Modda miqdori - mol kimyoning asosiy o'lchov birligi - Kimyo

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	378.4KB
Xaridlar	1
Yuklab olingan sana	20 Avgust 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Kimyo

Modda miqdori - mol kimyoning asosiy o'lchov birligi

Sotib olish

MUNDARIJA
KIRISH......................................................................................
.
I-BOB.ASOSIY ADABIYOTLAR TAHLILI
1.1. Modda miqdori - mol kimyoning asosiy o'lchov birligi haqida
umumiy tushuncha..........................................................
II-BOB. EKSPERIMENTAL QISM.
2.1. Oddiy va murakkab moddalarning mol miqdorini aniqlash…
2.2. Hajmi orqali mol miqdorni aniqlash………………
2.3 Kristallagidratlarda suvning mol miqdorini aniqlash
XULOSA....................................................................................
.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR.................................
2

Kirish
2024-yil 27-mart kuni Oliy ta limni rivojlantirish tadqiqotlari markazidaʼ
respublikadagi davlat oliy ta lim muassasalari o quv ishlari prorektorlari va tegishli
ʼ ʻ
mas ul xodimlari ishtirokida oliy ta lim tizimini yanada rivojlantirish, ta lim
ʼ ʼ ʼ
jarayonini o quv-metodik ta minlash hamda oliy ta lim muassasalari faoliyatini
ʻ ʼ ʼ
takomillashtirishga bag ishlangan yig ilish tashkil etildi.
ʻ ʻ
Yig ilishda Study in Uzbekistan maxsus veb portaliga kiritilishi zarur bo lgan
ʻ ʻ
kontent ma lumotlar, oliy ta lim tashkilotlari va akademik litseylar tomonidan
ʼ ʼ
“Oliy va o rta maxsus ta limni bitirganlik to g risidagi diplomni tasdiqlash
ʻ ʼ ʻ ʻ
xizmati”ni ko rsatish, ilg or xorijiy adabiyotlarni sotib olish, tarjima qilish va nashr
ʻ ʻ
etish ishlarini tashkil etish kabi masalalar muhokama qilindi. Amalga oshirilishi
kerak bo lgan vazifalar kelishib olindi.Mustaqillik yillarida Respublikada amalga
ʻ
ashirilgan isloxatlar doirasida uzluksiz ta‘lim tizimini shakllantirish uzluksiz ta‘lim
tizimining barcha bosqichlarida faoliyat olib borayotgan ta‘lim muassasalarida
faoliyatini yanada takomillashtirish ,ta‘lim-tarbiya jarayoniga ilg‘or texnologiyani
tatbiq, etish o‘qitish jarayonida zamonaviy texnik vositalar xizmatidam
foydalanishga erishish, ta‘lim oluvchilar tamonidan o‘zlashtirilayotgan bilim,
shuningdek, kasbiy ko‘nikma va malakalar darajasini jahon ta‘limi standartlari
darajasiga ko‘tarishga erishish, barkamol shaxs va malakali mutaxasislarni
tayyorlashga yo‘naltirilgan ijtimoiy-pedagogik faoliyatning mavjud ko‘satgichi
bugunga kun talablariga to‘la muvofiq kelishi yo‘lida muayyan xarakatlarni
amalga oshirish maqsadga muofiqdir.
O‘zbekiston Respublikasi ―Kadrlar tayyorlash milliy dasturi ta‘limning barcha
‖
bosqichlarida islox qilishni asosiy vazifa qilib belgilandi.Islox qilishning eng
muhim tamonlaridan biri o‘quv tarbiya jarayoniga ilg‘or pedagogik texnologiyalar
joriy qilish hisoblanadi.Kimyo fani mavzulari o‘quvchi va talabalarda qiyin
o‘zlashtiriladigan fan bo‘lganligi uchun uni o‘qitishga yangi pedagogik
texnologiyalarni joriy qilish dolzarb muammo hisoblanadi.
Bugungi kunda kompyuter texnologiyalarining shiddat bilan rivojlanishi
barcha sohalar kabi ta‘lim sohasida ham yangi talablarni qo‘ymoqda.Ta‘limning
masofaviy o‘qitish usuli hozirgi kunda o‘zining àadolzarbligini ko‘rsatmoqda.Bir
3

qator oliy o‘quv yurtlari qoshida masofaviy ta‘lim muassalalari ochilmoqda bu esa
elektron darslikka bo‘lgan extiyoj kelib chiqishini bildiradi.
Psixolog olimlarning ta‘kidlashicha inson biron bir narsani eslab qolishi
uchun ma‘lum funksiyalarni bajarishi kerak. Insonlar eshitgan narsalarining 30%
ni eslab qoladi. Ko‘rgan narsasini esa 40-50% ni eslab qoladi ham eshitib, ham
ko‘rganda esa natija 60-70% ga oshadi. Ko‘rib eshitib amlda bajaraladigan
narsalarining yodda qolishi 80-90% ga oshadi.
Takror va takror aytaman: Yangi O‘zbekistonning asosiy ustuni – bilim,
ta’lim va tarbiya bo‘ladi! Dunyodagi Top-500 ga kiradigan chet el oliygohlari bilan
hamkorlikda kamida 50 ta qo‘shma o‘quv dasturi va “ikki diplomli tizim” joriy
etiladi. Bundan tashqari, bio-texnologiya, sun iy intellekt va boshqa yuqoriʼ
texnologik yo‘nalishlarda yiliga 500 nafar iste dodli yoshlar eng nufuzli xorijiy
ʼ
oliygohlarga davlat hisobidan o‘qishga yuboriladi. Buning uchun 200 million
dollar yo‘naltiriladi. Yoshlarimizning faolligi, Vatanimiz taqdiri va taraqqiyotiga
befarq emasligi, ertangi kunga katta umid va ishonch bilan qarayotgani
barchamizga g‘urur va iftixor bag‘ishlaydi.Biz bugungi O‘zbekiston bu — kechagi
O‘zbekiston emas, deb ko`p gapiramiz. Buning isbotini avvalo yoshlarimiz
siymosida, ularning yutuq va g‘alabalarida ko‘ramiz.
Ishining dolzarbligi . O'qituvchining ananaviy tarzdagi faolligi va barcha
materialni tushuntirishga harakat qilishi bilan bogliq bolgan noananaviy darslarni
amalga oshirish hozirgi kundagi dolzarb masalalardan biridir. Endilikda oqitish
jarayonida oquvchilarni zeriktirib qoymaydigan, fikrlashga, mustaqil ishlashga
yonaltiradigan har-xil metodlar va oqitish vositalaridan samarali foydalanish
muhim ahamiyat kasb etmoqda. O'qitish jarayonida ilgor pedagogik texnologiyalar
bilan boyitilgan talim asosida oquvchilarning bilim konikma va malakalarini
oshirish dolzarb pedagogik muammo hisoblanadi. Uzluksiz talim tizimini
shakllantirish, shuningdek, talim mazmunini yangilash talim sohasida olib
borilayotgan islohotlarning bosh goyasi sanaladi. Uzluksiz talim tizimi doirasida
faoliyat olib boruvchi talim muassasalari ilgor, demokratik hamda insonparvar
goyalarga tayangan hamda yangicha mazmunga ega bolgan ta'lim jarayonini tashkil
etishda muhim o'rin tutadi.
4

