Войти Регистрация

Docx

  • Рефераты
  • Дипломные работы
  • Прочее
    • Презентации
    • Рефераты
    • Курсовые работы
    • Дипломные работы
    • Диссертациии
    • Образовательные программы
    • Инфографика
    • Книги
    • Тесты

Информация о документе

Цена 40000UZS
Размер 54.5KB
Покупки 0
Дата загрузки 08 Июнь 2025
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Дошкольное и начальное образование

Продавец

Amriddin Hamroqulov

Дата регистрации 23 Февраль 2025

19 Продаж

Matematika darslarida differensial yondashuvning ahamiyati kurs ishi

Купить
1OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR
VAZIRLIGI
JIZZAX DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI
Boshlang‘ich ta’lim fakulteti
“Boshlang‘ich ta’lim” bakalavr yo‘nalishi
Boshlang‘ich ta’lim metodikasi kafedrasi
“Matematika o‘qitish metodikasi” fanidan
KURS ISHI
Mavzu:   Matematika darslarida differensial yondashuvning
ahamiyati
Bajardi:   Boshlang'ich ta'lim yo'nalishi  513-guruh talabasi
Egamqulova Kamola
Kurs ishi rahbari:     Xolmonov U .
JIZZAX – 202 5 2 MUNDARIJA
Kirish……………………………………………………………..
1. Differensial yondashuvning nazariy asoslari …………………...
2. Boshlang‘ich   sinf   o‘quvchilarida   differensial   yondashuvni
qo‘llash imkoniyatlari …………………………………………….
3. Matematika   darslarida   differensial   yondashuvning   amaliy
qo‘llanilishi ………………………………………………………..
4. Differensial   yondashuvda   uchraydigan   muammolar   va   ularni
bartaraf etish yo‘llari ……………………………………………...
Xulosa …………………………………………………………….
Foydalanilgan adabiyotlar………………………………………
Kirish 3Kurs   ishi   mavzusining   dolzarbligi   Zamonaviy   ta’lim   jarayonida
o‘quvchilarning   individual   imkoniyatlarini   inobatga   olgan   holda   bilim   berish
talab   etilmoqda.   Har   bir   o‘quvchining   qobiliyati,   o‘zlashtirish   darajasi,
qiziqishlari   va   tafakkur   tezligi   har   xil   bo‘lgan   sharoitda,   ularni   bir   xil   o‘qitish
uslubida   ta’lim   olishga   majbur   etish   ta’lim   samaradorligini   pasaytiradi.
Ayniqsa,   matematika   darslari   mantiqiy   fikrlash,   muammoni   hal   qilish,   ketma-
ketlikda  ishlash   kabi   yuqori  kognitiv  qobiliyatlarni   talab  qilganligi   sababli,  bu
jarayonda   differensial   yondashuv   zarur   hisoblanadi.   Har   bir   o‘quvchiga   uning
o‘ziga   xos   imkoniyatlari   asosida   yondashish   darsda   faol   ishtirok   etishini,
mavzuni   mustahkamlashini   va   ijobiy   natijalarga   erishishini   ta’minlaydi.
Differensial   yondashuv   –   bu   o‘quvchilarning   o‘ziga   xosligini   hurmat   qilgan
holda,   bilim,   ko‘nikma   va   malakalarni   ularning   rivojlanish   darajasiga   mos
tarzda   shakllantirish   usulidir.   Bugungi   kunda   bu   yondashuv   ko‘plab
mamlakatlar ta’lim siyosatining markaziga aylangan. O‘zbekiston Respublikasi
Prezidentining   ta’lim   sifatini   oshirishga   doir   qabul   qilingan   farmon   va
qarorlarida   ham   har   bir   o‘quvchining   individualligini   hisobga   olgan   holda
o‘qitish   ta’kidlab   o‘tilgan.   Aynan   shu   nuqtai   nazardan   olib   qaralganda,
boshlang‘ich  sinf  matematika  darslarida differensial  yondashuvni  tadqiq  qilish
muhim   ilmiy-amaliy   dolzarblik   kasb   etadi.   Bu   nafaqat   nazariy   jihatdan,   balki
o‘qituvchi amaliyotida ham o‘z aksini topadigan yo‘nalishdir. Shuningdek, har
bir   bolaning   o‘ziga   xos   didi,   dunyoqarashi,   tajribasi   bo‘lishini   inobatga   olish
orqali   ularning   o‘qishga   nisbatan   motivatsiyasi   ortadi.   Shu   bois,   kurs   ishining
mavzusi   ta’limda   samaradorlikni   ta’minlash,   o‘quvchining   qobiliyatiga   mos
yondashuvlarni shakllantirishda beqiyos ahamiyatga ega. 1
Kurs   ishi   mavzusining   o‘rganilganlik   darajasi   Differensial   yondashuv
masalasi   ilm-fan   rivojlanishi   bilan   bir   qatorda,   pedagogik   tadqiqotlarda   ham
1
  O‘zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   PQ-4312-son   qarori   “Ilm-fan   va   ta’limda
innovatsiyalarni joriy qilish chora-tadbirlari to‘g‘risida”. – 2019-yil 5-aprel. 4alohida   o‘rin   egallagan.   Bu   borada   birinchi   bo‘lib   ilmiy   asoslangan
yondashuvlar   Rossiya   psixologiya   maktabi   vakillari   tomonidan   ishlab
chiqilgan.   Jumladan,   L.S.   Vygotskiy   “yaqin   rivojlanish   zonasi”   tushunchasini
ilmga kiritgan holda, har bir o‘quvchining hozirgi imkoniyatlari va kelgusidagi
rivojlanish   salohiyati   orasidagi   farqni   aniqlash   muhimligini   asoslab   bergan.
V.V.   Davydov   esa   o‘quvchilarning   mustaqil   fikrlashini   shakllantirishda
differensial   yondashuvning   ta’sirini   ko‘rsatgan.   O‘zbekistonlik   olimlar   –
A.Qodirov,   S.Xoldorov,   G.Sattorova   va   boshqalar   ham   boshlang‘ich   ta’limda
individual   yondashuvni   tadqiq   qilishgan.   Bugungi   kunda   O‘zbekiston
Respublikasi   Xalq   ta’limi   vazirligi   tomonidan   ham   bu   yondashuv   targ‘ib
qilinmoqda.   Shuningdek,   boshlang‘ich   sinflar   uchun   mo‘ljallangan   darslik   va
metodik   qo‘llanmalarda   differensial   yondashuv   elementlari   aks   ettirilmoqda.
Biroq aynan matematika darslariga oid o‘quvchilarni guruhlarga ajratish, bilim
darajasiga   mos   topshiriqlar   tuzish,   baholash   tizimini   differensiallash   kabi
yo‘nalishlar   hali   yetarlicha   chuqur   tadqiq   etilmagan.   Shuningdek,
o‘quvchilarning   ilg‘or,   o‘rta   va   sust   o‘zlashtiruvchi   toifalariga   mos   metodik
tavsiyalarni   shakllantirish   ehtiyoji   mavjud.   Bu   holat   mavzuni   yanada   kengroq
va   chuqurroq   ilmiy   izlanishlar   orqali   yoritishni   taqozo   qiladi.   Natijada,   ushbu
kurs   ishi   orqali   mavjud   bo‘shliqlarni   to‘ldirish,   amaliyotda   foydali   bo‘ladigan
takliflar   ishlab   chiqish   ko‘zda   tutilgan.   Shu   jihatdan   olganda,   mavzuning
o‘rganilganlik   darajasi   yetarli   bo‘lmagan   va   bu   yo‘nalishda   qo‘shimcha
tadqiqotlar zarur bo‘lgan sohaga kiradi.
Kurs ishi mavzusining nazariy va amaliy ahamiyati   Ushbu kurs ishining
nazariy   ahamiyati,   birinchi   navbatda,   matematika   darslarida   differensial
yondashuvning   ilmiy-metodik   asoslarini   chuqur   tahlil   qilish   va   ularni   nazariy
jihatdan   asoslab   berish   imkoniyatidadir.   Tadqiqotda   ta’lim   psixologiyasi,
pedagogik   texnologiyalar   va   metodika   fanlari   nuqtai   nazaridan   differensial
yondashuvga   oid   konsepsiyalar   umumlashtirilib,   pedagogik   muhitga
moslashtirilgan   holda   yoritiladi.   Bu   nazariy   izlanishlar   kelgusida   boshlang‘ich 5sinf   o‘qituvchilari,   metodistlar   va   oliy   ta’lim   muassasalarida   tahsil   olayotgan
talabalar   uchun   tayanch   ilmiy   manba   bo‘lib   xizmat   qiladi.   Ayniqsa,   har   bir
o‘quvchining   rivojlanish   tezligi,   bilish   qobiliyati,   muloqot   shakli   va   mustaqil
ishlash   ko‘nikmalariga   qarab   individual   yondashuvni   shakllantirish   pedagogik
yondashuvlar ichida eng zamonaviy va samarali usul hisoblanadi.
Amaliy   ahamiyati   jihatidan   esa,   kurs   ishida   ishlab   chiqilgan   tavsiyalar   va
metodik   echimlar   boshlang‘ich   sinf   matematika   darslari   amaliyotida   bevosita
qo‘llanilishi mumkin bo‘lgan vositalar sifatida xizmat qiladi. Tadqiqot doirasida
darsni   differensial   rejalashtirish,   topshiriqlarni   tabaqalashtirish,   baholash
mezonlarini o‘zgartirish hamda o‘quvchini o‘z darajasida rag‘batlantirishga oid
aniq   metodik   ko‘rsatmalar   beriladi.   Bu   o‘z   navbatida   o‘qituvchining   kasbiy
kompetensiyasini   oshirish,   darsni   samarali   tashkil   etish,   shuningdek,   har   bir
o‘quvchining   shaxsiy   yutuqlarini   qo‘llab-quvvatlash   imkonini   beradi.
Shuningdek,   differensial   yondashuvni   amaliyotga   tadbiq   etish   orqali
o‘quvchilarning   darsga   bo‘lgan   qiziqishi   ortib,   bilimni   o‘zlashtirish   darajasi
sezilarli   darajada   yaxshilanadi.   Mazkur   ish   orqali   boshlang‘ich   ta’limda
zamonaviy   yondashuvlarni   joriy   etish   bo‘yicha   real   va   foydali   takliflar   ishlab
chiqiladi.
