, ijtimoiy kelib chiqishi va
yana boshqa senzlardan qat'iy nazar majburiydir. Shuning uchun ham
mamlakatimizda amalga oshirilayotgan barcha ijobiy o‘zgarishlar zamirida har
tomonlama barkamol – jismonan sog‘lom, aqlan yetuk, nafaqat ko‘plab bilimlarni,
hozirgi davrda talab katta bo‘lgan kasb-hunarlarni egallagan, ayni paytda, mustaqil va
ijodiy fikrlashga qodir, intellektual salohiyati yuksak yosh avlod to‘g‘risida
g‘amxo‘rlik qilishdek ustuvor maqsad mujassam ekani tabiiydir.
Konstitutsiyamizda aynan yoshlarning huquq va erkinliklari tegishli
konstitutsiyaviy normalar asosida o‘z ifodasini topgan. Zotan, konstitutsiyaning
4
Karimov I.A Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish
konsepsiyasi (O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qo’shma majlisidagi ma`ruza)
// Xalq so’zi, 2010 yil, 13 noyabr.
5
Jamiyatda huquqiy madaniyatni yuksaltirish milliy dasturi// O’zR Oliy Majlisi Axborotnomasi.-Toshkent,
1997,9(1257)- son.-B.-30.

9muqaddimasidayoq hozirgi va kelajak avlodlar oldidagi yuksak mas'ullikni nazarda
tutuvchi norma belgilab qo‘yilgan. Sababi davlatimiz huquqiy demokratik davlat va
fuqarolik jamiyatini qurishda yoshlarimizning ertangi kun uchun munosib vorislik
masalasiga e'tibor qaratmoqda.
 Davlat va uning sub`ektlari zimmasidagi yoshlar siyosati bo’yicha vakolatlarga
quydagilar kiradi:
 Yoshlar faoliyatiga oid umumiy ijtimoiy-iqtisodiy tashkiliy holatni aniqlash;
Mavjud vakolatlar doirasida davlat yoshlar siyosati sohasiga huquqiy
regulyatsiya munosabatlari;
 Hududlarning ijtimoiy-iqtisodiy, demografik, madaniy, etnik va boshqa
xususiyatlari va jihatlarini hisobga olgan holda hududiy yoshlar siyosatini dasturlarini
ishlab chiqish va amaliyotga joriy etish;
Davlat yoshlar siyosatining viloyatlar doirasidagi boshqaruv organlarini
shakllantirish, yoshlar siyosatini amalga oshiruvchi ijro hokimiyati organlari tizimini
aniqlash;
 Hudud miqyosida faoliyat ko’rsatuvchi bolalar va yoshlar tashkilotlarining
restrini amalga oshirish;
 davlat yoshlar siyosati me`yorlar asosida belgilangan tartibda uni amalga
oshirishda mamlakat miqyosida byudjet moliyaviy sarf-harajatlarni shakllantirish;
 davlat yoshlar siyosatini amalga oshirishda ishtirok etuvchi barcha muassasalar
va tashkilotlar faoliyatini muvofiqlashtirish.
Davlat siyosatini amalga oshirishda mahalliy o’zini o’zib boshqarish
organlari doirasidagi vakolatlar quyidagilardan iborat:
 mahalliy o’zini o’zi boshqarish organlari miqyosida davlat yoshlar siyosatini
amalga oshirishni rejalashtirish, tashkil qilish va boshqarish;
 o’z vakolatlari doirasida davlat yoshlar siyosatini amalga oshirish yuzasidan
me`yoriy hujjatlar tayyorlash;
 hududiy mahalliy jamiyatlar miqyosida davlat yoshlar siyosatini amalga
oshirish dasturlarini ishlab chiqish va ularni amaliyotga joriy qilish;

10 davlat yoshlar siyosatini amalga oshirishda mahalliy buyudjet va fondler sarf-
harajatlarni tashkil qilish;
 davlat yoshlar siyosatini amalga oshiruvchi barcha tashkilotlar va muassasalar
faoliyatini muvofiqlashtirish.
Shu bilan birgalikda O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining shu va shu
kabi normalari Konstitutsiya normalari asosida qabul qilingan qator qonun
hujjatlarida, ularning muayyan tarkibiy qismlarida o‘zining to‘la ifodasini topgan.
Mazkur davrda “O‘zbekiston Respublikasida yoshlarga oid davlat siyosatining
asoslari to‘g‘risida”gi (1991-yil 20-noyabr), “Jismoniy tarbiya va sport to‘g‘risida”gi
(1992), “Ta'lim to‘g‘risida”gi (1992-yil, 1997-yil 29-avgust yangi tahrirda) qonunlar,
qator kodekslar, Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi (1997 yil 29 avgust), Jamiyatda
huquqiy madaniyatni yuksaltirish Milliy dasturi (1997) qabul qilindi. 1992 yilda
esa, Bola huquqlari to‘g‘risidagi xalqaro Konvensiyaga qo‘shildi. Shuningdek
mazkur yillar davomida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Respublika yosh
ijodkorlarini davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi
(1992), “O‘zbekiston Respublikasining yosh mualliflariga eng yaxshi asarlari va
ilmiy ishlari uchun Davlat mukofotini topshirish to‘g‘risida ” (1993-
yil), “O‘zbekiston Respublikasi yoshlarining “Kamolot” jamg‘armasi
to‘g‘risida” (1996-yil), “Huquqiy tarbiyani yaxshilash, aholining huquqiy madaniyati
darajasini yuksaltirish, huquqshunos kadrlarni tayyorlash tizimini takomillashtirish,
jamoatchilik fikrini o‘rganish ishini yaxshilash haqida” (1997), “Respublika
Ma'naviyat va ma'rifat kengashini qo‘llab-quvvatlash to‘g‘risida”gi (1999) farmonlari
e'lon qilindi. Mazkur bosqichda qabul qilingan qonun hujjatlari O‘zbekiston
Respublikasi Konstitutsiyasi bilan birgalikda yoshlarni yagona mafkura asosida
tarbiyalashga xizmat qiluvchi eski ma'muriy-buyruqbozlik tizimi va uning huquqiy
asoslarini tugatib, ularni tarbiyalash, huquq va qonuniy manfaatlarini himoya
qilishning demokratik asoslarini belgilab berdi. Shuningdek voyaga yetmaganlar
o‘rtasida tarbiyaviy ishlarni kuchaytirish, buning uchun mas'ul davlat idoralari,
jamoat tashkilotlari hamda voyaga yetmaganlar ishlari bo‘yicha komissiyalar

11faoliyatini takomillashtirishga, jamiyatimizning ijtimoiy-ma'naviy va iqtisodiy
yangilanish jarayonida yoshlarning o‘z o‘rnini topishiga ko‘maklashish, birinchi
navbatda, qishloq joylardagi yigit-qizlarni ish bilan ta'minlash, jismoniy tarbiya va
sport bilan shug‘ullanishi uchun imkoniyat yaratishga alohida e'tibor qaratildi. Ushbu
davrda “ Bola huquqlari to‘g‘risidagi xalqaro Konvensiyaga doir bolalar savdosi,
bolalar fohishabozligi va bolalar pornografiyasiga taalluqli Fakultativ protokol”ga
qo`shilish haqida va “Voyaga yetmaganlar o‘rtasida nazoratsizlik va
huquqbuzarliklarning profilaktikasi to‘g‘risida”gi (2010-yil), “Alkogol va tamaki
mahsulotlarining tarqatilishi hamda iste'mol qilinishini cheklash to‘g‘risida”gi (2011)
qonunlar qabul qilindi. Shuningdek, 2008-yil 8-aprelda “Ishga qabul qilish uchun eng
kichik yosh to‘g‘risida”gi hamda “Bolalar mehnatining og‘ir shakllarini taqiqlash va
yo‘q qilishga doir shoshilinch choralar to‘g‘risida ” gi Konvensiyalar ratifikatsiya
qilindi. 2001-yil 4-yanvardagi O`zbekiston Respublikasi Prezidentining “O`zbekiston
Respublikasi Konstitutsiyasini o`rganishni tashkil etish to`g`risida”gi Farmoyishi
ham jamiyatda, ayniqsa yoshlar orasida huquqiy madaniyatni yuksaltirish uchun
dasturulamal bo`lib xizmat qildi. Bir so’z bilan aytganda, yoshlarga oid davlat
siyosatining huquqiy asoslarini tashkil etuvchi qonun hujjatlarining doirasi juda ham
keng. Bu borada “Yoshlar yili” Davlat dasturi doirasida amaldagi qonun hujjatlarini
takomillashtirish yuzasidan tashkil etilgan ishchi guruh tomonidan mustaqillik
yillarida qabul qilingan amaldagi qonun hujjatlari atroflicha tahlil qilinib, yoshlar
huquqlari, manfaatlari va erkinliklari belgilangan qonun hujjatlari tizimi
shakllantirilganligi muhim ahamiyatga ega bo‘ldi. Ishchi guruh tomonidan amaldagi
normativ-huquqiy bazani, uning yoshlar manfaatlari va huquqlarini himoya qilishga
oid qismini takomillashtirish maqsadida inventarizatsiyadan o‘tkazish jarayoni
Konstitutsiya va kodekslardan tashqari, bu sohada 22 qonun, O‘zbekiston
Respublikasi Prezidentining 15 ta farmoni va 11 ta qarori, Vazirlar Mahkamasining
41 ta qarori, 32 ta idoraviy-me'yoriy hujjat mavjud ekanligini ko‘rsatdi. Shundan
keyin ham yana o‘nlab yangi qonun hujjatlari qabul qilinganligi hisobga olinsa,
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi normalariga asoslangan, yoshlarga oid

12davlat siyosatining huquqiy asoslarini belgilab beruvchi normativ-huquqiy hujjatlar
tizimi 150 dan ortiq qonun hujjatlaridan tashkil topganligi ma'lum bo‘ladi.
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 40-moddasida har bir inson
malakali tibbiy xizmatdan foydalanish huquqiga ega ekanligi belgilangan. Mazkur
konstitutsiyaviy normaning hayotiyligini ta'minlash maqsadida sog‘liqni saqlash
tizimiga har yili Davlat byudjeti xarajatlarining 12-15 foizdan ortiq qismi
yo‘naltirilmoqda. O‘zbekiston 2011-yilda “Bolalarni asraylik” xalqaro tashkiloti
tomonidan tuzilgan 161 mamlakatdan iborat jahon reytingida o‘sib kelayotgan yosh
avlod salomatligi haqida eng ko‘p g‘amxo‘rlik ko‘rsatilayotgan davlatlar orasida 9-
o‘rinni egalladi 27. Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti Bosh direktori Margaret Chen
o‘zining 2011-yil 25-26 noyabr kunlari poytaxtimizda bo‘lib o‘tgan nufuzli xalqaro
anjumandagi nutqida e'tirof etganidek: “O‘zbekistonda hatto global inqirozlar davrida
ham aholining salomatlik ko‘rsatkichlari muttasil oshib, umr ko‘rish davomiyligi
yuksalmoqda.
O‘zbekiston bu bilan haqli ravishda faxrlansa arziydi”. Mamlakatimiz rahbari
Islom Karimov “O‘zbekistonda ona va bola salomatligini muhofaza qilishning milliy
modeli: “sog‘lom ona – sog‘lom bola” mavzusidagi ushbu xalqaro simpoziumning
ochilishidagi nutqida bu muvaffaqiyatlarimizning omillari haqida atroflicha to‘xtalib,
mustaqil rivojlanish yillarida mamlakatimiz sog‘liqni saqlash tizimini barpo etishni
davom ettirish va yangilash imkonini berayotgan mustahkam poydevor yaratilganiga
anjuman ishtirokchilari e'tiborini qaratdi. “Har kim bilim olish huquqiga ega. Bepul
umumiy ta'lim olish davlat tomonidan kafolatlanadi.Maktab ishlari davlat
nazoratidadir” 6
. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining ushbu 41-moddasi
ijrosi yuzasidan ham faxrlansa arziydigan islohotlar amalga oshirildi. Birgina Kadrlar
tayyorlash Milliy dasturi (1997-yil) va Maktab ta'limi rivojlantirish Davlat
umummilliy dasturi (2004-yil) doirasida 1539 ta akademik litsey va kasb-hunar
kollejlari, 7800 tadan ziyod umumta'lim maktablari yangitdan qurilib, to‘liq
6
O’zbekiston Respblikasining Konstitutsiyasi.-T.: O’zbekiston, 2013 .

13zamonaviy vositalar bilan jihozlandi. Oliy ta'lim muassasalarining soni 1,8 barobar
(37 tadan 66 taga, shundan 59 tasi milliy, 7 tasi xorijiy) ko‘paydi. 5980 ta bolalar
sport maskanlari, 6151 ta yopiq sport zallari barpo etildi28. O`zbekiston Respublikasi
Prezidentining 2001-yil 4-yanvarda e'lon qilingan “O`zbekiston Respublikasi
Konstitutsiyasini o`rganishni tashkil etish to`g`risida”gi Farmoyishi ham mamlakatda
Konstitutsiyani ommaviy ravishda o`rganish hamda uni hayotga tatbiq etish bo`yicha
dasturulamal vazifasini o`tamoqda. Mana shu maqsadda davlatimiz rahbari
O`zbekiston Konstitutsiyasini bolalar bog`chasidan boshlab o`rgatish, maktablarda
darslik tariqasida o`qitish hamda oliy o`quv yurtlarida esa maxsus dars sifatida
o`rganishni vazifa qilib qo`ydi. Sog‘liqni saqlash va ta'lim sohasidagi islohotlar
shular bilan cheklanib qolmay, hozir ham izchil davom ettirilmoqda. Xususan, 2011-
2015-yillarda 700 dan ortiq tibbiyot muassasasi, 400 ta bolalar sporti, 221 ta bolalar
musiqa va san'at maktabi qurib, foydalanishga topshirish, sport bilan muntazam
shug‘ullanadigan bolalar sonini 2 barobar ko‘paytirish, zamonaviy “elektron ta'lim”
loyihasini joriy etish kabi ko‘plab ishla rejalashtirilgan bo‘lib, bu vazifalar
bosqichma-bosqich amalgam oshirilmoqda. Bu borada erishilayotgan natijalar 2011-
2012 yillarda poytaxtimizda o‘tkazilgan nufuzli xalqaro anjumanlarda nufuzli xalqaro
tashkilotlar, dunyoning barcha qit'alaridan kelgan xorijlik ekspertlar tomonidan e'tirof
etildi.
Yurtimizda avvalo ommaviy axborot vositalari rivojini ta'minlaydigan,
demokratik talab va standartlarga to‘la mos keladigan mustahkamqonunchilik bazasi
yaratildi. Ushbu davrda ommaviy axborot vositalarini erkin vajadal rivojlantirishga,
axborot sohasining samarali faoliyat ko‘rsatishini ta'minlashgaqaratilgan 10 ga yaqin
qonun hujjatlari qabul qilindi. Ko`rilgan chora tadbirlarnatijasida bugungi kunda
O‘zbekistonda ommaviy axborot vositalari 1326 tani tashkil etdi. Ulardan 704 tasi
gazeta, 254 tasi jurnal, 17 tasi axborotnoma-byulleten, 4 tasi axborot agentligi, 63 tasi
televideniye, 36 tasi radio,165 tadan ziyodi esa veb-saytlardir. Mavjud bosma davriy
nashrlarning 43 foizi, telekanallarning qariyb 53 foizi, radiokanallarning 85 foizi
nodavlat ommaviy axborot vositalari hisoblanadi.

14Axborot va so`z erkinligining mamlakatimizda yuqori darajada
ta`minlanishibirinchidan, fuqarolarning konstitutsion shaxsiy huquqlarini kafolatlash
bilan birgao`sib kelayotgan yosh avlodning bilim olish jarayonida o`ziga kerakli
axborotniishonchsiz va noxolis tashqi axborot manbalaridan emas, balki mamlakatda
ro`yxatgaolingan va har bir berilgan axboroti uchun javob beradigan manbalardan
olishigaimkoniyat yaratadi.
2012-yil 10 dekabrda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Chet tillarni
o‘rganish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Qarori
qabul qilindi. Qarorda zamonaviy pedagogik va axborot-kommunikatsiya
texnologiyalaridan foydalangan holda o‘qitishning ilg‘or uslublarini joriy etish
yo‘libilan, o‘sib kelayotgan yosh avlodni chet tillarga o‘qitish, shu tillarda erkin
so‘zlashaoladigan mutaxassislarni tayyorlash tizimini tubdan takomillashtirish hamda
buningnegizida, ularning jahon sivilizatsiyasi yutuqlari hamda dunyo axborot
resurslaridankeng ko‘lamda foydalanishlari, xalqaro hamkorlik va muloqotni
rivojlantirishlariuchun shart-sharoit va imkoniyatlar yaratish maqsadida 2013-2014
o‘quv yilidan boshlab, Respublikaning barcha hududida chet tillarni, asosan, ingliz
tilini o‘rganish umumta'lim maktablarining birinchi sinflaridan o‘yin tarzidagi darslar
va og‘zaki nutq darslari shaklida, ikkinchi sinfdan boshlab esa, alifbo, o‘qish va
grammatikani o‘zlashtirishdan bosqichma-bosqich boshlanishi, oliy o‘quv yurtlarida
ayrim maxsusfanlarni, xususan, texnik va xalqaro mutaxassisliklar bo‘yicha o‘qitish
chet tillarda olib borilishi, umumiy o‘rta, o‘rta maxsus, kasb-hunar ta'limi
muassasalariningo‘quvchilari va o‘qituvchilarini chet tillar bo‘yicha darsliklar va
o‘quv-uslubiykomplekslar bilan ta'minlash, ularni belgilangan muddatlarga rioya
etilgan holda qayta nashr etish, O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi
Respublika maqsadli kitob jamg‘armasining aylanma mablag‘lari hisobidan bepul
amalga oshirilishi 7
Karimov I. Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada
chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasida ko’rsatib
7
Karimov I. A.Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish
konsyepsiyasida ko’rsatib o’tilgan: O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qo‘shma
majlisidagima'ruza.2010 yil 12 noyabr/ I.Karimov. –Toshkent : “O‘zbekiston”, 2010.-B-.28.

