Matematika fanida elektron darsliklardan foydalanish - Algebra - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	33000UZS
Hajmi	48.9KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	18 Aprel 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Algebra

Sotuvchi

Moxira Xasanova

Ro'yxatga olish sanasi 06 Yanvar 2025

3 Sotish

Matematika fanida elektron darsliklardan foydalanish

Sotib olish

MAVZU: MATEMATIKA FANIDA ELEKTRON DARSLIKLARDAN
FOYDALANISH
MUNDARIJA
KIRISH………………..…………………………………………………………3
I BOB. MATEMATIKA FANIDA ELEKTRON DARSLIKLARDAN FOYDALANISH
O`RNI VA
AHAMIYATI…………………………………………………………..
1.1 Boshlang‘ich sinf matematika darslarida elektron darsliklardan foydalanishning
nazariy asoslari…………………………………………………..5
1.2 Boshlang‘ich sinf matematika darslarida interfaol metodlardan foydalanish
jarayonida axborot texnologiyalaridan foydalanish metodikasi…………………14
II BOB.BOSHLANG`ICH SINF MATEMATIKA DARSLARIDA
AXBOROT TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISH METODIKASI
2.1 Masala yechishni o‘rgatishda axborot texnologiyalaridan foydalanish………22
2.2 Matematika darslarini tashkil etishda o‘qituvchining o‘rni……………………
26
XULOSA…………………………………..…………………………………….32
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YHATI………..……………….33
1

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi . Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev Miromonovich
ta`lim sohasiga juda katta e`tibor qaratmoqdalar.Xususan ta`lim sohasini
rivojlantirish kerak ekan,buni avvalo boshlang‘ich ta`limdan boshlashimiz
kerak,buyuk kelajakning ildizi boshlang‘ich ta`limdan boshlanadi dedilar.Bugungi
kunda xalq ta’limi tizimida jami 4 916 ta maktabgacha ta’lim muassasasi, 9 680 ta
umumiy o‘rta ta’lim maktabi, 211 ta barkamol avlod markazlari mavjud bo‘lib,
ularda jami 400 ming nafardan ortiq pedagog xodimlar faoliyat ko‘rsatmoqda.
O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi tizimida pedagog kadrlarni
tayyorlash bo‘yicha 5 ta davlat pedagogika instituti, xalq ta’limi xodimlarini qayta
tayyorlash va ularning malakasini oshirish bo‘yicha 14 ta hududiy institutlar
faoliyat ko‘rsatmoqda. Amaldagi tartibga asosan, xalq ta’limi muassasalari
pedagoglari kamida 5 yilda bir marotaba o‘z malakalarini oshiradilar.
O‘qituvchilar malaka oshirish davomida mamlakatimizda va jahonda pedagogika,
psixologiya hamda o‘quv fani bo‘yicha erishilgan eng yangi yutuqlarni chuqur
o‘rganib, zamonaviy axborot va pedagogik texnologiyalarning imkoniyatlaridan
xabardor bo‘lgan holda ularni amaliyotga tatbiq etib kelmoqdalar. Shu bilan birga,
xalq ta’limi xodimlarini qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish hududiy
institutlarida faoliyat yuritayotgan pedagog xodimlarning ilmiy salohiyati, dars
berish sifati bugungi kun talablariga javob bermayapti. Xodimlar ilmiy izlanishlar
bilan shug‘ullanmaydi, ularning faoliyatini tashqi baholash tizimi samarali yo‘lga
qo‘yilmagan. O‘tkazilgan tahlillar pedagog kadrlarni tayyorlash, qayta tayyorlash
va ularning malakasini oshirish jarayonlarida xalq ta’limi va oliy ta’lim tizimlari
o‘rtasida uzluksizlik va uzviylik ta’minlanmaganligini ko‘rsatdi. Xodimlarini qayta
tayyorlash va ularning malakasini oshirish bo‘yicha ta’lim dasturlarini
takomillashtirish yuzasidan ilmiy-tadqiqot hamda o‘quv-metodik ishlarni olib
borish ko‘nikmalarini rivojlantirish; masofadan o‘qitish usullari asosida xalq
ta’limi muassasalari pedagoglari uchun tashkil etiladigan qayta tayyorlash va
2

malaka oshirish kurslarining tegishli o‘quv-metodik resurslarini ishlab chiqish,
kurslardagi o‘quv mashg‘ulotlarini onlayn va offlayn shakllarida tashkil etishni
yanada takomillashtirish; tegishli yo‘nalishlar bo‘yicha fanlarning umumkasbiy va
maxsus bloklari bo‘yicha qayta tayyorlash va malaka oshirishni tashkil etish
hamda ular bo‘yicha zamonaviy metodik, axborot-ma’lumotnoma bazasini
yaratish; buyurtmachi tashkilotlar bilan hamkorlikda xalq ta’limi xodimlarini qayta
tayyorlash va ularning malakasini oshirish bo‘yicha ta’lim dasturlarini uzluksiz
takomillashtirib borish; o‘quv-tarbiya jarayonining amaliyot bilan o‘zaro samarali
hamkorligini ta’minlash, xalq ta’limi xodimlarini qayta tayyorlash va ularning
malakasini oshirish jarayonini sayyor mashg‘ulotlar orqali zamonaviy texnika va
texnologiyalar bilan jihozlangan ta’lim muassasalarida tashkil etish; innovatsion
ilmiy yutuqlarni, zamonaviy pedagogik va axborot-kommunikatsiya
texnologiyalarini qo‘llashni, masofadan o‘qitishni, mustaqil ta’lim olishni
kengaytirishni nazarda tutuvchi texnika va texnologiyalarni ta’lim tizimiga joriy
etish.
Kurs ishining maqsadi : 4-sinf matematika darslarida axborot
texnologiyalaridan foydalanish asoslarini ishlab chiqish.
Kurs ishining obyekti: Umumiy o‘rta ta’limning boshlang‘ich sinflaridagi
o‘quv-tarbiyaviy jarayoni.
Kurs ishining predmeti: Boshlang‘ich sinflarda pedagogik
texnologiyalardan foydalanish.
Kurs ishining vazifalari:
1.Boshlang‘ich sinflarda matematika fanini o‘qitish metodikasini o‘rganishda
axborot texnologiyalaridan foydalanish ;
2.Boshlang‘ich sinflarida matematika o‘qitishni zamonaviy tarzda amalga
oshirish imkoniyatlarini tahlil etish va o‘rganish;
3.Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining matematik tafakkurini shakllantirishning
pedagogik-psixologik asoslarini tadqiq etish;
Kurs ishining tuzilishi: Kurs ishi kirish, 2 ta bob, xulosa, foydalanilgan
adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.
3

I BOB. MATEMATIKA FANIDA ELEKTRON DARSLIKLARDAN FOYDALANISH
O`RNI VA AHAMIYATI
1.1Boshlang‘ich sinf matematika darslarida elektron darsliklardan
foydalanishning nazariy asoslari.
Ta’lim tizimida axborot kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish
o‘quv jarayonida o‘quvchilarni faqat nazariy bilimlari bilan cheklab
qolmasdan, balki amaliy mashg‘ulotlar o‘tkazishda, ularning har tomonlama
yetuk kadrlar qilib tayyorlashida muhim rol o‘ynaydi. Ta’limdagi axborot
texnologiyalari keng me’yoriy tushuncha bo‘lib, olib borilayotgan har bir mavzu
ana shu texnika, texnologiyadan foydalanishni taqozo etadi. Chunki, zamonaviy
o‘qitish texnikasidan foydalanish ijobiy natijalar beradi. Ta’lim tizimida olib
borilayotgan islohotlar umumiy o‘rta ta’lim maktablarida fanlarni yangicha
uslublarda o‘qitishni nazarda tutmoqda.
Bugungi kunda mamlakatimizda bolayotgan ulkan bunyodkorlik ishlari,
ta’lim-tarbiya sohasida qabul qilingan qonun va qarorlar “Milliy
dastur”imizda belgilab berilgan buyuk maqsadlar hozirgi kun o‘qituvchisini
yanada ko‘proq mehnat qilishga, izlanishga da’vat etmoqda. Ushbu maqsadlarning
ijobiy natijaga ega bo‘lishi, eng avvalo, yosh avlodga ilmiy bilimlar asoslarini
puxt a o‘rgatish, ularda keng dunyoqarash hamda tafakkur ko‘lamini hosil qilish,
ma’naviy-axloqiy sifatlarni shakllantirish borasidagi ta’limiy-tarbiyaviy ishlarni
samarali tashkil etish bilan bog‘liqdir. Zero, yurtning porloq istiqbolini yaratish,
uning nomini jahonga keng yoyish, ulug‘ ajdodlar tomonidan yaratilgan milliy-
madaniy merosni jamiyatga namoyish etish, ularni boyitish yosh avlodni komil
inson hamda malakali mutaxassis qilib tarbiyalashga bog‘liqdir.
Boshlang‘ich matematika o‘qitish metodikasining o‘qitish vazifalari:
1) ta’lim-tarbiyaviy va amaliy vazifalarni amalga oshirishi,
2) nazariy bilimlar tizimini o‘rganish jarayonini yoritib berishi kerak;
3) o‘quvchilarning dunyoqarashini shakllantirish yo‘llarini o‘rgatishi kerak;
4

