Matematik o’yin-ta’lim metodi sifatida - Algebra - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	33000UZS
Hajmi	169.8KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	18 Aprel 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Algebra

Sotuvchi

Moxira Xasanova

Ro'yxatga olish sanasi 06 Yanvar 2025

14 Sotish

Matematik o’yin-ta’lim metodi sifatida

Sotib olish

MAVZU: MATEMATIK O’YIN-TA’LIM METODI
SIFATIDA.
Mundarija:
Kirish…………………………………………………………………..3
I BOB. MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARDA
MATEMATIK TASAVVURLARNI SHAKLLANTIRISHNING
NAZARIY ASOSLARI ………………………………………………..6
1.1. Kontseptsiyaning xarakteristikasi «Elementar matematik tasvirlarni
shakllantirish”………………………………………………………….6
1.2. Zamonaviy maktabgacha ta'lim muassasalarida maktabgacha
yoshdagi bolalarga matematikani o'qitish metodikasi bo'yicha dastur
talablari………………………………………………………………10
II BOB. O'YINNING ELEMENTAR MATEMATIK
TASAVVURLARNI SHAKLLANTIRISHGA
TA'SIRI ……………………………………………………………22
2.1. Matematik tasavvurlarni shakllantirish uchun didaktik o'yinlar va
mashqlardan foydalanish………………………………………………22
2.2. Matematikada rolli o'yinlar……………………………………….27
2.3. Matematika darslarida qiziqarli savollar va topshiriqlar-hazillar…31
XULOSA…………………………………………………………….34
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ……………………………5
1

KIRISH
Kurs ishining dolzarbligi: O’zbekiston Res p ublikasida shakllangan uzluksiz
ta’lim tizimi barkamol shaxs va malakali mutaxassisni tayyorlash jarayonining s amarali
tashkil etilishini ta’minlashga xizmat qiladi. Uzluksiz ta’lim tizimi doirasida faoliyat olib
boruvchi ta’lim muassasalari ilg’or, demokratik hamda insonparvar g’oyalarga tayangan,
hamda yangicha mazmunga ega bulgan t a’lim jarayonini tashkil etishda muhim o’rin tutadi.
Uzluksiz ta’lim tizimini shakllantirish, shuningdek, tag’lim mazmunini yangilash ta’lim
sohasida olib borilayotgan islohotlarning bosh g’oyasi sanaladi.
«Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»da ta’kidlanganidek, ta’limning yangi tizimi va
mazmunini shakllantirish uchun «ilg’or t exnologiyalarni hamda o’quv-tarbiyaviy
jarayonning didaktik ta’minotini yaratish» talab etiladi. Bu muhim vazifaning ijobiy hal
etilishi ta’lim jarayonini tashkil etishga nisbatan yangicha yondashuvni taqozo qiladi.
O’zbekiston Respublikasining mustaqilligi sharoitida uzluksiz ta’lim tizimining barcha
bosqichlarida ta’lim jarayonining samaradorligini oshirishga xizmat qiluvchi omillarni
izlab topish, bu borada eng maqbul omil deb topilgan yangi pedagogik texnologiyalarni
umumiy o’rta ta’lim kasb-hunar k ollejlari, akademik litseylari va oliy o’quv yurti
faoliyatlariga tatbiq etish borasida amaliy harakatlarni olib borish maqsadga muvofiq
deb hisoblanmoqda. Ushbu nazariy xulosaning amaliy tadbiqi sifatida bir qator tadqiqot
ishlari amalga oshirilmoqda. Ta’lim jarayoniga yangi pedagogik texnologiyalarni tatbiq
etish borasida umumiy o’rta ta’lim tizimida ham izlanisharning tashkil etilayotganligi
alohida e’tiborga molikdir. Zero, oliy ta’lim tizimi ijtimoiy zaruriyat sifatida namoyon
bo’layotgan malakali mutaxassisni tarbiyalash jarayonida o’ziga xos o’rin tutadi.
U mumiy o’rta ta’lim kasb-hunar kollejlari, akademik litsey va oliy o’quv yurtlarida
turli o’nalishlarda malakali kadrlarni tayyorlash davrning o’ta muhim talabi bo’lib,
bu borada barcha imkoniyatlarni ishga solish alohida dolzarblik kasb etadi.
Oliy ta’lim mazmunini yangilash jarayonida bo’lajak mutaxassislarning umumiy
mehnat va kasbiy ko’nikma hamda malakalarga ega bo’lishlarini ta’minlash
masalasining samarali hal etilishiga alohida ahamiyat qaratilishi zarur.
Bozor iqtisodiyotiga o’tish sharoitida o’qituvchilarning mehnat bozoriga
moslashuvini ta’minlash alohida ahamiyat kasb etmoqda. Shu o’rinda alohida
2

ta’kidlash joizki, oliy ta’lim muassasalarida bo’lajak mutaxassislarni tayyorlash
jarayoni talabalarda zaruriy ishlab chiqarish iqtisodiy mazmunga ega faoliyat,
ko’nikma va malakalari sifatini sh akllantirishga e’tiborni qaratish talab etiladi. Biroq,
ta’lim jarayonlarini takomillashtirishga qo’yilayotgan yangi, yanada yuqoriroq talablar,
shuningdek, talabalarning kasbiy ko’nikma va malakalarini, yangi pedagogik
texnologiyalarni rivojlantirish bilan yangicha fikrlovchi mutaxassisni shakllantirish
imkonini beruvchi sharoitlarning ishlab chiqilmaganligi o’rtasida ob’ektiv qarama-
qarshilik mavjud.
Har tomonlama barkamol insonni shakllantirish bugungi jamiyatimiz oldida
turgan dolzarb masalalardan biri bo’lib qolmoqda. Hozirgi maktab o’rindiqlarida
o’tirgan yosh avlod ertaga bizning qo’limizdan ishimizni oladigan, hayotimizni
davom ettirib, o’zidan keyingi avlodga yetkazuvchi vorislarimiz, O’zbekiston
buyuk kelajagining egalaridir! Shu sababli Prezidentimiz Islom Karimov butun
mamlakatimiz diqqat e’tiborini barkamol avlod tarbiyasiga qaratmoqda.
Ta’lim – tarbiya jarayoni sifati va samaradorligini oshirish kelgusi
taraqqiyotimizning asosi ekanligi ma’lum. Bu haqda Prezidenttimizning quyidagi
so’zlari ibratlidir:
“Shuni unutmasligimiz kerakki, kelajagimiz poydevori bilim dargohlarida
yaratiladi, boshqacha aytganda, xalqimizning ertangi kuni qanday bo’lishi
farzandlarimizning bugun qanday ta’lim va tarbiya olishiga bog’liq.
Buning uchun har qaysi ota –ona, ustoz va murabbiy har bir bola timsolida
avvalo shaxsni ko’rishi zarur. Ana shu oddiy talabdan kelib chiqqan holda,
farzandlarimizni mustaqil va keng fikrlash qobiliyatiga ega bo’lgan, ongli
yashaydigan komil insonlar etib voyaga yetkazish – ta’lim-tarbiya sohasining
asosiy maqsadi va vazifasi bo’lishi lozim, deb qabul qilishimiz kerak. Bu esa
ta’lim va tarbiya ishini uyg’un holda olib borishni talab etadi”
Ta’lim jarayoniga pedagogik texnologiyalarni olib kirish “Kadrlar
tayyorlash milliy dasturi”ning ikkinchi bosqich vazifalaridan biridir. Ta’lim -
kelajakdagi muvaffaqiyatlar kaliti ekan, uning mahsuli sifatida bugungi o’quvchi
kelajakda huquqiy-demokratik jamiyat a’zosi sifatida bu jamiyat hayotida
3

to’laqonli ishtirok eta olishi, zamonning bozor iqtisodiyoti qo’yayotgan talablariga
to’la javob bera olishi kerak. Axborot oqimi keskin ortgan,turli yangiliklar
hayotimizga shitob bilan kirib kelayotgan davrda mustaqil tanqidiy fikrlash
ko’nikmalariga ega bo’lgan,yangilikni o’rganishga doim tayyor bo’lgan,
hamkorlikdan cho’chimaydigan , muloqotga erkin kirisha oladigan shaxsni
tarbiyalash ta’lim-tarbiya jarayonining asosiy maqsadi bo’lishi kerak va bu borada
ta’limda yangi texnologiyalarning qo’llanishiga yo’l ochilishi maqsadga erishish
yo’lidagi to’g’ri qadamdir. Hozirgi kunda yangi texnologiya elementi bo’lgan
interfaol usullardan keng foydalanilmoqda.
Boshlang’ich sinfda o`yin va didaktik o'yinlardan ilg’or pedagogik
texnologiyadan foydalanib dars o’tilsa, o’qitish jarayoni takomillashadi. Kurs ishi
dolzarbligi ana shu bilan asoslanadi.
Kurs ishining maqsadi . Boshlang’ich sinf darslarida didaktik o'yinlarning
ahamiyati , darsdan tashqari vaziyatlarda o’tkaziladigan didaktik o’yinlar
mazmuni , didaktik o’yinlar ta’lim metodi sifatida,boshlang`ich sinf matematika
darslarida didaktik o`yinlardan foydalanish usullari ,darsda didaktik o’yinlardan
foydalanish.
Kurs ishining vazifalari . Boshlang’ich sinf darslarida o`yin va didaktik
o'yinlardan foydalanishning nazariy-pedagogik asoslari .
1. Boshlang’ich sinf darslarida didaktik o'yinlarning ahamiyati .
2. D arsdan tashqari vaziyatlarda o’tkaziladigan didaktik o’yinlar
mazmuni .
3. Didaktik o’yinlar ta’lim metodi sifatida.
4. Boshlang`ich sinf matematika darslarida didaktik o`yinlardan
foydalanish usullari.
5. Darsda didaktik o’yinlardan foydalanish .
Kurs ishining ahamiyati. Mavzuga oid bir nechta adabiyotlardan
ma'lumotlar to'plash, tahlil qilish va misollarga tadbiq qilishdan iborat.
4