15o’tilgan. Yurtimizda maktab ta'limi 7 ta tilda – o‘zbek, qoraqalpoq, rus, qozoq,
qirg‘iz, turkman va tojik tillarida olib boriladi. Bu ham fuqarolarimizning jinsi, irqi,
millati, tili, dini, ijtimoiy kelib chiqishi, e'tiqodi, shaxsiy va ijtimoiy mavqeidan qat'i
nazar qonun oldida tengligiga doir konstitutsiyaviy qoidaga og‘ishmay amal
qilinayotgani, shuningdek, davlat yoshlarimizning Konstitutsiya va qonunlarda
mustahkamlangan huquqlari va erkinliklarini qat'iy ta'minlab kelayotganining yana
bir isboti. O`quvchi qizlar uchun “Zulfiya” nomidagi Davlat mukofoti, oily ta`lim
muassasalari talabalari uchun O`zbekiston Respublikasi Prezidenti, Beruniy, Ibn
Sino, Navoiy, Ulug`bek, Imom al-Buxoriy nomlaridagi Davlat stipendiyalari ta`sis
etildi va shu kungacha mingdan ortiq yoshlar ushbu tanlovlarda g`olib bo`lib, ko`plab
imtiyoz va rag`batlarni qo`lga kiritdilar. Bundan tashqari mazkur davrda voyaga
yetmaganlar va yoshlar huquqlarini himoya qilish, ularni yanada kengroq qullab-
quvvatlash maqsadida yosh iste'dodlar uchun “Nihol” mukofoti (2006), “Voyaga
yetmagan bolalarni farzandlikka va bolalarni oilaga tarbiyaga olish (patronat)
to‘g‘risida”gi Nizomga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritildi (2007),“Yosh oilalarni
moddiy va ma'naviy qo‘llab-quvvatlashga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar
to‘g‘risida”gi Farmon (2007) imzolandi, shuningdek O‘zbekistonda bolalar
farovonligini ta'minlash bo‘yicha Harakat dasturi (2007), Bolalar musiqa va san'at
maktablarining moddiy-texnik bazasini mustahkamlash va ularning faoliyatini yanada
yaxshilash bo‘yicha 2009-2014 yillarga mo‘ljallangan Davlat dasturi qabul qilindi.
Yurtboshimizning “O‘zbekistonda yashayotgan barcha-barcha yoshlar mening
bolalarim, mening farzandlarim!” degan so‘zlari maktab va ta'lim sohadasi
yurtimizda amalga oshirilayotgan ishlarda o‘z ifodasini topmoqda. Bugungi kunda
mamlakatimizda 9779 ta umumta'lim maktabi faoliyat yuritmoqda. Maktab ta'limini
rivojlantirish Davlat umummilliy dasturini amalga oshirish doirasida 2004-2009
yillarda respublika bo‘yicha 8500 dan ziyod maktab qurildi va kapital ta'mirlandi.
Ularning aksariyati qishloqlarda joylashgan. Ushbu maqsadlar uchun 1,4 trillion so‘m
mablag` sarflandi.

16“Kadrlar tayyorash dasturi deb nomolgan Ta'lim sohasini isloh qilish dasturi
mamlakatimizda yangi jamiyat qurishning bosqichma-bosqich va tadrijiy rivojlanish
prinsipiga asoslangan iqtisodiy va siyosiy islohotlarning biz tanlagan “o‘zbek
modeli” – o‘z taraqqiyot yo‘limizning ajralmas tarkibiy qismidir. Dasturga muvofiq
mamlakatimizda “9+3” sxemasi bo‘yicha 12 yillik umumiy majburiy bepul ta'lim
tizimi joriy etildi. Dasturni hayotga tatbiq etish davomida uzluksiz xususiyat kasb
etgan ta'limning nafaqat shakli, balki mohiyati ham tubdan o‘zgartirildi.
Ayni paytda davlatimiz rahbari tomonidan yoshlarning huquq va manfaatlarini
ta’minlash bo‘yicha qo‘yilgan vazifalarni to‘liq amalga oshirish uchun hali ko‘p
ishlar qilinishi kerak. Bu, birinchi navbatda, yigit-qizlarimizning olijanob
intilishlarini ro‘yobga chiqarish, jamiyatimizning ijtimoiy, iqtisodiy va ma’naviy
rivojlanishida ishtirok etishida barcha yordamni ko‘rsatish bilan bog‘liqdir. Shu
munosabat bilan bugungi kunda yoshlarda xalqimizga mutlaqo yot bo‘lgan turli
oqimlar va ta’sirlarga qarshi mustahkam mafkuraviy immunitetni shakllantirish
dolzarb ahamiyat kasb etadi.
1.2. “Kamolot” YIHning yoshlarning ijtimoiy, siyosiy, ma`naviy- marifiy
hayotida tutgan o`rni (“Turkiston” gazetasi misolida)
Yoshlar siyosatini amalga oshirishda, yurtimiz yoshlarini keng qamrab olgan
Kamolot YIH faoliyati ham muhim o`rin tutadi. Shu nuqtai nazardan harakatning
2014-yilda amalga oshirgan yoshlar siyosatini ijrosini taminlashga qaratilgan
harakatning faoliyati bilan tanishib chiqdik. Ushbu dastur ijrosini ta'minlash
maqsadida Harakat tizimida bir qator ishlar amalga oshirilgan. Shu bilan birga
o`tkazilgan, targ`ibot tashviqot ishlari, ijtimoiy siyosiy tadbirlarining matbuotda
yoritilishi xususan “Turkiston” gazetasi misolida ko’rib chiqamiz. “Turkiston”
gazetasi “Kamolot” YIH Markaziy kengashi, “Turkiston” gazetasi mehnat jamoasi
muassisligida nashr etiladi. Gazeta o’z oldiga respublika yoshlarini axborot bilan
ta`minlash, shu bilan birga o’sib kelayotgan yosh avlodni ona Vatanga muhabbat,
yurtga sadoqat, milliy qadriyatlarimizga hurmat ruhida tarbiyalashga xizmat qilish

17vazifasini qo’ygan. Shuningdek, davlatimiz siyosatini keng ommaga sodda va ravon
tilda yetkazish dunyoqarashini kengaytirish, bilim va salohiyatini yanada boyitishni
maqsad qilgan. Gazeta o’zbek tilida haftada ikki marta nashr qilinadi. 8 betdan iborat
gazetaning auditoriyasini asosan, 14-30 yosh oralig’idagi gazetxonlar tashkil qiladi.
Harakatning 2014-yil yakunida berilgan ma’lumotlarga ko’ra yoshlarga oid
davlat siyosati doirasida “Yoshlarni davlat hokimiyati (qonun chiqaruvchi, ijro
etuvchi va sud) organlari tizimi va faoliyati bilan yaqindan tanishtirish” maqsadida
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalari, Vazirlar Mahkamasi,
Konstitutsiyaviy, Oliy va Oliy xo‘jalik sudlari hamda ushbu idoralarning quyi
tizimlarida turkum uchrashuvlarni tashkil etish maqsadida davomida 960 marotaba
“Hokim va yoshlar” uchrashuvlari tashkil etilgan bo‘lib, qonun chiqaruvchi, ijro
etuvchi va sud organlariga uyushtirilgan 2 625 ta tashriflar doirasida 248 786 nafar
yoshlar ishtirok etgan.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning O‘zbekiston
Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganligining 21 yilligi munosabati bilan
o‘tkazilgan majlisidagi ma'ruzasi targ‘ibotini tashkil etish bo‘yicha “Kamolot” yoshlar
ijtimoiy harakatining hududiy Kengashlari tomonidan manzilli reja ishlab chiqilgan
bo’lib, ushbu rejaga asosan hududlarda fevral-mart oylari davomida targ‘ibot ishlari
amalga oshirildi. Ushbu targ‘ibot loyihasi doirasida 300 ga yaqin tadbirlar amalga
oshirilgan.
“Kamolot” yoshlar ijtimoiy harakati tomonidan bir qator hamkor tashkilotlar
ko‘magida 2013-yilning mart-may oylari davomida “Siz qonunni bilasizmi?” tanlovi
o‘tkazilgan. Tanlovining 2013-2014 o‘quv yilidagi bosqichlarida 15 mingdan ortiq
akademik litsey va kasb-hunar kollejlarining 55 ming (2013 yil 50 ming) nafarga
yaqin yoshlari jalb etilib, shundan, tanlovning mahalliy bosqichlarida 1 571 ta o‘rta
maxsus, kasb-hunar ta'limi muassasalarining 12 568 nafar o‘quvchilari, tanlovning
hududiy bosqichlarida 193 ta o‘rta maxsus, kasb-hunar ta'limi muassasalarining 1 544
nafar o‘quvchilari hamda 14 ta o‘rta maxsus, kasb-hunar ta'limi muassasalarining 126
nafar o‘quvchilari tanlovning respublika bosqichida ishtirok etishgan.

18Talaba yoshlarning soliq qonunchiligi sohasidagi bilimlarini oshirish, bu
boradagi amaliy ko‘nikmalarini mustahkamlash, ularni O‘zbekiston Respublikasi
Konstitutsiyasi, Soliq kodeksi va boshqa qonun hujjatlariga hurmat ruhida tarbiyalash,
soliq siyosatini yanada erkinlashtirish borasida amalga oshirilayotgan islohotlardan
xabardor qilib borish maqsadida O‘zbekiston Milliy universiteti Madaniyat saroyida
“Soliq bilimdonlari - 2014” ko‘rik-tanlovi o‘tkazildi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2014-yil 6-fevraldagi PQ-2124-son
Qarori bilan tasdiqlangan “O‘zbekiston Respublikasida 2014-yilda yoshlarga oid
davlat siyosatini amalga oshirishga qaratilgan qo‘shimcha chora-tadbirlar
Dasturi”ning 1-bandi ijrosini ta'minlash maqsadida “O‘zbekiston Respublikasining
Yoshlarga oid davlat siyosatining asoslari to‘g‘risida”gi qonunining yangi tahrirdagi
loyihasiga Harakat tomonidan 300 ga yaqin konstruktiv takliflar taqdim etilib, mazkur
takliflarning 15 tasi qonunning yangi tahrirdagi loyihasiga kiritilgan.
Shuningdek, Dasturning 51, 52, 53 va 56-bandlarida belgilangan vazifalar
ijrosini ta'minlash maqsadida Harakat tomonidan hisobot davrida 1000 ga yaqin
targ‘ibot tadbirlari tashkil etildi. Targ‘ibot tadbirlari davomida ishchi guruhlari
tomonidan voyaga yetmaganlarni ko‘ngil ochish (dam olish) joylarida tungi vaqtda
ota-onasidan biri yoki uning o‘rnini bosuvchi shaxsning kuzatuvisiz bo‘lishlarini,
behayolik, zo‘ravonlik va shavqatsizlikni targ‘ib qiluvchi mahsulotlarni tayyorlash,
O‘zbekiston Respublikasi hududiga olib kirish, tarqatish, reklama qilish va namoyish
etilishini, yoshlar orasida huquqbuzarlik va jinoyatchilikni hamda ota-onalar yoki
ularning o‘rnini bosuvchi shaxslar tomonidan bolalarni tarbiyalash va ularga ta'lim
berish borasidagi majburiyatlarni bajarmaslik holatlarini oldini olishga qaratilgan
mavzularda tashkil etilgan.
“Kamolot” yoshlar ijtimoiy harakati tomonidan 2007-yildan buyon yozgi ta'til
mavsumida oromgohlarga jalb etilmagan voyaga yetmaganlarning bo‘sh vaqtlarini
mazmunli tashkil etish, yoshlar o‘rtasida huquqbuzarliklarning oldini olish hamda
ichki ishlar idoralarida profilaktik hisobda turuvchi voyaga yetmaganlarning xulqini
ijobiy tomonga o‘zgartirish orqali profilaktik hisobdan chiqarishga tavsiya qilish

19maqsadida tarbiya va sport-sog‘lomlashtirish oromgohlari tashkil etilmoqda. Xususan,
2007-2013 yillar mobaynida 9 508 nafar, shu jumladan, 2007-yilda 1 140 nafar, 2008-
yilda 1 200 nafar, 2009-yilda 1 095 nafar, 2010 yilda 1 090 nafar, 2011-yilda 1 125
hamda 2012-yilda 1 038 nafar, 2013-yilda 1 174 nafar ichki ishlar idoralarida
profilaktik hisobda turgan voyaga yetmaganlar oromgohlarga jalb etilib, ular dam
olish va sog‘lomlashtirish bilan birga ma'naviy-ma'rifiy tadbirlarda faol ishtirok
etishgan. 8
Natijada ularning xulqi ijobiy tomonga o‘zgarganligi sababli 2,5 ming
nafarga yaqini ichki ishlar idoralarining profilaktik hisobidan chiqarilishiga erishildi.
2014-yilning iyul-avgust oylari davomida Vazirlar Mahkamasi huzuridagi
voyaga yetmaganlar ishlari bo‘yicha komissiya tarkibidagi vazirlik va tashkilotlar
hamkorligida Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar, Toshkent shahrida Ichki
ishlar idoralarida profilaktik hisobda turuvchi voyaga yetmagan yoshlar uchun barcha
hududlarda tarbiya va sport sog‘lomlashtirish oromgohlari tashkil etildi. Rejaga ko‘ra,
loyihaga 1607 nafar profilaktik hisobida turuvchi yoshlarni jalb etish belgilangan
bo‘lsa-da, Harakat hamda hamkor tashkilotlar tomonidan 1999 nafar yoshlar jalb
qilingan bo‘lib, ulardan 1645 nafari ichki ishlar idoralarida profilaktik hisobda
turuvchi voyaga yetmaganlar. Qolgan 354 nafari esa kam ta'minlangan, boquvchisini
yo‘qotgan va diniy oqimga moyilligi bo‘lgan oila farzandlari hisoblanadi. Oromgoh
ishtirokchilari uchun ma'naviy-ma'rifiy, sport-sog‘lomlashtirish tadbirlari bilan bir
qatorda eko sayohatlarini tashkil etish, ularda ekologik madaniyatni shakllantirishga
qaratilgan alohida davra suhbatlari o‘tkazildi. “Kamolot” yoshlar ijtimoiy harakati
hududiy Kengashlari tomonidan oromgohlarga jalb etilgan ichki ishlar idoralarida
profilaktik hisobda turuvchi voyaga yetmaganlar orasidan xulqi ijobiy tomonga
o‘zgargan 555 nafar yoshlarni hisobdan chiqarish bo‘yicha tavsiyanomalar berilgan.
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganligining yigirma ikki
yilligi munosabati bilan 2014-yil 27-oktyabridan 15-dekabriga qadar “O‘zbekiston
Respublikasi Konstitutsiyasi – mamlakat taraqqiyoti va jamiyat farovonligining
huquqiy kafolati” mavzuidagi targ‘ibot tadbirlarini tashkil etildi. Targ‘ibot tadbirlari
8
www.kamolot.uz/2014yil sarhisobi.

20Respublika miqyosida umumta'lim maktablari, akademik litsey, kasb-hunar kollejlari,
oliy ta'lim muassasalari va mahallalarda uch bosqichda tengdosh-tengdoshga tamoyili
asosida o‘tkazilib kelinmoqda.
Ushbu targ‘ibot tadbirlari doirasida joriy yilning 5 noyabrdan 5 dekabrga qadar
Kamolot” yoshlar ijtimoiy harakatining internetdagi elections 2014.kamolot.uz veb-
sayti orqali “Men saylovga tayyorman” on-layn tanlovi tashkil etildi. On-layn
tanlovda 93 ming nafardan ortiq yoshlar ishtirok etdi.
O‘zbekiston Respublikasi mustaqilligining 23 yilligi munosabati bilan
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2014-yil 2-apreldagi 62-sonli
majlis bayoniga asosan yoshlarning mamlakatimizdagi ijtimoiy-siyosiy va iqtisodiy
jarayonlarga munosabatlarini shakllantirish, ularda islohotlarga dahldorlik tuyg‘usini
tarbiyalash va ularning ijtimoiy faolligini oshirish, ularni “ommaviy madaniyat”ning
turli yot g‘oyalaridan asrash, shuningdek, xalqimiz, millatimiz, milliy
qadriyatlarimizga hurmat va sadoqat ruhida tarbiyalash, hududlarda iqtidorli
yoshlarning ilm-fan sohalarida qo‘lga kiritgan yutuqlarini rag‘batlantirish va ularning
o‘z aql-zakovati va intellektual qobiliyatini to‘la namoyon etishlariga ko‘maklashish
maqsadida “Biz – buyuk yurt farzandlarimiz!” shiori ostida yoshlar Festivallari
doirasida yoshlarning dunyo va mamlakatimiz miqyosidagi jarayonlarga mustaqil va
ongli munosabatini, turli axborot xurujlariga qarshi qat'iy fuqarolik pozitsiyasini
shakllantirishga qaratilgan ijtimoiy-siyosiy va huquqiy, ma'naviy-ma'rifiy, sport-
sog‘lomlashtirish yo‘nalishlaridagi 14 ta (“Ommaviy tahdidlar va yoshlar
ma'naviyati” targ‘ibot loyihasi, “Deputat va yoshlar”, “Prezident asarlari bilimdoni”,
“Hokim va yoshlar”, “Siz sevgan qahramonlar” va “Zamonamiz qahramonlari”, “Biz
sog‘lom turmush tarzi tarafdorimiz!”, “Vijdonli sotuvchi” aksiyasi, “Hyech kim mehr
va e'tibordan chetda qolmasin!”, “Iqtidor egasi – obod yurt ertasi” “Erta nikoh va uni
oldini olish”, “Internet va yoshlar”, Futbol shou, “Kamolot kutubxonasi”, “Vatanim
taraqqiyotiga mening hissam”) loyiha amalga oshirilgan . 9
9
“ Kamolot” YIH 2014- yilda amalga oshirilgan ishlar yuzasidan hisoboti.3-bet.

