Mirzaobod tumani - География - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	15000UZS
Размер	438.2KB
Покупки	0
Дата загрузки	06 Январь 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	География

Продавец

Husenov Jahongir

Дата регистрации 03 Май 2024

11 Продаж

Mirzaobod tumani

Купить

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
__________________ UNVERSITITETI
TABIIY FANLAR FAKULTETI
“EKALOGIYA VA GEOGRAFIYA KAFEDRASI”
“Himoyaga ruxsat etilsin”
Tabiiy fanlar fakulteti dekani
___________________
“___”_____________2024
“5110500 – Geografiya va iqtisodiy bilim asoslari’’ ta’lim
yo‘nalishi
______ guruh talabasi _____________ning
“______________________________________________”
mavzusidagi
KURS ISHI
Ilmiy rahbar:
_________o’qit. ______________
“Himoyaga ruxsat etilsin”
“Ekalogiya va geografiya”
Kafedra mudiri.__________________
__________________
“____”__________________2024
GULISTON-2024
MUNDARIJA:
1

KIRISH .......................................................................................................................................................... 3
I BOB. SIRDARYO VILOYATI .......................................................................................................................... 4
1.1. Sirdaryo viloyatiga umumiy tavsif ......................................................................................................... 4
1.2. Sanoati va qishloq xo’jaligi .................................................................................................................... 7
1.3. Mintaqa iqtisodiyotining hududiy tarkibi ............................................................................................ 10
II BOB. MIRZAOBOD TUMANI .................................................................................................................... 12
2.1. Mirzaobod tumani, tabiati va aholisi .................................................................................................. 12
2.2. Sirdaryo viloyati mirzaobod tumanida tuproqlarining meliorativ holati ............................................. 15
XULOSA ...................................................................................................................................................... 18
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ................................................................................................................ 19
2

KIRISH
Kurs ishining dolzarbligi.
Markaziy Osiyoning eng uzun daryolaridan biri – Sirdaryo bo‘yida
joylashgan mintaqa ekologik turizmni rivojlantirish uchun katta imkoniyatlarga
ega. Shuningdek, mintaqada baliq ovlash va agroturizm juda mashhur.
Mintaqaning tarixi 3 ming yil oldin, ushbu hududdagi daryolar va tog‘
soylari bo‘yidagi birinchi aholi punktlari paydo bo‘lishi bilan vujudga kelgan.
Sirdaryo viloyatidagi Savat va Xovos qishloqlari arab geograflarining qadimiy
asarlarida tilga olingan. O‘rta asrlardagi Nurota shahrining xarobalari mintaqaning
muhim tarixiy yodgorliklari sirasiga kiradi. Eng qadimiy yodgorlik Sayxunobod
viloyatida joylashgan bo‘lib, 40 gektar maydonni egallaydi.
Sirdaryo viloyati paxtachilik, pillachilik, polizchilik va chorvachilikka
ixtisoslashgan. Viloyatda Sirdaryo elektr stansiyasi va Farhod
gidroelektrostansiyasi ishlamoqda, ular mamlakatdagi barcha elektr energiyasining
1/4 qismini ishlab chiqaradi.
Sirdaryo viloyati O‘zbekistonning markaziy qismida, Och dasht
(Mirzacho‘l) hududida, Sirdaryoning chap tomonida joylashgan.
Kurs ishining maqsadi: Sirdaryo viloyati geografiyasi va Mirzaobod
haqida umumiy ma’lumot olish.
Kurs ishining vazifalari:
1. Sirdaryo viloyatiga umumiy tavsif berish;
2. Mirzaobod tumani, tabiati va aholisini o’rganish;
3. Sirdaryo viloyati mirzaobod tumanida tuproqlarining meliorativ holati
tekshirish
Kurs ishining tarkibiy tuzilmasi: Ushbu kurs ishi kirish, ikki bob, xulosa
va foydalanilgan adabiyotlardan iborat. Har bir bobda uchtadan reja mavjud.
3

