Matematika o‘qitish metodikasini modernizatsiyalashning dolzarb masalalari - Педагогика - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	25000UZS
Размер	130.0KB
Покупки	0
Дата загрузки	13 Май 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Педагогика

Продавец

Shavkat

Дата регистрации 04 Апрель 2024

69 Продаж

Matematika o‘qitish metodikasini modernizatsiyalashning dolzarb masalalari

Купить

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM,
FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
ORIENTAL UNIVERSITETI
«Himoyaga ruxsat etilsin»
“ Pedagogika” fakulteti menejeri
_____________ M. Meliboyev
«____» ________2025-yil «Himoyaga tavsiya etilsin»
“Uzluksiz ta’lim pedagogikasi”
kafedrasi mudiri:_________ T. Isaqulov
«____» ________2025-yil
PEDAGOGIKA FAKULTETI
60110500 – “ BOSHLANG‘ICH TA’LIM ” YO‘NALISHI
UZLUKSIZ TA’LIM PEDAGOGIKASI KAFEDRA SI
Sirtqi talim shakli, 105-guruh talabasi Mirtolibova Durdona Shuxrat qizining
“ MATEMATIKA O QITISH METODIKASI”ʻ fanidan
Mavzu: Matematika o‘qitish metodikasini modernizatsiyalashning dolzarb
masalalari
Ilmiy rahbar: Elmurodov Jamshid
Talaba: Mirtolibova Durdona Shuxrat qizi
TOSHKENT - 2025
AnnotatsiyaKURS IShI

Mazkur kurs ishi “Matematika o qitish metodikasini modernizatsiyalashningʻ
dolzarb masalalari” mavzusiga bag ishlangan bo lib, unda zamonaviy ta’lim
ʻ ʻ
talablariga mos holda matematika darslarini samarali tashkil etish, ilg or pedagogik
ʻ
texnologiyalarni joriy qilish, o‘quvchilarning mustaqil fikrlashi va amaliy
ko‘nikmalarini rivojlantirish masalalari keng yoritilgan. Ishda matematika fanini
o qitishda innovatsion metodlar, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari va
ʻ
interaktiv usullarni qo‘llashning afzalliklari va imkoniyatlari tahlil qilinadi.
Tadqiqot davomida mavjud muammolar, jumladan, darslarda passiv o‘quv
faoliyati, metodik yondashuvlarning eskirishi, o‘quvchilarning matematikaga
bo lgan qiziqishining susayishi kabi omillar o rganilgan. Shuningdek, ushbu
ʻ ʻ
muammolarni bartaraf etish uchun zamonaviy yondashuvlar, o‘qituvchi malakasini
oshirish, ta’lim mazmunini optimallashtirish, fanlararo integratsiyani yo‘lga
qo‘yish kabi taklif va tavsiyalar ishlab chiqilgan.
Kurs ishining nazariy va amaliy ahamiyati shundaki, u matematika
o qituvchilariga dars jarayonini takomillashtirish, o‘quvchilarning o‘zlashtirish
ʻ
darajasini oshirish va ta’lim samaradorligini kuchaytirishga xizmat qiluvchi
metodik yechimlarni taklif etadi. Ishda ilg‘or xorijiy tajriba ham o‘rganilib,
mahalliy ta’lim tizimiga moslashtirish yo‘llari ko‘rib chiqilgan.
Mazkur ish pedagogik amaliyotga doir muhim tahlil va xulosalarni o z
ʻ
ichiga olgan bo‘lib, matematika fanini o‘qitish metodikasini yangilash va
takomillashtirish bo‘yicha dolzarb masalalarni chuqur ochib beradi.
MUNDARIJA:
2

KIRISH................................................................................................................. 4
I-BOB. MATEMATIKA O‘QITISH METODIKASINING
RIVOJLANISH TARIXI VA HOZIRGI HOLATI
1.1. Matematika o‘qitish metodikasining tarixi va rivojlanish bosqichlari……… 6
1.2. O‘zbekistonda matematika o‘qitish metodikasining hozirgi
holati………….. 12
1.3. O‘qitish metodikasini zamonaviylashtirishda dolzarb
masalalar ……………. 17
II-BOB. MATEMATIKA O‘QITISH METODIKASINI
MODERNIZATSIYALASH YO‘LLARI VA IMKONIYATLARI
2.1. Zamonaviy pedagogik texnologiyalar va metodlarni joriy
etish …………….. 19
2.2. Innovatsion yondashuvlar va ularning matematika o‘qitishiga
ta ’ siri ………. 24
2.3. Matematika o‘qitish metodikasining samaradorligini baholash va
takomillashtirish………………………………………………………………….
28
XULOSA……………………………………………………………………….. 32
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR............................................................. 33
3

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi . Matematika o‘qitish metodikasini
modernizatsiyalash hozirgi zamon ta’lim tizimining eng muhim yo‘nalishlaridan
biri hisoblanadi. Bu mavzu dolzarb bo‘lib, bir necha sabablarga ko‘ra, ayniqsa,
O‘zbekiston ta’lim tizimi rivojlanayotgan davrda muhim ahamiyatga ega. Bugungi
kunda ta’limni zamonaviylashtirish va raqamli texnologiyalarni pedagogik
jarayonga joriy etish talab etilmoqda. Shuningdek, matematika fani, boshqa fanlar
kabi, o‘quvchilarni zamonaviy bilimlar bilan ta’minlash, mantiqiy fikrlash va
muammolarni hal qilish ko‘nikmalarini rivojlantirishda muhim o‘rin tutadi.
Hozirgi kunda matematika o‘qitish metodikasi faqatgina nazariy bilimlarni
o‘rgatish bilan cheklanmaydi, balki amaliy va interaktiv yondashuvlarni ham o‘z
ichiga oladi. Bunda, o‘quvchilarning qiziqishini oshirish, darslarni jonli va
interaktiv qilish, turli xil o‘quv texnologiyalaridan foydalanish kabi masalalar
dolzarbdir. Shu bilan birga, innovatsion metodlar va pedagogik texnologiyalarni
qo‘llash, o‘qituvchilarni tayyorlash va ularning malakalarini oshirish masalalari
ham muhim o‘rin tutadi. Matematika o‘qitish metodikasining
zamonaviylashtirilishi nafaqat o‘qituvchilar uchun, balki o‘quvchilarning umumiy
ta’lim sifatini yaxshilashga ham katta hissa qo‘shadi. Matematika fanining o‘qitish
metodikasini takomillashtirish jarayoni o‘qituvchilarga o‘z bilim va ko‘nikmalarini
yangi pedagogik yondashuvlarga moslashtirish imkonini beradi. Bu esa, o‘z
navbatida, ta’lim sifatini oshirish va o‘quvchilarda matematika faniga bo‘lgan
qiziqishni kuchaytiradi. Matematika o‘qitish metodikasini modernizatsiyalashning
dolzarb masalalari ta’lim tizimida o‘zgarishlarni amalga oshirish va o‘quvchilarga
zamonaviy, ilg‘or bilimlarni etkazib berishda muhim rol o‘ynaydi. Bu mavzu
o‘zining amaliy ahamiyati va ilmiy salohiyatiga ko‘ra, ta’lim sohasidagi so‘nggi
yutuqlarni o‘rganish va tatbiq etish uchun katta imkoniyatlar yaratadi.
4

Kurs ishining maqsadi. Matematika o‘qitish metodikasini
zamonaviylashtirishning dolzarb masalalarini o‘rganish, ularning ta’lim jarayoniga
ta’sirini tahlil qilish va matematik ta’lim sifatini oshirish uchun zarur bo‘lgan
metodik yondashuvlarni taklif qilishdan iboratdir. Ushbu maqsadni amalga
oshirishda, matematik o‘qitish metodikasidagi mavjud muammolarni aniqlash,
zamonaviy pedagogik texnologiyalar va innovatsion usullarni o‘quv jarayoniga
qanday joriy etish mumkinligini ko‘rib chiqish va ulardan samarali foydalanish
yo‘llarini ishlab chiqish ko‘zda tutiladi.
Kurs ishining vazifalari:
 Matematika o‘qitish metodikasining hozirgi holatini tahlil qilish.
 Zamonaviy pedagogik texnologiyalarni matematika o‘qitishida qo‘llash
usullarini o‘rganish.
 Matematika o‘qitish metodikasidagi dolzarb muammolarni aniqlash.
 Innovatsion metodlarni joriy etishning samaradorligini baholash.
 O‘qituvchilarning pedagogik malakasini oshirish yo‘llarini taklif qilish.
 O‘quvchilarning matematika bilimlarini yanada mustahkamlash uchun
metodik tavsiyalar ishlab chiqish.
Kurs ishining predmeti. Matematika o‘qitish metodikasini
zamonaviylashtirish jarayonida qo‘llaniladigan innovatsion pedagogik
texnologiyalar, metodlar va ularning ta’lim sifatini oshirishdagi roli. Bu, o‘qitish
usullarini takomillashtirish, yangi pedagogik yondashuvlarni joriy etish va
o‘quvchilarda sifatli matematika bilimlarini shakllantirishga qaratilgan tadqiqotlar
va tahlillardan iboratdir.
Kurs ishining obyekti. O‘zbekiston ta’lim tizimida matematika o‘qitish
jarayoni va uning metodikasi. Bu, matematika o‘qituvchilari tomonidan
qo‘llaniladigan pedagogik metodlar, zamonaviy texnologiyalar va o‘quvchilarning
matematika bilimlarini oshirishdagi ta’lim jarayonining samaradorligi.
Kurs ishining tuzilishi: kirish, 2 ta bob, umumiy xulosa va foydalanilgan
adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.
5