21Yosh jurnalistlarni zamonaviy talablar asosida bilim va tajribalarini oshirish
maqsadida Harakatning Markaziy Kengashi tomonidan 4-7 iyun kunlari Toshkent
viloyatining Bo‘stonliq tumanida joylashgan “Kamolot yoshlar oromgohi”da “Yosh
jurnalistlar” media-treningi tashkil etildi. Media-trening yakunida ishtirokchilar
tomonidan mamlkatimizning yoshlarga oid milliy axborot siyosatini yanada
rivojlantirishga qaratilgan 40 ga yaqin takliflari ishlab chiqildi.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2014-yil 2-avgustdagi
O‘zbekiston Respublikasi davlat mustaqilligining 23 yilligi munosabati bilan
“Yagonasan, muqaddas Vatanim, sevgi va sadoqatim senga baxshida, go‘zal
O‘zbekistonim!” shiori ostida “Istiqlol farzandlari” yoshlar Festivalini tashkil etish va
o‘tkazish to‘g‘risida”gi 146-bayoniga muvofiq joriy yilning 11-15 avgust kunlari
Toshkent shahrida “Istiqlol farzandlari” yoshlar Festivali o‘tkazildi. Festivalni
o‘tkazishdan asosiy maqsad – yosh avlodni milliy istiqlol g‘oyalariga cheksiz sadoqat,
ona Vatanga muhabbat ruhida tarbiyalash, mamlakatimizda barkamol avlodni voyaga
yetkazish, ularni sifatli ta'lim olishi, kasb-hunarga ega bo‘lishi, tadbirkorlik faoliyatini
yo‘lga qo‘yishi hamda iste'dodli yosh ijodkorlarni har tomonlama qo‘llab-quvvatlash
va rag‘batlantirish borasida amalga oshirilayotgan keng ko‘lamdagi islohotlar va
ularning natijalaridan xabardor qilish, yoshlarga xalqimizning boy tarixiy merosining
vorisi bo‘lish, mamlakatni modernizatsiya qilish yo‘lida ulkan ahamiyat kasb etadigan
zamonaviy demokratik jamiyatni qurish yo‘lidagi ishlarga daxldorlik tuyg‘usini
shakllantirish va bu ezgu ishlarni davom ettirishdagi mas'uliyatini oshirishdan iborat.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2006-yil 25-avgustdagi “Milliy g‘oya
targ‘iboti va ma'naviy-ma'rifiy ishlar samaradorligini oshirish to‘g‘risida”gi PQ-451-
son Qarori hamda Respublika Ma'naviyat va ma'rifat Kengashining 2008-yil 3-
iyuldagi 07-26-48-sonli majlis bayoni qarorining 10-bandi ijrosini ta'minlash
maqsadida Harakat tizimlari tomonidan “Yilning eng faol ma'naviyat targ‘ibotchisi”
ko‘rik-tanlovi an'anaviy tarzda o’tkazilib kelinmoqda.
“Kamolot” yoshlar ijtimoiy harakati tashabbusi bilan ijobiy mazmundagi eng
yaxshi internet-resurslarni yaratish, ko‘paytirish va mavjudlarini aniqlash, ularni

22rag‘batlantirish, ta'lim-tarbiyaga xizmat qiluvchi, xavfsiz va axborot madaniyati
talablariga mos internet-muhitiga ega axborotlashgan jamiyatni shakllantirish,
iqtidorli, ijodkor yoshlarni rag‘batlantirish hamda salohiyatlarini namoyon etishlariga
ko‘maklashish, ularda internet tarmog‘ida milliy o‘zlikni muhofaza qilish
ko‘nikmalarini shakllantirish, yosh veb-dizaynerlarni moddiy va manaviy jihatdan
qo‘llab-quvvatlash, ular orasidan iqtidorlilarni kashf etish va keyingi faoliyatini
qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan 9 nominatsiyadan iborat “MIT.uz” milliy internet-
tanlovi tashkil etildi.
Yoshlarni ijtimoiy himoya qilish, zamonaviy kasb-hunarlarni egallashga
bo‘lgan intilishlarini qo‘llab-quvvatlash, turli to‘garaklar, ijtimoiy yordam markazlari,
klublar tashkil qilish orqali yoshlarni kasbga yo‘naltirish, yangi ish o‘rinlarini tashkil
etish va ish bilan ta'minlash, tadbirkorlik faoliyatiga jalb qilish, bu boradagi
qobiliyatlarini rivojlantirishga, bozor iqtisodiyoti tamoyillarini o‘rganishlariga va o‘z
sohasining yetuk mutaxassislari bo‘lib yetishishlariga, tadbirkorlik ko‘nikmalarini
shakllantirishga ko‘maklashish hamda amaliy yordam ko‘rsatish “Kamolot” yoshlar
ijtimoiy harakatining dasturiy vazifalaridan biri hisoblanadi.
Mazkur vazifalarni bajarish maqsadida Harakat bir qator hamkor tashkilotlar,
tijorat banklari bilan hamkorlikda ko‘rgazmalar, bo‘sh ish o‘rinlari yarmarkalari,
tadbirkorlik yo‘nalishidagi tanlovlarni amalga oshirib kelmoqda. Jumladan, 2014-
yilning may oyi davomida o‘rta maxsus kasb-hunar ta'limi markazi bilan hamkorlikda
umumta'lim maktablarining bitiruvchi yoshlariga kasb-hunar kollejlari hamda
akademik litseylarni tanlashda ko‘maklashish maqsadida, respublikamizning barcha
tuman, shaharlarida “Mutaxassislik – sening kelajaging” ta'lim ko‘rgazmasi o‘tkazildi.
Ko‘rgazmada respublikamiz bo‘yicha 1 391 ta kasb-hunar kollejlari o‘zlarida mavjud
5 476 ta yo‘nalishlar bilan ishtirok etdi. Unga Respublikamizdagi 7 855 ta
maktablaridan 289 115 nafar maktab bitiruvchilarini qamrab olindi. Tijorat banklari
faoliyati bilan yosh tadbirkorlarni yaqindan tanishtirish, bank kredit siyosati haqida
tushunchalar hosil qilish maqsadida, 2014 yil 9-10 aprel kunlari O‘zbekiston
Respublikasi Markaziy banki hamda bir qator hamkor tashkilotlar bilan hamkorlikda

23“Bankekspo” ko‘rgazmasi tashkil etildi. Ko‘rgazma davomida yoshlarda tadbirkorlik
ko‘nikmalarini oshirishga qaratilgan seminar treninglar tashkil qilinib, Harakatning
tadbirkorlik loyihalari haqida ma'lumotlar berildi.
Bundan tashqari, 2014-yil mart-may oylari davomida kasb-hunar kollejlari va
akademik litsey bitiruvchilarining bandligini ta'minlash, ularda tadbirkorlik
ko‘nikmalarini shakllantirish, yakka tartibdagi mehnat faoliyati, kichik biznes va
xususiy tadbirkorlik, kasanachilikni rivojlantirish hamda ularga mikromoliyaviy
xizmatlar ko‘rsatish orqali yangi ish o‘rinlarini yaratish maqsadida O‘zbekiston
“Kamolot” yoshlar ijtimoiy harakati Markaziy Kengashi, O‘zbekiston Respublikasi
Oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi O‘rta maxsus kasb-xunar ta'limi markazi,
O‘zbekiston Savdo sanoat palatasi hamda bir qator tijorat banklari bilan hamkorlikda
“Mening biznes g‘oyam” tanlovi o‘tkazildi.
Turkiston gazetasining 2014-yil 22 - sonida Rustam Yusupovning maqolasi
orqali “Yosh tadbirkor” konsul`tativ markazining faoliyati, uni tashkil topishi va
bugungi faoliyati bilan tanishib chiqdik. Mavzu keng qamrovli bo’lishiga qaramay
aniq, lo`nda fikr, batafsillikka putur yetmaganligi, faktlarning o`z o`rnida keltirilishi
bilan e`tiborni tortadi. Maqolaning kirish qismi shunday jumlalar bilan
boshlanadi:“Savol tug`iladi: xo`sh, biznes bilan shug`ullanish shunchalik osonmi?
Xolva degan bilan og`iz chuchimaydi, xayolga kelgan loyihani qog`ozga tushirib,
biror tijorat bankiga olib borgan bilan kreditga ega bo`lib qoladimi?” 10
. Bu kabi
savollar endigina kollejni tamomlab katta miqdordagi kreditlarga ega bo`lib, o`z
shaxsiy tadbirkorligi bilan shug`illanayotgan minglab yoshlarni ko`rganda,
yuqoridagi savollarni tug`ilishi tabiiy holat. Muallif o’zi bergan savolga o`zi batafsil
javob beradi. Markaz “Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni tartibga soluvchi
huquqiy-me`yoriy hujjatlar”, “O`z biznesini ro`yxatdan o`tkazish, biznesning huquqiy
maqomi”, “Marketing strategiyasini ishlab chiqish”, “O’qitishning samarali interfaol
metodlari”, “Biznes reja yozish talablari”, “Biznesning moliyaviy manbalari”,
“Kreditlar va lizing olish talablari” kabi mavzularda o`quv mashg`ulotlari o`tiladi.
10
“Turkiston” gazetasi. 18-mart, 2014-yil,18-son.

242014-yil “Yosh tadbirkor” konsul`tativ markazlarida 1543 ta seminar trening tashkil
etilib, unga yuz ming nafardan ortiq yigit qiz jalb etildi. Ularning 2433 nafariga tijorat
banklaridan 20 milliard 531 million so`mdan ziyod imtiyozli kreditlar olishga ko`mak
berildi. Natijada 5300 nafar o`g`il qiz ish bilan taminlandi. Va boshqa ko`plab markaz
faoliyati bilan bog`liq ma’lumotlar berib o’tilgan.
Faktlarning ko’p keltirilishi o’quvchini ishonchini tez qozonishga zamin
yaratadi. Bu kabi materiallarni o’qigan har qanday o’quvchida yangi g’oyalar
tug’ilishiga sabab bo’la oladi.
Shu o’rinda gazetaning yana bir sonida “Kamolot” YIH loyihalaridan biri quydagicha
izohlanadi:
Sirdaryo viloyatida “Sen bilan kamolot sari” aksiyasi davom etmoqda. Yaqinda
loyiha Sirdaryo tumanidagi 15-umumta’lim maktabida ham amalga oshirildi. Unda
turli sohalarda ko’plab yutuqlarni qo’lga kiritgan iqtidorli yoshlar qatnashdi.. 11
.
“Kamolot ko’zgusi” ruknida berilgan xabar. Biroq xabar, yangiliklar qachon,
qayerda, qanday, nega va qanday qilib,” ja`mi olti savolga javob berishi lozim. 12
.
“Yaqinda” degan kirish so’zidan o’quvchida savol tug’ilib qolmay voqelik bo’lib
o’tganiga shubha uyg’otishga sabab bo’ladi. “yaqinda” so’zi o’rniga “kuni kecha”
so’zlarini qo’llash ham mumkin edi. O’quvchiga matbuot sahifalaridagi qachon,
qayerda, bo’lib o’tgani unchalik qiziqarli emasdir, biroq o’z kelajagi uchun foydali
ma`lumotlar e`tiborni tortmay qo’ymaydi. Shunday ekan respublika yoshlari xabardor
bo’lishiga arzugulik tomonlari o’ziga xosliklari yoritilishi kerak, deb o’ylaymiz.
Loyihaning quyi bosqichlarida Harakatning “Yosh tadbirkor” konsultativ
markazlari koordinator va biznes trenerlari tomonidan yoshlarda tadbirkorlik
ko‘nikmalarini shakllantirishga doir o‘quv-seminarlari tashkil qilindi. Seminarlarda
jami 1 877 nafar yoshlar tadbirkorlik sohasida o‘z bilim va tajribalarini oshirdilar.
Shulardan biznes loyihalari istiqbolli deb topilgan 1 023 nafar yoshlarga hududiy
ishchi guruhlar tomonidan tijorat banklaridan umumiy qiymati 11,8 mlrd. so‘mga
11
“Turkiston” gazetasi, 20-dekabr, 2014-yil, 102-son
12
Saidov H. To’xliyeva N. Reportiyorlik mahorati.- T.: 2008, G’afur G`ulom,-B.-10.

25yaqin imtiyozli kredit olish huquqini beruvchi tavsiyanomalar berildi. Hududiy
bosqichda g‘olib deb topilgan 140 nafar yoshlar loyihaning respublika bosqichida
ishtirok etishdi.
2014-yil aprel-sentyabr oylari davomida “Yosh tadbirkor-yurtga madadkor”
loyihasi tashkil etildi. Loyihaning Respublika bosqichi sentabr oyida o‘quv oromgoh
sifatida tashkil etildi. Respublika bosqichida g‘oliblikni qo‘lga kiritgan 29 nafar
yoshlarga tijorat banklari tomonidan imtiyozli foizlarda 762 mln. so‘mdan ortiq
mikrokredit mablag‘lari ajratilishi belgilangan bo‘lib, ularning kredit mablag‘lari
hisoblangan jami 56 mln. so‘mdan ortiq mablag‘lar tegishli tijorat banklari tomonidan
imtiyozli mikrokredit mablag‘larini olganlaridan so‘ng “Kamolot” yoshlar ijtimoiy
harakati Markaziy Kengashi tomonidan to‘lab berilishi belgilangan.
Shuningdek, Harakat qoshidagi 4 ta yirik “Yoshlar markazlari” va 96 ta
Yoshlar ijtimoiy xizmatlari markazlari tomonidan 318 to‘garak va o‘quv kurslari
faoliyati doirasida 57 ming nafar yigit-qiz turli kasbga bepul o‘qitilgan. Iste'dodli
yoshlarni ijodiy faolligini qo‘llab-quvvatlash maqsadida, joriy yilning 4-9 yanvar
kunlari Toshkent shahrida Samarqand Davlat Universitetining 70 nafar faol talabalari
ishtirokida “Kamolot – kelajak tayanchi” shiori ostidagi qishki faollar maktabi
o‘tkazildi. Tadbir rejasida belgilangan mavzular bo‘yicha faol talabalarga “O‘quv
uslubiy markaz” NTM xodimlari tomonidan rejali seminar-treninglar
tashkillashtirilgan. 13
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2014-yil 3-iyundagi 112-
sonli majlis bayoniga asosan Harakatning quyi tizimlari tomonidan iyun'-iyul oylari
davomida Respublikamizning barcha hududlarida “Yurt kelajagi” iqtidorli yoshlar
respublika tanlovining mahalliy hamda hududiy saralash bosqichlari tashkil etildi.
60 230 nafar yoshlar tanlovning mahalliy bosqichlarida ishtirok etish istagini
bildirib murojaat qilgan bo‘lib, ulardan 606 nafar hududiy bosqichlarda g‘oliblikni
qo‘lga kiritib, tanlovning respublika final bosqichiga yo‘llanma oldi.
13
www.kamolot.uz

26Iqtidorli yoshlar tanlovining respublika bosqichi 10-16 avgust kunlari
Qashqadaryo viloyati, Shahrisabz tumanida joylashgan “Lochin” oromgohida tashkil
etildi.
O‘quvchi-talabalarning yozgi ta'til davomidagi bo‘sh vaqtlarini foydali
mehnatga jalb etish, mahallalardagi vaqtincha ishsiz yoshlarni ish bilan ta'minlash va
ularning mamlakatimizda bo‘layotgan bunyodkorlik ishlarida ishtirok etishida
ko‘maklashish maqsadida “Bunyodkor” yoshlar mehnat harakati faoliyatini tashkil
etildi.
“Bunyodkor” yoshlar mehnat harakati loyihasida 18 246 nafar mahallalardagi
vaqtinchalik ishsiz yoshlar va 11 891 nafar oliy va o‘rta maxsus ta'lim
muassasalarining o‘quvchi-talabalari jami 30 137 nafar yoshlar hududlardagi mavjud
mehnat ob'ektlarda (qurilish va ta'mirlash, pedagogika, ishlab chiqarish va xizmat
ko‘rsatish, qishloq xo‘jaligi) sohalarida faoliyat olib bordilar.
Yil davomida “Bunyodkor” yoshlar mehnat harakati loyihasida 4 220 nafar
mahallalardagi vaqtinchalik ishsiz yoshlar mavjud mehnat ob'ektlarida ish faoliyatini
olib borishgan.
Harakatning oliy ta'lim muassasalari talabalari orasiga yanada chuqurroq kirib
borishini ta'minlash va ta'sirini oshirish, talabalarning Harakat faoliyatiga intilishini
kuchaytirish, talabalarning jamoat ishlari va Harakat faoliyatidagi faolligi,
tashabbuskorligini rag‘batlantirish maqsadida oliy ta'lim muassasalari talabalari
o‘rtasida “Kamolot stipendiyasi” tanlovi tashkil qilingan bo’lib, Respublikamizdagi
60 ta oliy ta'lim muassasalaridan 384 nafar talabalar ishtirok etish uchun ariza-anketa
bilan bilan murojaat qildi. Shundan 55 nafar talaba saralab olinib, “Kamolot
stipendiyasi”ga tavsiya etilgan.
2014-yil 4-dekabr kuni “Turkiston” saroyida mamlakatimiz taraqqiyotiga
munosib hissa qo‘shayotgan bir guruh yoshlarga “O‘zbekiston belgisi” ko‘krak
nishonini topshirish marosimi bo‘lib o‘tdi.
O‘zlarining fidokorona mehnatlari bilan mamlakatimizning xalqaro
maydondagi obro‘-e’tibori va nufuzini oshirishga munosib hissa qo‘shayotgan,

