Информация о документе

Цена 15000UZS
Размер 1.3MB
Покупки 0
Дата загрузки 20 Август 2024
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Химия

Продавец

Bohodir Jalolov

Moddalarning berilgan massasi, xajmi va tarkibidagi atom yoki malekulalari soni asosida modda miqdorini hisoblash

MUNDARIJA I. KIRISH…………………………………………………………………….2 1.1. Modalarning massasi, hajmi, atom va molekulalar haqida umumiy tushuncha……………………………………………………………………..3 II. ASOSIY QISIM …………………………………………………………7 2.1. Moddaning berilgan massa va hajmlari asosida miqdorini hisoblash………………………………………………………………………..7 2.2. Atom va molekulalar soni yordamida modda miqdorini hisoblash…………………………………………………………………….…12 2.3. Modda miqdori asosida murakkab masalalar yechish usullari…………………………………………………………………….…18 III. XULOSA………………………………………………………………..31 IV. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR………………........................33 1 KIRISH Kurs ishi - bu o quv rejasiga kiritilgan, biror aniq mavzu bo yicha talaba tomonidan tayyorlanadigan, ilmiy-tadqiqot elementlarini o z ichiga olgan yozma ʻ ish. Ishining dolzarbligi. O’qituvchining an’anaviy tarzdagi faolligi va barcha materialni tushuntirishga harakat qilishi bilan bog’liq bo’lgan noan’anaviy darslarni amalga oshirish hozirgi kundagi dolzarb masalalardan biridir. Endilikda o’qitish jarayonida o’quvchilarni zeriktirib qo’ymaydigan, fikrlashga, mustaqil ishlashga yo’naltiradigan har-xil metodlar va o’qitish vositalaridan samarali foydalanish muhim ahamiyat kasb etmoqda. O ’ qitish jarayonida ilg ’ or pedagogik texnologiyalar bilan boyitilgan ta ’ lim asosida o ’ quvchilarning bilim ko ’ nikma va malakalarini oshirish dolzarb pedagogik muammo hisoblanadi . Uzluksiz ta ’ lim tizimini shakllantirish , shuningdek , ta ’ lim mazmunini yangilash ta ’ lim sohasida olib borilayotgan islohotlarning bosh g ’ oyasi sanaladi . Uzluksiz ta ’ lim tizimi doirasida faoliyat olib boruvchi ta ’ lim muassasalari ilg ’ or , demokratik hamda insonparvar g ’ oyalarga tayangan hamda yangicha mazmunga ega bo ’ lgan ta ’ lim jarayonini tashkil etishda muhim o ’ rin tutadi . Kurs ishining maqsadi - o quv rejasida ko ’ zda tutilgan muayyan fan bo yicha ma ' ruza va amaliy mashg ulotlarda olgan nazariy va amaliy bilimlarini mustahkamlash , chuqurlashtirish , umumlashtirish va ushbu bilimlarni aniq ijodiy va amaliy masalalarni mukammal echishda qo ’ llashdir . Kurs ishini bajarish orqali talabalar murakkabroq nazariy va amaliy masalalarni , masalan , bitiruv - malakaviy ishini bajarishga tayyorlanadi . Kurs ishining vazifalariga asosan quyidagilar kiradi: - moddalarning massasi, hajmi atom va molekulalar haqida umumiy tushuncha berish; - moddaning berilgan massa va hajmlari asosida miqdorini hisoblash; - atom va molekulalar soni yordamida modda miqdorini hisoblash; - modda miqdori asosida murakkab masalalar yechish usullarini yoritish; 2 1.1. Modalarning massasi, hajmi, atom va molekulalar haqida umumiy tushuncha Mol — Xalqaro birliklar tizimi SI da modda miqdori birligi. 