I BOB. SIRDARYO VILOYATI
1.1. Sirdaryo viloyatiga umumiy tavsif
Sirdaryo viloyati — O zbekiston Respublikasi tarkibidagi viloyat. 1963-ʻ
yil 16-fevralda tashkil etilgan. Shimolidan Qozog iston Respublikasi, sharqdan
ʻ
Toshkent viloyati, janubidan Tojikiston Respublikasi va g arbdan Jizzax viloyati
ʻ
bilan chegaradosh. Maydoni 4.28 ming km. Aholisi 900 mingga yaqin kishi
(2022). Tarkibida 8 tuman (Boyovut, Guliston, Mirzaobod, Oqoltin, Sayxunobod,
Sirdaryo, Xovos, Sardoba), 5 shahar (Guliston, Baxt, Sirdaryo, Shirin, Yangiyer), 6
shaharcha (Boyovut, Dehqonobod, Do stlik, Paxtaobod, Sayxun, Xovos) va 75
ʻ
qishloq fuqarolari yig ini bor. Markazi — Guliston shahri.
ʻ
Relyefi, asosan, to lqinsimon tekislik bo lib, janubidan shim.g arbga
ʻ ʻ ʻ
pasayib boradi. Mirzacho l dashtining bir qismi viloyat hududiga kiradi. Bal.
ʻ
shimubida 230 m, markaziy qismida 400-450 m, jan. va jan.g arbda 600-650 m.
ʻ
Sharqida keng Sirdaryo vodiysi joylashgan. Mezozoy va kaynozoy davrida,
asosan, cho kindi jinslarning qalin qatlami bilan qoplangan. Sho ro zak,
ʻ ʻ ʻ
Mirzarabot, Sardoba kabi botiqlar mavjud. Tekislik qismi daryolar oqizib keltirgan
yotqiziklardan hosil bo lgan, ba zi joylarini ko l, botqoq va sho rxok yerlar
ʻ ʼ ʻ ʻ
egallagan. Sirdaryo viloyatida yangi kanallar, zovurlar qazilib, cho l o zlashtirildi
ʻ ʻ
va ekin maydonlarga aylantirildi. Tekislik qismida irrigatsiya inshootlari qurilib,
paxtazor, bog va tokzorlar barpo qilindi. Adirlar lalmikor yerlar va yaylovlardan
ʻ
iborat.
Ob-havosi keskin o zgaruvchan va quruq. Yillik o rtacha temperaturasi
ʻ ʻ
14°C. Yanvarning o rtacha temperaturasi shimolida —6°, janubida —2°C. Qishda
ʻ
havo tez soviydi va temperatura —30°C gacha (Gulistonda —35°) pasayadi.
Ba zan, qish o rtalarida havo birdaniga isib, keyin sovib ketadi. Kech ko klamda
ʼ ʻ ʻ
va erta kuzda ham kora sovuq tushib o simlikning o sish davrini qisqartiradi. Yozi
ʻ ʻ
quruq va issiq. Iyulning o rtacha temperaturasi 27—29°C. Yozda temperatura 32
ʻ
—45°C gacha ko tariladi. Ko pincha issiq shamol (garmsel) tuproqni quritadi va
ʻ ʻ
o simliklar rivojlanishiga yomon ta sir qiladi. Vegetatsiya davri 218 kun. Yillik
ʻ ʼ
4

yogin 180-220 mm, asosan, qishda yog adi. Yozda kuchli bug lanish sababli yerʻ ʻ
osti suvlari yuza maydonlarning (Sharof Rashidov, Oqoltin, Guliston tumanlari)
tuprog ini sho r bosadi. Noyabrdan martgacha teztez esib turadigan „Bekobod
ʻ ʻ
shamoli“ tezligi 20-25 m/sek. (Boyovut tumanida 40 m/sek.)ga yetadi. Bahorda
esadigan bu xildagi shamol unib chikayotgan g o zalarni ba zan nobud qiladi.
ʻ ʻ ʼ
Keyingi yillarda ixota daraxtzorlari barpo qilindi.
Tuproqlari, asosan, och tusli kuchsiz joylashgan bo z tuproq bo lib, kam va
ʻ ʻ
o rtacha sho rlangan, mexanik tartibiga ko ra, qumoq va soz tuproqlardir.
ʻ ʻ ʻ
Tekisliklarda sho rxok va sho rxoksimon tuproq uchraydi. Yer osti suvining chuq.
ʻ ʻ
5-6 m. Sho ro zak massivida, hali o zlashtirilmagan pastqam joylarda sho rxoklar
ʻ ʻ ʻ ʻ
keng tarqalgan. Sug oriladigan yerlarning 32% sho rlangan, 25% kuchsiz
ʻ ʻ
sho rlangan, 16% sho rxoklardan iborat.
ʻ ʻ
O simliklardan lolaqizg aldoq, boychechak, chuchmoma, qoqi yalpiz,
ʻ ʻ
ismaloq, yantoq, sho ra, shuvoq, qo ng irbosh, qo ziquloq, tuyatovon, quyonsuyak.
ʻ ʻ ʻ ʻ
juzg un, qovul, oqquray, qiltiq, karrak, rang, iloq, betaga, qiyoq, qamish, yulg un,
ʻ ʻ
oqbosh, qushqo nmas, na matak, mingboshi, chitir, g umay, pechak, saksovul, har
ʻ ʼ ʻ
xil butalar, jiyda, do lana, tol, terak, qayrag och, oq akatsiya, zarang, shumtol va
ʻ ʻ
boshqa o sadi. Yovvoyi hayvonlardan: jayra, tulki, bo ri, chiyabo ri, qobon, jayran,
ʻ ʻ ʻ
nutriya, ondatra, ko rsichqon, suvkalamush, tipratikan, yumronqoziq, kaltakesak,
ʻ
ilon, toshbaqa, falanga, chayon, qoraqurt; qushlardan xo jasavdogar, moyqut,
ʻ
bulduruq va boshqa bor.
1-jadval . Sirdaryoning ma’muriy
bo’linishi
T/r Tuman markazi Tuman markazi
1 Oqoltin tumani Oqoltin
2 Boyovut tumani Boyovut (shaharcha)
3 Guliston tumani Dehqonobod
4 Xovos tumani Xovos
5 Mirzaobod tumani Navro z (shaharcha)
ʻ
5