Ishining maqsadi va vazifalari . Tadqiqot maqsadi umumiy o'rta ta'lim
maktablarida o'quvchilarning Anorganik kimyo fanidan bilim olish samarasini
oshirish.Ularning modda miqdorini topish ,modda miqdorini topishga oid
tushunchalar berish hamda shunga doir masalar yechish ko'nikmasini shakllantira
olish.Maktab o'quvchilarining bilim, konikma malakalarini oshirishda noananaviy
o'qitish usullaridan foydalanish imkoniyatlarini o'rganish orqali dars ishlanmalarini
noananaviy uslubda ishlab chiqish. Interfaol usullardan foydalanish jarayonini
tashkil etish va otkazishni aniqlash va tajriba qilishdan iboratdir.
Tadqiqot vazifalari: Ushbu kurs ishi moddalarning modda miqdorini topish ,
modda miqdorini topishga oid masalalar yechish,masalalar yechish uslublari va "
Modda miqdori -mol kimyoning asosiy o'lchov birligi " mavzusiga bag ishlanganʻ
bo lib, unda mavzu bo yicha nazariy materiallar va mavzuni o qitish jarayonida
ʻ ʻ ʻ
ta lim texnologiyalaridan foydalanishga oid metodik tavsiyalar keltirilgan.
ʻ
Kurs ishining maqsadi va vazifalari . “Modda miqdori -mol kimyoning asosiy
o'lchov birligi ” mavzusini o qitishning nazariy va amaliy masalalarini tadqiq etish,
ʻ
fan yuzasidan o qitishni takomillashtirish bo yicha xulosalar va tavsiyalar ishlab
ʻ ʻ
chiqishdan iborat.
Kurs ishi maqsadidan kelib chiqib quyidagi vazifalar belgilab olindi:
- "Modda miqdori -mol kimyoning asosiy o'lchov birligi " shu jumladan
ushbu mavzuga doir masala va mashqlar yechish haqida umumiy tushunchalarni
shakllantirish o rganish ob ektlari, usullari, nazariy va amaliy ahamiyatini yoritib
ʻ ʻ
berish;
- М avzusini mazmun mohiyatini ochib berish;
- М avzusini o qitishda ta lim texnologiyalari va masala yechish usullarini
ʻ ʻ
o'rgatish bo'yicha ma'lumotlar berishdan iborat .
-Mavzusini o'quvchilarga sodda matematik tenglamalar orqali yechishni
o'rgatish.
-Mavzuni o'quvchilarga tushunutirishda masalalarni soddadan murakkabga
tomon olib borib o'rgatish .
5

I - Bob
1.1 . Modda miqdori - mol k i myoning asosiy o'lchov birligi
haqida umum i y tushunchalar
Kimyoda ma lum bir modda namunasidagi modda miqdori undagi diskretʼ
atom miqyosidagi zarrachalar soni avogadro doimiysiga nisbati bilan aniqlanadi.
Zarrachalar yoki obyektlar vaziyatga qarab molekulalar, atomlar, ionlar,
elektronlar yoki boshqa zarralar bo lishi mumkin va ular aniqlanishi kerak
ʻ
(masalan, natriy xlorid miqdori ). avogadro doimiysi n
a =6.022140 76×10 23
mol -
1
sifatida aniqlangan. Mol (belgi: mol) — xalqaro birliklar tizimidagi moddalar
miqdori birligi bo lib, (2019-yildan beri) avogadro konstantasini berilgan qiymatda
ʻ
belgilash orqali aniqlanadi [1]
. ba zida modda miqdori kimyoviy miqdor deb ham
ʼ
ataladi.
Modda miqdori va uning birligi molning fizikadagi roli tarixiy jihatdan mol
12 gramm uglerod-12 izotopidagi modda miqdori sifatida belgilangan. natijada, bir
mol kimyoviy birikmaning grammdagi massasi son jihatdan (barcha amaliy
maqsadlar uchun) moddaning molyar massasiga teng bo ladi. masalan, bitta suv
ʻ
molekulasi taxminan 18,015 m.a.b (massa atom birligi) massaga ega. shuningdek
bir mol suvda 6.022140 76×10 23
ta suv molekulasi mavjud va umumiy massasi
taxminan 18,015 gramnini tashkil qiladi.
1 . Molyar miqdorlar (mol uchun) namuna massasining uning miqdoriga
nisbati molyar massa bo lib, uning si birligi kg/mol (yoki, odatda, gramm) dir; bu
ʻ
suv uchun taxminan 18,015 g/mol va temir uchun 55,845 g/mol. hajm birligidan
boydalanib molyar hajmni ham olish mumkin. bu suv uchun taxminan 17,962
millilitr/mol va xona haroratida temir uchun 7,092 millilitr/mol. issiqlik sig imidan
ʻ
ham molyar issiqlik sig'imi olinadi.
2.Konsentratsiya miqdori (litr uchun mol) yana bir muhim olingan miqdor —
bu modda konsentratsiyasining miqdori kontsentratsiya yoki modda
konsentratsiyasi bu eritma namunasidagi ma lum bir moddaning miqdori sifatida
ʼ
aniqlanadi va namuna hajmiga bo linadi.
ʻ
6

