Dokument ma'lumotlari

Narxi 33000UZS
Hajmi 243.4KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 18 Aprel 2025
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Algebra

Sotuvchi

Moxira Xasanova

Ro'yxatga olish sanasi 06 Yanvar 2025

10 Sotish

Matematika fanini o’qitishda umumadaniy kompentensiyalarni shakllantirish

Sotib olish
MAVZU: MATEMATIKA FANINI O`QITISHDA UMUMADANIY KOMPENTENSIYALARNI SHAKLILLANTIRISH MUNDARIJA KIRISH……………………………………………………………………………3 I. BOB. BOSHLANG‘ICH SINFLARDA MATEMATIKA FANI O‘QUV DASTURINING NAZARIYASI………………………………………………...5 1.1Boshlang`ich sinf o‘quvchilarida kompetensiyani rivojlantirish……………………………………………………………………….5 1.2. O‘quvchilarda shakllantiradigan tayanch kompetensiya elementlari…………7 II. BOB BOSHLANG‘ICH SINF MATEMATIKA DARSLARINI O‘QITISHDA KOMPETENSIYAVIY YONDASHUVGA ASOSLANGAN TA'LIM DARAJALARI TAHLILI…………………………………………….15 2.1. Matematika fanidan o‘zlashtirgan bilim, ko‘nikma va kompetensiyalar baholash ………......................................................................................................15 2.2 Tayanch va fanga oid umumiy kompetensiyalarni shakllantirish metodikasi……………………………………………………………………..…. 23 XULOSA ………………………………………………………………………… 28 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ……………. ………………………….30 1 KIRISH Mavzuning dolzarbligi . O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi, Xalq ta’limi vazirligi va o‘rta maxsus kasb-hunar ta’limi markazining 2013 yil 22-avgustdagi “Umumta’lim maktablari fanlari bo‘yicha uzluksiz ta’limning Davlat ta’lim standartlari va o‘quv dasturlarini ishlab chiqish to‘g‘risida”gi qo‘shma qaroriga asosan umumiy o‘rta, o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalarida o‘qitiladigan fanlar bo‘yicha amaliyotchi o‘qituvchilar, metodistlar va yetakchi olimlar tomonidan o‘quvchilarda kompetensiyalarni shakllantirishga yo‘naltirilgan Davlat ta’lim standarti va o‘quv dasturlarining loyihasi ishlab chiqilgan edi. Qo‘shma yig‘ilishining qaroriga asosan, bitta sinfda bir paytda bir necha fanlar bo‘yicha DTS va o‘quv dasturlari loyihalarini tajriba- sinovdan o‘tkazish belgilandi. Unga ko‘ra, Oliy va o‘rta maxsus ta’lim va Xalq ta’limi vazirligi, O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazining 2014 yil 15- avgustdagi “Umumiy o‘rta va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limining umumta’lim fanlari bo‘yicha o‘quvchilarda kompetensiyalarni shakllantirishga yo‘naltirilgan Davlat ta’lim standartlari va o‘quv dasturlarini loyihalari tajriba- sinovdan o‘tkazish to‘g‘risida”gi qo‘shma buyrug‘i qabul qilindi. 2014-2015-o‘quv yilidan Qoraqolpog‘iston Respublikasi va barcha viloyatlarda tashkil etilgan respublika miqyosida 70 ta umumiy o‘rta ta’lim muassasasida (boshlang‘ich ta'lim:ona tili, o‘qish, matematika, tabiiyot (1-4- sinf)” 2017 yil 6-aprelda 187-son qaror bilan ijroga kiritildi. Unga ko‘ra davlat ta’lim standartining maqsadi va vazifalari sifatida quyidagilar belgilangan: Davlat ta’lim standartining maqsadi - umumiy o‘rta ta’lim tizimini mamlakatda amalga oshirilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar, rivojlangan xorijiy mamlakatlarning ilg‘or tajribalari hamda ilm-fan va zamonaviy axborot- kommunikatsiya texnologiyalariga asoslangan holda tashkil etish, ma’naviy barkamol va intellektual rivojlangan shaxsni tarbiyalashdan iborat. Ko‘rinadiki, ushbu maqsad va vazifalarni amalga oshirish uchun tayanch kompetensiyalarni shakllantirishimiz zarur. Ta'lim jarayonini barqaror o‘sib 2 borayotganligi to‘g‘risida aniqlangan ehtiyojlarni qondirish zarurati, zamonaviy fanlar va zamonaviy ilm-fan mablag‘lariga ega bo‘lgan so‘nggi pedagogik texnologiyalarni qo‘llash sohasida bilim va ko‘nikmalarni egallash zarur. Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitishda kompetensiyaviy yondashuvlardan samarali foydalanish.Yangi pegagogik texnalogiyalarni ishlab chiqarish,raqobatdoshligini taminlash va faoliyatdagi samaradorligini aniqlash. Ta’limda kompetensiyaviy yondoshuv deyilganda, o‘quvchilarning shaxsiy, kasbiy va ijtimoiy hayotlarida uchraydigan vaziyatlarda egallagan turli xildagi malakalarini samarali ravishda qo‘llashga o‘rgatish tushuniladi. Mavzuning dolzarbligi o‘qituvchilarning ehtiyojlari bo‘yicha boshlang‘ich ta'lim o‘quv jarayonida boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitishda kompetensiyaviy yondashuvlardan foydalanishning samarali usullari bilan bog‘liq. Kurs ishining maqsadi: O‘quvchilarda kundalik faoliyatda qo‘llash, fanlarni o‘rganish va ta’lim olishni davom ettirish uchun zarur bo‘lgan matematik bilim va ko‘nikmalar tizimini shakllantirish va rivojlantirish; Kurs ishining vazifasi: - O‘quvchilar tomonidan matematik tushunchalar, xossalar, shakllar, usullar va algoritmlar haqidagi bilim, ko‘nikmalar egallanishini ta’minlash; - O‘quvchilarning individual xususiyatlarini rivojlantirgan holda, mustaqil ta’lim olish ko‘nikmalarini shakllantirish; - Ilmiy-tadqiqot muammosi bo‘yicha ilmiy adabiyotlarni nazariy tahlil qilish. - Boshqa maktablar bilan hamkorlikda tajribali o‘qituvchilarni darslar almashinuvini yo‘lga qo‘yish. Yosh o‘qituvchilar uchun tavsiyalar ishlab chiqish. Kurs ishining obyekti: Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitishda kompetensiyaviy yondashuvlarni samarali amalga oshirishni takomillashtirish jarayonidan iborat. Kurs ishining predmeti: 3-sinflarda matematika o‘qitishda kompetesiyaviy yondashuvda pedagogik texnologiyalardan foydalanish. Kurs ishi tuzilishi: kirish, 2 ta bob, 4 ta bo‘lim, xulosa, foydalanilgan adabiyotlarlar ro‘yxatidan iborat. 3 I. BOB. BOSHLANG‘ICH SINFLARDA MATEMATIKA FANI O‘QUV DASTURINING NAZARIYASI. 1.1 3-sinf o‘quvchilarida kompetensiyani rivojlantirish Kommunikativ kompetensiyani boshlang’ich sinf o’quvchilarida shakllantirish juda muhimdir. Ma’lumki, mafkuraviy tarbiyaning eng ta’sirchan vositalaridan biri muloqot hisoblanadi. Chunki inson qalbida va ongida shakllanadigan dunyoqarash, e’tiqod, iymon, vijdon, mas’uliyat kabi fazilatlar tarbiyasida radio-televideniya, gazeta-jurnallar, badiiy hamda ilmiy adabiyotning o’rnini e’tirof etgan holda shuni aytish mumkinki, yuzma-yuz kechadigan fikr almashuv, insonning yuzi va ko’ziga qarab turib aytiladigan bama’ni so’z va hissiyotlarning o’rni beqiyos. Shuning uchun ham ota-ona bir gapni aytishi lozim bo’lsa, bolasining yuzini o’ziga qaratib olib , zarur yuz qiyofasi va ko’zidagi samimiyat bilan fikrini uqtira boshlaydi. Va bunday muloqot, albatta, samarali bo’ladi. Shu bois o’qituvchi-o’quvchi, o’quvchi- o’quvchi va ota-ona - o’quvchi o’rtasidagi muloqot ta’lim-tarbiya jarayonida katta ahamiyatga egadir. Bolalar nutqining rivojlanishi ularning faoliyati, muloqoti bilan uzviy bog’ liqdir. Bola jumlalarining mazmuni va shaklidagi o'zgarish uning muloqot shakllari o'zgarishi bilan bog'liq bo'ladi. Ilk bolalik davriga xos situativ nutq ishchan muloqot shaklidan nosituativ bilishga yo'naltirilgan va nosituativ-shaxsiy muloqot shakliga o'tilishi bolalar nutqiga ma'lum bir talablarni qo'yadi. Bu talablar bola nutqining yangi-yangi tomonlarini, turli kommunikativ masalalarni hal qilishi uchun zarur bo'lgan xususiyatlarni tarkib toptiradi. Bolaning nutqi sotsial kontaktlarni o'rnatish funktsiyasini bajara boshlaydi. Buning uchun esa bolada ichki nutq tarkib topishi, monologik xususiyat kasb etib borishi lozim bo'ladi. Bola nutqining rivojlanishidagi muhim xususiyat - nutq tafakkur quroliga aylanishidan iborat. Bola so'z-lug'at boyligining o'sishida 2 muhim tomon — miqdor va sifat tomonlari mavjud. Lug'at boyligining miqdoriy o'sishi D.B. Elkoninning ko'rsatishicha, bevosita bolaning hayot sharoitlari va tarbiyalanish xususiyatlariga bog'liq. So'nggi yillarda u yoki bu yoshdagi bolalar nutqining lug'at tarkibini 4 o'rganishga bag'ishlangan tadqiqotlarda avvalgi tadqiqotlarga nisbatan yuqoriroq miqdoriy ko'rsatkichlar aniqlandi. Kommunikativ kompetensiyada o’quvchining muloqotda muomala madaniyatiga amal qilishni, hamkorlikda jamoada samarali ishlay olish layoqatlarini shakllantirish ham o’z o’rniga ega. Umuman maktab o’quvchisining asosiy natijalari bu ish qanchalik muvaffaqiyatli o’tishiga bog’liq bo’ladi. Ulg’ayayotgan kishining hayotdagi mavqeyini shakllantirishda , uning hayot yo’lini belgilashda, o’z vazifasini anglatishda o’qituvchining bolalar jamoasini barpo etish yuzasidan olib boriladigan faol va qat’iy faoliyati zarur hisoblanadi. Demak, bola kommunikativ kompetensiyani egallashi orqali uning nutqi, muomala-munosabat va bilish darajasi oshib boradi. Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasida ta’lim samaradorligini oshirishda zamonaviy axborot texnologiyalari, kompyuter va kompyuter tarmoqlari negizida ta’lim jarayonini axborotlar bilan ta’minlashni rivojlantirish uchun texnika va texnologiyani bilish va ulardan foydalana olish, funksiyalari va strukturasini bilishi, texnologiyalarini joriy eta olishi talab qilinadi. I Zamonaviy sharoitda shaxs tomonidan ozlashtiriladigan axborotlarning asosiy manbalari - davriy matbuot (gazeta, jurnal va b.), audiovisual ommaviy axborot vositalari (radio, televideniya), ovozli va video yozuvlar , axborot-kommunikatsion vositalar (kompyuter tizimi, internet), reklama va hokazolar sanaladi. Ushbu axborot manbalari bilan to’g’ri ishlashni o’rganish uchun ham axborotlar bilan ishlash kompetensiyasini shakllantirishimiz lozim. Zero, bugungi taraqqiyot asrida bolalarni bu kabi vositalardan cheklashning imkoni yo’q. Shuni ham unutmaslik kerakki, global axborotlashuv sharoitida haddan tashqari katta hajmdagi axborotga egalik shaxsga ta’lim berish jarayonini qiyinlashtiradi. Bu qiyinchilik shu bilan bog‘likki, birinchidan, yosh avlod katta hajmdagi “axborot maydoni” - rang-barang ma’lumotlarga duch keladi. Yosh xususiyatiga ko‘ra esa voyaga etgunga, ma’lum darajada dunyoqarashga ega bo‘lgunga qadar shaxs uchun mavjud axborotlarning barchasi qiziqarli hisoblanadi. Biroq shuni alohida qayd etib o‘tish zarurki, barcha qiziqarli axborotlarning hammasi ham foydali, shaxs kamolotini ta’minlashga 5 xizmat qiluvchi ma’lumotlar bo‘lavermaydi. Ikkinchidan, axborotlashgan jamiyatda to‘plangan ma’lumotlar yosh, psixologik xususiyatiga ko‘ra qiziquvchan , har qanday holat, voqelik, hodisa, jarayonning mohiyatini anglashga intiluvchi yoshlar tomonidan tinimsiz ravishda o‘zlashtiriladi. O‘z mohiyatiga ko‘ra tizimsiz ravishda o‘zlashtirilgan ma’lumotlar shunchaki axborot bo‘lib, ular bilim sanalmaydi. Uchinchidan, yoshlarning hali xayotiy tajribaga, barqaror ma’naviy-axloqiy tamoyillarga ega bo‘lmay turib, haddan tashqari katta hajmdagi “axborot maydoni”dan uzluksiz ravishda ma’lumotlarni o‘zlashtirishlari ortiqcha yuklamalarga ega bo‘lishlariga olib keladi. Katta miqdordagi yuklama esa o‘z- o‘zidan inson miya faoliyatida ma’lumotlarni qabul qilish, ularni o‘zlashtirish, qayta ishlashda zo‘riqishni yuzaga keltiradi. Ruhiy zo‘riqish o‘z navbatida tushkunlikni keltirib chiqaradi. Tushkunlikning doimiy rivojlanishi esa asab tizimi kasalliklarining yuzaga kelishiga sabab bo‘ladi I . O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasini egallash ham boshlang’ich sinflarda muhim ahamiyatga ega. O'zini-o'zi anglashning rivojlanishi har bir bolada o'ziga xos tarzda kechadi. Dunyoning rivojlangan davlatlaridan biri bo‘lgan AQSH pedagogikasidagi ta’limotda ham quyidagilarni ko‘rish mumkin: -bolani o‘z kuchi, imkoniyatiga ishonch ruhida tarbiyalash; -o‘quvchining eng kichik shaxsiy imkoniyatlarini ro‘yobga chiqarish uchun kurash ; -bolani kamsitmaslik, insoniy qadriyatlarni va g‘ururini erga urmaslik; - o‘quvchining ilk davridanoq kasb-korga yo‘naltirish, Vataniga faxr va iftixor ruhida tarbiyalash. Shuningdek, o‘qituvchi yo‘naltiruvchi rol o‘ynaydi va asosiy maqsad intellektni mashq qildirish va mantiqiy fikrlashga o‘rgatishdir. Ma’lumki, bola bilimga qiziqmasdan turib, o’qishga intilmaydi, muvaffaqiyatli o’qiy olmaydi. Bolada o’z kuchiga va qobiliyatiga ishonch hosil etish , o’qishga jalb etish, ilk yutuqlari uchun rag’batlantirish, ayniqsa, ahamiyatlidir. Boladagi o’qishga qiziquvchanlik qiyinchiliklarni yengishga, faolligini oshirishga, ishonch uyg’otishga va mustaqilligi kamol topishiga olib keladi. Sinf rahbarlarining madaniyat darajasining kengligi, pedagogik odob talablariga 6 rioya qilishi, har bir bola shaxsini inson sifatida hurmat qilishi bilan unga nisbatan talabchanlikni unutmaslik , tashkilotchilik malakalariga ega bo’lishi, o’z malakasini tinimsiz oshirib borish bilan ishga ijodiy yondashish talab qilinadi. O'zini-o'zi anglashning rivojlanishi bolaning bilish va motivatsion sohalari shakllanishi bilan uzviy bog'liq bo'ladi. Mana shu sohalarning rivojlanib borishi natijasida bola ham o'zini, ham o'zi egallab turgan vaziyatni anglashga qodir bo'la boshlaydi, ya'ni unda o'zining ijtimoiy "men"ini anglash shakllanadi. Bu hodisa bolaning keyingi yosh bosqichiga o'tishida muhim rol o'ynaydi. Bu davrda bolalarda ixtiyoriy harakatlar rivojlanishi bilan birga irodaviy jarayonlar ham ko'rina boshlaydi (maqsad qo'yish, yo'1-yo'riq hamda vositalarni belgilash, qarorga kelish va qarorni ijro etish). Bolalar irodaviy harakatlarini o'stirish va mustahkamlashda ularni mehnat mashg'ulotlariga jalb qilishning ham ahamiyati kattadir. Bolalarga biron mehnat topshirig'i berilsa, ular ayni chog'dagi o'zlarining mayl-xohishlarini yengib, mehnat topshiriqlarini o'z vaqtida bajarishga intiladilar. Bolalardagi irodaviy harakatlami rivojlantirish maqsadida ularni o'z- o'ziga xizmat qilish, sinfda navbatchilik qilish, gullarni parvarish qilish va tabiat burchaklarida navbatchilik qilish kabi mehnat turlariga jalb qilish zarur. Bunda faqat mehnat topshiriqlari berish bilangina cheklanib qolmay , balki bolalarning bu topshiriqlarni qanday bajarayotganliklarini ham tizimli ravishda tekshirib, nazorat qilib turish lozim. Ana shunday qilgandagina bolalarda javobgarlik hissi yuzaga keladi. Bundan tashqari bolalarda ijtimoiy motivlarning ta'siri bilan bir qator irodaviy sifatlar, ya'ni qat'iylik, mustaqillik, tashabbuskorlik, dadillik kabi sifatlar tarkib topa boshlaydi. Lekin bolalar irodasining bunday sifatlari katta odamlarnikidek mustahkam, ya'ni xarakter xislatlariga aylanib ketgan darajada bo'lmaydi. Bolalarda ko'rinadigan ba'zi iroda sifatlari (qat'iylik, mustaqillik kabi) ko'pincha epizodik xarakter kasb etadi. Bu yoshdagi bolalar bajarayotgan ishlarida biron to'sqinlik uchrab qolsa , o'zlari mustaqil ravishda bartaraf qilishga urinadilar. O‘quv dasturi O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi tomonidan ishlab chiqiladi va tasdiqlanadi. Umumiy o‘rta ta’limning o‘quv dasturi tayanch o‘quv rejaga muvofiq o‘quv fanlarining sinflar va mavzular bo‘yicha hajmi, 7 mazmuni, o‘rganish ketma-ketligi va shakllantiriladigan kompetensiyalari belgilangan hujjat hisoblanadi. O‘quv dаsturi DТS аsоsidа Rеspublikа Хаlq tа’limi vаzirligi tаsdiqlаgаn dаvlаt hujjаti bo‘lib, uning bаjаrilishi mаjburiydir. Bоshlаng‘ich sinflar tаbiiy matematik tа’lim dаvlаt stаndаrti tаlаblаrining o‘quvchilаr tomоnidаn bаjаrilishi ulаrning zаrur bilimlаr, mаlаkа vа