I-BOB. MATEMATIKA O‘QITISH METODIKASINING RIVOJLANISH
TARIXI VA HOZIRGI HOLATI
1.1. Matematika o‘qitish metodikasining tarixi va rivojlanish bosqichlari
Matematika so‘zi qadimgi grekcha - mathema so‘zidan olingan bo‘lib, uning
ma’nosi fanlarni bilish demakdir. Ma’lumki, matematik fanlarning sohalari turli-
tuman bo‘lishiga qaramay, ular umumiylik belgisi ostida bitta predmetga
birlashtirilgan. Bu umumiylik belgisini quyidagi matematikaga berilgan ta’rifdan
yaqqol ko‘rish mumkin. Matematika faning o‘rganadigan narsasi (obyekti)
materiyadagi mavjud narsalarning fazoviy formalari va ular orasidagi miqdoriy
munosabatlardan iborat.“Metodika” so‘zi yunoncha “metod” yoki “usul” so‘zidan
olingan. Matematika o‘qitish metodikasi (uslubiyati) fani deb, jamiyat tomonidan
qo‘yilgan ta’lim maqsadlarga mos ravishda matematik o‘qitish usullarini,
qonuniyatlarini uning ma’lum rivojlanish darajasida o‘rganadigan va tadqiq
etadigan pedagogika- ning bo‘limiga aytiladi. Matematika metodikasi pedagogika
va didaktika fanining asosiy bo‘limlaridan biri bo‘lib, jamiyatimiz taraqqiyoti
darajasida ta’lim maqsad- lariga mos keluvchi matematikani o‘qitish, o‘rganish
qonuniyatlarini o‘rganadigan mustaqil fandir. Matematika metodikasi haqidagi
tushuncha birinchi bo‘lib, shvedsariyalik pedagog matematik G.Pestalotsining
1803-yilda yozilgan “Sonni ko‘rgazmali o‘rganish” asarida bayon qilingan.
Matematika fani qadimiy va doimiy navqiron fandir. U kishilik jamiyati paydo
bo‘lgandan boshlab rivojlanib, taraqqiy etib kelmoqda. Hozirgi kunda biron bir
soha yo‘qki, unga matematika kirib bormagan bo‘lsin. Matematikaning bu
darajada yuksalib borayotganligida, albatta, o‘tmish ajdodlarimizning, shu
jumladan Al-Xorazmiy, Beruniy, Al-Farg‘oniy, Ali Qushchi, Al-Koshiy, Ibn Sino,
Ulug‘bek va x.k. larning ham xizmatlari buyuk ekanli1’ini e’tirof etamiz. Ota-
bobolarimiz tomonidan asrlar davomida yaratilgan ilmiy boyliklar, ular tomonidan
6

yaratilgan asarlar xalqimiz, davlatimiz tomonidan asrab avaylanib, saqlanib
o‘rganilib kelinayotganligini kelajagimiz vorislari bo‘lgan o‘quvchilarimizga ham
aytish, allomalarning ilmiy meroslari bilan ularni muntazam tanishtirib borishimiz
shartdir. Zero, A. Kasiriy aytganidek, -“Moziyga qaytib ish ko rishlik xayrlikdir”.‟
Matematika o‘quvchilarda iroda, diqqatni to‘plab olishni, qobiliyat va faollikni,
tasavvurini, shaxsning axloqiy sifatlarini (qat’iyatli, aniq maqsadga intilish,
ijodkor, mustaqil, ma’suliyatli, mehnatsevar, intizomli va tanqidiy fikrlash) hamda
o‘zining qarash va e’tiqodlarini dalillar asosida himoya qila olish ko‘nikmalarini
rivojlantiradi. Matematikani o‘rganish jarayonida inson tafakkurining usul va
metodlari qatoriga induktsiya va deduktsiya, umumlashtirish va aniqlashtirish,
analiz va sintez, abstraktsiyalash, analogiya, tasniflash va sistemalashtirish kabilar
qo‘shiladi.
Matematika fanining paydo bo‘lish tarixi qanchalik uzoq davrlarga borib
qadalsa, ushbu fanni o‘rganish, uni o‘qitilish tarixi ham shu qadar uzoqdir. XV
asrdan XX asrgacha O‘rta Osiyo hududi madrasalarida matematikani o‘qitish
qanday amalga oshirilgan? Bu savolga S.A.Axmedovning ―O‘rta Osiyoda
matematika tarakkiyoti va uni o‘qitish tarixidan (―O‘qituvchi - 1977 y) nomli
‖ ‖
kitobida ma’lum darajada javob berilgan. Unda keltirilishicha Madrasa o‘sha
davrning oliy diniy maktabi hisoblangan. Madrasada diniy bilimlar bilan birga
dunyoviy bilimlar ham berilgan ekan. Madrasada, qatiy dastur va o‘quv rejasi
bo‘lmasada, mavzular uzoq yillik tartib asosida o‘qitilgan. Unda arab tili
grammatikasi, arab tilidagi diniy kitoblar, tibbiyot, geografiya, astronomiya va
―Xisob nomi bilan arifmetika, algebra hamda geometriya ham o‘qitilgan. O‘rta
‖
asr sharq matematiklarining ilmiy asarlari takomillashgan ko‘rinishida madrasada
dastur (o‘quv-reja) tariqasida qo‘llanilgan. Masalan, Xorazmiy o‘zining asarlarida
sonlarni yozishning o‘nli sistemasini bayon etgandan keyin sonlarni ikkilantirish
va yarimlatishdan boshlab, ildiz chiqarish amali bilan tugatgan bo‘lsa, madrasada
ham shu tartibda o‘qitilgan. Qolgan mavzular ham Xorazmiy va undan keyingi
o‘rta asr matematiklari yozgan asarlar tartibida bayon etilgan. Matematika fanining
7

paydo bo‘lish tarixi qanchalik uzoq davrlarga borib qadalsa, ushbu fanni o‘rganish,
uni o‘qitilish tarixi ham shu qadar uzoqdir. XV asrdan XX asrgacha O‘rta Osiyo
hududi madrasalarida matematikani o‘qitish qanday amalga oshirilgan? Bu savolga
S.A. Axmedovning ― O‘rta Osiyoda matematika tarakkiyoti va uni o‘qitish
tarixidan (―O‘qituvchi - 1977 y) nomli kitobida ma’lum darajada javob berilgan.‖ ‖
Unda keltirilishicha Madrasa o‘sha davrning oliy diniy maktabi hisoblangan.
Madrasada diniy bilimlar bilan birga dunyoviy bilimlar ham berilgan ekan.
Madrasada, qatiy dastur va o‘quv rejasi bo‘lmasada, mavzular uzoq yillik tartib
asosida o‘qitilgan.
Matematika o‘qitish metodikasi pedagogikaning muhim sohasi hisoblanib, u
o‘quvchilarga nafaqat matematik bilim va tushunchalarni yetkazish, balki ularda
mustaqil fikrlash, tahlil qilish, mantiqiy xulosa chiqarish, real hayotiy vaziyatlarda
matematik yondashuvni qo‘llash ko‘nikmalarini shakllantirishga xizmat qiladi.
Ushbu metodika o‘zining amaliy va nazariy ahamiyati bilan ta’lim jarayonining
markazida turadi. Matematika – aniq fan bo‘lgani sababli, uni o‘rgatish metodikasi
ham aniqlik, tizimlilik, izchillik va mantiqiylikka asoslanadi. Shu bois,
matematikani o‘qitishda har bir bosqich puxta rejalashtirilgan bo‘lishi zarur.
Tarixan, matematika o‘qitish metodikasi jamiyat ehtiyojlari, texnik taraqqiyot va
ta’lim siyosatiga muvofiq ravishda shakllanib borgan. Dastlabki davrlarda
matematik bilimlar ustoz-shogird an’anasida, ustoz tomonidan og‘zaki tarzda
o‘rgatilgan. Bu uslubda asosiy urg‘u nazariy bilimlarga qaratilgan bo‘lib,
o‘quvchidan bilimni takrorlash va yod olish talab qilingan. Antik davr olimlari –
Evklid, Arximed, Pifagorlarning ishlari va ularning ta’limiy yondashuvlari keyingi
davrlarda o‘qitish jarayoniga asos bo‘lib xizmat qildi.
XIX asrga kelib, ilm-fan taraqqiyoti natijasida matematika o‘qitish
metodikasiga ilmiy yondashuv kuchayadi. Yevropa va Rossiyada matematikani
bosqichma-bosqich, sistematik o‘rgatish usullari paydo bo‘ladi. Matematika
dasturlari tuzilib, darsliklar chop etiladi, o‘qituvchilar tayyorlash tizimi yo‘lga
qo‘yiladi. Bu davrda o‘quvchilarni faqat nazariy bilimlar bilan qurollantirish emas,
8

balki ularda tushunish, qo‘llash, muammoni hal qilish kabi amaliy ko‘nikmalarni
shakllantirish muhim vazifa sifatida ko‘riladi. XX asrning ikkinchi yarmidan
boshlab esa, pedagogik fanlarning rivojlanishi va zamonaviy psixologiyaning
o‘qitish jarayoniga kirib kelishi bilan matematika o‘qitish metodikasiga interaktiv
yondashuvlar kirib keldi. Bu davrda o‘quvchilarning mustaqil fikrlashi, ijodkorligi
va dars jarayonida faol ishtirok etishi uchun shart-sharoit yaratishga e’tibor
kuchaydi. Shuningdek, ko‘rgazmali vositalar, modellar, didaktik o‘yinlar,
guruhlarda ishlash kabi metodlar o‘z o‘rnini topdi. XXI asrda esa raqamli
texnologiyalarning jadal rivojlanishi natijasida matematika o‘qitish metodikasi
yangi bosqichga ko‘tarildi. Zamonaviy elektron darsliklar, onlayn platformalar,
interaktiv doskalar, mobil ilovalar yordamida matematika fanini o‘rgatishning
ko‘lami kengaydi. Bu orqali o‘quvchilarning fanga bo‘lgan qiziqishi oshdi,
o‘rganish samaradorligi esa yuqori darajaga chiqdi. Matematika o‘qitish
metodikasi o‘z taraqqiyot yo‘lida ko‘plab bosqichlarni bosib o‘tdi va har bir
bosqichda zamonaviy ehtiyojlarga moslashgan holda takomillashib bordi. Bugungi
kunda esa bu metodika doimiy yangilanib, ta’limning sifatini oshirishda muhim
omil bo‘lib xizmat qilmoqda.
Matematika o‘qitish metodikasi tarixiy taraqqiyot davomida bir necha
bosqichlardan o‘tgan bo‘lib, har bir bosqich o‘zining didaktik yondashuvlari,
metodlari va texnologiyalari bilan ajralib turadi. Bu bosqichlar jamiyat taraqqiyoti,
ilm-fan yutuqlari hamda pedagogik qarashlarning rivojlanishi bilan bevosita
bog‘liqdir.
1. Antik davr va o‘rta asrlar (dastlabki bosqichlar). Bu davrda
matematikani o‘rgatish jarayoni ko‘proq ustoz-shogird an’anasiga asoslangan
bo‘lib, o‘qitishning markazida nazariy bilimlarni yod olish va takrorlash turgan.
O‘quvchilar darsda ko‘proq passiv tinglovchi rolida bo‘lib, ustoz tomonidan
og‘zaki o‘rgatilgan bilimlarni yozib olib, keyinchalik takrorlash orqali
o‘zlashtirishga intilgan. O‘rta asrlarda diniy maktablar va madrasalarda
9