Kurs ishining tuzilmasi : Ushbu kurs ishi kirish, 2 ta bob, xulosa va
foydalanilgan adabiyotlardan iborat.
I BOB. MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARDA MATEMATIK
TASAVVURLARNI SHAKLLANTIRISHNING NAZARIY ASOSLARI.
1.1. Kontseptsiyaning xarakteristikasi «Elementar matematik
tasvirlarni shakllantirish”.
Bolalarni maktabga tayyorlashning eng muhim va dolzarb vazifalaridan biri
bu maktabgacha yoshdagi bolalarning mantiqiy tafakkuri va kognitiv
qobiliyatlarini rivojlantirish, ularda elementar matematik tushunchalar, ko'nikma
va malakalarni shakllantirishdir.
Maktabgacha yoshdagi bolalarning matematik rivojlanishi ostida bolaning kognitiv
faoliyati shakllaridagi sifat o'zgarishlari tushuniladi, ular elementar matematik
tasavvurlar va ular bilan bog'liq mantiqiy operatsiyalarning shakllanishi natijasida
yuzaga keladi.
Matematikani tizimli o`qitish jarayonida bolalar maxsus terminologiyani
o`zlashtiradilar: sonlar nomlari, geometrik shakllar (doira, kvadrat, uchburchak,
romb va boshqalar), figura elementlari (yon, tepa, asos) va boshqalar.Maktabgacha
yoshdagi bolalarni matematikaga o'rgatishda bolalarni sanashga o'rgatish, birinchi
o'nlikdagi miqdor va son haqida g'oyalarni rivojlantirish, ob'ektlarni teng qismlarga
bo'lish, vizual tarzda taqdim etilgan to'plamlar bilan operatsiyalarni bajarish, shartli
o'lchovlardan foydalangan holda o'lchovlarni amalga oshirishga katta e'tibor
beriladi. bo'shashgan va suyuq jismlarning hajmi, bolalarning ko'zlarini
rivojlantirish, ularning geometrik shakllar, vaqt haqidagi g'oyalari, fazoviy
munosabatlar haqida tushunchani shakllantirish.Bunday vazifalar majmuasi
matematik rivojlanish dasturi bo'lib, maktabgacha yoshdagi bolalarga miqdoriy va
boshqa munosabatlarni chuqurroq tushunishni ta'minlaydi va matematik fikrlash va
nutqni yanada takomillashtirish uchun asos yaratadi. Bularning barchasi
5

maktabgacha yoshdagi bolalarning aqliy rivojlanishiga va ularni maktabga
muvaffaqiyatli tayyorlashga yordam beradi.
Matematik tasavvurlarni shakllantirish - bu dastur talablarida nazarda tutilgan
bilimlar, aqliy faoliyat usullari va usullarini uzatish va o'zlashtirishning maqsadli
va tashkiliy jarayoni. Uning asosiy maqsadi nafaqat maktabda matematikani
muvaffaqiyatli o'zlashtirishga tayyorgarlik ko'rish, balki bolalarni har tomonlama
rivojlantirishdir.
Maktabgacha yoshdagi bolalarni matematika bilan tanishtirish va o'qitish
masalalari maktabgacha pedagogikadan paydo bo'lgan va mustaqil ilmiy-ta'lim
bilim sohasiga aylangan "Maktabgacha yoshdagi bolalarda elementar matematik
tasavvurlarni shakllantirish usuli" kabi fan bilan shug'ullanadi ya'ni, bosqich -
tarixiy rivojlanish:
 Maktabgacha yoshdagi bolalarda elementar matematik tushunchalarni
shakllantirish metodikasi o'z rivojlanishida uzoq yo'lni bosib o'tdi.etakchi
mahalliy va xorijiy o'qituvchilar (K.D.Ushinskiy, V.A.Lay va boshqalar)
tomonidan matematik rivojlanish g'oyalarini targ'ib qilish va asoslash;
 sensorli ta'limning klassik tizimining taqdimoti (M. Montessori, F. Froebel);
 maktabgacha yoshdagi bolalarning matematik rivojlanishi metodologiyasini
shakllantirishga maktabda matematikani o'qitish usullari (monografik va
hisoblash usullari) ta'siri (L. Volkovskiy);
 qiziqarli ko'ngilochar matematika yordamida bolalarning matematik rivojlanishi
(XVII-XIX-asrlarning ikkinchi yarmi);
 maktabgacha yoshdagi bolalar bilan ishlash usullari va usullarining mazmunini
aniqlash, pedagogik qarashlar va g'oyalarga qarab didaktik materiallar va
o'yinlarni aniqlash;
 E.I.Tixeeva usuli bo'yicha bolalar bog'chasida va oilada bolaning tabiiy
matematik rivojlanishi. Rivojlanayotgan muhitni to'liq matematik rivojlanish
sharti sifatida yaratish;
6

 kattaliklarni taqqoslashni o'rgatishda L.V.Glagoleva tomonidan turli usullarni
ishlab chiqish;
 didaktik o'yinlarni ishlab chiqish, o'yin-kulgi mashqlari, F.N usuli bo'yicha
bolalarning matematik rivojlanishining asosiy usuli sifatida. Bleher.etap -
elementar matematik tasvirlarni shakllantirishning ilmiy asoslangan didaktik
tizimi, A.M. Leushina (50-60 yosh);
 maktabgacha yoshda miqdoriy tasavvurlarni shakllantirishning nazariy va
uslubiy kontseptsiyasi, 2-7 yoshli bolalar bilan to'plamlar va raqamlarni bilish
sohasidagi bilim va ko'nikmalar hajmini aniqlash;
 sinflar o'qituvchining bolalar bilan ishini tashkil etishning etakchi shakli
sifatida;
 bolalarning kundalik hayoti - elementar g'oyalarni shakllantirish manbai;
 matematik tushunchalarni shakllantirish va bolaning shaxsiyatini
rivojlantirishda o'yinlarning o'rni va roli;
 didaktik material matematik tushunchalarni shakllantirish vositalaridan biri
sifatida.
Pedagogikada boshlang'ich matematik tasavvurlarni shakllantirish metodikasi
maktabgacha yoshdagi bolalarni maktabdagi eng muhim fanlardan biri bo'lgan
matematikani idrok etish va o'zlashtirishga tayyorlashga, har tomonlama
rivojlangan shaxsni tarbiyalashga hissa qo'shishga qaratilgan.
Boshlang'ich matematik tasavvurlarni shakllantirish metodikasini o'rganishning
predmeti - xalq ta'limi sharoitida maktabgacha yoshdagi bolalarda elementar
matematik tasavvurlarni shakllantirish jarayonining asosiy qonuniyatlarini
o'rganish.
Maktabgacha yoshdagi bolalarda elementar matematik tushunchalarni
shakllantirish metodologiyasining nazariy bazasi falsafa, pedagogika, psixologiya,
matematika va boshqa fanlarning umumiy, fundamental, boshlang'ich qoidalarini
o'z ichiga oladi. Pedagogik bilimlar tizimi sifatida metodologiya o'z nazariyasiga
va manbalariga ega:
7

 ilmiy tadqiqotlarning asosiy natijalarini aks ettiruvchi ilmiy tadqiqotlar va
nashrlar (maqolalar, monografiyalar, ilmiy ishlar to‘plamlari va boshqalar);
 dastur va yo'riqnoma hujjatlari ("Bolalar bog'chasida ta'lim va tarbiya dasturi",
ko'rsatmalar va boshqalar);
 uslubiy adabiyotlar (ixtisoslashtirilgan jurnallardagi maqolalar, masalan,
"Maktabgacha ta'lim", bolalar bog'chasi o'qituvchilari va ota-onalari uchun
qo'llanmalar, o'yinlar va mashqlar to'plamlari, uslubiy tavsiyalar va boshqalar);
 bolalar bog'chasi va oiladagi bolalarda elementar matematik tushunchalarni
shakllantirishda ilg'or kollektiv va individual pedagogik tajriba, innovatsion
o'qituvchilarning tajribasi va g'oyalari.
 Yuqorida aytilganlarga asoslanib, shuni ta'kidlash kerakki, maktabgacha
yoshdagi bolalarda boshlang'ich matematik tasavvurlarni shakllantirish
metodologiyasi uzoq rivojlanish yo'lini bosib o'tdi, bu esa maktabgacha
bolalarga matematikani o'qitishning barcha masalalarini bosqichma-bosqich va
chuqur o'rganishga yordam berdi.
1.2. Zamonaviy maktabgacha ta'lim muassasalarida maktabgacha yoshdagi
bolalarga matematikani o'qitish metodikasi bo'yicha dastur talablari.
Kichik guruhda bolalarga sonlargacha bo‘lgan davr o‘rgatiladi. Bunda ularga
miqdoriy munosabatlar tushuntiriladi. Bolalarga turli buyumlar to‘plami bilan
ishlash, ya’ni ularning har xil belgi-alomatlariga ko‘ra birlashtirish, tenglik va
tengsizlikni taqqoslash natijalarini ko‘p, kam, teng so‘zlari bilan belgilashni
o‘rgatish ko‘zda tutiladi.
Bolalar buyumlarning uzunliklari, kengliklari, balandliklarini taqqoslashga
o‘rgatiladi; geometrik shakllar: - doira, kvadrat bilan tanishtiriladi; fazoviy
yo‘nalishlar bilan tanishtiriladi: «o‘zidan» oldinga, orqaga (orqasidan), o‘ngga
(o‘ngdan), chapga (chapdan) so‘zlarini to‘g‘ri qo‘llashga o‘rgatiladi.
Mashg‘ulotlar o‘quv yili boshidan boshlab haftasiga 1 martadan (1 yilda 36 marta)
o‘tkaziladi. Sentabr oyida bir mashg‘ulotning davomiyligi 10 minutdan oshmasligi
8