4) ta’limni insonparvarlashtirish;
5) matematika o‘qitish jarayonida insonni mehnatni sevishga, o‘zining
qadrqimmati, bir-biriga hurmati kabi fazilatlarini tarbiyalashni ko‘rsatib beradi;
6) o‘qitish metodikasi I–IV sinflar matematikasining davomi bo‘lgan V–VI
sinf matematikasi mazmuni bilan bog‘lab o‘qitishni ko‘rsatadi.
Boshlang‘ich matematika kursining vazifasi maktab oldiga qo‘yilgan
“o‘quvchilarga fan asoslaridan puxta bilim berishda yangi texnologiyadan
foydalanish, ularga hozirgi zamon ijtimoiy-iqtisodiy bilimlarni berish, turmushga,
kasb-hunarga yo‘naltirish, kasblarni ongli tanlashga o‘rgatish” kabi vazifalarni hal
qilishda yordam berishdan iborat.
Jamiyatning har bir a’zosi, o‘zining kundalik faoliyatida, uzluksiz ravishda
turli axborot resurslaridan foydalanadi. Doimiy ravishda ortib borayotgan
axborotlar hajmi jamiyatdagi intellektual salohiyatning oshishiga xizmat qiladi.
Modomiki shunday ekan, o‘qituvchi ham o‘z kasbiy va pedagogik mahoratini
zamonaviy axborot texnologiyalari oqimi asosida oshirib borishi mumkin. Har bir
o‘qituvchi mehnat faoliyati jarayonida axborot texnologiyalaridan unumli
foydalanishi uchun avvalo o‘z axborot muhitini shakllantirishga zamin yaratishi
lozim. Zamonaviy axborot texnologiyalari o‘z muhitida axborot ob’ektlarini,
ularning o‘zaro aloqasini, axborotlarni yaratish, tarqatish, qayta ishlash, to‘plash
texnologiyalari va vositalarini, shuningdek axborot jarayonlarining tashkiliy va
huquqiy tarkibini mujassamlashtiradi.
Hozirgi kunda o‘qituvchi ta’lim-tarbiya jarayonida o‘quvchilarning
imkoniyatlari va talablarini inobatga olishi zarur. O‘qituvchi tomonidan targ‘ib
etilayotgan ta’lim va tarbiya tizimi shaxsga yo‘naltirilgan xarakterda ega bo‘lishi,
ya’ni shaxsning har xil xususiyatlari va sifatiga e’tibor qilgan holda
tabaqalashtirilgan bo‘lishi kerak.
Har qanday ta’lim va tarbiya tizimi ma’lum bir ijtimoiy, ilmiy-texnik,
iqtisodiy, madaniy va nihoyat, siyosiy muhitda shakllanadi va rivojlanadi. Bu
muhitlarning eng ustuvori ijtimoiy-iqtisodiy omildir. Ilmiy-texnik taraqqiyot,
madaniy va siyosiy muhit ijtimoiy-iqtisodiy o‘zgarishlarni rivojlantirishi yoki
5

sekinlashtirishi mumkin. Ta’lim tizimi jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy
rivojlanishining asosiy vazifalarini amalga oshirishga xizmat qiladi, chunki
umumta’lim maktablari, oliy ta’lim muassasalari insonni iqtisodiyot, madaniyat,
siyosiy hayotda qizg‘in faoliyat ko‘rsatish uchun tayyorlaydi. SHuning uchun ham
ta’lim muassasalari o‘qituvchisi ta’lim-tarbiya jarayonining tayanch bo‘g‘ini
sifatida muhim ahamiyat kasb etadi.
SHu bilan bir qatorda umumta’lim maktablari va oliy ta’lim muassasalari
o‘qituvchilari o‘rtasida ijtimoiy-iqtisodiy o‘zgarishlar va ilmiy-texnik taraqqiyot
o‘zining ifodasini kechikib topmoqda. O‘qituvchi va o‘quvchilarning fikrlashi va
qabul qilish faoliyatida yangi g‘oyalar, yangi zamonaviy axborot texnologiyalarini
o‘zlashtirish ma’lum bir vaqtni talab etadi. 1
Shaxsga yo‘naltirilgan o‘qitish, birinchi navbatda, ta’limning paradigmasini
o‘zgartiradi. Agar ta’lim tizimida o‘qitish ustuvor sanalgan bo‘lsa, hozir kunda
jamiyatning axborotlashuvi davrida ustuvorlik o‘qishga o‘rgatishga yo‘naltirilgan.
SHu sababdan ta’limning o‘qituvchi-darslik-o‘quvchi paradigmasi o‘quvchi-
darslik-o‘qituvchi paradigmasi bilan o‘rin almashmoqda. O‘qituvchi endilikda
yangi statusga ega bo‘ladi, endi uning vazifasi o‘quvchilarni mustaqil bilim olish
faoliyatini tashkil etish, bilimlarni mustaqil egallash va ularni amaliyotda
qo‘llashga o‘rgatishdan iborat. O‘qituvchi bunday maqsadlarda o‘qitishning
metodlari, texnologiyalarini shunday tanlashi kerakki, u o‘quvchilarga nafaqat
tayyor bilimlarni o‘zlashtirishlarida, balki bilimlarni turli manbalardan izlash,
mustaqil egallash, o‘zlarida shaxsiy nuqtai nazarning shakllanishi, uni asoslashi va
avvalgi egallangan bilimlardan yangilarini olishda foydalanish imkoniyatini
yaratish kerak. Bunday o‘qitishni “rivojlantiruvchi” ham deb atash mumkin.
Bilimlarni o‘zlashtirish fikrlashni rivojlantiruvchi muhim omil hisoblansada,
bilimlarni har qanday o‘zlashtirish yoki egallash o‘quvchining fikrlashiga
rivojlantiruvchi ta’sir ko‘rsatmaydi. Buning uchun bilimlarni faoliyat shakllarini
faollashtirish lozim. Egallangan bilimlarni oddiy qaytarish o‘quvchi va
o‘quvchilarning mustaqil fikrlashlarini rivojlantirishda yetarli bo‘lmaydi. Faol
1
А lixonov S, “Boshlang‘ich sinflarda mat е matika o‘qitish m е todikasi”,- Namangan: “ М aruzalar to‘plami”,
2010-yil
6

bilish, mustaqil fikrlash faoliyati juda zarurdir. Bilimlarni mustaqil egallash
faoliyati va olingan bilimlarni qo‘llash jarayoni yangi bilimlarni shakllanishiga,
o‘quvchining samarali fikrlash manbaiga aylanadi.
Shu sababdan mamlakatimizda va jahonning rivojlangan davlatlarida ta’lim
sohasini isloh qilish jarayonida pedagogik texnologiyalarning rivojlanishi, zarur
axborotlarni mustaqil izlab topish, muammoni qo‘ya bilish va uning yechimini hal
etish, olingan bilimlarni tanqidiy tahlil eta olish va bu bilimlarni yangi masalalarni
yechishda qo‘llash uchun yo‘naltirilgan. Endilikda shaxsga yo‘naltirilgan
ta’limning zaruriyligi barchaga ayon bo‘lmoqda.
Shaxsga yo‘naltirilgan o‘qitish – bu o‘quvchining shaxsiy xususiyatlarini,
qobiliyati va imkoniyatlarini inobatga oluvchi, ilg‘or pedagogik va axborot
texnologiyalaridan o‘quvchi shaxsini rivojlantirishda samarali foydalanuvchi
o‘qitishdir. SHunday qilib, shaxsga yo‘naltirilgan o‘qitishda o‘qitishni
tabaqalashtirish va individuallashtirish asosiy tamoyil sifatida qaraladi.
Zamonaviy axborot texnologiyalari shakl va mazmunining rang-barangligi –
o‘quvchining qiziqishi, imkoniyati va shaxsiy xususiyatidan kelib chiqib taklif
etilayotgan hollardan tanlash imkoniyatini beradi. Bunday imkoniyat ta’lim
tizimida ham o‘z aksini topishi zarur. O‘qituvchining har xil sathli o‘qitishni
zamonaviy axborot texnologiyalari asosida tashkil etishi bunday muammoning
yechimi bo‘la oladi.
O‘quv mashg‘ulotlarining o‘quvchilarni kundalik fanlar majmuasi va ular
bo‘yicha berilgan topshiriqlar majmuasi bilan hisoblashishga to‘g‘ri keladigan
qilib tashkil etilishi ko‘plab muammolarni keltirib chiqaradi. Bunday holda
o‘quvchilar biron bir fanga o‘zlarining diqqat e’tiborini to‘liq qarata olmaydilar.
Bunday notugalliklarni bartaraf etishda, modulli o‘qitish eng yaxshi yechim
hisoblanishi mumkin.
Zamonaviy insonning o‘qish jarayoni faqat bog‘cha, maktab, litsey yoki
kollej, oliy ta’lim muassasalari bilan tugamaydi. Inson butun umri davomida ta’lim
olishi zarur, ya’ni ta’lim uzluksiz bo‘lishi kerak. Demak, uzluksiz ta’lim – davr
7

talabidir. Bu muammo zamonaviy axborot texnologiyalariga bo‘lgan ehtiyojni
yanada shakllantiradi.
XXI asr axborotlashtirish asrida ta’lim sohasini axborotlashtirish, har bir
ta’lim muassasasidan:
– o‘qitish va o‘qish jarayonining;
– ta’lim muassasasi boshqarilishining;
– ta’lim muassasasi bo‘linmalarining;
– ta’lim muassasasi faoliyati muhitining axborotlashtirilishini talab qiladi.
Hozirgi ta’lim muassasalarida kompyuter texnologiyalaridan foydalanish
imkoniyatining mavjudligini belgilash, ta’lim jarayonida bunday texnologiyalarni
qo‘llashning eng muhim ko‘rsatkichlaridan hisoblanadi. Bu sohada erishilayotgan
yutuqlarni hisobga olib, kompyuter texnologiyasini quyidagi jihatlarda ta’lim
muassasasi umumiy faoliyati jarayonlarida qo‘llash samarali bo‘lishini ta’kidlash
lozim:
– ta’lim muassasasi hujjatlarini kiritish va shakllantirish;
– dars jadvallarini tuzish;
– muassasa o‘qituvchilari hamda o‘quvchilar bo‘yicha ma’lumotlar bankini
yaratish va undan foydalanish;
– o‘qituvchilar faoliyatining monitoringini yaratish;
-o‘quv muassasasi faoliyatini tezkor boshqarishni interfaol telekonferentsiya,
virtual maslahatlar, muhim axborotlarni o‘qituvchilarning jamoaviy yoki shaxsiy
kompyuterlari displeyi ekraniga tashlash orqali tez tashkil etish;
-ta’limni boshqarish yoxud boshqa mutasaddi tashkilotlar bilan elektron
pochta orqali bog‘lanish sharoitini yaratish;
– boshqa o‘quv muassasalari, jumladan chet el muassasalari bilan ijodiy
bog‘lanishni tashkil etish;
– Internet tizimi yordamida axborot izlash va uni tanlash.
– axborot va axborot texnologiyalarini majburiy o‘rganishni tashkil etish;
– barcha fanlar bo‘yicha o‘rgatuvchi dasturlardan foydalanish;
8