1971-yilda qabul qilingan. Massasi 0,012 kg ga teng bo lgan uglerod 12C izotopi tarkibidagi atomlar ʻ soniga teng bo lgan ʻ tarkibiy elementlar (molekulalar, atomlar, elektronlar va boshqa bir xildagi zarralar) dan tashkil topgan modda miqdoriga teng. Har qanday moddaning bir moli bir xil sondagi tarkibiy elementlardan tashkil topgan. Bu son, odatda, Avogadro doimiysi deb ataladi va uning tajribalar asosida aniqlangan qiymati 6,02•10 23 mol ga teng. Shuning uchun mol qaysi zarraga tegishli ekanligi kursatilishi kerak. Masalan, suv molekulalarining bir moli deganda 6,02•10 23 ta suv molekulalari tushuniladi. 6,02•10 23 ta suv molekulalari tarkibida esa vodorod atomlarining 2 moli, kislorod atomlarining 1 moli, protonlarning 10 moli, neytronlarning 8 moli va elektronlarning 10 moli mavjuddir. Berilgan modda molekulalari 1 molining massasi, odatda, shu moddaning molyar massasi deb ataladi. Mol tushunchadan molekulyar fizika, kimyo, termodinamika va boshqa sohalardan nazariy hamda amaliy hisobkitob ishlarini bajarishda keng qo llaniladi. ʻ Bitta uglerod atomining massasini (1,993 • 10 -26 kg) bilgan holda 0,012 kg ugleroddagi atomlar soni N A ni hisoblab topish mumkin: Mol(modda miqdori)dan ketish usuli Kimyoda eng oson va tez hisoblash mol(n) orqali amalga oshiriladi . Shuni hisobga olib barcha qiymatlardan molga o'tishni yaxshilab tushib, o'zlashtirib olish kerak! Barcha hisoblashlar oxiriga yetgach, moldan yana shartda so'ralgan qiymat turiga o'tib qo'yilaveradi. Boshqa qiymatlardan molga o'tish: Massadan: n = m/Mr Hajmdan: n = berilgan litr/22,4 Zarrachadan: n = berilgan son / NA Moldan boshqa qiymatlarga o'tish: 3 Massaga: m = n • Mr Hajmga: V = n • 22,4 Zarrachaga: N = n • NA 1. C% konsentratsiya – 100 gr eritmada erigan moddaning miqdorini foizlarda ifodasi. 100gr–––––––100% Agr–––––––––C% 2. Molyar konsentratsiya – 1 l (1000 ml) eritmada erigan moddaning mollar sonini ko’rsatuvchi kattalik. n mol (erigan modda) Cm = ––––––––––––––––––– V (eritma hajmi ) Litrda 3. Molyal konsentratiya 1 kg (1000 gr ) erituvchida erigan moddaning mollar sonini ko’rsatuvchi kattalik n mol (erigan modda) Cm = –––––––––––––––––– m kg(erituvchi) 4. Normal konsentratsiya 1 l eritmada erigan modda miqdorining mol ekvivalentlardagi ifodasi. n mol ekv (erigan modda) Cn = –––––––––––––––––––– V eritma litrda 5. Titr konsentratsiya 1 ml eritmada erigan moddaning massa miqdori titr deyiladi. m gr (erigan modda) T = –––––––––––––––– V ml eritma Bu son Avogadro doimiysi deyiladi (belgisi N A , o‗lchovi g/mol) va istalgan moddaning bir molidagi struktura birliklari sonini ko'rsatadi. Mol-modda miqdori quyidagi kabi bog’lanishlarga ega bu yerda; 1. m=moddaning massasi (mikrotarozilarda o’lchab topilgan)/birligi gr,kg,tonna 4 2. M= moddaning molyar