ushbu miqdorning si birligi — litr (eritma) uchun mol (modda). shunday qilib,
masalan, natriy xloridning okean suvidagi konsentratsiyasi odatda taxminan 0,599
mol/l ni tashkil qiladi.
maxrajdagi hajm birligi erituvchining emas, balki eritmaning hajmidir.
shunday qilib, masalan, bir litr standart aroqda taxminan 0,40 l (315 g, 6,85mol)
yoki 0,60 l suv mavjud. shunday qilib, etanol miqdori kontsentratsiyasi (6,85
etanol mol miqori)/(1 l aroq hajmi) = 6,85 mol/l ga teng bo ladi. (6,85 etanol molʻ
miqdori)/(0,60 l suv hajmi)=11,4 mol/l deb hisoblash xato hisoblanadi.
kimyoda „mol/l“ birligini molyar sifatida o qish va uni „m“ belgisi bilan
ʻ
belgilash odatiy holdir (ikkalasi ham sonli qiymatdan keyin). shunday qilib,
masalan, har bir litr karbamid eritmasi (ch
4 n
2 o) suvda shu molekulaning 0,5 molini
o z ichiga oladi. kengaytmaga ko ra, konsentratsiya miqdori odatda eritmadagi
ʻ ʻ
eruvchi moddaning molyarligi deb ham ataladi. biroq, 2007-yil may holatiga ko ra,
ʻ
bu atamalar va belgilar iupac tomonidan qabul qilinmaydi.
bu miqdorni massa kontsentratsiyasi bilan chalkashtirmaslik kerak, ya ni
ʼ
erigan moddaning massasi eritma hajmiga bo linadi (okean suvidagi natriy xlorid
ʻ
uchun taxminan 35 g/l).
3.Miqdor nisbati (molyarlik uchun mol)
kontsentratsiya miqdori yoki „molyarlik“ ni „molyar kontsentratsiya“ dan
ham farqlash kerak, bu o rganilayotgan moddaning mollari (molekulalari) soni
ʻ
eritma namunasidagi umumiy mollar
(molekulalar) soniga bo linishi kerak. bu kattalikni to g riroq qilib miqdor nisbati
ʻ ʻ ʻ
ham deyiladi.
alkimyogarlar, ayniqsa dastlabki metallurglar, ehtimol, moddaning
miqdori haqida o zlari uchun yetarli tushunchaga ega edilar. ammo
ʻ
ularning retseptlar to plamidan tashqari g oyani umumlashtirish
ʻ ʻ
to g risida saqlanib qolgan qo l yozmalar bizda mavjud emas. 1758-yilda
ʻ ʻ ʻ
M.Lomonsov materiya miqdorining yagona o lchovi massa ekanligi
ʻ
haqidagi g oyani shubha ostiga qo ydi, lekin u bu fikrni faqat
ʻ ʻ
gravitatsiya haqidagi nazariyalariga nisbatan qo lladi. modda miqdori
ʻ
7

tushunchasining rivojlanishi zamonaviy kimyoning paydo bo lishi bilanʻ
tasodifiy va hayotiy ahamiyatga ega edi.
Mol miqdorni aniqlash uchu oddiy moddalarning berilgan massasini
bizga berilgan moddaning 1 molining massasiga nisbatini olishimiz
zarur.
Agarda bizga gaz moddalarning hajmmi berilsa bunda avagadro
doimmiysidagi har qanday gaz moddaning 1 moli 22.4 litr hajmni
egallashi ma`lum shu bo`yicha hisoblab topishimiz zarur.
Agarda berilgan elementlarning zarrachalar soni berilgan bo`lsa u
holda berilgan zarrachalar sonini 6.02 • 10 23
soniga nisbatini topish orqali
hisoblashimiz mumkin.
Modda miqdorini Mendeleyev-Klapeyron tenglamasi orqali ham topish
mumkin. Moddaning massasini m va molyar massasini M bilan belgilasak, bu
uchala kattalik orasida quyidagi bog`liqlik bor.
Bu yerda n mol miqdor, m masalada berilgan massa ,M berilgan
moddaning 1 molining massi
28 gramm KOH da necha mol modda borligini hisoblaylik.
m (KOH)= 28 g
M(KOH)= 56 g/mol
n=m/M=56/28=0.5
demak ushbu beilgan kaliy gidroksidning ya`ni KOH ning mol
miqdori 0.5 ekan
Shu formulaga oid yana bir qancha masalalar ishlashimiz mumkin.
1 masala:
10 gr NaOH ning mol miqdorini aniqlang?
8

Berilgan: 10 gr NaOH Formula: n=m/M
Yechilishi: 10:40=0.25 Javob : 0.25 mol
2 masala
196 gr H
2 SO
4 ning mol miqdorini aniqlang ?
Berilgan: 196 gr H
2 SO
4. Formula: n=m/M
Yechilishi: 196:98=2 Javob; 2 mol 3 masala:
49 gr H
3 PO
4 ning mol miqdorini aniqlang ?
Berilgan: 49 gr H
3 PO
4 Formula: n=m/M
Yechilishi: 49:98=0.5 javob: 0.5 mol
4 masala
112 gr N
2 gazining mol miqdorini aniqlang ?
Berilgan: 112 gr N
2 Formula: n=m/M
Yechilishi: 112:28=4
Javob: 4 mol
5 masala
100 gr Ca metalining mol miqdorini aniqlang ?
Berilgan: 100 gr Ca Formula: n=m/M
Yechilishi: 100:40=2.5
Javob:2.5 mol
6 masala
16 gr O
2 gazining mol miqdorini aniqlang ?
Berilgan: 16 gr O
2 Formula: n=m/M
Yechilishi: 16:32=0.5
Javob:0.5 mol
7 masala
9

71 gr Cl
2 gazining mol miqdorini aniqlang ?
Berilgan: 71 gr Cl
2 Formula: n=m/M
Yechilishi: 71:71=1. Javob:1 mol.
8 masala
216 gr Ag metalining mol miqdorini aniqlang?
Berilgan: 216 gr Ag Formula: n=m/M
Yechilishi: 216:108=2 Javob:2 mol
9 masala
92 gr Na metalining mol miqdorini aniqlang ?
Berilgan: 92 gr Na Formula: n=m/M
Yechilishi: 92:23=4
Javob: 4 mol
10 masala
27.5 gr Mn metalining mol miqdorini aniqlang ?
Berilgan: 27.5 gr Mn Formula: n=m/M
Yechilishi: 27.5 :55 = 0.5
Javob: 0.5 mol
11 masala
60 gr Mg metalining mol miqdorini aniqlang ?
Berilgan: 60 gr Mg
10