Kurs   ishi   mavzusining   obyekti   Boshlang‘ich   ta’lim   jarayoni,   xususan,
matematika   darslarining   o‘quvchilarga   ta’sirini   tashkil   etish   tizimi   ushbu   kurs
ishining obyektini tashkil etadi.
Kurs   ishi   mavzusining   predmeti   Matematika   darslarida   differensial
yondashuvdan   foydalanish   jarayoni,   usullari   va   ularning   ta’lim   sifatiga   ta’siri
ushbu ishning predmetidir.
Kurs   ishi   mavzusining   maqsadi   –   matematika   darslarida   differensial
yondashuvning ilmiy-metodik asoslarini o‘rganish, uning o‘quvchilarning bilim
darajasiga ta’siri va o‘qitish samaradorligini oshirishdagi o‘rnini tahlil qilishdan
iborat. 6Kurs   ishi   mavzusining   vazifalari   differensial   yondashuvning   nazariy
asoslarini   tahlil   qilish;   boshlang‘ich   sinf   o‘quvchilarining   individual
xususiyatlarini   aniqlash   mezonlarini   o‘rganish;   matematika   darslarida
differensial   yondashuvni   rejalashtirish   va   tashkil   etish   usullarini   ko‘rsatish;
amaliyotda uchraydigan muammolarni aniqlash va yechim taklif etish;   raqamli
texnologiyalar orqali differensial yondashuv samaradorligini oshirish yo‘llarini
aniqlash.
Kurs   ishi   mavzusining   metodlari   Kurs   ishida   quyidagi   ilmiy   tadqiqot
usullari   qo‘llanildi:   ilmiy   adabiyotlar   tahlili;   kuzatish   va   pedagogik
eksperiment;   taqqoslash,   umumlashtirish   va   xulosa   chiqarish;   anketalash   va
suhbat o‘tkazish.
Kurs   ishi   mavzusining   tuzilishi   Kurs   ishi   kirish,   4   bo’lim ,   xulosa   va
foydalanilgan adabiyotlardan iborat.  71. Differensial yondashuvning nazariy asoslari
Differensial   yondashuv   —   bu   pedagogik   jarayonda   har   bir   o‘quvchining
individual   imkoniyatlarini   hisobga   olgan   holda   ta’lim-tarbiya   berish
tamoyilidir. Bu yondashuvning nazariy asosi shundan iboratki, o‘quvchilarning
bilim   darajasi,   qiziqishlari,   rivojlanish   sur’ati,   mustaqil   fikrlash   qobiliyati
turlicha   bo‘lishi   tabiiy   hisoblanadi.   Shu   sababli,   ularga   bir   xil   yondashuvdan
foydalanish   pedagogik   jihatdan   samarali   emas.   Differensial   yondashuvning
asosiy   g‘oyasi   —   har   bir   o‘quvchining   imkoniyatiga   mos   yondashuv   ishlab
chiqish,   shu   orqali   darsni   individuallashtirish   va   shaxsiy   rivojlanishni   qo‘llab-
quvvatlashdir. 2
Bu   yondashuvning   nazariy   ildizlari   L.S.   Vygotskiy,   A.A.   Leontev,   V.V.
Davydov,   D.B.   Elkonin   kabi   mashhur   pedagog   va   psixologlarning   asarlarida
aks etgan. L.S. Vygotskiy tomonidan taklif qilingan “yaqin rivojlanish zonasi”
konsepsiyasi   differensial   yondashuvga   asos   bo‘la   oladi.   Bu   nazariyaga   ko‘ra,
bola   mustaqil   bajara   oladigan   ishlar   bilan   kattalar   yoki   tengdoshlar   yordami
orqali   bajara   oladigan   ishlar   orasidagi   farq   —   yaqin   rivojlanish   zonasi   deb
ataladi. O‘qituvchi bu zonani aniqlab, bolaga individual yondashgan holda, uni
o‘z rivojlanish bosqichida bosqichma-bosqich yuqorilashiga yordam beradi.
A.A.   Leontev   esa   har   bir   o‘quvchining   faoliyatida   motiv   va   maqsadlar
o‘rtasidagi   uyg‘unlikni   saqlash   orqali   uni   ta’lim   jarayoniga   faol   jalb   etish
zarurligini   ko‘rsatgan.   Bu   yondashuv   differensial   metodning   asosiy
komponentlaridan biridir, chunki o‘quvchining motivatsiyasi shaxsiy ehtiyojlari
bilan   bog‘liq   bo‘lib,   uni   tushunmagan   o‘qituvchi   to‘g‘ri   yo‘naltirishga   erisha
olmaydi.   Shuningdek,   V.V.   Davydov   differensial   yondashuvni   o‘quvchilarni
guruhlarga ajratish, ularga mos topshiriqlar ishlab chiqish va baholash tizimini
ham individuallashtirish orqali amalga oshirishni taklif qilgan.
2
  Abduqodirov A., Qodirova Z.  Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitish metodikasi.  – 
Toshkent: O‘qituvchi, 2020. – 184 b. 8Differensial   yondashuvning   nazariy   asoslari   ta’limda   shaxsga   yo‘naltirilgan
yondashuv   bilan   ham   chambarchas   bog‘liq.   Har   bir   o‘quvchi   shaxsiy
ehtiyojlari, bilim va tajriba zaminida rivojlanadi. Bu esa darsda bir xil metodlar
emas,   balki   individual,   ko‘p   variantli,   moslashtirilgan   metodlar   tizimini   talab
qiladi.   Masalan,   bir   o‘quvchi   uchun   ko‘proq   amaliy   mashqlar   berish   kerak
bo‘lsa, boshqasi uchun ijodiy, mantiqiy fikrlashga undovchi topshiriqlar muhim
bo‘ladi.   Shuning   uchun   differensial   yondashuv   ta’limning   shaxsga
yo‘naltirilgan modeliga asos bo‘lib xizmat qiladi.
Nazariy   jihatdan   differensial   yondashuvning   metodologiyasi   quyidagi
prinsiplarni   o‘z   ichiga   oladi:   individuallik   prinsipi,   rivojlantiruvchi   ta’lim
prinsipi,   motivatsion   yondashuv,   metakognitiv   nazorat   va   refleksiya.   Har   bir
prinsip   o‘z   navbatida   o‘qituvchidan   bilimlarni   faqat   berish   emas,   balki
o‘quvchining   ongli   va   faol   ishtirokini   tashkil   etish,   o‘quvchini   shaxs   sifatida
rivojlantirishni ta’minlashni talab qiladi.
Differensial   yondashuvning   nazariy   asoslari,   shuningdek,   rivojlantiruvchi
ta’lim   konsepsiyasi   bilan   ham   uyg‘unlashadi.   Rivojlantiruvchi   ta’lim   —   bu
o‘quvchiga   tayyor   bilimlarni   berish   emas,   balki   uni   izlanishga,   mustaqil
fikrlashga,   muammo   yechishga   o‘rgatishdir.   Bunday   ta’limda   o‘qituvchi   faqat
bilim   manbai   emas,   balki   yo‘lboshchi,   maslahat   beruvchi,   motivator   va
rivojlantiruvchi   sifatida   namoyon   bo‘ladi.   Differensial   yondashuv   bu
konsepsiyaga xizmat qilib, har bir o‘quvchining kuchli va kuchsiz tomonlarini
aniqlash,   kuchli   tomonlarini   rivojlantirish,   zaif   tomonlarini   mustahkamlashga
qaratiladi. 3
Shu   o‘rinda,   differensial   yondashuvni   faqat   o‘quvchilarni   “yaxshi”   va
“yomon”   deb   ajratish   bilan   tenglashtirish   noto‘g‘ri   yondashuv   bo‘ladi.
Aksincha,   bu   yondashuv   har   bir   o‘quvchining   ehtiyojini   tushunish,   uni   o‘z
holatida qabul qilish va shunga qarab metodik ishlarni tashkil etishni bildiradi.
3
  Azizxo‘jayeva N.N.  Pedagogik texnologiyalar va pedagogik mahorat.  – Toshkent: Fan, 
2021. – 248 b. 9Bu,   o‘z   navbatida,   bolada   o‘ziga   nisbatan   ishonch,   darsga   bo‘lgan   qiziqish   va
ijobiy munosabatni shakllantiradi.
Differensial yondashuv nafaqat bilim berishda, balki tarbiya jarayonida ham
muhim ahamiyatga ega. Chunki har bir bola individual psixologik xususiyatga
ega:   ba’zilar   extiyotkor,   boshqalar   esa   faol   va   tashabbuskor;   kimdir   vizual,
boshqasi   esa   eshitish   orqali   o‘rganadi.   Ushbu   farqlarni   inobatga   olish   ta’lim
samaradorligini   oshirishda   hal   qiluvchi   omil   bo‘lib   xizmat   qiladi.   Shuning
uchun ham differensial yondashuvning nazariy asoslarini chuqur tushunish har
bir zamonaviy pedagog uchun zaruriy ehtiyojdir.
Differensial   yondashuvni   yanada   chuqurroq   tushunish   uchun   uning
shakllanish   tarixiga   ham   nazar   tashlash   lozim.   Tarixiy   jihatdan   olganda,   bu
yondashuv   20-asrning   o‘rtalaridan   boshlab   faol   shakllana   boshlagan.   Bunda
asosiy   sabab   sifatida   o‘quvchilarning   bir   xil   dastur   asosida   o‘qitilayotgan
bo‘lsa-da,   ularning   bilim   olish   ko‘rsatkichlarida   katta   tafovutlar   kuzatilishi
bo‘ldi.   Ilmiy-pedagogik   tadqiqotlar   shuni   ko‘rsatdiki,   har   bir   o‘quvchi
ma’lumotni   o‘z   qobiliyati,   ilgari   olgan   tajribasi   va   aqliy   rivojlanish   darajasiga
ko‘ra   qabul   qiladi.   Shu   nuqtai   nazardan,   ularni   faqat   standart   reja   asosida
o‘qitishning yetarli emasligi aniqlandi. 4
Shu   bilan   birga,   differensial   yondashuvni   shakllantirishda   ilg‘or   ta’lim
tizimlarining tajribasi  muhim rol o‘ynagan. Xususan,  Finlyandiya, Germaniya,
Yaponiya   kabi   mamlakatlar   maktab   tizimida   har   bir   o‘quvchining   yoshi,
rivojlanish   sur’ati,   ijtimoiy   holati,   qiziqishlari   va   ehtiyojlari   inobatga   olinadi.
Ularda o‘qituvchilar har bir o‘quvchiga nisbatan turlicha metodik yo‘llar bilan