27jamiyatimizning ijtimoiy-siyosiy, ma'naviy-ma'rifiy hayotida faol ishtirok etib,
professional mahorati va yorqin iste'dodini namoyon qilib kelayotgan 28 nafar yoshlar
2014-yil 4-dekabr kuni “O’zbekiston belgisi ko’krak nishoni” bilan taqdirlandilar.
26-iyun – Xalqaro giyohvandlikka qarshi kurash kuniga bag‘ishlangan
“Giyohvandlik – asr vabosi!” shiori ostida targ‘ibot, aprel-dekabr oylari davomida
aksiya doirasida OIV/OITS, giyohvandlikni oldini olish mavzusida Respublika
bo‘ylab jami 1 740 dan ziyod informatsion mini-sessiyalar tashkil qilinib, 39 365
nafar yoshlar qamrab olindi. Informatsion mini-sessiyalarda 40 000 dan ziyod “Biz-
sog‘lom turmush tarzi tarafdorimiz” mavzusidagi maxsus informatsion bukletlar
tarqatildi hamda informatsion mini-sessiyalar tashkil etilgan joylarda informatsion
plakatlar joylashtirildi. Shu bilan bir qatorda “1-dekabr – Xalqaro OITSga qarshi
kurash kuni” munosabati bilan joylarda 920 dan ziyod targ‘ibot tadbirlari tashkil
etilib, 425 mingdan ziyod yoshlar qamrab olingan.
Biz “Kamolot” YIH harakatining bir yilik faoliyati bilan tanishib, harakatning
yoshlar hayotidagi ahamiyati nechog’lik muhim ekanligi yuqorida keltirilgan faktlar
orqali ko’rishimiz mumkin. “Turkiston” gazetasida 2014-yil davomida “Kamolot
loyihalari”, “Kamolot ko’zgusi”, “Kamolotda mehmonda”, ruknlarida o’tkazilgan
tadbirlar muntazam yoritilgan. “Kamolot” ko’zgusi va “Kamolot” loyihalarida
umumiy jihatlar qolipdan chiqa olmaslik yaqqol ko’zga tashlanadi. Yoshlar matbuoti,
yoshlar hayotini ko’zgusiga aylanishi aylanishi kerak. Bunga erishish uchun kichik
mavzularga ham o’ziga xos yondashuv va izlanish talab etilishini yoshlar matbuoti
bosh mezon biilishlari talab etiladi
1.3. Matbuotda yoshlar masalalarini yoritishda dolzarb mavzular
Prezidentimiz Islom Karimovning “Farzandlarimiz bizdan ko’ra kuchli, bilimli,
dono va albatta, baxtli bo’lishlari shart” degan gaplarida O’zbekiston yosh avlodni
tarbiyalash borasidagi davlat siyosatining mazmun mohiyati o’z ifodasini
topgan.Yurtimizda sog’lom avlodni shakllantirish uchun barcha sharoitlar yaratilgan.
Bundan maqsad mamlakatimizda sog’lom va barkamol avlodni tarbiyalash, yoshlar

28o’z ijodiy va intellektual salohiyatini ro’yobga chiqarish, yurtimiz yigit qizlarini XXI
asr talablariga to’liq javob beradigan har tomonlama rivojlangan shaxslar etib voyaga
yetkazish uchun barcha shar-sharoitlar va imkoniyatlarni yaratishdir.
Ertangi kun egalari yoshlarning muammolari bu yurt kelajagiga ham bevosita
ta`siri demakdir. Bugungi yoshlarning muammolari ham turlicha. Bundan yigirma yil
avvalgi yoshlarning muammolari bilan bugungi yoshlar muammolarini
taqqoslashimiz mumkin emas. Birgin misol hozirgi kunda yoshlar bir kunini uyali
aloqa yoki internetsiz tasavvur etisha olmaydi. To’g’ri tezkorlik – zamon talabi,
yoshlargaxosxususiyat. Biroq hali oqni qoradan ajratishga o’rganmagan ko’plab yosh
yigit qizlar vaqtlarini zoyi ketkazish bilan birga, o’zlari bilmagan, istamagan holatda
qorong’u ko’chalarga kirib ketayotganlariga, afsuski ko’plab misollar keltirishimiz
mumkin. Ammo bu yerda ikki yo’l o’rtasida turga o’spirin yoki bo’sh vaqtini
samarali o’tkazishni bilmaydigan, qaysi kasbni tanlasam kelajagim uchun foydali
bo’ladi, deb o’ylab yurgan yoshlarni ayblash bilan chegaralanishimiz to’g’ri emas,
albatta. Bu yerda ota-ona, o’quv muassasalari, shuningdek respublikaning yetakchi
ommaviy axborot vositalaridan ham dahldorlik bilan birga masulyat talab etiladi.
Yoshlar hayotida qanchadan-qancha muammoli holatlar, jarayonlar yuz beradi.
Birgina ta`lim sohasini olsak. Yurtimizda mana bir necha yildirki, uzluksiz ta`limni
yo’lga qo’yish va uni rivojlantirish bo’yicha chora-tadbirlar olib bormoqda. Dastlabki
to’rt yillik boshlang’ich ta`lim, to’qqiz yillik o’rta maxsus ta`lim jarayoni, so’ngra
ixtiyoriy–majburiy ta`limning tashkil etilgan mamlakatimizda ta`lim tizimini jahon
standartlari bo’yicha yo’lga qo’yilganini ko’rsatadi. Biroq muammo shundaki, yosh
avlod bunday jarayonni qanday baholaydi va undagi ishtirokini qay taxlit olib boradi?
To’qqizinchi sinfni bitirgan o’quvchi oldida kollejga topshirib bir kasbni egasi bo’lib
chiqish yoki letseyda o’z bilimini yanada chuqurlashtirib oliy o’quv yurtiga o’qishga
qabul qilinishi mumkin. Bu jarayon o’smir hayotida ahamiyatli bo’lishi bilan birga,
ikkilantiruvchi jarayondir. Bitiruvchilarning 90 foizi daromadli kasb egasi bo’lishni
istashadi. Daromadli ish deganda esa ko’z oldiga birinchi navbatda tadbirkorlik
faoliyati keladi. Tadbirkorlik uchun faqatgina hisob kibobni bilish kifoya deydiganlar

29ham kam emas. Bu holatni ikki hil baholashimiz mumkin birinchidan maktablarda
o’quvchilarni kasbga to’g’ri yo’naltirilmayotgani bo’lsa ikkinchida oilaviy muhitning
ta`siri deyishimiz mumkin. Shu o’rinda yoshlar matbuotining vazifalaridan biri
shunday vaziyatlarda yosh avllodga to’g’ri yo’l-yo’riq ko’rsatish, maslahat berishdir.
Yuqorida keltirib o’tganimiz, tadbirkorlikka qiziquvchi yoshlar savollariga
“Turkiston” gazetasida chop etilgan Rustam Yusupovning “Kichik biznesga katta
maqsadlar bilan”, Nazokat Qurbonniyozovaning “Ilm – umr bezagi”, Dilshod
Ro’ziqulovning “Yuridik xizmatlar ko’lami kengaymoqda”, va boshqa bir qator
maqolalardan javob olishimiz mumkin.
Yoshlar matbuotining yana bir muhim vazifalaridan yosh avlodni an`analar
girdobiga tushib qolishdan saqlash. Urf –odatlarimizga ko’ra bo’yi yetgan qizni tez
uzatib yuborish, yani turmushga berish eng maqbul yo’l hisoblanadi. Qalbi orzularga
to’la qizchaning maqsadlari, orzu-istaklari bilan hamma oilalarda ham
hisoblashishavermaydi. Natijada o’n sakkiz, o’n to’qqiz yoshda farzand ko’rish tabiiy
holga aylanib qolgan. Ba’zan chekka viloyatlarda o’n besh, o’n olti yoshli qizlarni
turmushga uzatish holatlari ham uchrab turadi. Bu kabi holatlar nafaqat bir oila,
mahalla, viloyat uchun emas butun bir davlatning kelajagiga katta salbiy tasirni
ko’rsatadi. Bunday voqealarni oldini olish, ota-onalarga, yosh yigit- qizlarga, turmush
haqida tushuncha berish bosma nashrlarning muhim vazifalaridan sanaladi.
Misol uchun yuqoridagi fikrlarimizga javoban matbuotda e’lon qilingan bir
qator maqolalardan javob olishimiz mumkin. “Ma`rifat” gazetasi 2014- yil 16-iyul
57-sonida muallif Rahimaxon Begmatovaning “Yoshlarni turmushga tayyorlash
ma`sulyatli jarayon” nomli maqolasi chop etilgan. Unda Andijon davlat tibbiyot
instituti qoshidagi akademik litseyeda ta`lim olayotgan qizlar bilan olib borilayotgan
ta`lim- tarbiya ishlari haqida so’z yuritiladi. Maqola kirish qismida dolzarb masala
ko’rsatiladi. Balog’at yoshiga yetmasdan oila qurib mas`ulyatni anglamagan
holatlarda ko’plab muqqaddas qo’rg’onlar barbod bo’layotgani, bu jarayonda
pedagoglarning zimmasiga har bir o’quvchi yoshlar bilan alohida ishlash, ularni
tinglash, muammolari yechimini topishga ko’maklashish zaruruyati alohida

30ta’kidlanadi. Litseyda olib borilayotgan ishlar samarasi natijasida Sarvinoz
Jo’rayeva, Hosiyatxon Ziyoyeva kabi qizlarning turli respublika tanlovlarida
g’oliblikka erishganlari haqida so’z yuritiladi. Maqolada “Qizlar uchun erta oila
qurishlarini oldini olish”, “Yoshlarni turmuhga tayyorlashda oila qurish
psixologiyasi” mavzularida muntazam davra suhbatlari olib borilayotgani o’z
samarasini berib kelayotgan ta’kidlanadi. Bizga malumki davra suhbatlari, yuzma-
yuz aloqa natijasida ko’proq natijaga erish mumkin. Bu usul samarali bo’lish bilan
birga ortiqcha tashkilotchiliklarni talab etmaydi. Biz matbuotlardan bir mavzudagi
ko’plab davra suhbatlari bo’lib o’tgani haqida o’qiymiz. Biroq odatdagidek mavzu
bitta joy nomlari, qatnashchilar vaqti boshqa. Agar shu davra suhbatlarning o’ziga
xos jihatlari, unda ilgari surilgan yangilik ham o’z ifodasini topsa maqsadga muvofiq
bo’lardi.
Gazetanini shu sonida tadqiqotchi Mirislom Badalovning “Mustaqil hayotga
tayyorlash bunda “Qizlar klubi”ning ahamiyati katta” mavzuyida chop etilgan
maqolada yosh qizlarning muammolariga atroflicha yondashuvni ko’rishimiz
mumkin. Maqola ichida “Beg’ubor voyaga yetsa”, “O’zgalarga xuddi ko’zguga
qarab”, “Oilaviy baxtni qizlar yaratadi”, “Birov birovga o’xshamas” kichik
sarlavhalar berilishi o’quvchini o’ziga jalb etadi. Tarbiyaning har qaysi yo’nalishini
ro’yobga chiqarishda, ma’ruza va suhbat, davra suhbati, munozara, oilaviy
konferensiyalar, oilaviy musobaqa, oilaviy madaniy hordiq va ekskursiya, oilada
individual suhbatlar metodlaridan foydalanish mumkinligi haqidagi aniq takliflar
bilan birga, hayotiy misollar orqali har bir o’quvchiga tushunarli tilda maslahat bera
olgan deyishimizga asos bo’ladi. Maqolada taniqli adib Mirzakalon Ismoiliyning
fikrlarini keltirilishi judayam o’rinli bo’lganini ko’rishimiz mumkin: “Yaxshi oila
qurmoq uchun birgina muhabbat kifoya emas,. Katta do’stlik ham kerak. Shunday
ham bo’ladi: bir-birlarini sevadilar, turmush qurishni esa bilmaydilar”. Maqola
yakunida “Qizlar klubi” barcha masalalarni o’z zimmasiga ololmaydi, buni imkoni
yo’q. Ayni paytda bu klub imkoniyatlaridan o’rnida foydalanilsa, u juda katta
tarbiyalovchilik vazifasini o’tashi tayinli haqida aniq va lo’nda xulosa berilgan.

31Gazetada yoshlar muammolari kabi mavzulari ham turlicha boshqa
matbuotlarga nisbatan “Ma`rifat” gazetasida mavzuga chuqur yondashuv, batafsillik,
keng qamrovligi bilan alohida ajralib turadi. Misol uchun mavzu dolzarbliligi bilan
uning hajmi teng bo’lishiga gazeta tahririyati alohida e`tibor qaratishini sezish
mumkin.
Katta hayot ostonasiga ilk qadamlarini qo’yayotgan yosh oilalarning
muammolari bo’lishi ta’biy holat hisoblanadi. Ayniqsa ularning alohida oila
qo’rg’onlarini yaratishlarida uy-joy masalasi birinchi darajali masala hisoblanadi.
Yurtimizda bularning barchasi inobatga olingan holda qator loyihalar amalga
oshirilmoqda. Yosh oilalarga e`tibor va g`amxo`rlikni, kuchaytirish, ularni huquqiy
va ijtimoiy himoya qilish, moddiy va ma`naviy jihatdan qo’llab quvvatlash, shu
jumladan boshpana bilan ta’minlash, zarur imtiyoz va afzalliklarining yaratilishi
shular jumlasidan.
Prezidentimizning 2007-yil 18-mayda qabul qilingan “Yosh oilalarning
moddiy va ma`naviy qo’llab quvvatlashga doir qo’shimcha chora-tadbirlar
to’g’risida”gi farmoni, Vazirlar Mahkamasining 2012-yil 30-apreldagi “Yosh
oilalarni ijtimoiy qo’llab-quvvatlashga doir qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”gi
qarori bu borada muhim huquqiy asos bo’lib xizmat qilmoqda. 2014-yil 6-fevraldagi
“O’zbekiston Respublikasida yoshlarga oid davlat siyosatining amalga oshirishga
qaratilgan qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”gi qarori bilan tasdiqlangan
“Kamolot uylari” haqida OAVlarida ma`lumotlar e`lon qilib borilayotganini
kuzatitishimiz mumkin. Shu mavzudagi batafsil ma`lumotlarni “Ma`rifat”
gazetasining 2015-yil 25-mart, 24 sonidan o’qishimiz mumkin.Gazeta muxbiri
Dilfuza Toshkenboyevaning “Kamolot uylari” sarlavhasi ostidagi Kamolot YIH
markaziy kengashi yurist- konsutanti Bahrom Ilhomjonov bilan suhbat olib boriladi.
Suhbat davomida “Kamolot uylarini olishni qanday talab va mezonlari bor?”,
“Hujjatlar qanday tartibda ko’tib chiqiladi?”, “Kamolot uylaridagi kvartiralarni
navbatsiz ham olish mumkinmi?”, “Hozir mammlakatimizning qaysi hududlarida
Kamolot uylari qurilyapti?” kabi asosli savollarga mutaxassis tomonidan batafsil

32ma’lumotlar berilgan. 14
Bir sahifalik materialdan yangi uy-joy qilishni rejalashtirib
yurgan yosh oilalarni barcha savollariga javob olishlari bilan birga unga talab
etiladigan barcha hujjatlar tartibi va imtiyozli kriditlar haqida ham bilib olishlari
mumkin bo’ladi. Keltirilgan talablarga javob beradigan barcha yosh oilalar dastlabki
besh yili imtiyozli davr, boshlang’ich badal to’lovisiz “Kamolot” uylariga ega
bo’lishlari mumkin.
Internet va kompyuter texnologiyalari sohasida yoshlarimizning bugungi
erishayotgan yutuqlari oz emas. Aholiga xizmat ko’rsatishda yengilliklar yaratish,
turli sohalar faoliyatini ixchamlashtirishda information texnologiyalardan foydalanish
kabi yo’nalishlarda yoshlarimiz aqliy mehnatlari mamlakatimiz ijtimoiy hayotiga
ijobiy o’zgarishlar olib kirmoqda. Internetda foydalanmaydigan yoshlarni bugungi
kunda topish amrimahol. Har bir yosh o’z ehtiyojlaridan kelib chiqib internetga
murojaat qiladi. Ular asosan yangiliklarni izlash, do’stlar bilan muloqot qilish,
ijtimoiy tarmoqlardan foydalanish maqsadida foydalanishadi. Ammo internetning
yoshlarimizning ma`naviyati, dunyoqarashiga salbiy ta`sir etuvchi jihatlaridan ham
ko’z yumib bolmaydi. Boshqacha aytganda, hozirgi dunyo axborot xavfsizligini
ta`minlash muammolari – axborot sohasida shaxs, jamiyat va davlat manfaatlarining
himoyalangan holati dolzarb ahamiyat kasb etmoqda. Chunki axborot, qudratli
kuchga aylanib, yadro poligonlaridan ham xavfliroq tus olib bormoqda. Jahonda
noxolis axborot tarqatish, uni salbiy talqin qilish yoki o’z manfaatiga moslab uzatish
holatlari avj olmoqda. Shuining uchun ham axborot xavfsizligini taminlash har
qachongidan ham muhimdir. Demak, axborot xavfsizligini ta`minlash usullarini
o’rganish va tatbiq etish zarur va shartdir. Axborot xurujlarining oldini olish, axborot
xavfsizligini – ta’minlash ichki va tashqi xavflardan himoyalash demakdir. Bir
paytlar jug’rofiy siyosat asoschilari O’rta yer dengizini egallagan davlat butun
dunyoga egalik qiladi, degan qarashni ilgari surgan edi. Bugungi axborot
texnologiyalari yuksak taraqqiy etgan, axborot jamiyati qaror topib borayotgan
sharoitda masalaning mohiyati o’zgarib ketdi: kimki axborot tarqatishga egalik qilsa,
14
“Ma`rifat” gazetasi.25- mart, 2015-yil, 24-son.