Formula: n=m/M
Yechilishi: 60:24 = 2.5
Javob: 2.5 mol
12 masala
54 gr Al elementining mol miqdorini aniqlang ?
Berilgan: 54 gr Al Formula: n=m/M
Yechilishi: 54:27=2
Javob: 2 mol
13 masala
78 gr NH
3 moddasining mol miqdorini aniqlang?
Berilgan: 78 gr NH
3. Formula: n=m/M
Yechilishi: 78:17=4
Javob: 4 mol
14 masala
5.6 l NH
3 gazi necha mol miqdorda bo`ladi?
1 mol —22.4 l
0.25mol=x— 5.6 Javob: 0.25 mol
15 masala
11.2 l CO gazining mol miqdorini aniqlang ?
1 mol _______22.4 l
11

0.5mol=x ______11.2 l
Javob:0.5 mol 16
masala
33.6 l NO gazining mol miqdorini aniqlang?
1 mol ______22.4 l
1.5 mol=x ______ 33.6 l
Javob:1.5
17 masala
8 gr kislorod necha litr hajmni egallaydi?
32 gr ______1mol ______22.4 l
8 ______x=0.25mol______x=5.6 l Javob:5.6 l
18 masala
56 gr CO gazining mol miqdorini aniqlang?
28 gr ______1 mol
56gr ______ x=2 mol
Javob:2 mol
19 masala
23 gr NO
2 gazining mol miqdorini aniqlang?
1 mol ______ 56 gr
0.5 mol=x ______28 gr
12

Javob: 0.5 mol
20 masala
Agar nomalum metallning 13 gr miqdori 5.6 l miqdorni egallasa
uning molyar massasini aniqlang ?
13 gr ______5.6 l
52 gr =x ______22.4 l
21 masala
Mol nisbatlari 5:2 bo'lgan CD
4 va H
2 O tarkibidagi neytronlar soni
ayirmasi 8,5 ga teng bo'lsa, aralashmaning mol yig'indisini toping.
Yechimi:
5CD
4 . 2H
2 O
5(6+4)=50 ta N. 2(0+8)=16 ta N
50-16=34 — (5+2) 7 mol
8,5 — x=1,75 mol
J: 1,75 mol.
22 masala
Bir aralashma tarkibidagi CO
2 va SO
2 hajmiy ulushi mos ravishda x
va y ga teng. Ikkinchi xuddi shunday aralashma tarkibidagi CO
2 va SO
2
hajmiy ulushlari mos ravishda y va x ga teng. Agar ikkala aralashma
o'rtacha molyar massalarining farqi 2 ga teng bo'lsa x va y larni toping.
Yechimi:
Mr(xCO
2 •ySO
2 )-Mr(xSO
2 •yCO
2 )
(44x+64y)-(64x+44y)=2
20y-20x=2
y+x=1 x=0,45
13

y=0,55 J: 0,45;
0,55.
23 masala
11,2 g kremniy va uglerod aralashmasi qizdirilgan ishqor eritmasi
bilan ta'sirlashganda 8,96 l gaz ajraldi. Aralashmadagi kremniyning
massa ulushini toping.
Yechimi:
C+NaOH+H
2 O=x
Si+2NaOH+H
2 O=Na
2 SiO
3 +2H
2
H2(n) 8,96/22,4=0,4 mol
2 mol H
2 ______28 g Si
0,4 mol ______x=5,6 g
Si (w) 5,6/11,2=0,5
J: 0,5.
24 masala
Element yadrosida 42 ta neytron bor. Undagi protonlar nuklonlarni
44% ini tashkil qilsa ushbu elementni toping.
Yechimi:
100-44=56% N
56 ta neytron ______100% E
42 ta neytron ______ 75 g/mol As
J:As
25 masala
P, Al va C dan iborat 0,4 mol aralashmada jami elektronlar soni
2,9498•10² ⁴ ta. Aralashmadagi fosforning elektronlar soni uglerodning
elektronlar sonidan 5 marta ko'p bo'lsa, aralashmaning massasini (g)
aniqlang.
Yechimi:
29,498/6,02=4,9 ta e
14

15x+13y+6z=4,9
15x=6z•5 x+y+z=0,4
x=0,2×31=6,2 g P
y=0,1×27=2,7. Al. } 10,1 g z=0,1×12=1,2. C. J:
10,1 g .
26 masala
Xrom kislorod bilan ta'sirlashganda hosil bo'ladigan birikmasining
0,25 moli massasini (g) aniqlang.
Yechimi: 4Cr+3O
2 =2Cr
2 O
3 .
1 mol Cr
2 O
3 — 152 g
0,25 mol — x=38 g
J: 38 g
27 masala
1:2 hajmiy nisbatda olingan X va Y gazlari aralashmasining o'rtacha
molyar massasi bilan 2:1 hajmiy nisbatda olingan X va Y gazi
aralashmasining o'rtacha molyar massasi ayirmasi 8 ga teng, yig'indisi
esa ayirmasidan 13 marta katta. X va Y gazlarini toping.
Yechimi:
x+2y. 2x+y
--------- - ---------=8
1+2. 2+1 x+2y.
2x+y
--------- + ----------=8×13
1+3. 2+1
x=40. y=64
J: Ar, SO
2
28 masala
15

47,6 g noma'lum I valentli va II valentli metall aralashmasining 1,2
moli suvda eritilganda 22,4 l (n.sh) gaz ajralib chiqdi. Agar hosil bo'lgan
XOH ning massasi Y(OH)
2 nikidan 36,8 g ga kam bo'lsa, reaksiya uchun
olingan I valentli metall massasini (g) aniqlang.
Yechimi:
H2(n) 22,4/22,4=1
2X+2H
2 O=2XOH+H
2
Y+2H
2 O=Y(OH)
2 +H
2
2x+y=1,2 x+y=1
x=0,2•2=0,4 mol X
y=0,8 Y mol
XOH (m) X•0,4=0,4x. 17•0,4=6,8
Y(OH)2. Y•0,8=0,8Y. 34•0,8=27,2
0,4x+0,8y=47,6
0,4x+6,8+36,8=0,8y+27,2
x=39 K y=40 g Ca
K(m) 39×0,4=15,6 g
J: 15,6
29 masala
Natriy va kalsiy gidrofosfatlar aralashmasidagi metallarning
massasi aralashmani massasidan 192 g ga kam bo'lsa,
aralashmadagi mol nisbatini toping. (m(Na)+m(P)=108) Yechimi:
xNa2HPO4 yCaHPO4
46x+40y+192=142x+136y
46x+31x+31y=108 x=1
y=1
J: 1:1
30 masala
16