matematikadan asosan hisob-kitob, kalendar va astronomiyaga oid bilimlar
berilgan, bu esa cheklangan va tor doiradagi metodlarni nazarda tutgan.
2. Ilmiy metodlar bosqichi (XVII–XVIII asrlar). Yangi davrda ilm-fan
taraqqiyoti ta’limga ham o‘z ta’sirini ko‘rsatdi. Matematikani o‘rgatishda mantiqiy
isbotlar, formulalar, va tajribalarga asoslangan yondashuvlar paydo bo‘ldi. Bu
bosqichda matematikani amaliyotga yaqinlashtirishga harakat qilingan bo‘lsa-da,
darslarda o‘quvchi faol ishtirokchiga aylanmagan, asosan o‘qituvchi markazda
bo‘lgan. Mustaqil fikrlash, kreativ yondashuv, muammoli vaziyatlar yaratish kabi
elementlar metodikada yetarlicha namoyon bo‘lmagan.
3. XIX asr – ilmiy-tizimli yondashuvlar. XIX asrda matematika o‘qitish
bo‘yicha tizimli va aniq metodik yondashuvlar shakllana boshladi. Bu davrda
o‘quv dasturlari ishlab chiqildi, bosqichma-bosqich ta’limga asos solindi,
matematik darsliklar chop etildi va o‘qituvchilarni tayyorlash tizimi shakllandi.
Pedagogikada rasionallik, mantiqiylik va bosqichlilik tamoyillari asosiy mezon
sifatida qaraldi. Konstruktivizm va faol o‘qitish usullari paydo bo‘la boshladi.
4. XX asr – interaktiv va zamonaviy metodlar. XX asrda ta’limda
demokratik yondashuvlar, faoliyatga asoslangan metodlar, hamkorlikda o‘qitish va
o‘rganish metodikasi keng yoyildi. Matematika o‘qitish jarayonida interfaol
usullar, guruhli ishlash, ko‘rgazmali qurollardan foydalanish, muammoli vaziyatlar
yaratish, o‘yin texnologiyalari va amaliy topshiriqlardan keng foydalanila
boshlandi. Bu o‘zgarishlar o‘quvchilarning faolligi va fikrlash faoliyatini
oshirishga xizmat qildi.
5. XXI asr – raqamli texnologiyalar va innovatsion yondashuvlar.
Hozirgi kunda matematika o‘qitish metodikasida axborot-kommunikatsiya
texnologiyalari, raqamli platformalar va sun’iy intellekt asosida ishlaydigan
ilovalardan foydalanish tendensiyasi kuchaygan. Zamonaviy o‘qitishda onlayn
ta’lim, videodarslar, interaktiv testlar, matematik modellashtirish, virtual
laboratoriyalar va mobil ilovalar orqali dars o‘tilmoqda. O‘quvchi markazli
10

yondashuv kuchayib, shaxsga yo‘naltirilgan, kompetensiyalarga asoslangan
o‘qitish tamoyillari metodikaga chuqur singmoqda.
Ilgari matematikani o‘qitish ko‘proq nazariy bilimlarni yodlashga
asoslangan bo‘lib, o‘qituvchining roli asosiy edi. Darslar davomida o‘quvchilar
passiv tinglovchi sifatida qatnashgan, o‘qituvchi esa asosiy axborot manbai
hisoblangan. Formulalar, qoidalar va teoremalar asosan tushuntirish va yodlash
orqali o‘rgatilgan, amaliy mashg‘ulotlarga esa kamroq e’tibor qaratilgan.
O‘quvchilarning mustaqil fikrlashi, savollar berishi yoki yaratgan yechimlarini
baholash imkoniyati deyarli bo‘lmagan. Bu yondashuvda o‘quvchilar faqat tayyor
bilimni qabul qiluvchilar sifatida ko‘rilgan. Bugungi kunda esa matematika
darslarida o‘quvchi markaziy o‘ringa ega. Ta’lim jarayoni interaktiv va amaliy
mashg‘ulotlarga boy bo‘lib, o‘quvchilarning mustaqil fikrlashini, mantiqiy xulosa
chiqarishini va muammoli vaziyatlarni hal qilish ko‘nikmalarini rivojlantirishga
qaratilgan. O‘qituvchilar yo‘l-yo‘riq ko‘rsatuvchi, motivatsiya beruvchi va
jarayonni boshqaruvchi sifatida faoliyat yuritadi. Zamonaviy texnologiyalar,
kompyuter dasturlari, mobil ilovalar va onlayn platformalar yordamida
o‘quvchilarga mavzularni chuqur va qiziqarli tarzda o‘rganish imkoniyati
yaratiladi. Guruhli ishlash, muhokama, matematik modellashtirish va interaktiv
mashg‘ulotlar darslarning ajralmas qismiga aylangan.
Ilgari va hozirgi usullar o‘rtasidagi asosiy farq — ta’lim jarayonining
qanday tashkil etilishida. Ilgari bilimlar o‘quvchiga tayyor holda berilgan bo‘lsa,
bugungi kunda bilim o‘quvchi tomonidan faol ravishda egallanadi. Bu esa
matematika o‘rganishning samaradorligini oshirish, o‘quvchilarni fikrlovchi,
izlanuvchi va yaratishga qodir shaxs sifatida shakllantirish imkonini beradi.
11

1.2. O‘zbekistonda matematika o‘qitish metodikasining hozirgi holati
Hozirgi kunda O‘zbekiston ta’lim tizimida matematika o‘qitish
metodikasining holati sezilarli darajada o‘zgarib, zamonaviy pedagogik
yondashuvlar va innovatsion metodlar joriy etilmoqda. Bu jarayonning rivojlanishi
mamlakatimizda ta’lim sifatini oshirish, ta’lim tizimining global standartlarga
moslashishi va o‘quvchilarning mustaqil fikrlash va kreativlik ko‘nikmalarini
rivojlantirishga qaratilgan. 2021 yilda tasdiqlangan O‘zbekiston Respublikasi
Prezidentining ta’lim sohasidagi islohotlarga doir qarorlariga asosan, yangi
pedagogik yondashuvlar va metodlar, shu jumladan matematika o‘qitish
metodikasiga yangi yondashuvlar tatbiq etilmoqda.
O‘zbekistonda matematika o‘qitish metodikasining hozirgi holati zamonaviy
pedagogik yondashuvlar, innovatsion metodlar va axborot texnologiyalarining
keng joriy etilishi bilan izohlanadi. Matematika o‘qitishning sifatini oshirishga va
o‘quvchilarning bilimlarini mustahkamlashga qaratilgan yangi usullar o‘zgarib
bormoqda. Bu jarayonda o‘qituvchilar faqat ma’lumotlarni etkazuvchi emas, balki
o‘quvchilarning faol ishtirokini ta’minlovchi tashkilotchilar rolini o‘ynaydi.
Bugungi kunda matematikani o‘qitishda qo‘llanilayotgan zamonaviy pedagogik
yondashuvlar o‘quvchilarning faolligini oshirishga, mantiqiy va analitik fikrlash
ko‘nikmalarini rivojlantirishga, shuningdek, ularda kreativ yondashuvlarni
qo‘llashga yordam beradi. Bu yondashuvlar faqat matematik formulalarni yodlash
bilan cheklanib qolmay, balki o‘quvchilarga masalalarni turli tomondan hal
qilishni o‘rgatadi. Matematika o‘qitish metodikasida faollikni oshirishga,
12

o‘quvchilarning o‘z bilimlarini amalda qo‘llashga qaratilgan metodlar keng
qo‘llanilmoqda. An’anaviy yodlash va nazariy bilimlarni qayta takrorlash
metodlari o‘rniga, faol o‘qitish metodlari joriy etilgan. Faol o‘qitish metodlari
guruhlarda ishlash, munozara va brainstorming kabi usullarni o‘z ichiga oladi. Bu
metodlar o‘quvchilarga o‘z bilimlarini turli sharoitlarda qo‘llash, ijodiy
yondashuvlarni ishlab chiqish va o‘rganilgan mavzuni yanada chuqurroq
o‘zlashtirish imkoniyatini beradi.
Kompetensiya asoslangan ta’lim yondashuvi ham bugungi kunda keng
tarqalgan. Bu yondashuv nafaqat nazariy bilimlarni o‘rganishni, balki
o‘quvchilarga o‘z bilimlarini amalda qo‘llashni ta’minlashga qaratilgan.
O‘quvchilarda matematik vaziyatlarda yechimlarni topish, muammolarni hal qilish
va kreativ yondashuvlarni qo‘llash ko‘nikmalarini rivojlantirishga katta e’tibor
qaratilmoqda. Shuningdek, bu metod o‘quvchilarning individiual qobiliyatlari va
o‘quvdagi muvaffaqiyatlarini baholashga, muvofiqlashtirishga ham imkon
yaratadi. Innovatsion metodlar matematikani o‘rganishda interaktiv elementlarni
o‘z ichiga oladi. Zamonaviy texnologiyalar yordamida darslar yanada samarali va
qiziqarli bo‘lmoqda. O‘quvchilarga interaktiv platformalar, onlayn darslar, mobil
ilovalar va matematik simulyatsiyalar taqdim etilmoqda. Masalan, GeoGebra,
Wolfram Mathematica kabi dasturlar matematik masalalarni yechishda, grafiklarni
yaratishda va matematik modellashda o‘quvchilarga yordam beradi. Bular orqali
o‘quvchilar masalalarni hal qilishda amaliy mashg‘ulotlar olib boradilar, bu esa
ularning analitik fikrlash ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Axborot texnologiyalaridan
foydalanish ham matematikani o‘qitishda samarali vosita bo‘lib xizmat qilmoqda.
Elektron darsliklar, raqamli ta’lim resurslari, virtual laboratoriyalar va onlayn
testlar o‘quvchilarning mustaqil o‘rganish imkoniyatlarini kengaytiradi.
O‘quvchilar uchun Google Classroom, Moodle kabi onlayn ta’lim platformalari
yaratildi. Bu platformalar o‘quvchilarga dars materiallarini ko‘rib chiqishga, uy
vazifalarini bajarishga va o‘qituvchilar bilan o‘zaro muloqot qilishga imkon beradi.
13

Shuningdek, mobil ilovalar yordamida ham matematika o‘rganish
imkoniyati yaratilgan. Photomath, Wolfram Alpha kabi ilovalar o‘quvchilarga har
qanday joyda va vaqtda masalalarni yechish va matematik masalalarga yechim
topishda yordam beradi. Bunday ilovalar o‘quvchilarning o‘rganish jarayonini
qiziqarli va samarali qiladi, shuningdek, ularning mustaqil ishlashini
rag‘batlantiradi. Joriy etilayotgan texnologiyalar nafaqat o‘quvchilarga, balki
o‘qituvchilarga ham o‘z faoliyatini samarali boshqarish imkoniyatini beradi.
O‘qituvchilar o‘quvchilarning faoliyatini baholash, darslarni interaktiv o‘tkazish va
o‘quvchilarni individual ravishda qo‘llab-quvvatlash imkoniga ega bo‘ladi. Bu
pedagogik yondashuvlar ta’lim jarayonini yanada samarali va o‘quvchilar uchun
yanada qiziqarli qilishga yordam beradi. Matematika o‘qitish metodikasining
hozirgi holati ta’lim sifatini oshirishga qaratilgan yangiliklar va pedagogik
yondashuvlarni joriy etish orqali o‘quvchilarning bilimlarini chuqurlashtirish va
ularga amaliy ko‘nikmalarni o‘rgatishga xizmat qilmoqda. Shuningdek, zamonaviy
texnologiyalar va innovatsion metodlar o‘quvchilarning faoliyatini yanada
samarali tarzda boshqarish, ularga mustaqil ishlash imkoniyatlarini taqdim etish va
ularning matematik fikrlash ko‘nikmalarini rivojlantirishga imkon yaratmoqda.
Ushbu pedagogik yondashuvlar, metodlar va texnologiyalar o‘quvchilarning
matematikani o‘rganishdagi qiziqishini oshiradi, ta’lim jarayonini sifatli va
samarali qiladi, hamda o‘quvchilarning bilimlarini mustahkamlashga yordam
beradi.
O‘zbekistonda matematika o‘qitish metodikasini modernizatsiya qilishda
ta’lim sifatini oshirishning bir nechta asosiy yo‘nalishlari mavjud. Bu yo‘nalishlar
o‘quvchilarga zamonaviy va interaktiv ta’lim berishni ta’minlash, o‘quv jarayonida
yangiliklar va texnologiyalarni joriy etish orqali amalga oshiriladi. Asosiy
yo‘nalishlar quyidagilardan iborat:
Birlamchi navbatda, o‘quvchilarning individual yondashuvlari, ya’ni har bir
o‘quvchining shaxsiy xususiyatlarini, qobiliyatlarini to‘liq ochishdir.
O‘quvchilarning bilim darajasiga mos ravishda ta’limni shaxsiylashtirish,
14

