Mikroiqtisodiyotning asosiy kategoriyalari: talab va taklif - Iqtisodiyot - Referatlar

Dokument ma'lumotlari

Narxi	9000UZS
Hajmi	18.8KB
Xaridlar	1
Yuklab olingan sana	24 Fevral 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Referatlar
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Kamron Zaripov

Ro'yxatga olish sanasi 30 Noyabr 2023

119 Sotish

Mikroiqtisodiyotning asosiy kategoriyalari: talab va taklif

Sotib olish

MAVZU: Mikroiqtisodiyotning asosiy kategoriyalari: talab
va taklif
REJA
1 Talab tushunchasi va uning miqdoriga ta’sir qiluvchi
omillar. Talab qonuni
2 Taklif tushunchasi. Taklif miqdoriga ta’sir qiluvchi
omillar. Taklif qonuni
3 Talab va taklif funksiyasi

Kirish
Har bir inson jamiyatda yashayotgan ekan, u doimiy ravishda
iq tisodiy jarayonlarga duch keladi, iqtisodiy faoliyat bilan
shug‘ullanadi.
Jamiyat va undagi har bir shaxsning asosiy maqsadi
cheklangan resurslardan maqsadga muvofiq foydalanishni
ta’minlaydigan yo‘na lishlarni tanlash va yuqori natijalarga
erishishdan iborat. Odatda kishi lar o‘z manfaati yo‘lida,
korxonalar – foyda miqdorini ko‘pay tirish yo‘lida harakat qiladi,
davlat bo‘lsa ana shular faoliyatini yagona maqsad yo‘lida –
jamiyatning farovonligini, kishilar turmush sha roitini
yuksaltirishga qaratishi lozim. Turli davlatlarda bu maqsadga
har xil darajada erishiladi.
“Mikroiqtisodiyot” fani korxonalar, firmalar va shu kabi
mam lakat xalq xo‘jaligining quyi bo‘g‘inidagi ob’ektlar
faoliyatiga taal luqli fan bo‘lganligi uchun u shu korxona (firma)
larda cheklangan resurslardan maqsadga muvofiq tarzda
foydalanilgan holda kishilar ehtiyoji uchun zarur bo‘lgan
moddiy ne’matlarni ko‘paytirishni tashkil etishda muhim rol
o‘ynaydi.
Iqtisodiy muammolarning tub mohiyati resurslarning
cheklangan ligi hamda inson ehtiyojlarining cheklanmaganligi
bilan izohlanadi. Bu jarayon iqtisodiyot nazariyasining
predmetini belgilab beradi.

Iste’molchi o‘zining daromadlarini cheklanganligi sababli,
istal gan tovar va xizmatlarni sotib ola olmaydi. Firma o‘zi
uchun muhim ustivor yo‘nalishlarni belgilab olib, boshqa yahshi
loyihalardan voz kechishga majbur.
Davlat o‘zining ijtimoiy siyosatini qat’i belgilangan
chegaralarda olib borishga majbur. U daromadlari
cheklanganligi sababli, funda mental ilmiy tadqiqotlarni bir
vaqtning o‘zida moliyalashtira olmaydi.
1. Talab tushunchasi va uning miqdoriga ta’sir qiluvchi
omillar.
Talab qonuni
Talab – bu pul bilan ta’minlangan ehtiyojdir.
Ma’lum vaqt oralig‘ida, narxlarning mavjud darajasida
iste’molchilarning tovar va xizmatlar ma’lum turlarini sotib
olishga qodir bo‘lgan ehtiyoji talab deyiladi.
Talablar turlicha bo‘lib, odatda bir xil tovar yoki xizmatlarga
bo‘lgan talabning ikki turi farqlanadi:
o Har bir iste’molchining, ya’ni alohida shaxs, oila,
korxona, firmaning tovarning shu turiga bo‘lgan
talabi yakka talab deyiladi.
Yakka talab

o Bir qancha (ko‘pchilik) iste’molchilarning shu
turdagi tovar yoki xizmatga bo‘lgan talablari
yig‘indisi bozor talabi deyiladi.
Bir kilogramm
kartoshka narxi
(so‘m) Kartoshkaga bo‘lgan
yakka talab miqdori (bir
oyda kilogramm) Kartoshkaga bo‘lgan
bozor talabi miqdori
(bir oyda tonna)
700
600
500
400
300 10
20
30
50
60 10
20
30
50
60
1.1-jadval
Narx va sotib olinadigan tovar miqdori o‘rtasidagi bog’liqlik
(raqamlar shartli ravishda qo‘yilgan)
Tovar narxi va sotib olinadigan tovar miqdori o‘zgarishi
o‘rtasida bo‘ladigan teskari yoki qarama-qarshi bog‘liqlik talab
qonuni deyiladi.
Real iqtisodiy hayotda ba’zan bu qoidaga zid bo‘lgan, ya’ni
ayrim tovar narxining o‘sishi bilan unga bo‘lgan talab