$Avagadro sonidan 4 marta kam sondagi sirka kislota xlorangidridini sintez qilish uchun kerak bo'ladigan tionil xlorid massasini (g) aniqlang. Yechimi: O. O . // // CH 3 -C. + SOCl 2 -->CH 2 -C. + SO+HCl . \ \ . OH. Cl 1/4=0,25 mol SOCl 2 (m) 119×0,25=29,75 g J: 29,75 1,25 mol modda 367,5 g suvda eritilganda uning 25% li eritmasi olindi. Erigan moddaning molyar massasini g/mol toping. (Reaksiya sodir bo'lmaydi). A)56 B)40 C)63 D)98 Yechimi: x ______=0,25 x+367,5 x=122,5 1,25 mol______122,5 g 1 mol________x=98 g/mol Ikki negizli anorganik kislota tuzlarining suvli eritmasida 5 atom oltingugurtga 7 atom natriy, 185 atom kislorod va 333 atom vodorod to'g'ri keladi (boshqa atomlar yo`q). Eritmaning massasi 1807 g bo`lsa, undagi natriy atomlari sonini aniqlang. Yechimi: S. Na. O. H. 17$

5 ta. 7 ta. 185 ta. 333
ta xNa. va yNa 2x+y=7 x+y=5
x=2. y=3 2Na2SOn
3NaHSOn. 3 ta H 333-3=330
ta H.
330:2=165 mol SUV. 165H
2 O
185-165=20 ta O
Agar n=4 deb olsak
2×4=8
3×4=12. 8+12=20
2Na
2 SO
4 (Mr)=284 g
3NaHSO
4 (Mr)=360 g
165H
2 (Mr)=2970 g
Em=284+360+2970=3614 g
3614 g______7 ta Na
1807 g______x=3,5 ta Na
3,5×6,02•10²³=21,07•10²³ ta
1:2 hajmiy nisbatda olingan X va Y gazlari aralashmasining
o`rtacha molyar massasi bilan 2:1 hajmiy nisbatda olingan X va Y gaz
aralashmasining o`rtacha molyar massasi ayirmasi 8 ga teng yig`indisi
esa ayirmasidan 13 marta katta, X va Y gazlarni toping.
Yechimi:
Hajmiy nisbat mo'l nisbatga teng
X+2Y 2X + Y
--------- - ------------ = 8
1+2 2+1
X+2Y 2X + Y
--------- + ------------ = 8×13
1+2 2+1
X= 40; Y = 64
Agar ikki gaz teng hajmda aralashsa, aralashma massasi 30 g/mol ni
tashkil etadi. Agar shu ikki gaz teng massada aralashsa, aralashma
18

massasi 26,67 g/mol keladi. Mana shu ikki gazlar 4:3 mol [Mr
(kichik):Mr (katta)] nisbatda aralashsa, aralashmaning o’rtacha molyar
massasi qancha bo’ladi? Yechimi:
A+B
--------=30
1+1
A+Bx
-----------=26,67
1+x
A=Bx.
Shundan A=20. B=40. x=0,5
(4×20)+(3×40)
M------------------------=28,57
4+3
Agar nisbiy atom massa birligi sifatida C absolyut massasining 1/12
qismi emas 3/x qismi olinsa Al ning NAM qiymati 3 ga teng
bo'ladi. x ning qiymatini toping.
Yechimi:
1. 3
27---------:--------- =3
12. x
27x
----------=3
12×3 x=4
Massasi 28 gramm bo'lgan A, B hamda C moddadan iborat 0.9 mol
aralashmadagi A va C moddaning miqdori B modda miqdoridan 0.1 mol
ga ko'p. A,B,C moddalar gaz bo'lib ularning massa nisbatlari 1:3:3 bo'lsa
gazlarni aniqlang. (A va C ning miqdori 1:1,5 nisbatda) Yechimi:
A+C=B+0,1
A. 1
----=-----
19

C. 1,5
C=0,3 mol
x+3x+3x=28
x=4
A=4 g. B =12 g. C =12 g
A 4/0,2=20 g/mol
B 12/0,4=30 g/mol
C 12/0,3=40 g/mol
12 g CH
4 (n.sh) da 18 l sharoitga keltirilganda 12 litr CO2 dagi O
atomini massasini toping.
Yechimi:
n=12/16=0,75 mol
18 litr______0,75 mol
12 litr ______×=0,5 mol CO
2
1 mol CO
2 ______32 g O
2
0,5 mol ______x=16 g O
2
J: 16 g 6 litr CH
4
va etilen aralashmasi tarkibidagi C ning massasi H
2 ning massasidan 3,5
marta katta bo'lsa gazlar aralashmasining molyar (gr/mol) toping.
A)22 B)24 C)20 D)18
Yechimi:
CH
4 . xC
2 H
4
12+24x=3,5(4+4x) x=0,2
1+0,2=1,2 mol
CH
2 (v) 1/1,2×6=5 litr
C
2 H
4 (v) 6-5=1 litr
(5×16)+(1×28)
M=---------------------------=18 g/mol
5+1
20

3 ta gazdan iborat aralashma NO va NO
2 oksidlarning molyar
ulushlari mos ravishda 45% va 15%. Aralashmada NO oksidning massa
ulushi 23,6% bo'lsa 3-gazning molyar massasini g/mol toping.
A)48 B)80 C)92 D)64
Yechimi:
NO-45%. NO
2 15%. X-40%
NO (n) 45/10=4,5 mol
NO
2 (n) 15/10=1,5 mol X
(n) 40/10=4 mol
30×4,5
----------------------------------=0,236
(30×4,5)+(46×1,5)+4x x=92
g/mol
Ca atomlari sonining N
2 atomlari soniga nisbati 2,5:1 bo'lgan Ca
3 N
2
va CaH
2 aralashmasi 250 g 21,9% li HCl eritmasida eritilganda 11,2 litr
H
2 gazi ajralib chiqdi. Eritmada jami necha mol tuz(lar) hosil bo'lgan?
Yechimi:
Ca
3 N
2 xCaH
2
3+x 2,5
--------=-------
2 1
x=2
CaH
2 +2HCl=CaCl
2 +2H
2
1 mol__________44,8 l
0,25 mol_______11,2 l
1 mol____________2 mol HCl
0,25 mol____________x=0,5 mol
44,8 l ____________1 mol CaCl
2
11,2 l____________x=0,25 mol
0,25/2=0,125 mol Ca
3 N
2
Ca
3 N
2 +6HCl=3CaCl
2 +2NH
3
21