o‘quvchilarni o‘z imkoniyatlariga qarab o‘qitish, ularning qiziqishlari va
ehtiyojlariga javob beradigan metodlarni qo‘llash muhimdir. Bu yondashuv
o‘quvchilarga o‘zlarining kuchli tomonlarini aniqlash va o‘rgangan bilimlarini
amaliyotda samarali qo‘llash imkoniyatini yaratadi.
Matematika o‘qitish metodikasida innovatsion metodlar va zamonaviy
texnologiyalarni qo‘llash yangi imkoniyatlarni yaratadi. Masalan, matematik
model va dasturlashni o‘rgatish, simulyatsiyalarni ishlatish orqali o‘quvchilarga
masalalarni yanada samarali tarzda hal qilish imkoniyatlari yaratilmoqda.
Kompyuter dasturlari va matematik simulyatsiyalar yordamida o‘quvchilar
matematik masalalarni yechish jarayonini yanada intuitiv va qiziqarli tarzda
o‘rganadilar. Bu metodlar nafaqat o‘quvchilarning amaliy ko‘nikmalarini
rivojlantiradi, balki ular uchun masalalarni tahlil qilish va yechim topishda yangi
imkoniyatlar yaratadi. Yangi pedagogik yondashuvlar asosida o‘quvchilarga
ko‘proq erkinlik berish, ularning mustaqil fikrlashini rivojlantirishga alohida
e’tibor beriladi. O‘quvchilarga murakkab matematik masalalarni hal qilishda o‘z
fikrini mustaqil ravishda shakllantirish va to‘g‘ri yondashuvlarni tanlash imkonini
berish juda muhimdir. Bu jarayon o‘quvchilarga o‘z bilimlarini amaliyotda
qo‘llash, shuningdek, o‘zlarining qarorlarini qabul qilishda ishonch hosil
qilishlariga yordam beradi. O‘quvchilarning mustaqil ishlashlari, masalan,
guruhlarda fikr almashish va muhokama qilish kabi faol o‘qitish metodlari orqali
ham oshadi.
Ta’lim sifatini oshirishda o‘qituvchilarning professional malakasini doimiy
ravishda oshirishning ahamiyati katta. O‘qituvchilarning yangi pedagogik
metodlar, texnologiyalar va innovatsion yondashuvlar bilan tanishishi va ularni
dars jarayoniga tatbiq etish uchun kurslar, seminarlari va onlayn treninglar tashkil
etilib, ularga kerakli bilimlar va ko‘nikmalar beriladi. Bu o‘qituvchilarni
yangiliklarga moslashtiradi va dars sifatini oshiradi. Shuningdek, o‘qituvchilarni
pedagogik bilimlarini yangilab turish, yangi metodlarni o‘rganish va o‘zlashtirish
uchun doimiy ravishda tayyorlash ta’lim tizimining samaradorligini oshirishga olib
15

keladi. O‘zbekistonda matematika o‘qitish metodikasida o‘quvchilarning amaliy
ko‘nikmalarini rivojlantirishga katta e’tibor berilmoqda. Bu, o‘quvchilarning
matematik bilimlarini kundalik hayotda qo‘llashga yordam beradi. Masalan,
matematik hisoblashlarni ishlatish, statistik tahlillarni o‘tkazish va muammolarni
yechishda ijodiy yondashuvlar asosida o‘quvchilarga ko‘nikmalar beriladi. Bu
o‘quvchilarga matematik masalalarni tahlil qilish va hal qilish jarayonida aniq va
samarali qarorlar qabul qilishga yordam beradi.
Matematika o‘qitishda zamonaviy texnologiyalardan foydalanish nafaqat
o‘quvchilarning bilimini oshiradi, balki ta’lim jarayonini yanada samarali va
qiziqarli qiladi. Elektron darsliklar, virtual laboratoriyalar, onlayn resurslar va
raqamli ta’lim platformalarini qo‘llash orqali o‘quvchilar o‘z bilimlarini
rivojlantiradi va amaliy mashg‘ulotlar olib boradilar. Bular yordamida
o‘quvchilarning darslarga qiziqishi oshadi va o‘rganish jarayoni yanada samarali
bo‘ladi. Texnologiyalarni ta’limga integratsiyalash orqali o‘quvchilarning
o‘rganish jarayoni osonlashadi va o‘qituvchilarga darslarni yanada samarali
boshqarish imkoniyatini yaratadi. O‘zbekistonda matematika o‘qitish metodikasida
amalga oshirilayotgan o‘zgarishlar natijasida o‘quvchilarning bilim darajasi va
amaliy ko‘nikmalari sezilarli darajada oshmoqda. Ular matematikaning murakkab
masalalarini hal qilishda yanada ko‘proq ishtirok etishga, o‘z bilimlarini kundalik
hayotda qo‘llashga qodir bo‘lishmoqda. Bu esa matematik ta’lim sifatining
oshishiga, o‘quvchilarning fikrlash qobiliyatining rivojlanishiga va ta’lim
tizimining zamonaviy talablarga moslashishiga olib keladi.
16

1.3. O‘qitish metodikasini zamonaviylashtirishda dolzarb masalalar
O‘zbekiston ta’lim tizimida matematika o‘qitish metodikasini
zamonaviylashtirish jarayoni davomida bir qator dolzarb masalalar mavjud. Bu
masalalar o‘qitish jarayonining samaradorligini oshirish va zamonaviy pedagogik
yondashuvlarni muvaffaqiyatli qo‘llashga to‘sqinlik qilayotgan omillarni o‘z
ichiga oladi. Ushbu masalalarning yechimi o‘qitish sifatini yaxshilash, ta’lim
jarayonini modernizatsiya qilish va o‘quvchilarga samarali ta’lim berishni
ta’minlash uchun muhimdir. Matematika o‘qitish jarayonidagi asosiy
muammolardan biri — ta’lim metodlarining an’anaviyligi va ularning
o‘quvchilarning zamonaviy ehtiyojlariga mos kelmasligi. Ko‘plab o‘qituvchilar
hali ham an’anaviy yodlash metodlariga tayanib o‘qitishda davom etmoqdalar, bu
esa o‘quvchilarning ijodiy fikrlashini va mustaqil ishlashini rivojlantirishga
to‘sqinlik qiladi. Shu bilan birga, matematika o‘qitishdagi asosiy muammo
shundaki, ba’zi o‘qituvchilar zamonaviy pedagogik texnologiyalarni to‘liq
qo‘llamaydilar va bu ularning darslarining samaradorligini kamaytiradi. Boshqa bir
masala — ta’lim resurslarining yetarli emasligi. O‘qituvchilarga zamonaviy
metodlarni o‘rgatish uchun etarli malaka oshirish imkoniyatlari mavjud emasligi,
shuningdek, ta’lim texnologiyalaridan samarali foydalanishga imkon beruvchi
resurslarning yetishmasligi ta’lim sifatiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Bu masalani
17

yechish uchun o‘qituvchilarni doimiy ravishda malakasini oshirish kurslari bilan
ta’minlash, yangi texnologiyalar va metodologiyalarni o‘rgatish, shuningdek,
ta’lim muassasalarida zamonaviy texnologik infratuzilmani kengaytirish zarur.
Zamonaviy pedagogik texnologiyalarni qo‘llashda eng katta
qiyinchiliklardan biri — o‘qituvchilarning texnologiyalarga nisbatan avvalgidan
farq qiladigan qarashlari. Ba’zi o‘qituvchilar yangi texnologiyalarni o‘zlashtirishda
qiyinchiliklarga duch keladilar va bu ularga pedagogik yondashuvni samarali
qo‘llashda to‘sqinlik qiladi. Shuningdek, ba’zi o‘qituvchilar, ayniqsa qishloq
joylaridagi ta’lim muassasalarida, zamonaviy texnologiyalarni qo‘llash uchun
kerakli uskunalarga ega emaslar. Bu o‘qituvchilarning imkoniyatlarini cheklaydi
va ta’limning sifatiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Ta’lim texnologiyalarining
qo‘llanilishi nafaqat o‘qituvchilar, balki o‘quvchilar uchun ham qiyinchiliklar
tug‘diradi. Ba’zi o‘quvchilar texnologiyalardan foydalanishda tajriba va bilimlarga
ega emaslar, bu esa ular uchun onlayn resurslar va simulyatsiyalarni samarali
ishlatishda muammolarni keltirib chiqaradi. O‘qituvchilar, o‘z navbatida, bu
muammolarni bartaraf etish uchun o‘quvchilarni texnologiyalarni to‘g‘ri va
samarali qo‘llashga o‘rgatishlari kerak.
O‘qituvchilar va o‘quvchilar o‘rtasida metodik yondashuvning samarali
bo‘lishi uchun bir qancha shart-sharoitlar mavjud. Birinchidan, o‘qituvchilarning
metodik bilim va malakalarini doimiy ravishda yangilab turish zarur. Bu
o‘qituvchilarga zamonaviy pedagogik yondashuvlar, texnologiyalar va
metodlardan to‘liq foydalanish imkonini beradi. Shu bilan birga, o‘qituvchilar va
o‘quvchilar o‘rtasida ochiq va samarali muloqot bo‘lishi kerak, bu esa
o‘qituvchilarga o‘quvchilarning ehtiyojlari va qiyinchiliklarini tushunishga yordam
beradi. Ikkinchidan, ta’lim muassasalarida zamonaviy o‘quv resurslarining
mavjudligi ta’lim jarayonining samaradorligini oshiradi. Ta’lim texnologiyalari,
elektron darsliklar, onlayn kurslar va interaktiv platformalar o‘quvchilarga o‘z
bilimlarini mustahkamlash va yangi bilimlarni o‘rganish imkonini beradi.
O‘qituvchilar bu resurslardan samarali foydalanishni o‘rganishlari va
18