33dunyoning taqdiri o’shani qo’lida bo’ladi. Elvin Tofler aytib o’tganidek, biz yashab
turgan olam yangi sivilizatsiyaning boshlanishidir va biz bu jarayonlarni jonli
guvohlarimiz. Yangi sivilizatsiya asosini axborot tashkil qiladi. Shiddatli axborot
oqimini rivoji madaniy rivojlanishga ta`sir ko’rsatadi va chuqur iz qoldiradi. Bunday
holatda hammadan bir yoqadan bosh chiqarish va o’z immunitetini ushlab turish talab
qilinadi. Respublikamizda bu jarayon 90 yildan ochiq axborot almashunuviga
imkoniyatlar berilgandan so’ng kuzatila boshlandi. Insoniyat boshqaruv jaroyoniga
qarab bormoqda. Ilgari shaxs axborotni boshqargan bo’lsa, hozir axborot shaxsni
boshqarmoqda. Insoniyat tamadduni bu bosqichning asosiy ishtirokchisi o’sib
kelayotgan yosh avloddir. Yosh avlod ongini egallash kelajak hayotni egallash
ekanligini biz juda yaxshi bilamiz. Yangi svilizatsiyaning eng xavfli tomoni u asosiy
o’lja sifatida yangi o’sib kelayotgan avlodni tanlaganidadir.
Yana muhim eslatma borki, bugungi zamon yoshlariga taqiqlab qo’yish tanlab
axborotni uzatishni iloji yo’q. Faqatgina ular ongida tashqi ta`sirlardan o’zlarini
himoya qilishlari, to’g’ri va xolis axborotlarni qabul qilishlari uchun ulardagi
ma`naviy immunitetni mustahkamlash muhim masala. Shunday ekan yoshlar
matbuotining ham ma`sulyati alohida hisoblanadi. Kichik tadqiqotimizda tahlil
qilinayotgan “Ma`rifat” va “Turkiston” gazetalarida ham bu mavzular doirasida turli
yo’nalishlarda materiallar yoritilib boriladi. Yoritilish uslublarining o’ziga xosligi
bayon tilining sodda va ravonligidadir. “Marifat” gazetasi haftada bir marta,
“Turkiston” gazetasi ikki marta chop etiladi. Yoshlar esa tezkorlik tarafdorlari,
ko’pchilik yoshlar matbuot do’koniga borib gazeta harid qilishga ketadigan
vaqtlarini, turgan joylaridan qimirlamasdan uyali telefonlari orqali internetdan
foydalanishni afzal ko’rishadi. Ko’p sonli yoshlarni inobatga olgan holda bosma
nashrlar ham elektron sahifalarini yanada mukammallashtirishlari lozim, degan fikrga
kelamiz.

34II BOB. MATBUOTDA YOSHLARNING MA`NAVIY IMMUNITETINI
MUSTAHKAMLASH VA SPORT MAVZULARINI YORITILISHIDA
MAHORAT MASALALARI
2.1. Yoshlarning ma’naviy immunitetini mustahkamlashda matbuotni o’rni va
ahamiyati
“Ma`naviy, ruhiy dunyoda hech qachon bo’shliq bo’lmaydi. Jamiyat hayotida
sog’lom g’oya ustuvor bo’lmas ekan, albatta, yot, zararli ta’sirlar suqilib kirishga
harakat qiladi. Bu qonuniyat”. 15
Islom Karimov
Har bir ommaviy axborot vositalarining birinchi galdagi vazifasi, maqsadi xolis
va tezkor axborotni xalqqa yetkazish. Shu bilan birga o’quvchilar savodxonligini
oshirish ma`naviy immunitetini mustahkamlashdek muhim vazifasi bor. Yurtimiz
istoqlolining ilk kunlaridan boshlab prezidentimiz rahnamoligida milliy
ma`naviyatimizni tiklash, uni zamon talablari asosida rivojlantirish bo’yicha ulkan
islohotlar amalga oshirilmoqda. Bugungi murakkab globallashuv davrida ma`naviyat
sohasida vujudga kelayotgan dolzarb muammolar, xalqimiz ma`naviyatini asrash va
yuksaltirish, ayniqsa yosh avlodning qalbi va ongini himoya qilish masalalariga
alohida e`tibor qaratilyotganini barcha sohalarda amalga oshirilayotgan islohotlar
misolida ko’rishimiz mumkin.
“Ma`naviyat”, “ma`naviy immunitet” tushunchalariga qisqacha to’xtaladigan
bo’lsak, yurtboshimiz ta’biri bilan aytganda “ma`naviyat” tushunchasining mazmuni
faqat “mani”, “ma`no” degan so’zlar doirasida chegaralanib qolmaydi. Insonni ongi
va ruhiyati bilan chambarchas bog’langan bu tushuncha har qaysi odam, jamiyat, xalq
hayotida hech narsa bilan o’lchanmas beqiyos o’rin tutadi. “Ma`naviyat – insonni
ruhan poklanish, qalban ulg’ayishga chorlaydigan, odamning ichki dunyosi, irodasini
baquvvat, iymon- e`tiqodini butun qiladigan, vijdonini uyg’otadigan beqiyos kuch,
uning barcha qarashlarining mezonidir” 16
.
15
Karimov I.A. Yuksak ma`naviyat – yengilmas kuch. T: “Ma`naviyat”. 2008-y.-B.- 19.
16
O`sha manba.

35Immunitet bir so’z bilan aytganda tashqi ta`sirlardan himoyalanish demakdir
Ma`naviy immunitet tushunchasiga ham yurtboshimiz I.A.Karimovning quyidagi
izoh beradi: “Ma`lumki, har qanday kasallikning oldini olish uchun unga qarshi
immunitet hosil qilinadi. Biz farzandlarimizni ona Vatanga muhabbat, boy
tariximizga, ota-bobolarimizning muqaddas diniga sadoqat ruhida tarbiyalash uchun,
ta`bir joiz bo’lsa, avvalo ularning qalbi va ongida mafkuraviy immunitetni
kuchaytirishimiz zarur. Toki yoshlarimiz milliy o’zligini, shu bilan birga, dunyoni
chuqur anglaydigan, zamon bilan barobar qadam tashlaydigan insonlar bo’lib
yetishsin. Ana shunda johil aqidaparastlarning “davati” ham, axloq-odob
tushunchalarini rad etadigan, biz uchun mutlaqo begona g’oyalar ham ularga o’z
ta`sirini o’tkaza olmaydi” 17
degan fikrlaridan ma`naviy immunitetni naqadar kerakli
va zarurligini anglash qiyin emas. Ushbu tarmoqni rivojlantirish xalq ma`naviyatini
yuksaltirish va mustahkamlash yo’lida barcha sohalarda dastur bo’la oladigan
Prezidentimiz Islom Karimovning 2008 yilda nashr qilingan “Yuksak ma’naviyat -
yengilmas kuch” asari beqiyos manba hisoblanadi.
Amalga oshirilayotgan islohotlarni xalqqa yetkazishda ommaviy axborot
vositalari jumladan, matbuotdan o’ziga xos yondashuv talab etiladi. Bu borada
Prezidentimiz ta’kidlaganidek,- “Ma`naviyat haqida har qancha da’vatlar , muhim
nazariy fikrlar bildirilmasin, agar ularni jamiyat ongiga singdirish uchun doimiy ish
olib bormasak, bu boradagi faoliyatimizni har tomonlama puxta o’ylangan tizimli
ravishda tashkil etmasak, tabiiyki, biz ko’zlangan maqsadga erisholmaymiz, ya`ni
inson qalbiga yo’l topolmaymiz… matbuot , televideniye internet boshqa ommaviy
axborot sohalari, bir so’z bilan aytganda, insonning qalbi va tafakkuriga bevosita
ta`sir o’tkazadigan barcha sohalardagi faoliyatimizni xalqning ma`naviy ehtiyojlari,
zamon talablari asosida yanada kuchaytirishimiz, yangi bosqichga ko’tarishimiz
zarur” 18
.Yuqoridagi talab va takliflarga javobni “Ma`rifat” va “Turkiston”
gazetalarida yoritilgan mavzular misolida ko’rib chiqamiz.
17
Karimov I.A.Yuksak ma`naviyat – yengilmas kuch.T:. “Ma`naviyat”, 2008.-B.119-120.
18
O’sha manba.-B.-129.

36Ma`rifat gazetasi 2014-yil 2-iyul sonida nashr qilingan professor
Muhammadjon Qurbonovning “Bolam baxtli bo’lsin desangiz” sarlavhali maqolasida
“Bugun mamalakatimizning 1400 ga yaqin ommaviy axborot vositalarida xizmat
qilayotgan jurnalistlarning grajdanlik pozitsiyasiga ko’p narsa bog’liq. Milliy axborot
maydonida sog’lom raqobat muhitini yaratish, fikrlar xilma-xilligiga erishish
matbuotda barcha ijtimoiy qatlamlarning qarashlarini ifoda etish, fuqarolik jamiyatini
rivojlantirish kabi maqsadlarga jonkuyar va fidoyi jurnalistlarmizning mashaqqati
mehnati bilan erishiladi” 19
.Shu bilan birga bugungi zamon davr tahdidlari ularga
qarshi munosib kurashish nafaqat jurnalistlar, balki barchamizning muhim vazifamiz
ekanligi haqida salmoqli fikrlar keltirilishi barchani ogohlikka chorlaydi. Maqolada
bugungi zamon muammolari quyidagicha tasniflab berilgan.
 Turli g’oya va manfaatlar kurashi tobora kuchayib, yolg’onni rost, rostni
yolg’on deb ko’rsatishga urinishlar bo’layotir;
 Axborot – kommunikatsiya vositalarini o’zining uzoqni ko’zlaydigan
manfaaatlariga xizmat qildirishga majbur etish holatlari kuzatilmoqda;
 g’arazli maqsadlar yo’lida odamlar, millatlar bir-biriga qarshi
qo’yilmoqda;
 odamlarni hayotdan norozi bo’lishga da`vat qilish uchun turli soxta
ma`lumatlar tarqatilayotir;
 o’zgalarni pisand etmay, kuchi yetadigan davlatlarga po’pisa va
zo’ravonlik qilish, hech kim bilan hisoblashmasdan, kuch ishlatish hollari ro’y
berayotir;
 yon-atrofimizda o’zini oqlamagan va umrini o’tab bo’lgan eski tizim va
ma`fkuralarni qo’msashga bo’lgan urinishlar tobora tarqalib va kuchayib bormoqda;
Yuzaga kelgan bunday tahdidlarga munosib qarshi tura olish uchun amalga
oshirilishi kerak bo’lgan eng muhim vazifalar ham belgilab berilgan.
Shunday vaziyatda har bir kishi oqni qoradan, haqiqatni uydirmadan ajrata
olishi zarur, buning uchun esa o’zining mustaqil dunyoqarashi va fikriga ega bo’lishi
19
Ma`rifat gazetasi 2014- yil 2- iyul 53 soni.

37kerak. Yot kuchlarning qarmog’iga tushib qolmaslik uchun xalqimiz, ayniqsa,
yoshlarimizning ko’zini keng ochish, ularni irodasi mustahkam, iymoni baquvvat
inson etib tarbiyalash zarur, bunda esa har bir murabbiy, targ’ibotchi, noshir,
jurnalist, ota-onaning bilim va tajribasi, professional mahorati, grajdanlik pozitsiyasi
tayanch bo’lmog’i kerak.
Yuqorida berilgan aniq takliflar atrofimizda sodir bo’layotgan voqea
hodisalarni teranroq anglashimizga yordam beradi. “Bugungi kunda, insoniyat
qo’lida mavjud bo’lgan qurol-yaroqlar yer kurrasini bir necha bor yakson qilishga
yetadi. Buni hammamiz yaxshi anglaymiz. Lekin, hozirgi zamondagi eng katta xavf
insonlarning qalbini, ongini egallash uchun uzluksiz davom etayotgan mafkuraviy
kurashdir. Endilikda yadro maydonlarida emas, mafkura maydonlarida bo’layotgan
kurashlar ko’p narsani hal qiladi. Kurashning bu turida eng samarali qurol – axborot.
Shu bois axborotni o’z maqsadlariga xizmat qildirishga intilish keskin tus olmoqda.
Axborot uni uzatish, qayta ishlash va yig’ish bosqichlari o’ziga xos xususiyatga ega
ekanligi bilan ham ahamiyatlidir. Ya’ni insonning oddiy, kundalik ehtiyojlarini
qondirishga qaratilgan xatti-harakatlarning asosini ham, dunyo davlatlarining
insoniyat taqdiriga daxldor bo’lgan qarorlarning manbaini ham axborot tashkil etadi.
Bu esa o’z navbatida g’oyaviy ta`sir o’tkazish imkoniyatlarini yanada kengaytiradi.
Hozirgi kunda turli usullarda olib borilayotgan mafkuraviy targ’ibot va
tashviqotlarning asl maqsadi – inson qalbi va ongi uchun kurashga qaratilgan. Bu
kurash o’z natijasiga ko’ra uchta asosiy bosqichdan iborat. Birinchisi – muayyan
axborot inson tomonidan qilinmaydi. Ikkinchisi – axborot inson ongida ma`lumot
sifatida saqlanib qolishi va u bundan boshqa bir masala yuzasidan qarorlar qabul
qilishda solishtiruvchi manba sifatida foydalanish mumkin. Uchinchisi – axborot fikr
yoki g’oya sifatida inson qalbini egallashi, ma`naviy ruhiy xolatining uzviy qismiga
aylanishi hamda bu uning amaliy faoliyati asosini tashkil qiluvchi omil bo’lib qolishi
mumkin.
Hozirgi davrda jamiyatlar rivojlanishini globallashuv jarayonlarining odamlar
mentaliteti, ma`naviy dunyosi, ijtimoiy xatti-harakatlariga ta`sirisiz tasavvur etib

38bo’lmaydi. Insoniyatning keying taraqqiyot yo’llari globallashuv sharoitida shaxsning
ijtimoiy ongi, yo’naltiruvchi maqsadlari, qadriyatlari, hayotiy tushunchalar,
dunyoqarashi va oxir-oqibat uning jamiyat bilan munosabatlarda qanday o’zgarishlar
sodir bo’layotganligiga bog’liq. Shuning uchun ijtimoiy va gumanitar fanlarda
globallashuvning jamiyat hayotini iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy, madaniy sohalariga
ta`siri masalalariga katta e’tibor qaratilmoqda. Globallashuvning inson va
potindustirial jamiyatlar hayotidagi o’rni hamda roli haqidagi alohida qarashlar
shakllanmoqda. Biroq, bu jarayonlarning inson tafakkuri va ma`naviy dunyosida
sodir bo’layotgan o’zgarishlarni tad qiq etish zaruriyati quyidagi holatlar bilan
belgilanadi:
 globallashuv shaxsni shakllantiruvchi jamiyatning madaniy – ma`naviy
sohalariga ta`sir o’tkazib, muayyan o’zgarishlarga olib keladi, an`naviy qadriyatlar
tizimini izdan chiqaradi;
 globallashuv ta`sirida ro’y bergan o’zgarishlar insonning ma`naviy
axloqiy, psixologik qiyofasiga jiddiy ta`sir o’tkazadi va demak, hozirgi zamon
jamiyatining qiyofasini muayyan tarzda o’zgartiradi;
 hozirgi zamon globallashuv konsepsiyalarida mualliflarning diqqat
e`tibori asosan inson faoliyatining turli sohalarida ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy va
madaniy sohalariga qaratilgan. Ijtimoiy munosabatlardagi o’zgarishlar inson
dunyoqarashidagi o’zgarishlar natijasi ekanligi qayd etiladi. Bu hol atrof dunyo
haqidagi tasavvurlar hamda global doirada insonlararo munosabat va o’zaro
aloqalarni baholash mezonlari tizimini yanada chuqurroq o’rganishi taqozo etadi.
Mavzuga psixologik nuqtai nazardan yondashadigan bo’lsak 2013-yil 24-
iyulda “Ma`rifat” gazetasida chop etilgan psixolofgiya fanlari nomzodi Umarali
Qodirovning “Destruktivlik tushunchasi”ning ta`rif, talqin va tahlilini o’qishimiz
mumkin. “Deskruktiv faoliyat” (ingilizcha “destructive”- “yemiruvchi”, “Vayron
qiladigsan”, “halokatli”). Aksariyat adabiyotlarda destruksiya “biror narsaning
tuzilmasini vayron qilish” sifatida sharhlanadi. 20
20
O’sha manba.6-bet.

39Maxsus adabiyotlar, manbalarda qayd etilishicha, ushbu tushuncha zamirida
odamning tashqi olamga nisbatan yo’naltiirilgan maxsus faolligi shakli tushiniladi.
Bu faollikning mohiyati esa turli ob`ekt yoki tizimlarni vayron qilish yohud buzishga
intilishida namoyon bo’ladi. Destruktiv faoliyat boshqa insonlar, jamiyat, davlat
tabiiy muhit, madaniy-tarixiy yodgorliklar, turli buyumlar, shuningdek, shaxsning
o’z-o’zini halok etishiga ham qaratilishi mumkin. “Hozirgi vaqtda yoshlarni
destruktiv ta’sirlardan himoyalash masalasi dolzarb ahamiyat kasb etmoqda. Shu
o’rinda katta yoshli avlod vakillarining yoshlarga xos mustaqillikka intilish, hech
bo’lmaganda tashqi ko’rinishi ( kiyinishi, soch turmaklari, yurish – turishi va hokazo)
bilan ajralib turishga zamonaviy ko’rinishga harakat qilish kabi xatti-harakatlarini
inobatga olmasliklari yoki butunlay qoralashlari noo’rin” 21
. Yoshlar tarbiyasida
kichik ko’ringan hatolar ham kelajakda o’z bo’yini ko’rsatishi mumkin. Yoshlarning
ma`naviyati but bo’lishida oilaning yaqin insonlarni ahamiyati beqiyosligi
barchamizga ma’lum”. Matbuotda yoritilgan yuqoridagi kabi materiallar nafaqat
yoshlarni ma`naviy dunyosini boyitib qolmay ota-onalar, murabbiylar uchun ham
tarbiya jarayonida ilmiy asos bo’lib xizmat qiladi.
Umarli Qodirovning yana bir maqolasida “Axboriy-psixologik xavfsizlik”
mavzuyida so’z yuritiladi. Psixologlar tomonidan hozirgi kunda “axboriy-
qo’poruvchi omil” degan tushuncha iste`molga kiritilgan “Internetda tarqatilayotgan
qo’poruvchilik ruhidagi axborotlar orqali ba`zan harbiy harakatlar evaziga amalga
oshirib bo’lmaydigan maqsadlarga ham erishish mumkin” 22
. Bu axborotni shaxsga
ta`sir qiluvchi jihatlari quyidagicha izohlanadi:
Kishilarning axloqiy – psixologik holatini, dunyoqarashi, siyosiy nuqtai nazari
va e`tiqodini maqsadli ravishda o’zgartirishga nisbatan qaratilgan axboriy bosim,
huruj, notiqlik, ataylab buzilgan, noto’g’ri ma’lumat va axborotlarning tarqatilishi,
to’g’ri ma`lumotning kishilar tomonidan noto’ri idrok etilishini ta`minlashga intilish.
Tashqi muhit va shaxsning ichki dunyosi bir-biri bilan chambarchas bog’liq.
O’zini o’zi anglash jarayonida psixologik yo’naltirilishga muhtoj kishi uchun uni
21
Ma`rifat gazetasi 2013- yil 24-iyul, 59-son.
22
Marifat gazetasi 2014- yil 21- iyun, 50-son.