yondashadi.   O‘zbekiston   Respublikasi   ta’lim   tizimida   ham   so‘nggi   yillarda
“shaxsga  yo‘naltirilgan  ta’lim”,  “ijodiy  rivojlanish   modeli”  kabi   konsepsiyalar
asosida differensial yondashuvga e’tibor kuchaymoqda.
4
  G‘ulomov S., Alimova N.  Innovatsion pedagogika va ta’lim metodikasi.  – Toshkent: TDPU 
nashriyoti, 2022. – 192 b. 10Pedagogik   nuqtai   nazardan   differensial   yondashuvni   amalga   oshirishning
asosiy   bosqichlari   mavjud:   o‘quvchining   shaxsiy   xususiyatlarini   aniqlash,
guruhlash, mos metodlar va materiallarni tanlash, differensial topshiriqlar ishlab
chiqish,   va   individual   baholash.   Ushbu   bosqichlar   ketma-ketlikda   amalga
oshirilsa,   ta’lim   jarayoni   samarali   kechadi.   Masalan,   darsni   rejalashtirish
jarayonida   o‘quvchilarni   uch   guruhga   ajratish   mumkin:   ilg‘or,   o‘rta   va
qiyinchilik   bilan   o‘zlashtiruvchilar.   Bu   guruhlar   uchun   turli   darajadagi
topshiriqlar tuzilib, o‘zlashtirishga mos uslubda yondashiladi.
Metodik   jihatdan   qaralganda,   differensial   yondashuv   o‘quvchilarning   bilish
faoliyatini   faollashtirishga   qaratilgan.   Dars   davomida   turli   metodlar   —
guruhlarda   ishlash,   juftlikda   fikrlash,   loyiha   usuli,   muammoli   vaziyatlar
yaratish, test va interfaol o‘yinlar orqali bilimlarni mustahkamlash mumkin. Har
bir   metod   individual   yondashuvga   xizmat   qiladi.   Masalan,   ko‘proq   vizual
tasavvurga   ega   o‘quvchilar   uchun   grafik,   jadval   va   sxemalardan   foydalanish
samarali   bo‘lsa,   eshitish   orqali   yaxshiroq   o‘zlashtiradiganlar   uchun   og‘zaki
tushuntirishlar, audio materiallar ko‘proq foyda beradi.
Nazariy   asoslarda   differensial   yondashuvning   yana   bir   muhim   elementi   —
motivatsiyani shakllantirishga qaratilgan faoliyatdir. Har bir o‘quvchida darsga
bo‘lgan   qiziqishni   uyg‘otish   oson   emas,   ammo   individual   yondashuv   orqali
bunga   erishish   mumkin.   O‘quvchi   o‘z   bilim   darajasiga   mos   topshiriqni   bajara
olganida, o‘ziga bo‘lgan ishonchi ortadi. Bu esa darsga qiziqishni, bilim olishga
bo‘lgan ehtiyojni kuchaytiradi. Ta’lim jarayonida muvaffaqiyat hissini boshdan
kechirgan bola o‘zini qadrlay boshlaydi, bu esa uning shaxsiy rivojlanishida hal
qiluvchi omil bo‘ladi.
Bundan   tashqari,   differensial   yondashuv   orqali   darsda   teng   imkoniyatlar
yaratish imkoniyati ham paydo bo‘ladi. Odatda sinfda barcha o‘quvchilar bir xil
vazifani   bajarmoqchi   bo‘lsa-da,   ba’zilar   tezroq   o‘zlashtiradi,   ba’zilar   esa
ko‘proq vaqt talab qiladi. Agar o‘qituvchi faqat o‘rtacha darajaga yo‘naltirilgan
darsni  tashkil  etsa,  ilg‘or  o‘quvchi  zerikadi, qiyin o‘zlashtiruvchi  esa  umuman 11orqada   qolib   ketadi.   Shuning   uchun   differensial   yondashuv   orqali   har   bir
o‘quvchiga   kerakli   murakkablikdagi   topshiriqlar   beriladi.   Bu   esa   o‘quvchilar
o‘rtasidagi   rivojlanish   tafovutini   qisqartirishga   xizmat   qiladi.Shuningdek,
differensial   yondashuvni   amalga   oshirishda   baholash   tizimi   ham   muhim   o‘rin
tutadi.   An’anaviy   baholashda   o‘qituvchi   barcha   o‘quvchilarning   ishini   bir   xil
mezon   bilan   o‘lchaydi.   Bunday   baholash   zaif   o‘quvchilar   uchun
demotivatsiyaga   olib   keladi.   Ammo   differensial   baholashda   o‘quvchining
individual yutuqlari, rivojlanish sur’ati, oldingi natijalari bilan solishtiriladi. Bu
o‘quvchiga   “men   bugun   o‘zimdan   kuchli   bo‘ldim”   degan   ijobiy   psixologik
holatni taqdim etadi. Bu esa bilim olishga yanada ko‘proq turtki beradi.
Differensial yondashuvning nazariy asoslari bo‘yicha tizimli jadval
№ Ko‘rsatkich   /   Asosiy
mezon An’anaviy
yondashuv Differensial yondashuv
1 Ta’limga yondashuv “Hamma   uchun   bir
xil” “Har   kimga   –   uning
imkoniyatiga ko‘ra”
2 Dars tashkil etilishi O‘qituvchiga
yo‘naltirilgan O‘quvchiga yo‘naltirilgan
3 O‘quvchilarning roli Passiv qabul qiluvchi Faol ishtirokchi, fikrlovchi
4 Dars mazmuni Standart dars rejasi Turli   darajadagi
topshiriqlar   bilan
boyitilgan
5 O‘qitish usullari Umumiy   va   yagona
metodika Individual   yondashuv,
tabaqalashtirilgan
metodlar
6 Guruhlash tamoyili Sinf – yagona guruh Bilim   darajasi   asosida
kichik guruhlarga ajratish
7 Baholash tizimi Yagona   mezonlar
asosida Shaxsiy   yutuqlarni
hisobga   oluvchi 12 moslashtirilgan
8 O‘quvchilar
o‘zlashtirishidagi farqlar Ko‘pincha   inobatga
olinmaydi E’tiborga   olinadi   va
rivojlantiriladi
9 Darsga tayyorgarlik Umumiy   dars   rejasi
asosida Har   bir   o‘quvchining
xususiyatlariga asoslanadi
10 Psixologik yondashuv O‘quvchilar   ruhiyati
umumiy   qabul
qilinadi Har   bir   bolaning   psixotipi
e’tiborga olinadi
11 Ijtimoiy-emotsional
rivojlanish Kam   e’tibor
qaratiladi Rivojlanish   muhitiga
alohida ahamiyat beriladi
12 Metodik asoslar Darslik   va   o‘quv
qo‘llanmalar   bilan
cheklangan Metodik   vositalar
moslashtiriladi,   erkin
tanlanadi
13 Rivojlantiruvchi   ta’lim
konsepsiyasi   bilan
uyg‘unlik Cheklangan darajada To‘liq   mos   keladi,   asosiy
yo‘nalishlardan biri
Boshqa tomondan, differensial yondashuv o‘qituvchidan katta mas’uliyat va
tayyorgarlik   talab   qiladi.   Bu   yondashuvni   amalga   oshirish   uchun   o‘qituvchi
sinfdagi   har   bir   bolaning   qobiliyati,   xarakteri,   bilim   darajasi,   mustaqil   ishlash
ko‘nikmasi,   tahliliy   fikrlashi   va   hissiy   holati   haqida   ma’lumotga   ega   bo‘lishi
kerak.   Shu   maqsadda   darsdan   tashqari   vaqt   mobaynida   testlar,   suhbatlar,
kuzatishlar,   psixologik   kartalar,   nazorat   ishlari   yordamida   o‘quvchilar   haqida
to‘liq   ma’lumotlar   yig‘iladi.   Bu   esa   darsni   samarali   tashkil   etishga   xizmat
qiladi. 5
  Differensial   yondashuvning   nazariy   asoslari   ta’limda   insonparvarlik
g‘oyalariga,   shaxsiy   yondashuvga,   rivojlantiruvchi   ta’lim   tamoyillariga
asoslangan.   Bu   yondashuv   nafaqat   o‘quvchilarning   bilim   olish   darajasini
5
  G‘ulomov S., Alimova N.  Innovatsion pedagogika va ta’lim metodikasi.  – Toshkent: TDPU 
nashriyoti, 2022. – 192 b. 13oshirish,   balki   ularning   ijtimoiy   va   shaxsiy   sifatlarini   shakllantirish,   mustaqil
fikrlash, muloqotga kirisha olish, tanqidiy fikr yurita olish ko‘nikmalarini ham
rivojlantirishga   xizmat   qiladi.   Shu  sababli,   differensial   yondashuvning   nazariy
negizlarini  chuqur  tahlil  qilish har  bir  pedagog uchun zarur  bo‘lib, zamonaviy
ta’lim sifatining kafolatlaridan biri hisoblanadi.
2. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida differensial yondashuvni
qo‘llash imkoniyatlari
Boshlang‘ich   sinf   —   bu   o‘quvchining   ta’limga   ilk   kirib   kelish   bosqichi
bo‘lib, uning keyingi bilim olish jarayoni va shaxsiy shakllanishi uchun asosiy
poydevor bo‘lib xizmat qiladi. Bu bosqichda o‘quvchilarning fikrlash qobiliyati
endi   shakllanayotgan   bo‘ladi,   shuningdek,   emotsional,   ijtimoiy   va   jismoniy
rivojlanish holatlari ham bir xil emas. Shu sababli, aynan boshlang‘ich ta’limda
differensial   yondashuvdan   foydalanish   dolzarb   va   zarur   hisoblanadi.   Har   bir
o‘quvchining   o‘ziga   xos   qobiliyatlari,   o‘zlashtirish   darajasi   va   didaktik
ehtiyojlarini   hisobga   olish   orqali   ta’lim   jarayoni   yanada   samarali   va   barqaror
bo‘ladi. 6
Boshlang‘ich ta’limda differensial yondashuvni tatbiq etishning eng birinchi
imkoniyati   —   bu   o‘quvchilarning   psixologik   va   bilish   xususiyatlarini   to‘g‘ri
aniqlash   bilan   bog‘liq.   Odatda,   1–4-sinflarda   o‘quvchilar   orasida   bilish
faoliyatida   katta   farqlar   bo‘ladi.   Ba’zilar   diqqatni   yaxshi   jamlay   oladi,
boshqalari   esa   ko‘proq   ko‘rsatmaga   muhtoj.   Kimdir   mustaqil   ishlay   oladi,
boshqasi   esa   guruh   yordamiga   ehtiyoj   sezadi.   Bu   farqlarni   aniqlash   uchun
o‘qituvchiga   metodik   vositalar   –   kuzatuv   varaqalari,   psixologik   testlar,
mashqlarni individual tahlil qilish, suhbatlar o‘tkazish orqali ma’lumot to‘plash
tavsiya etiladi.
6