o‘quvchilarga ularga mos ravishda yordam berishlari kerak. Metodik
yondashuvning samarali bo‘lishi uchun o‘quvchilarga mustaqil fikrlash va kreativ
yondashuvlarni rivojlantirish imkoniyatlarini yaratish zarur. O‘quvchilarni faqat
nazariy bilimlar bilan ta’minlab qolmasdan, ularni amaliy masalalar va
muammolarni yechishga jalb etish, o‘z bilimlarini hayotda qo‘llashga undash
ta’lim jarayonining samaradorligini oshiradi. Natijada, o‘qitish metodikasini
zamonaviylashtirishda yuqoridagi masalalar va ularning yechimlari ta’lim
tizimining samaradorligini oshirish, o‘quvchilarni yanada mustahkam bilim va
ko‘nikmalar bilan ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi.
II-BOB. MATEMATIKA O‘QITISH METODIKASINI
MODERNIZATSIYALASH YO‘LLARI VA IMKONIYATLARI
2.1. Zamonaviy pedagogik texnologiyalar va metodlarni joriy etish
Zamonaviy pedagogik texnologiyalar ta’lim jarayonining samaradorligini
oshirish, o‘quvchilarning bilim olishdagi faolligini ta’minlash va ularni ijtimoiy,
intellektual va shaxsiy rivojlanishiga yordam berish uchun muhim vosita
hisoblanadi. Matematikani o‘qitishda bu texnologiyalar, metodlar va yondashuvlar
nafaqat o‘quvchilarning akademik muvaffaqiyatlarini oshirishga, balki ular uchun
matematik bilimlarni amaliyotga tadbiq etishda katta yordam beradi. Zamonaviy
pedagogik texnologiyalar matematika o‘qitishining samaradorligini oshirishda
muhim vosita hisoblanadi. Ular o‘quvchilarning ta’lim jarayonida faol ishtirok
etishiga yordam beradi, bilim olishning yangi shakllarini yaratadi va an’anaviy
metodlarni yanada rivojlantiradi. Zamonaviy texnologiyalar, ayniqsa,
matematikani o‘qitishda o‘quvchilarning tushuncha va amaliy ko‘nikmalarini
oshirishda muhim rol o‘ynaydi.
Interaktiv doskalar matematika o‘qitishda juda keng qo‘llaniladi. Bu
texnologiya o‘qituvchiga o‘quvchilarga tez va samarali tarzda tushuncha va
19

diagrammalarni taqdim etish imkonini beradi. O‘qituvchilar darsni ko‘proq vizual
va interaktiv shaklda olib boradilar, bu esa o‘quvchilarning ta’limga bo‘lgan
qiziqishini oshiradi. Interaktiv doskalar yordamida o‘qituvchi real vaqtda
misollarni keltirib, ularni o‘quvchilar bilan birga tahlil qilish imkoniga ega bo‘ladi.
Bu jarayon o‘quvchilarning matematik fikrlashini rivojlantirishga yordam beradi.
Ta’lim platformalari, masalan, Google Classroom, Moodle yoki boshqa o‘quv
resurslari o‘qituvchilarga darslar, mashg‘ulotlar, testlar va topshiriqlarni onlayn
tarzda taqdim etishga imkon beradi. Bu platformalar o‘quvchilarning o‘z
bilimlarini mustahkamlashga yordam beradi, ular turli xil materiallarga kirish
imkoniga ega bo‘ladilar. Shuningdek, o‘qituvchilar o‘quvchilarning faolligini
kuzatish va tahlil qilish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Darslarni onlayn qilish,
masalan, video darslar, forumlar va mashg‘ulotlar orqali o‘quvchilarga mustaqil
ravishda ishlash imkoniyatini yaratadi, bu esa o‘z navbatida ta’limning sifatini
oshiradi.
Matematik simulyatsiyalar va interaktiv mashg‘ulotlar orqali o‘quvchilar
turli xil matematik tushunchalarni amaliyotda o‘rganadilar. Matematik
simulyatsiyalar o‘quvchilarga matematik jarayonlarni ko‘rish va o‘rganish
imkonini beradi. Misol uchun, o‘quvchilar matematik modellar yordamida turli
shakllar va diagrammalarni yaratish orqali ularning o‘zaro bog‘liqligini ko‘rishlari
mumkin. Bu turdagi simulyatsiyalar nafaqat o‘quvchilarning matematik bilimlarini
mustahkamlashga, balki ularning muammolarni hal qilishda kreativ
yondashuvlarni qo‘llashiga ham yordam beradi. Interaktiv mashg‘ulotlar esa
o‘quvchilarning faolligini oshiradi. Masalan, o‘quvchilarni guruhlarga bo‘lib,
birgalikda masalalarni hal qilishga undash, ularning jamoa tarzida ishlashini
rivojlantiradi. Shuningdek, o‘quvchilarga o‘z bilimlarini real hayotdagi masalalar
bilan bog‘lab ko‘rsatish, ularga matematik tushunchalarni amaliyotda qo‘llash
imkoniyatini beradi. Bu usul o‘quvchilarga o‘quv jarayonida qiziqarli va interaktiv
tarzda ishtirok etishga yordam beradi va ularning matematikaga bo‘lgan qiziqishini
yanada oshiradi.
20

Matematika o‘qitishda zamonaviy raqamli vositalar va dasturlar ham katta
ahamiyatga ega. Masalan, GeoGebra yoki Wolfram Mathematica kabi dasturlar
o‘quvchilarga murakkab matematik hisob-kitoblarni oson va tez bajarishga yordam
beradi. Bu dasturlar orqali o‘quvchilar matematik tushunchalarni nafaqat
tushunish, balki ulardan amaliyotda qanday foydalanishni ham o‘rganadilar. Ular
turli xil masalalarni yechishda vaqt va resurslarni tejash imkoniyatini yaratadi.
Shuningdek, raqamli ta’lim vositalari o‘quvchilarga o‘z bilimlarini sinovdan
o‘tkazish va mustahkamlash imkoniyatini beradi. Interaktiv mashg‘ulotlar, video
darslar va onlayn testlar yordamida o‘quvchilar o‘z bilimlarini tez va samarali
tarzda baholashlari mumkin. Bu esa o‘quvchilarning o‘qishdagi motivatsiyasini
oshiradi va ularning o‘z bilimlarini mustahkamlashga yordam beradi. Zamonaviy
pedagogik texnologiyalar matematika o‘qitishda yangi yondashuvlarni yaratishda
katta yordam beradi. Interaktiv doskalar, ta’lim platformalari, simulyatsiyalar va
raqamli dasturlar o‘quvchilarning bilim olish jarayonini samarali qiladi va ularni
ta’limga yanada qiziqarliroq va interaktiv tarzda jalb qiladi. Bu texnologiyalar
o‘quvchilarga matematik bilimlarni amaliyotda qo‘llash va murakkab masalalarni
hal qilishda mustaqil ishlash imkoniyatini beradi.
Informatika va raqamli texnologiyalarni matematika o‘qitishida qo‘llash,
o‘quvchilarning bilim olish jarayonini yanada samarali va qiziqarli qilishga
yordam beradi. Bu texnologiyalar o‘qitishning sifatini oshirish, matematik
tushunchalarni o‘rganishda yanada mustahkam poydevor yaratish va
o‘quvchilarning motivatsiyasini oshirishga xizmat qiladi. Maxima, GeoGebra,
Wolfram Mathematica kabi matematik dasturlarni qo‘llash, o‘quvchilarga
murakkab masalalarni yechishda yordam beradi. Bu dasturlar o‘quvchilarga tez va
samarali tarzda hisob-kitoblarni amalga oshirish imkonini beradi. Maxima va
Wolfram Mathematica kabi dasturlar yuqori darajadagi matematik hisob-kitoblarni
bajara oladi, bu esa o‘quvchilarga matematik tushunchalarni chuqurroq
o‘rganishga imkon yaratadi. GeoGebra esa geometrik, algebraik va statistik
masalalarni vizual tarzda ko‘rsatishga yordam beradi, o‘quvchilarga matematikani
21

yanada tushunarli qilish imkoniyatini beradi. Ushbu dasturlar o‘quvchilarga o‘zlari
uchun muhim bo‘lgan masalalarni mustaqil ravishda hal qilishda yordam beradi va
matematik fikrlashni rivojlantiradi. Bunday dasturlarni o‘qitishda qo‘llash
o‘quvchilarga mustaqil ishlarni amalga oshirish va tez-tez yangilanishlarni
kuzatish imkoniyatini beradi.
Onlayn ta’lim platformalari, masalan, Khan Academy va Coursera,
o‘quvchilarga yangi mavzularni o‘rganish va mustahkamlash uchun ajoyib
imkoniyatlar yaratadi. Bu platformalar darslarni qiziqarli va interaktiv shaklda
taqdim etadi, bu esa o‘quvchilarga matematikani o‘rganishda yanada samarali
yondashish imkoniyatini beradi. Khan Academy, masalan, o‘quvchilarga har bir
mavzu bo‘yicha tushuncha va misollarni taqdim etadi, shuningdek, interaktiv
mashg‘ulotlar orqali o‘quvchilarning bilimlarini baholaydi. Boshqa platformalar,
masalan, Coursera, yuqori darajadagi kurslar va amaliyotlarni taqdim etadi, bu
o‘quvchilarga o‘z bilimlarini kengaytirish va yangi mavzularda chuqur bilim olish
imkonini beradi. Bunday onlayn resurslar o‘quvchilarga mustaqil ravishda o‘z
bilimlarini oshirish va murakkab matematik masalalarni hal qilishda yordam
beradi. O‘quvchilar o‘zlarining o‘qish sur’ati va vaqtlarini mustaqil ravishda
belgilash imkoniga ega bo‘ladilar, bu esa ta’limni yanada samarali qiladi.
Raqamli ta’lim vositalari, masalan, interaktiv testlar, viktorinalar va onlayn
mashg‘ulotlar, o‘quvchilarning bilim darajasini doimiy ravishda baholashga
yordam beradi. Bunday vositalar o‘quvchilarga o‘z bilimlarini sinovdan o‘tkazish,
tushunmagan joylarini aniqlash va ularni yanada takomillashtirish imkoniyatini
yaratadi. Raqamli darsliklar va testlar o‘quvchilarga masalalarni va tushunchalarni
doimiy ravishda qayta ko‘rib chiqishga yordam beradi, bu esa ularning matematik
ko‘nikmalarini mustahkamlashga xizmat qiladi. Interaktiv viktorinalar va
mashg‘ulotlar o‘quvchilarga o‘z bilimlarini amaliyotda qo‘llash imkoniyatini
beradi. Bunday vositalar yordamida o‘quvchilar o‘z bilimlarini turli vaziyatlarda
ishlatish orqali, matematik jarayonlarni yanada yaxshiroq tushunishadi. Interaktiv
mashg‘ulotlar o‘quvchilarning diqqatini jalb etadi, ularni faollashtiradi va ta’lim
22