40yonida taniydigan, uni maslahat beradigan, uni uchun to’g’ri qaror qabul qila
oladigan insoning bo’lishi muhimdir. Bu jarayonda kishi ta’lim olish, dunyoqarashini
kengaytirish, turli ma`lumot va materiallarni qabul qilish, yangi hayotiy tajribani
o’zlashtirish qobilyatini namoyon qiladi. Inson o’zgaradi, transformasiyalashadi va
bu jarayonni uni o’zi ongli ravishda his etishi, nazorat qilib borishi zarur. Alisher
Navoiy bobomiz ta’biri bilan aytganda “manqurtlar” paydo bo’lmasligi uchun ayni
holat, ya`ni shaxsga boshqalarning salbiy ta`sir o’tkazishiga yo’l qo’ymaslik
maqsadida axborot iste’mol madaniyati, mafkuraviy immunitetni tarkib toptirish va
rivojlantirish masalasi hanuz dolzarbligicha qolmoqda.
Globalizatsiya jarayoning eng katta xavfli tomonlaridan biri yana shuki, u
birinchi bo’lib yangi o’sib kelayotgan yosh avlodni o’zining qurboniga aylantiradi.
Ongi qalbi pokiza tuyg’ular bilan to’lgan, hali dunyoni to’la anlab yetmagan yosh
avlod bunday holatlarga aldanib qolishi hech gap emas. Biz bu jarayonlarni
rivojlangan bir qancha davlatlar misolida ko’rib turibmiz. Ammo afsuski, bizning
yoshlarimizga globalizatsiya hech qanday ta`sirini ko’rsatmayapti, deb ayta
olmaymiz. Shunday tahlikali va qaltis vaziyatda yoshlarni bir mezonda ushlab turish
ularni “Ommaviy madaniyat” va boshqa yot g’oyalar tasiridan to’liq himoya qilish
mushkul masala. Bunda davlat barcha tashabusni o’z qo’liga olib ommaviy axborot
vositalari bilan hamkorlikda ish olib borishi maqsadga muvofiqdir.
2.2. Matbuotda sog`lom turmush tarzini targ`ib qilish ustuvor yo`nalish
sifatida
Jismoniy va ruhiy salomatlik ijtimoiy qadriyat hisoblanadi. Shuning uchun har
bir kishi yetuk tibbiy ong, ko’nikma va o’zini salomat olib yurish madaniyatini
shakllantirish kerak, bu esa sog’lom turmush tarzi shakllanishini asosini tashkil etadi.
Yurt kelajagi hisoblangan yoshlarning har tomonlama barkamol bo’lib
yetishishlarida sog’lom turmush kechirishlarda sportning ahamiyati beqiyos
hisoblanadi. Shularning barchasini inobatga olingan holda yurtimizda yoshlar sportini
rivojlantirish, yoshlarni bo’sh vaqtlarini samarali o’tkazish yetakchi masalalardan

41biri. Sport har tomonlama sog’lom avlodni tarbiyalash bilan bir o’rinda mamlakatni
dunyoga tanitishda ham beqiyos ahamiyatga ega.
O’zbekiston Mustaqilligining eng muhim strategik yo’nalishlaridan biri
jamiyatni barqarorlashtirish va fuqarolarni jismonan sog’lomlashtirish va turmush
tarzini yaxshilash. Boshqacha qilib aytganda, insonni ham jismonan, ham ma`naviy
sog’lomlashtirishdir. Shuning uchun ham yurtimizda amalga oshirilayotgan islohotlar
eng avvalo insoniyat, uning manfaatlariga va barcha moddiy-ma`naviy, huquqiy-
axloqiy ehtiyojlarni ro’yobga chiqarishga qaratilgandir. Har qanday jamiyatning
ravnaqi va kelajagi uning ma`naviy kuch-qudrati, sog’lom ijtimoiy-siyosiy muhiti
bilan bog’liqdir. Bu degani ma`naviyat sog’lom turmush tarzi bilan uzviy bog’liqdir
va ular birgalikda jamiyat taraqqiyotining mezoni bo’lib xizmat qiladi. “Ma’naviyat –
inson hayoti barcha qirralarining uning ruhidagi xatti-harakati, faoliyati va
munosabatlari majmuasidir. Sog’lom turmush tarzi esa insonlarning muayyan
ijtimoiy- huquqiy, siyosiy, ruhiy, axloqiy, madaniy jihatlardan shakllangan hayotiy
faoliyat uslubi bo’lib, uni munosabatlarida, madaniyatida, jismoniy sog’lomligida,
taffakur – ongi, odobi, dunyoqarashida, iqtidorida namoyon bo’ladi” 23
.
Inson sog’lom turmush tarzi jarayonida o’zini anglab uni umrini oxirgacha
rivojlantirib, takomillashtirib boradi. Bu jarayonda uni – farosati, aql-idroki, adolatli
va adolatsizlikdan, ogohlikni loqaydlikdan ajrata olish kabi xislatlar qaror topib
boradi. Bunday xislatlar asta – sekinlikda, jismonan baquvatlikda, ekologik va
huquqiy madaniyatda namoyon bo’lib boradi. Ko’rinib turibdiki, sog’lom turmush
tarzi ma`naviy yetuklik bilan uyg’unlikda inson kamolotiga xizmat qilib kelmoqda.
Bu borada sog’lom turmush tarzini shakllantirishning asosiy tamoyillari mazmun –
mohiyatini avval yashab ijod etgan buyuk allomalar Forobiy, Bahovuddin
Naqshband, Najmiddin Kubro asarlarida ham sog’lom ijtimoiy muhitdagina sog’lom
turmush tarzi bo’lishini ilmiy – nazariy asoslab berishgan. Ma`salan, Najmiddin
Kubro insonlarning jismonan aqliy, ruhiy va ma`naviy yetuklikni sog’lom turmush
tarzining asosi mezoni hisoblanadi. Bahovuddin Naqshband beadablar yashaydigan
23
Miraxmedova U. Axborot asrida yoshlar dunyoqarashi: Nazariya va amaliyot mavzuidagi respublika ilmiy-amaliy
anjumani materiallari to’plami.Toshkent ,2010.-B.-136-137.

42ijtimoiy muhit nosog’lom bo’lib, u insonlarga ham jonzotlarga ham salbiy ta`sir etadi,
deydi. Alisher Navoiy sabr-toqatli insonlar yashagan jamoaning turmush tarzi ham
sog’lom bo’ladi, deb hisoblagan. Bugungi kunda ham yuqoridagi fikrlar o’z isbotiga
ega.
Sog’lom turmush sharq xalqlarini salomatligi ularning jismonan – ruhiy
baquvvat bo’lishiga, ma`naviy yetuk bo’lishiga xizmat qiladi. O’z navbatida
ma`naviy yetuklik sog’lom turmush tarzini shakllantirishga, takomillashtirishga,
insonlar sihat-salomatligi, baxt soadati, xalq farovonligini oshirishga xizmat qiladi.
Jismoniy madaniyat, shuningdek, sportning topishi mamlakatning mudofaa
qudratini oshirish ehtiyojlaridan kelib chiqadi, shuningdek, davlatlararo aloqalarning
mustahkamlanishi, mustaqillikni mustahkamlash manfaatlarini xizmat qiladi. 24
Bugun jamiyatning barcha jabhalarida o’z bilim salohiyati bilan davlat rivojiga
hissa qo’shayotgan yoshlarimiz o’zlariga bildirilgan ishonch, zimmalariga
yuklatilgan ma`sulyatni his etib katta muvofaqqiyatlarni qo’lga kiritmoqda. Buni
birgina xalqaro fan olimpiadalari yoki sport sohasida erishilayotgan marralar
timsolida ham ko’rsa bo’ladi. Yoshlarga oid davlat siyosatining asosiy maqsadi
intelektual salohiyatli, jismonan baquvvat, ruhan sog’lom avlodni voyaga
yetkazishdan iborat. Uch bosqichli sport musobaqalarining tashkil etilishi, yoshlar
madaniyat va san`at sohalari rivojlanishi bu boradagi islohotlar mukammal strategik
maqsadlarni ko’zlaganidan dalolat beradi. O’z navbatida ular uchun mustahkam
huquqiy asoslar yaratilmoqdaki, ishlar tartib bilan amalga oshirilmoqda.
Sport sohasida yurtimiz yoshalari erishayotgan yutuqlari bilan faxrlansak
arziydi. Ularning shoxsupalarni zabt etishlari zamirida tinimsiz mehnat yotganini,
shu bilan birga yoshlar uchun o’rnak tomonlarini yuzaga chiqarishda OAVning ham
hissasi katta. Aynan matbuot sohasida ham sport mavzulari yetakchilik qiladi.
Ixtisoslashgan nashrlar ko’plab bo’lishiga qaramay har bir matbuotning bir sahifasi
sport mavzulariga bag’ishlanadi.
24
Elov E, Arslonov Sh. Axborot asrida yoshlar dunyoqarashi: Nazariya va amaliyot mavzuidagi respublika ilmiy-amaliy
anjumani materiallari to’plami.Toshkent, 2013,-B.-34.

43“Turkiston” gazetasining 7-sahifasida muntazam sport mavzulari yoritilib
boradi. Gazetaning 2014-yil 10-sentabr sonida Dilshod Ro’ziqulovning
“Sportchilarimiz Janubiy Koreyada ham g’olib” nomli maqolasida “Butunjahon jang
san`atlari festivalida 28 nafar sportchimiz Vatanimiz sharafini munosib himoya qildi.
Ushbu nufuzli festivalda koreyalik, hindistonlik raqiblarimni to’rt turda
mag’lubiyatga uchratib, yakunda oltin medalni qo’lga kiritdim, - deydi terma
jamoamiz a’zosi, Angren avtomatika va servis kasb- hunar kollejining birinchi kurs
Noilaxon Ahmedova” 25
. Ko’pchilik yoshlar sport musobaqalarida oltin medallar
sohibi bo’lish uchun ixtisoslashgan o’quv dargohlarida o’qish kerak, deb o’ylashadi.
Biroq kasb-hunar kolleji talabasini erishgan yutuqlari ko’pchilik tengdoshlarini ham
serharakatlikka unday oladi.
2014-yil Janubiy Koreyaning Incheon shahri mezbonlik qilgan XVII Osiyo
o’yinlari barcha OAVning diqqat markazida bo’lishi tabiiy chunki xalqaro
musobaqalar nafaqat sportchilarning balki davlatning ham shon-shuhrati hisoblanadi.
“Turkiston” gazetasi muhbiri Alibek Omonturdiev maqolasida keltirilishicha,
“Nufuzli musobaqada sportchilarimiz 9 ta oltin, 14 ta kumush va 21 ta bronza
medalni qo’lga kiritishdi” 26
. Maqolada O’zbekiston sportchilarini Osiyo o’yinlarida
erishgan ja’mi yutuqlariga ham to’xtalib o’tilgan. 1994-yildan buyon ishtirok etib
kelayotgan yurtdoshlarimiz bugungi kungacha 54 ta oltin, 82 ta kumush va 93 ta
bronza ja’mi 229 ta medalga sazovor bo’lishgan. XVII Osiyo o’yinlari natijalarini
qo’shganda medallar soni 273 nafarga yetgan. Barcha yutuqlar zamirida yurtimizda
yaratilayotgan imkoniyatlar va undan unumli foydalanayotgan yoshlarning tinimsiz
mehnatlari yotadi.
Janubiy Koreyaning Incheon shahrida bo’lib o’tgan “Paraosiyo 2014”
o’yinlarida sportchilarimiz 22 oltin, 5 kumush va 4 bronza, jami 31 medalni qo’lga
kiritib, qirqdan ziyod davlat orasida beshinchi, markaziy Osiyo davlatlari o’rtasida
birinchi o’rinni egalladi 27
.
25
“Turkiston” gazetasi 2014-yil 10- sentabr, 77-son.
26
“Turkiston”gazetasi 2014-yil 8- oktabr, 80-son.
27
“Ma`rifat” gazetasi 2014-yil 29- oktabr, 87-son.

44Bu borada O’zbekiston Respublikasi Madaniyat va sport ishlari vazirligi
tasarrufidagi 5 ta oliy ta`lim muassasasi, 21 madaniyat va san`at kolleji, 14 Olimpiya
zahiralar kollejlarida ta`lim sifati va mazmunini yanada takomillashtirish, yuqori
bilim va salohiyatga ega kadrlar tayyorlash, yoshlarni vatanparvarlik ruhida
tarbiyalash yo`lida keng ko’lamli ishlar amalga oshirilmoqda. O'zbekiston
Respublikasining milliy sport jamoasi xalqaro maydonlarda mustahkam va baland
cho'qqilarni zabt etgan holda o'z tarkibiy sonini yildan-yilga ko'paytirib bormoqda.
Sportchilarimizning yuqori cho'qqilarga erishishi yosh respublikamizning xalqaro
maydondagi obro'sini mustahkamlashda shubhasiz ko'maklashadi. Nufuzli
anjumanlarda milliy bayrog'imizni himoya qiluvchi yoshlar maxsus yakka va o'yin
sport turlarining professionallari o'z tayyorgarliklarini va mahoratlarini namoyish etib
mamlakatimizning boy sport ana'nalariga egaligini namoyon etmoqdalar va
tasdiqlamoqdalar. Jismoniy tarbiya va professional sport sohasida yuqori cho'qqilarga
erishish jiddiy yondoshishni, katta mehnatni va moddiy xarajatlarni talab qiladi.
Mana shularning barchasi mavjud bo'lgandagina sportning bir me'yorda doimiy
rivojlanishiga erishish mumkin.
Ko'pgina mamlakatlarning tajribalariga qaraganda, milliy sport va jismoniy
tarbiya taqdirlari haqida davlat tomonidan g`amxo'rlik qilinishi ham, shubhasiz juda
katta foyda keltirmoqda. Ijtimoiy sohadagi ushbu moddalarni qo'llab-quvvatlashda
birinchi navbatda o'smir bolalarni va jamiyatning yo'sh muhitini ruhiy-jismoniy
sog`lomlashtirish maqsadida barcha qulay sharoitlarni yaratmoqda.
Mamlakatimizning hukumat tuzilmalari, jamoat tashkilotlari va sport muassasalari
sport va jismoniy tarbiya sohasida moddiy-texnik bazasini rivojlantirish,
ommaviylikka erishish, professional sportni kuchaytirish kabi muhim muammolarni
har doim birgalikda yechishda hamjihat faoliyat olib bormoqda.
Respublikada sportni rivojlantirish bo'yicha asosiy faoliyatni O'zbekiston
Respublikasi madaniyat va sport ishlari vazirligi olib boradi va muvofiqlashtiradi.
Shu bilan bir qatorda olimpiya harakatini kelgusida rivojlantirish tadbirlarini va
ularda respublika sportchilarini ishtirok etishini ta'minlash 1993-yilda Xalqaro

45Olimpiya harakatiga a’zo bo'lgan Milliy Olimpiya Qo'mitasi zimmasidadir. Bugungi
kunda O'zbekiston milliy sport federatsiyalari 32 sport turi bo’yicha xalqaro
federatsiyalarning a’zosi hisoblanib, ular xalqaro musobaqalarda ishtirok etish
huquqiga egadirlar.
Jismoniy tarbiya va sport bo'yicha mutaxassislarni tayyorlashni O'zbekiston
davlat jismoniy tarbiya instituti amalga oshiradi. Unda har yili 2 mingga yaqin
talabalar tahsil olmoqda. Oliy o'quv yurti jismoniy tarbiya o'qituvchilarini va sport
bo'yicha murabbiy-o'qituvchilarni tayyorlamoqda.
Respublikada keyingi yillarda sportning alohida turlari rivojlanmoqda, hamda
ularning moddiy-texnik bazasi jahon talablari asosida mustahkamlanmoqda. Shu
qatorda 36 nafar jamoadan iborat o'zbek futbolining bazasini misol qilib ko'rsatish
mumkin. Uning ixtiyorida 231 ta stadion, 5231 futbol maydonlari, shuningdek
kichik-futbol va futzal o'ynaydigan ko'p sonli maydonlar mavjud. 28
Respublikada
keng tarqalgan sportning ushbu turi bo’yicha O’zbekistonda Chempionati va
birinchiligi hamda Respublika kubogi o’tkaziladi. Sportning katta tennis turi
ommaviyligi bo’yicha "birinchi o'rin"dagi sport turidan qolishmaydi. Respublikada
tennisining rivojlanganlik darajasini O’zbekiston tennischilarning muvaffaqqiyatlari
orqali ko’rish mumkin. 1994-yildan buyon mamlakatning barcha yirik shaharlarida
har yili jahonning kuchli tennischilari ishtirokida xalqaro turnirlar o`tkazilmoqda.
Respublika poytaxtining asosiy tennis musobaqasi “Prezident sovrini” bo`lgan yillik
turniri hisoblanadi. O'zbekiston boks bo'yicha Osiya chempionati, taekvando bo'yicha
Osiya va Okeaniya chempionati, erkin kurash bo'yicha “A” darajali xalaro turnir kabi
nufuzli musobaqalar va turnirlarning o`tkazish joyi bo'lib kelmoqda.
Olimpiya o’yinlari turkumiga kiruvchi sport turlari bo’yicha terma jamoalar
oily sport ta’lim muassasalarida tayyorlanmoqda. Bu sport dargohlarida oily toifali
2000 nafar sportchilar 150 nafar malakali mutaxassislar qo’l ostida
tayyorlanishmoqda. Ular 32 ta sport turlari bo'yicha milliy jamoa asoslarini tashkil
28
http://m.sports.uz/uz/football/news/2015.02.1719331/