kerak. Oktabr oyidan boshlab mashg‘ulot davomiyligi sekinasta 15minutga
yetkaziladi.
Kichik guruhda elementar matematik tasavvurlarga bag‘ishlangan
mashg‘ulotlarda o‘qitish ayoniy ta’sir xarakterida bo‘lishi kerak. Bolalar bilimlarni
tarbiyachining harakatlarini, uning tushuntirish va ko‘rsatmalarini idrok qilish
asosida, shuningdek, didaktik materiallar bilan mustaqil ishlash vositasida
o‘zlashtiradilar.
O‘rta guruh
O‘rta guruhda mashg‘ulotlar sentabr oyidan boshlab, haftasiga 1 marta o‘tkaziladi.
Mashgulot 20 daqiqa davom etadi. Yil davomida 36 ta mashg‘ulot o‘tkaziladi.
Bolalar harakatli-ko‘rsatmali shaklda berilgan o‘quv materiallarini yaxshi
o‘zlashtiradi. 5 yoshga qadam qo‘ygan bolalarni o‘qitishda didaktik o‘yinlardan
keng foydalanish kerak. Topshiriqlarniig bajarilish jarayonida o‘qituvchi bolalarni
o‘z harakatlarini (nima qilganlarini va qanday qilganlarini, natijada nima hosil
bo‘lganini) tushuntirib berishga undaydi.
Birinchi mashg‘ulotlardan boshlaboq bolalarga mos muammo xarakteridagi
masalan, mashina qaysi darvozadan o‘tdi (o‘tmadi)? Nega? Kimning uyi (stoli,
karavoti) baland (past)? Nega? Ayiqlarga kursilar, olmaxonlarga yong‘oqlar,
bolalarga bayroqchalar yetadimi? kabi masalalarni berish kerak.
O‘qitishda bolalarning emotsional kayfiyati, qiziqtirilganliklari katta
mashg‘ulotlarda rangli ko‘rgazmali qo‘llanmalardan, turli didaktik materiallardan
foydalanish kerak.
Katta guruh
6 yoshli bolalarda o‘z xulq-atvorini boshqarish qobiliyati paydo bo‘ladi; erkin
xotira, diqqat rivojlanadi. Shu yoshda topshiriqni bajarishga, o‘z ishiga ijobiy baho
olishga intiladilar. Ular o‘quv topshiriqlari (vazifasi)ga katta qiziqish bilan
qaraydilar.
Bolalar katta guruhda birinchi
o‘nlik sonlarini yaxshi
o‘zlashtirishlari kerak. Har xil
9

buyumlar to‘plamini sanash, ularning qatorda kelish tartiblarini aniqlash
jarayonida sonlar mohiyatini o‘zlashtirish amalga oshiriladi. Bolalar bilan
bajariladigan hamma ishlar ular oldingi bosqichlarda olgan bilimlar va ularni
hisobga olish asosida tashkil qilinadi. O‘rganishni o‘tilganlarni takrorlashdan
boshlash kerak. Har qaysi yangi bilim oldin o‘zlashtirilgan bilimlar tizimiga
kiritilishi zarur.
Mashqlar miqdori yetarli bo‘lgandagina tarbiyalanuvchilarda puxta malaka va
ko‘nikmalar shakllanishi mumkin. Bolalarni buyumlar, o‘yinchoqlar, geometrik
shakllar, kartochkalar va rasmlardagi tasvirlarni sanash (qayta sanash, qo‘shib
sanash, ajratib sanash) ga, obyektlar miqdorlarini sezish bilan aniqlashga mashq
qildirish kerak.
Mazkur guruhda haftada 1 tadan mashg‘ulot o‘tkaziladi.
Maktabga tayyorlov guruhi.
7 yoshga qadar bola son, buyumlarning shakli va kattaligi haqida nisbatan ko‘proq
bilimlarni o‘zlashtirgan bo‘lishi, fazoda (2 va 3 o‘lchovli) va vaqt bo‘yicha mo‘ljal
ola bilishi kerak.
Tarbiyachi bolalarda matematik bilimlarga ustivor (turg‘un) qiziqish, ulardan
foydalanish malakasi va ularni mustaqil egallashga intilishni tarbiyalashga harakat
qilishi kerak. Shu yoshda bolalarda mustaqil fikrlashni, fazoviy tasavvurni
rivojlantirish, ayniqsa, muhim.
“Maktabgacha tayyorlov guruhi uchun elementar matematik tasavvurlarni
rivojlantirish dasturi” bolalarning oldingi bosqichlarda olgan bilimlarini
sistemalashtirish, kengaytirish va chuqurlashtirishni nazarda tutadi. Mazkur
guruhda haftasiga 2 tadan (bir yilda 72 ta) mashg‘ulot o‘tkaziladi. Matematikadan
har qanday mashg‘ulotni tuzishda bolalar tarbiyachining stoli yonida ishlashlari
bilan bir qatorda o‘z o‘rinlarida tarqatma materiallar bilan mustaqil ishlashlari ham
nazarda tutilishi zarur.
Matematika mashg‘ulotlarining didaktik talablari
Matematikadan mashg‘ulotlar haftaning ma’lum bir kunida o‘tkazilishi kerak.
10

Tarbiyachi mashg‘ulotga tayyorlanar ekan, dastur mazmunini sinchiklab o‘rganadi.
Matematik bilimlar bolalarga qat’iy aniqlangan sistema va izchillikda beriladi,
bunda yangi materiallar bolalar o‘zlashtira oladigan darajada bo‘lishi kerak. Har
bir vazifa bir qator kichik topshiriqlarga bo‘linadi. Bu kichik topshiriqlar ketma-
ket o‘rganiladi. Masalan, tayyorlov guruhi bolalarini buyumlarni bo‘laklarga
bo‘lish bilan tanishtirish bunday ketma-ketlikda amalga oshiriladi: bolalar
birinchi mashg‘ulotda buyumlarni ikkita teng qismga bo‘lishni mashq qiladilar va
yarim nima ekanini o‘zlashtiradilar; ikkinchi mashg‘ulotda bolalarning teng ikkiga
bo‘linadigan buyumlar haqidagi tushunchalari kengaytiriladi va shunga mos
lug‘ati aktivlashtiriladi; tarbiyachi uchinchi mashg‘ulotda bolalarga buyumlarni
teng to‘rt qismga bo‘lish usullarini tanishtiradi, shuningdek butunning qismga
munosabatini ko‘rsatadi; keyinroq bolalarga geometrik shakllarni ikki va to‘rt
qismga bo‘lishning har xil usullarini ko‘rsatadi, bolalar butun bilan qism orasidagi
munosabatlarni o‘rnatishadi.
Yangi materialni o‘rganish jarayonida o‘tgan materialni takrorlash bolalarning
bilimlarini chuqurlashtiribgina qolmay, balki ular e’tiborini yangi materialga
qaratish, uning puxta o‘zlashtirilishiga imkon beradi.
Odatda yangi mavzuni uch—besh mashg‘ulot davomida, oldin uniig birinchi
qismida, keyinroq ikkinchi qismida o‘rganiladi. Mavzuni ikki hafta, ba’zan uch
hafta o‘tganidan keyin takrorlash kerak. Eski materialga qaytish davri borgan sari
dasturning har bir o‘rganilgan bo‘limi o‘quv yili oxiriga qadar tarbiyachining fikr
doirasida bo‘lib turishi kerak.
Shu munosabat bilan bir mashg‘ulotning o‘zida dasturning bir bo‘limiga yoki har
xil bo‘limning, ya’ni «Miqdor», «Sanoq», «Kattalik», «Shakl» va boshqa
bo‘limlariga oid masalalar o‘rganilishi va takrorlanishi mumkin.
O‘rgatishning hamma bo‘limlari bo‘yicha dasturni bolalar izchil o‘rganishini va
ularda elementar matematik bilimlar sistemasini shakllantirishni shunday qilib
ta’minlash mumkin bo‘ladi.
11

М atematika o‘qitishda mashg‘ulotning har xil turidan foydalaniladi. Mashg‘ulot
turi uning mazmuni bilan aniqlanadi.
U yangi materialni o‘rganishga yoki
o‘tilganlarni takrorlashga, bir
qator mashg‘ulotlarning materiallarini
umumlashtirishga yoki bolalarning
bilimlarini tekshirishga bag‘ishlanadi.
O‘qitish tajribasida qurama
mashg‘ulotlar eng ko‘p o‘rinni oladi,
ularning birinchi qismida 8—10 daqiqa davomida yangi material o‘rganiladi,
ikkinchi qismida (9—12 daqiqa davomida) oldingi mashg‘ulotlarda olingan bilim
va ko‘nikmalar mustahkamlanadi, oxirida esa bolalarga ilgari o‘zlashtirilgan
bilimlar 3—4 daqiqa takrorlatiladi.
Yangi materialni o‘zlashtirish bolalardan ko‘proq zo‘riqishni talab qiladi. Shu
sababli mashg‘ulot oxirida tanish materialni kiritish bir oz bo‘shashish imkonini
beradi. Masalan, tayyorlov guruhidagi mashg‘ulotlarning birinchi qismida 5
sonining o‘zidan kichik ikki sondan iborat tarkibi bilan tanishtirish, ikkinchi
qismida doira va oval chiza olish malakasi qaraladi, 3 va 4 sonlarining ikkita
kichik sondan iborat tarkibi o‘rganilishi, bilimlar mustahkamlanishi mumkin.
Uchinchi qismda «Nima o‘zgardi?» o‘yinida buyumlar to‘plamini sanash
(masalan, samolyotlar zvenolari nechtaligini, har qaysi zvenoda nechtadan
samolyot borligini, hamma samolyotlar nechtaligini aniqlash)ga doir mashqlar
bajarilishi mumkin. Mashg‘ulotning tuzilishi (strukturasi) dastur bo‘limlarining
hajmi, mazmuni, ko‘rgazmaliligi, tegishli bilim va ko‘nikmalarniig o‘zlashtirilish
saviyasi va boshqa omillarga bog‘liq.
Chunonchi, kichik guruhda bir yoki ikki mavzu bo‘yicha mashg‘ulotlar o‘tkazish
maqsadga muvofiq. Shu bilan birga hamma guruhda yangi mavzu bo‘yicha
birinchi mashg‘ulot, odatda, to‘liq o‘rganishga bag‘ishlanadi, takrorlash yangi
materialning o‘tilishi munosabati bilan yoki mashg‘ulotning oxirida o‘tkaziladi.
12