jarayonini qiziqarli qiladi. Informatika va raqamli texnologiyalarni matematika
o‘qitishida qo‘llash, o‘quvchilarga murakkab masalalarni samarali hal qilish, yangi
bilimlarni o‘rganish va amaliyotda qo‘llash imkoniyatini yaratadi. Matematik
dasturlar, onlayn platformalar va raqamli ta’lim vositalari o‘quvchilarga ta’limni
yanada qiziqarli va interaktiv tarzda olishga yordam beradi. Bu esa nafaqat
o‘quvchilarning motivatsiyasini oshiradi, balki ular uchun yanada samarali o‘qish
muhitini yaratadi.
Matematika o‘qitishda o‘quvchilarning faoliyatini rag‘batlantirish va
mustahkamlash uchun interaktiv metodlar juda muhimdir. Ushbu metodlar nafaqat
o‘quvchilarning faolligini oshiradi, balki ularning mantiqiy fikrlash, muammolarni
hal qilish va ijodiy yondashuvlarini rivojlantiradi. Guruh ishlari va kollaborativ
o‘qitish metodlari o‘quvchilarga birgalikda ishlash, bir-birlariga yordam berish va
birgalikda masalalarni hal qilish imkoniyatini yaratadi. O‘quvchilar bir-birining
fikrlarini tinglash, o‘z yondashuvlarini tahlil qilish va jamoa sifatida yechim
topishga intilishadi. Bunda, har bir o‘quvchi o‘z nuqtai nazarini ifodalash,
boshqalarning fikrlarini qabul qilish va umumiy qarorga kelish orqali o‘z bilim va
ko‘nikmalarini oshiradi. Guruh ishlari o‘quvchilarga jamoadagi rollarni
taqsimlash, vaqtni boshqarish va o‘zaro hurmatni saqlashga o‘rgatadi.
Muammolarni yechish va brainstorming metodlari o‘quvchilarga matematik
masalalarni hal qilishda ijodiy yondashuvlarni qo‘llashni o‘rgatadi. O‘quvchilarga
turli xil masalalar va vazifalar berilib, ular ularni birgalikda hal qilishga undalaydi.
Brainstorming (g‘oyalar va fikrlarni to‘plash) metodida o‘quvchilar ko‘plab
yechimlarni o‘rganadilar, yangi g‘oyalar ishlab chiqadilar va matematik
jarayonlarga nisbatan yangi yondashuvlarni sinab ko‘radilar. Bu metod
o‘quvchilarni ijodiy fikrlashga undaydi va matematik masalalarni hal qilishda
kengroq yondashuvlarni yaratadi.
Interaktiv resurslar, mobil ilovalar va onlayn platformalar yordamida
o‘quvchilar o‘z bilimlarini mustahkamlash imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Interaktiv
mashg‘ulotlar o‘quvchilarga matematik tushunchalarni amaliyotda qo‘llash va o‘z
23

bilimlarini baholashga yordam beradi. O‘quvchilar uchun yaratilgan raqamli ta’lim
vositalari (masalan, interaktiv testlar, viktorinalar, masalalar) ularning bilim
darajasini doimiy ravishda baholash va rivojlantirishga yordam beradi. Bu
metodlar o‘quvchilarga o‘zlarining matematik ko‘nikmalarini mustahkamlash va
yanada rivojlantirishga imkon beradi. Zamonaviy pedagogik texnologiyalar va
metodlar matematika o‘qitish jarayonini yangilashda katta ahamiyatga ega. Ular
o‘quvchilarning ta’limga bo‘lgan qiziqishini oshiradi, ularni faollikka undaydi va
ularning bilim olishdagi yondashuvlarini zamonaviy talablar bilan moslashtiradi.
Interaktiv metodlar yordamida o‘quvchilar matematikani faqat nazariy
tushunchalar sifatida emas, balki amaliyotda qo‘llaniladigan ko‘nikmalar sifatida
o‘rganadilar. Bu esa ularning mantiqiy fikrlash, ijodiy qarorlar qabul qilish va
mustaqil ishlash ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
2.2. Innovatsion yondashuvlar va ularning matematika o‘qitishiga
ta ’ siri
Innovatsion yondashuvlar va ularning matematika o‘qitishiga ta’siri ta’lim
jarayonini zamonaviylashtirishda muhim ahamiyatga ega. Ular o‘quvchilarning
matematik bilim va ko‘nikmalarini rivojlantirishda, ta’lim sifatini oshirishda,
shuningdek, o‘qituvchilarning metodik ishlash samaradorligini yaxshilashda
yordam beradi. Innovatsion metodlar matematika o‘qitishda an’anaviy usullarni
yangilash va darslarni interaktiv, amaliy va samarali qilishga qaratilgan yangi
yondashuvlarni o‘z ichiga oladi. Ular o‘quvchilarning bilim olish jarayonini
faollashtiradi, ularni o‘zlashtirayotgan materialni chuqurroq tushunishga undaydi
va matematik tushunchalarni amaliyotda qo‘llash ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
Interaktiv metodlar matematika o‘qitishda o‘quvchilarni faqat passiv
tinglovchilardan faol ishtirokchilarga aylantiradi. Bu metodlarda o‘quvchilar
masalalarni yechishda ko‘proq qatnashadi va o‘z yechimlarini izlab topishga
24

undaladi. Misol uchun, interaktiv doskalar, onlayn platformalar yoki mobil ilovalar
yordamida o‘quvchilar darsda amaliy mashqlarni yechishda faollashadilar. Bu
usullar, o‘quvchilarga masalalarni nafaqat to‘g‘ri, balki samarali yechish imkonini
yaratadi, shuningdek, yangi g‘oyalar va yechimlarni izlashga undaydi. Innovatsion
yondashuvlardan biri - muammoga asoslangan o‘qitishdir. Bu yondashuvda
o‘quvchilarga aniq bir muammo berilib, uni yechishda turli matematik vositalar va
yondashuvlar qo‘llaniladi. Bu metodda o‘quvchilar turli mavzularni bir-biriga
bog‘lab, real hayotdagi masalalarni yechishga harakat qiladilar. Bu o‘quvchilarga
nafaqat matematik bilimlarni, balki mantiqiy fikrlashni, tizimli yondashishni ham
rivojlantiradi.
Matematika o‘qitishida simulyatsiyalar va matematik modellarni qo‘llash
ham innovatsion metodlar orasida keng tarqalgan. Simulyatsiyalar yordamida
o‘quvchilar matematik jarayonlarni vizual tarzda ko‘rib chiqishadi, bu esa ularning
tushunishni yanada chuqurlashtiradi. Misol uchun, GeoGebra yoki boshqa
matematik dasturlar yordamida o‘quvchilar turli matematik funktsiyalarni va
formulalarni amalda ko‘rishlari mumkin. Bu texnologiyalar o‘quvchilarga haqiqiy
dunyo masalalarini matematik modellar yordamida yechish imkonini beradi.
Tizimli yondashuvda o‘quvchilarga barcha matematik tushunchalar va jarayonlarni
bir-biriga bog‘lab o‘rgatish tavsiya etiladi. Bu yondashuvda o‘quvchilarga har bir
yangi bilimning oldingi tushunchalar bilan qanday bog‘lanishini tushuntirish orqali
bilimlar tizimini yaratishga yordam beradi. O‘quvchilar tizimli yondashuv
yordamida matematik konseptlarni yaxshi tushunib, amaliyotda qo‘llashda yuqori
samaradorlikka erishadilar.
Kooperativ o‘qitish - bu o‘quvchilarning bir-biriga yordam berishlari va
guruh ishlari orqali o‘qishlarini tashkil etish metodidir. Bu metod o‘quvchilarga
o‘zaro hamkorlik qilishga, bir-birlarining yondashuvlarini tahlil qilishga va o‘z
bilimlarini mustahkamlashga yordam beradi. Masalan, guruhda ishlash orqali
o‘quvchilar birgalikda matematik masalalarni hal qilishda o‘zlarini sinab
ko‘radilar, bu esa ular orasidagi kommunikatsiya va fikr almashinishni
25

kuchaytiradi. Innovatsion metodlar matematika o‘qitish jarayonini yangi bosqichga
olib chiqadi. O‘quvchilarning faolligini oshirish, kreativ fikrlash va mustaqil
ishlash ko‘nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi. Shu bilan birga, bu metodlar
o‘qituvchilarga samarali va interaktiv darslar o‘tkazish imkonini beradi, bu esa
umumiy ta’lim sifatini yaxshilaydi.
Xalqaro tajribalar o‘zbek ta’lim tizimiga innovatsion metodlar va pedagogik
texnologiyalarni joriy etishda muhim o‘rin tutadi. Finlyandiya, Singapur va
Yaponiyaning o‘qitish tizimlari o‘zbek ta’limida ham samarali tatbiq etilmoqda, bu
esa o‘quvchilarning bilim darajasini oshirish va ta’lim jarayonini yanada samarali
qilishga yordam beradi.
Finlyandiya tajribasi : Finlyandiya ta’lim tizimida individual yondashuv va
o‘quvchilarning ehtiyojlariga moslashuvga katta ahamiyat beriladi. Har bir
o‘quvchining o‘ziga xos o‘rganish tempiga qarab, o‘qituvchilar darslarni
moslashtiradilar. Bu yondashuv o‘quvchilarning mustaqil o‘qishga va o‘z
bilimlarini rivojlantirishga undaydi. O‘zbek ta’lim tizimida ham individual
yondashuvni rivojlantirish maqsadida, o‘quvchilarning ehtiyojlariga mos darsliklar
va o‘quv resurslari yaratish ishlari olib borilmoqda. Shu bilan birga, o‘qituvchilarni
zamonaviy metodlarni qo‘llashga o‘rgatish va o‘qitish sifatini oshirishga qaratilgan
dasturlar ishlab chiqilmoqda.
Singapur tajribasi : Singapurda matematika o‘qitish jarayoni mantiqiy
fikrlashga asoslangan holda tashkil etiladi. O‘quvchilar masalalarni hal qilishda,
nafaqat javobni topishga, balki yechimni qanday topish kerakligini ham
tushunishga o‘rgatiladi. Bu ta’lim yondashuvi o‘quvchilarning aniq va to‘g‘ri
masalalarni yechish qobiliyatini oshiradi. O‘zbek ta’lim tizimida ham, Singapur
modeliga mos tarzda, matematika va boshqa fanlarda mantiqiy fikrlashni
rivojlantiruvchi metodlar joriy etilmoqda. O‘qituvchilarni mantiqiy fikrlashni
o‘rgatish bo‘yicha kurslar va treninglar o‘tkazilmoqda.
Yaponiya tajribasi : Yaponiyada o‘qitish jarayoni yuqori darajada tizimli va
darslar aniq rejalashtirilgan. O‘qituvchilar o‘quvchilarga nafaqat bilim berish, balki
26