ko‘nikmаlаrni egallаshlarigа, bilim оlishgа ijobiy munosabatda bo‘lishlarining shakllanishiga yordаm berаdi: а) o‘quvchilаrni tevarak-аtrоfdagi tabiiy muhitgа moslashtirish, yangi ijtimоiy maqomdagi o‘quvchini shаkllаntirish; b) f ао liyatning har xil turlarini: o‘quv, m е hn а t, mul о qotni egallash;v) o‘z-o‘zini nаzоrаt qilish hаmd а bаhоlаshga o‘rgatish; g) mu а yyan umumiy t а biiy-ilmiy iqtidorning belgilangan darajasi va uning keyingi taraqqiyoti tavsifi. Shund а y qilib, b о shl а ng‘ich sinflar t а biiy-matematik t а ’lim d а vl а t st а nd а rtining o‘quv-biluv j а r а yonig а j о riy etilishi o‘quv fanlariga doir t а biiy-ilmiy bilim, ko‘nikma va m а l а k а larnigina emas, b а lki sh ах sning muayyan asosiy faoliyati majmuasi – m е hn а t, o‘quv-biluv, kommunikativ- а xl о qiy v а jism о niy – tuzilishiga mos keladigan fazilatlarining sh а kll а nishini h а m t а ’minl а ydi. Umumiy o‘rta ta’limning malaka talablari umumta’lim fanlari bo‘yicha ta’lim mazmunining majburiy minimumi va yakuniy maqsadlariga, o‘quv yuklamalari hajmiga hamda ta’lim sifatiga qo‘yiladigan talablardan iborat bo‘lib, u quyidagilardan tashkil topadi: bilim — o‘rganilgan ma’lumotlarni eslab qolish va qayta tushuntirib berish; ko‘nikma — o‘rganilgan bilimlarni tanish vaziyatlarda qo‘llay olish; malaka — o‘rganilgan bilim va shakllangan ko‘nikmalarni notanish vaziyatlarda qo‘llay olish va yangi bilimlar hosil qilish; kompetensiya — mavjud bilim, ko‘nikma va malakalarni kundalik faoliyatda qo‘llay olish qobiliyati Boshlang‘ich ta’limning Matematika fani o‘quv dasturi o‘quvchilarda kompetensiyalarni shakllantirishga yo‘naltirilgan Davlat ta’lim standarti talablaridan kelib chiqib tuzildi. Boshlang‘ich ta’limda matematika fanini o‘qitishning asosiy maqsadi: 8 • o‘quvchilarda kundalik faoliyatda qo‘llash, fanlarni o‘rganish va ta’lim olishni davom ettirish uchun zarur bo‘lgan matematik bilim va ko‘nikmalar tizimini shakllantirish va rivojlantirish; • jadal taraqqiy etayotgan jamiyatda muvaffaqiyatli faoliyat yurita oladigan, aniq va ravshan, tanqidiy hamda mantiqiy fikrlay oladigan shaxsni shakllantirish; • milliy, ma’naviy va madaniy merosni qadrlash, tabiiy-moddiy resurslardan oqilona foydalanish va asrab-avaylash, matematik madaniyatni umumbashariy madaniyatning tarkibiy qismi sifatida tarbiyalashdan iborat3-sinfda matematika darsligining o‘quv dasturi bilan mosligi. 3-sinf (170 soat, a1+: 238 soat) 2-sinfda o‘tilgan materialni takrorlash va umumlashtirish (10 soat, a1+: 14 soat) 1-bo‘lim. Jadvaldan tashqari ko‘paytirish va bo‘lish (35 soat, a1+: 49 soat) 2-bo‘lim. 10 000 ichida raqamlash. Sonli ifodalar.Tenglamalar. (35 soat, a1+: 49 soat) 3-bo‘lim. sodda (maxraji 2, 3, 4, 5, 6, 8, 10, 12) Bo‘lgan kasrlar. Kattaliklar.(35 soat, a1+: 49 soat) 4-bo‘lim.o‘nli kasr. Maxraji 10 va 100 bo‘lgan Sodda o‘nli kasrlar (15 soat, a1+: 21 soat) 5-bo‘lim. Ifodalar. Kattaliklar. O‘lchashlar.(30 soat, a1+: 42 soat) Mavzularni o‘rganish uchun- 148 soat (a1+: 216 soat) Nazorat ishlari uchun- 8 soat (a1+:8 soat) Xatolar ustida ishlash uchun- 5 soat (a1+: 5 soat) Takrorlash uchun- 9 soat (a1+: 9 soat) Jami- 170 soat (a1+: 238soat) 1.2. O‘quvchilarda shakllantiradigan tayanch kompetensiya elementlari O‘zbekiston Respublikasida ta’limning uzluksizligi, uzviyligi, o‘quvchi shaxsi va qiziqishlari ustuvorligidan kelib chiqib, ularning yosh xususiyatlariga mos ravishda quyidagi tayanch kompetensiyalar shakllantiriladi. O‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiya elementlari: 9 Boshlang‘ich ta’limda matematika fanini o‘qitishning asosiy maqsadi:o‘quvchilarda kundalik faoliyatda qo‘llash, fanlarni o‘rganish va ta’lim olishni davom ettirish uchun zarur bo‘lgan matematik bilim va ko‘nikmalar tizimini shakllantirish va rivojlantirish; jadal taraqqiy etayotgan jamiyatda muvaffaqiyatli faoliyat yurita oladigan, aniq va ravshan, tanqidiy hamda mantiqiy fikrlay oladigan shaxsni shakllantirish; milliy, ma’naviy va madaniy merosni qadrlash, tabiiy-moddiy resurslardan oqilona foydalanish va asrab-avaylash, matematik madaniyatni umumbashariy madaniyatning tarkibiy qismi sifatida tarbiyalashdan iborat. Boshlang‘ich ta’limda matematika fanini o‘qitishning asosiy vazifalari:  o‘quvchilar tomonidan matematik tushunchalar, xossalar, shakllar, usullar va algoritmlar haqidagi bilim, ko‘nikmalar egallanishini ta’minlash;  inson kamoloti va jamiyat taraqqiyotida matematikaning ahamiyatini anglash, ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar, kundalik hayotda matematik bilim va ko‘nikmalarni muvaffaqiyatli qo‘llashga o‘rgatish;  o‘quvchilarning individual xususiyatlarini rivojlantirgan holda, mustaqil ta’lim olish ko‘nikmalarini shakllantirish;  fanlar integratsiyasini inobatga olgan holda o‘quvchilarda, milliy va umuminsoniy qadriyatlarni, kreativlikni shakllantirish hamda ongli ravishda kasb tanlashga yo‘naltirishdan iborat. Amaliy-tajriba va sinov mashqlarida matematika darslarda kundalik faoliyatda shaxsiy, oilaviy va iqtisodiy vaziyatlarga, jumladan, tejamkorlikka, mehnatni yengillashtirishga va unumdorligini oshirishga, savdo-sotiq bilan bog‘liq bo‘lgan masalalar yechilishi lozim. Ushbu o‘quv dasturida boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida shakllantiriladigan tayanch va fanga oid kompetensiyalar kiritilgan. Shuningdek, me’yoriy hujjatlarni yuritishda tayanch va fanga oid kompetensiyalar quyidagicha yozilishi tavsiya qilinadi: TK - tayanch kompetensiyalar TK1 - kommunikativ kompetensiya 10 TK2 - axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi TK3 - o‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi TK4 - ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi TK5 - milliy va umummadaniy kompetensiya TK6 - matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo‘lish hamda foydalanish kompetensiyasi FK - fanga oid kompetensiyalar FK1 - matematika mazmuniga oid umumiy kompetensiya FK2- kognetiv kompetensiya Kommunikativ kompetensiya: A1 - matematikaga oid atamalarning ma’nosini tushunib, to‘g‘ri o‘qiy olish; so‘z va gaplarni bog‘lagan holda o‘z fikrini aniq va ravshan ifodalay olish; fikrni mantiqiy izchillikda ifodalay olish; matematik matn ma’nosini qayta so‘zlab bera olish; matematik qoidalarni yoddan ayta olish; matematikaga oid audiomatn, videotasvirlarni tinglab tushuna olish, tegishli munosabat bildira olish. A1+ matematikaga oid audiomatn, videotasvirlarni tinglab tushuna olish, mazmunini aytib bera olish. Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi: A1 -tavsiya etilgan media manbalardan axborotni izlab topa olish, zarur bo‘lsa uni boshqa ko‘rinishlarga (matn, jadval, sxema va h.k.) o‘tkaza olish; diagrammalar, jadvallar, chizmalar ko‘rinishida berilgan statistik ma’lumotlarga asoslanib, turli obyekt va hodisalarni taqqoslay olish. uchta sonning o‘rta arifmetigini topa olish. axborotlarni statistik ma’lumotlar ko‘rinishlarning bir turidan boshqa ko‘rinishga o‘tkaza olish. A1+ media manbalardan axborotni izlab topa olish, zarur bo‘lsa uni boshqa ko‘rinishlarga (matn, jadval, sxema va h.k.) o‘tkaza olish. O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi: A1 o‘quv masalasini (maqsadini) topa olish va ifodalay olish, qismlarga ajratish; 11 masala yechimiga yaqinlashish darajasini baholay olish va zarur hollarda o‘z faoliyatini to‘g‘rilay olish;sodda kundalik vaziyatlarda mavjud bilim va ko‘nikmalarni qo‘llay olish; o‘qishga va yangi bilimlarni egallashga qiziqtirish; yo‘l qo‘yilgan xato va noaniqliklarni topa olish, ularni tuzatish hamda olingan natijalarni boshqalar foydalanishi uchun oson ko‘rinishda taqdim etish; A1+ masala yechish orqali real dunyodagi vaziyatlarga nisbatan o‘zining ijobiy estetik-emotsional munosabatini shakllantirish. Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi: A1 atrofdagilar bilan o‘zaro muloqot chog‘ida odob-axloq qoidalariga rioya qilish va guruhda ishlash; muammo va tushunmovchiliklar ro‘y bergan paytlarda o‘zini tutishi to‘g‘risida to‘g‘ri qaror qabul qilish. A1+ matematik qobiliyatini har bir insonning kundalik hayotda uchraydigan muammolarni hal qilish uchun ishlatish. Milliy va umuminsoniy kompetensiya: A1 zaminimizda yashab o‘tgan buyuk allomalarimizning matematikaga qo‘sh gan hissalarini tasvirlab berish; milliy bayramlarimizga oid sana va vaqtlarni bilish, ularni kundalik hayotda qo‘llash; jamoat joylaridagi odob-axloq qoidalari va an’analarni o‘zlashtirish. A1+ elementar hodisalarni matematik tilda ifodalash usullaridan foydalanish va bu usullar samarali ekanligini tushunish. Matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo‘lish hamda foydalanish kompetensiyasi: A1 aniq hisob-kitoblarga asoslangan holda shaxsiy rejalarni tuzish; murakkab bo‘lmagan hisoblashlarda hisoblash vositalardan va tayyor kompyuter dasturlardan foydalanish. A1+ kundalik hayotda sodda iqtisodiy va amaliy masalalarni yechish. Mazkur dasturda fanni chuqurlashtirilib o‘qitiladigan 3-sinf uchun mavzularga ajratilgan soatlar alohida ko‘rsatilgan. 3-SINF 12 (170 soat, A1+: 238 soat)O‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiya elementlari: Kommunikativ kompetensiya: A1 o‘rganilgan atamalarning ma’nosini tushunib, to‘g‘ri o‘qiy olish; so‘z va gaplarni bog‘lagan holda o‘z fikrini aniq va ravshan ifodalay olish; sodda fikrlarni mantiqiy izchillikda ifodalay olish; matematikaga oid audiomatnni tinglab, videotasvirlarni ko‘rib tushunish, tegishli munosabat bildira olish; matematik matn ma’nosini qayta so‘zlab bera olish, matematik qoidalarni yoddan ifodali ayta olish. A1+ Mavzuga oid ma’lumotlarni muhokama qilishda o‘zaro muloqotga kirisha olish, muloqotda muomala madaniyatiga amal qila olish, matematik masalani hamkorlikda yechishda jamoada samarali ishlay olish. Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi: A1 tavsiya etilgan media manbalardan axborotni izlab topa olish, zarur bo‘lsa uni boshqa ko‘rinishlarga (matn, jadval, sxema va h.k.) o‘tkaza olish; axborotlarni statistik ma’lumotlarning ko‘rinishlarning bir turidan (ustunli, chiziqli va doiraviy diagrammalar, jadvallar, chizmalar) boshqa ko‘rinishga o‘tkaza olish; uchta sonning o‘rta arifmetigini topish. A1+ mustaqil ravishda turli media manbalardan axborotni izlab topa olish, dastlabki tahlil qila olish. O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi: A1 o‘rganilgan mavzu doirasida o‘qituvchi bilan birgalikda o‘quv masalasini (maqsadini) topa olish va ifodalay olish; o‘rganilgan mavzu doirasida o‘qituvchi bilan birgalikda o‘quv masalasini qismlarga ajrata olish; o‘qituvchi bilan birgalikda masala yechimiga yaqinlashish darajasini baholay olish va zarur hollarda o‘z faoliyatini to‘g‘irlay olish; o‘qituvchi bilan birgalikda o‘quv faoliyat natijasini tahlil qila olish; 13 o‘qituvchi bilan birgalikda yo‘l qo‘yilgan xato va noaniqliklarni topa olish, ularni tuzata olish;o‘rganilgan mavzu doirasida xususiy misollar va kuzatishlar tahlili asosida obyektlar umumiy hossalarini aniqlay olish; mavjud bilim va ko‘nikmalarni kundalik vaziyatga qo‘llay olish; ijtimoiy hayotdagi vaziyatlarga nisbatan o‘zining ijobiy estetik-emotsional munosabatini shakllantira olish; o‘qishga va yangi bilimlarni egallashga qiziqa olish. A1+ o‘zini o‘zi ruhiy, intellektual va kreativ rivojlantira olish,matematikani mustaqil o‘qib-o‘rgana olish, o‘z xatti-harakatini baholay olish. Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi: A1 boshqalar fikrini tinglab, tushuna olish, agar bu fikrni noto‘g‘ri deb hisoblasa, o‘z fikrini himoya qila olish; atrofdagilar bilan o‘zaro muloqot chog‘ida odob-axloq qoidalariga rioya qila olish va guruhda ishlay olish; muammo va tushunmovchiliklar ro‘y bergan paytlarda o‘zini tutishi to‘g‘risida to‘g‘ri qaror qabul qila olish; jamoada turli rollarni ijro eta olish. A1+ jamoada ishlash jarayonida guruh a’zolarning fikrlarini jamlay olish. Milliy va umummadaniy kompetensiya: A1 kundalik hayotda o‘rganilgan matematik usullarni tanlay olish; zaminimizda yashab o‘tgan buyuk allomalarimiz haqida ma’lumot bera olish. A1+ milliy merosni qadrlash, tabiiy-moddiy resurslardan oqilona foydalanish va asrab-avaylashda matematikaning o‘rnini tushunish. Matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo‘lish hamda foydalanish kompetensiyasi: A1 aniq hisob-kitoblarga asoslangan holda shaxsiy rejalarni tuza oladi; kundalik faoliyatida turli diagramma, chizma va modellarni o‘qiy oladi; 14 murakkab bo‘lmagan hisoblashlarda, o‘rganilgan tenglamani yechishda, o‘rganilgan turdagi yassi va fazoviy geometrik figuralarni tasvirlashda hisoblash va axborot-texnologiyalar vositalardan foydalana oladi. A1+ sodda savdo-sotiq munosabatlarda, kundalik hayotda matematik bilim va ko‘nikmalarni muvaffaqiyatli qo‘llay oladi; matematikaga oid yangi bilimlarni izlashda axborot-kommunikatsiya vositalari, internet saytlaridan foydalana oladi. Kompetensiyaviy yondashuvga asoslangan ta’limdan maqsad o‘quvchini keng qamrovli fikr- mulohaza yuritadigan va muloqotga kirisha oladigan, ta’lim jarayonida egallagan bilim, ko‘nikma va malakalarini o‘z shaxsiy, kasbiy va ijtimoiy faoliyatida qo‘llay oladigan barkamol shaxs qilib yetishtirishdir. Umumta’lim maktablari oldiga, bir tomondan, tevarak-atrofda sodir bo‘layotgan jarayonlarni to‘g‘ri tushunadigan, ikkinchi tomondan, jamiyat hayotida faol ishtirok etib, o‘z ijobiy ta’sirini o‘tkaza oladigan har tomonlama ziyoli shaxsni tarbiyalash vazifasi qo‘yilmoqda. Ma’lumki, matematik savodxonlik barcha fanlarni, ayniqsa aniq fanlarni o‘zlashtirishda muhim o‘rin egallaydi. Bu jarayonda matematika fanining ahamiyati beqiyosdir. Matematika – fan va texnika taraqqiyotining asosiy omillaridan biri bo‘lib, fan, madaniyat va kundalik hayotimizda alohida o‘rin tutadi. Shuning uchun o‘quvchilarning dars va darsdan tashqari faoliyatida keng ko‘lamdagi matematika bilan shug‘ullanishlar bo‘lishi kerak. Bunda: – matematikaga xos go‘zallik va jozibadorlikdan foydalanib har bir o‘quvchiga mos ravishda rivojlantiruvchi mantiqiy faoliyat bilan shug‘ullanish; – jadval, diagramma, grafik ko‘rinishda berilgan axborotlarni o‘qiy olish, jadvallar tuzish, diagrammalar yasash, grafiklar chizish; – ommaviy axborot vositalarida berilayotgan diagramma, grafik ko‘rinishdagi real sonli ma’lumotlarni tahlil etish ko‘nikmalarini hosil qilish kerak bo‘ladi. Fanlararo bog‘lanishda amaldagi til bilan bog‘lanish uchun spetsifik vosita bo‘lgan matematika tilini o‘qitish tamoyili ahamiyatga ega bo‘ladi. Matematik savodxonlik va bu tildan unumli foydalana olish (gapning aniq mazmunini, gaplar 15 orasidagi mantiqiy bog‘lanishni bilish) fikrlashning aniqligi va tartibliligini ko‘rsatadi. O‘qituvchi va o‘quvchining birgalikdagi harakati natijasida nimaga erishilganiga emas, balki bu natijaga qaysi yo‘l bilan erishilganiga asosiy e’tiborni qaratish kerak. Bunda: - umum fan yo‘nalishi darajasidagi o‘qitish – matematik standartning o‘rta maktab kursidagi bilimlarini egallash; - matematik yo‘nalishda – matematikani tabiiy fanlar bilan uyg‘unlashgan holda ixtisoslashgan kengaytirilgan fan yo‘nalishi bo‘yicha o‘qitish. Bu fanni o‘rganish insonning ilmga bo‘lgan qiziqishini, mantiqiy fikrlash qobiliyatini oshirib, boshqa fanlarning o‘qitilishiga ta’sir ko‘rsatadi va ta’limda asosiy vazifani o‘taydi.Tajribalar shuni ko‘rsatadiki, o‘quvchilarda namoyon bo‘ladigan matematik tushunchalarni yaxshi o‘zlashtirish, matematik fikr yuritishga tayyor bo‘lish, masala va muammolarni yecha olish, matematik tilda bemalol ish yurita olish ko‘rinishidagi samarali natijalarni ta’lim usulini o‘zgartiribgina erishish mumkin. Bunda izlanuvchanlik asosiy o‘rin tutadi. Masalan, muammoli o‘qitishda o‘quvchilar nazariy va amaliy ko‘rinishdagi turli muammolarni yechish orqali yangi bilim va malakalarni egallaydi. Muammoli vaziyatlarni vujudga keltirish, qiziqarli muammolarni qo‘yish va ularning yechilishiga yordam berish o‘quvchilarning faolligi va mustaqilligini rivojlantirib, bu fanga bo‘lgan qiziqishini oshiradi. Natijada o‘quvchilar olgan bilim va ko‘nikmalaridan foydalanishni o‘rganishadi va o‘zlarining ijodiy imkoniyatlari va aniq fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirishadi. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarga algebraik materiallar, xususan tenglama va tengsizliklar, tenglama tuzib yechiladigan masalalarga oid bilimlarni berishda an'anaviy ta'limga asoslangan metodlarning samarasini tekshirish, o‘quvchilarda kuzatilgan natijalar qay darajada ekanligini aniqlash, o‘quvchilarning olgan bilimlarini hayotda qo‘llay olish ko‘nikmasining shkllanganlik darajasini aniqlash, shu asosda ularni hayotga, kasbiy ko‘nikmaga to‘g‘ri shakllantirish uchun ishlab 16 chiqilgan nazariya va takomillashgan o‘qitish uslublarini pedagogik amaliyotda sinab ko‘rishdan iborat deb belgilandi. O‘quvchilarda shakllangan tenglamalarni yechishga oid kompetensiyalarning mavjud holatini o‘rganish. Umumiy o‘rta ta'lim maktablari o‘quvchilari va o‘qituvchilari o‘rtasida so‘rovnomalar o‘tkazish, suhbatlar tashkil etish, dars jarayoni va darsdan tashqari mashg‘ulotlarda muammo doirasidagi amalga oshirilayotgan ishlarni kuzatish, ta'limning hozirgi holatiga nisbatano‘qituvchilarning fikr-mulohazalarini o‘rganish va tahlil etish. - Fanni o‘qitish jarayonida o‘quvchilarda matematikaga oid kompetensiyalarni rivojlantirish imkonini beruvchi shart-sharoitlarni aniqlash. Fan bo‘yicha Davlat ta'lim standartlarida belgilangan o‘quvchilar egallashi lozim bo‘lgan bilim, ko‘nikma, malaka va kompetensiyalar hajmi, mazmuni aniqlash va tahlil qilish. - O‘quvchilarda algebraik materiallarga oid kompetensiyalarni rivojlantirish jarayonida ko‘zga tashlanayotgan muammolarni aniqlash hamda ularni bartaraf etish chora-tadbirlarini belgilash. - O‘quvchilarda algebraik materiallarga oid kompetensiyalarni rivojlantirishga xizmat qiluvchi samarali ta'lim texnalogiyalarini aniqlash. Takomillashgan ta'lim me'todlari asosida tuzilgan dars ishlanmalar tuzish, o‘quvchilarning o‘zlashtirish natijalarini tahlil etish, ulardagi matematikaga oid kompetensiyalari darajasini aniqlash, o‘quvchilarning fanga oid mustaqil fikrlash qobiliyatlarini ko‘rsatkichlarini tahlil etish. 17 II BOB BOSHLANG‘ICH SINF MATEMATIKA DARSLARINI O‘QITISHDA KOMPETENSIYAVIY YONDASHUVGA ASOSLANGAN TA'LIM DARAJALARI TAHLILI. 2.1. Matematika fanidan o‘zlashtirgan bilim, ko‘nikma va kompetensiyalar baholash Kompetensiyaviy yondashuvga asoslangan ta’lim bu – o‘quvchi o‘quv jarayonida egallaydigan bilim, ko‘nikma va malakalarni o‘z shaxsiy, kasbiy va ijtimoiy faoliyatida qo‘llay olish nuqtai nazaridan beriladigan ta’limdir. Yangi darsliklarda keltirilgan bir qancha yangi mavzular o‘quvchilar uchun qiyinlik tug‘dirmoqda. Oldin 4-sinfda o‘tilgan mavzu hozirda ikkinchi sinf darsligiga kiritilgan. Bu o‘quvchining bilim saviyasi uchun ba'zida qiyinlik qilmoqda. Masalan, tengsizlik mavzusi oldin yuqori sinfda o‘tilardi, hozirgi darslikda esa tengsizlik mavzusi 3-4-sinf darsliklarida berilgan. Ayniqsa, "<", ">" belgilari anglatuvchi tushunchalar boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun biroz murakkabdir. - Bundan tashqari tenglama mavzusi Boshlang‘ich sinf matematika darsligining 2-sinfida keltirilgan. 3-4-sinfda esa tenglama mavzusi mustaqil mavzu sifatida kiritilmagan. Bu ham qiyinchiliklarni yuzaga keltiruvchi sabablardan biridir. - Tenglama mavzusi o‘quvchilar uchun qiziq mavzu. Lekin masalalarni ishlashda tenglama tuzib yechish ko‘nikmasi o‘quvchilarda tola shakllanmagan. Buning sababi esa, tenglamani oddiy usulda yechishga o‘rganib qolishganligidir. - Sinfdan tashqari to‘garak topshiriqlari darslik topshiriqlariga o‘xshab qolishi, faqat nazariy bilim berish bilangina cheklanish o‘quvchilarda to‘garakka bo‘lgan qiziqishing so‘nishiga olib keluvchi omildir. - Kompetensiya – fan bo‘yicha egallagan nazariy bilim, amaliy ko‘nikma va malakalarni kundalik hayotida duch keladigan amaliy va nazariy masalalarni yechishda foydalanib, amaliyotda qo‘llay olishdir. 18 - Kompetentlilik – (lotincha: competens – layoqatli, qobiliyati bor) Kompetentlilik tarkibiga sof kasbiy bilim, ko‘nikma va malakalardan tashqari, tashabbuskorlik,hamkorlik, guruhda ishlash layoqati, kommunikativ qobiliyati,real baholay olish, mantiqiy fikrlash, axborotni saralash va foydalana olish xususiyatlari ham kiradi. - Kompetensiyalarni shakllantirishga yo‘naltirilgan ta’lim–o‘quvchilarda egallangan bilim, ko‘nikma va malakalarni o‘z shaxsiy, kasbiy va ijtimoiy faoliyatlarida amaliy qo‘llay olish kompetensiyalarini shakllantirishga yo‘naltirilgan ta’limdir. - Tayanch kompetensiyalar : - 1. Kommunikativ kompetensiya - – jamiyatda o‘zaro muloqotga kirishish uchun ona tili va birorta xorijiy tilni mukammal o‘zlashtirish hamda muloqotda samarali foydalana olish; - – o‘z fikrini og‘zaki va yozma tarzda aniq va tushunarli bayon qila olish, mavzudan kelib chiqib savollarni mantiqan to‘g‘ri qo‘ya olish va javob berish; - – ijtimoiy moslashuvchanlik, o‘zaro muloqotda muomala madaniyatiga amal qilish, jamoaviy hamkorlikda ishlay olish; - – muloqotda suhbatdosh fikrini hurmat qilgan holda o‘z pozitsiyasini himoya qila bilish, uni ishontira bilish; - – turli ziddiyatli vaziyatlarda o‘z ehtiroslarini boshqarish, muammo va kelishmovchiliklarni hal etishda zarur(konstruktiv) bo‘lgan qarorlarni qabul qila olish. - 2.Axborot bilan ishlash - – mavjud axborot manbalaridan (internet, televizor, radio( audio – video yozuv)telefon, kompyuter, elektron pochta va boshq .) foydalana olish; - – media vositalaridan zarur bo‘lgan axborotlarni izlab topa olish, saralash, qayta ishlash, uzatish, saqlash, xavfsizligini ta’minlash va foydalanishda media - madaniyatiga rioya qilish; - – ma’lumotlar bazasini yarata olish, asosiylarini tanlay olish va ularni tahlil qila bilish; 19 - – kundalik faoliyatida uchraydigan hujjatlar bilan ishlay olish(oddiy tabriknomalar yoza olish, anketalarni to‘ldirish, mehmonxona ro‘yxatida o‘zi to‘g‘risidagi ma’lumotlarni qayd eta olishi va boshq .) - 3. Shaxs sifatida o‘z-o‘zini rivojlantirish kompetensiyasi - – shaxs sifatida doimiy ravishda o‘z-o‘zini rivojlantirish, jismoniy, ma’naviy, ruhiy va intellektual kamolotga intilish; - – hayot davomida o‘qib o‘rganish, bilim, tajribani mustaqil ravishda muntazam oshirib borish ; - – o‘z xatti-harakatini advokat baholash, o‘zini nazorat qila bilish, halollik, to‘g‘rilik kabi sifatlarga ega bo‘lish; - – o‘qib-o‘rganganlari va hayot tajribasidan foydalangan holda kundalik turmushda uchraydigan muammolarni hal eta olish. - 4. Ijtimoiy faol fuqarolik kompetensiyasi - – Jamiyatda bo‘layotgan voqea, hodisa va jarayonlarga dahldorlikni h is etish va ishtirok etish; - – o‘zining fuqarolik burch va