1 mol____________3 mol CaCl
2
0,125 mol____________x=0,375 mol
1 mol____________2 mol NH
3
0,125 mol____________x=0,25 mol
1 mol____________6 mol HCl
0,125 mol____________x=0,75 mol
HCl (n) 0,5+0,75=1,25 mol
HCl (n) 250•0,219/36,5=1,5 mol
HCl(ort) 1,5-1,25=0,25 mol Demak:
0,25 mol HCl ortib qoldi
0,25 mol NH
3 hosil bo'di
HCl+NH
3 =NH
4 Cl
1 1 1 mol
0,25 0,25 x=0,25 mol
Tuz(n) 0,25+0,375+0,25=0,875 mol
1,25 mol modda 367,5 g suvda eritilganda uning 25% li eritmasi
olindi. Erigan moddaning molyar massasini g/mol toping. (Reaksiya
sodir bo'lmaydi).
A)56 B)40 C)63 D)98
Yechimi: x+367,5
x----------------=0,25
x=122,5
1,25 mol------------122,5 g
1 mol---------------x=98 g/mol
Mol nisbati 5:4 bo'lgan 65Zn va xAl izatoplaridan iborat
aralashmada 65Zn izatopining massa ulushi 75,75% ga teng bo'lsa
noma'lum Al izatopi tarkibidagi neytronlar sonini toping.
Yechimi:
Zn(m) 5×65=325 g
Al(%) 100-75,75=24,25%
75,25%------------325 g Zn
24,25%-----------x=104 g
22

104/4=26 g/mol Al
N=26-13=13
0,06 mol CuSO
4 •3H
2 O va CuSO
4 • 5H
2 O aralashmasining to'liq
degidratlanishidan 0,2 mol suv hosil bo'ldi. Kristallogidrat larning mol
nisbatini toping.
A)2:4 B)4:5 C)3:1 D)5:1 Yechimi:
CuSO
4 •3H
2 O=>3H
2 O
CuSO
4 •5H
2 O=>5H
2 O
x+y=0,06 3x+5y=0,2
x=0,05. y=0,01
Ammoniyning karbonati va gidrokarbanati
qizdirishdan olingan gaz mahsuloti normal sharoitga keltirildi.
So'ngra gazlar aralashmasi mo'l miqdordagi HCl eritmasidan o'tkazildi.
Natijada gazlar aralashmasining hajmi 2,5 marta kamayadi. Dastlabki
aralashmadagi tuzlarning mol nisbatini toping. A)1:2 B)1:4 C)1:1 D)1:5
Yechimi:
(NH
4 )
2 CO
3 =CO
2 +2NH
3 +H
2 O xNH
4 HCO
3 =xCO
3 +xNH
3 +H
2 O
NH
2 +HCl=NH
4 Cl
1+2+x+x
---------------=2,5
1+x
2,5+2,5x=3+2x
0,5x=0,5 x=1
Sifat tarkibi miqdor tarkibiga nisbati 1:6,75 nisbatda bo'lgan MgSO
4
• nH
2 O dagi n ni aniqlang.
Yechimi: MgSO
4 ×nH
2 O
Sifat tarkibi Mg, S, O, H 4 ta element
Miqdor tarkibi MgSO
4 da 6 ta nH
2 O da 3n ta
4. 1
----------=--------
6+3n. 6,75 n=7
J: MgSO
4 ×7H
2 O
23

xCaCO
3 ----->yCaO+yCO
2+ zCaCO
3 reaksiyasida 5 mol ohaktosh
qizdirildi va 2y- x qiymat z+2 qiymatga teng bo'lsa ajralgan gazning mol
miqdorini toping.
Yechimi:
z=5-y
x=5
2y-5=(5-y)+2
y=4
Zn metali 2 xil konsentratsiyali HNO
3 kislotalarda eritilganda
ajralgan NO va N
2 O larning hajmlari teng bo'lsa reaksiyaga kirishgan Zn
larning mol nisbatini toping. A)3:8 B)3:4 C)2:1 D)1:1 Yechimi:
1,5Zn+4HNO
3 =1,5Zn(NO
3 )
2 +NO+2H
2 O
4Zn+10HNO
3 =4Zn(NO
3 )
2 +N
2 O+5H
2 O
1,5 : 4 yoki 3 : 8
CaSO
4 ·nH
2 O tarkibli kiristologidratning 52 g namunasida 27 mol
elektron bor. Ushbu kiristalogidratning 83.2 g namunasi qizdirilganda
75% suvini yo'qotadi. Olingan yangi kiristalogidrat namunasida necha
mol suv bor?
Yechimi:
136x+18y=52 68x+10y=27
x=0,25
y=1 0,25:1 yoki 1:4
CaSO
4 •4H
2 O Mr=208 g
52 g — 208 g
83,2 g — x=332,8 g
H
2 O(m) 332,8-136=196,8 g 196,8•0,75=147,6 g
H
2 O(n) 147,6/18=8,2 mol
44,4 g alkanol H
2 SO
4 bilan qizdirilganda 75% unum bilan gaz
ajraldi. Ushbu gaz KMnO
4 eritmasi orqali o'tkazilganda 40,5 g organik
modda hosil bo'ldi. Dastlabki spirtning benzoy kislota bilan hosil qilgan
birikmasining molyar massasini g/mol toping. A)178 B)192 C)150
D)164
24

Yechimi:
44,4×0,75=33,3 g alkanol C
n H
2n +1OH
---->CnH
2 n+H
2 O
3C
n H
2n +2KMnO
4 +4H
2 O----->2CnH
2n +2 O
2 +2MnO
2 +2KOH
33,3. 40,5
-----------------=-------------------
14n+2+16. 14n+2+32
n=4
C
4 H
9 OH+C
6 H
5 COOH----> C
6 H
5 COOC
4 H
9 + H
2 O
C
6 H
5 COOC
4 H
9 Mr=178 g/mol
24,08ta molekula tutgan propan hajmini (l n.sh)
aniqlang.
Berilgan:
N = 24,08
V = ? 6,02 ____________22,4litr
24,08 ____________x
x = 89,6 litr
n = = 4 mol V =n =4x22,4=89,6
13,44 litr (n.sh) noma’lum gaz tarkibida 54,18 ta
proton bo‘lsa, uni aniqlang.
A) H
2 S
25