29
“Ma’rifat” gazetasi 2014-yil 2-iyul, 53-son.
46etadilar. Mazkur maktablar qoshidagi Olimpiyaga tayyorlov markazlarida istiqboli
porloq va iqtidorli atletlar shug’ullanmoqdalar.
Bizga ma`lumki, xalqaro miqyosdagi, sport musobaqalar soha tarmog’i
rivojlangan xalqaro standartlarga javob bera oladigan mamlakatlarda o’tkaziladi. Bu
borada O’zbekistonda o’tkazilayotgan xalqaro sport musobaqalari yurtimiz
imkoniyatlarini yuqori darajalarga ko’tarilganini yana bir yorqin misoli. 2014-yilda
yurtimiz mezbonlik qilgan Osiyo chempionati yuqoridagi fikrlarimizni isbotinni
ko’rsatadi. Shu haqda “Ma`rifat” gazetasining 53-sonida Husan Nishonov musobaqa
tafsilotlarni yoritgan. “6-12 yoshli shaxmatchilar ishtirok etgan Osiyo chempionatida
yurimiz yoshlari oltita oltin, to’rtta kumush va to’rtta bronza medallariga ega
bo’lishdi” 29
. Hali yoshi kichik bo’lgan shaxmatchilarimizning katta yutuqlari hech
kimni befarq qoldirmaydi, albatta. Shu kabi materiallarni muntazam matbuotda
berilishi yoshlar o’rtasida havas shijoatni orttiribgina qolmay, ota-onalar, ustoz
murabbiylarni ham farzandlarini vaqtlarini zoye ketkazmasdan samarali tashkil
qilishlari uchun turtki beradi, desak mubolag’a bo’lmaydi.
Yosh mamlakatning hayotida katta miqdordagi 6,5 mln aholi band bo'lgan
jismoniy tarbiya o'ziga xos o'rin tutadi. Ular 145000 jamoa asoslarini tashkil etadi.
Respublikada paraolimpiya sportlarini rivojlantirishga katta e'tibor qaratilmoqda.
Uning bazasini kengaytirishda nafaqat muassasa va jamoat tuzilmalari, balki O'zR
ijtomoiy taminoti Vazirligi, Respublika nogironlar jamiyati, Xalqaro Qizil Xochning
hududiy vakolatxonalar faoliyatlarining asosiy yo’nalishlaridan biri bo'lmoqda.
O’zbek xalqi ko’p asrlardan beri o’zining O’zbekiston Milliy sporti bo’lmish
kurash, belbog’li kurash, turon va boyqo’rg’on asoschilari bo’lgan jangchi polvonlari
va afsonaviy chavandozlari bilan faxrlanadi. Mustaqillik tufayli, jahonga bizning
madaniy merosimiz bo’lgan milliy sport turlarimizni tanishtirish imkoniyati tug’ildi.
Agarda Yaponiya millionlab sport ishqibozalari uchun dzyudo, karate, sumo,
Hitoy – ushu va kung-fu, Korea – taekvondo va sirim, Angliya – futbol, Kanada –
shaybali hokkey, AQSH – beysbol, basketbol, amerika futbolining vatani deb

31
47hisoblansa, endi O’zbekiston milliy sport turlari – kurash, belbog’li kurash, turon,
boyqo’rg’on va boshqalar xalqaro sport arenasida bizning davlatimizni dunyo ahliga
tanitadi. Hozirgi kunda Kurash dunyoning 50 dan ortiq mamlakatlarida taraqqiy etti,
shuningdek, chempionatlar va jahon birinchiligi hamda qit’alararo musobaqalar
o’tkazilmoqda. 30
Quvonch bilan shuni ta’kidlash lozimki, Kurashni Osiyo o’yinlari
dasturiga qo’shilishi, nafaqat O’zbekistonning balki butun jahon sport taraqqiyotidagi
yana bir muhim hodisalardan biri hisoblanadi.
Sport - bu so’glom ijtimoiy-siyosiy muhitni tadbiq etishning eng yaxshi
vositasidir. Ayniqsa yoshlar orasida bu muhim ahamiyat kasb etadi. Bugun
O’zbekistonda sport ta’lim va tarbiyaning ajralmas bo’lagidir.O’zbekiston aholisi
yosh bo’lgan davlatdir, O’zbekiston hududida istiqomat qiluvchilarning qariyb 40%
idan ko’prog’ini 18 yoshgacha bo’lgan yoshlar tashkil etadi. Ularning har tomonlama
rivojlanib, ham ma’nan, ham jismonan kamolotga erishishlari muhim ahamiyatga
egadir. Shuning uchun bolalar sportiga e’tibor va yoshlar orasida sog’lom turmish
tarzini ommalashtirish davlat siyosatining eng asosiy yo’nalishlaridan biridir.
2002-yildan buyon bolalar sportini har tomonlama qo’llab – quvvatlash
maqsadida bolalar sportini rivojlantirish jamg’armasi faoliyat yuritib kelmoqda.
So’nggi yillarda respublikada 1113 zamonaviy bolalar sport obyektlari barpo etildi,
shulardan 252 tasi sport komplekslari, 861 tasi sport zallari, va 110 tasi suzish uchun
suv havzalaridir. Bugungi kunda 30 dan ortiq sport turlari bilan doimiy ravishda 1
million 800 ming bolalar shug’ullanishmoqda. Qishloq joylaridagi bolalarni erta
vaqtlardan sportga jalb qilishga alogida etibor berilmoqda. 31
Shu bilan bir qatorda
sport o’yinlarinig uch bosqichli tizimi shakllangan bo’lib, ularga “Umid nihollari”,
“Barkamol avlod” va “Universiada” musobaqalari kiradi. Mazkur tizimni, tub
ma’noda, yuqori malakali sportchilarni tanlab olish va tayyorlashning milliy va
samarali modeli, deyish mumkin. Bu kabi keng ko’lamli ishlarning natijasida,
bugungi kunda bizning o’g’il-qizlarimizning 92% bo’y va og’irlik jihatdan Jahon
30
O’sha manba.

32
Uz.mcs.uz.
48sog’liqni saqlash tashkiloti standartlariga to’g’ri keladi. 32
Buyuklarimiz aytganidek,
sog’lom aqldan sog’lom fikr tug’iladi, sog’lom fikrdan tug’iladigan yangi va yaxshi
amaliyot jahon ahlini hayratga soladi.
2.3. Yoshlar mavzularini yoritishda matbuot va jurnalistlarga
qo’yiladigan talablar
Yoshlar ertangi kun egalari. Yurt kelajagi. Ularga ko’rsatilayotgan e`tibor
g’amxo’rlik kelajak uchun ham mustahkam poydevor bunyod qilish demakdir. Bu
borada amalga oshirilayotgan har qanday mavzuga jiddiy yondashuv talab e`tiladi.
Bugungi kunda yoshlar bilan ishlash ularni imkoniyatlari yutuqlarini, kerak bo’lsa
muammolarini xolis yoritish OAVlari zimmasiga katta ma`sulyat yuklaydi. Bugungi
yoshlar auditoriyasining didi, tanlovi o’sib bormoqda. Yildan-yilga ommaviy axborot
vositalarini soni bilan birga sifati oshib borayotganiga barchamiz guvoh bo’lib
turibmiz.
Ommaviy axborot vositalarining asosiy bo’g’ini hisoblangan bosma nashrlarda
aynan yoshlar mavzularini yoritish masalasiga e`tibor qaratadigan bo’lsak, o’z
o’rnida haqli savol tug’iladi. Bugungi o’quvchi yoshlar nima uchun matbuotga
nisbatan boshqa OAVlarga murojat qilishni afzal ko’rishadi? Bunga bir qancha
misollarni ko’rsatishimiz mumkin albatta, birinchidan matbuotlar bir haftada bir yoki
ikki marta nashr qilisnishi, ikkinchidan televizor orqali jarayonlarni guvohi bo’lishi,
uchinchidan boshqa mashg’ulotlar bajarish bilan birga radio tinglash, internetni bir
tugmasini bosish orqali axborotga ega bo’lish bularning barchasi har bir ommaviy
axborot vositalarining o’ziga xosligi va yo’nalishidir. Matbuot haqida so’z ketganda
shuni unutmasligimiz kerakki, undan nafaqat axborot olamiz, balki
savodxonligimizni oshirish uchun ham foydalanamiz. Mutaxassislarni fikricha,
gazeta boshqa OAV nisbatan ishonchlilik darajasini katta yoshli o’quvchilar yuqori
qo’yishlariga sabab uni bir paytni o’zida ham ko’rib ham qo’l bilan ushlab ko’rish
imkoniyatini berishidadir.

33
“Ma`rifat” gazetasi 2014- yil 2- avgust, 62-son.
49Bitiruv- malakaviy ishimizda tahlil qilinayotgan “Marifat” va “Turkiston”
gazetalariga qisqacha tasnif beradigan bo’lsak, “Ma`rifat” xalq ziyolilari gazetasi,
O’zbekiston Xalq ta’limi vazirligi, O’zbekiston Oliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi,
O’zbekiston Ta`lim, fan va madaniyat xodimlari kasaba uyushmasi Respublika
kengashi muasisligida haftada ikki marta chop etiladi. Gazeta 16 sahifadan iborat
bo’lib mavzulari ko’lami keng. Asosan ta`lim sohasiga tegishli masalalar, tahliliy
materiallar, hududiy va jahon yangiliklari muntazam berib boriladi. “Turkiston”
gazetasi o’z oldiga respublika yoshlarini axborot bilan ta`minlash, shu bilan birga
o’sib kelayotgan yosh avlodni ona Vatanga muhabbat, yurtga sadoqat, milliy
qadriyatlarimizga hurmat ruhida tarbiyalashga xizmat qilish vazifasini qo’ygan.
Yuqoridagi ikki matbuot tuzilishi, yo’nalishi jihatidan bir biridan farq qilsa-da,
yoshlar mavzulariga jiddiy yondashuvi bilan umumiy jihatlari bir qancha.
Ma’rifat gazetasida yoshlar mavzulari, batafsil va kengroq yoritiladi, ta`lim
sohasiga doir barcha ma`lumotlar muntazam berib boriladi. Masalan gazetaning
2014-yil 2- avgust sonida “O’zbekiston Respublikasi Xalq ta`limi vazirligi tomonidan
2014-2015 o’quv yilida foydalanishga tavsiya etiladigan darslik va o’quv
qo’llanmalar ro’yhati” 33
bir sahifada berilgan unda 1-9 sinfgacha bo’lgan o’quv
qo’llanmalar nomi, mualliflari, nashr etilgan yili, ta`minlanish turi jadval asosida
ko’rsatib o’tilgan. Bu kabi materiallar ta`lim muassasalari rahbarlari, o’qituvchilar va
ota-onalar uchun ham bir qancha qulayliklarni yaratadi.
Gazetaning shu sonida berilgan “Orzulari bir olam yoshlar” mavzuyidagi
maqolada oliy ta`lim muassasiga o’qishga kirishni orzu qilgan qanchadan-qancha
yoshlar haqida bo’lib, ularning his-hayajonlari batafsil yoritilgan. Maqolaning o’ziga
jalb etish xususiyatlari bir talay. Maqola hajm jihatdan ko’p bo’lishiga qaramay
o’quvchini ortidan to’xtatmay ergashtirib keladi. “Birinchi avgust tongi boshqa
kunlardan o’zgacha otdi. Shahar metropoliteni ham, jamoat transportlari ham ishini
har kungidan ertaroq boshladi. Ko’chalar doimgidan gavjum, qo’lida passport va
DTM ruxsatnomasini tutgan abiturentlar imtihon o’tkaziladigan o’quv binolari tomon

34
“Ma`rifat” gazetasi 2014-yil 2-avgust 62-son.
50shoshilmoqda. Ezgu niyatlar, hayajon, ishonch, xavotir kabi tuyg’ularning bari
ko’nglida jo”. Maqola kirish qismi har qanday o’quvchini bir daqiqaga bo’lsa-da
abiturentlik davriga olib kira oladi. Faktlarga to’xtaladigan bo’lsak, “2014 yil qabul
komissiyasiga 543mingdan ziyod abiturent ariza topshirib, bir o’ringa o’rtacha tanlov
9,4ni tashkil etdi. 2013-yil bu ko’rsatgich 8,5 2012- yili esa 7,6 bo’lgan” 34
.
Gazetada sohaga doir ko’plab terminlar ham beriladi. Yana shunisi e`tiborga
loyiqki, gazeta muxbirlar ta`lim sohasi, sport yo’nalishi, ijtimoiy siyosiy mavzularni
yoritishda o’sha sohalarning mutaxassislari kabi ilmiy yondashuvni guvohi bo’lamiz.
“Turkiston” gazetasini yoshlar tilidan yoziladigan matbuotlar sirasiga
kiritishimiz mumkin. Gazeta faoliyatini quydagi yo’nalishlarda ko’rishimiz mumkin.
 Yoshlar hayotiga oid yangiliklarni berib borish;
 Yoshlarni – huquq va manfaatlarini himoya qilish;
 Zamonaviy bilim va kasbga ega bo’lgan yoshlar faoliyatini ommalashtirish;
 Bugungi o’ta murakkab va tahlikali zamonda mavjud bo’lgan har qanday
xatarlarga, zararli ta`sir va oqimlarga nisbatan ogoh, sergak va hushyor
bo’lish borasida targ’ibot ishlarini olib borish;
 Yoshlar muammolarini gazeta orqali ko’tarish va yechimini topishga
ko’maklashish;
 Yoshlarimizni jamiyat hayotida ishtirokini kuchaytirishdan iborat.
Gazetada ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy huquqiy maqolalar muntazam berib
boriladi. Bugun dunyoga yuz tutayotgan o’zbek yoshlari xalqaro munosabatlardan
ham xabardor bo’lishlari muhim ahamiyat kasb etadi. Gazetaning 2014 yil 25 oktabr
85-sonida “O’zbekiston – Turkmaniston: O’zaro manfaatli hamkorlikning yangi
bosqichi” mavzuli maqolasida ikki davlat prezidentlarining tor doiradagi
uchrashuviga bag’ishlangan bo’lib maqolada umumiylikdan qochib, sodda tilda ikki
davlat o’rtasidagi munosabatlarga alohida to’xtalib o’tilgan. “Islom Karimov va
Gurbanguli Berdimuhamedov mintaqada suv resurslaridan foydalanish masalalariga
alohida e`tibor qaratdilar. Ta`kidlanganidek, suv energitika sohasiga doir masalalarni

35
“Turkiston” gazetasi 2014-yil 25- oktabr 85-son.
36
“Turkiston” gazetasi 2015-yil 14- mart 21-son.
51hal qilishda, jumladan, transchegaraviy daryolarda yirik gidroenergetika inshoatlarini
barpo etishda BMTning tegishli konvensiyalarida belgilab berilgan xalqaro
me`yorlarga muvofiq ish tutish, bunday ob`ektlarning loyihalarini mustaqil xalqaro
ekspertizadan o’tkazish zarurligi qayd etildi” 35
kabi bir qancha ma’lumotlarni
berilishi yoshlar uchun, ham xalqaro aloqalar, ularning ahamiyati, dolzarbliginini
o’rganib borishlari uchun judayam muhim hisoblanadi.
Zamonaviy bilim va kasbga ega bo’lgan yoshlar faoliyati bilan keng ommani
tanishtirish va yoshlarni ijodiy faoliyatlarini kengaytiradigan materiallarni muntazam
e`lon qilish matbuotning bosh maqsadlaridan hisoblanadi. Shunday maqolalardan biri
2015-yil 14-mart 21-sonda chop etilgan Zarnigor Abdumalikovaning “70 yoshda
yetti tilni o’rganish mumkin…” nomli suhbatidir. Suhbat O’zbekistonda ilk
mnemonist, 23 yoshli Shohrux Mirzo Rahmonov bilan uyishtirilgan. Mnemonika
so’zi yunoncha “mnemonikon” so’zidan olingan bo’lib, eslab qolish san’ati degan
ma’noni anglatadi. Materialning dolzarbligi bugungi zamon yoshlari dunyo tillarini
bilishlari, o’rganishlari nafaqat ehtiyoj balki zaruriyat hamdir. Shu nuqtai nazardan
jurnalistning tanlagan mavzuyi va o’quvchiga yetkazishi uslubi to’g’ri tanlov
hisoblanadi. Materialda quydagi misollar berilgani har qanday til o’rganishga
ishtiyoqi bor kishilar e`tiborini tortmay qolmaydi. “Til o’rganishda asosan yangi
so’zlarni talaffuzini o’zingiz biladigan qofiyadosh so’zlar bilan bog’lash lozim. Misol
uchun: ingilizcha “Pul” so’zi tortmoq ma`nosini bildiradi. Bu so’zni qanday eslab
qolish mumkin? Siz “pull”ni o’zingiz biladigan o’zbekcha pul so’ziga bog’laysiz.
Endi pul tortilib kelayotganini tasavvur qiling. Bu orqali esda saqlab qolish
qobilyatingiz yanada yaxshilanadi. Bu xotiraning eng kuchli qoidasidir” 36
. Berilgan
ma`lumotlar nafaqat chet tillarini mustaqil o’rganishning qulay usuli, balki xotiraning
mustahkamlash uchun ham ahamiyatli ekani muhim xususiyati deyishimiz mumkin.
Sotsiologlarning e’tirof etishicha, ijtimoiy, siyosiy, iqtisodiy axborotlar qancha
ko‘p to‘plansa, jamiyatning ijtimoiy, siyosiy, iqtisodiy o‘sishi shuncha tezlashadi.
Modomiki, jurnalistika shu turdagi axborotlarni yig‘ish, qayta ishlash, tartibga solish,