massasi (1 moldagi massa)/ birligi g/mol yoki kg/mol 3. V=gaz moddaning hajmi (o’lchangan hajm)/birligi l, ml, m 3 4. V m = gazlarning normal sharoitdagi molyar hajmi/ 22,4 l/mol 5. N A = 1 mol modda miqdorida bo’ladigan ion, molekula,atom miqdori (avagadro soni) / 6,02•10 23 6. N (atom) = modda tarkibidagi atomlar soni (masalada beriladi yoki topish kerak bo’ladi) 7. N (molekula) = modda tarkibidagi molekulalar soni (masalada beriladi yoki topish kerak bo’ladi) 8. R - universal gaz doimiysi. /=8,31 J (mol KJ) 9. T — temperatura, К (Kelvin) hisobida. (C+273=K) 10. P – bosim / 101,325 kPa, 760 mmHg ustuni 11. K=moddaning 1 ta molekulasidagi atomlar soni(masalan H 2 SO 4 uchun 7 ga teng) 5 Mol tushumchasi bilan bir qatorda gr-atom, gr-molekula tushumchalari ham ihlatiladi 1 gr-atom (1mol atom) atomlar uchun qo’llaniladi, 1 gr-molekula (1 mol molekula) molekulalarni miqdorini anglatish uchun qo’llaniladi! 2.1. Moddaning berilgan massa va hajmlari asosida miqdorini hisoblash 1-masala. Massasi 235 g bo'lgan H 2 SO 4 ning molini toping? Yechish. Sulfat kislotaning molyar massasi 98g/mol ga teng. 1-usul 98–––––––––––––1mol 235––––––––––––X=2,398 mol 6 Massa n=m/M Harorat va bosim n=PV/RT Hajim n=V/V m MOL Molekular soni n=N ( molekula) /N A Atomlar soni n=N ( Atom) /N A *K Javob: 2,398 mol 2- usul = 2,398 mol 2-masala. Massasi 198 g bo'lgan 2,02041 mol moddaning molekulyar massasini toping ? Yechish. 1-usul 198––––––––––––2,02041 mol 98g = X–––––––– 1 mol Javob: 98 g 2-usul = 98 g 3-masala. Modda miqdori 1,2 mol bo'lgan H 2 SO 4 ning massasini toping? Yechish. Sulfat kislotaning molyar massasi 98g/mol ga teng. 1-usul 1 mol–––––98g Javob: 117,6g 1,2mol –––––X=117,6g 2-usul 98·1,2=117,6g 4-masala. Massasi 29 g bo'lgan H 2 O ning molini toping? Yechish. 1-usul 18––––––––––1 mol 29––––––––––X=1,61 mol Javob: 1,61 mol 2-usul = 1,61 mol 5-masala. Massasi 227 g bo'lgan 12,61111 mol moddaning molekulyar massasini toping ? Yechish. 1-usul 227––––––––––12,6111 mol =X–––––––––1mol Javob: 18 g 7 = = = 2-usul = 18 g 6-masala. Massasi 168 g bo'lgan Na 2 SO 4 ning molini toping? Yechish. Natriy sulfatning molyar massasi 142g/mol ga teng. 1-usul 142–––––––––––––1mol 168––––––––––––X=1,183 mol Javob: 1,183 mol 2-usul = 1,183 mol 7-masala. Massasi 189 g bo'lgan 1,33099 mol moddaning molekulyar massasini toping ? Yechish. 1-usul 189––––––––––1,33099 mol 142g=X–––––––––1mol Javob: 142g 2-usul = 142g 8-masala. Massasi 215 g bo'lgan 1,51408 mol moddaning molekulyar massasini toping ? Yechish. 1-usul 215––––––––––1,51408 mol 142g=X–––––––––1mol Javob: 142g 2-usul = 142g 9-masala. Modda miqdori 2,7 mol bo'lgan HNO 3 ning massasini toping? Yechish. 1-usul 63g––––––––––1 mol 170,1g=X–––––––––2,7mol Javob: 170,1g 8 = = = = 2-usul M=63·2,7=170,1g 10-masala Massasi 242g bo'lgan 3,84127 mol moddaning molekulyar massasini toping Yechish. 