– kompyuter testlari yordamida o‘quvchilarning o‘zlashtirishini nazorat
qilish;
– kutubxonalar kataloglaridan foydalanish va ommabop kutubxona-lardagi
kitoblarga Internet orqali buyurtma berish;
– o‘qituvchilarning metodik ishlanmalari, ma’ruza matnlari va boshqa o‘quv
qo‘llanmalarini nashrga tayyorlash;
– Internet tizimidagi ma’lumotlardan foydalanib, o‘quvchilar tomonidan
ma’ruzalar va referatlarni mustaqil tayyorlashga erishish;
– o‘quv va badiiy adabiyotlarning elektron matnlaridan foydalanish;
– maxsus entsiklopedik lug‘atlardan foydalanish imkoniyatini yaratish lozim.
Kompyuter texnologiyalaridan foydalanishda, o‘qituvchi uning mazmuniga ko‘ra
bir qancha vazifalarni bajarish mumkin. Faol foydalanish imkoniyatiga ega
kompyuter texnologiyalari quyidagi asosiy didaktik funktsiyalarni bajaradi:
– multimedia texnologiyasini qo‘llash evaziga o‘quvchilarda fanlarga
qiziqishni rivojlantiradi;
– bunda ta’limning interfaolligi tufayli o‘quvchilarning fikrlash qobiliyatlarini
faollashtiradi va o‘quv materialini o‘zlashtirilishining samaradorligi oshadi;
– real holatlarda, namoyish qilinishi qiyin yoxud murakkab bo‘lgan
jarayonlarni modellashtirish va ko‘rish imkoniyatini berishi bilan muhim
hisoblanadi;
– o‘quv materiallarini o‘zlashtirilishi faqat darajasiga ko‘ragina emas, balki
o‘quvchilar erishgan mantiq va qabul qilishlarining darajasiga ko‘ra ham samarali
hisoblanadi;
– masofadan turib ta’lim olishni faqat sirtdan o‘qiyotgan o‘quvchilar yoxud
internet ta’lim uchungina emas, balki sababli dars qoldirgan o‘quvchilar uchun
ham tashkil etish imkoniyatini beradi;
– o‘quvchilarga mustaqil izlanish yo‘li bilan materiallarni izlash, topish
hamda muammoli masalalarga javob topish orqali ma’lum tadqiqot ishlarini
bajarish uchun imkoniyat yaratadi;
9

– o‘quvchilarlarning yangi mavzuni o‘zlashtirishi, misollar yechishi,
insho, bayon yozish ishlarida, o‘quv materiallari bilan mustaqil tanishish, tanlash
va axborot hamda ma’lumotlarni tahlil etish kabi masalalarni tez bajarish uchun
sharoit yaratadi.
Ma’lumki ta’lim mazmunini takomillashtirishning bosh xususiyatlaridan biri
kompyuter bilan muloqot jarayonida uning doimiy murojaat qilinadigan «qo‘llab-
quvvatlovchi axboroti»ni ko‘paytirish, kompyuter axborot muhiti va hozirgi zamon
talablariga javob bera oladigan darajadagi axborot bazasining yaratilganligi,
gipermatn va multimedia, o‘qitishda immitatsiya, kommunikatsiya tizimlari qabul
qilingan.
Ma’lumotlar bazasi deganda, axborotni kompyuter texnikasi yordamida
kiritish, tizimlashtirish, saqlash va foydalanish uchun tavsiya qilish tushuniladi.
Bir qator axborotlarni an’anaviy qayta ishlash uchun ularni tayyorlashning standart
shakllari mavjud bo‘lib, ularga bibliografiya, statistik ma’lumotlar, referatlar
kiradi. Ma’lumotlar bazasi axborot tarkibiga statistik, matnli, grafik va ko‘rinishli
axborotlarni cheksiz ko‘p miqdorda va albatta, 8belgilangan shakllardagi
ko‘rinishlarini qabul qiladi.
Bilimlar bazasi esa, yopiq tizimda, mazkur mavzu bo‘yicha qo‘shimcha
axborotlarga ehtiyoj sezmagan holda va uning har bir elementi, mantiq jihatdan
bog‘langan boshqa elementlarga chiqa olishi bo‘yicha tuzilmali axborotlashtirilgan
tizimga ega bo‘ladi. Bunda ushbu bilimlar bazasiga kiritilmagan, ya’ni undan
tashqi elementlarga murojaat qilinishiga imkon bo‘lmaydi. Bilimlar bazasining
birlamchi bibliografik o‘xshashlari sifatida turli entsiklopediyalar, lug‘atlar xizmat
qiladi.
O‘quvchilar bilimi sifatlarini test savollari yordamida aniqlash va psixofiziologik
rivojlanayotganligini tashxis qilish maqsadida kompyuter tizimiga eksport tizimi
qo‘shimcha kiritilgan bo‘lib, bu tizim yordamida elektron tarmoq orqali bilimlarni
baholash va bu masala bo‘yicha yetarlicha natijalarni aniqlash mumkin.
Bunday dasturiy vositalardan, ta’limdagi holat va uning maqsadiga ko‘ra, ba’zan
o‘quvchilarning ehtiyojlarini chuqurroq anglash zaruriyati nuqtai nazaridan,
10

ularning ma’lum fan sohasida bilimlarini tahlil qilish bo‘yicha boshqa bir hollarda
esa, o‘qitishning psixologik tamoyillarini hisobga olish maqsadida keng
foydalaniladi.
Kompyuter yordamida turli ilmiy axborotlar, o‘quv materiallari bo‘yicha
axborotlarni tavsiya etishning boy imkoniyatlari, xususan ularga integrativ
kurslarni kiritish, fanning tarixi va metodologiyasi bilan tanishish, turli fanlar
bo‘yicha ularning zamonaviy darajasiga oid bilimlar, madaniyat va ijtimoiy
ongga dahldor bilimlarni kiritish, ta’lim mazmunini sezilarli o‘zgartirish va keskin
boyitishga yordam beradi, uni faollashtirish va rivojlantirishda muhim omil
bo‘ladi.
Kompyuter vositalari yordamida mustaqil ta’limni tashkil etish nuqtai nazaridan
tahlil etadigan bo‘lsak, aksariyat uning interfaolligini, bevosita muloqot yordamida
o‘quvchi o‘quv rejasida ko‘rsatilgan istalgan fan sohasida maxsus o‘quv dasturlari
yordamida bilim olish imkoniga ega ekanligi ma’lum bo‘ladi. Kompyuter vositasi,
o‘quvchi yoxud o‘qituvchi murojaatlariga «javob beradi», ular bilan bemalol
«muloqotga kiradi», bular kompyuter ta’limi metodikasining asosiy
xususiyatlaridan sanaladi.
Ayniqsa, kompyuter texnologiyasining ma’lum mavzuni o‘qitish bo‘yicha
yoxud alohida didaktik masalalarni hal etishda foydalanish kabi holatda («kirib
boruvchi» texnologiya nomi bilan mashhur), shuningdek o‘qitishda ma’lum
texnologiyaning asosiy, aniqlovchi va eng muhim tavsiflovchisi sifatida
kompyuterni qo‘llanish holatida kompyuter va boshqa texnologiyalar orasidagi
munosabatlar masalasi juda dolzarb sanaladi.
Kompyuterli o‘qitish metodikasining boshqa bir muhim xususiyati, u o‘qitish
jarayonining barcha bosqichlarida, jumladan yangi o‘quv materialini
tushuntirishda, qaytarishda, umumlashtirishda, o‘quvchilarning ma’lum fan
bo‘yicha erishgan bilim, malaka va ko‘nikmalarini tekshirishda namoyon bo‘ladi.
Bunday jarayonda o‘qituvchi kompyuterning o‘quvchi uchun turli vazifalarni,
xususan o‘qituvchilik, ishchi qurol, ta’lim ob’ekti, o‘zaro muloqot kabi
funktsiyalarni bajarishini bilishi kerak. Bunda o‘qituvchining vazifasi dars
11

jarayonida o‘quvchilarni kompyuterdan to‘g‘ri foydalanishlarini nazorat qilishdan
iborat:
Kompyuterning o‘qituvchilik vazifasini bajarishi quyidagi jarayonlarda namoyon
bo‘ladi:
 o‘quv axborotining manbai (o‘qituvchini yoki darslikni qisman, ba’zan to‘la
o‘rnini bosuvchi sifatida);
 ko‘rsatmali qo‘llanmalar (multimedia-telekommunikatsiya imkoniyati
bo‘lgan yangi sifat darajasida);
 individual axborot fazosining yaratilganligi;
 mashq qildirgich;
 o‘quvchi bilimi, ko‘nikma va malakasi tashxisi va nazorati muhiti.
Ishchi qurol sifatida kompyuter quyidagi vazifalarni bajaradi:
o matnlarni tayyorlash va saqlash muhiti;
o matnlar muharriri;
o grafiklar quruvchi va ularning muharriri;
o keng imkoniyatli hisoblash mashinasi (olingan natijalarni turli ko‘rinishda
ifoda etuvchi);
o modellashtirish vositasi.
Kompyuterning ta’lim ob’ekti sifatidagi vositachilik vazifasi:
- dasturlashtirish (vazifali jarayonlar bo‘yicha kompyuter yordamida o‘qitish);
- dasturiy mahsulotlarni yaratish;
- turli axborot muhitidan foydalanish.
1.2 Boshlang‘ich sinf matematika darslarida interfaol metodlardan
foydalanish jarayonida axborot texnologiyalaridan foydalanish metodikasi
Interfaol metodlar deganda- ta’lim oluvchini faollashtiruvchi va mustaqil
fikrlashga undovchi, ta’lim jarayonining markazida ta’lim oluvchi bo‘lgan
metodlar tushuniladi. Bu metodlar qo‘llanilganda ta’lim beruvchi ta’lim oluvchini
faol ishtirok etishga chorlaydi. Interfaol metod biror faoliyat yoki muammoni
o‘zaro muloqotda, o‘zaro bahs-munozarada fikrlash asnosida,hamjihatlik bilan hal
etishdir. Bu usulning afzalligi shundaki, butun faoliyat o‘quvchilarni mustaqil
12