ularni mustaqil fikrlashga o‘rgatishga katta e’tibor berishadi. Shu bilan birga,
Yaponiyada guruh ishlari va hamkorlikka asoslangan yondashuvlar juda
ommalashgan. O‘zbek ta’lim tizimida ham guruh ishlari va kollaborativ o‘qitishni
rivojlantirish maqsadida yangi o‘quv dasturlari va metodik qo‘llanmalar ishlab
chiqilmoqda. O‘zbek ta’lim tizimiga xalqaro tajribalarni moslashtirish jarayonida,
yuqoridagi yondashuvlarni o‘quvchilarga amaliy tarzda taqdim etish, innovatsion
texnologiyalarni keng qo‘llash va o‘qituvchilarni zamonaviy pedagogik metodlar
bo‘yicha doimiy ravishda tayyorlash zarur. Shu orqali, o‘zbek ta’lim tizimi yanada
samarali va global ta’lim standartlariga mos bo‘lishi mumkin.
Ilmiy tadqiqotlar va tajribaviy ishlar matematika o‘qitish metodikasini
modernizatsiya qilishda muhim rol o‘ynaydi. O‘zbekistonda pedagogik sohada olib
borilayotgan ilmiy izlanishlar yangi metodlarni ishlab chiqish va amaliyotga tatbiq
etish imkoniyatlarini yaratmoqda. Bu ilmiy tadqiqotlar va amaliy tajribalar
matematikani o‘qitishda innovatsion yondashuvlar va metodlarni joriy etishda asos
bo‘lib xizmat qiladi.
Ilmiy tadqiqotlar : Pedagogik tadqiqotlar o‘qitish metodlarini
modernizatsiya qilishga xizmat qiladigan ilmiy asoslar yaratadi. Misol uchun,
o‘quvchilarning matematik bilimlarini samarali shakllantirish uchun yangi
interaktiv texnologiyalarni qo‘llash, masalalarni yechishda analitik yondashuvlarni
joriy etish kabi yangiliklar ilmiy tadqiqotlar orqali ishlab chiqilmoqda. Bu
tadqiqotlar matematik o‘qitishda zamonaviy texnologiyalarni qo‘llashning
afzalliklarini ilmiy jihatdan isbotlashga yordam beradi, bu esa o‘qituvchilarga
darsni yanada samarali va ta’sirli o‘tkazish uchun metodik qo‘llanmalar va
resurslar taqdim etishga imkon yaratadi.
Tajriba asosidagi ishlar : Tajribaviy ishlar matematikani o‘qitishda yangi
metodlar va texnologiyalarni amalda sinovdan o‘tkazish imkoniyatini yaratadi.
Masalan, interaktiv metodlar va onlayn ta’lim platformalarining amaliyotda
qo‘llanishi o‘quvchilarning darsga bo‘lgan qiziqishini oshiradi va bilimlarini
mustahkamlashga yordam beradi. Tajribaviy ishlar natijasida, o‘qituvchilar
27

o‘quvchilarning ehtiyojlariga moslashgan va samarali darslar tashkil etish bo‘yicha
amaliy ko‘nikmalarga ega bo‘ladilar. Shuningdek, tajribalar orqali o‘qitish
usullarini va texnologiyalarini takomillashtirish, ularni o‘qituvchilar uchun yanada
qulay va samarali qilish imkoniyatlari yaratiladi.
Metodikani modernizatsiya qilish : Ilmiy tadqiqotlar va tajribaviy ishlar
asosida matematika o‘qitish metodikasini modernizatsiya qilish jarayoni doimiy
ravishda davom etmoqda. Bu jarayon o‘qituvchilarga yangi yondashuvlarni
qo‘llash, o‘quvchilarning bilim darajasini yuqorilash va ta’lim jarayonini samarali
tashkil etishga yordam beradi. Innovatsion yondashuvlar, xalqaro tajriba va ilmiy
tadqiqotlar asosida ishlab chiqilgan metodikalar ta’lim sifatini oshirishda muhim
o‘rin tutadi. Umuman olganda, ilmiy tadqiqotlar va tajribaviy ishlar matematika
o‘qitish metodikasini doimiy ravishda takomillashtirishga yordam beradi. Bu esa
o‘quvchilarning matematik bilimlarini yanada sifatli shakllantirishga,
o‘qituvchilarning pedagogik malakalarini oshirishga va ta’lim jarayonini samarali
tashkil etishga imkon yaratadi.
2.3. Matematika o‘qitish metodikasining samaradorligini baholash va
takomillashtirish
Matematika o‘qitish metodikasining samaradorligini baholashda bir nechta
mezonlar mavjud. Bu mezonlar metodikani joriy etishda uning samaradorligini
o‘lchash uchun qo‘llaniladi va o‘quvchilarning bilim darajasi, faolligi,
o‘qituvchining pedagogik mahorati hamda metodlarning moslashuvchanligini o‘z
ichiga oladi. O‘quvchilarning bilim darajasi metodikaning samaradorligini
baholashning asosiy ko‘rsatkichlaridan biridir. O‘quvchilar o‘qitilayotgan
materialni qanday o‘zlashtirayotganini, testlar, sinovlar, yozma ishlar va boshqalar
orqali baholash mumkin. O‘quvchilarning matematikaga qiziqishi va uning o‘quv
jarayonidagi o‘rni metodikaning ta’sirini aniqlashda muhimdir. O‘quvchilarning
bilim darajasini o‘lchashda amalga oshirilgan baholash natijalari o‘qitishning
samarali yoki samarali emasligini ko‘rsatadi. Faollik va ishtirok etish darsning
samaradorligini baholashda yana bir muhim mezon hisoblanadi. O‘quvchilarning
28

darsdagi faol ishtiroki va masalalarni yechishda qanchalik muvaffaqiyatli
bo‘lishlari metodikaning samarali ishlashini ko‘rsatadi. Interaktiv metodlar, guruh
ishlaridagi faoliyat va innovatsion texnologiyalar o‘quvchilarning darsga
qiziqishini va ishtirokini oshiradi. O‘quvchilar faol ishtirok etganida, darsda
erishilgan natijalar yuqori bo‘ladi, bu esa metodikaning samaradorligini oshiradi.
O‘qituvchining pedagogik mahorati metodikaning samaradorligini
baholashda juda muhimdir. O‘qituvchining yondashuvi, darsni tashkil etishdagi
samaradorlik, o‘quvchilarni motivatsiya qilish va o‘qituvchining pedagogik
texnologiyalardan qanday foydalangani metodikaning samaradorligini aniqlashda
katta ahamiyatga ega. O‘qituvchining metodika va texnologiyalarni qo‘llashdagi
malakasi metodikani yanada samarali qilishga yordam beradi. O‘qitish
metodlarining moslashuvchanligi ham samaradorlikni baholashda muhim o‘rin
tutadi. Har bir o‘quvchining o‘ziga xos o‘rganish uslubi va tezligi mavjud, shuning
uchun metodikaning o‘quvchilarning individual ehtiyojlariga moslashishi kerak.
Yangi metodlar o‘quvchilarning bilimlarini tez va samarali tarzda rivojlantirishga
yordam beradi. Shuningdek, metodlar o‘qituvchilarni ham yangicha usullarni
qo‘llashga undaydi. Yangi pedagogik texnologiyalarni tez va samarali joriy etish
metodikaning samaradorligini oshiradi va o‘quvchilarga ta’sirini kuchaytiradi.
Samaradorlikni baholashda bu mezonlar birgalikda tahlil qilinadi va metodikaning
qanchalik samarali ishlashini ko‘rsatadi. Har bir mezon o‘qitishning har bir jihatini
yoritib beradi va metodikani takomillashtirish uchun zarur bo‘lgan yo‘nalishlarni
aniqlashga yordam beradi.
O‘quvchilarning faolligi metodikaning samaradorligini baholashda muhim
ahamiyatga ega. O‘quvchilarning darsdagi faol ishtiroki, masalalarni yechishdagi
muvaffaqiyatlari va o‘z fikrini bildirishdagi ijtimoiy ishtiroki metodikaning
samaradorligini ko‘rsatadi. Bu mezon quyidagi omillarni o‘z ichiga oladi:
 Interaktiv o‘qitish metodlari o‘quvchilarning faolligini oshirishga xizmat
qiladi. Guruh ishlarida, muammolarni hal qilishda va boshqa interaktiv
faoliyatlarda o‘quvchilarning ishtiroki metodikani samarali baholashda yordam
29

beradi. Interaktiv metodlar o‘quvchilarga amaliy bilimlarni yaxshilashda va o‘z
fikrlarini erkin ifoda etishda imkoniyat yaratadi, bu esa o‘quvchilarni yanada
faolroq qiladi.
 Ingliz tilida o‘qish va o‘zgartirish metodlari o‘quvchilarning mustaqil
ishlashini rag‘batlantiradi. O‘quvchilar darslarni faqat o‘qish bilan cheklanmay,
o‘zlarining o‘zgartirish va fikrlash imkoniyatlarini kengaytirishlari kerak. Bu usul
o‘quvchilarning faol ishtirokini oshiradi va darsda yangiliklarni ishlab chiqishda
ularning mustaqil fikrlashini qo‘llab-quvvatlaydi.
 O‘quvchilarning tashabbuskorligi metodikaning samaradorligini oshiradi.
O‘quvchilar darsda faqat o‘qituvchining ko‘rsatmalariga amal qilish bilan
cheklanmay, o‘zlari mustaqil tarzda o‘qish, izlanish va o‘rganish istagini
ko‘rsatishlari kerak. Bu faoliyat o‘quvchilarni yanada mustaqil o‘ylashga va
o‘rganish jarayonida o‘zlarining tashabbuskorligini rivojlantirishga undaydi. Bu
jarayon o‘quvchilarning o‘qish va bilim olishda samaradorligini oshiradi.
 Faollik va ishtirok etishning oshirilishi metodikani samarali baholashda
muhim omil hisoblanadi, chunki o‘quvchilarning darsga faolligi va interaktiv
ishtiroki ta’lim jarayonining sifatini oshiradi va o‘qitishning muvaffaqiyatini
ta’minlaydi.
O‘qituvchining pedagogik mahorati metodikaning samaradorligini
baholashda hal qiluvchi rol o‘ynaydi. O‘qituvchining matematikani qanday
tushunishi, o‘quvchilar bilan qanday munosabatda bo‘lishi, o‘qituvchining
metodlarni qanday qo‘llashi uning samaradorligini ko‘rsatadi. Darsni tashkil etish
va boshqarish mahorati metodikani samarali baholashda muhim jihat hisoblanadi.
Samarali dars rejasi, darsning qat’iy va samarali o‘tkazilishi o‘quvchilarning bilim
olish jarayonini yengillashtiradi. Darsning mazmunli va tizimli o‘tkazilishi, vaqtni
samarali taqsimlash, o‘quvchilarning diqqatini jamlash va darsda ishtirok etishini
rag‘batlantirish metodikaning samaradorligini oshiradi.
O‘qituvchining pedagogik yondashuvi ham muhim ahamiyatga ega.
O‘qituvchining o‘quvchilarga qanday yondashuvi, ularning qiziqishlariga,
30