Ikkinchi, uchinchi va undan keyingi mashg‘ulotlar berilgan mavzu bo‘yicha ham,
oldingi mavzular bo‘yicha ham materialni mustahkamlashga bag‘ishlanadi.
М ashg‘ulotlarni takroriy mashqlardan boshlash maqsadga muvofiq, bu mashqlar
o‘ziga yarasha aql gimnastikasidir, masalan, “Kim qaysi o‘yinchoqlarni sanadi?”
“O‘yinchoqlar nechta?” kabi o‘yin-mashqlardan boshlash mumkin. Bulardan
katta guruhda foydalanish
mumkin. (Chaqirilgan bolalar
tarbiyachi ko‘rsatmasiga
binoan o‘yinchoqlarni sanab
chiqadilar, so‘ngra
o‘yinchokdar salfetka bilan
yopiladi, shundan keyin
bolalar u yoki bu
o‘yinchoqdan nechtadan
bo‘lganini yoki kimda
o‘yinchoqlar borligini va
o‘yinchoqlar qancha
bo‘lganini topadilar.)
Bolalar (o‘rta, katta va maktabga tayyorlash guruhlarida), buyumlarni va geometrik
shakllarni har xil alomatlari bo‘yicha guruhlarga ajratishni, o‘yinchoqlar, shakllar,
jadvallar to‘plamiga tayyorlov guruhlarida «qancha» so‘zi bilan savollar o‘ylab
topishni mashq qiladilar. Shuningdek «Qo‘shnilaringni top», «Men qaysi sonni
o‘tkazib yubordim?», «Kim ko‘p bilsa, u uzoq sanaydi» kabi o‘yinlar o‘tkaziladi.
Yangi materialni tushuntirishda tarbiyachining yoki chaqirilgan bolaning
harakatlari hamma bolalarga ko‘rinib turishi muhim.
Keyinroq bilim va ko‘nikmalarni mustahkamlash uchun topshiriqlar hamma bolaga
bir vaqtda beriladi. Bolalar o‘rinlarida yuzlari (yoki yon tomonlari) bilan qarab
o‘tirishlari kerak. Chunki topshiriqlarning bajarilishini tekshirishda yoki yangi
topshiriqlar berishda tarbiyachi bolalar e’tiborini namunaga tortishi, bajarilishining
u yoki bu jihatini ko‘rsatishi kerak bo‘ladi. Olti o‘rinli stollar mavjud bo‘lganda,
13

uning atrofiga to‘rttadan ortiq bolani o‘tqazmaslik kerak. zarur bo‘lsa, qo‘shimcha
1-2 ta stol qo‘yish kerak.
Bolalarning bilim va ko‘nikmalari tekshiriladigan mashg‘ulotlar tarbiyachi stoli
oldida tashkil qilinadi.
Agar mashg‘ulotning borishida yoki uning oxirida harakatli o‘yinlardan
foydalaniladigan bo‘lsa, bu o‘yinlarni o‘tkazish uchun oldindan joy tayyorlab
qo‘yish kerak.
Mashg‘ulotlarni muvaffaqiyatli o‘tkazishda ko‘rsatma-qo‘llanmalarni to‘g‘ri
tanlashning ahamiyati katta. Matematik tasavvurlarni shakllantirishda ham,
bolalarni dastlabki umumlashtirishlarga keltirish (qo‘shni sonlar orasidagi
bog‘lanishlar va munosabatlar, “teng”, “ortiq”, “kam”, “butun”, “qism”) borasida
ham ko‘rsatmalilik boshlang‘ich moment bo‘lib xizmat qiladi. Hamma
mashg‘ulotlarda kundalik turmushda ishlatiladigan buyumlar, o‘yinchoqlar, tabiiy
materiallardan keng foydalaniladi. Hamma bolalar o‘yinchoqlar bilan o‘ynashlari
uchun o‘yinchoqlar ko‘p miqdorda tanlanadi.
Matematik bilimlar abstraksiyalash yo‘li bilan o‘zlashtirilishi sababli turli-tuman
buyumlardan foydalaniladi. O‘rgatishning ma’lum bosqichida jadvallar, sxemalar
(olmani ikkita va to‘rtta teng qismga bo‘lish sxemasi) ko‘rsatmali material bo‘lishi
kerak.
Ko‘rsatmalilikning xarakteri yoshdan-yoshga o‘tish bilangina emas, balki joyga
hamda bilimlarni o‘zlashtirishning har xil bosqichlarida konkret bilan abstrakt
orasidagi munosabatlarga bog‘liq holda ham o‘zgarib turadi.
Chunonchi o‘rgatishning ma’lum bosqichida buyumlar to‘plamini sanash “Sonli
jadvallar”, “Sonli zinachalar” va boshqa mashqlar bilan almashtiriladi.
Ko‘rsatma-qo‘llanmalarni tanlash va ular kombinatsiyasi mashg‘ulotlar
jarayonidagi bilim va ko‘nikmalarni egallashga bog‘liq.
Bolalar bilimlarini umumlashtirish, har xil bog‘lanishlarni, munosabatlarni
ko‘rsatish kerak bo‘ladigan hollarda ko‘rsatmalilikning bir necha turini
kombinatsiyalash kerak. Masalan, qo‘shni sonlar orasidagi bog‘lanish va
munosabatlarni yoki sonlarning birliklardan iborat miqdoriy tarkiblarini
14

o‘rganishda har xil o‘yinchoqlardan, geometrik shakllar jadvallari va hokazolardan
foydalaniladi.
Bolalar matematik obyektlarning ayrim belgilari yoki xossalari haqida dastlabki
tasavvurlarni olganlaridan keyin, ularning uncha ko‘p bo‘lmagan miqdori bilan
chegaralanishi mumkin. Shu bilan birga buyumlar, bolalarga tanish, ortiqcha
detallarsiz, qaralayotgan belgisi aniq ifodalangan va uni ko‘rish nisbatan oson
bo‘lishi kerak. Masalan, to‘plam elementlarini emas, balki uning boshqa tarkibiy
qismlarini kichkintoylarga ko‘rsatish uchun ikkiuchta rangli kubchalar (g‘isht)lar
yoki uzun va qisqa lentalar olinadi.
Ма tematika mashg‘ulotlarida, odatda, ko‘p turdagi buyumlar to‘plamidan,
ko‘rgazmalardan foydalaniladi. Shu sababli bularni joylashtirish tartibini o‘ylab
ko‘rish juda muhim.
К ichik guruhda bolalarga
material xususiy quti (konvert)da beriladi.
Katta bolalarga tarqatma sanoq materialini
stolga bitta patnisda (bitta qutida) berish
mumkin. Ko‘p turdagi buyumlardan
foydalanganda ularni shunday
joylashtirish kerakki, mashg‘ulotni
boshlash uchun kerak bo‘ladigan material
eng ustida tursin.
Aloqa usullarini qanday birga qo‘shib olib
borish kerak?
Bola tafakkurini ko‘rsatmali-harakatli xarakterda ekanligi ularning ko‘rsatma-
qo‘llanma bilan har xil harakatlarini tashkil qilish orqali matematik bilimlarni
shakllantirish zarurligini asoslaydi.
Og‘zaki bayon usuli (metodi) maktabgacha yoshdagi bolalar bilan ishlashda uncha
katta o‘rin olmaydi va bolalar bilan so‘zlashuv shaklida foydalaniladi.
Bilim, malaka, ko‘nikmalarni o‘zlashtirishga har xil usullardan foydalanish va
ularni birga qo‘shib ishlatish bilan erishiladi. Usullarni tanlash u yoki bu dastur
15

masalasi mazmuni, shuningdek bolalarning tegishli bilim va ko‘nikmalari
darajalari, nihoyat, har qaysi yosh xususiyatlari bilan aniqlanadi.
O‘rgatish kattadan bolaga bilimlarni oddiy uzatilishiga keltirmasligi kerak.
Tarbiyachi birinchi navbatda bolalarning matematik bilimlarga qiziqishlarini,
matematik qobiliyat—mustaqil fikrlash, umumlashtirish qobiliyatini,
abstraksiyalashni, fazoviy tasavvur va hokazolarni, shuningdek, matematik bilim,
malaka va ko‘nikmalarni mustaqil egallash va qo‘llay olish imkonini rivojlantirishi
kerak.
Bugun matematika o‘rgatish taqqoslash asosida quriladi. Taqqoslash asosida
bolalarda juft, butun va qism, uzun-qisqa, chapga-o‘ngga kabi qarama-qarshi
tushunchalar shakllanadi. Taqqoslash sharoitini, bu aqliy harakatni rivojlantirib,
sekin-asta qiyinlashtirib borish muhim.