fikrlashga o‘rgatib, mustaqil hayotga tayyorlaydi.Interfaol metodlar orqali
o‘quvchilarning tashabbuskorligi hamda jamoaviy izlanuvchanligini oshiriladi.
Interfaol metodlardan foydalanib darslarni tashkil etilsa, o‘quvchi darsga bo‘lgan
qiziqishi yanada oshadi va ta’lim sifati yaxshilanadi.
Interfaol usullar orqali o‘tilgan darslar o‘quvchini ijobiy fikrlashga, olingan
axborotlarni faollikda hal etishga, fikrini erkin bayon qilishga, hamkorlikda ish
yuritishga, fikrni yozma bayon etishga chorlaydi. Interfaol metodlar orqali
o‘tiladigan darslarda an’anaviy usullardan voz kechish degani emas, balki
mazmunni o‘zaro faollikda hal eta olishdir. Interfaollik bu faollikdir, ya’ni
o‘quvchi va o‘qituvchi o‘rtasidagi o‘zaro muloqoti asosida kechadi. Albatta, har
bir ishning maqsadi bo‘lgani kabi interfaol usullarni qo‘llashdan maqsad
bo‘ladi.Matematika darslarida interfaol metodlar orqali tashkillashtirilsa, dars ham
qiziqarli, ham mazmunli o‘tishi mumkin. Chunki, biz bilamizki, boshlang‘ich sinf
o‘quvchilar juda o‘yinqaro bo‘lishadi. Shuning uchun ham darslarni rangbarang
metodlarni tashkil qilish maqsadga muvofiq. Misol uchun “Ko‘paytirish jadvali”ni
tushunishida o‘quvchi qiynaladi. Agar bu mavzularni tushuntirishda interfaol
metodlar orqali tushuntirilsa, o‘quvchining xotirasiga ham qolishi osonroq
bo‘ladi.Hozirgi yuksalish va yangilanish davrida yashar ekanmiz biz o‘qituvchilar
interfaol metodlar asosida dars jarayonalarini tashkil qilamiz.Oddiygina o‘qitish
metodini olsak, bu tushuncha didaktika va metodikaning asosiy tushunchalaridan
biridir. Didaktika va metodikaga oid hozirgi zamon ishlarining ko‘pchiligida
o‘qitish metodlari o‘qituvchi va o‘quvchilarning birgalikdagi faoliyatlari usullari,
bo‘lib, bu faoliyat yordamida yangi bilimlar,malaka va ko‘nikmalarga erishiladi,
o‘quvchilarning dunyoqarashlari shakllanadi, ularning qobilyatlari
rivojlanadi.Darsda o‘quvchilar faolligini oshiruvchi vositalardan biri-interfaol
metodlardir. Bu uslublar maktab pedogikasi uchun yangilik emas. Ulardan ilgari
ham foydalanib kelingan. Qachonki, bu metodlar samarali natija bera oladi:
-Dars va mavzuning maqsadlari to‘g‘ri aniq tanlanganda;
-Mavzuga mos metodlarni tanlay olinsa;
13

-Bir metod butun dars davomida qamrab olmasdan, balki kichik daqiqalarni
qamrab olsa;
-Tanlagan metod o‘quvchilarga yangi bir axborotlarni yetkazib bersa,o‘quvchi
mavzuni nima haqidaligini tezgina tushuna oladi.Matematika o‘qitish metodikasi
eng avvalo kichik yoshdagi o‘quvchilarni umumiy tizimda o‘qitish va tarbiyalash
vazifasini qo‘yadi.Umumiy metodika boshlang‘ich sinf matematikasining
mazmunini va tizimliligini aks ettiradi, har bir bo‘limni o‘qitishning o‘ziga xos
xususiy metodlarini o‘rgatadi.Xususiy metodika matematika o‘qitishning
asoslangan metodlarini va o‘qitish formalarini, shuningdek o‘quv faoliyatini
tashkil qilish yo‘llarini ko‘rsatadi. Ma'lumki o‘qitish tarbiyalash bilan o‘zaro
mustahkam bog‘liqdir. Ushbu metodika o‘qitishni tarbiyalash bilan qo‘shib olib
borish yo‘llarini o‘rgatadi.Boshlang‘ich matematika o‘qitish metodikasi bir necha
fanlar bilan chambarchas bog‘liqdir.
1) O‘qitish asosi bo‘lgan matematika bilan;
2) Psixologiya;
3) Boshqa o‘qitish metodikalari bilan (ona tili, mehnat ...).
Boshlang‘ich matematika o‘qitish kursi o‘quv predmetiga aylangan.Boshlang‘ich
matematika o‘qitish metodikasining o‘qitish vazifalari:
1) ta'lim-tarbiyaviy va amaliy vazifalarni amalga oshirishi,
2) nazariy bilimlar tizimini o‘rganish jarayonini yoritib berishi kerak;
3) o‘quvchilarning dunyoqarashini shakllantirish yo‘llarini o‘rgatishi kerak;
4) ta'limni insonparvarlashtirish;
5) matematika o‘qitish jarayonida insonni mehnatni sevishga, o‘zining qadr-
qimmati, bir-biriga hurmati kabi fazilatlarini tarbiyalashni ko‘rsatib beradi;
6) o‘qitish metodikasi I-IV sinflar matematikasining davomi bo‘lgan V-VI
sinf matematikasi mazmuni bilan bog‘lab o‘qitishni ko‘rsatadi.Boshlang‘ich
matematika kursining vazifasi maktab oldiga qo‘yilgan "o‘quvchilarga fan
asoslaridan puxta bilim berishda yangi texnologiyadan foydalanish, ularga hozirgi
zamon ijtimoiy-iqtisodiy bilimlarni berish, turmushga, kasb-hunarga yo‘naltirish,
kasblarni ongli tanlashga o‘rgatish" kabi vazifalarni hal qilishda yordam berishdan
14

iborat.Shunday qilib, boshqa har qanday o‘quv predmeti kabi matematika
boshlang‘ich kursi matematika o‘qitishning maqsadi quyidagi uch omil bilan
belgilanadi:
1. Matematika o‘qitishning umumta'limiy maqsadi.
2. Matematika o‘qitishning tarbiyaviy maqsadi.
3. Matematika o‘qitishning amaliy maqsadi.
Matematika o‘qitishning umumta'limiy maqsadi o‘z oldiga quyidagi
vazifalarni qo‘yadi:
a) o‘quvchilarga ma'lum bir dastur asosida matematik bilimlar berish. Bu
bilimlar matematika fani to‘g‘risida o‘quvchilarga yetarli darajada ma'lumot
berishi, ularni matematika fanining yuqori bo‘limlarini o‘rganishga tayyorlashi
kerak.Bundan tashqari, dastur asosida o‘quvchilar o‘qish jarayonida olgan
bilimlarning ishonchli ekanligini tekshira bilishga o‘rganishlari, nazorat qilishning
asosiy metodlarini egallashlari lozim.
b) o‘quvchilarning og‘zaki va yozma matematik bilimlarni tarkib toptirish
lozim bo‘ladi;Matematikani o‘rganish o‘quvchilarning o‘z ona tillarida nutq
madaniyatini to‘g‘rishakllantirish, o‘z fikrini aniq, ravshan va lo‘nda qilib bayon
eta bilish malakalarini o‘zlashtirishlariga yordam berishi kerak.
d) o‘quvchilarni matematik qonuniyatlar asosida real haqiqatlarni bilishga
o‘rgatish.Bunday bilimlar berish orqali esa o‘quvchilarning fazoviy tasavvur qilish
xususiyatlari shakllanadi hamda mantiqiy tafakkur qilishlari yanada rivojlanadi.
Boshlang‘ich matematika o‘qitishning tarbiyaviy maqsadi o‘z oldiga quyidagi
vazifalarni qo‘yadi:
a) o‘quvchilarda ilmiy dunyoqarashni shakllantirish.
b) o‘quvchilarda matematikani o‘rganishga bo‘lgan qiziqishlarni
tarbiyalash.Boshlang‘ich sinf o‘qituvchisining vazifasi o‘quvchilarda mustaqil
mantiqiy fikrlash qobiliyatlarini shakllantirish bilan birga ularda matematikaning
qonuniyatlarini o‘rganishga bo‘lgan qiziqishlarini tarbiyalashdan iboratdir.
d) o‘quvchilarda matematik tafakkurni va matematik madaniyatni
shakllantirish.Matematika darslarida o‘rganiladigan ibora, amal belgilari,
15

tushuncha va ular orasidagi qonuniyatlar o‘quvchilarni atroflicha fikrlashga
o‘rgatadi.
Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitishning amaliy maqsadi o‘z oldiga
quyidagi vazifalarni qo‘yadi:
a) o‘quvchilar matematika darsida olgan bilimlarini kundalik hayotda
uchraydigan elementar masalalarni yechishga tatbiq qila olishga o‘rgatish,
o‘quvchilarda arifmetik amallar bajarish malakalarini shakllantirish va ularni
mustahkamlash uchun maxsus tuzilgan amaliy masalalarni hal qilishga o‘rgatish,
b) matematika o‘qitishda texnik vosita va ko‘rgazmali qurollardan
foydalanish malakalarini shakllantirish. Bunda asosiy e'tibor o‘quvchilarning
jadvallar va hisoblash vositalaridan foydalana olish malakalarini tarkib toptirishga
qaratilgan.
d) o‘quvchilarni mustaqil ravishda matematik bilimlarni egallashga
o‘rgatish.O‘quvchilar imkoni boricha mustaqil ravishda qonuniyat munosabatlarini
ochishlari, kuchlari etadigan darajada umumlashtirishlar qilishlari, shuningdek,
og‘zaki va yozma xulosalar qilishga o‘rganishlari kerak.
O‘qitish samaradorligining zaruriy va muhim sharti o‘quvchilarning
o‘rganilayotgan materialni o‘zlashtirishlari ustidan nazoratdir. Didaktikada uni
amalga oshirishning turli shakllari ishlab chiqilgan. Bu o‘quvchilardan og‘zaki
so‘rash; nazorat ishlari va mustaqil ishlar; uy vazifalarini tekshirish, testlar, texnik
vositalar yordamida sinash kabi usullardir. Didaktikada dars turiga,
o‘quvchilarning yosh xususiyatlariga va h.k. bog‘liq ravishda nazoratning u yoki
bu shaklidan foydalanishning maqsadga muvofiqligi masalalari, shuningdek,
nazoratni amalga oshirish metodikasi yetarlicha chuqur ishlab
chiqilgan.Boshlang‘ich maktabda matematika o‘qitish metodikasida mustaqil va
nazorat ishlari, o‘quvchilardan individual yozma so‘rov o‘tkazishning samarali
vositalari yaratilgan. Ba'zi didaktik materiallar dasturning chegaralangan doiradagi
masalalarining o‘zlashtirilishini reyting tizimida nazorat qilish uchun, boshqalari
boshlang‘ich maktab matematika kursining barcha asosiy mavzularini nazorat
qilish uchun mo‘ljallangan. Ayrim didaktik materiallarda (ayniqsa, kam komplektli
16