T/r Tuman markazi Tuman markazi
6 Sardoba tumani Paxtaobod (Sirdaryo viloyati)
7 Sayxunobod tumani Sayxun
8 Sirdaryo tumani Sirdaryo (shahar)
1-rasm. Sirdaryo viloyatining siyosiy-ma’muriy tuzilishi
Sirdaryo viloyatida, asosan, o zbeklar (60%), shuningdek, qozoq, tojik, rusʻ
va boshqa 70 dan ortiq millat vakillari yashaydi. 1 km² ga 126 kishi to g ri keladi.
ʻ ʻ
Qishloq aholisi 455,9 ming kishi, shahar aholisi 211,9 ming kishi.
6

1.2. Sanoati va qishloq xo’jaligi
Yuqorida qayd etilganidek, Sirdaryo viloyatida sanoat uncha
rivojlanmagan, uning tarmoklari va xududiy tarkibi xam mukammal kurinishga ega
emas. Viloyatda faoliyat kursatayotgan sanoat korxonalarida 2013-yilda 9,5 ming
kishi band bulgan. Sanoat ishlab chikarishining tarmoqlar tarkibi quyidagicha:
mashinasozlik va metalni qayta ishlash - 0,9%, qurilish materiallari sanoati - 1,9
%, o’rmon va yog’ochni qayta ishlash -0,4 % va boshqalar.
Yengil sanoat (asosan, paxta tozalash zavodlari) jami sanoat maxsuloti
xajmining 56,1 foizini ta’minlaydi, ozik-ovkat sanoati - 25,6 % va un-yorma,
omixta yem 11,0 foizini beradi. Boshka tarmoqlar orasida farmasevtika soxasining
ulushi ko’proq. Sanoat maxsuloti turlari xam uncha boy emas; viloyat sanoati,
asosan, mintakaning ixtisoslashgan tarmogi-Qishloq xo’jaligi, anikrogi, paxtachilik
bilan chambarchas boglik. Jumladan, kurilish materiallari va don maxsulotlari
ishlab chikarish (Yangier), paxta tozalash (Qishloq tumanlari markazlarida), yog
ishlab chikarish (Guliston shaxri) kabilar ayni shu yetakchi tarmok bilan birgalikda
aloxida ishlab chikarish majmuasini shakllantiradi.
Shirin shaxridagi Sirdaryo IES respublikamizda eng yirik elektr stansiyasi
xisoblanadi. Muxim sanoat maxsuloti turlaridan bir yilda 11,9 ming metr kub
mikdorida yigma temir beton konstruksiyalar va tayyor buyumlar (2009- yilda 3,2
ming metr kub), 12,1 ming kub metr beton maxsulotlari ishlab chikariladi.
Shuningdek, 2010-yilda 75 ming tonnaga yakin paxta tolasi, 550 ming kv. metr
atrofida notukima materiallar, xar xil doridarmonlar va mebel, 43 ming t. omixta
yem, 3792 ming dona trikotaj maxsulotlari, 10 ming t. usimlik yogi, 38,7 ming t.
un tayyorlangan, 900 tonna balik ovlangan.
Xalq iste’mol mollarining 3/4 qismi ozik-ovqat maxsulotlariga to’g’ri
keladi, vino-arok va pivo ichimliklari ulushi 8,6 %. Asosiy iste’mol tovarlaridan 31
ming shartli banka atrofida mevasabzavot konservalari, 4,7 ming tonna gusht va
gusht maxsulotlari, 13,3 ming tonna sut yetishtiriladi. Sanoat geografiyasida
7