  Karimova S.  Boshlang‘ich ta’limda differensial yondashuvning psixologik asoslari.  – 
Toshkent: Ilm ziyo, 2020. – 112 b. 14Differensial   yondashuvning   ikkinchi   katta   imkoniyati   –   bu   o‘quvchilarni
guruhlarga   ajratish   asosida   ta’limni   tashkil   etishdir.   Boshlang‘ich   sinflarda   bu
guruhlash   uch   asosiy   mezon   bo‘yicha   amalga   oshiriladi:   bilim   darajasi,   bilish
uslubi   va   ijtimoiy-emotsional   rivojlanish   holati.   Misol   uchun,   kuchli
o‘zlashtiruvchi,   o‘rta   darajadagi   va   yordamga   muhtoj   o‘quvchilar   uch   xil
guruhda   ko‘rib   chiqiladi.   Har   bir   guruhga   mos   murakkablikdagi   topshiriqlar
tayyorlanadi.   Kuchli   o‘quvchilarga   murakkabroq,   mustaqillikka   asoslangan
topshiriqlar,   o‘rta   darajadagilarga   ko‘rsatmaga   asoslangan   mashqlar,   sust
o‘zlashtiruvchilarga   esa   yordamchi   vositalar   va   vizual   ko‘mak   bilan
ishlanadigan topshiriqlar taqdim etiladi. 7
Bundan   tashqari,   boshlang‘ich   sinf   o‘quvchilari   uchun   differensial
yondashuvda ko‘p modalitetli (ko‘rgazmali, eshituv asosidagi, amaliy) metodlar
qo‘llash  alohida ahamiyatga ega.  Chunki  bu yoshdagi  bolalar  ko‘proq konkret
fikrlashga   asoslangan   bo‘lib,   abstrakt   tushunchalarni   qabul   qilishi   qiyin.   Shu
bois,   turli   ko‘rinishdagi   materiallar   –   rasmlar,   sxemalar,   o‘yinlar,   maxsus
kartochkalar,   multimedia   vositalari   yordamida   turli   tipdagi   o‘quvchilarning
ehtiyojini   qondirish   mumkin.   Bu   vositalar   nafaqat   tushunchani   osonlashtiradi,
balki   o‘quvchining   o‘ziga   xos   qobiliyatini   namoyon   qilishiga   ham   yordam
beradi.
Differensial   yondashuvni   qo‘llashda   boshlang‘ich   ta’lim   dasturining
moslashuvchanligi   ham   katta   ahamiyatga   ega.   Mavjud   davlat   ta’lim
standartlarida   qat’iy   chegaralar   belgilanmagan   bo‘lib,   bu   o‘qituvchiga   darsni
rejalashtirishda erkinlik beradi. Ayniqsa, individual yondashuv, faollashtiruvchi
topshiriqlar,   mustaqil   ishlar,   loyiha   ishlari,   interfaol   o‘yinlar   orqali   har   bir
bolaning   kuchli   tomonlarini   rivojlantirish   imkoniyati   mavjud.   Dars   rejasi
tuzishda   o‘qituvchi   asosiy   o‘quv   maqsadlariga   yetgan   holda,   o‘quvchilarning
darajalarini hisobga olgan holda topshiriqlarni tabaqalashtirishi lozim.
7
  Mirzaahmedov B.  Matematika o‘qitish metodikasi (1–4 sinflar uchun).  – Toshkent: 
“Noshir”, 2019. – 215 b. 15Amaliy   jihatdan   olib   qaralganda,   differensial   yondashuvni   boshlang‘ich
sinfda joriy etish uchun oddiy metodik vositalar yetarli. Masalan, o‘quvchilarga
3 xil   murakkablikdagi   bir   xil  mavzuga  oid  topshiriqlar   taqdim   etish:   biri   oson
(standart),   biri   o‘rtacha   murakkablikda   (tushunchalarni   umumlashtirish),   biri
esa   yuqori   darajadagi   tahliliy   topshiriq   (ijodiy   fikrlashga   undovchi).   Har   bir
o‘quvchi   o‘z   imkoniyatiga   qarab   ulardan   birini   tanlaydi   yoki   o‘qituvchi
tomonidan   moslashtirilgan   topshiriqni   oladi.   Bu   uslub   o‘quvchilarni
tenglashtirish emas, balki o‘z darajasida muvaffaqiyatga erishishini ta’minlaydi.
Shuningdek,   differensial   yondashuvni   qo‘llashda   darsdan   tashqari   faoliyat
—   to‘garaklar,   yakka   tartibda   mashg‘ulotlar,   o‘yinli   darslar,   interaktiv   ta’lim
shakllari orqali ham yaxshi natijalarga erishish mumkin. Ayniqsa, rasm chizish,
musiqaga   quloq   solish,   robototexnika,   matematik   mantiqiy   o‘yinlar   kabi
qiziqarli  faoliyatlar   orqali  bolada   o‘ziga  xos   qobiliyatlar  namoyon  bo‘ladi.  Bu
faoliyatlar   o‘quvchilarning   ehtiyojlariga   moslashtirilgan   holda   tashkil   etilsa,
differensial yondashuv o‘z samarasini beradi.
Boshlang‘ich   sinfda   differensial   yondashuvni   qo‘llashda   ota-onalar   bilan
hamkorlik   ham   muhim   rol   o‘ynaydi.   Ota-onalarga   bolaning   individual
rivojlanish   sur’atlari   haqida   muntazam   axborot   berish,   uyda   bajariladigan
topshiriqlarni   moslashtirish,   bolani   rag‘batlantirish   bo‘yicha   tavsiyalar   berish
o‘qituvchining   asosiy   vazifalaridandir.   Chunki   o‘quvchilarning   psixologik
holati,   uy   muhiti   va   motivatsiyasi   o‘zaro   bog‘liq   bo‘lib,   ularning   sinfdagi
holatiga   to‘g‘ridan-to‘g‘ri   ta’sir   qiladi.   Shunday   qilib,   o‘quvchilarning
rivojlanish  darajasini  doimiy kuzatish, ularni  mos metodlar  bilan ta’limga jalb
etish,   bolani   rivojlanish   yo‘lida   qo‘llab-quvvatlash   boshlang‘ich   bosqichda
differensial yondashuvni samarali amalga oshirish imkonini beradi.
Differensial   yondashuvni   amaliy   jihatdan   sinfdagi   dars   jarayonida   to‘g‘ri
qo‘llash   uchun   avvalo   o‘quv   rejasini   moslashtirish   zarur.   O‘qituvchi   har   bir
darsni   tuzishda   nafaqat   umumiy   o‘quv   maqsadlarini,   balki   o‘quvchilarning
individual   ehtiyojlarini   ham   inobatga   olishi   kerak.   Masalan,   bir   dars   mavzusi 16doirasida   3   yoki   4   xil   yondashuv   rejalashtiriladi:   biri   ko‘proq   tushuntirishga
tayangan;   biri   –   ko‘rgazmali   vositalar   asosida;   yana   biri   –   amaliy   topshiriqlar
orqali;   va   eng   murakkab   shakli   –   mustaqil   tahlil   va   loyiha   faoliyatiga
asoslangan   bo‘ladi.   Bu   o‘quvchilarga   o‘z   imkoniyatlariga   qarab   mavzuga
yondashishga erkinlik beradi.
Darsni   tashkil   etishda   differensial   yondashuvni   qo‘llash   uchun   eng   ko‘p
tavsiya etiladigan usullardan biri — topshiriqlarni tabaqalashtirishdir. Bu usulda
o‘quvchilar darajasiga qarab A, B va C turdagi mashqlarni oladilar. Masalan, A
darajadagi topshiriqlar – asosiy, oddiy; B darajadagi topshiriqlar – analiz talab
qiluvchi;   C   darajadagi   topshiriqlar   esa   yuqori   tafakkur,   ijodkorlik   va   sintezga
asoslangan bo‘ladi. O‘qituvchi har bir o‘quvchining oldingi natijalariga qarab u
uchun mos turdagi mashqlarni  beradi yoki o‘quvchi  o‘zi  tanlash huquqiga ega
bo‘ladi.
Shu   tarzda   tuzilgan   topshiriqlar   differensial   yondashuvning   yuragi   bo‘lib,
o‘quvchilarni   o‘z   darajasida   mustaqil   ishlashga,   o‘zini   baholashga,   va
rivojlanishiga   xizmat   qiladi.   O‘quvchi   doimo   o‘ziga   qulay   darajadagi
topshiriqni   tanlab,   asta-sekin   yuqoriroq   bosqichga   ko‘tariladi.   Bu   yondashuv
bolani   haddan   ortiq   qiyinchilikdan   yoki   zerikishdan   saqlaydi,   u   doimo   o‘ziga
mos   o‘rganish   muhitida   bo‘ladi.   Aynan   shu   tarzda   bola   o‘z   bilimini   ongli
ravishda o‘zlashtiradi.
Bundan   tashqari,   differensial   yondashuvni   darsning   barcha   bosqichlarida
qo‘llash   mumkin:   kirish   bosqichida   faollashtiruvchi   savollar   har   xil   darajada
beriladi;   asosiy   bosqichda   topshiriqlar   tabaqalashtiriladi;   mustahkamlash
bosqichida   esa   har   kimga   o‘z   bilim   darajasiga   mos   misollar,   savollar   yoki
matnlar   taqdim   etiladi.   Masalan,   matematika   darsida   “ikki   xonali   sonlarni
qo‘shish”   mavzusida   ilg‘or   o‘quvchilarga   og‘zaki   misollar   berilishi   mumkin,
o‘rta darajadagilarga yozma misollar, sust o‘zlashtiruvchilarga esa ko‘rgazmali
vositalar asosida (masalan: sharchalar, chizg‘ich) mashqlar taklif qilinadi. 17Baholash   ham   differensial   yondashuvda   alohida   o‘rin   tutadi.   Har   bir
o‘quvchini   bir   xil   mezon   bilan   emas,   balki   uning   shaxsiy   yutuqlari,   ilgari
erishgan   natijalari   bilan   solishtirish   orqali   baholash   kerak.   Bu   –   kriterial
baholash printsipiga mos keladi. Masalan, ilgari 3 ta misolni to‘g‘ri yecha olgan
o‘quvchi   keyingi   darsda   4   ta   topshiriq   bajargan   bo‘lsa,   bu   o‘zining   oldingi
natijasidan   yuqori   hisoblanadi   va   ijobiy   baholanadi.   Bu   esa   bolada
muvaffaqiyat   hissini   uyg‘otadi,   o‘ziga   ishonch   va   darsga   bo‘lgan   ijobiy
munosabatni kuchaytiradi.
Zamonaviy   boshlang‘ich   ta’limda   raqamli   texnologiyalar   differensial
yondashuvni qo‘llashda katta imkoniyat yaratmoqda. Interaktiv doskalar, mobil
ilovalar,   onlayn   platformalar   (Kundalik,   LearningApps,   Wordwall,   Quizizz)