Bolalar buyumlarni bir xil belgilari bo‘yicha har xil rejada taqqoslashni mashq
qiladilar, bunda oldin buyumlarni juftlab taqqoslashni, keyin esa bir necha
buyumni birdaniga taqqoslashni va ularni u yoki bu belgilari bo‘yicha guruhlashni
(masalan, geometrik figuralarning shakllari, ranglari va hokazo bo‘yicha
taqqoslashni) o‘rganadilar.
Bolalarning qo‘llanmalar bilan ishlashlarining ma’lum sistemasini tashkil qilishda
tarbiyachining roli harakatlarning bajarilishi jarayonida zarur yordam berish,
tashabbusni, mustaqillikni rag‘batlantirishdan, bolalarni xulosalarga olib kelishdan
iborat. Tushunarli, aniq ifodalangan vazifani qo‘yish bolalar tafakkurini
faollashtirishning zaruriy shartidir. Vazifa (o‘yin, amaliy, bilish) qo‘yish xarakteri
16

bolalarning yosh xususiyatlari bilan ham, matematik masala mazmuni bilan ham
aniqlanadi.
Tarbiyachi bolalarga yangi harakatlarni ko‘rsatadi va tushuntiradi, shu bilan birga,
u yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan xatolarning oldini olishga harakat qiladi. Buning
uchun harakat texnikasini (tekshirishga, ustiga qo‘yishga, yoniga qo‘yishga doir)
sinchiklab ishlab chiqish muhim ahamiyatga ega.
Tarbiyachi mashg‘ulotga tayyorlanar ekan, oldindan bolalarga nimani ko‘rsatish,
nimani tushuntirish va bolalar mustaqil ravishda nima qila olishlarini ham chuqur
o‘ylab, beriladigan savol va harakatlar rejasini tuzib oladi.
Bilim va ko‘nikmalarni puxta o‘zlashtirish uchun bolalar bevosita yangi material
bilan tanishish jarayonida ham, undan keyingi mashg‘ulotlarda ham yetarli
miqdorda mashq bajarishlari kerak.
Bir xil narsaning o‘zini ko‘p martalab takrorlayverish istalgan samarani bermaydi
va bolalarning charchashiga sabab bo‘ladi. Ko‘rgazmali qurollarni almashtirish va
bolalar faoliyatini tobora murakkablashtirib, metodik usullarni o‘zgartirib turish
muhimdir. Shu yo‘l bilan bolalarning qiziqishlarini, fikrlashlarini aktivlashtirish,
charchashning oldini olish mumkin bo‘ladi.
А n а shunday sharoitda yangi bilimlar
o‘zaro bir-biriga uzviy bog‘lanadi.
Natijada ular kengayadi, aniqlanadi,
umumlashadi va mustahkamlanadi.
К ichik guruhlarda bir
mashg‘ulotda mashqlarning ikkitadan
to‘rttagacha variantlaridan foydalaniladi,
katta guruhlarda esa to‘rttadan
oltitagacha, ayrim hollarda bundan ham
ko‘p (bir xil turdagi mashqlar kichik guruhlarda 2—4, katta guruhlarda 5—6
variantlaridan foydalaniladi.
Masalan, katta guruh bolalarining tartib, sanoq ko‘nikmalarini mustahkamlash
uchun buyumning boshqa buyumlar orasidagi o‘rnini aniqlash, u yoki bu o‘rinni
17

egallab turgan buyumni almashtirish taklif qilinadi. Bunda tarqatma materialning
ikki-uch xilidan foydalaniladi.
Bilganlarni takrorlash mashg‘ulotlarida ular yangi bilimlarni mustahkamlash, shu
bilan bir vaqtda bolalar ilgari o‘zlashtirgan bilimlarga oid mashqlardan
foydalanish maqsadga muvofiq.
Buyumlar miqdori ularning kattaligiga bog‘liq bo‘lmasligini o‘rta guruh bolalariga
ko‘rsatib, tarbiyachi katta va kichik buyumlar bilan bir qatorda uzun va qisqa
(kalta), baland va past buyumlardan foydalanish va buyumlarning kattaliklarini
belgilash uchun aniq so‘zlardan foydalanish mashqlarini mustahkamlashi
mumkin.
Buyumlar va geometrik shakllarning har xil belgilari bo‘yicha guruhlarga
ajratishga doir mashqlar katta ahamiyatga ega, bunday mashqlar shu vaqtning
o‘zida bolalarning shakl, kattalik, miqdor va hokazolar haqidagi bilimlarini
mustahkamlaydi.
Bilimlarni mustahkamlash uchun tarbiyachi har xil xarakterdagi, ya’ni amaliy,
o‘yin, musobaqa elementlari bilan bog‘liq mashqlardan, interfaol usullardan
foydalanadi. Uch-to‘rt yoshdagi bolalarni o‘qitishda, ayniqsa, o‘yin elementlaridan
keng foydalaniladi. Shuni esda tutish muhimki, didaktik materialni va usulni
almashtirish bilim va ko‘nikmalarni alohida zo‘riqishlarsiz o‘zlashtirishni
ta’minlovchi vositadir.
O‘yin momentlariga haddan tashqari berilib ketmaslik kerak, chunki o‘yin asosiy
narsadan — matematik ishdan chalg‘itishi mumkin, natijada bolalar mashg‘ulot
rejasida nazarda tutilgan bilim va ko‘nikmalarni o‘zlashtira olmaydilar.
Bolalarda matematik bilimlarni mustahkamlash va ularni amalda qo‘llash
Bolalar olgan bilimlari kundalik hayotda, o‘yinda, mehnatda, turmushda,
shuningdek boshqa mashg‘ulotlarda doim mustahkamlanishi juda muhim.
Bilimlarni mustahkamlashda didaktik o‘yinlar, jumladan, xalq didaktik o‘yinlari,
piramidachalar va boshqa o‘yinchoqlar bilan o‘ynaladigan o‘yinlar muhim rol
18

o‘ynaydi. Fazoda mo‘ljal (oriyentatsiya) olish mashqlarini ta’minlovchi o‘yinlarga
katta ahamiyat beriladi.
Jismoniy tarbiya va musiqa mashg‘ulotlarida bolalarning tartib sanoq bilan
shug‘ullanishlariga, harakat yo‘nalishlarini aniqlashlari va hokazolarga to‘g‘ri
keladi.
Geometrik shakllarni bilish, kattalik belgilarini ajrata olish va ular orasida o‘lchov
munosabatlarini o‘rnata olish malakasi, buyumlar orasida fazoviy munosabatlar
o‘rnata olishdan tashqari bolalar har doim rasm solish, loy va plastilindan narsalar
yasash, konstruksiyalash va boshqa mashg‘ulotlarida foydalanishlari lozim.
Bolalarning bilimlari borgan sari mustahkamroq va ta’sirchanroq bo‘lib boradi,
yangi sharoitlarga o‘tkaziladi, bolalar ularni mustaqil qo‘llashga o‘rganadilar,
ularning foydasiga tushunadigan bo‘ladilar.
Bolalarning sanashning, o‘lchay olishning muhim ekaniga ishonch hosil
qilishlarida ularga yordam berish zarur. Kattalar o‘zlarining matematik
bilimlaridan qanday foydalanishlari (masofani o‘lchashlarini, o‘lchovni qanday
olishlari buyumlarni sanashlarini va h. k.)ni kuzatish tashkil qilinadi.
Tarbiyachi bolalarga nima uchun odamlarga o‘lchay olish, sanash va hokazolar
kerakligini tushuntiradi. Maktabgacha ta’lim yoshdagi bolalarda matematik
bilimlarga va ularni egallashga qiziqish uyg‘otish zarur. Bu maktabda
matematikani muvaffaqiyatli o‘rgatishning garovi bo‘ladi.
19

II BOB. O'YINNING ELEMENTAR MATEMATIK TASAVVURLARNI
SHAKLLANTIRISHGA TA'SIRI.
2.1. Matematik tasavvurlarni shakllantirish uchun didaktik o'yinlar
va mashqlardan foydalanish .
O'yin bola uchun nafaqat zavq va quvonch, bu o'z-o'zidan juda muhim, uning
yordami bilan siz chaqaloqning e'tiborini, xotirasini, fikrlashini va tasavvurini
rivojlantirishingiz mumkin. O'yin davomida bola yangi bilim, ko'nikma,
ko'nikmalarni egallashi, qobiliyatlarni rivojlantirishi mumkin, ba'zida buni
sezmasdan.
O'yin boshlang'ich matematik tasavvurlarni o'rgatish va shakllantirish usuli
sifatida har xil turdagi o'yinlarning individual elementlaridan (rol o'ynash,
dramatizatsiya, mobil va boshqalar), o'yin texnikasidan (hayratlanish momenti,
raqobat, qidiruv va boshqalar) foydalanishni o'z ichiga oladi. Kattalarning etakchi,
o'qituvchilik roli va bolaning kognitiv faolligi va mustaqilligini oshirish
ko'rinishidagi o'yin va didaktik boshlang'ichlarning organik birikmasi.
O'yinni o'rganish - bu ijtimoiy tajribani barcha ko'rinishlarida: bilim, ko'nikma,
qobiliyat, hissiy va baholash faoliyatida qayta yaratish va o'zlashtirishga qaratilgan
shartli vaziyatlardagi ta'lim jarayonining shakli.
O'yinning eng muhim xususiyatlari shundan iboratki, o'yinda bolalar eng ekstremal
vaziyatlarda, qiyinchiliklarni engish qobiliyati chegarasida qanday harakat qilsalar,
xuddi shunday harakat qilishadi. Bundan tashqari, bunday yuqori darajadagi
faoliyatga ular deyarli har doim ixtiyoriy ravishda, majburlashsiz erishadilar.
Yuqori faollik, o'yinning hissiy ranglanishi ishtirokchilarning yuqori darajadagi
ochiqligini keltirib chiqaradi. Eksperimental ravishda shuni ko'rsatdiki, diqqatni
qandaydir chalg'itadigan vaziyatda, ba'zida odamni unga yangi nuqtai nazarni
qabul qilishga ishontirish osonroq. Agar arzimagan narsa odamning e'tiborini
chalg'itsa, unda ishontirishning ta'siri kuchliroq bo'ladi. Ehtimol, bu, ma'lum
20