Gulistonning xissasi 13,6 %, Yangier shaxriniki - 3,2 %. Qishloq tumanlari orasida
bu iqtisodiyot tarmogi ayniksa Sirdaryo tumanida yaxshi rivoj topgan - 33,2 %. Bu
yerda Xitoy Xalk Respublikasi bilan xamkorlikda kurilayotgan “PENG SHENG”
kushma korxonasi katta axamiyatga ega. Sayxunobod tumanining xissasi 12,7 %,
Oqoltin, Guliston, Boyovut tumanlarining ulushlari xam ko’zga tashlanadi.
Nisbatan past ko’rsatkichlar esa Xovos hamda Mirzaobod tumanida kuzatiladi.
Xalq iste’mol mollarini ishlab chikarishda xam xududiy tafovutlar deyarli
shunday; ularning 45,6 foizi Sirdaryo tumani, 16,4 foizini Guliston shaxri beradi.
Shuningdek, Sayxunobod tumanining mavkei xam birmuncha yuqoriroq.
Viloyat katta yer maydoniga ega emas; uning jami maydoni 427,6 ming
gektar bulib, shundan 290,4 ming gektari yoki 67,9 foizi Qishloq xujaligida
foydalaniladi. Bu respublikamizning kator x,ududlariga Karaganda ancha yukori
kursatkich x,isoblanadi. Qiishloq xujaligiga yarokli yerlarning 92,4 foizini
sugoriladigan yerlar tashkil kiladi. Bu ham Xorazm, Andijon viloyatlariga uxshash
nixoyatda yukori kursatkichdir. Demak, Sirdaryoda yer-resurs saloxiyatidan
intensiv (|)oydalanish koeffitsienti ancha katta.
Qishloq xo’jaligida foydalaniladigan yerlar x,issasi Okoltip, Guliston,
Sardoba tumanlarida nisbatan yukori, sugoriladigan maydonlar esa Okoltin,
Xovos, Sayxunobod kabi tumanlarda 95-100 foizni tashkil kiladi. Yerlarni
sugorish maksadida vi;yuyatda kator irrigatsiya infratuzilma shaxobchalari,
jumladan, magistral kanal va arikdar kazilgan (Sarkisov nomli Janubiy Mirzachul,
Dustlik kanali va 163 uning markaziy xamda chap, ung irmoklari, Jizzax mashina
kanali, 1 va 2 mashina kanalari). Shuningdek, yangi yerlar uzlashtirilgan boshka
mintakalarga xos bulgan kator kollektor va drenajlar, tashlamalar xam kurilgan.
Masalan, Markaziy, 1 va 2 - Sardoba, Boyovut, Shuruzak va boshka
kollektorlar, Sharkiy tashlama va x-k. Kanal, kollektor va tashlamalar viloyat
irrigatsiya va melioratsiya infratuzilmasining uzagini tashkil etadi. Kanallar
viloyatning janubida kuprok bulsa, kollektorlar uning kuyi va markaziy kismlarida
zichrok joylashgan. Ekin ekiladigan yerlar Qishloq xujali1ida foydalaniladigan
maydonlarning urtacha 86,5 foizini egallaydi. Bu kursatkich, ayniksa, Okoltin va
8

Sayxunobod tumanlarida yukori, uning birmuncha pastrok xolati esa Xovos
tumaniga tegishli. Ko’pgina mintaqalardan farq qilib, bu yerda yaylov va
pichanzorlar maydoni uncha katta xududni egallamaydiurtacha 7,1 %.
Uning nisbatan kuprok ulushi Mirzaobod va Boyovut tumanlarida
kuzatiladi. Viloyat qishloq xujaligi yalpi maxsulotining 64,3 foizini dexkonchilik
beradi. Fermer xujaliklarining agroiktisodiyot tizimidagi ulushi 41,3 %. Bu
respublikamizda eng yuqori kursatkichlardan xisoblanadi. 2013-yilda viloyatda
jami 242,2 ming gektar yerga turli xil ekinlar ekilgan (2000 yilda 260 ming ga).
Donli ekinlar 101,5 ming gektarni egallagan (2000 yilda 217 ming ga). Shu yilda
jami 444 ming tonna bugdoy olingan; uning xosildorligi 48,1 s/ga bo’lgan.
Donli ekinlardan viloyatda kisman sholi xam ekiladi. Ushbu ekin turiga 5,0
ming ga yer ajratilgan bulib, undan 37,0 ming t xosil olingan (xosildorlik 5ftacha
46,5 s/ga). Paxta har yili taxminan 105-110 ming gektar maydonda yetishtiriladi,
yalpi xosil 240-250 ming tonna atrofida. Qayd etish lozimki, paxtaning xosildorligi
yuqori emas - atigi 23,2 s/ga. Demak, viloyat paxtachiligining iktisodiy
samaradorligi uncha katga emas. Yana shuni ta’kidlash kerakki, viloyatda paxta
ekin maydonlari yildan-yilga kiskarib bormokda. Bu ijobiy xol bulib, paxtadan
bushagan yerlarga galla, poliz, sabzavot ekiladi. Agar 2000 yilda paxtazorlar
barcha ekin maydonlarining 53,1 foizini egallagan bulsa, 2013-yilda bu rakam 44,2
foizga tushgan.
9