maktab uchun mo‘ljallangan) o‘qitish xarakteridagi materiallar, boshqalarida esa
nazoratni amalga oshirish uchun materiallar ko‘proqdir. 2
Boshlang‘ich maktab matematikasida barcha didaktik materiallar uchun
umumiy topshiriqlarning murakkabligi bo‘yicha tabaqalashtirilishidir. Bu
materiallar tuzuvchilarning g‘oyasiga ko‘ra ma'lum mavzu bo‘yicha topshiriqning
biror usulini bajarishi o‘quvchining bu mavzuni faqat o‘zlashtirganligi haqidagina
emas, balki uni to‘la aniqlangan darajada o‘zlashtirganligi haqida ham guvohlik
beradi.Amaliyotda o‘qituvchilar ko‘pincha biror topshiriqning usullarini biri
boshqalaridan soddaroq yoki murakkabroq deb aytadilar. Bundan tashqari, didaktik
materiallar qanchalik san'atkorona tuzilgan bo‘lmasin, ularning mazmuni va
tuzilishida qanchalik sermahsul va chuqur g‘oyalar amalga oshirilmasin, ular
baribir barcha metodik vazifalarni tezda hal etishga qodir emas, chunki hech
qanday o‘rgatuvchi mashina o‘qituvchining intuisiyasini, ya'ni hissiyotini
almashtira olmaydi.Shunday qilib, didaktik materiallarni o‘quvchilarning o‘quv
materialini o‘zlashtirish darajasini nazorat usullaridan biri sifatida qarash lozim.
Shu bilan birga muayyan usul mazkur sinf, mazkur o‘qituvchi uchun eng yaxshi
usul bo‘lmasligi ham mumkin. Shu sababli didaktik materiallar o‘qituvchini
o‘quvchilarning bilimlarni o‘zlashtirish darajasini aniqlash imkonini beradigan
individual tekshirish uchun nazorat turlarini tuzishdan xalos eta olmaydi. Bu
umummetodikaning asosiy vazifalaridan biridir.O 'quvchilarni matematika kursini
o 'rganishga tayyorlash. I-IV sinflarda matematika o‘qitishning asosiy vazifasi
bo‘lgan ta'lim-tarbiyaviy vazifalarni hal qilishda ulardagi matematika kursi
bo‘yicha qanday darajada tayyorgarligi borligiga bog‘liq.Shuning uchun 1-sinfga
kelganlarning bilimlarini aniqlash, sinf o‘quvchilarining bilimlarini tenglashtirish,
ya'ni past bilimga ega bo‘lgan o‘quvchilarning bilimlarini yaxshi biladigan
o‘quvchilarga yetkazib olish vazifasi turadi. O‘qituvchi quyidagi tartibda
o‘quvchilar bilimini maxsus daftarga hisobga olib boradi:
1. Nechagacha sanashni biladi?
2. Nechagacha sonlarni qo‘shishni biladi?
2
Jumayev M.E., Tadjiyeva Z „Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitish metodikasi“ Toshkent.: Fan va
texnologiya, 2005, 312 bet.
17

3. Nechagacha sonlarni ayirishni biladi?.
4. >, <, = belgilarini ishlata oladimi?
5. Noma'lumlar bilan berilgan qo‘shish va ayirishda bu noma'lumlarni topa
oladimi?
6. Qaysi figuralarning nomlarini biladi va chiza oladi?
7. Nechagacha sonlarni yoza oladi?
8. O‘ngga, chapga, kam, ko‘p, og‘ir, engil, teng kabilarni farqlay oladimi?
9. Pul, narx, soat, minut, uzunlik, og‘irlik o‘lchov birliklari bilan muomala
qila oladimi?
Bolalarni o‘qitishga tayyorlashda asosiy ish metodi tahlil, sintez, taqqoslash,
umumlashtirish, tabaqalashtirish kabi aqliy operasiyalarni bajarish malakalarini
shakllantirishga qaratilgan bo‘lishi kerak. Bunday ishlar o‘quvchilarnig og‘zaki va
yozma nutqlarini rivojlantirishga katta yordam beradi, matematik bilimlarni
o‘zlashtirishga qiziqishi kuchaya boradi.Bugungi kunda bir qator rivojlangan
mamlakatlarda o‘quvchilaming o‘quv va ijodiy faolliklarini oshiruvchi hamda
ta'lim-tarbiya jarayonining samaradorligini kafolatlovchi pedagogik
texnologiyalarni qo‘llash borasida katta tajriba to‘plangan bo‘lib, ushbu tajriba
asoslarini tashkil etuvchi metodlar interfaol metodlar nomi bilan yuritiladi. Quyida
amaliyotida foydalaniladigan interfaol metodlardan bir nechtasining mohiyati va
ulardan foydalanish borasida so‘z yuritamiz.
"Fikriy hujum " metodi
Mazkur metod o‘quvchilarning mashg‘ulotlar jarayonidagi faolliklarini
ta'minlash, ularni erkin fikr yuritishga rag‘batlantirish hamda bir xil fikrlash
inertsiyasidan ozod etish, muayyan mazvu yuzasidan rang-barang g‘oyalarni
to‘plash, shuningdek, ijodiy vazifalarni hal etish jarayonining dastlabki bosqichida
paydo bo‘lgan fikrlarni yengishga o‘rganish uchun xizmat qiladi."Fikriy hujum"
metodi A.F.Osborn tomonidan tavsiya etilgan bo‘lib, uning asosiy tamoyili va
sharti mashg‘ulotning har bir ishtirokchisi tomonidan o‘rtaga tashlanayotgan fikrga
nisbatan tanqidni mutlaqo ta'qiqlash, har qanday luqma va hazil-mutoyibalarni
rag‘batlantirishdan iboratdir. Bundan ko‘zlangan maqsad
18

o‘quvchilarning mashg‘ulot jarayonidagi erkin ishtirokini ta'minlashdir. Ta'lim
jarayonida ushbu metoddan foydalanish o‘qituvchining pedagogik mahorati va
tafakkur ko‘lamining kengligiga bog‘liq bo‘ladi."Fikriy hujum" metodidan
foydalanish chog‘ida o‘quvchilarning soni 15 nafardan oshmasligi maqsadga
muvofiqdir. Ushbu metodga asoslangan mashg‘ulot bir saotga qadar tashkil etilishi
mumkin.
"Yalpi fikriy hujum " metodi
Ushbu metod J.Donald Filips tomonidan ishlab chiqilgan bo‘lib, uni bir necha
o‘n (20-60) nafar o‘quvchilardan iborat sinflarda qo‘llash mumkin.Metod
o‘quvchilar tomonidan yangi g‘oyalarning o‘rtaga tashlanishi uchun sharoit yaratib
berishga xizmat qiladi. Har bir 5 yoki 6 nafar o‘quvchilarni o‘z ichiga olgan
guruhlarga 15 daqiqa ichida ijobiy hal etilishi lozim bo‘lgan turli xil to pshiriq yoki
ijodiy vazifalar belgilangan vaqt ichida ijobiy hal etilgach, bu haqida guruh
a'zolaridan biri axdorot beradi.Guruh tomonidan berilgan axborot (topshiriq yoki
ijodiy vazifaning yechimi) o‘qituvchi va boshqa guruhlar a'zolari tomonidan
muhokama qilinadi va unga baho beriladi. Mashg‘ulot yakunida o‘qituvchi
berilgan topshiriq yoki ijodiy vazifalarning yechimlari orasida eng yaxshi va o‘ziga
xos deb topilgan javoblarni e'lon qiladi. Mashg‘ulot jarayonida guruhlar
a'zolarining faoliyatlari ularning ishtiroklari darajasiga ko‘ra baholab boriladi.
"Fikrlarning shiddatli hujumi " metodi
"Fikrlarning shiddatli hujumi" metodi Ye.A.Aleksandrov tomonidan
asoslangan hamda G.Ya.Bush tomonidan qayta ishlangan.Metodning mohiyati
quyidagidan iborat:
- jamoa orasida muayyan topshiriqlarni bajarayotgan har bir o‘quvchining
shaxsiy imkoniyatlarini ro‘yobga chiqarishga ko‘maklashish;
- o‘quvchilarda ma'lum jamoa tomonidan bildirilgan fikrga qarshi g‘oyani
ilgari surish layoqatini yuzaga keltirishdan iborat.
"Fikrlarning shiddatli hujumi" metodidan foydalanishga asoslangan
mashg‘ulot quyidagi bosqichlarda tashkil etiladi:
19

1-bosqich: Ruhiy jihatdan bir-biriga yaqin bo‘lgan o‘quvchilarni o‘zida
biriktirilgan hamda son jihatdan teng bo‘lgan kichik guruhlarni shakllantirish;
2-bosqich: Guruhlarga hal etish uchun topshirilgan vazifa yoki topshiriqlar
mohiyatidan kelib chiqadigan maqsadlarni aniqlash;
3-bosqich: Guruhlar tomonidan muayyan g‘oyalarning ishlab chiqilishi
(topshiriqlar hal etilishi);
4-bosqich: Topshiriqlarning yechimlarini muhokama etish, ularni to‘g‘ri hal
etilganligiga ko‘ra turkumlarga ajratish;
5-bosqich: Topshiriqlarning yechimlarini qayta turkumlashtirish, ya'ni
ularning to‘g‘riligi, yechimni topish uchun sarflangan vaqt, yechimlarning aniq va
ravshan bayoni etilishi kabi mezonlar asosida baholash;
6-bosqich: Dastlabki bosqichlarda topshiriqlarning yechimlari yuzasidan
bildirilgan muayyan tanqidiy mulohazalarni muhokama etish hamda ular borasida
yagona xulosaga kelish.
20