B)
C) NO
D) CO
13.44____________54,18 *10 23
22.4____________x=90.3*10 23
90.3·10 23
/6.02·10 23
=15 javob:H
2 S
No`malum ikki valentli metall hosil qilgan MeSO
4 · nH
2 O tarkibli
kristallogidrat tarkibida metallning massa ulushi vodorodning massa
ulushidan uch marta, kislorodning massa ulushidan esa 0,1875 marta
ko`p bo`lsa, noma`lum metallni aniqlang?
Yechimi:
x 2 y
  3
x  96  18 y x  96  18 y x 64  16 y

 0,1875
x  96  18 y x  96  18 y
x
 24 y  4
J: MgSO
4 × 4H
2 O
. Taxir tuz deb ataluvchi MgSO4 . n H2O
modda tarkibida S-13% bo`lsa, “n" qiymatini toping.
Yechish: 1) MgSO4
· n H2O kristallgidrat formulasini topish uchun
dastlab uni 100 % deb belgilab olamiz.
2) 32 gr Oltingugurt 13 % bo`lsa, kristallgidratning umumiy
massasini aniqlaymiz.
32 g S
13% .
26

x =246 g 100%
3) Kristallgidrat massasidan MgSO4 massasini ayirsak H2O ning
massasi kelib chiqadi.
Mr (MgSO4) = 120
246 – 120 = 126 g H2O massasi n = 126 : 18 = 7
Javob: MgSO4 · 7H2O
Mis kuporosi va temir kuporosi aralashmasi tarkibida 39.2
% suv bo’lsa, aralashma tarkibidagi mis(II) sulfatning massa ulushini
(%) hisoblang.
Yechish: 1) Dastlab mis kuporosi va temir
kuporosi tarkibidagi suvning (%) miqdorini aniqlaymiz.
Cu SO4
· 5H2O = 160 + 90 = 250
0 9
ω = 250 · 100 %
=36% 27
Fe SO4
· 7H2O = 152 + 126 = 278 8
125.1
* 100 %
=45%
2) Aralashma tarkibidagi 39,2 % suvni o`rtaga qo`yib diagonal
usuldan foydalanamiz.
36 5,8 x1 = 64,4 % Cu SO4
·5H2O
39,2 +
45 3,2 x2 = 35,6 % FeSO4*7H2O
9 100 %
3) mis(II) sulfat mis kuporosi tarkibida borligini bilgan
holda, massa ulushini (%) hisoblab topamiz.
250 g Cu SO4
· 5H2O____________64.4%
160 g CuSO4__________________x=41.2%
Javob:41.2 CuSO4
27

Masala Na2HPO4 . n H2O kristallgidrat tarkibida
vodorodning massa ulushi H-3.57 % ga teng bo’lsa “n” qiymatini toping.
Yechish:
I – usul. 1) Kristallgidrat tarkibida vodorod tuz tarkibida ham, suv
tarkibida ham borligini xisobga olib tenglama tuzib olamiz.
1 2n
Na 2 HPO 4 · n H 2 O ya`ni 1 42 1 1 2 8 nn =0, 1 0357 142
18n
5,0694 + 0,6426 n =1+2n 5,0694 –1 =2n – 0,6426n 4,0694 =
1,3574 n n = 3
II – usul: 1) Kristallgidrat tarkibidagi “n” qiymatini aniqlash uchun
tuz va suv tarkibidagi vodorodning massa ulushini (%) da aniqlab
olamiz.
Mr %
Mr (H
2 O) = 18 g ω = 1 2
8
· 100 % = 11,1 %
2)Masala shartidagi H – 3,57 % ni o`rtaga qo`yib diagonal usul
bo`yicha hisoblaymiz.
0,7 7,53 (Na
2 HPO
4 ) 3,57
11,1 2,87 (H
2 O)
3) Kristallgidrat tarkibidagi tuzning massasi aniq ekanligidan
foydalanib suvning massasi topiladi: 7,53 g____________2,87g
142 g____________x = 54 : 18 = 3
Javob: Na2 HPO4
· 3H2O
Mustaqil yechish uchun masalalar.
1)Kristall soda deb ataluvchi Na
2 CO
3 . n H
3 O modda tarkibidanatriy
va uglerodlarning massa ulushlari 20.28 % bo’lsa, “n” qiymatini toping.
28

2) Na
2 B
4 O
7 . nH2O kristalgidrat tarkibida kislorodning massa ulushi
O-72.7 % ga teng bo’lsa “n” qiymatini toping.
3)Temir kuporosi deb ataluvchi FeSO4 ·n H2O modda tarkibida
temir va oltingugurtlarning massa ulushi 31.65 % ga teng bo’lsa, “n”
qiymatini toping.
4)CaHPO
4 ·
nH2O kristalgidrat tarkibida vodorodning massa ulushi
H-2.9 % ga teng bo’lsa “n” qiymatini toping?
5)MgCO
3 х H2O tarkibli tuzning ma’lum miqdordagi massasi gazlar
ajralib chiqishi to’xtaguncha qizdirildi. Gazlar konsentrlangan sulfat
kislota va oxakli suv solingan yuvish sklyankalari orqali o’tkazildi.
Birinchi sklyankanining massasi 1,8 grammga ortdi, ikkinchi sklyankada
esa 1,97 g cho’kma tushdi. Boshlang’ich kristallgidratning massasini va
tarkibini aniqlang.
6) Mis kuporosi va kristall soda aralashmasi tarkibida 41.4% suv
bo’lsa, aralashma tarkibidagi sulfat ionining massa ulushini (%)
hisoblang
BaCl
2 ·
nH
2 O kristallgidrat tarkibida O-13.11% bo’lsa, “n” ning
qiymatini aniqlang.
29