1.3. Mintaqa iqtisodiyotining hududiy tarkibi
Sirdaryo viloyati maydonining kichikligi va ijtimoiy-iqtisodiy sohalarda
katta hududiy tafovutlarning ko’zga tashlanmasligi, uning doirasida iqtisodiy
rayonlar ajratishni biroz cheklaydi. Biroq shunday bo’lsa-da, viloyat miqyosida,
shartli ravishda, Markaziy (Guliston shaxri, Guliston, Mirzaobod, Boyovut,
Oqoltin tumanlari), Janubiy (Xovos, Sardoba) hamda Shimoliy (Sirdaryo va
Sayxunobod tumanlari) rayonlarni ajratish mumkin. U holda Markaziy rayon
xissasiga 48,1 % viloyat maydoni, 47,1 % axolisi, 47,4 % sanoat va 47,7 %
Qishloq xo’jalik maxsulotlari to’g’ri keladi.
Janubiy va shimoliy rayonlarning ulushi ancha past. 30-jadval
ma’lumotlariga binoan, Guliston shaxridan tashkari Sirdaryo, Sayxunobod, Oqoltin
tumanlarining sanoat ishlab chiqarish indeksi viloyatning o’rtachasidan yuqori;
Qishloq xo’jaligida bu borada Sardoba, Sayxunobod, Guliston, Oqoltin tumanlari
yaxshi mavqelarni egallaydi. Ijtimoiy sohalar, xususan, chakana savdo va pullik
xizmatlar Sirdaryo va Guliston tumanlarida nisbatan yaxshiroq yo’ga qo’yilgan.
Shuningdek, Boyovut, Xovos tumanlarida ushbu soxalarni rivojlaitirishga katta
e’tibor qaratish lozim.
Umuman olganda esa, tadqiqot ko’rsatishicha, viloyatning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanish darajasi yetarli emas. Shu jihatdan bu yerda qator o’z
yechimini kutayotgan muammolar mavjud. Eng avvalo, mintaqa iqtisodiyotini
mukammal hududiy ishlab chiqarish majmuasi sifatida shakllantirish, asosiy
ixtisoslashgan tarmoq - Qishloq xo’jaligining samaradorligini oshirish zarur. Shu
bilan birga, sanoat ishlab chiqarishi tarkibini “yuqori qavatlar” xisobidan boyitish,
kuchli sanoat markazlari va tugunlari, o’sish qutblarini rivojlantirish talab etiladi.
Ijtimoiy soxalar (masalan, soglikni saklash, ta’lim, axoliga xizmat kursatish
soxalari) rivojlanishida xam xozircha xal etilmagan muammolar bor. Mintaka
ijtimoiy-iktisodiy saloxiyatini yuksaltirishda, avvalambor, Boyovut, Guliston,
Mirzaobod tumanlariga ustuvor axamiyat berish talab etiladi. Shuningdek, viloyat
markazi xam o’zining xuquqiy mavqeiga teng bo’lgan shaxarlardan ancha orqada.
10