II BOB.BOSHLANG`ICH SINF MATEMATIKA DARSLARIDA
AXBOROT TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISH METODIKASI
2.1 Masala yechishni o‘rgatishda axborot texnologiyalaridan foydalanish.
Ist а lg а n m а s а l а uch k о mp о n е ntd а n ib о r а t bo ladi.ʻ
а ) m а s а l а ning m а tni, b) m а s а l а d а gi s о nli f а ktl а r, v) m а s а l а ning s а v о li. Bu
uch а l а k о mp о n е nt о ldid а m а lum t а labl а r h а m yot а di.
А ) M а s а l а ning m а tni: qisq а , r а v о n v а tushun а rli bo lishi k
ʻ е r а k.
B) S о nli f а ktl а ri: h а yotiy, t а r а qqiyot din а mik а mizni о chib b е ruvchi m а ntiq а n
to g ri t
ʻ ʻ а nl а ng а n, imk о niyat ch е g а r а sid а n chiqm а g а n bo lishi k ʻ е r а k.
D) M а tn ох irid а so r
ʻ о q g а p t а riq а sid а yozilg а n а niq s а v о l bo lishi k ʻ е r а k. 3
Bizga ma lumki, hamma arifm
ʼ е tik masalalar ularni y е chish uchun
bajariladigan amallar s о niga qarab, s о dda va murakkab masalalarga bo linadi.
ʻ
Yechilishi uchun bitta arifm е tik amal bajarilishi zarur bo lgan masala s
ʻ о dda
masala d е yiladi. Yechilishi uchun bir-biri bilan b о g liq bo lgan bir n
ʻ ʻ е chta (ular bir
х il yoki har х il amal bo lishlaridan qat i nazar) amalni bajarish zarur bo lgan
ʻ ʼ ʻ
masala murakkab masala d е yiladi. S о dda masalalarni qanday amal yordamida
yechilishiga qarab (qo shish, ayirish, ko paytirish, bo lish bilan y
ʻ ʻ ʻ е chiladigan s о dda
masalalar) yoki ularning yechilishi dav о mida shakllantiriladigan tushunchalarga
b о g liq ravishda turlarga ajratish mumkin. Murakkab masalalar uchun ularni ishga
ʻ
f о ydasi t е gadigan qilib bunday ma lum gruppalarga klassifikatsiyalashning yag
ʼ о na
as о si yo q. Bir
ʻ о q m е t о dik mul о hazalar bo yicha turli-tuman murakkab masalalar ʻ
3
Bikboyeva A. U, Yangiboyeva E, “ Matematika 1-4 sinflar uchun “ Toshkent.: 2003-yi
21

majmuasidan ba zi gruppalarni yo matʼ е matik strukturasiga qarab (masalan,
yig indini s
ʻ о nga bo lish l ʻ о zim bo lgan masalalar) yoki y ʻ е chish usuliga qarab
(masalan, o zgarmas miqd
ʻ о rning qiymatini t о pish usuli bilan y е chiladigan
masalalar), yoki k о nkr е t mazmuniga qarab (masalan, harakat bilan b о g liq bo lgan
ʻ ʻ
masalalar) ajratib ko rsatish maqsadga muv
ʻ о fiqdir. Mat е matikaning b о shlang ich ʻ
kursida s о dda masalalar va as о san 2- 4 amalli murakkab masalalar o rgatiladi.
ʻ
Zero, murakkab masalalar o quvchilarning ijodiy qobiliyatini rivojlantiradi.
ʻ
Mat е matikani o qitish sist
ʻ е masida s о dda masalalar juda muhim r о l
o ynaydi.Boshlang ich sinf matematika darsliklarini tahlil qilar ekanmiz sodda
ʻ ʻ
masalalarni quydagi 5 guruhga ajratdik:
1) Ikki s о nning yig indisini t
ʻ о pish. Tomda 8 ta kaptar bor edi.Yana 5 ta kaptar
ular yoniga kelib qo shildi. Hamma kaptarlar nechta? (21- bet, 2- masala, 2-sinf)
ʻ
2) Q о ldiqni t о pish. O quvchilar 5 ta qush ini yasadi. Uchta inni dara
ʻ х tga ilib
qo ydi. Ular yana n
ʻ е chta inni dara х tga ilishi k е rak?
3) Bir х il qo shiluvchilarning yigindisini (ko paytmasini) t
ʻ ʻ о pish. Nodir
likopchaning har biriga 3 tadan olma qo ydi. Agar to rtta likopchaga olma qo ygan
ʻ ʻ ʻ
bo lsa, hammasi bo lib nechta olma qo ygan?
ʻ ʻ ʻ
4) T е ng bo laklarga ajratish. 6 ta olma ikkita savatga teng qilib solindi. Har
ʻ
bir savatda nechtadan olma bo ldi?
ʻ
5) Mazmuni bo yicha bo lish.
ʻ ʻ
Mat е matika fanida maslalar yechilishi nazariyani amaliyotga tadbiq
qilishning mutlaqo tabiiy yo‘lidir. Boshlang‘ich mat е matika kursidagi masala
turlari,masalalar mazmuniga va qanday maqsadda b е rilganlariga qarab:
I arifm е tik masala
II alg е braik masala
III mantiqiy masala
IV g е om е trik masalalarga klassifikatsiyalanadi.
I.I. Al е ksandrov bunday d е ydi: " ... masalalarni klassifikatsiya qilishda
masalada aytilgan narsalarni emas, masalalarni yechishni yo‘naltiruvchi g‘oyalarni
22

asos qilib olish k е rak, masalaning tipi faqat izlanganlar bilan b е rilganlar orasidagi
munosabat masalasini yechish usulini aniqlab b е radi".
I. Arifm е tik masala. Maktabda o‘tiladigan arifm е tik masalalarni a) notipik va
b) tipik masalalar d е b ikki qismga bo‘lish mumkin.
a) Notipik masalalarning o‘zi bir qancha turga bo‘linadi. 1) Yig‘indini topish:
2) Sonni bir n е chta birlik orttirish: 3) Qoldiqni topish: 4) Soni birn е cha birlik
kamaytirish: 5) Ayirmani topish: 6) T е ng qo‘shiluvchilar yig‘indisini topish: 7)
Sonni birn е cha marta orttirish: 8) Karralab bo‘lish: 9) Karrali taqqoslash: 10) T е ng
bo‘laklarga bo‘lish: 11) Sonni birn е cha marta kamaytirish
b) Tipik masalalar ham bir n е chta turga bo‘linadi:1) B е rilgan uch songa
to‘rtinchi proportsional sonni topish 2) Amallarning natijalariga ko‘ra sonlarni
topish 3) Xarakatga doir masalalar 4) Proportsional bo‘lishga doir 5) Noma'lumni
chiqarib turishga doir 6) O‘rta arifm е tik m е todi.
II. Alg е braik masala. Boshlang‘ich mat е matika kursiga alg е bra el е m е ntlarini
kiritishning maqsadi o‘quvchilarning son haqidagi, arifm е tik amal haqidagi,
mat е matik munosabat haqidagi umumlashtirishlarini yuksakroq darajaga
ko‘tarishdan; bundan k е yin alg е bra el е m е ntlarini muvaffaqiyatli o‘rganish uchun
asos hosil qilishdan iborat. Umumta’lim maktablarning moddiy–texnika resurslari
ortib borishi bilan matematika darsida o‘qituvchi an’anaviy ko‘rsatmali vositalarni
kompyuter slaydlari bilan almashtirish 12 imkoniyatiga ega bo‘lmoqda. Bunday
imkoniyatlar ayniqsa masala yechishni o‘rgatish jarayonida qo‘l keladi. Masala
syujetining dinamikasi slaydlarda yoki multiplikatsiya orqali ko‘rsatib berilishi
mumkin. Bunday vositalar ayniqsa, murakkab masala ustida ishlash da, o‘zaro
proportsional bog‘langan miqdorlarga oid masalalarni tushuntirishda va ayniqsa
harakatga doir masalalarni yechishda qo‘l keladi. O‘qituvchi eng oddiy slaydlarni
o‘zi yaratish imkoniga ega. Keyinchalik esa, bunday ko‘rsatmali elektron vositalar
mutaxasislar yordamida tayyorlanib, maktablarga tarqatilishi ham mumkin bo‘ladi.
Biz quyida ba’zi bir masalalar uchun slaydlar namunalarini keltirishga harakat
qildik. Masala. Do‘konda birinchi kun 160 kg olma sotildi, bu barcha olmaning 1/3
qismi, ikkinchi kun qolgan olmaning 4/5 qismi sotildi. Uchinchi kun sotish uchun
23

necha kg olma qolgan? Bu butun va kasr qismi orasidagi munosabatni topishga oid
masala. Yechish. Ekranda masalaning matni keltirilgach, rasmlar paydo bo‘ladi.
Birinchi bo‘lib, birinchi kun barcha olmalarning 1/3 qismiga teng ekanligi
ko‘rsatilib, hamma olmalar massasi topiladi va yechimi yoziladi. Keyin qolgan
olmalar hisoblanadi. Uning uchun hamma olmalar massasidan birinchi kungi
olmalar massasi ayriladi. Masalani yechishda ekranda “ 1/3-160 ” –birinchi kunda
sotilgan olmalar massasi, “ 4/5-? ” – ikkinchi kunda sotilgan olmalar massasi
ekanligi yozilib, uchinchi kun qancha olma sotilganligini topish kerakligi
ko‘rsatiladi. So‘ngra ekranda yechimi va javobi beriladi. Uchinchi kun 64 kg olma
sotilganligi ko‘rsatiladi. Demak, slayddan foydalanish o‘quvchiga ishlab (ko‘z
oldiga keltirib) masalaning yechimini topishga yordam beradi. Ma’lumki, ko‘z
bilan ko‘rish eshitishdan ko‘ra o‘quvchi xotirasida yaxshi saqlanadi. Shuningdek,
kompyuter orqali bir marta ko‘rsatilib, o‘tilgan taqdimot va slaydlarni qayta ko‘rib
chiqish mumkin. Bu esa masalalarning yechish jarayonini va shunga o‘xshash
tushunchalarning ta’riflanish holatini takroran ko‘rish imkoniyatini beradi.
O‘quvchilarga kompyuter vositalari asosida mashqlar bajarishga shart-sharoit
yaratish o‘quv materiallarini o‘zlashtirish darajasini oshirishga olib keldi. Ifodaga
qarab masalalar tuzish orqali o‘quvchilarni matematik tasavvurlari rivojlanishi
bilan birga matematik jumlalarni to‘g‘ri ishlatish, masalalarni predmetini to‘g‘ri
tanlay olish masala shartlarini o‘zaro uzviy bog‘lash ko‘nikma va malakalari
shakllanadi. Masalan:
1-masala. 45-32= ifodaga qarab masala tuzing. Bu ifodaga quyidagicha
masalalar tuziladi.
1-usul: Maktab kutubxonasiga 45 ta kitob keltirildi, ulardan 32 tasi
o‘quvchilarga tarqatildi. Kutubxona keltirilgan kitoblardan yana nechtasi qoldi?
2-usul: Shanbalikka birinchi kuni 45 ta o‘quvchilar kelishdi, ikkinchi kuni 32
ta o‘quvchi kelishdi. Birinchi kuni ikkinchi kunga qaraganda nechta ko‘p o‘quvchi
kelgan?
24