orqali   har   bir   o‘quvchiga   individual   topshiriq   yuborish,   test   natijalarini
avtomatik kuzatish, yutuq va kamchiliklarni aniqlash mumkin. Misol uchun, bir
xil   mavzu   bo‘yicha   3   xil   murakkablikdagi   testlar   yaratiladi   va   o‘quvchilarga
QR-kod   orqali   o‘z   darajasiga   mos   variant   beriladi.   O‘qituvchi   esa   platforma
orqali kim qanday darajada bajarganini darhol kuzatishi mumkin.
Raqamli   texnologiyalar   yordamida   differensial   yondashuv   faqat   darsda
emas,   balki   uyga   vazifa   topshirish,   mustaqil   ishlash,   takrorlash   va   baholash
bosqichlarida   ham   keng   qo‘llaniladi.   Bu   jarayonlarda   multimedia   materiallari,
interaktiv   taqdimotlar,   audiomateriallar   orqali   turli   tipdagi   o‘quvchilarning
ehtiyojlari qondiriladi. Ayniqsa, vizual va audial o‘quvchilar uchun bu vositalar
muhim   ahamiyatga   ega.   Dars   jarayonida   foydalanilgan   bunday   texnologiyalar
bolaning qiziqishini oshirib, ularni o‘z-o‘zini boshqarishga o‘rgatadi.
Bundan   tashqari,   darslarda   rolli   o‘yinlar,   sahnalashtirish,   dramatizatsiya
elementlarini qo‘llash orqali ham differensial yondashuv amalga oshiriladi. Har
bir   o‘quvchiga   rollar   topshirilganda   ularning   psixotipi,   temperamenti,   faolligi
hisobga   olinadi.   Bir   bola   harakatchan   va   ijodiy   bo‘lsa,   boshqasi   xotirjam   va
tahliliy fikrlovchi bo‘lishi mumkin. Har ikkalasi uchun darsdagi ishtirok shakli 18bir   xil   bo‘lmasligi   kerak.   Aynan   differensial   yondashuv   bu   farqlarni   inobatga
olib, o‘quvchilarni imkon qadar tabiiy shaklda rivojlantirishga xizmat qiladi.
Ahamiyatli   jihati   shundaki,   boshlang‘ich   sinfda   differensial   yondashuvni
joriy qilish uchun yuqori darajadagi texnik jihozlar talab etilmaydi. Hatto oddiy
jadvalli   testlar,   rangli   kartochkalar,   rasmlar,   masala   kartochkalari,   raqamli
kvizlar,   3   xil   murakkablikdagi   daftar   sahifalari   orqali   ham   darsni
tabaqalashtirish   mumkin.   Bunda   o‘qituvchining   kuzatuvchanligi,   didaktik
malakasi   va   ijodiy   yondashuvi   muhim   bo‘ladi.differensial   yondashuv
boshlang‘ich   ta’limda   ta’lim-tarbiya   sifatini   oshirish,   har   bir   o‘quvchini   o‘z
darajasida rivojlantirish va ularning bilim  olish jarayoniga ongli  yondashishini
ta’minlashda beqiyos imkoniyatlarni yaratadi. Dars jarayonida bu yondashuvni
tizimli ravishda amalga oshirgan o‘qituvchi o‘z ishida yuqori natijaga erishadi,
o‘quvchilar   esa   o‘zlarini   qadrlangan,   e’tirof   etilgan   va   erkin   his   etgan   holda
o‘qishga intiladi.
Differensial yondashuvni boshlang‘ich sinfda samarali amalga oshirish, bir
qarashda   oddiy   tuyulgan   bo‘lsa-da,   amaliyotda   o‘ziga   xos   murakkabliklarga
ega.   Bu   yondashuvning   to‘laqonli   ishlashi   o‘qituvchining   o‘z   kasbiga   bo‘lgan
yondashuvi,   didaktik   tayyorgarligi,   kuzatuvchanligi   va   psixologik   saviyasiga
bevosita   bog‘liq.   Har   bir   o‘quvchining   bilish   darajasi,   his-tuyg‘usi,   ijtimoiy
xulq-atvori,   oilaviy   muhiti   va   sog‘lig‘i   ham   ta’limga   ta’sir   ko‘rsatadi.
O‘qituvchi   ushbu   ko‘rsatkichlarning   barchasini   hisobga   olib   harakat
qilgandagina differensial yondashuv chinakam samarali bo‘lishi mumkin.
Shu   nuqtai   nazardan   qaralganda,   birinchi   muhim   omil   —   o‘qituvchining
metodik   tayyorgarligi.   U   sinfdagi   o‘quvchilarni   kuzatib,   ular   haqidagi
ma’lumotlarni   tizimlashtirib,   guruhlash   mezonlarini   aniqlay   olishi   kerak.   Bu
ishni   bajarmasdan   turib,   o‘quvchilarga   individual   yondashuvni   yo‘lga   qo‘yish
mumkin emas. O‘qituvchi har bir bolaning yutuqlari, zaif tomonlari, qiziqishlari
va   imkoniyatlarini   bilmasa,   dars   jarayonida   ularni   yoritib   berish   imkoniyatiga 19ega   bo‘lmaydi.   Bu   bilimlar   doimiy   tahlil,   diagnostika   va   o‘z   ustida   ishlash
orqali shakllanadi.
Differensial   yondashuvda   muhim   bo‘lgan   ikkinchi   masala   —   resurslar
yetishmovchiligi.   Ko‘p   hollarda   boshlang‘ich   sinf   o‘qituvchisi   turli   darajadagi
topshiriqlarni o‘zi ishlab chiqishga majbur bo‘ladi. Bu esa vaqt va mehnat talab
etadi. Shuningdek, ko‘rgazmali vositalar, testlar, o‘quv materiallari, audiovizual
resurslar   yetishmasa,   bu   yondashuvning   amaliyotdagi   samarasiga   salbiy   ta’sir
ko‘rsatadi.   Shu   sababli,   ta’lim   muassasalari   o‘qituvchilarni   differensial
yondashuvga mo‘ljallangan dars materiallari bilan ta’minlashi zarur.
Uchinchi   muhim   jihat   —   sinfdagi   o‘quvchilar   soni.   Agar   sinfda   35–40
nafargacha   o‘quvchi   bo‘lsa,   ularning   har   biriga   individual   e’tibor   qaratish
jismonan  imkonsiz   bo‘lib  qoladi.  Ideal   holat   –  20–25  o‘quvchidan   iborat  sinf,
bunda   o‘qituvchi   har   bir   o‘quvchining   rivojlanishini   kuzatib   borishi,
topshiriqlarni   moslashtirishi,   baholash   va   tahlil   jarayonini   amalga   oshirishi
mumkin.  Aks  holda,  faqat  kuchli  yoki   o‘rta  darajadagi  o‘quvchilar   faol  bo‘lib
qoladi, sust o‘zlashtiruvchilar esa rivojlanishdan chetda qoladi.
Differensial   yondashuvni   boshlang‘ich   sinfda   qo‘llashda   o‘qituvchi   ko‘p
hollarda   psixolog   va   motivator   rolini   ham   bajaradi.   O‘quvchilarda   darsga
bo‘lgan   ishonch,   qiziqish,   o‘z   kuchiga   bo‘lgan   ishonch   bo‘lmasa,   hatto   eng
yaxshi   metodlar   ham   samarasiz   bo‘ladi.   Shu   sababli,   o‘qituvchi   bolani
rag‘batlantiruvchi,   ishtirok   etishga   undovchi,   uning   hissiyotini   tushunuvchi   va
unga   do‘stona   munosabatda   bo‘luvchi   pedagog   bo‘lishi   kerak.   Bu   jihat
boshlang‘ich   bosqichda   ayniqsa   muhim,   chunki   bola   maktab   haqida   birinchi
taassurotni shu bosqichda shakllantiradi.
Differensial   yondashuvni   kengroq   imkoniyatlar   bilan   boyitish   uchun
jamoaviy   hamkorlik   zarur.   O‘qituvchi   yakka   holda   emas,   balki   sinf   rahbari,
maktab   psixologi,   metodist,   ota-onalar   bilan   hamkorlikda   harakat   qilsa,   ancha
yuksak   natijalarga   erishiladi.   Masalan,   psixologik   kartalar   orqali
o‘quvchilarning   emotsional   va   aqliy   rivojlanishi   haqida   ma’lumot   olish,   ota- 20onalardan   bolaning   uy   sharoiti   va   qiziqishlari   haqida   axborot   yig‘ish,
shuningdek,   metodistlar   yordamida   moslashtirilgan   dars   materiallari   ishlab
chiqish orqali differensial yondashuv yanada kuchaytiriladi.
Bundan   tashqari,   differensial   yondashuvning   imkoniyatlarini   oshirishda
inklyuziv   ta’lim   tajribalari   ham   muhimdir.   Chunki   ayrim   sinflarda   imkoniyati
cheklangan   bolalar,   til   o‘rganishda   qiynalayotganlar   yoki   ijtimoiy   jihatdan
noqulay   sharoitga   ega   o‘quvchilar   bo‘lishi   mumkin.   Ularga   nisbatan   alohida
metodik   yondashuv,   moslashtirilgan   topshiriqlar,   qo‘shimcha   vaqt   berish,
vizual   ko‘maklar   bilan   ta’lim   berish   differensial   yondashuvning   eng   amaliy
ifodasidir.   Shu   sababli,   o‘qituvchi   inkluziv   metodlarni   ham   o‘z   faoliyatiga
tatbiq eta olishi lozim. 8
Amaliy   tajribalar   shuni   ko‘rsatadiki,   boshlang‘ich   sinfda   differensial
yondashuv   orqali   o‘quvchilarda   barqaror   o‘sish   dinamikasi   kuzatiladi.   Bu   –
o‘quvchining har oyda yoki har chorakda bilim darajasida ko‘tarilish, mustaqil
ishlash   ko‘nikmasi   ortishi,   darsga   bo‘lgan   qiziqishning   oshishi   kabi
o‘zgarishlarda   namoyon   bo‘ladi.   O‘qituvchi   bu   o‘zgarishlarni   maxsus   kuzatuv
jurnali   yoki   portfoliolar   orqali   hujjatlashtiradi.   Har   bir   o‘quvchining   yutuqlari
grafik   yoki   jadval   shaklida   aks   ettiriladi.   Bu   esa   bolaning   individual
rivojlanishini   izchil   boshqarishga   yordam   beradi.Shuningdek,   o‘quvchilarning
o‘zaro   ta’siri   ham   differensial   yondashuv   doirasida   tartibga   solinishi   mumkin.
Kuchli   o‘quvchilar   sust   o‘zlashtiruvchilarga   yordam   beruvchi   sifatida   jalb