1-usul 242––––––––––3,84127 mol 63g=X–––––––––1mol Javob: 63g 2-usul = 63g 11 -masala Massasi 67 g bo'lgan 1,06349 mol moddaning molekulyar massasini toping? Yechish. 1-usul 67––––––––––1,06349mol 63g=X–––––––––1mol Javob: 63g 2-usul = 63g 12-masala Massasi 235 g bo'lgan HNO 3 ning molini toping? Yechish. Nitrat kislotaning molyar massasi 63g/mol ga teng. 1-usul 63–––––––––––––1mol 235––––––––––––X=3,73016 mol Javob:3,73016 mol 2-usul = 3,73016 mol 13-masala Massasi 80 g bo'lgan HNO 3 ning molini toping? Yechish. Nitrat kislotaning molyar massasi 63g/mol ga teng. 1-usul 63–––––––––––––1mol 80––––––––––––X=1,27 mol Javob:1,27mol 2-usul 9 = = = = 1,27 mol 14-masala Massasi 241 g bo'lgan NH 3 ning molini toping? Yechish. Ammiakning molyar massasi 17g/mol ga teng. 1-usul 17–––––––––––––1mol 241––––––––––––X=14,1764 mol Javob: 14,1764 mol 2-usul = 14,1764 mol 15-masala Massasi 286 g bo'lgan NH 3 ning molini toping? Yechish. Ammiakning molyar massasi 17g/mol ga teng. 1-usul 17–––––––––––––1mol 286––––––––––––X=16,82 mol Javob: 16,82 mol 2-usul = 16,82 mol 16-masala Massasi 99 g bo'lgan 5,82353 mol moddaning molekulyar massasini toping ? Yechish. 1-usul 99–––––––––––––5,82353mol 17=X––––––––––––1 mol Javob:3,73016 mol Mol va hajm bog`liqligi 1-masala 560ml(n.sh) Oltingugurt bug`i 6,4g kelsa, bug`dagi oltingugurt molikulalarining tarkibi qanday bo`ladi? Yechish. 22,4 L =22400ml 560ml–––––––––––6.4g 560/32=8 22400ml–––––––––X=256g Javob:S 8 2-masala 20 g kislorod va 11.2 L (n.sh) amiakdan iborat aralashmani massa yig`indisini (g) toping Yechish 10 = = = 22.4 L ––––––––––17 11.2 L ––––––––––X=8.5 Javob: 28.5g 8.5+20=28.5g 3-masala. 20 g argon va 2 mol kisloroddan iborat aralashmani ( n.sh.) hajmiy ( l) yig'indisini toping? Yechish 40–––––––––––––––22.4L 44.8+11.2=56 20––––––––––––––X=11.2 1–––––––––––––22.4 Javob:56 L 2–––––––––––––X=44.8 4-masala. 40 g kislorod va 0,75 mol xlordan iborat aralashmani (n.sh.) hajmiy (l) yig'indisini toping. Yechish 1 mol–––––––––––––––22.4L 16.8+28=44.8 0.75mol–––––––––––––X=16.8 32–––––––––––––22.4 Javob:44.8 L 40–––––––––––––X=28 2.2. Atom va molekulalar soni yordamida modda miqdorini hisoblash 1-masala 3,55 g E 2 O 5 tarkibli oksid 0,025 mol ekanligi ma’lum bo’lsa, uning absolut (g) va nisbiy molekular massalarini hisoblang? Temir kolchedani FeS2 Temir sulfid FeS Yechish 3,55––––––––––––0.025mol X=142––––––––––1mol Javob: 23,6·10 23 142·1,66·10 -24 =23,6·10 23 2-masala Mol nisbatlari 3:1 bo’lgan NH 3 va PH 3 tarkibidagi neytronlar soni ayirmasi 3 ga teng bo’lsa, aralashmaning massasini (g) toping? Yechish 3xNH 3 –––––––––xPH 3 3·0,6=1,8 mol 11 3x·7-16x=3 5x=3 x=0.6 NH 3 0,6 mol PH 3 1,8·17=30,6 0,6·34=20,4 30,6+20,4=51 Javob:51 3-masala Kislorod 18 izotopi tutgan kislorod ftoridning molekulyar massasi 56 m.a.b ga teng bo’lsa, birikmaning qanday massasida (g) Avogadro sonidan 6 marta ko’p sonda neytron bo’lishini aniqlang? Yechish 56-26=30 ta 56–––––––26 