darajada, o'yin vaziyatlarining o'quv ta'sirining yuqori mahsuldorligini
belgilaydi.Maktabgacha yoshdagi bolalikning barcha bosqichlarida sinfda o'yin
usuli katta rol o'ynaydi. Shuni ta'kidlash kerakki, "o'quv o'yini" (garchi ta'lim
so'zini didaktik so'zning sinonimi deb hisoblash mumkin bo'lsa-da) o'yindan
allaqachon olingan bilimlarni mustahkamlash yoki takrorlash emas, balki o'qitish
usuli sifatida foydalanishga urg'u beradi.
Maktabgacha yoshdagi bolalarda matematik tasavvurlarni shakllantirish uchun
shakl va mazmun jihatidan qiziqarli bo'lgan turli didaktik o'yinlardan keng
foydalaniladi. Ular odatdagi o'quv topshiriqlari va mashqlaridan vazifaning
g'ayrioddiy qo'yilishi (topish, taxmin qilish), uni biron bir adabiy ertak qahramoni
nomidan taqdim etishning kutilmaganligi bilan farqlanadi.
Didaktik o'yinlarning barcha turlari (mavzu, ish stolida chop etilgan, og'zaki va
boshqalar) barcha yoshdagi bolalarda elementar matematik tushunchalarni
shakllantirishning samarali vositasi va usuli hisoblanadi. Ob'ektli va so'zli o'yinlar
matematika darslarida va undan tashqarida, ish stolida chop etiladi, qoida
tariqasida, bo'sh vaqtlarida o'tkaziladi. Ularning barchasi ta'limning asosiy
funktsiyalarini - ta'lim, tarbiya va rivojlantirishni bajaradi.
Shuningdek, maktabgacha yoshdagi bolalar o'rtasida boshlang'ich g'oyalarni
shakllantirishda siz foydalanishingiz mumkin: planar modellashtirish uchun
o'yinlar, jumboq o'yinlari, hazil vazifalari, krossvordlar, rebuslar, o'quv o'yinlari.
Bolalar bog'chalarida didaktik o'yinlar bolalarning raqamlar ketma-ketligi, ular
orasidagi munosabatlar, har bir sonning tarkibi va boshqalar haqidagi g'oyalarini
aniqlashtirish va mustahkamlash uchun qo'llaniladi.Matematikaning boshlanishini
o'rgatishda o'qituvchilar bolalarda yangi narsalarni rivojlantiradigan o'yinlardan
keng foydalanadilar. matematik bilim, ko'nikma va ko'nikmalar (masalan, "lotto",
"domino" kabi o'yinlar). Maktabgacha yoshdagi bolalar ko'p sonli harakatlarni
bajaradilar, ularni turli sharoitlarda, turli ob'ektlarda amalga oshirishni o'rganadilar,
shu bilan bilimlarni o'zlashtirish kuchini va xabardorligini oshiradilar.
21

Matematik tasavvurlarni shakllantirish uchun didaktik o'yinlar shartli ravishda
quyidagi guruhlarga bo'linadi:
1. Raqamlar va raqamlar bilan o'yinlar
2. Vaqtga sayohat o‘yinlari
3. Kosmosda orientatsiya uchun o'yinlar
4. Geometrik shakllar bilan o'yinlar
5. Mantiqiy fikrlash uchun o'yinlar
O'yinlarning birinchi guruhiga bolalarni oldinga va orqaga qarab hisoblashni
o'rgatish kiradi. Ertak syujetidan foydalanib, bolalar teng va teng bo'lmagan
ob'ektlar guruhlarini taqqoslash orqali 10 ichida barcha raqamlarning shakllanishi
bilan tanishadilar. Sanoq o'lchagichining pastki yoki yuqori chizig'ida joylashgan
ikkita guruh ob'ektlari taqqoslanadi. Bu bolalarda kattaroq raqam har doim yuqori
bandda, kichikroq esa pastki qismida joylashgan degan noto'g'ri fikrga ega
bo'lmasligi uchun amalga oshiriladi.
“Qaysi raqam yetishmayapti?”, “Qancha?”, “Xatoni tuzating”, “Raqamlarni olib
tashlang”, “Qo‘shnilarni nomlang” kabi didaktik o‘yinlarni o‘ynab, bolalar 10
ichida raqamlar bilan erkin harakat qilishni o‘rganadilar va ularning harakatlariga
hamroh bo‘ladilar. so'zlar bilan.
Didaktik o‘yinlar: “Raqamni o‘ylang”, “Imo-ishora yasa”, “Raqam yasa”,
“Qaysi o‘yinchoq yo‘qolganini kim birinchi bo‘lib aytadi?”. va boshqalar darsda
bolalarning diqqatini, xotirasini, tafakkurini rivojlantirish maqsadida bo'sh
vaqtlarida qo'llaniladi.
Matematik o'yinlarning ikkinchi guruhi (o'yinlar - vaqt sayohati) bolalarni
haftaning kunlari, oylari bilan tanishtirishga xizmat qiladi. Haftaning har bir
kunining o'z nomi borligi tushuntiriladi. Bolalarga hafta kunlarining nomlari
haftaning qaysi kuni sanalishini taxmin qilishlari aytiladi: dushanba - hafta
oxiridan keyingi birinchi kun, seshanba - ikkinchi kun, chorshanba - haftaning
22

o'rtasi, payshanba - haftaning o'rtasi. to'rtinchi kun, juma - beshinchi. Bunday
suhbatdan so'ng haftaning kunlarining nomlarini va ularning ketma-ketligini
aniqlash uchun o'yinlar taklif etiladi. Bolalar o'yinlarni o'ynashdan xursandlar:
"Jonli hafta", "Tez orada nom bering", "Hafta kunlari", "Yo'qolgan so'zni
nomlang", "Yil bo'yi", "O'n ikki oy" - bu bolalarga nomlarni tezda eslab qolishga
yordam beradi. hafta kunlari va oylarning nomlari, ularning ketma-ketligi.
Uchinchi guruhga fazoviy orientatsiya o‘yinlari kiradi. Bolalarning fazoviy
tasavvurlari doimiy ravishda kengayib boradi va barcha turdagi faoliyat jarayonida
mustahkamlanadi. O'qituvchining vazifasi bolalarni maxsus yaratilgan fazoviy
vaziyatlarda harakat qilishni o'rgatish va ma'lum bir shartga muvofiq ularning
o'rnini aniqlashdir. Didaktik o'yinlar va mashqlar yordamida bolalar bir so'z bilan u
yoki bu narsaning boshqasiga nisbatan o'rnini aniqlash qobiliyatini o'zlashtiradilar.
Masalan, qo'g'irchoqning o'ng tomonida quyon, chap tomonida piramida va
boshqalar mavjud. Bola tanlanadi va o'yinchoq unga nisbatan yashirinadi (orqada,
o'ngda, chapda va hokazo). Bu bolalarda qiziqish uyg'otadi va ularni dars uchun
tashkil qiladi. Natija yaxshiroq bo'lishi uchun bolalarni qiziqtirish uchun ertak
qahramonining ko'rinishi bilan mavzuli o'yinlardan foydalaniladi.
Bolalarda fazoviy orientatsiyani rivojlantirishga hissa qo'shadigan ko'plab o'yinlar
va mashqlar mavjud: "Shunga o'xshashni toping", "Menga naqshingiz haqida aytib
bering", "Gilam ustaxonasi", "Rassom", "Xona bo'ylab sayohat" va boshqalar.
o'yinlar. Muhokama qilingan o'yinlarni o'ynab, bolalar ob'ektlarning holatini
ko'rsatish uchun so'zlardan foydalanishni o'rganadilar.
To'rtinchi guruh: Geometrik shakllar va ularning modellari (bloklari) bilan o'yinlar
va mashqlar bolalarni narsalarning shakli bilan tanishtirishning asosiy usullaridir.
Shu munosabat bilan klassik pedagogikaga (M. Montessori, F. Frebel),
shuningdek, zamonaviy tadqiqotlarga (L. V. Artemova, L. A.) murojaat qilish
muhim ahamiyatga ega.
23

2.2. Matematikada rolli o'yinlar
Bola hayotida bog’chadan so'ng maktabning dastlabki davrlari muhim o'rin
tutadi. Shu bois boshlang’ich ta’lim davri o'quv-tarbiya jarayonidagi eng
mas'uliyatli davrdir. Bu paytda bolaning savodi chiqishi bilan birga, uning
dunyoqarashi shakllanadi, tafakkur qilish malakasi rivojlanadi. Bu davrda bolaning
zehnini o'stirishga qaratilgan har bir mashg’ulot bola aqlining tarkib topishi va
rivojlanishiga katta ta’sir ko'rsatadi. Shuning uchun ham bu davrda, avvalo, ta’lim
jarayonini qiziqarli, ta’sirli qilib tashkil etishga, ijobiy o'quv motivlarini hosil
qilish va uni rivojlantirishga e’tibor qaratish lozim. Chunki, bu muddat bolaning
o'yin faoliyatidan aqliy faoliyatiga, ya’ni o'quv faoliyatiga o'tganligi bilan
xarakterlanadi. Bolaning o'quv faoliyatini rivojlantirishda turli o'yinlardan
foydalanish katta ahamiyat kasb etadi.
Bolalar o'yin orqali o'z bilimlarini mukammallashtiradilar va uni chuqur
o'zlashtiradilar. Shu jihatdan qaraganda, ta’lim jarayonida qo'llanadigan didaktik
o'yinlarning roli beqiyosdir. Didaktik o'yinlar ta’lim jarayoning samaradorligini
oshiradi, ta’lim jarayonida o'quvchilar faolligini, o'qish motivlarini rivojlantiradi.
O'quv motivlari ta’lim jarayonini pedagogik texnologiyalar asosida tashkil etishda
ham muhim o'rin tutadi.
Didaktik o'yinlar boshlang’ich sinflarda ta’limning samarali bo'lishiga,
o'quvchilarning o'quv bilish faoliyatini muvoffaqiyatli boshqarishga ham katta
yordam beradi, ya’ni didaktik o'yinlar vositasida nazariy bilimlar oson egallanadi,
o'quvchilarning qiziqishlari ortadi. Boshlang’ich sinf matematika darslari uchun
juda ko'plab didaktik o'yinlar yaratilgan.
Matematikadan sanoqqa doir ba’zi didaktik o'yinlarni quyidagi guruhlarga
tasniflash mumkin.
1-guruh. Birinchi o'nlik doirasidagi son tarkibi malakalarini mustahkamlovchi
o'yinlar: “Buyumlarni 10 gacha sanash”, «To'g’ri va teskari sanash», « Ikkini
qo'shish va ayrish».
24