etiladi.   Bu   orqali   kuchli   o‘quvchida   liderlik   va   muloqot   ko‘nikmalari
shakllansa,   sust   o‘zlashtiruvchi   o‘ziga   yaqinroq   tengdoshidan   tushuncha   olib,
o‘zlashtirishga   erishadi.   Bu   —   tengdoshlardan   o‘rganish   metodikasi   (peer
learning) deyiladi. Bu metod ayniqsa yosh bolalarda juda samarali, chunki bola
bola   bilan   erkinroq   muloqot   qiladi.Boshlang‘ich   sinfda   differensial
yondashuvni samarali joriy etish uchun o‘qituvchi keng dunyoqarashga, yuqori
8
  Mirzaahmedov B.  Matematika o‘qitish metodikasi (1–4 sinflar uchun).  – Toshkent: 
“Noshir”, 2019. – 215 b. 21metodik   va   psixologik   tayyorgarlikka   ega   bo‘lishi,   sinfni   yaxshi   bilishi,
hamkorlikka   tayyor   bo‘lishi   va   doimiy   o‘z   ustida   ishlashi   lozim.
Rivojlanayotgan   o‘quvchilar   o‘rtasidagi   farqni   bartaraf   etish   emas,   balki   har
birining   imkoniyatidan   maksimal   darajada   foydalanish   differensial
yondashuvning bosh g‘oyasi bo‘lib qoladi.
3. Matematika darslarida differensial yondashuvning amaliy
qo‘llanilishi
Matematika   darslari   boshlang‘ich   ta’limning   eng   asosiy   va   murakkab
fanlaridan biri hisoblanadi. Chunki bu darslarda bolalarning faqat bilim doirasi
emas,   balki   mantiqiy   fikrlashi,   muammoni   tahlil   qilish   qobiliyati,   diqqat   va
xotira,   makon   va   vaqt   tushunchalari   ham   shakllanadi.   Shuning   uchun   aynan
matematika   fanida   differensial   yondashuvdan   samarali   foydalanish   zarur
hisoblanadi.   Bu   yondashuv   har   bir   o‘quvchining   individual   xususiyatlarini
inobatga olib, unga mos topshiriq, uslub va metodlar asosida dars tashkil etishni
nazarda tutadi.
Boshlang‘ich   sinf   matematika   darslarida   differensial   yondashuvni
qo‘llashda eng birinchi qadam – o‘quvchilarni ularning bilim, fikrlash tezligi va
faoliyatga   bo‘lgan   munosabati   asosida   guruhlashdir.   Bunday   guruhlash   orqali
o‘qituvchi o‘z darsida 3 yoki 4 xil darajadagi topshiriqlar tayyorlaydi. Masalan,
"ikki xonali sonlarni qo‘shish" mavzusi bo‘yicha A guruhi oddiy misollarni, B
guruhi   ko‘rsatmaga   asoslangan   misollarni,   C   guruhi   esa   murakkab,   so‘zli
masalalarni   bajaradi.   Har   bir   guruhga   mos   materiallar,   tushuntirishlar   va
yordam ko‘rinishlari ishlab chiqiladi.
Differensial   yondashuvda   topshiriqlarni   moslashtirish   muhim   o‘rin   tutadi.
Bu   moslashtirishda   quyidagi   omillar   e’tiborga   olinadi:   misol   yoki   masalaning
murakkablik   darajasi,   yechimni   topish   usuli,   talab   qilinadigan   bilimlar   hajmi,
tushuncha   va   tafakkur   darajasi.   Odatda   darsda   ko‘rsatiladigan   bir   xil   misollar 22emas,   balki   har   bir   guruhga   alohida   yo‘naltirilgan   topshiriqlar   taqdim   etiladi.
Masalan, “7 + 5” misolini sust o‘quvchi ko‘rgazma (shar, doira) orqali bajarsa,
o‘rta   darajadagi   o‘quvchi   og‘zaki   yechadi,   ilg‘or   o‘quvchi   esa   “7   +   5   =   12”
misolini umumlashtirib, shunga o‘xshash misollar ketma-ketligini yaratadi.
Amaliyotda  differensial  yondashuvni   tashkil  qilishda   darsning  strukturaviy
bosqichlari   ham   moslashtiriladi.   Darsning   boshlanish   bosqichida   barcha
o‘quvchilar   bilan   umumiy   faoliyat   olib   boriladi   –   savol-javob,   mantiqiy
mashqlar,   qiziqarli   masalalar.   Asosiy   bosqichda   esa   differensial   yondashuv
asosida topshiriqlar taqsimlanadi. Mustahkamlash bosqichida esa har bir guruh
o‘z darajasidagi mashqlarni bajaradi, o‘qituvchi esa jarayonni nazorat qiladi. Bu
shaklda dars o‘quvchilarga qulay, mantiqan izchil va samarali kechadi.
Matematika   darslarida   differensial   yondashuvni   qo‘llashda   ko‘rgazmali
vositalardan   foydalanish   ham   katta   ahamiyatga   ega.   Sust   o‘quvchilar   uchun
sonli chizmalar, magnitli kartochkalar, geometrik shakllar, o‘yinchoqlar asosida
misollar   tushuntirilsa,   ilg‘or   o‘quvchilarga   esa   formulalar,   sxemalar,
umumlashtirish jadvallari asosida topshiriqlar taqdim etiladi. Bu turli darajadagi
o‘quvchilar uchun bir xil mavzuni o‘zlashtirishda qulaylik yaratadi.
Differensial   yondashuv   darsga   rag‘batlantirish   elementlarini   ham   olib
kiradi. Har bir o‘quvchi o‘z darajasida topshiriqni bajargani uchun baholanadi.
Masalan,   o‘ta   oddiy   misolni   to‘g‘ri   yechgan   sust   o‘quvchi   ham,   murakkab
masalani   bajargan   ilg‘or   o‘quvchi  ham  ijobiy  baho  oladi  –  bu  ularning  o‘zlari
bilan   solishtirilgan   muvaffaqiyatidir.   Bu   usul   darsda   o‘ziga   ishonchni
mustahkamlaydi, rag‘bat uyg‘otadi va ijobiy raqobat muhitini shakllantiradi.
Dars   jarayonida   differensial   yondashuv   asosida   turlangan   topshiriq
kartochkalari yoki masala varaqalari ishlatiladi. Masalan, 3 xil rangda topshiriq
varaqalari   tayyorlanadi:   yashil   –   oddiy   misollar,   sariq   –   murakkab   misollar,
qizil – mantiqiy masalalar. Har bir o‘quvchi o‘z imkoniyatiga qarab kartochka
tanlaydi   yoki   o‘qituvchi   tomonidan   tanlab   beriladi.   Bu   orqali   dars
individuallashtiriladi,   biroq   sinfda   umumiy   harakat   saqlanadi.Shuningdek, 23matematik   darslarda   interfaol   usullar   orqali   ham   differensial   yondashuvni
qo‘llash mumkin. Masalan,  “Savollar zanjiri”, “Birga – alohida – yana birga”,
“Aqliy   hujum”   usullarida   har   bir   o‘quvchiga   mos   qatnashish   shakli   yaratiladi.
Ba’zilar javob aytadi, boshqalar yozadi, uchinchilar chizadi. Bu usullar sinfdagi
barcha   o‘quvchilarning   faol   ishtirokini   ta’minlaydi   va   ular   o‘zlarini   teng   his
qilishadi. 9
Matematika   darslarida   differensial   yondashuvni   samarali   tashkil   qilish
uchun   o‘quvchilarning   tayanch   bilim   darajasini   aniqlashga   asoslangan
boshlang‘ich   diagnostika   o‘tkaziladi.   Bu   test,   suhbat   yoki   oddiy   mashqlar
asosida   bo‘lishi   mumkin.   Quyida   birinchi   sinf   darajasiga   mos   boshlang‘ich
misollarni ko‘ramiz:
A guruhi (sust o‘zlashtiruvchilar):
– 3 + 2 = ?
– 5 – 1 = ?
– 1 dan 5 gacha sanang.
B guruhi (o‘rtacha o‘zlashtiruvchilar):
– 7 + 4 = ?
– 10 – 6 = ?
– Eng katta ikki xonali sonni yozing.
C guruhi (ilg‘or o‘quvchilar):
– 12 + 8 – 5 = ?
– (15 – 9) + 6 = ?
– Uchta toq sonni ketma-ket yozing va ularning yig‘indisini hisoblang.
Bu   misollar   dars   davomida   har   xil   darajadagi   o‘quvchilarning   aqliy
faoliyatini   faollashtirish   uchun   ishlatiladi.   Har   bir   o‘quvchi   o‘z   imkoniyatiga
mos topshiriqni bajarar ekan, o‘zini muvaffaqiyatli his qiladi.
So‘zli masalalarning tabaqalashtirilgan shakli:
9
  Sattorova G.  Boshlang‘ich ta’limda innovatsion metodlar va yondashuvlar.  – Toshkent: Fan
va texnologiya, 2023. – 176 b. 24A guruhi:
– Ali 3 olma oldi. Onasi yana 2 ta olma berdi. Ali necha olma oldi?
B guruhi:
– Xurshidning 5 donadan iborat 3 qutisi bor. U jami nechta dona olma yig‘di?
C guruhi:
– Bir qutida 12 olma bor  edi. 5 tasi  yeyildi, yana 3 tasi  qo‘shildi. Endi qutida
nechta olma bor?
Yuqoridagi   misollar   ko‘rsatadiki,   sonlar,   harakatlar   soni,   amal   turlari   va
tafakkur darajasi har bir guruhga mos tarzda tanlangan.
Tabaqalashtirilgan jadval orqali mustahkamlovchi mashqlar:
Guruh Topshiriq turi Misol yoki masala
A Bir   amalli,
ko‘rgazmali asosli misol 2 + 3 = ? (sonli chizma bilan)
B Ikki   amalli,   yozma
shakldagi misol 10 – 2 + 4 = ?
C So‘zli   masala,
tahlilni talab etuvchi “O‘quvchilarga   15   kitob
berildi.   6   tasi   qaytarildi.   Keyin
yana   3   tasi   olib   kelindi.   Nechta
kitob bor?”
Bu mashqlar  orqali  har  bir  o‘quvchi  bilimini  mustahkamlaydi,  o‘z fikrlash
tezligiga mos rivojlanadi.
Geometrik shakllar mavzusidagi tabaqalashtirilgan topshiriqlar:
A guruhi:
– To‘g‘ri to‘rtburchakni ko‘rsat.
– Qaysi shakl dumaloq?
B guruhi:
– Uchtalik shakllarni sanab chiqing.
– Kvadrat bilan to‘g‘ri to‘rtburchakning farqini ayting. 25C guruhi:
–   “Agar   har   bir   kvadratning   tomon   uzunligi   4   sm   bo‘lsa,   uning   perimetrini
hisoblang.”
– 3 xil shaklni o‘lchab, yuzasini aniqlang.
Bu   turdagi   misollar   orqali   o‘quvchilar   abstrakt-geometrik   tafakkurni