2-masala: (32-17):3= ifodaga qarab masala tuzing. Ushbu ifoda ikkinchi sinf
uchun mo‘ljallangan bo‘lib, ko‘paytirish va bo‘lish amallarini o‘rganilgandan
so‘ng bajariladi.
1-usul: Do‘konga 32 kg sabzavotlar keltirildi. Kechgacha 17 kg sabzovotlar
sotilgandan keyin qolganini 3 kg li yashiklarga teng qilib joylashtirildi.
Sabzavotlarni nechta yashikka joylashtirilgan?
2-usul: Kutubxonaga 32 ta badiiy kitob keltirildi. 17 kitobni yuqori sinf
o‘quvchilariga tarqatilgandan so‘ng, 1 sinfga qolgan badiiy kitoblardan 3 marta
kam kitob berildi. 1 sinf o‘quvchilariga nechta kitob berilgan?
2.2 Matematika darslarini tashkil etishda o‘qituvchining o‘rni va
vazifalari
Hozirgi kunda davlatimiz tomonidan o‘qituvchilarning darslarga ijodiy
yondashishini ta'minlash, ular faoliyatiga ilg‘or pedagogik va axborot-
kommunikatsiya texnologiyalarini keng joriy qilish hamda o‘quvchilarning
dastlabki bilim egallash poydevori mustahkam bo‘lishi, barcha fanlarni
o‘zlashtirishga qiziqishini oshirish maqsadida zarur chora-tadbirlar ishlab chiqilib,
hayotga tatbiq etib kelmoqda.
Hozirgi davr o‘qituvchi va o‘quvchi oldiga katta talablar qo‘ymoqda, bu
talablarning eng asosiysi - darsning samaradorligi, uning sifatliligi,
o‘quvchilarning bilim va ko‘nikmalariga, maktablardagi turli xil o‘quv
mashg‘ulotlari, ularni tashkil qilinishi va u orqali o‘quvchilarni turli bilim va
ko‘nikmalarni egallab olishidir. Bugungi kunda ta'lim jarayonini to‘g‘ri va
samarali tashkil qilishda innovatsion texnologiyalar, texnik vositalarning,
jumladan, zamonaviy kompyuterlarning o‘rni beqiyosdir. Dars mavzusiga oid
multimediya, animatsiya, grafika, diafilm va videofilmlardan foydalanish dars
jarayonini yana-da qiziqarli bo‘lishiga ko‘mak beradi, buning uchun esa o‘qituvchi
o‘z ustida ishlashi va har bir darsga «men bugungi dars jarayoniga qanday yangilik
bilan kirib, darsni qiziqarli tashkil qila olaman» deya o‘ziga savol berishi ya'ni,
an'anaviy ta'limdan qochib, noan'anaviy ta'lim berishga intilishi lozim.Ma'lumki,
ta'lim bu o‘qituvchi va o‘quvchilarning hamkorligidagi faoliyat turi bo‘lib, dars
25

orqali o‘qituvchi o‘z bilimi, ko‘nikma va malakalarini mashg‘ulotlar vositasida
o‘quvchilarga yetkazadi, o‘quvchilar esa uni o‘zlashtirib olishi natijasida undan
foydalanish kompetensiyalariga ega bo‘ladi. Yangi bilimlarni o‘rganish jarayonida
esa o‘quvchilar o‘zlashtirishning turli ko‘rinishlaridan foydalanishlari tabiiy hol
masalan, ma'lumotlarni qabul qilish, ularni qayta ishlash hamda amaliyotga tatbiq
etish kabi jarayonlarda amalga oshadi.Hozirgi kunda umumta'lim maktablarida
zamonaviy kompyuter texnologiyalaridan foydalanish imkoniyatlarini
takomillashtirish, ta'lim jarayonida zamonaviy texnologiyalar imkoniyatlaridan
to‘laqonli foydalanish eng muhim ko‘rsatkichlaridan biri ekanligi yetuk pedagog
olimlar tomonidan e'tirof etilganligi xech kimga sir emas. Jumladan,
U.Sh.Begimkulov ta'lim jarayonida hozirgi zamon talablariga javob bera oladigan
kompyuter axborot muhitini yaratish hamda ta'lim jarayonida multimedia,
o‘qitishda immitatsiya, zarur axborotlarni kompyuter texnikasi yordamida kiritish,
tizimlashtirish, saqlash va foydalanish uchun tavsiya qilinadigan ma'lumotlar
bazasini yaratishni taklif etadi.Mamlakatimizdagi deyarli barcha umumta'lim
maktablari zamonaviy kompyuter va telekommunikatsiya texnologiyalari bilan
jihozlangan. Bu esa, o‘z navbatida, boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarning o‘z mehnat
faoliyatlariga yangicha yondashuvlarini talab etadi. Boshlang‘ich sinf darslari
o‘quv jarayoniga yangi texnologiyalarni joriy etilishi, o‘qituvchini texnik vositalar
tomonidan siqib chiqishiga emas, balki yangicha yondashuv orqali uning vazifasi
va rolini o‘zgartirib, o‘qituvchilik faoliyatini yana-da serqirra, ijodiy va kreativ
yondashuvga asoslangan kasbga aylantiradi.
Zamonaviy axborot texnologiyalari yordamida dars jarayonini tashkil etishda
o‘qituvchi dastlab:
- darsning maqsadi;
- maqsadga erishish yo‘llari;
- o‘quv materiallarini taqdim etish usullari;
- o‘qitish metodlari;
- o‘quv topshiriqlarining turlari;
- muhokamalar uchun savollar;
26

- munozara va bahslarni tashkil etish yo‘llari;
- o‘zaro aloqa usullari va kommunikatsiya singari omillarni aniqlab olishi
lozim bo‘ladi.
Ta'lim-tarbiya jarayonida o‘quvchilarni aqlan va ruhan yetuk insonlar qilib
tarbiyalashda, milliy urf-odatlarimiz, qadriyatlarimiz mohiyati bo‘yicha
bilim,ko‘nikma va malakalarini rivojlantir^da ularda buyuk ajdodlarimizning boy
ma'naviy me'roslarini o‘rganishda kompyuter va axborot texnologiyalaridan
foydalanish muxim rol o‘ynaydi. Kompyuter va axborot texnologiyalari vositalari
orqali pedagog xodimlar hamda o‘quvchilar juda ko‘p miqdorda ma'lumotlarni
olish, izlash qayta ishlash va o‘zlashtirish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Albatta,
ta'lim muassasalarida yangi pedagogik va axborot texnologiyalarini joriy qilish.
O‘quv mashg‘ulotlarini yangi interfaol usullar, zamonaviy vositalar ya'ni axborot
texnologiyalari vositalaridan foydalangan holda o‘tkazish, jumladan, dars
mashg‘ulotlarida multimediani qo‘llash, internet tarmog‘idan foydalanish
shubhasiz o‘z samarasini beradi.
O‘qituvchi zamonaviy kompyuter texnologiyalaridan foydalanish orqali
quyidagi bir qancha vazifalarni amalga oshirishi mumkin:
- boshlang‘ich sinflarda multimedia texnologiyalarini qo‘llash orqali
o‘quvchilarda fanga qiziqishi rivojlanadi;
- ta'limning bunday usuli o‘quvchilarning fikrlash qobiliyatlarini faollashtiradi
va o‘quv materialini o‘zlashtirilishining samaradorligi yana-da oshadi;
- namoyish qilinishi qiyin yoki murakkab bo‘lgan jarayonlarni
modellashtirish va ko‘rish imkoniyatini beradi;
- o‘quv materiallarini o‘zlashtirilishi faqat darajasiga ko‘ra emas, balki
o‘quvchilar erishgan mantiq va qabul qilishlarining darajasiga ko‘ra ham samarali
hisoblanadi;
- o‘quvchilarga mustaqil izlanish yo‘li bilan materiallarni izlash, topish hamda
muammoli masalalarga javob topish orqali ma'lum tadqiqot ishlarini bajarish
uchun imkoniyat yaratiladi;
27

- o‘quvchilarning yangi mavzuni o‘zlashtirishi, misollar yechishi, insho,
bayon yozish ishlarida, o‘quv materiallari bilan mustaqil tanishish, tanlash va
axborot hamda ma'lumotlarni tahlil etish kabi masalalarni tez bajarish uchun
sharoit yaratiladi.
Hozirgi kunda ta'lim jarayonida interfaol metodlar va axborot
texnologiyalarini o‘quv jarayonida qo‘llashga bo‘lgan qiziqish kundan-kunga ortib
bormoqda. Bunday bo‘lishining sabablaridan biri, shu vaqtgacha an'anaviy ta'limda
o‘quvchilar faqat tayyor bilimlarni egallashga o‘rgatilgan bo‘lsa, zamonaviy
texnologiyalardan foydalanish esa ularni egallayotgan bilimlarini o‘zlari qidirib
topish, mustaqil o‘rganish va fikrlash, tahlil qilish, hatto yakuniy xulosalarni ham
o‘zlari keltirib chiqarishga o‘rgatadi. O‘qituvchi bu jarayonda shaxs rivojlanishi,
shakllanishi, bilim olishi va tarbiyalanishiga sharoit yaratadi va shu bilan bir
qatorda boshqaruvchilik, yo‘naltiruvchilik funksiyasini bajaradi.Boshlang‘ich
ta'limga zamonaviy axborotlar texnologiyalarini tatbiq etish o‘quv
mashg‘ulotlarining samaradorligini oshiribgina qolmay, ilm-fan yutuqlarini
amaliyotda qo‘llash orqali mustaqil va mantiqiy fikrlaydigan, har tomonlama
barkamol yuksak ma'naviyatli shaxsni tarbiyalashda muhim ahamiyat kasb
etadi.Har bir o‘qituvchi ijodkor bo‘lishi kerak, u har bir o‘quv soatiga puxta
tayyorlanib yangilik bilan kirishi kerak, chunki har darsda takrorlanadigan bir
xillik o‘quvchini darsga va fanga qiziqishini susaytiradi, natijada dars
samaradorligining pasayishiga olib keladi.
Axborot texnologiyalarining o‘qituvchi va o‘quvchi uchun ahamiyatli jihatlari
quyidagilar:
✓ o 'quvchining diqqatini j amlash;
✓ ma'lumot to‘g‘risidagi tasavvurni kengaytirish;
✓ izlanuvchanlik, ijodkorlik va mustaqil faoliyatga kirishish;
✓ o‘z-o‘zini baholash.
O‘qituvchi faoliyatida axborot texnologiyalardan foydalangan holdagi
darslarning o‘rni quyidagilarda aks etadi:
28