huquqlarini bilishi, unga rioya qilish (ya’ni xaridor, s aylovchi , mijoz, ishlab chiqaruvchi sifatida faoliyat yurita olish); - – mehnat va fuqarolik munosabatlarida muomala , iqtisodiy, huquqiy madaniyatga ega bo‘lish; - – kasbiy mavqeyining o‘sishiga intilish bilan jamiyat va oilasi manfaatlari uchun xizmat qilish, yordamga muhtojlarga saxovatli bo‘lish. - 5. Umummadaniy kompetensiyalar - – vatanga sadoqatli, insonlarga mehr-oqibatli hamda umuminsoniy va milliy qadriyatlarga e’tiqodli bo‘lish; - – badiiy va san’at asarlarini tushunish, ta’sirlana olish; - – orasta kiyinish, yurish-turishda madaniy me’yorlarga va sog‘lom turmush tarziga amal qilish; - – umumbashariy ahamiyatga ega bo‘lgan qadriyatlarni (urf-odatlar, marosimlar, milliy-madaniy an’analar va h . k .) bilish, unga hurmat bilan munosabatda bo‘lish; 20 - – o‘zgalarga nisbatan mehr-muruvvat, saxiylik, o‘zgalarning dunyoqarashi, diniy e’tiqodi, milliy va etnik xususiyatlari , an’ana va marosimlarini hurmat qilish; - – xalqining tarixiy, ma’naviy va madaniy merosini avaylab asrash, jamiyatda o‘rnatilgan odob-axloq qoidalariga rioya qilish. - – aniq hisob-kitoblarga asoslangan holda shaxsiy, oilaviy, kasbiy va iqtisodiy rejalarini tuza olish; - – shaxsiy, ijtimoiy va iqtisodiy munosabatlarda hisob-kitob bilan ish yuritish; - – kundalik faoliyatda turli formula, model, chizma, grafik va diagrammalarni o‘qiy olish va foydalanish; - – inson mehnatini yengillashtiradigan , mehnat unumdorligini oshiradigan va qulay shart-sharoitga olib keladigan fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo‘lish hamda foydalana olish. - Xo‘sh, h ozirgi kunda kompetensiyaviy yondashuvga asoslangan DTS nima uchun zarur bo‘lib qoldi.Bu savolga javob berish uchun “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” ning asosiy tarkibiy qismlariga e’tibor qaratish lozim.Ya’ni ta’lim tizimi, shaxs,davlat va jamiyat, fan va ishlab chiqarish dan iborat bo‘lgan milliy modelning ayrim qismlaridagi ulkan o‘zgarishlar xususan davlat va jamiyatning tubdan o‘zgarishi ,hayotimizga kirib kelgan axborot- kommunikatsion vositalar,fanning eng so‘nggi yutuqlariga asoslangan zamonaviy ishlab chiqarish texnologiyalari va oldingi yoshlardan tubdan farq qiluvchi o‘zgacha fikrlovchi yoshlarning vujudga kelganliklarini keltirish mumkin. - Undan tashqari, butun dunyoda bo‘layotgan ta’lim sohasidagi islohotlar ham , xususan Janubiy –sharqiy Osiyo davlatlari, Yevropa va Amerika qit’asidagi 10-15 yildan buyon amalga oshirilayotgan ta’limiy islohotlarni keltirish mumkin.Masalan, har uch yilda maktab o‘quvchilarining o‘zlashtirishini baholash bo‘yicha Xalqaro dastur (PISA)jahon mamlakatlari ta’lim tizimi sifatini o‘rganib chiqadi.PISA( Programme for International Student Assessment ) dasturining maqsadi 15-16 yoshli o‘quvchilarning maktabda berilayotgan ta’limni qay darajada o‘zlashtirayotgani va ularni inson faoliyatining turli sohalarida qo‘llay bilishini 21 tadqiq etishdan iborat.PISA dasturi bo‘yicha birinchi tadqiqot 2000-yilda o‘tkazilgan va unda 32 davlat ishtirok etgan.2003-yilda 43, 2006-yilda 57, 2009- yilda 65, 2012-yilda 65, 2015-yilda 70 dan ortiq davlat ishtirok etgan. 2015-yilga dasturda 500 000 mingga yaqin o‘quvchi ishtirok etgan. - PISA dasturi bo‘yicha mutaxassislar tomonidan 15-16 yoshli o‘quvchilarning o‘qish savodxonligi, matematik savodxonligi va tabiiy- ilmiy savodxonligi sinovdan o‘tkaziladi. - “Matematik savodxonlik” bo‘limi bo‘yicha dasturda o‘quvchilarga havola qilingan masalalardan namuna ko‘raylik. - 1-masala. Yurish masalasi - Rasmda yurib ketayotgan odamning oyoq izlari tasvirlangan.Qadamning uzunligi P- o‘ng oyoqning tovoni oxiridan chap oyoqning tovoni oxirigacha bo‘lgan masofaga teng. = 140 formula , n bu yerda 1 minutdagi qadamlar soni, P qadamning metrdagi ifodasi. - - 1-Savol. Formuladan foydalanib agar 1 minutda 70 qadam bosgan odamning 1 qadami uzunligini toping. - Yechish: Savoldan n = 70. Formuladan P= = ; Javob: 0,5 m yoki 50 sm . - 2-savol. Hamidulloning qadami uzunligi 0,80 m bo‘lsa, uning tezligini m / minda toping va km /soatda ifodalang. - Yechish: P= 0,80 m demak n = 140P= 140 - Demak Hamidullo 1 minutda 112. - ; Javob: 89,6 m /min; 5,376 km /soat. - 2-masala: Eksport masalasi. - Rasmdagi diagrammada pul birligi shartli ravishda zed bo‘lgan Zedlandiya davlatining eksporti haqida ma’lumot tasvirlangan. 22 - - - - 1-savol. 1998-yil Zedlandiyadan umumiy qiymati (million zedlarda ) qancha tovar eksport qilingan? - Yechish: Ustunli diagrammadan ko‘rinib turibdiki 1998-yil Zedlandiyadan jami 27,1 millon zed miqdorida tova eksport qilingan. Javob: 27,1 millon zed - 2-savol. 2000-yil Zedlandiyadan qancha mevali sok eksport qilingan? - A. 1,8 mln . zed ; B. 2,3 mln . zed C. 2,4 mln . Zed D. 3,4 mln . zed E. 3,8 mln . zed - Yechish: Ustunli diagrammadan ko‘rinib turibdiki 2000-yil Zedlandiyadan jami 42,6 million zedlik tovar eksport qilingan. Doiraviy diagrammadan ko‘rinib 23 turibdiki 2000-yil mevali sok barcha eksportning 9% ini tashkil qiladi 42,6 million zed . - Javob: E - 3.Konfetlar masalasi - Xumoyunni onasi qutini ichiga qaramasdan 1 dona konfet olishga ruxsat berdi.Qutidagi konfetlar soni quyidagi ustunli diagrammada berilgan: - - - Qutidan qizil rangli konfet chiqish ehtimolligi qancha? - A. 10% B. 20% C.25 % D. 50% - Yechish: Diagrammadan qutidagi barcha konfetlar sonini aniqlaylik. 6+5+3+3+2+4+2+5= 30 bundan 6 tasi qizil konfet. Qizil konfet chiqish ehtimolligi =0,2 ; 0,2. Javob: B - 4. Matematikadan test - Matematika o‘qituvchisi o‘quvchilardan test sinovi o‘tkazdi.Har bir testga 100 balldan qo‘yishini aytdi. Rayhona o‘tkazilgan 4 ta testdan o‘rtacha 60 bal to‘pladi.Beshinchi testdan 80 ball oldi. Rayhona hammasi bo‘lib o‘rtacha necha ball to‘plagan? - Yechish: Rayhona o‘tkazilgan to‘rtta testdan o‘rtacha 60 bal olgan demak, jami 4= =240 ball to‘plagan. - (240+80):5= 320:5= 64. Javob: 64 ball - 5. Kitob javonlari masalasi - Bir dona kitob javoni yig‘ish uchun ustaga quyidagi detallar kerak bo‘ladi: 24 - – 4 dona uzun taxta; - – 6 dona kalta taxta; - – 12 dona kichik iskob ; - – 2 dona kata iskob ; - – 14 dona shurp . - Ustada 26 ta uzun taxta, 33 ta kalta taxta, 200 ta kichik iskob , 20 ta katta iskob va 500 ta shurp bor.Usta ko‘pi bilan necha komplekt kitob javoni yig‘ishi mumkin? - Yechish: 26:4= 6(2 q ) ; 33:6= 5(3 q ) ; 200:12= 16(8 q ) ; 20:2= 10; 500:14= 35(10 q ) - Demak 6 komplekt kitob javoni yig‘adi desak, unda kalta taxtadan 3 ta yetmay qoladi.Demak, ko‘pi bilan 5 komplekt yig‘a oladi. Javob: 5 komplekt - 6. Yer qimirlash masalasi. - Bir hujjatli filmda yer qimirlashini oldindan taxmin qilish to‘g‘risida bahs namoyish qilindi: - Geologni taxmin qilishicha –“O‘tgan 20 yil ichida Zed shahrida yer qimirlashi imkoni . ni tashkil qildi”. Quyida bayon etilgan fikrlardan qaysi biri geolog fikrini tasdiqlaydi. - A. Hozirgi paytdan 13-14 yil oralig‘ida Zed shahrida yer qimirlaydi. - B. bunga ko‘ra keyingi 20 yil ichida qachondir Zed shahrida yer qimirlaydi. - C. Ehtimol shuki qachondir 20 yil ichida Zed shahrida yer qimirlash ehtimoli yer qimirlamaslik ehtimolidan katta. - D. Nima bo‘lishini aytishni iloji yo‘q,chunki hech kim aniq bilmaydi qachon yer qimirlaydi. - Yechish: Geolog fikrini C javob tasdiqlaydi. Javob: C - Amaliyotda maktabda yaxshi o‘zlashtirgan ayrim o‘quvchilar dars paytida hamda hayotida uchraydigan nostandart vaziyatga tegishli masalalarni yechishda o‘rgangan bilim va ko‘nikmalarini qo‘llay olmaydilar. Buning sababi o‘quvchilarda tegishli kompetensiyalar shakllanmaganligidandir. 