X =11,2––––––6 Javob :11,2 4- masala Bir xil og ’ irlikdagi idishlardan biriga ( n . sh ) ammiak solinganda 26,2 gr , boshqasiga atsetilen ( C 2 H 2 ) solinganda 33,2 gr bo ’ lsa , kislorod solingan idishning massasini aniqlang ? Yechish 33,2-26,2=7 26-17=9 X =20,2––––––––7 26–––––––––9 33,2-20,2=13 20,2/26=0,777 mol 0,777·32=24,86+13=37,8 Javob :37,8 5- masala 11,2 l ( n . sh ) kislorodga 4 g metan qo ` shilsa , umumiy elektronlar soni Avogadro sonidan necha marta ko ` p bo ` ladi ? Yechish 11,2/22,4=0,5·16=8 12 4/16=0,25·10=2.5 8+2,5=10.5 Javob : 10.5 6- Masala Azot ( III ) oksid va kalsiy gidroksid qanday ( mol ) nisbatda olinganda ulardagi kislorod atomlari soni 1:2 nisbatda bo ` ladi ? Yechish X N 2 O 3 Y Ca(OH)2 6X=2y 3x=y Javob: 1:3 7-Masala Tarkibida 18,06·10 22 ta kislorod atomi bor bo’lgan karbonat angidiridni massasini (gr) aniqlang? Yechish 18,06·10 22 /6,02·10 23 =0,3 mol 0.3––––––––––x=6,6 2–––––––––44 Javob:6,6 8-Masala 301 ta molekulasining massasi 2,2·10 -20 gr bo’lgan modda formulasini aniqlang? Yechish 1–––––––x=7,3·10 -20 301––––––2,2·10 -20 7,3·10 -23 /1,66·10 -24 =44 Javob: N 2 O 9-Masala Azot (IV) oksidning 903ta molekulasining massasini (gr) aniqlang? Yechish 46·1,66·10 -24 =7,636·10 -23 1––––––––––7,636·10 -23 13 903––––––––x=6,9·10 -20 Javob: 6,9·10 -20 10-masala Maxsus idishga (n.sh.) da CO 2 , N 2 va noma’lum gaz to’ldirilgan tarozida tortib ko’rilganda CO 2 48,8 g , N 2 45,6 g va 48 g noma’lum gaz bor. Gazning molekulyar massasini toping. Yechish: Molyar massalar farqi 16 g (44-28) ga va massa farqi 3,2 g ga tengligini bilgan holda moddalarning mol miqdorini aniqlab olamiz n= 3,2/16=0,2 mol. 1) m= 44•0,2=8,8 g uglerod (IV) oksidining umumiy massasidan uning massasi ayriladi. bunda m= 48,8-8,8 = 40 g idishning massasi kelib chiqadi. Shu asosida noma’lum gazning idish bilan birgalikdagi massasidan idishning massasini ayirsak gazning massasi kelib chiqadi m= 48 – 40 = 8 g 0,2 mol–––––––8 g 1 mol ––––––––x = 40 g (Ar) (Javob: Argon ( Ar) ) 11-masala N.sh. da massa va hajmi bir xil bo’lgan 3 ta idish 3 xil gaz bilan to’ldirildi. Birinchi idishga kislorod, ikkinchi idishga C 3 H 8 to’ldirildi. Birinchi idish massasi 34,2 , ikkinchi idish massasi 41,4 uchinchi idish massasi 31,82 bo’lsa uchinchi idish qaysi gaz bilan to’ldirilgan. Yechish: 1) molyar massalar farqi 12 (44-32) ga va massalar farqi 7,2 g (41,4- 34,2) ga tengligini bilgan holda gazlarning mol miqdorini topamiz: n= 7,2 / 12 = 0,6 mol. m= 32 • 0,6 =19,2 g ga teng ekan. Kislorodning idish bilan birgalikdagi massasidan kislorodning massasi ayrilsa idish massasi kelib chiqadi 15 g (34,2- 19,2). 2) idish massasi 15 g bo’lsa, uchunchi gazning idish bilan birgalikdagi massasidan ayirsak nama’lum gazning massasi kelib с hiqadi 16,82 g(31,82 – 15 ). Shu asosida noma’lum gaz topiladi. 14 0,6 mol––––––––––16,82 g 1 mol –––––––––– x = 28 (CO) (Javob: is gazi - CO). 