Binobarin, Guliston shaxrining ijtimoiyiktisodiy rivojlanishiga, uning demografik
saloxiyatini kutarishga xam e’tibor berish maksadga muvofik. Xozirgi vaktda bu
shaxarda viloyat jami axolisining 10 foizdan ortikrogi yashaydi. Bu, boshka viloyat
markazlariga Karaganda, ancha past kufsatkich (demak, iqtisodiy jixatdan viloyat
xam “bushrok”, uning bosh shaxri xam zaif).
Kolaversa, kengrok mikyosda Toshkent shaxri iktisodiy rivojlanishini
boshkarish va tartibga solish, uni birmuncha cheklashda xam Guliston )^iga xos
“kontramagnit” vazifasini bajarishi mumkin. Sirdaryo viloyati va, umuman,
Mirzachul iktisodiy makosh Uzbekiston geoiktisodiy muxitida Toshkent va
Zarafshon mintakalari }ftasida uziga xos, iktisodiy geografik sust rivojlangan
xudud kurinishiga ega. Shu bois, bu bushlikni tuldirish yoki oralikni
mustaxkamlash respublika iktisodiy makonining rivojlanishi va
takomillashtirilishiga yordam beradi.
So’nggi yillarda Sirdaryo tumani saloxiyatining oshib borishi xam mazkur
masalaning yechimini biroz yengillashtiradi. Hozirgi vaqtda bu yerda Xitoy Xalk
Respublikasi bilan birgalikda “PENG SHENG” KK barpo qilinmoqda (Toshkent
shaxridan 70 km masofada). Ushbu industrial park tashkil etilishi 2009-yilda
boshlangan bo’lib, uning xozirgi maydoni 80,0 ming kv. m-ga teng. 2013-yilda
O’zbekiston Prezidenti farmoni asosida «Jizzax» maxsus industrial zonasining
vujudga keltirilishi munosabati bilan, Sirdaryo industrial parki uning filialiga
aylantirildi. Majmua keramik plitalar, natural teri va undan poyafzallar ishlab
chikarishga ixtisoslashgan. U tula loyixa kuvvatiga ega bulgach, yiliga 100 mln
AKSh dollari mikdorida turli xil maxsulot ishlab chikaradi va uning deyarli yarmi
eksport qilinadi.
11

II BOB. MIRZAOBOD TUMANI
2.1. Mirzaobod tumani, tabiati va aholisi
Mirzaobod tumani — Sirdaryo viloyatidagi tuman. 1988-yil 2-sentabrda
tashkil etilgan. Dastlab Komsomol, 1992-yil 22-oktabrdan Mirzaobod deb
nomlangan. Viloyatning Sirdaryo, Guliston, Sayxunobod, Boyovut, Mehnat-obod,
Sharof Rashidov va Oqoltin tumanlari hamda bir qismi Qozog iston bilanʻ
chegaradosh. Maydoni 0,44 ming km². Aholisi 41,5 ming kishi. Mirzaobod
tumanida 7 qishloq fuqarolari yig ini (Birlashgan, Mehnatobod, Mirzacho l,
ʻ ʻ
Navbahor, Nurafshon, Oqoltin, Toshkent) bor. Markazi Navro z qishlog i.
ʻ ʻ
2-rasm. Mirzaobod tumani
Navro z
ʻ (1922-yil gacha Yangiobod) — Sirdaryo viloyati Mirzaobod
tumanidagi qishloq, tuman markazi. 1980-yilda tashkil etilgan. Viloyat markazi va
yaqin temir yo l stansiyasi Gulistongacha 12 km. Aholisi 3000 kishi. Navro’zda
ʻ
tuman hokimiyati binosi, dehqon bozori, korxonalar, savdo, madaniy va maishiy
12

xizmat ko rsatish shoxobchalari, umumiy ta lim maktabi, iqtidorli bolalar litseyi,ʻ ʼ
stadion, tennis korti, tish davolash poliklinikasi, tez tibbiy yordam punkti va
boshqa muassasalar bor.
3-rasm. Navro’z qishlog’i
Mirzaobod tumani Mirzacho l tekisligida joylashgan. Yer yuzasi tekislik
ʻ
(o rtacha balandligi 250 m), lyossimon qumoq va kumlokdar bilan qoplangan.
ʻ
13

Iqlimi kontinental. Iyulning o rtacha temperaturasi 28°, yanvarniki —2° dan —4°ʻ
gacha. Yiliga 200-300 mm yog in tushadi. Grunt suvlari sho r va sho rtob.
ʻ ʻ ʻ
Tuproklari, asosan, bo z tuproq. Tabiiy o simliklardan miya, yantoq, qamish,
ʻ ʻ
yulg un, qiyoq kabilar ariqzovurlar chetida o sadi. Chiyabo ri, to qay mushugi,
ʻ ʻ ʻ ʻ
bo rsiq, qo shoyoq, ko rsichqon, kaltakesak va ilonlar uchraydi. Parrandalardan
ʻ ʻ ʻ
o rdak, loyxo rak, qirg ovul, so fito rg ay, chumchuq va boshqa bor.
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
Aholisi, asosan, o zbeklar, shuningdek, rus, tatar, tojik, qozoq, ozarbayjon
ʻ
va boshqa millat vakillari ham yashaydi. 1 km² ga 94 kishi to g ri keladi.
ʻ ʻ
Xo jaligining asosi — dehqrnchilik, yetakchi tarmog i — paxtachilik.
ʻ ʻ
G alla, sabzavot, poliz, meva, uzum, kartoshka ham yetishtiriladi. Tumanning
ʻ
asosiy ekin maydoni 44426 ga, shundan sug oriladigan yerlar 24043 ga.
ʻ
Mirzaobod tumanida 10 shirkat, 43 dehqon-fermer xo jaligi, 5 xususiy ferma, 2
ʻ
chorvachilik aksiyadorlik jamiyati bor. Tumanda 3 sanoat, 2 qurilish korxonasi, 37
xususiy korxona, dehqon bozori, Xalq banki binosi, stadion, tennis korti mavjud.
30 ga yaqin umumiy ta lim maktabi, kasb-hunar, 2 iqtidorli bolalar litseylari
ʼ
faoliyat ko rsatadi. 3 kasalxona, 5 qishloq vrachlik punkti, markaziy poliklinika
ʻ
xalqqa xizmat qiladi.
14