52tahlil qilish bilan shug‘ullanar ekan, shunjay xulosa chiqarish mumkin:
jurnalistikaning sifati qanchalik yuqori bo‘lsa, u o‘ziga yuklangan vazifani
shunchalik to‘liqroq bajaradi, jamiyat shunchalik samarali va tez rivojlanadi, davlat
institutlari va hokimiyat boshqaruv vazifasini to‘liqroq bajaradi, jamiyat rivoji,
istiqbolini oldindan aytib, uning rejalarini ishlab chiqadi.
E'tiborli jihati – hozir dunyoda turli yo‘nalishdagi gazeta va jurnallar
miqdorining sezilarli o‘sishi kuzatilmoqda. “Mass-media bo‘yicha mashhur
mutaxassis Maykl Konniff aytgan edi: “XX asr oxirlaridayoq Amerika kunlik
gazetalarining davri tugagandek tuyulgandi. Lekin bunday bo‘lmadi. Gazetalar
elektron-axboriy revolyusiyaning asosida turadi. Ular iste'molchilarga yangiliklar
tasmasi, savdo-sotiqqa oid axborot mahalliy telefon abonentlari foydalana oladigan
audiomatnlar va xatto, juda ko‘p axboriy vositalar xizmatini taklif etmoqdalar”. 37
Bugun an’anaviy vaqtli nashr bilan bir qatorda yakka tartibli jurnalistika
yuzaga kelib, samarali rivojlanmoqda. Rivojlangan mamlakatlarda jamiyat fikrini
shakllantirish jarayoniga tobora ko‘proq ta'sir o‘tkazayotgan o‘nlab elektron gazeta
va jurnallar mavjud.
Bugun an'anaviy vaqtli nashr bilan bir qatorda yakka tartibli jurnalistika
yuzaga kelib, samarali rivojlanmoqda. Rivojlangan mamlakatlarda jamiyat fikrini
shakllantirish jarayoniga tobora ko‘proq ta'sir o‘tkazayotgan o‘nlab elektron gazeta
va jurnallar mavjud. Bu jarayon kelgusida yanada kuchga kiradi. “Maykrosoft”ning
tashkilotchisi Bill Geyts e'tirof etganidek, yaqin kelajakda kompyuter va internet
barcha uchun baravar bo‘ladi va uni sotib olish darslikdan arzonroq va qulayroq
bo‘lib qoladi”. 38
Yangi axborot texnologiyalar bizning hayotimizda so‘zsiz ijobiy rol bajarish
chog‘ida nopok kishilar qo‘lida buzg‘unchilik g‘oyalarga ham xizmat qilishi
mumkin. Avvaldanoq matbuot yakka hokimlik qilib kelgan. Buni isbotlovchi yetarli
darajada ko‘p adabiyotlar mavjud.
37
Allambergenova P. Ochiq axborot tizimlarida axboriy-psixologik xavfsizlik.Ma`ruzalar matni. Toshkent. 2007-y
38
O`sha manba.-B.-34

53Ba'zi so‘nggi hodisalar ham bunga guvoh bo‘la oladi. AQSH Kongressidagi
oxirgi saylovoldi kompaniyasini eslash kifoya. Xuddi shunday hodisa Iroq harbiy
kompaniyasi-respublikachilar va dokratlar tomonidan turlicha talqin etilgan.
Siyosiy shaxslar, davlat arboblari, yozuvchilar, olimlar, bir so‘z bilan aytganda
(o‘ta ahamiyatli shaxslar) obro‘sini to‘kish uchun xizmat qiladigan Internet saytlari
va portallarini ham eslab o‘tish joiz.
Yuqorida aytilganlar jamiyat hayotida OAVning naqadar muhim o‘rin tutishi,
hokimiyat va xalq ularga qanchalar umid bog‘lashini yana bir bor isbotlaydi. Shu
o‘rinda O‘zbekiston ham mustasno emas.
Mustaqilligimiz e'lon qilingan kundan e'tiboran davlat va jamiyat nashr rivoji,
radio va televidenie, axborot agentliklariga katta e'tibor qarata boshladi. Agar 90
yillar boshlarida respublikada 200 ga yaqin vaqtli matbuot nashriyotlari faoliyat
ko‘rsatgan bo‘lsa, bugunga kelib ularning soni 1000 dan oshdi. 39
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida OAVga maxsus o‘rin berilgan.
Ularning erkin va to‘laqonli rivojlanishi uchun maxsus qonunlar ishlab chiqilgan.
Jamiyatimizda jurnalistikaning ahamiyatini o‘stirish, uni qonun chiqaruvichi, ijro
etuvchi va sud hokimiyati bilan bir qatorga qo‘yish va uni “to‘rtinchi hokimiyat”ga
aylantirish uchun davlat siyosati darajasidagi qator tadbirlar amalga oshirilmoqda.
1996-yil O‘zbekiston Xalqaro Internet tarmog‘iga ulandi. Hozirda ko‘plab OAV
kanallari internetda o‘z versiyasiga ega. Elektron gazetalar ham paydo bo‘ldi. Jahon
jurnalistikasi tizimiga qo‘shilish jarayoni yuzaga keldi. Bugungi kunda nafaqat
bizning auditoriya xorijiy OAVdan foydalanadi, balki internet orqali bizning gazeta
va jurnallarimizni o‘qish, radiomizni eshitish, telekanallarimizni ko‘rish imkoniyati
mavjud. Bu holat jamiyatimizni yanada ko‘rimli, yanada ochiq-oydin qiladi. Endi
xorijda qiziqqan institutlar va doiralar sodir bo‘layotganini tahlil qilishlari, keyin
nimalar bo‘lishi haqida o‘zlari tahmin qilishlari, jamiyatimiz uchun u yoki bu
taraqqiyot ssenariylarini tuzishlari mumkin.
39
O’sha banba.-B.-39.

54Bularning barchasi O‘zbekiston Respublikasi axborot kanallari zimmasiga
ulkan ma'suliyat yuklaydi. Tahririyat jamolari, OAV xodimlari, agar OAV o‘zlari
hayotimizdagi muammoli masalalarni ko‘tarib chiqmas ekan, vujudga kelayotgan
qarama-qarshi fikrlar imkoniga yordam berishga harakat qilmas ekan, u holda buni
hozir sodir bo‘layotganidek-opponentlarimiz amalga oshirishlari mumkinligini
anglab yetishlari lozim.

55XULOSA
O’zbekiston mustaqillikka erishgandan buyon o’tgan davr mobaynida siyosiy
va iqtisodiy sohada katta yutuqlarga erishdi. Yoshlarning huquqiy kafolati davlat
siyosati darajasiga ko’tarildi. Bu borada amalga oshirilgan ishlarni o’rganish bitiruv
malakaviy ishimizni asosiy mazmuni hisoblanadi. Har qanday yangilik, axborotni
xolis va tezkor ommaga yetkazishda omaviy axborot vositalari ko’prik vazifasini
bajaradi. OAV jamoatchilik fikrini shakllantirish, fikrlar xilma-xilligi, qarashlar rang-
barangligini ta`minlash, fuqarolar ijtimoiy faollikni oshirish, jamiyatda adolat
mezonlarini qaror toptirish, ochiq fuqarolik jamiyati asoslarini barpo etilishida
muhim vosita bo’lib hisoblanadi. Axborot texnologiyalari asrida OAVning aholi
barcha qatlamlarini ijtimoiy-siyosiy, huquqiy tafakkurini shakllantirishga, ular
faoligiga ta`sir darajasi kengayib bormoqda. “OAV tafakkurimizni shakllantiradi, -
deb yozadi E.Dennis,- fikrlarimiz va qarashlarimizga ta`sir ko’rsatadi, ma’lum xulq-
atvor turlariga, masalan, ma`lum nomzod uchun ovoz berishimizga turtki beradi” 40
.
Kuz`men esa, “jamoatchilik fikriga ommaviy tus bera olgani tufayli OAV uni
boshqarishga va xatto yo’lga solishga qodir” 41
, -deb ta`kidlaydi.
Boshqa olimlar fikriga ko’ra, matbuot qarashlarni vujudga keltirishda ham uni
tarqatishda ham bevosita ishtirok etadi, ya`ni u jamoatchilik fikrini ifodalamaydi
balki uni vujudga keltiradi, tarix ma`lum davrlarida OAV siyosiy ta`sirining kuchi
davlat hokimiyatini kuchi bilan tenglashtirilgani ko’rsatiladi. Shu nuqtai nazarda ham
demokratik davlat shakllanishida, ijtimoiy-siyosiy bilimlari chuqur yoshlarni
tarbiyalashda OAVlarining bir qator vazifalari bor. Shu o’rinda barkamol avlodni
tarbiyalashda matbuot ahlining haqqoniy so’zi muhim ahamiyatga ega.
Bitiruv malakaviy ishimizning ob`ekti ikki yirik terajdagi respublik nashrlar
“Ma`rifat” va “Turkiston” gazetalarining 2014-2015 yil tahlamlari asosida mavzu
doirasida o’rganib chiqdik. Ta`lim sohasiga ixtisoslashgan “Ma’rifat ”gazetasi
mamlakatimiz taraqqiyoti bilan birga o’sayotgan keng auditoriyani qamrab
olayotganini guvohi bo’ldik.
40
Dennis E., Merill D. Besede o mass-media. – M.: Vagrius, 1997. – s. 139.
41
Kuz`min O.V. Sotsiologiya obshestvennovo mneniya. – Novosibirsk, 1996.- s.34.

56Yoshlar tilidan so’zlovchi “Turkiston” gazetasi kompozitsion jihattan sodda,
ixcham, uslubiy ravon va tushunarli tilda mavzularni yoritadi.
Bitiruv malakaviy ishimizning birinchi bobida yoshlarga oid mavzularni
matbuotda yoritilishini o’rganib chiqib shunday xulosaga keldik: har ikki matbuotda
yoshlar masalalariga keng o’rin ajratilgan. Bir qancha na`munali maqolalarni
yuqorida tahlil qildik. Misol uchun “Ma`rifat” gazetasida “Qaror va ijro” sahifasida
yangi qarorlarga sharh va ijrosi tafsilotlari keng yoritilib kelingan. “Turkiston”
gazetasi “Yoshlarga oid davlat siyosati – amalda” sahifasi asosan yoshlarni
bandligiga qaratilgan materialllar nashr qilingan.
Ikkinchi bob matbuotda yoshlarning ma`naviy immunitetini mustahkamlash va
sport mavzularini yoritishda mahorat masalalarini atroflicha o’rganib chiqdik.
Birinchi bobimiz mavzulariga nisbatan “Ma`rifat” gazetasida ushbu bob doirasidagi
mavzular ko’proq yoritilganini ko’ramiz. Turkiston gazetasida ham tahliliy
materiallar ko’proq e`lon qilinisa maqsadga muvofiq bo’lardi.
Mavzuni o’rganishimiz jarayonida quydagi takliflar tug’ildi:
 Iqtisodiyot, siyosatda muntazam o’zgarmaydi biroq yoshlar mavzularida
qolipga tushib qolish mumkin emas, har kuni, har soat, ildamlash zarur.
 Yoshlarga yoshlar tilidan murojat qilish kerak.
 Muallifsiz axborot agentliklari materiallarini ko’chirib matbuotga
joylashtirish orqali ko’pchilik yoshlarda matbuot ham “internet
ma’lumotlarini oladi” degan qarashlarini keltirib chiqaradi. Natijada
to’g’ridan to’g’ri internetga murojaat qilishni afazal ko’rishiga yo’l
qo’ymaslik.
 Nashrlarning on-line variantlarini rang-baranglashtirish darkor.
 “Turkiston” gazetasi sahifalarida tahliliy materiallarni son va sifatini
ko’paytirish lozim.
 “Turkiston” gazetasida yoshlar huquqiy savodxonligini oshirishga xizmat
qiladigan sahifa tashkil etish kerak.

57 Yoshlar jurnalistikasi bo’yicha mutaxasis tayyorlash muhim masalalardan
biru hisoblanadi.
Biz kichik tadqiqotimiz davomida 100 kishidan iborat 15 yoshdan 30
yoshgacha bo’lgan, Nizomiy nomidagi Pedagogika universiteti, O’zbekiston davlat
jahon tillari universiteti va 1- Toshkent pedagogika kolleji talabalari o’rtasida
quyidagi savollardan iborat so’rovnoma o’tkazdik:
1. Yoshlar matbuotidan qaysi gazetani muntazam o’qib borasiz? Degan
savolimizga 25% yoshlar “Turkiston”, “Ma’rifat”, “Diyor”gazetalari va “Yosh kuch”
jurnali, 55 % “Darakchi”, “Sug’diyona”, “Bekajon”, gazetalari, 10 % yoshlar
matbuoti juda oz deb deb keltirishgan, 10 % muntazam kuzatib boradigan
matbuotlari umuman yo’qligini ko’rsatishgan.
2. “Ma’rifat” va “Turkiston” gazetalarini kuzatib borasizmi? “Ma’rifat”
gazetasi 45 %, “Turkiston” 30 %, har ikkala matbuotni kuzatib boruvchilar 25 %
tashkil etdi.
3. Yoshlar huquqiy savodxonligini oshirishda qaysi matbuotni faol deb bilasiz?
45 % yoshlar “Huquq olamida” gzetasiga, 35 % “Xalq so’zi”,“Ma`rifat” “Turkiston”,
“Inson va huquq”, 15 % yuqoridagi talablar darajasidagi matbuot yo’q deb javob
berishgan, 5 % yoshlar “Shunday matbuot bormi o’zi” degan savol bilan murojat
qilishgan.
4. Yurtimiz yoshlar matbuotining yutuqlari nimalardan iborat deb o’ylaysiz?
55 % yoshlar “Shou- biznes” va yoshlarga berilayotgan e`tibor, tezkor yoritiladi, 35
% yoshlar turli mavzular, 10 foiz yoshlar yutuqlari yo’q degan javoblarni berishgan.
5. Respublikamiz matbuotlarida, yana qanday yoshlar mavzularini yoritilishini
hohlardingiz? kabi savollardan iborat so’rovnoma natijalariga ko’ra yoshlarning
takliflari quyidagicha bo’ldi:
 Yoshlarni jahon siyosiy jarayonlaridan ko’proq xabardor etish;
 Qonun, qaror, dasturlarni yoshlar tilidan yozish;
 Ta`lim sohasiga oid xususan chet elda ta`lim olish masalalaridagi
mavzularni ko’paytirish;

58 Tanlovlar bu boradagi ko’rsatmalarni e`lon qilish;
 Yoshlar ma`naviy olamini boyitishga xizmat qiladigan jahon adabiyoti
durdonalarini muntazam e’lon qilib borish;
 Yoshlarni qiziqtiradigan mavzularda matbuot tomonidan tanlovlar
o’tkazish.
O’tkazilgan kichik tadqiqotimiz umumiy natijalariga ko’ra demokratik davlat
qurishda yoshlarni huquqiy savodhonligini oshirish muhim ahamiyat kasb etadi.
Yoshlar matbuotida yoshlar siyosatini yoritish, bilan birga huquqiy bilimlarini
oshirishga xizmat qiladigan materiallar, sahifalar ko’proq yoritilishi maqsadga
muvofiq bo’lar edi.

59FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
I. QONUN VA ME`YORIY HUJJATLAR
1.1. O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. -T.: O’zbekiston 2014.
1.2. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Karimov I.A.ning “O’zbekiston
Respublikasida yoshlarga oid davlat siyosatini amalga oshirishga qaratilgan
chora- tadbirlari to’g’risida”gi PQ_2129 son qarori.-T.: 2014.
II. PREZIDENT ASARLARI
2.1.Karimov I.A. Yuksak ma`naviyat – yengilmas kuch. -T.: “Ma`naviyat”. 2008 y.
2.2.Karimov I.A. Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish
va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi (O’zbekiston Respublikasi
Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qo’shma majlisidagi ma`ruza) //
“Xalq so’zi”, 2010-yil, 13- noyabr.
2.3. Karimov I.A. O’zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. 1- tom.- T.:
“O’zbekiston”, 1996.
2.4. Karimov I.A.ning O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganining
22 yilligiga bag’ishlangan tantanali marosimidagi ma`ruzasidan. // “Xalq so’zi”
gazetasi. 2014-yil 6-dekabr.
2.5. Karimov I.A.ning Matbuot va ommaviy axborot vositalari xodimlariga yo’llagan
tabrigi. // “Xalq so’zi” gazetasi. 2014-yil 28-iyun.
III. MAXSUS ADABIYOTLAR
3.1. Nurmatov A. Zamonaviy OAVda kasbiy universallashuv va ixtisoslashuv. –
T.: G’afur G’ulom . 2013
3.2. Saidov H. To’xliyeva N. Reportyorlik mahorati.-T.: Gafur G’ulom.2008
3.3. Mirahmedova U. Axborot asrida yoshlar dunyoqarashi: Nazariya va amaliyot
mavzuidagi respublika ilmiy-amaliy anjumani materiallari to’plami.- Toshkent,
2010.

603.4. Elov.E, Arslonov Sh. Axborot asrida yoshlar dunyoqarashi: Nazariya va
amaliyot mavzuidagi respublika ilmiy-amaliy anjumani materiallari
to’plami.Toshkent 2013. 3.5.Ubaydullayeva.R.Sotsiolno-demograficheskiy protses v
sovremennom Uzbekistane. // www.vrach.uz// demograficheskie-processy.
3.6. “O’zbekiston Respublikasida yoshlarga oid davlat siyosatining asoslari
to’g’risida”gi Qonun. 1-modda // O’zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining
Axborotnomasi // 1992 y., 2-son.
3.7. Rahmatullayev T. Matbuot va demokratiya – T.: Samarqand davlat chet tillari
institute” nashriyoti. 2002.
3.8. Xudoyqulov M. Jurnalistika va publisistika. – T.: “Tafakkur” nashriyoti. 2011.
3.9. Dennis E., Merill D. Besede o mass-media. – M.: Vagrius, 1997.
3.10. Kuz`min O,V. Sotsiologiya obshestvennovo mneniya. – Novosibirsk, 1996.
IV. MATBUOT NASHRLARI
4.1. “Ma`rifat” va “Turkiston” gazetalarining 2014- 2015 yillik tahlamlari.
V. INTERNET MANBALARI
5.1. www.turkiston.uz
5.2. www.marifat.uz
5.3. www.wikipedia.org
5.4. uz.mcs.uz /

Matbuotda yoshlar siyosatini aks etishi. (“Ma`rifat”, “Turkiston” gazetalari misolida)

Sotib olish