turlicha darajada o‘zlashtiradilar.
Baholashni differensiallashtirish namunasi:
Har bir o‘quvchi quyidagi mezonlar asosida baholanadi:
O‘quvchi
guruhi Baholash mezoni Rag‘bat turi
A (sust) Oddiy   misollarni   to‘g‘ri   bajarsa
– 5 ball Yulduzcha   belgisi,
"Ajoyib!"
B (o‘rtacha) 80% to‘g‘ri natija – 5 ball Sticker, “Barakalla!”
C (ilg‘or) 100%   to‘g‘ri   yechim,   mantiqiy
izoh – 5+ ball “Yil   o‘quvchisi”
belgisi
Bu   shakldagi   rag‘batlantirishlar   o‘quvchilarning   ichki   motivatsiyasini
oshiradi, ayniqsa sust o‘zlashtiruvchilar o‘z ustida ko‘proq ishlashga intiladi.
Raqamlar asosida differensial test misollari:
A guruhi (vizual asosli):
– 5 ta yulduzcha bor. 3 tasi olib tashlandi. Nechta qoldi?
B guruhi (yig‘indi topish):
– 8 + 4 = ?
– 12 – 5 = ?
C guruhi (kompleks):
– 7 + (5 – 2) = ?
– Agar 1 kg olma 6 000 so‘m bo‘lsa, 3 kg qancha turadi?
Har   bir   misolda   o‘quvchining   bilimi   bilan   birga   tafakkur   darajasi,   amaliy
yechimga qobiliyati ham sinovdan o‘tadi.
Amaliy topshiriq: 26O‘quvchilar dars oxirida quyidagi topshiriqlar asosida o‘z darajalariga qarab
uyga vazifa olishadi:
A guruhi: “Rangli doiralar yordamida 3 + 2 misolini chizib tushuntiring.”
B guruhi: “5 dan 10 gacha bo‘lgan sonlarni ketma-ket yozing va ularni 2 ga
bo‘ling.”
C guruhi: “Masala tuzing: do‘konda 2 turdagi shokolad bor edi. Har biridan
4 tadan oldingiz. Jami qancha bo‘ldi? Masala matnini yozing va yeching.”
Bu   uyga   vazifalar   har   bir   o‘quvchining   real   imkoniyatlarini   hisobga   olgan
holda   tuzilgan.   Matematika   darslarida   differensial   yondashuv   asosida   raqamli
vositalarni   qo‘llash   imkoniyati   ham   keng.   “MathGames”,   “Quizizz”,
“Wordwall”,   “LiveWorksheets”   kabi   ilovalar   orqali   o‘qituvchi   har   bir
o‘quvchiga   onlayn   tarzda   individual   test,   misol,   masala   yoki   o‘yinli   topshiriq
yuboradi.   Ilovaning   avtomatik   tahlil   funksiyasi   orqali   o‘qituvchi   darhol
o‘quvchilarning yutuq va kamchiliklarini ko‘radi. Shu asosda keyingi darslarda
differensial rejalashtirish amalga oshiriladi.
4. Differensial yondashuvda uchraydigan muammolar va ularni
bartaraf etish yo‘llari
Zamonaviy   ta’limda   differensial   yondashuv   keng   qo‘llanilayotgan   bo‘lsa-
da,   uni   amaliyotda   to‘laqonli   joriy   etishda   qator   muammolar   mavjud.   Bu
muammolarni   tizimli   o‘rganmasdan   turib,   yondashuvning   samaradorligiga
erishish   qiyin.   Boshlang‘ich   sinflarda   differensial   yondashuvni   qo‘llashda
o‘qituvchi,   o‘quvchi,   darsliklar,   metodik   vositalar,   ota-onalar   bilan   bog‘liq
qiyinchiliklar doimo uchrab turadi. Quyida ana shunday asosiy muammolar va
ularni yechish yo‘llari batafsil yoritiladi.
Birinchi navbatdagi muammo — o‘qituvchining tayyorgarlik darajasi yetarli
emasligidir.   Ko‘plab   boshlang‘ich   sinf   o‘qituvchilari   differensial
yondashuvning   nazariy   asoslarini   bilgan   bo‘lsa-da,   amaliyotda   uni   qanday
qo‘llashni,   qaysi   metodlarni   tanlashni,   topshiriqlarni   qanday   tabaqalashtirishni 27yetarlicha   o‘zlashtirmagan.   Bu   esa   sinfda   individual   yondashuvni   amalga
oshirishda to‘siq bo‘ladi. Ushbu muammoni bartaraf etish uchun o‘qituvchilarni
maxsus   malaka   oshirish   kurslari,   treninglar   va   seminarlar   orqali   doimiy
ravishda   o‘rgatish   lozim.   Har   bir   maktabda   differensial   yondashuvga
ixtisoslashgan metodist bo‘lishi ham foydali bo‘ladi.
Ikkinchi   muammo   —   darsliklar   va   o‘quv   metodik   qo‘llanmalarning
standartga   yo‘naltirilgani.   Amaldagi   darsliklar   ko‘pincha   yagona   sxematik
uslubda tuzilgan bo‘lib, turli bilim darajasiga ega o‘quvchilarga moslashmagan.
Ayniqsa, sust o‘zlashtiruvchilar va ilg‘or o‘quvchilar uchun bu darsliklar yetarli
emas.   Bunday   holatda   o‘qituvchining   o‘zi   qo‘shimcha   topshiriqlar   ishlab
chiqishga   majbur   bo‘ladi.   Yechim   sifatida,   har   bir   mavzu   uchun   murakkablik
darajasi   bo‘yicha   3-4   xil   variantdagi   topshiriqlarni   o‘z   ichiga   olgan
qo‘llanmalar ishlab chiqish, elektron materiallar bazasini yaratish zarur.
Uchinchi muammo — vaqt tanqisligi. Differensial yondashuv o‘qituvchidan
har   bir   o‘quvchining   individual   rivojlanishini   kuzatib   borishni,   har   biri   uchun
alohida   topshiriqlar   tayyorlashni,   mustaqil   ishlarga   rahbarlik   qilishni   talab
qiladi.   Ayni   paytda,   dars   uchun   ajratilgan   35-40   daqiqa   bunday   murakkab
yondashuvni   to‘liq   amalga   oshirish   uchun   yetarli   emas.   Bu   muammoni   hal
qilish   uchun   darslarda   kichik   guruhlar   asosida   ishlash,   vaqtni   tejovchi   tezkor
metodlardan   foydalanish,   darsdan   tashqari   mashg‘ulotlar   (to‘garaklar,   yakka
tartibdagi   ishlar)   orqali   o‘quvchilarning   kamchiliklarini   to‘ldirish   tavsiya
etiladi.
To‘rtinchi   muammo   —   sinfdagi   o‘quvchilar   sonining   ko‘pligi.   Aksariyat
maktablarda   sinflarda   30-35   nafar   o‘quvchi   mavjud.   Har   bir   bola   bilan
individual   ishlash,   ularni   guruhlarga   ajratish   va   mos   metodlarni   tanlash
o‘qituvchi   uchun   ancha   murakkab   jarayon.   Buni   yengillashtirish   uchun
maktablarda   sinf   hajmini   kamaytirish,   katta   sinflarda   yordamchi   pedagog
(koordinator,   psixolog,   assistent)   jalb   etish   kerak.   Shu   bilan   birga,   guruhlarda
ishlash metodikasi ustida alohida o‘qitish lozim. 28Beshinchi   muammo   —   baholash   tizimi   yetarlicha   differensiallashmagan.
Ko‘plab   maktablarda   o‘quvchilar   hali   ham   yagona   mezon   asosida
baholanmoqda.   Bunday   baholash   zaif   o‘quvchilarda   motivatsiya   yo‘qolishiga,
kuchli   o‘quvchilarda   esa   zerikishga   olib   keladi.   Baholashda   individual   yutuq
asosida mezonlar belgilanishi, har bir bola o‘z-o‘zi bilan solishtirib baholanishi
lozim. Shuningdek, portfoliolar, yutuq jurnallari, o‘zini-o‘zi baholash varaqalari
kabi vositalar tatbiq etilishi zarur.
Oltinchi   muammo   —   ota-onalarning   noto‘g‘ri   tushunchasi.   Ba’zida   ota-
onalar   differensial   yondashuvni   noto‘g‘ri   talqin   qilib,   farzandlari   boshqalar
bilan   bir   xil   dars   olmayapti   deb   norozilik   bildiradi.   Yoki   o‘qituvchining
topshiriqlarni   darajaga   qarab   farqlashini   noto‘g‘ri   baholaydi.   Buni   oldini   olish
uchun maktab rahbariyati va o‘qituvchi ota-onalarga doimiy tushuntirish ishlari
olib   borishi,   sinf   yig‘ilishlarida   yondashuvning   maqsadi   va   foydasini
tushuntirishi, ota-onalarni ham pedagogik jarayonga jalb qilishi kerak.
Yettinchi  muammo — motivatsiya yetishmovchiligi. Ba’zi  o‘quvchilar  o‘z
bilim   darajasi   past   bo‘lgani   uchun   o‘zini   sinfdoshlaridan   orqada   sezadi   va   bu
ularda   darsga   bo‘lgan   qiziqishni   yo‘qotadi.   Yechim   sifatida   o‘quvchilarni   o‘z
yutuqlari   bilan   solishtirish,   kichik   muvaffaqiyatlarni   e’tirof   etish,   har   bir
yutuqni   rag‘batlantirish   orqali   ichki   motivatsiyani   oshirish   mumkin.   Masalan,
sust o‘zlashtiruvchi o‘quvchi darsda o‘z darajasida 3 ta misolni to‘g‘ri bajargani
uchun rag‘batlantirilsa, bu uning keyingi darslarga ishtiyoqini kuchaytiradi.
Sakkizinchi   muammo   —   qiziqarli   materiallar   va   vositalar   yetishmasligi.
Ko‘p   hollarda   darsliklar   va   topshiriqlar   bolani   jalb   qilmaydi,   ayniqsa,   ilg‘or
o‘quvchilar   uchun   zerikarli   ko‘rinadi.   Buni   bartaraf   etish   uchun   darslarga
interfaol   o‘yinlar,   loyiha   ishlari,   grafik   topshiriqlar,   onlayn   testlar,   interaktiv
platformalar   (masalan,   Kahoot,   Wordwall,   Quizizz)ni   tatbiq   etish   zarur.   Bu
vositalar   differensial   yondashuvni   ko‘ngilochar,   qiziqarli   va   motivatsion
shaklda   olib  borishga   xizmat   qiladi.To‘qqizinchi   muammo  —  o‘quvchilarning
o‘zaro   solishtirilishi.   Darsda   bir   o‘quvchining   topshirig‘i   boshqasidan 29murakkabroq bo‘lishi boshqalarda norozilik uyg‘otishi, o‘zini kamsitilgan yoki
qadrsiz   his   qilishiga   olib   kelishi   mumkin.   Bunday   holatda   o‘qituvchi   darsga