✓ vaqtni to‘g‘ri taqsimlash;
✓ o‘quv materiali mazmun-mohiyatining yorqin va ishonarli bo‘lishini
ta'minlash;
✓ berilayotgan axborot ko‘lamini oshirish;
✓ o‘quv topshirig‘ining turlarini kengaytirish;
✓ sog‘lom raqobat, ijodiy muhitni yuzaga keltirish;
✓ kasbiy malakani muntazam oshirib borish.
Kompyuter dasturi orqali oddiy didaktik materiallar tayyorlashda va ularni
kompyuter sinflarida o‘tiladigan darslarda o‘quvchilarga mustaqil ishlash uchun
taqdim etish mumkin. Bunday didaktik material izohli matn sifatida, rasmlar bilan
bezalgan holda, nazorat savollari bilan o‘quvchilarga beriladi va o‘quvchilar
tomonidan bajarilishi nazorat qilinadi.
O‘qituvchi faoliyatida eng muhim jihatlardan biri bu o‘quvchilarning bilimini
baholab borishdir. Barcha umumta'lim fanlarining turli bo‘limlariga oid nazorat
testlarini kompyuter yordamida tuzish mumkin.Bugungi kunda O‘zbekistonda ham
ta'lim jarayonida didaktik vosita sifatida foydalaniladigan dasturlarning maxsus
bozori shakllanmoqda. Hozirda umumta'lim darslarida foydalanishi mumkin
bo‘lgan internetga joylashtirilgan ko‘plab dasturlar mavjud. Bular sirasiga birinchi
navbatda elektron darsliklarni kiritish mumkin. Kompyuter texnologiyalari turli xil
interaktiv xarakterdagi topshiriqlardan foydalanish imkoniyatini beradi. Masalan,
o‘quvchilar voqealarni xronologik ketma-ketlikda joylashtirish, fanga oid atamalar
va tushunchalarni to‘g‘ri izohlash yoki o‘ng va chap qatordagi atamalar va ularning
ma'nosini mos ravishda strelka bilan ko‘rsatish yoki berilayotgan mavzudagi
tayanch so‘zlarni to‘ldirish, test topshiriqlarini bajarish, krosvordlarni yechish kabi
topshiriqlarni qanday bajarganliklarini katta ekranda multimedia yordamida
tushirilgan javoblar bilan taqqoslab, bilib borishlari mumkin bo‘ladi. O‘qituvchi
dars jarayonida kompyuter yordamida mavjud materiallarni turli xil shaklda:
slaydlar, video va audio parchalar diagrammalar, jadvallar, musiqiy ko‘rinishlarda
taqdim etiladi. Kompyuter yordamida dars jarayonini tashkil etilishi o‘quvchilar
29

tasavvuri va xotirasiga kuchli ta'sir qilib, eslab qolish jarayonini osonlashtiradi,
darsni qiziqarli jarayonga aylantirib, o‘quvchilarni u yoki bu tarixiy davrga olib
kirish va voqealar ichida go‘yoki ishtirok etish imkonini beradi.Bugungi kun
ta'limi o‘qituvchidan ilg‘or pedagogik va yangi axborotlar texnologiyalaridan
o‘quv jarayonida foydalanishni talab etmoqda. Dars mashg‘ulotlarida interfaol
metodlarni qo‘llash orqali ta'lim-tarbiya berish oid fikr va mulohazalarimizni
bayon etamiz. Boshlang‘ich sinflarda ayrim mavzular asosida o‘qitishning
zamonaviy usullarini tatbiq etish bo‘yicha fikrlarimizni bayon etamiz.
"Videotopishmoq" metodi - ushbu metoddan foydalanishda quyidagi
harakatlar ketma-ketligi amalga oshirilishi lozim:
• o‘quvchilar e'tiboriga o‘rganilayotgan mavzu mohiyatini tasviriy yoritishga
yordam beruvchi izohlarsiz bir nechta videolavha namoyish etiladi;
• o‘quvchilar har bir lavhada qanday jarayon aks ettirilganini izohlashadi;
• jarayonlarning mohiyatini daftarlariga qayd etishadi;
• o‘qituvchi tomonidan berilgan savollarga javob qaytarishadi.
Mazkur metod asosida mavzuga doir kompyuter orqali videolavha namoyish
etiladi. O‘quvchilar videolavha mavzusi, unda ifodalangan mavzu haqida o‘z fikr-
mulohazalarini bildirishadi.
30

XULOSA
Xulosa qilib aytganda, boshlang‘ich sinflarda zamonaviy axborot-
kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish o‘quvchilarni mustaqil fikrlashga,
ijodiy izlanish va mantiqiy fikrlashlarini kengaytirish bilan birga ularni darslarda
o‘rganganlarini hayot bilan bog‘lash hamda darsga qiziqishlarini oshirishga
yordam beradi. O‘qituvchilarning bunday zamonaviy talablar asosida yaratilgan
sharoitlardan samarali foydalanib, darslarni ilg‘or pedagogik hamda axborot
kommunikatsiya texnologiyalari asosida tashkil etilishi ta'lim-tarbiya jarayonini
sifatini kafolatlaydi.Aytish joizki, multimedia ilovalarini har bir darsda qo‘llash
natijasida o‘quvchilarda mustaqil, ijodiy fikrlash yana-da rivojlanadi. Xulosa
sifatida aytish mumkinki, axborot kommunikativ vositalarining boshlang‘ich sinf
darslarida qo‘llanilishi va darsning sifati va samaradorligini oshirishga xizmat
qiladi.
Ayni paytda bu umumiy yo‘nalishlar ta’limni boshqarish va tashkillashtirish,
ta’lim turlari va yo‘nalishlari, uzviylik va integratsiyani ta’minlash, o‘qitish
metodlari va vositalari kabi yo‘nalishlarda xususiylashadi. Ta’limda uzviylik
va integratsiyalashuv bilan birgalikda o‘qitish metodlari va vositalarini ham
yangilash va qayta ko‘rib chiqish lozim. Jamiyatimizda ro‘y berayotgan turli xil
o‘zgarishlar o‘qituvchilar oldiga muhim vazifalar qo‘ymoqda. Bu vazifalar har
tomonlama rivojlangan, mustaqil fikrlay oladigan, ijodkor, aqlli va nozik didli
yoshlarni tarbiyalashdan iborat bo‘lib, hozirgi zamon o‘qituvchisidan tinmay
31

ijodiy izlanish, o‘qish va o‘qitishga yangicha munosabatni, fidoiylikni talab
qiladi. “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”da qator vazifalar belgilab
berilganki, bu vazifalarga zamonaviy pedagogik va axborot texnologiyalarini
o‘z vaqtida ishlab chiqish va joriy etishni ta’minlash hamda ta’lim
muassasalarining moddiy-texnik bazasini yangi o‘quv adabiyotlari, zamonaviy
jihozlar shu jumladan, kompyuter texnikasi bilan ta’minlash muhim
masalalardan biri hisoblanadi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:
1. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Umumiy o‘rta
ta’limning davlat ta’lim standartlarini tasdiqlash to‘g‘risida”gi qarori (1999 yil 16
avgust)/Xalq ta’limi j. 1999. № 5
2. O‘zbekiston Respublikasining “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” /
Barkamol avlod – O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. – Toshkent: Sharq
nashriyot-matbaa kontserni. 1997.
3. O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonuni (1997 yil 29
avgustda qabul qilingan) /Barkamol avlod – O‘zbekiston taraqqiyotining
poydevori. – Toshkent: Sharq nashriyot-matbaa kontserni. 1997.
4. А lixonov S, “Boshlang‘ich sinflarda mat е matika o‘qitish m е todikasi”,-
Namangan: “ М aruzalar to‘plami”, 2010-yil
5. Bikboyeva A. U, Yangiboyeva E, “ Matematika 1-4 sinflar uchun “
Toshkent.: 2003-yi
6. Chernenko O.N. O‘quv jarayonida axborot texnologiyalari. – Volgograd.:
O‘qituvchi, 2007 yil
7. Jumayev M.E., „Matematika o‘qitish metodikasidan praktikum“- Toshkent.:
O‘qituvchi, 2004, 328 bet.
32

8. Jumayev M.E., Tadjiyeva Z „Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitish
metodikasi“ Toshkent.: Fan va texnologiya, 2005, 312 bet.
9. Jumayev M.E. Bolalarda matematika tushunchalarni shakllantirish
nazariyasi.-T.: ”Ilm-Ziyo”, 2005,
10. M.E.Jumayev, Z.G‘.Tadjiyeva, O.Toshmetova, Z.Yunusova “Boshlang‘ich
sinflarda matematikadan fakultativ darslarni tashkil etish metodikasi” Toshkent
2005
11. Matematika. 3-sinf. N. U. Bikbayeva, E. Yangabayeva. 2010 yil.
12. N.U.Bikbaeva, R.I.Sidel’nikova, G.A.Adanbekova „Boshlang‘ich sinflarda
matematika o‘qitish metodikasi“ Toshkent.: O‘qituvchi, 1996 yil 74-240 betlar
13. Saykov B.P. Ta'lim muassasasining axborot makonini tashkil etish: amaliy
qo‘llanma... - Moskva: Binom, 2005 yil.
33

Matematika fanida elektron darsliklardan foydalanish

Sotib olish