ehtiyojlariga va ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlariga moslashuvchanligi o‘qitish
samaradorligini oshiradi. O‘qituvchi o‘quvchilarning individual xususiyatlarini
inobatga olgan holda, har bir o‘quvchi uchun moslashtirilgan yondashuvni
qo‘llashi, o‘quvchilarga o‘zlarini erkin his qilishlariga yordam beradi va
o‘zlashtirish jarayonini yaxshilaydi. O‘qituvchining o‘zining metodik bilimlarini
va pedagogik malakasini doimiy ravishda oshirishi ham juda muhim. Zamonaviy
o‘qitish metodlari, pedagogik texnologiyalar va innovatsiyalarni o‘zlashtirish
o‘qituvchining samaradorligini yanada oshiradi. O‘qituvchining yangi metodlarni
va texnologiyalarni qo‘llashga tayyorligi, interaktiv va tizimli yondashuvlarni
qo‘llash orqali o‘quvchilarning o‘zlashtirish darajasini yuqori darajaga olib
chiqadi. Innovatsion metodlarni qo‘llash o‘qituvchining pedagogik mahoratini
yanada mustahkamlaydi. Yangi pedagogik texnologiyalarni, interaktiv va tizimli
metodlarni qo‘llash, o‘quvchilarning darsga bo‘lgan qiziqishini va faolligini
oshiradi. O‘qituvchi o‘quvchilarning ilg‘or yondashuvlar va innovatsion metodlar
yordamida masalalarni yechishlarini ta’minlaydi, bu esa matematikani o‘rganishni
yanada samarali qiladi.
O‘qitish metodlarining moslashuvchanligi uning samaradorligini baholashda
muhim mezon hisoblanadi. O‘qituvchilarning metodik yondashuvi o‘quvchilarning
ehtiyojlariga mos kelishi kerak. O‘quvchilarning turli o‘qish darajalarini hisobga
olish va ularga individual yondashuvni ta’minlash metodikani samarali qiladi. Har
bir o‘quvchiga o‘zining imkoniyatlariga mos keladigan usullarni qo‘llash
metodikaning samaradorligini oshiradi. Misol uchun, ba’zi o‘quvchilar tezroq
o‘zlashtirishi mumkin, boshqalari esa ko‘proq vaqt va qo‘shimcha yordamga
muhtoj bo‘lishi mumkin. O‘qituvchi har bir o‘quvchining individual ehtiyojlarini
hisobga olgan holda o‘qitish usullarini tanlashi kerak. Metodikalar tez-tez
yangilanishi va yangi texnologiyalarni joriy etish jarayoni o‘qituvchilarning o‘z
yondashuvlarini doimiy ravishda o‘zgartirishga imkon beradi. Yangi ilmiy
tadqiqotlar va tajribaviy ishlar asosida o‘qituvchilar yangi metodlarni qo‘llashga
tayyor bo‘lishlari kerak. Bu yangilanishlar o‘qituvchilarning pedagogik mahoratini
31

oshiradi va o‘quvchilarning o‘zlashtirish darajasini yaxshilaydi. Yangi
texnologiyalar va innovatsion metodlar o‘quvchilarning faolligini oshirishga
yordam beradi.
O‘qituvchilar o‘quvchilarni har xil shakllarda o‘qitish uchun moslashuvchan
yondashuvlarni ishlab chiqishlari kerak. Masalan, masalalarni hal qilishda turli xil
yondashuvlar va metodlarni qo‘llash orqali o‘quvchilarning ta’lim darajasi va
samaradorligini yaxshilash mumkin. Bu, o‘z navbatida, o‘quvchilarning o‘rganish
jarayonida erkinlikni ta’minlaydi va o‘qitishning samaradorligini oshiradi.
O‘qituvchilar guruhda ishlash, individuallashgan yondashuvlar, onlayn va oflayn
metodlarni uyg‘unlashtirish kabi turli metodlarni qo‘llash orqali o‘quvchilarning
turli ehtiyojlariga mos keladigan usullarni yaratishlari kerak.
XULOSA
Matematika o‘qitish metodikasini modernizatsiya qilishning dolzarb
masalalari haqida yozilgan kurs ishi, o‘qitish jarayonini yanada samarali va
zamonaviy qilish uchun zarur bo‘lgan muhim o‘zgarishlarni ko‘rib chiqadi. Ushbu
ishda metodikani takomillashtirishning asosiy yo‘nalishlari, innovatsion pedagogik
yondashuvlar, yangi texnologiyalarni joriy etish va o‘quvchilarning individual
ehtiyojlarini hisobga olish masalalari yoritilgan.
Birinchidan, matematika o‘qitish metodikasining samaradorligini oshirish
uchun o‘quvchilarning bilim darajasini baholash va faolligini oshirishga qaratilgan
metodlar ko‘rib chiqilgan. Interaktiv va individual yondashuvlar o‘quvchilarning
o‘zlashtirish jarayonini tezlashtiradi va ularning matematikaga bo‘lgan qiziqishini
oshiradi. Bu, o‘z navbatida, ta’lim jarayonini yanada sifatli qilishga yordam beradi.
32

Ikkinchidan, zamonaviy texnologiyalar va innovatsion metodlar matematika
o‘qitishida muhim o‘rin tutadi. Yangi interaktiv texnologiyalar, onlayn
platformalar va multimedia vositalari o‘quvchilarning bilimlarini shakllantirishda
samarali vosita sifatida qo‘llanilishi mumkin. Bu texnologiyalar o‘qituvchilarga
darslarni yanada qiziqarli va ta’sirli qilish imkonini beradi.
O‘qituvchilarning pedagogik mahoratini oshirish va yangi metodlarni joriy
etish, matematika o‘qitish metodikasining samaradorligini oshirishda muhim
ahamiyatga ega. O‘qituvchilarni doimiy ravishda malakasini oshirib borish, yangi
pedagogik bilimlar va texnologiyalarni o‘zlashtirish orqali ta’lim jarayonini
takomillashtirish mumkin.
Umuman olganda, matematika o‘qitish metodikasini modernizatsiya
qilishning dolzarb masalalari, o‘qitish jarayonini optimallashtirish, o‘quvchilarning
ehtiyojlariga moslashuvchan yondashuvlarni ishlab chiqish va ilg‘or pedagogik
texnologiyalarni joriy etishni talab qiladi. Bu jarayon matematika o‘qitishining
sifatini oshirish, o‘quvchilarning bilim darajasini yuqorilash va ta’lim tizimini
global talablarga moslashtirish uchun zarurdir.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Turaev, M. Pedagogik texnologiyalar va innovatsiyalar. Tashkent:
O‘qituvchi, 2020. 320 bet.
2. Abdullaeva, R. Matematika o‘qitish metodikasining asoslari. Tashkent:
Fan, 2018. 275 bet.
3. Nurmatov, I. Matematika o‘qitish metodikasi va interaktiv texnologiyalar.
Tashkent: Academia, 2019. 210 bet.
4. Hasanov, B. Innovatsion pedagogika va matematik ta’lim. Tashkent:
Chortoq, 2021. 180 bet.
5. Rahimov, U. Matematika o‘qitishda zamonaviy metodlar. Tashkent:
O‘zbekistondagi pedagogika, 2020. 250 bet.
33

6. Isakov, A. Pedagogik texnologiyalarni joriy etish. Tashkent: Ilm-ziyo,
2021. 280 bet.
7. Kamilov, Z. O‘qitish metodikasida innovatsiyalar va yangiliklar.
Tashkent: Ma’naviyat, 2018. 220 bet.
8. Tursunov, M. Matematika darslarida interaktiv metodlar. Tashkent:
O‘qituvchi, 2017. 200 bet.
9. Ismailov, F. Pedagogika va matematika o‘qitish metodikasida yangiliklar.
Tashkent: Fan va texnologiya, 2019. 240 bet.
10. Omonov, S. Matematika o‘qitishda zamonaviy metodik yondashuvlar.
Tashkent: Tafakkur, 2020. 230 bet.
11. Karimov, A. Innovatsion metodlar va o‘quvchilarni o‘qitish. Tashkent:
Yoshlar, 2018. 260 bet.
12. Azimov, S. Pedagogik bilimlar va metodik yondashuvlar. Tashkent:
Science and Innovation, 2021. 300 bet.
13. Mirzaev, K. O‘qituvchilarga metodik qo‘llanma. Tashkent: O‘qituvchi,
2020. 190 bet.
14. Shukurov, R. Matematika o‘qitish metodikasi va didaktika. Tashkent:
O‘zbekiston, 2017. 220 bet.
15. Sobirov, R. Ta’lim tizimida innovatsion texnologiyalar. Tashkent: Fan,
2019. 270 bet.
INTERNET SAYTLAR
16. www.edu.uz - O‘zbekiston Respublikasining Ta’lim vazirligi rasmiy
sayti, ta’lim sohasidagi yangiliklar va metodik materiallar.
17. www.uzedu.uz - O‘zbekiston ta’lim tizimidagi innovatsion metodlar va
resurslar.
18. www.navoiy.edu.uz - Navoiy viloyati ta’lim boshqarmasining rasmiy
sayti, matematikaga oid pedagogik materiallar.
19. www.math.edublogs.org - Matematikani o‘qitish bo‘yicha xalqaro
resurslar va interaktiv metodlar haqida maqolalar.
34

20. www.tutorialspoint.com - Matematika va boshqa fanlarni o‘qitishda
interaktiv darslar va qo‘llanmalar.
21. www.jstor.org - Ilmiy maqolalar va tadqiqotlar, matematika o‘qitish
metodikasiga oid ilmiy resurslar.
22. www.academia.edu - Pedagogika va matematik ta’lim sohasidagi ilmiy
ishlar va maqolalar.
23. www.sciencedirect.com - Matematika o‘qitish va innovatsion metodlar
bo‘yicha ilmiy maqolalar va tadqiqotlar.
_________________________________________________________ ta’lim
yo‘nalishi _____________________ ta’lim shakli ____ - kurs ________
guruh talabasi __________________________________________________
ning__________________________________________________________
______________________________________________________________
_________________________________________ mavzusidagi kurs ishiga.
RAHBAR XULOSASI
Mavzu talaba tomonidan (mustaqil yozilganligi, amaliy ahamiyati,
dolzarbligi, mazmunda keltirilgan ijobiy tomonlar va rejaning izchil
yoritilganligi, mavzu to‘liq qamrab olinganligi).
35

______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
Ishdagi kamchiliklar:________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
Kurs ishining yoritilishi bo‘yicha rahbar tomonidan baholanishi (kurs
ishiga ajratilgan balldan 25% gacha baholanadi): Ball __________

KOMISSIYA XULOSASI
Talaba tomonidan mavzuning og‘zaki bayoni (yoritib berishi,
tushunchasi, savollarga to‘liq javob bera olishi, tahlillar keltirishi, xulosalar
chiqara olishi).
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
36

______________________________________________________________
______________________________________________________________
_____________________________________________________________

Kurs ishining og‘zaki bayoni bo‘yicha komissiya tomonidan
baholanishi (kurs ishiga ajratilgan balldan 25% gacha baholanadi): Ball
______________
Jami ball ________________________
Komissiya raisi: ________________________________________________
_________________
(FISH) (imzo)
Komissiya a’zosi: ______________________________________________
_________________
(FISH) (imzo)
Komissiya a’zosi: ______________________________________________
_________________
(FISH) (imzo)
37

Купить