12-masala . Azotga nisbatan zichligi 1,1 bo`lgan NO va O 2 aralashmasining hajmi 33,6 l ga teng. Ushbu gazlar aralashmasi katalizator ustidan o’tkazilganda aralashma massasi D ( CO 2) = 0,875 ga teng bo’lib qoldi. Aralashmadagi NO 2 ning hajmiy ulushini toping. Yechish: 1)reaksiya tenglamasi tuzib olinadi 2NO + O 2 = 2 NO 2 . Azotga nisbatan zichligi 1,1 ekanligidan foydalanib massasi topiladi: D m = 28 • 1,1 = 30,8 ga ga teng. NO va O 2 ning massalari topiladi. 32x + 30 (1-x)=30,8 x 1 = 0,4 (O 2 ); x 2 = 0,6 (NO). bu miqdorlar 1 mol ya’ni 22,4 l uchundir bizda 33,6 l berilgan demak, 33,6 l uchun moddalar miqdorini aniqlab olamiz: n=33,6/ 22,4 = 1,5 mol. 1 mol ––––––– 0,4 mol (O 2 )–––––––––0,6 (NO) 1,5 mol–––––––x mol (O 2 )––––––––y mol (NO) x= 0,6; y= 0,9. 2) gazlar reaksiya natijasida aralashmaning massasi 38,5 g (44•0,875) ga teng bo’lib qolganligini hisobga olib quyidagicha tenglama tuziladi: ( ) ( ) ; x=0,3 ( ) ( ) 3) bu qiymat asosida dastlabki miqdordan sarflangan miqdorni olib tashlasak muvozanat holatdagi moddalar miqdori kelib chiqadi. 4) moddalarning muvozanat holatidagi miqdorlaridan foydalanib hajmiy ulushlari topiladi: 2NO + O 2 = 2NO 2 D 0,9 0,6 S 0,6 0,3 0,6 M 0,3 0,3 0,6 C%= 100 C%=50% 15 13-masala. Konteynerda 512 g kislorod 30 atm. bosim va 27 ˚C da turibdi. Konteyner 127˚C ga qadar qizdirildi va bosim 12,5 atm. ga tushguncha ochiq qoldirildi. Qancha g kislorod chiqib ketgan. Yechish: 30 - 12,5 = 17,5 127 - 27 = 100 512 x = 358,5 32 22,4 m = 101,325 • 358,4 • 3 2 = 374, 8 g 8,314 • 373 14-masala. Idish bo`shatildi va tortib ko’rilganda massasi 158 g keldi ma`lum temperatura va bosimda kislorod gazi bilan to`ldirildi va qayta tortib ko’rildi. Massasi 162 g keldi. Idish qayta bo’shatildi va noma’lum gaz va geliyning teng hajmli aralashmasi bilan avvalgi sharoitda to’ldirildi va tortib ko’rilganda 163,25 g keldi. Noma’lum gazning molekulyar massasini aniqlang. 162 - 158 = 4 4 • 0,125 = 0,5 4: 32 = 0,125 158 - 163,5 = 5,5 5,5 -0,5 = 5 15-masala 5: 0,125 = 40 16 2.3. Modda miqdori asosida murakkab masalalar yechish usullari 16-masala Vodorod va kislorod atomlar sonlari nisbati 2,8:2 bo`lgan (p=1,25 g/ml) sulfat kislota eritmasidan tarkibida 1 mol sulfat kislotaga 0,5 mol SO3 to`g`ri keladigan 483 g oleum olingan bo`lsa, dastlabki sulfat kislota eritmasining massasini (g) aniqlang. A) 103 B) 82,4 C) 140 D) 175 H2SO4•x H2O formuladan foydalanib, x= 6 demak formula H2SO4• 6H2O H2SO4• 6H2O + 9,5SO3 7 H2SO4 • 0,5 SO3 206 g 966g x=103 483 Javob:103 gr 18-masala 180 g suvda 33,6 litr (n.sh.) oltmgugurt(VI) oksid eritilishidan hosil bo'lgan eritmaning (p=l,6 g/ml) qanday hajmida (ml) 11,2 litr (n.sh.) SO3 m eritib, 61,25% li sulfat kislota eritmasini olish mumkin? A) 147 B) 125 C) 200 D) 196 Yechish: 22,4 litr SO 3 80g 33,6 120 g 120+180= 300 g jami eritma massasi. H 2 O + SO 3 H 2 SO 4 17 = 80g SO 3 dan 98 H 2 SO 4 120 x= 147 