25 - Demak yuqoridagi masalalarning barchasida o‘quvchilarning olgan bilim, ko‘nikma va malakalarni hayotga tatbiq etilishini ko‘rish mumkin. - O‘qituvchi boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida tafakkur jarayonini to‘g‘ri amalga oshirish uchun amaliyot har qanday bilish jarayonining asosi degan g‘oyani esdan chiqarmasligi kerak. - Avvalom bor o‘qituvchi o‘quvchilarning bilish faoliyatlarini amalga oshirish maqsadida olib boriladigan darslar jarayonida quyidagi maqsadlarga alohida e’tibor berish lozim: - a) ta’limiy maqsad – o‘quv materialining mazmunini bilish, ya’ni Ushbu fanga tegishli ilmiy bilimlarni o‘zlashtirish va amalga tadbiq qila olish; - b) tarbiyaviy maqsad – fan asoslarini o‘zlashtirish orqali uning mazmunida yotgan g‘oyalar, dunyoqarashlar ta’sirida o‘zining shaxsiy sifatlarini, e’tiqodlarini shakllantirish; - v) rivojlantiruvchi maqsad – o‘qitish jarayonida shaxsning aqliy kamolotini, qobiliyatini o‘qishga mehnatga bo‘lgan munosabatini rivojlantirishdan iborat. - Bu maqsadlarni amalga oshirish jarayonida o‘quvchining mustaqillik faoliyatlari ro‘yobga chiqadi. 2.2 O‘ zlashtirgan bilimlarni baholash va monitorinigni yuritish Baholash usullari, mezonlari va asosiy vazifalari . Nazoratning asosiy maqsadi va unga qo‘yilgan talablar. Nazorat turlari. Nazorat jarayonida foydalaniladigan testlarning turlari va ularga qo‘yiladigin talablar. Test tarixi va test sinovlarining nazorat samaradorligini oshirishdagi axamiyati. Test topshiriqlariga qo‘yiladigan talablar. Testlarning turlari. O‘qituvchi darsni o‘quvchilar o‘rganayotgan materialni anglabgina qolmay, uni aniq, takrorlab bera oladigan, bilimlarni kelgusi o‘quv ishlarida va amalda qo‘llay oladigan yo‘sinda tashkil etishi kerak. Bilimlarni mustahkamlash va takomillashtirishda o‘quv chilar ularni qanday o‘zlashtirishgan bo‘lsalar, xuddi shunday aytib berishlari, ularga aniqlik, mukammallik kiritishlari lozim. Ta`limiy ishning ana shu bosqichida yangi o‘quv materiali bilan ilgari o‘zlashtirilgan materiallarni o‘zaro chambarchas, o‘quvchilar 26 yaqqol tushunadigan yo‘sinda bog‘lash ularning fandan olgan bilim, ko‘nikma va malakalarini boyitadi, kengaytiradi va yanada shakllantiradi. O‘quvchilarning bilim, o‘quv hamda malakalarini nazorat qilish, ularning o‘zlashtirishini hisobga olish, o‘quv jarayonining eng muhim qismlaridan biridir. O‘quvchilarning o‘rganilayotganlarni qanchalik idrok etayotganligi, tushunayotganligi va eslab qolayotganligi, o‘z bilimlaridan amaliy masalalarni yechishda qanday foydalanayotganligi hisobga olinmasa, o‘qitish jarayoni mukammal bo‘la olmaydi. Nazoratning eng asosiy vazifasi o‘quvchilarning nimani va qanday o‘zlashtirayotganligini, o‘quv jarayoniga qanday munosabatda ekanligini aniqlash hamda baholashdan iborat. Bu yerda o‘qituvchining vazifasi o‘quvchilarning o‘qishdagi muvaffaqiyatlarini qayd qilish bilangina cheklanmaydi, bunda u nazorat natijalariga tayanib, o‘quvchilarning bilimlarni mustahkam o‘zlashtirishlari- uchun zarur bo‘lgan vazifalar belgilaydi va o‘tkazadi. Nazorat tufayli o‘qituvchi bilan o‘quvchilar orasida o‘ziga xos «Qayta aloqa» o‘rnatiladi, bu aloqa o‘qish davomida o‘quvchilarning aqliy va amaliy ishlarini boshqarishga imkon beradi. «Qayta aloqa» qanchalik to‘liq bo‘lsa, shunchalik ko‘p o‘quvchi nazorat qilinadi va uning uzluksizligi qanchalik uzoq vaqt ta`minlansa, o‘qitish jarayonini boshqarish imkoniyati shunchalik keng bo‘ladi. Bir tomondan, «qayta aloqa»ning takrorligini oshirish zarurligi, ikkinchi tomondan, buning uchun ajratilgan vaqtning cheklanganligi o‘quvchilar bilim, uquv va malakalarini nazorat qilish hamda o‘zlashtirishini hisobga olishning usul va vositalarini takomillashtirish zaruratini tug‘diradi. O‘quvchilarning bilim, o‘quv hamda malakalarini nazorat qilish o‘z vaqtida va sistemali ravishda o‘tkazilgandagina zarur o‘quv va tarbiyaviy samara beradi. O‘qituvchi har bir o‘quvchining muvaffaqiyatlari qanday ekanligini hamma vaqt bilishi kerak, shundagina u o‘quvchilarning xatosini o‘z vaq tida aniqlashi va uni tuzatishi, tegishli yordam ko‘rsatish mumkin bo‘ladi. O‘quvchilarning o‘qishdagi muvaffaqiyatlarini nazorat qilish ular uchun o‘quv mehnatining motivlarini ko‘p jihatdan belgilaydigan rag‘batlantiruvchi faktor bo‘ladi. O‘qituvchi o‘quvchilarning bilim, uquv hamda malaka larini nazorat qilib, ularga baho 27 qo‘yadi. Qo‘yiladigan baho ob`ektiv va haqqoniy bo‘lishi kerak. To‘g‘ri qo‘yilgan baho o‘quvchilarga o‘z imkoniyatlarini baholashga yordam beradi. Bahoning tarbiyaviy roli ana shularda namoyon bo‘ladi. O‘quvchilarning o‘qishdagi muvaffaqiyatlarini nazorat qilish va baholashda ularning individual xususiyatlari e`tiborga olinishi kerak. Tabiiyki, gruppadagi hamma o‘quvchilarga bilimlarning hajmi va sifati jihatidan bir xil talablar qo‘yiladi. Ammo, shu bilan birga, ba`zi hollarda ayrim o‘quvchilarning jur`atsizlik yoki tortinchoqlik, sust fikrlash, o‘ziga ortiqcha ishonish, jismoniy kamchilik kabi xislatlarini ham e`tiborga olish zarur. Biror uzrli sababga ko‘ra ayrim o‘quvchilarning vaqtincha qiyinchilikka tushib qolishini ham e`tiborga olish kerak. O‘quvchilarning o‘qishdagi muvaffaqiyatlari darajasini aniqlash yo‘llaridan biri tekshirib ko‘rish bo‘lsa, boshqa yo‘li-kundalik kuzatishlardir. O‘quvchilarning o‘zlashtirishini hisobga olish natijalari ma`lum darajada o‘qituvchi pedagogik mahoratining ko‘rsatkichi bo‘lib, o‘qituvchi ishini tashkil etishga va o‘quvchilarni o‘qitish sifatini yaxshilashga yordam beradi. Matematika ta’limiga kompetensiyaviy yondashuv, o‘quvchilarda kasbiy, shaxsiy va kundalik hayotda uchraydigan holatlarda samarali harakat qilishga imkon beradigan amaliy ko‘nikmalarni shakllantirish va rivojlantirishni hamda matematika ta’limining amaliy, tatbiqiy yo‘nalishlarini kuchaytirishni nazarda tutadi. Shuningdek, o‘quvchilarning hayotiy tasavvurlari bilan amaliy faoliyatini umumlashtirib borib, matematik tushuncha va munosabatlarni ular tomonidan ongli o‘zlashtirishga hamda hayotga tatbiq eta olishga intilishni o‘rgatish, o‘quvchilarda izchil mantiqiy fikrlashni shakllantirib borish natijasida ularning aql- zakovati rivojiga, tabiat va jamiyatdagi muammolarni hal etishning maqbul yo‘llarini topa olishlariga ko‘maklashish nazarda tutiladi. Insoniyat kamoloti, hayotning rivoji, texnika va texnologiyaning takomillashib borishini hisobga olgan holda allomalar va olimlarning maktab matematika kursining rivojiga qo‘shgan hissalaridan o‘quvchilarni xabardor qilish hamda umuminsoniy madaniyatning 28 tarkibiy qismi sifatida matematika to‘g‘risidagi tasavvurlarni shakllantirish maqsadga muvofiq. Matematik masalalarga o‘qitishning vositasi sifatida quyidagicha yondashish mumkin: 1. Masalaga an’anaviy yondashish usuli: tayyor masala shartlarini tahlil qilish masala yechilishining usulini aniqlash yechish jarayoni olingan natijani etalon javob bilan formal solishtirish. 