2.2. Sirdaryo viloyati mirzaobod tumanida tuproqlarining meliorativ holati
Dunyoda yiliga 2 million gektar atrofidagi yer maydoni ma’lum darajada
sho’rlanayapti. Jahon banki va UNDP ga ko’ra, ushbusho’rlanayotgan yer maydoni
har yili 1 mlrd dollar miqdordagi mablag’ning sarf bo’lishiga sabab bo’lmoqda.
Hozirda respublikamizning 4304,2 ming gektar sug‘oriladigan yerlarining
60 foizga yaqini turli darajada sho‘rlangan bo‘lib, kuchsiz sho‘rlangan yerlarda
paxta hosilini sho‘rlanmagan unumdor yerlarga nisbatan 20-30%, o‘rtacha
sho‘rlangan yerlarda 40-60%, kuchli sho‘rlangan yerlarda esa 80% gacha
kamayishi ilmiy tadqiqotlar va dala tajribalarida isbotlangan. Sirdaryo viloyatidagi
Mirzaobod tumani tuproq sho’rlanishiga moyilligi sabab o’rganish maydoni deb
olindi. Tumanda suv bosadigan va markaziy tekisliklarda sizot suvlari sathi mos
ravishda 1-2.5 dan 2-3m ni tashkil etadi. Viloyatda qishloq xo’jaligi
maydonlarining ko’p qismi turli darajada sho’rlangan: 9% juda kuchli sho’rlangan,
60% kuchli sho’rlangan va 21% o’rtacha sho’rlangan.
O’rtacha yillik harorat qishda 5 °C va yozda +28 °C hamda o’rtacha yillik
yog’ingarchilik 180–220 mmni tashkil etadi. Asosiy ekinlar paxta va kuzgi
bug’doy hisoblanadi. Mirzabod tumani tuproqlarda gumus va oziqa
elementlarining kamligi, karbonatlarga esa boyligi bir qator tadqiqotchilar
tomonidan ta’kidlab o‘tilgan. Viloyat bo‘z tuproqlaridagi gumus miqdori keng
oraliqda tebranib, 0,4- 0,5% dan 1,2-1,6%, o‘tloqi va botqoq-o‘tloqi tuproqlarda –
1,8-2,0% gacha bo‘lgan miqdorlarni tashkil etadi, SO2 karbonatlar 4-5% dan 8-9%
gacha bo‘lgan miqdorlarda kuzatiladi.
100-150 tonna tuzlar zaxirasi bo‘lgan tuproqlar sifat ko‘rsatkichlariga ko‘ra
o‘rtacha, 150-200 tonna tuzlar zahirasi bo‘lgan tuproqlar esa qoniqarli meliorativ
holatdagi tuproqlar hisoblanib, sho‘rlanish darajasiga ko‘ra, har ikkala holatda ham
o‘rtacha sho‘rlangan tuproqlar guruhiga mansub. Bu guruh tuproqlar oldingi
tavsiflangan tuproqlar guruhlariga nisbatan yanada katta hajmdagi, yanada
samaraliroq sho‘rsizlantiruvchi meliorativ tadbirlar komplekisini talab etadi, tuzlar
15