miqdorining yanada ortishi holati ham uchraydi. Bu holat Giffen
samarasi deb ataladi.
 Birinchi bo‘lib talab va taklif qonunini matematik formada
ifodalagan olim A.A. Kurno (1801-1877) bo‘lib, u 1838
yilda Fransiyada «Boylik nazariyasining matematik
prinsiplari» deb ataluvchi kitobni chop etgan.
 A.Kurnoning fikricha, tovar-mahsulotiga bo‘lgan talab (D)
(fransuzcha « demande ») (P) bahoning (fransuzcha « prix »)
funksiyasidan iborat bo‘ladi, ya’ni D=f(P).
 Bu funksiya talab funksiyasi deb ataladi. Ushbu
funksiyaning xossalari haqida A.Kurno faqat uning
kamayuvchi funksiya ekanligini ta’kidlagan.
 Talab funksiyasini tekshirish borasida keyingi qilingan
tadqiqotlar bu funksiyaning uzluksiz va har bir nuqtada
birinchi tartibli, ba’zi hollarda ikkinchi tartibli hosilalarga
ega ekanligini ko‘rsatgan.
Narx va talab hajmining o‘zgarishi o‘rtasidagi teskari
bog‘liqlikni ko‘rsatuvchi bu chiziq talab egri chizig‘i deyiladi.
Tovar narxi va uning xarid qilinadigan miqdori (talabning)
o‘rtasidagi teskari bog‘liqlikni oddiy ikki o‘lchamli grafikda
ham tasvirlash mumkin: yotiq chiziq bozor talabi miqdorini, tik
chiziq narxni ko‘rsatadi (1.1-rasm).

1.1-rasm. Talab egri chizig‘i
Narxga bog‘liq omillar:
muayyan tovarning narxi
bir-birini to‘ldiruvchi tovarlarning narxi
o‘rinbosar tovarlarning narxi
kelajakda narxlarning o‘zgarishi ehtimoli
Narxga bog‘liq bo‘lmagan omillar:
iste’molchining didi
bozordagi iste’molchilar soni
iste’molchining daromadlari
kelajakda daromadlarning o‘zgarishi ehtimoli.
Talabga ta’sir etuvchi omillar
2. Taklif tushunchasi. Taklif miqdoriga ta’sir qiluvchi omillar.
Taklif qonuni
Ma’lum vaqt oralig‘idagi narxlarning muayyan darajasida ishlab
chiqaruvchi yoki sotuvchilar tomonidan ma’lum turdagi tovar va
xizmatlarning bozorga chiqarilgan miqdori taklif deyiladi.
o Narx o‘zgarishi bilan sotishga chiqariladigan
mahsulot miqdori ham o‘zgarishi sababli talab kabi
taklifning ham bir qator muqobil variantlari mavjud
bo‘ladi.
Bir kilogramm
kartoshka narxi Kartoshkaning yakka
taklifi miqdori (bir oyda Kartoshkaning bozor
taklifi miqdori (bir

(so‘m) kilogramm) oyda tonna)
700
600
500
400
300 60
50
30
20
10 60
50
30
20
10
2.1-jadval
Narx va taklif miqdori o‘rtasidagi bog’liqlik
(raqamlar shartli ravishda qo‘yilgan)
Narxning o‘zgarishi bilan taklif etilayotgan tovar miqdorining
to‘g‘ri bog‘liqlikdagi o‘zgarishi taklif qonuni deyiladi.
o Iste’molchi uchun narxning oshishi to‘siq rolini
o‘ynasa, ishlab chiqaruvchi uchun rag‘batlantirish
vazifasini bajaradi.
Narx darajasi va taklif miqdori o‘rtasidagi to‘g‘ridan-to‘g‘ri
bog‘liqlikni ko‘rsatuvchi ma’lumotlarni grafikda ifodalab, taklif
egri chizig‘ini tasvirlash mumkin (2.1-rasm).
S
S
2.1-rasm. Taklif egri chizig‘i
P, so’m

 A.Kurno (S) taklif (inglizcha « supply ») ham (P) narx
(baho)ning funksiyasi ekanligini ko‘rsatgan, ya’ni S=φ(P).
 Bu funksiya taklif funksiyasi deyiladi. Ushbu funksiya
haqida A.Kurno uning o‘suvchi funksiya ekanligini
ta’kidlaydi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yhati

1. Pindayk Robert. Mikroiqtisod: Inglizchadan qisqartirib
tarjima qilingan/ Pindayk Robert, Rubinfeld Daniel. – T.; 2002.
2. E.Egamberdiev. Mikroiqtisodiyot. O‘quv qo‘llanma. T.: 2005
y.
3. Экoнoмическaя теoрия: учебник / И.К. Стaнкoвскaя, И.A.
Стрелец.- 5-е изд., перерaб. и дoп.–М.:Эксмo, 2010.- 480
стр.- (Пoлный курс MBA)
4. To‘xliev N., Xaqberdiev Q., Ermamatov Sh., Xolmatov N.
Iqtisodiy bilim asoslari. Qo‘llanma. T. O‘zME. 2004, 96 b.
5. Abulqosimov H va boshqalar. Iqtisodiy bilim asoslari. O‘quv
qo‘llanma. T.: Akademiya, 2010.-304 b.
6. Вечкaнoв Г.С. Экoнoмическaя теoрия. – спб.: Питер,
2009. – 448 с.
7. Курс микроэкономики: учебник/ Р.М.Нуреев. – 2-е изд.,
изм. – М.: Норма: Инфра-М, 2010. – 576 с.
8. Сбoрник зaдaч пo микрoэкoнoмике./ к “Курсу
микрoэкoнoмики” Р.М. Нуреевa – М.: Нoрмa, 2008. – 432 с.
9. Микроиқтисодиёт: Олий ўқув юртлари учун дарслик /
С.С.Ғуломов, Р.Х.Алимов, Б.Т.Салимов ва бhқ.- Т.:
“Шарқ”, 2001.-320 б.

Sotib olish