2-guruh. Son tarkibini mustahkamlovich o'yinlar: «4 soni va raqami», ”Teatr”, “
Nima o'zgardi?”. «Norvoncha», «Zanjircha».
3-guruh. O'nlikdan o'tib hisoblash malakalarini mustahkamlovchi o'yinlar:
«Ketgan kim?» va x.k.
4-guruh . Bir necha birlikka kamaytirish va orttirish, masalasini echish
malakalarini mustahkalovchi o'yinlar: «Topchi, qancha?» va x.k.
“To'g’ri va teskari sanash”ga doir didaktik o'yin: “Ko'rganni eslab qolish”
Didaktik topshiriq: qo'shiq sanash yo'li bilan geometrik shakllar miqdori bilan
bog’liq ravishda son qatorini tuzish.
O'yin topshirig’i: o'qituvchi tomonidan ko'rsatilgan namunaga 3-4 daqiqa
davomida diqqat bilan qarab olib, geometrik shakillarining soni va qanday
joylashganini aniqlash hamda ularni o'zining daftariga to'g’ri yozish.
Foydalaniladigan buyumlar:
 6 ta qizil doiracha va 6 ta ko'k kvadrat solingan individual konvert;
 o'rtasidan qizil chiziq tortilgan qalin oq qog’oz;
 o'qituvchining qo'lida geometrik shakllar yopishtirilgan namunalar.
Bolalar tezlik bilan ko'k kvadratlarni yoyadilar oradan bir oz vaqt o'tgach, eng
ziyrak o'quvchilar qo'llarini ko'taradilar. 15-18 nafar bola 30-50 sekund maboynida
topshiriqni bajaradi. Ba’zi bir bolalar beparvo va befarq bo'ladilar. Masalan,
bolalardan biri uyga o'xshash shakllarni teradi. (Bu erda shakllarning nomlari
bolalarga oldindan o'rgatilganligi nazarda tutiladi.) "4 soni va raqami” ga doir
didaktik o'yin: “Nima o'zgardi?”.
Didaktik topshiriq: 4 soni tarkibining turli usullarini mustahkamlash.
O'yin topshirig’i: bolalarning turgan joylarini eslab qolish, ularning joy
almashganlarini bilish (ya'ni 4 soni tarkibining turli ko'rinishiga doir yozilish
usulini ko'rsatish). O'yinni boshlashdan oldin og’zaki hisoblash mashqi o'tkaziladi.
Bolalar masala o'ylab topishadi.
25

Masalan, Karim: ”Bitta daraxt bor edi, yana uchta daraxt o'tqazildi, endi
daraxtlar 4 ta bo'ldi” - deydi. “ Ikkita mashina turgan edi, yana ikkita mashina
ularning yoniga kelib to'xtadi,- deydi Rahim,- endilikda mashinalar soni 4 ta
bo'ldi”. O'qituvchi bu bolalarni doskaga chiqarib, ular aytgan narsalar
“xayollarida” qanday joylashtirilgan bo'lsa, o'sha narsalarni xuddi shunday tartibda
jadvalga joylashtirishni taklif qiladi. Didaktik o'yin: “ Ketgan kim?” Didaktik
topshiriq; son qatorini, qaysi son qaysi sondan keyin kelishini bilib olishni mashq
qildirish.
O'yin topshirig’i: bolalarning safga tizilish tartibini bilib olish, ularni sanab
chiqib, shaxsi bilan solishtirish (Vali - beshinchi, Iroda – uchinchi va hokazo).
Hisob bo'yicha son qatoridan chiqib ketganning kim ekanini bilish, uning nomini
aytish.
O'yinning borishi: o'yin boshlangunga qadar boladar bilan bir oz tayyorgarlik
o'tkaziladi. O'qituvchi 6 kishini doskaga chiqarib: Ahmad - birinchi, Sharif-
ikkinchi - deydi. So'ngra ularning har biridan sanoq bo'yicha nechanchi ekanligini
so'raydi. Bu esa har bir bolaga o'zining tartib raqamini bilib olishga yordam beradi.
Shu maqsadda u hamma chaqirilgan bolalardan: “Sen nechanchisan?” deb so’rab
oladi. O'quvchilar: “Men – beshinchi, men – ikkinchi, men – to'rtinchi” va
hokazo deb, javob beradilar. Shundan keyin o'qituvchi bolalarga yana bir marta
yaxshilab hisoblab chiqishni, kim-kimning ketidan turganini eslab qolish va
kimning raqami nechanchi ekanligini bilib olishni taklif etadi. Didaktik o'yin:
“Qaysi biri qo'shildi”. Didaktik topshiriq: son qatori haqidagi tushunchani
mustahkamlash.
O'yin topshirig’i : oldin turgan bolalarni sanab chiqib yana qancha qo'shilganini
aytib berish.
O'yin bayoni: bir necha bola bir qatorga turadi. Qolgan bolalar ularni sanab
chiqishadi. O'qituvchi imo-ishorasi berilishi bilan o'tirgan o'quvchilar ko'zlarini
yumadilar. O'qituvchi ovoz chiqarmasdan yana bir o'quvchini doskaga chaqirib,
26

saflanganlar qatoriga turg’azib qo'yadi. U mumkin degandan so'ng o'quvchilar
ko'zlarini ochib, nechanchi kelib qo'shilganini aytib berishadi.
Bu o'yin “Ketgan kim” o'yiniga qaraganda anchagina yengil. Uni dastlabki
kunlarda o'tkazish mumkin. Bunday o'yinlar turli usullarda o'tkaziladi. Didaktik
o'yinlar boshlang’ich sinflarda ta'limning samarali bo'lishiga o'quvchilarning o'quv
bilish faoliyatini muvoffaqiyatli boshqarishga ham katta yordam beradi, ya'ni
didaktik o'yinlar vositasida nazariy-bilimlar oson egallanadi, o'quvchilarning
qiziqishlari ortadi. Ayniqsa, qiyin o'zlashtiruvchi o'quvchilarning bilish
imkoniyatlarini oshirishga bunday o'yinlar samarali ta'sir ko'rsatadi. Ular o'yin
oraqli bilimlarni egallashda qiynalmaydilar. Boshlang’ich sinflarda didaktik
o'yinlardan foydalanish maxsus pedagogik texnologiyani talab etadi. Texnologik
yondashuv asosida darsni tashkil etish o'qituvchidan ta'limiy-tarbiyaviy
maqsadlarni oldindan aniq belgilab olish, uning loyihasini tuzish va jarayonni
kafolatli tashkil etishni talab etadi. Didaktik o'yinlar ta'limning ko'rgazmaliligi,
o'qituvchining nutqini va bolalar harakatlarini o'z ichiga oladi. Natijada bolalar
o'quv materialini ko'rish, eshitish, sezish orqali to'liq idrok etadilar.
Bola o'yin syujetini ochishi, u yoki bu vaziyatni taqlid qilishi uchun u uning
ma'nosini, motivlarini, vazifalarini va odamlar o'rtasidagi munosabatlar
normalarini tushunishi kerak. Bola buni mustaqil ravishda qila olmaydi.
Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun mavjud bo'lgan mehnat turlari bilan
o'qituvchi tomonidan tayyorlangan tanishtirishgina ularga kattalar mehnat
munosabatlarining ma'nosini, ular bajaradigan harakatlarning ahamiyatini ochib
beradi. Shu asosda o'yin paydo bo'ladi va bola o'z zimmasiga olgan rolini anglab,
ma'noga chuqurroq kirib boradi, odamlar faoliyatining motivlari va vazifalarini,
shuningdek, o'z roli va harakatlarining ma'nosini tushuna boshlaydi.
Miqdoriy munosabatlarga kelsak, maktabgacha tarbiyachi ham mustaqil ravishda,
kattalarning harakatlarini raqam, hisoblash, o'lchov bilan bevosita idrok eta
olmaydi. Miqdoriy munosabatlar sohasi, go'yo uning ko'rish maydonidan chiqib
ketadi.
27