zahiralarini miqdoriy ko‘rsatkichlarini hisobga olgan holda, tabaqalashtirilgan
me’yorlarda sho‘r yuvishni sifatli amalga oshirishni talab etadi.
Tuproq sho’rlanishining ayni vaqtdagi ma’lumotlari sug’oriladigan yerlarni
yaxshilash va ekinlar hosildorligini oshirish uchun ma’lum vazifalarni belgilab
amalda qo’llash uchun muhimdir. Shu sabab to’g’ri tuproq sho’rlanish kartasini
yaratish zarur va ArcGIS dasturidagi interpolyatsiya metodlari bu muammoga
yechim topishda yordam beradi.
Mirzaobod tumanida mavjud sug‘orish maydonlarini SAS Planet sun’iy
yo‘ldoshi yordamida aniqlash hamda elektrokonduktivlik metri va xlor asosida
o‘lchangan 3158 ta tuproq namunalari yordamida interpolyatsiya metodlari orqali
tuproq sho’rlanish kartalarini yaratishni namoyon qiladi.
4-rasm. Tadqiqot maydoni
Sirdaryo gidromeliorativ ekspeditsiyasi viloyatdagi sug’orish
maydonlarining tuproq sho’rlanishini kuzatmoqda va baholamoqda. Natijalarni
taqqoslash maqsadida ekspeditsiyada 2019 yil 1-oktabrda yaratilgan karta olindi.
Ekspeditsiya tuproq sho’rlanishini har yili oktabr va aprel oylarining boshida
o’lchamoqda.
Har bir tuproq sho’rlanish namunasi taxminan 15-20 ga sug’orish
maydonidan olinadi. Tuproq namunalari 0-30 sm chuqurlikda joylashgan faol
16

qatlamidan olib o’lchanadi. Kadastr ma’lumotlariga asosan, tadqiqot maydonidagi
sug’oriladigan yerlar maydoni 40861 gani tashkil etadi va ekspeditsiya IDW power
2 interpolyatsiya metodi yordamida sho’rlanish kartalarini yaratmoqda.
Mirzaobod tumanida mavjud sug’orish maydonlarini SAS Planet sun’iy
yo’ldoshi yordamida aniqlash hamda elektrokonduktivlik metri va xlor asosida
o’lchangan 3158 ta tuproq namunalari yordamida interpolyatsiya metodlari orqali
tuproq sho’rlanish kartalarini yaratishni namoyon qSAS Planet sun’iy yo’ldoshi
orqali sug’orish maydonlari aniqlangandan so’ng, 14 ta interpolyatsiya metodlari:
IDW power 1,2,3, Global Polynomial, Radial Basis Functions, Local Polynomial,
Ordinary Kriging, Simple Kriging, Universal kriging, Indicator kriging, Probability
kriging, Disjunctive kriging, Kernel smoothing va Diffusion Kernel qo’llanildi.
17

XULOSA
Xulosa qilib aytganda kurs ishini bajarish jarayonida bizga geografiya,
kartashunoslik kabi fanlaridan olgan bilim va ko’nikmalarimiz judayam qo’l keldi.
Kurs ishini bajarganimiz biz uchun o’qib o’rgangan bilimlarimizni sinab
ko’rishimizga va o’z ustimizda ishlashimizga sabab bo’ldi.
Biz talabalar kurs ishini bajarish jarayonida quyida ishlarni bajardik:
1. Sirdaryo viloyati geografiyasi haqida keng ko’lamda ma’lumot oldik;
2. Hududning sanoati va qishloq xo’jaligini tahlil qildik;
3. Mirzaobod tumani haqida umumiy ma’lumotga ega bo’ldik;
4. Mirzaobod tuproqlari va uning sho’rlanish oqibatlarini ko’rib chiqdik.
Kurs ishini bajarishimiz bizga o’rgangan bilimlarimizni mustahkamlashga
imkon yaratdi.
18

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Xidiraliyev K.E., Egamqulov H.E. O’zbekistonning demografik
imkonyatlari darchasi: baholash, chaqiriqlari va istiqbollari respublika ilmiyamaliy
konferensiya tezislar to’plami. Toshkent-2019 136-b.
2. Soliev A. O‘zbekiston geografiya jamiyatining 7-sezdining materiallari.
Toshkent, 23-24 noyabr. 2006.310-b
3.O’zbekistonda jinoyatchilikning ijtimoiy-geografik jihatlari Geografiya
fanlari nomzodi ilmiy darajasini olish uchun taqdim etilgan dissertatsiya
avtoreferati Toshkent 2006.
4.Sirdaryo viloyati statistika boshqarmasi ma’lumotlari.
5.Sirdaryo viloyati IIB ma’lumoti.
19

Купить

Похожие документы
Ekonomikaliq o’siw modelleri
Turizm va rekratsiya geografiyasi
O’zbekiston shaharlarining shakllanishi
Orol tabiiy geografik okrugi
Gastronomik turizm rivojlanishining geografik jihatlari