2. Masalaga muammo sifatida yondashish usuli: muammoli vaziyatni tahlil qilish muammo qo‘yilishi yetishmaydigan ma’lumotlarni izlash va gipotezalarni (ilmiy taxminlarni) shakllantirish gipotezalarni tekshirish va muammoli vaziyatga oid yangi bilimlarga ega bo‘lish muammoni masalaga aylantirish masala yechilishining usulini izlash yechish jarayoni olingan natijani tekshirish yechimning to‘g‘riligini asoslash. An’anaviy yondashuvda o‘quvchining masala yechish bilan bog‘liq o‘quv faoliyati reproduktiv xarakterga ega bo‘lib, u o‘zini bajaruvchi sifatida namoyon etadi. Tadqiq etish elementlari faqat masala shartlarini tahlil qilgandagina namoyon bo‘ladi. Standart masalalarni yechish —tabiati nostandart bo‘lgan, kundalik hayotda kam uchraydigan masalalarni yechishga aylangan. Shuning uchun ham ayrim o‘quv va ayniqsa, amaliy masalalarga muammoli masala sifatida yondashish lozim. O‘quvchilar o‘rtasida ta’lim sifati yuzasidan o‘tkazilgan monitoring natijalariga ko‘ra, matematika fani yo‘nalishi bo‘yicha tahlil qilinganda, matematika darslarida va to‘garak mashg‘ulotlarida murakkab mavzularga doir masalalar yechishga e’tibor qaratilmayotganligi, dars jarayonida axborot ta’lim resurslaridan, ilg‘or pedagogik va axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish malakalari yetarli emasligi aniqlandi. O‘quvchilar mavzularga oid masalalar, test topshiriqlarini yechishda qiyinchilikka duch kelishgan. Matematikadan har bir mavzu o‘tilgandan so‘ng, nazariy bilimlarni mustahkamlash va amalda sinab ko‘rish zarur. Bu kamchiliklarni to‘ldirish uchun sho‘ba yig‘ilishlarida quyidagilarga e’tibor qaratish lozim: 29 Malaka oshirish institutlari va metodika markazlari tomonidan o‘qituvchilarning metodik ehtiyojlarini aniqlash, o‘zlashtirilishi qiyin mavzularga oid masalalarni yechishning turli usullari ustida fikr almashish hamda hududlarda doimiy jadval bo‘yicha kaskad usulida o‘quv-seminarlar tashkil etish maqsadga muvofiq; Matematika fanidan kompeten siyalarni shakllantirishga yo‘naltirilgan darslarni tashkil etish va uning texnologik xaritasini tuzish yuzasidan tavsiyalar ishlab chiqish, ularni dars jarayoniga tatbiq etish yo‘llari yuzasidan ma’lumotlar berish va joylarda ochiq darslar tashkil etish; “Mahorat maktablari”da o‘quv chilar bilimida aniqlangan bo‘shliqlarni to‘ldirish va ularni bartaraf etish yo‘llari bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqish; tajribali o‘qituvchilar va o‘qituvchilar ishtirokida ko‘rik-tanlov g‘oliblari bilan davra suhbatlari tashkil etish. Ko‘rik-tanlov g‘oliblarining ilg‘or pedagogik ish tajribasini o‘rganish va ommalashtirish yuzasidan fikrlashish. Dars sifatini oshirish maqsadida o‘qituvchi va metodistlarga video metodik xizmat ko‘rsatish yo‘lga qo‘yildi va video- seminarlar o‘tkazib borilmoqda. Bular haqida ma’lumotlar Xalq ta’limi vazirligining www.uzedu.uz rasmiy saytiga joylangan. O‘qituvchilar ulardan ijodiy foydalanishi maqsadga muvofiq. 30 XULOSA Xulosa qilib aytar ekanmiz bugungi kunda boshlang‘ch sinf matematika darslarida har bir kichik matematik elementni o‘rgatishda ham o‘qituvchi tomonidan katta e ’ tibor talab qilinmoqda va bunda amal qilish lozim . Shunga ko‘ra matematika darslari boshqa fanlarga nisbatan o‘zining aniqligi va murakkabligi bilan o‘quvchilar qiziqishini va diqqatini tez jalb qilib , fikrlash doirasini charxlaydi . Matematik malumotlari faqatgina dars davomida emas , balki boshlang‘ch sinf matematika darslarida o‘quvchilar matematik malumotlarga ega bo‘lmay turib murakkab masalalarni yecha olmaydilar . O‘quvchilar sonlarni sanay olmasdan, ularni aniq bilmasdan turib, sonlar ustida oddiy amallarni ham yecha olmaydilar. Boshlang‘ich sinf matematika ta’limi jarayonida ijodiy topshiriqlami tadbiq etish muammosi yuzasidan tadqiqot ishlari olib borilib quyidagi xulosalarga kelinfi. - tadqiqot mavzusi yuzasidan adabiyotlar o‘rganilib, o‘qituvchilar ish tajribasi kuzatilib, matematikadan ijdiy topshiriqlar tizimini yaratish metodik muammo ekanligi asoslandi; - boshlang‘ich sinf matematika ta’limida tadbiq etiladigan ijodiy topshiriqlar tasniflandi. Bunday topshiriqlar tasnifi sifatida quyidagilarni kiritish mumkin: O‘quvchilar tomonidan mustaqil misol va masalalar tuzish, topshiriqlarni biror belgisiga ko‘ra sinflarga ajratishga doir,taqqoslashga doir,ma’lumotlari yetishmaydigan va ortiqcha bo‘lgan masala- topshiriqlar,masalalarni turli usullarda yechishga doir, ko‘p yechimli masala- topshiriqlar, nostandart masalalar, geometik 31 mazmunidagi masala topshiriqlar, mantiqiy masalalar, muammoli masala- topshiriqlar, ifoda, tenglama va tengsizliklar tuzilishiga doir topshiriqlar; Kombinatorik mazmundagi topshiriqlarni bajarishda o‘qituvchidan katta mas’uliyat talab qilinadi. Birinchidan, berilgan topshiriqning kombinatorik topshiriq ekanligini aniqlash; ikkinchidan, kombinatorik topshiriqlarning qanday turiga mansubligini bilish: (o‘rinlashtirish, o‘rin almashtirish, guruhlash); uchinchidan, topshiriqning natijasini bilish (kombinatorikaga oid formulalardan foydalanib); to‘rtinchidan, o‘quvchi tomonidan kombinatorik topshiriqning bajarilishini nazorat qilish. Umuman, misol va masalalarni biror belgisiga ko‘ra sinflarga ajratishga oid o‘quv topshiriqlari keng qamrovli bo‘lib, boshlang‘ich sinfning deyarli har bir tushunchasini o‘rganish jarayonida qo‘llanishi mumkin. Bunday o‘quv topshiriqlarini bajarish natijasida boshlang‘ich sinf o‘quvchisida mustaqil fikr yuritish ko‘nikmasi tarkib topib, o‘quvchining ijodiy faoliyati oshadi. Sonlardan tashqari o‘quvchilar barcha matematik bilimlar va turli matematik o‘lchov birliklari ‘geometrik shakillar vaqt birliklari umumiy matimatik tushunchalar haqida ham ma’lumotlarga ega bo‘lishlari lozim. Shularni barchasini bolaga boshlang‘ch talimdan bilimlarni puxta anglatmoq lozim. Yuqorida aytilgan matematik tushunchalar barchasi kundalik turmushimizda qo‘laniladi va bu fan hayotda juda ko‘p narsalar bilan bog”liqligini ko‘rsatadi. Masalan: har bir bola o‘zining bir kunlik ish tartibini vaqt asosida rejalashtirsa har bir ishi unumli kuni samarali bo‘ladi. Buning uchun esa u vaqt birligi haqida malumotga ega bo‘lishi lozim. Birgina vaqt birligi emas, o‘lchov,miqdor hajm birliklari haqida ham mukammal bilimga ega bo‘lishlari lozim. Shularning hammasi ham kundalik hayotimizda ko‘p qo‘lanilladi. 32 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. Abduqodirov A.A. Masofali o‘qitish modellari va ularning sinflari. // J. Fizika, matematika va informatika. - Toshkent, 2004. - № 5. - B. 50-56. 2. Allaberganova M.R Informatika fanidan didaktik o‘quv- majmuasini ishlab chiqish va amaliyotga tadbiq etish jihatlarini tadqiq etish. Mag.dis. Toshkent.2011 33-34- bet. 3. Allaberganova M.R Informatika fanidan didaktik o‘quv- majmuasini ishlab chiqish va amaliyotga tadbiq etish jihatlarini tadqiq etish. Mag.dis. Toshkent.2011 33-34- bet. 4. Abdulahatova Sh Multimedia vositalari va o‘quvchi nigohi.Boshlang‘ich ta’lim jurnali //2013.2-son/ 31- bet. 5. Abdullaeva M (ma’sul muxarrir), Jalolov A, Nazarov Q, Nosirov R, Otamurodov S , Ochildiev A, Ro‘ziev R (rahbar), Sharipov A, Shermuhamedov 6. Bantova M. A va boshqalar "Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitish metodikasi" Toshkent “O‘qituvchi” 1983 y 13-12 betlar. 7. Bigbayeva N.U, Sidelnikova R “Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitish metodikasi”. T:”O‘qituvchi” 1986. 269-b 8. Bozorova.M.Q, Norpo‘latova. X.A, Olimov.Q.T Ta’limni faollashtiruvchi metodlar. O‘quv qo‘llanma. Termiz 2011yil. 9. Burxonov S, Xudoyorov O‘, Norqulova Q 3-sinf matematika T:. 2013. 10. Bikbayeva N.U, Yangibayeva E,Girfanova K. M 4-matematika T:. 2013. 11. Hasanova G. Q Boshlang‘ich ta’lim pedagogikasi, integratsiyasi va innovatsiyasi B:.2013. 71-b 12. Jumayev.M.E."TarjivaAbdurahmonova N, O‘rinboyeva L 2-sinf matematika T:. 2014. 13. Qosimov F. Qosimova M. Murakkab masala topshiriqlar . Maqola. Boshlang‘ich ta'lim jurnali. 2007.1-son. 26-27- bet. 14. S. Haitov Sh, Hoshimoval . Falsafa: ensiklopedik lug‘at. T.: “O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi” Davlat ilmiy nashriyoti, 2010-yil, 31-b. 33

Matematika fanini o’qitishda umumadaniy kompentensiyalarni shakllantirish

Sotib olish