yetarlicha   pedagogik   did   bilan   yondashishi,   topshiriqlar   murakkablik   darajasi
bo‘yicha emas, faqat turlicha shakllarda taqdim etilayotganini tushuntirishi, har
bir   bola   o‘z   yo‘nalishida   harakat   qilayotganini   doim   eslatib   turishi
kerak.O‘ninchi   muammo   —   o‘qituvchining   ortiqcha   yuklanishi.   Har   bir   dars
uchun   3   yoki   4   xil   topshiriq   variantlarini   tayyorlash,   sinfdagi   bolalar   haqida
alohida   qayd   yuritish,   monitoring   olib   borish   katta   vaqt   va   kuch   talab   qiladi.
Shu   bois,   bu   jarayonni   engillashtirish   uchun   metodik   qo‘llanmalar   bazasi,
elektron   tahlil   vositalari   (masalan,   elektron   kundaliklar,   baholash   tizimlari)
keng joriy etilishi lozim. Differensial yondashuvni boshlang‘ich sinfda samarali
amalga   oshirish   uchun   o‘qituvchiga   bilim,   motivatsiya,   resurs,   yordam   va
hamkorlik   zarur.   Har   bir   yuqoridagi   muammo   aniq   strategik   yondashuv   bilan
bosqichma-bosqich   bartaraf   etilishi   mumkin.   Bu   orqali   darslar   mazmunli,
o‘quvchilar   o‘zini   qadrlangan   va   imkoniyatga   ega   shaxs   sifatida   his   qilgan
ta’lim muhiti yuzaga keladi.
Xulosa
Ushbu kurs ishini bajarish davomida men matematika darslarida differensial
yondashuvning   nazariy   asoslari,   uni   boshlang‘ich   sinf   o‘quvchilarida   qo‘llash
imkoniyatlari, amaliy usullari va bu jarayonda uchraydigan muammolar haqida
chuqur   bilimga   ega   bo‘ldim.   O‘rganilgan   manbalar,   kuzatishlar   va   tajribalar 30asosida   aytishim   mumkinki,   differensial   yondashuv   zamonaviy   ta’lim
tizimining   ajralmas   bir   qismiga   aylangan.Har   bir   o‘quvchining   individual
imkoniyatlarini   inobatga   olish,   ularning   bilim   olishdagi   farqlarini   to‘g‘ri
baholash   va   ularga   mos   metodik   yondashuvni   tanlash   —   bu   dars
samaradorligini   oshiruvchi   eng   muhim   omillardandir.   Ayniqsa,   matematika
fanida   o‘quvchilarning   bilish   darajasi,   mantiqiy   fikrlash   tezligi,   topshiriqni
bajarishga bo‘lgan yondashuvi bir-biridan sezilarli darajada farq qilgani uchun,
differensial   yondashuv   orqali   bu   farqlarni   inobatga   olib   ishlash   o‘ta
muhim.Kurs   ishi   davomida   men   shuningdek   darsda   topshiriqlarni
tabaqalashtirish, guruhlash, baholash tizimini moslashtirish, interfaol va raqamli
metodlardan   foydalanish   orqali   har   bir   o‘quvchining   shaxsiy   rivojlanishini
qo‘llab-quvvatlash mumkinligini angladim. Dars jarayonida faqat kuchli emas,
balki   sust   o‘zlashtiruvchi   o‘quvchilar   ham   muvaffaqiyatga   erishishi   uchun
sharoit   yaratish   pedagogik   faoliyatimdagi   asosiy   yo‘nalishim   bo‘lishi
kerakligini  his   qildim.Shuningdek,  differensial   yondashuvni  amaliyotga   tadbiq
qilishda o‘qituvchidan katta tayyorgarlik, sabr, izchillik va kuzatuvchanlik talab
etilishini   tushundim.   Aynan   shuning   uchun   ham   bu   mavzuni   o‘rganish   men
uchun   nafaqat   ilmiy,   balki   shaxsiy   va   kasbiy   jihatdan   ham   juda   muhim
bo‘ldi.Kurs   ishini   yozar   ekanman,   differensial   yondashuv   faqatgina   bir   metod
emas,   balki   o‘qituvchining   dunyoqarashi,   kasbiy   yondashuvi   va   o‘quvchiga
bo‘lgan e’tiborning yangi bosqichi ekanligini angladim. Kelajakdagi pedagogik
faoliyatimda ushbu yondashuvni doimiy amaliyotimga joriy qilishga intilaman.
Chunki   har   bir   bola   o‘z   imkoniyati   bilan   qadrli,   har   bir   o‘quvchi   individual
yondashuvga loyiq.
Foydalanilgan adabiyotlar
I. Normativ huquqiy hujjatlar
1. O‘zbekiston   Respublikasi   Prezidenti   qarori.   "Ilm-fan   va   ta’limni
rivojlantirish strategiyasi to‘g‘risida" – PQ–4310-son, 2019-yil 29-oktabr. //
lex.uz 312. O‘zbekiston   Respublikasi   Vazirlar   Mahkamasining   qarori.   "Boshlang‘ich
ta’limning   davlat   ta’lim   standartlari   haqida"   –   2021-yil   9-fevral,   №   57.   //
www.lex.uz
3. O‘zbekiston   Respublikasi   Prezidenti.   “O‘zbekiston   Respublikasi   Fanlar
akademiyasi   faoliyatini   tubdan   takomillashtirish   chora-tadbirlari
to‘g‘risida” Farmoni. – PF–4947. – Toshkent, 2017-yil 7-fevral. – lex.uz.
4. O‘zbekiston   Respublikasi   Prezidenti.   “Ilm-fan   va   innovatsiyani
rivojlantirishni   davlat   tomonidan   qo‘llab-quvvatlashning   samaradorligini
oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” Qarori. – PQ–4230. – Toshkent, 2019-
yil 17-mart. – lex.uz.
5. O‘zbekiston   Respublikasi   Prezidenti.   “Matematika   fanini   2020–2030
yillarda   rivojlantirish   konsepsiyasini   tasdiqlash   to‘g‘risida”   Qarori.   –   PQ–
4571. – Toshkent, 2019-yil 7-yanvar. – lex.uz.
6. O‘zbekiston   Respublikasi   Prezidenti.   “O‘zbekiston   Respublikasida   oliy   va
o‘rta maxsus ta’lim tizimini tubdan takomillashtirish to‘g‘risida” Farmoni. –
PF–5847. – Toshkent, 2019-yil 8-oktabr. – lex.uz.
II.Ilmiy adabiyotlar
1) Abduqodirov   A.,   Qodirova   Z.   Boshlang‘ich   sinflarda   matematika   o‘qitish
metodikasi. – Toshkent: O‘qituvchi, 2020. – 184 b.
2) Azizxo‘jayeva   N.N.   Pedagogik   texnologiyalar   va   pedagogik   mahorat.   –
Toshkent: Fan, 2021. – 248 b.
3) Davydov   V.V.   Rivojlantiruvchi   ta’lim   nazariyasi.   –   Moskva:   Pedagogika,
1996. – 270 b.
4) Elkonin   D.B.   O‘quvchilarning   intellektual   rivojlanish   bosqichlari.   –
Moskva: Znaniye, 2002. – 210 b.
5) G‘ulomov  S., Alimova  N. Innovatsion  pedagogika  va ta’lim  metodikasi.  –
Toshkent: TDPU nashriyoti, 2022. – 192 b.
6) Karimova   S.   Boshlang‘ich   ta’limda   differensial   yondashuvning   psixologik
asoslari. – Toshkent: Ilm ziyo, 2020. – 112 b. 327) L.S.   Vygotskiy.   Pedagogik   psixologiya.   –   Moskva:   Pedagogika,   1991.   –
320 b.
8) Mirzaahmedov   B.   Matematika   o‘qitish   metodikasi   (1–4   sinflar   uchun).   –
Toshkent: “Noshir”, 2019. – 215 b.
9) Sattorova G. Boshlang‘ich ta’limda innovatsion metodlar va yondashuvlar.
– Toshkent: Fan va texnologiya, 2023. – 176 b.
10) Sayfutdinova   M.   Matematika   fanini   o‘qitishda   differensial   yondashuv.   //
“Xalq ta’limi” jurnali, 2022, №5. – B. 37–42.
11) Xamidova   G.   Boshlang‘ich   ta’limda   individual   yondashuv   metodlari.   –
Samarqand: Zamonaviy ta’lim, 2020. – 108 b.
12) Yusupov   I.   Boshlang‘ich   sinflarda   matematika   darslarida   differensial
yondashuvni   qo‘llash   imkoniyatlari.   //   “Pedagogik   izlanishlar”   jurnali,
2021, №2. – B. 20–25.
III. GAZETA, JURNAL, XORIJIY ADABIYOTLAR
1) PISA xalqaro baholash dasturi natijalari va metodikasi – www.pisa.oecd.org
(2020-yilgi tahliliy hisobotlar)
2) Halilova   D.I.   Boshlang‘ich   sinf   o‘quvchilari   bilan   mantiqiy   fikrlashni
rivojlantirish. – Toshkent: Fan va texnologiya, 2022. – 132 b. (45–70-betlar)
3) Sharipov S.S. Raqamli texnologiyalar asosida matematika darslarini tashkil
etish. – Buxoro: BDU, 2023. – 116 b. (55–82-betlar)
4) Xalq ta’limi vazirligi tomonidan tasdiqlangan 1-sinf “Matematika” darsligi.
– Toshkent: “Yangi avlod”, 2022. – 160 b.
5) Normurodova M.K. Fanlararo integratsiyada son tushunchasini o‘rgatish. –
Qarshi: QarDU, 2019. – 105 b. (60–91-betlar)
Foydalanilgan internet saytlar ro‘yxati
1. https://xtv.uz   
2. https://president.uz 333. https://eduportal.uz
4. https://en.unesco.org/themes/education
5. https://www.mathplayground.com
6 .   https://    a   rxiv uz

Matematika darslarida differensial yondashuvning ahamiyati

Купить
  • Похожие документы

  • Boshlang‘ich sinflarda matematika kursini yangi pedagogik texnologiyalar asosida o‘qitish kurs ishi
  • Vaqt o‘lchovlari mavzusini ko‘rgazmali qurollar orqali o‘rganish
  • O‘nlik ichida sonlarni nomerlashdagi asosiy masalasi kurs ishi
  • 100 ichida sonlarni nomerlashni o‘rganish kurs ishi
  • 3-sinfda to‘g‘ri va teskari proporsional bog‘lanishga doir masalalarni yechishni o‘rganish

Подтвердить покупку

Да Нет

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Инструкция по снятию с баланса
  • Контакты
  • Инструкция использования сайта
  • Инструкция загрузки документов
  • O'zbekcha