2.3. Matematika darslarida qiziqarli savollar va topshiriqlar-
hazillar .
Matematika darslarida bolalar topshiriqlarni, hazillarni, boshqotirmalarni,
mantiqiy mashqlarni idrok etishda juda faol. Ular qat'iyat bilan natijaga olib
keladigan harakat yo'nalishini izlaydilar. Agar bolada qiziqarli vazifa mavjud
bo'lsa, u unga nisbatan ijobiy hissiy munosabatni rivojlantiradi. Bolani yakuniy
maqsad qiziqtiradi: qo'shish, kerakli shaklni topish, o'zgartirish. Shu bilan birga,
bolalar ikki turdagi qidiruv muammolaridan foydalanadilar: amaliy (tanlash,
siljishdagi harakatlar) va aqliy (harakat haqida o'ylash, natijani bashorat qilish).
Qidiruv vaqtida bolalar taxminni ko'rsatadilar, ya'ni. go'yo birdan to'g'ri qarorga
kelgandek. Haqiqatan ham, ular hal qilishning yo'lini, yo'lini topadilar. Matematik
ma'noga ega bo'lgan ko'ngilochar vazifalar maktabgacha yoshdagi bolalarni
topqirlik, zukkolik, hazil tuyg'usidan foydalanishga undaydi, bolalarni faol aqliy
faoliyat bilan tanishtiradi.
Hazil vazifalari - matematik ma'noga ega bo'lgan qiziqarli o'yin vazifalari. Ularni
hal qilish uchun matematikadan bilim emas, balki topqirlik, zukkolik, hazilni
tushunishni ko'rsatish kerak. Qurilish, mazmuni faqat bilvosita matematik
muammoga o'xshaydi.
6-7 yoshli bolalar uchun hazil vazifalari:
 Siz va men va biz siz bilanmiz. Bizda nechtamiz bor? (Ikki.)
 Dasha buvisining nabirasi Masha, mushuk Fluff, Drujok iti bor. Buvining
nechta nevarasi bor?
 Stolda faqat bitta tayoq bilan qanday qilib uchburchak hosil qilish mumkin?
(Uni stolning burchagiga qo'ying.)
 Tayoqning nechta uchi bor? Ikki tayoqmi? Ikki yarimmi? (olti.)
 Stolda ketma-ket uchta tayoq bor. O'rta ekstremalni unga tegmasdan qanday
qilish kerak? (Oxirgisini almashtiring.)
29

 Stolda ikkita tayoq bilan qanday kvadrat hosil qilish kerak? (Ularni stolning
burchagiga qo'ying.)
 Savatda bitta olma qolishi uchun 5 ta olmani 5 ta qizga bo'lish kerak. (Olmani
savat bilan birga olish kerak.)
Mantiqiy yakunlar.
 Agar ikkitasi birdan katta bo'lsa, unda bitta ... (ikkidan kam).
 Agar Sasha uydan Serejadan oldin chiqib ketgan bo'lsa, u holda Sereja ...
(keyinroq Sasha chapda).
 Agar daryo oqimdan chuqurroq bo'lsa, unda oqim ... (daryodan kichikroq).
 Agar o'ng qo'l o'ngda bo'lsa, u holda chap ... (chapda).
 Agar stol stuldan balandroq bo'lsa, u holda stul ... (stol ostida).
Topishmoqlar maktabgacha yoshdagi bolalarning tafakkurini, tasavvurini
rivojlantirishda katta ahamiyatga ega. Raqamlar bilan tanishayotganda, siz
bolalarni ma'lum raqamlar qayd etilgan jumboqlarni hal qilishga taklif qilishingiz
mumkin.
o aka-uka birin-ketin yuradi, bir-birini topa olmaydi. (Oylar.)
o Beshta o'g'il, beshta shkaf, bolalar qorong'i shkaflarga tarqalishdi. (Qo'lqopdagi
barmoqlar.)
o To'rt oyoqli, lekin yurolmaydi. (jadval)
o U shishirilganda nima osonroq bo'ladi? (To'p.)
o To‘rt oyoqda turaman, umuman yurolmayman. (Jadval.)
o To'rt tishi bor. Har kuni u stolda paydo bo'ladi, lekin hech narsa yemaydi. Nima
bu? (vilka.)
She'r shaklida topshiriqlar.
- Kirpi o'rmon bo'ylab ketayotgan edi. Men tushlik uchun qo'ziqorin topdim:
ikkitasi qayin ostida, biri aspen yonida. To'qilgan savatda nechta bo'ladi?
30

- May qo'ng'izlari daryo bo'yidagi butaning ostida yashagan. Qizi, o'g'li, otasi va
onasi. Ularni kim sanab bera oladi?
- Kirpi o'rdaklarga sakkizta charm etik berdi.Yigitlardan kim javob beradi, nechta
o'rdak bor edi?
She'rlar - hazillar:
 Ira yig'layapti, men tinchlana olmayman, Ira juda g'amgin: aniq beshta stul bor
edi, hozir esa to'rtta. Kichik uka sanashni boshladi: "Bir, ikki, uch, to'rt, besh."
"Baqirma!" - dedi bola, "Axir, siz beshinchida o'tiribsiz!"
 Sanoq ko‘nikmalarini mustahkamlash uchun sanash qofiyalaridan ham
foydalanishingiz mumkin. Masalan:
 To'qqiz, sakkiz, etti, olti, Besh, to'rt, uch, ikki, bir, Biz bekinmachoq
o'ynamoqchimiz. Biz faqat qaysi birimiz izlashga borishimizni aniqlashimiz
kerak.
6-7 yoshli bolalarda boshlang'ich matematik tasavvurlarni shakllantirish bo'yicha
mashg'ulotlar davomida bolalarga hazil masalalari darsning boshida kichik aqliy
gimnastika sifatida taklif qilinishi mumkin. Bu holda ularning maqsadi bolalarda
ijobiy hissiy holatni yaratish, sinfda bo'lajak mashg'ulotlarga qiziqish, faollikdir.
Bunday vazifalar bolalar uchun hisoblashni eng qiziqarli qiladi. Ularning o'zlari
o'yinda kerakli hisoblash ko'nikmalarini qanday o'zlashtirganliklarini sezmaydilar.
Amaliyot shuni ko'rsatadiki, o'yin faoliyatida olingan bilim va ko'nikmalar yanada
mustahkam, barqaror, ongli bo'lib, raqamlar bilan harakatlarga qiziqish uyg'otadi.
31

XULOSA.
Maktabgacha yoshdagi bolalik - bu shaxsiyat rivojlanishining qisqa, ammo juda
muhim davri. Bu yillar davomida bola atrofdagi hayot haqida dastlabki bilimlarni
oladi, unda odamlarga, mehnatga, to'g'ri xulq-atvor ko'nikma va odatlariga ma'lum
munosabat shakllanadi, xarakter rivojlanadi.
Matematika murakkab fan bo'lib, maktabda o'qish jarayonida ma'lum
qiyinchiliklarga olib kelishi mumkin. Kognitiv qobiliyatlarni rivojlantirishga
qaratilgan o'yin topshiriqlari va mashqlar tizimini matematika darslarida muntazam
ravishda qo'llash maktabgacha yoshdagi bolalarning matematik ufqlarini
kengaytiradi, matematik rivojlanishini rag'batlantiradi, maktabga matematik
tayyorgarlik sifatini oshiradi, bolalarga atrofdagi voqelikning eng oddiy qonunlari
bo'yicha ishonch bilan harakat qilish imkonini beradi. va kundalik hayotda
matematik bilimlardan faolroq foydalanish.
O'yinlardan foydalanish bolaga yangi narsalarni kashf etishga va allaqachon
o'rganilgan narsalarni mustahkamlashga imkon beradi. O'zlari bilmagan holda,
o'yin jarayonida maktabgacha yoshdagi bolalar ma'lum mantiqiy operatsiyalarni
tashkil etuvchi turli xil mantiqiy muammolarni sanash, qo'shish, ayirish, hal qilish.
O'yinlar tufayli diqqatni jamlash va hatto eng yig'ilmagan maktabgacha yoshdagi
bolalarning qiziqishini jalb qilish mumkin. Boshida ular faqat o'yin harakatlariga,
keyin esa u yoki bu o'yin nimani o'rgatishlariga qiziqadi. Asta-sekin bolalarda
ta'lim mavzusiga qiziqish uyg'onadi.
Albatta, matematika darslarida o'quv jarayonisiz amalga oshirib bo'lmaydi.
Ammo buni qiziqarli va qiziqarli qilish bizning kuchimizda.
"Kichik bolalarga o'yin usullaridan foydalanishni o'rgatish orqali biz o'yin
faoliyatining quvonchi asta-sekin o'rganish quvonchiga aylanishini ta'minlashga
intilamiz. O'rganish quvonchli bo'lishi kerak!"
32

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Beloshistaya A.V. - Maktabgacha yoshdagi bolalarning matematik
qobiliyatlarini shakllantirish va rivojlantirish. - 2003.- 400 b.
2. Bolshunova N.Ya. -Maktabgacha ta’lim muassasalarida ertakning o‘rni. 2005 yil
3. Danilova V.V., Rixterman T.D., Mixaylova Z.A. Bolalar bog'chasida
matematika o'rgatish. - M.: Ma'rifat, 1998 yil
5. Erofeeva T. I., Pavlova L. N., Novikova V. P. Maktabgacha yoshdagi bolalar
uchun matematika. M. Ma’rifatparvar, 1992.-192-yillar.
6. Leushina AM. Maktabgacha yoshdagi bolalarda elementar matematik
tasavvurlarni shakllantirish. - M., 1974 yil.
7. Mixaylova Z.A. Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun o'yin-kulgi vazifalari.
8. Nosova, E.A. Katta maktabgacha yoshdagi mantiqiy muammolarni hal qilish
qobiliyatini shakllantirish. shanbadan. "Bolalar bog'chasida elementar matematik
tasavvurlarni shakllantirish jarayonini takomillashtirish". - L., 1990 yil.
9. Sai M.K., Udaltsova E.I. Bolalar bog'chasida matematika. 1990 yil.
10. Smolentseva A.A. Matematik mazmunga ega syujet-didaktik o'yinlar - M.:
Ma'rifat, 1993 yil
11. Stolyar A.A. Maktabgacha yoshdagi bolalarda elementar matematik
tasavvurlarni shakllantirish , 1988. - 330 p.
12. Taruntaeva T.V. Maktabgacha yoshdagi bolalarda elementar matematik
tushunchalarni rivojlantirish. - 2-nashr, tuzatilgan. - M.: Ma'rifat, 1980 yil.
13. Shmakov S., Bezborodova N. O'yindan o'z-o'zini tarbiyalashgacha / /
Maktabgacha ta'lim. - 2001. - 2-son
33

Matematik o’yin-ta’lim metodi sifatida

Sotib olish