Xulosa
Masalalar yechish darsni turli xil qiziqarli va mazmunli qiladi. Bundan
tashqari masalalar o'quvchila! uchun katta tartiyaviy ahamiyatga ega. Chunki ula г
o'quvchida ijobiy o'zgarishlami ya'ni qat'iylikni, jiddiylikni, e г kinlikni, o'z ishida
javobga г likni, ta г biyaviylikni, ozodalikni va har qanday qiyinchilikla г ga
tayyo г ligini ta'minlaydi.
O’quvchi o’zida mavjud bo’lgan vositalar yordamida hal qilishi kerak
bo’lgan, muayyan muammoli vaziyatning modeli bo’lgan kimyoviy ta'lim
vazifasining ta'rifi aniqlandi. Asosiy maqsad – masala yechishni bilmasligini
emas, balki masala yechish jarayonining o’quvchilarning kimyoviy tafakkurining
shakllanishiga ta'siri. O’quv, uslubiy va ilmiy adabiyotlarni tahlil qilishdan kelib
chiqadiki, kimyoviy masalalarni yechishni o’ganish jarayonini o’qitish usuli va
nazorat vositasi sifatida katta ahamiyatga ega. Hozirgi vaqtda kimyodan
masalalar yechishning ahamiyati ortib bormoqda va u o’qitishning muhim usuli
bo’lib, masala yechish o’qitish o’quvchilarning ko’nikma, malaka va shaxsiyatini
shakllantirishda etakchi bo’lib qolmoqda.
Kimyoviy muammolarning mavjud tasniflarini tahlil qilish ko’pchilik
tadqiqotchilar orasida yagona yondashuv yo’qligini ko’rsatadi. Taklif etilayotgan
tasnif EI uchun vazifalar tizimini ishlab chiqish uchun ishlatilgan. Ishlab chiqilgan
tasnifga muvofiq, elektron muhitga moslashtirilgan, har xil turdagi vazifalar
tuziladi yoki tanlanadi. Vazifalarni tanlash mezonlari ishlab chiqilgan. Izohlar bilan
bog'liq muammolarni batafsil hal qilish.Kimyo fanidan muammolarni hal qilishni
o’rgatishda ‘Kimyo hamma uchun - XXI" masala yechish elektron qo’llanmasidan
foydalandik. Mustaqil masala yechishni o’rgatish uchun qo’llanma misolida
mustaqil masala yechishni o’rgatish uchun axborot texnologiyalarini qo’llashning
ishlab chiqilgan usuli an'anaviy o’qitish uslubiga zid emas, u bilan yaxshi
integratsiyalashgan. Ushbu mavzuda kimyoviy masalalarni yechishni o’rgatishda
foydalanish bo’yicha amaliy tavsiyalar uning o’quv jarayoniga qo’shilishini
osonlashtiradi.
Xulosa qilib aytganda ushbu "Modda miqdori -mol kimyoning asosiy o'lchov
birligi " mavzuga doir masala va mashqlar yechish haqida umumiy tushunchalarni
shakllantirish va o rganish ob ektlari, usullari, nazariy va amaliy ahamiyatiniʻ ʻ
30

yoritib berildi . М avzuni mazmun mohiyatini nazariy ma'lumotlar orqali ochib
berildi va ushbu vazifalarni bajardim :
- М avzunii o qitishda ta lim texnologiyalari va masalaʻ ʻ
yechish usullarini o'rgatish bo'yicha ma'lumotlar berildi
- Mavzusini o'quvchilarga sodda matematik tenglamalar
orqali yechishni o'rgatish.
-Mavzuni o'quvchilarga tushunutirishda masalalarni soddadan murakkabga
tomon olib borib o'rgatishni vazifa qilgan edik va ushbu vazifani amalga oshira
oldik.
Olib borilgan muamolarni yechimlari quyidagilarda o‘z aksini
topgan:
- O‘quvchi o‘zida mavjud bo‘lgan vositalar yordamida hal
qilishi kerak bo‘lgan, muayyan muammoli vaziyatning modeli
bo‘lgan kimyoviy ta'lim vazifasining ta'rifi aniqlandi. Asosiy
maqsad – masala yechishni bilmasligini emas, balki masala yechish
jarayonining o’quvchilarning kimyoviy tafakkurining
shakllanishiga ta'siri. - O’quv, uslubiy va ilmiy adabiyotlarni
tahlil qilishdan kelib chiqadiki, kimyoviy masalalarni yechishni
o‘ganish jarayonini o„qitish usuli va nazorat vositasi sifatida katta
ahamiyatga ega. Hozirgi vaqtda kimyodan masalalar yechishning
ahamiyati ortib bormoqda va u o‘qitishning muhim usuli
bo‘lib, masala yechish o‘qitish o‘quvchilarning
ko‘nikma, malaka va shaxsiyatini shakllantirishda etakchi bo‘lib
qolmoqda.
- Kimyoviy muammolarning mavjud tasniflarini tahlil qilish
ko‘pchilik tadqiqotchilar orasida yagona yondashuv yo‘qligini
ko‘rsatadi. Taklif etilayotgan tasnif EI uchun vazifalar tizimini ishlab
chiqish uchun ishlatilgan.
- Ishlab chiqilgan tasnifga muvofiq, elektron muhitga
moslashtirilgan, har xil turdagi vazifalar tuziladi yoki tanlanadi.
Vazifalarni tanlash mezonlari ishlab chiqilgan. Izohlar bilan bog'liq
muammolarni batafsil hal qilish.
31

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:
1. N.G. Rahmatullayev ., H.T. Omonov.,Sh.M. Mirkomilov. Kimyo o`qitish
metodikasi. “Toshkent-iqtisod moliya”. 2013.
2. Z.Saidnosirova "Anorganik kimyo" Toshkent- O'qituvchi 1980 yil .
3. X.R.Raximov «Anorganik kimyo» 1984 y.
4.N.A.Parpi е v, A.Muftaxov, X.Raximov. Anorganik kimyo, «O’zb е kiston», T,2003
y.
5. Nishonov M, Mamajonov Sh, Xo`jayev V. Kimyo o`qitish metodikasi.
T., ”O`qituvchi” , 2002.
6. Yu.Toshpo’latov, N.Raxmatullaеv. Anorganik kimyo, ma'ruza matni, TDPU,
2001y.
7. N.Parpiеv, A.Muftaxov, X.Raximov. Anorganik kimyoning nazariy asoslari,
«O’zbеkiston», T., 2001 y.
8. Omonov H., Mirvohidova M. Kimyo metodologiyasi va metodikasining ayrim
masalalari. O`quv qo`llanma. T., Nizomiy nomidagi TDPU, 2003.
9. H.R.To'xtayev , R.Aristanbekov ,K.A.Cho'lpanov , S.N.Aminov
"Anorganik kimyo" fanidan Nashr Toshkent- 2011 .
10. M.Pirimqulov, R.Ziyayev, B. Akbarov , U.Haydarov “Biz bilgan va bilmagan
kimyo” O’qituvchi Toshkent 2011 yil .
33

Modda miqdori - mol kimyoning asosiy o'lchov birligi

Sotib olish

Dokument ma'lumotlari

Sotuvchi

Modda miqdori - mol kimyoning asosiy o'lchov birligi

O'xshash dokumentlar