hosil bo’ladi. Keyingi qo’shilgan SO 3 massasi 22,4 litr SO 3 80g 11,2 40 g V=125 ml Javob: 125 ml 20-masala. Ammiak olish reaksiyada (N 2 ) = 0,4 va (H 2 ) = 1 mol bo’lganda reaksiya tezligi 0,016 mol/l•c edi. Azotning yarmi reaksiyaga kirishgandan keyin tezlikning qiymati necha bo’ladi. N 2 + 3H 2 = 2 NH 3 V = K • [ A ] • [ B ] B 0,4 1 V 0,016 P 0,2 0,6 K = = = 0,04 M 0,2 0,4 [A] • [B] 0,4 • 1 V= K • [ A ] • [ B ] V = 0,04 • [ 0,2 ] • [ 0,4] 3 = 5,12 • 10 -4 21-masala. Konteynerda 512 g kislorod 30 atm. bosim va 27˚C da turibdi, konteyner 127˚C ga qadar qizdirildi va bosim 12,5 atm ga tushguncha ochiq qoldirildi, qancha (g) kislorod chiqib ketgan? m R T 512 • 8,314 • 300 V = 101,325 • 30 • 32 13,13 l P Mr m = P V M r 12,5 • 101,325 • 13,13•32 = 160 g 18 = R T 8 ,314 • 400 . 24-masala Geliyga nisbatan zichiligi1 , 8 bo’lgan N 2 va H 2 dan iborat 22,4 l aralshma katalizator ishtirokida reaksiyaga kirishgandan so’ng vadorodga nisbatan zichligi 5 bo’lgan gazlar aralashmasi hosil bo’ldi. Aralashmadagi NH 3 hajmiy ulushini toping. 19 = 0,7 25-masala Tarkibida 2He + Ar + CO 2 + 3H 2 bo’lgan gazlar aralashmasida 3,36 • 10 24 ml yonadigan gaz bo’lsa, aralashmaning umumiy massasini (g) toping. 67,2 (C O ) 3 (He) 33,6 x y x = 0,5 • 44 = 22 g y = 0,5 • 40 = 20 g z = 1 • 4 = 4 g 67,2 33,6 x = 1,5 H 2 1,5• 2 = 3 g 22 + 20 + 4 +3 = 49 g 26-masala Metan va isgazidan iborat 50 ml aralashmaga 60 ml kislorod qo’shib yondirildi. Reaksiyadan keyin aralashma hajmi 70 ml bo’lib qolgan bo’lsa , metanning daslabki aralashmadagi hajmiy ulushini aniqlang. 50 + 60 = 110 110 -70 = 40 CH4 + 2O2 == CO2 + 2H2O z y x 40 1 2 1 2 x = 20 y = 40 z = 20 50 - 20 (CH4) = CO 60 - 40 = 20 O2 2 CO + O 2 == CO 2 30 x y x = 15 2 1 2 y = 30 CO 2 60 - 40 = 20 20 -15 = 5 O 2 ortgan CH4 CO2 40 20 2 1 (Ar) z C%=(20/50)·100%= 40% CH 4 60% CO 27-masala. N 2 O , N 2 O 3 va N 2 O 5 gazlaridan hosil bo ’ lga aralashma 47˚ C va 166,2 kPa bosimda 40 l keladi . Aralashma massasi 160 g kelsa undagi kislorodning massa ulushini toping. PV =nRT n = 166,2•40 = 2,5 mol 8,314•320 azot o'zgarmas bo'lganligi uchun m = 2,5 • 28 = 70 g N 2 160 - 70 = 90 C% = 90 = 0,56 160 28-masala. Atomlar teng bo’lgan is gazi va fosfin gazlari aralashmasi 18 l keladi. Unga shu sharoyitda necha l argon qo’shsak, hosil bo’lgan aralashmaning geliyga nisbatan zichligi 8,5 ga teng bo’ladi. 2 CO PH 3 67,2 44,8 (CO) 22,4 (PH 3 ) 18 x = 12 y = 6 34 = 28 • 12 + 34 • 6 + 40 + x 12 + 6 + x 612 + 34 x = 50,4 + 40 x 21 22 72 = 6x x = 12 Ar 30-masala Tarkibida 2N 2 + 6H 2 + 2NH 3 + 3 mol havodan iborat gazlar aralashmasida 2,5 mol azot bo’lsa aralshmaning umumiy massasini g toping. [ Ф (N 2 ) = 0,75] 3 mol 100 % x 75 % x = 2,25 mol azot 2,25 +2,5 = 4,25 N 2 hosil bo'ldi 56 + 12 + 34 + 87 = 189 g 4,25 189 g 2,5 x = 111,17 g 31-masala 15 l propinni yoqish uchun 50 l kislorod va ozon aralashmasi ishlatilgan. Aralashma tarkibidagi ozonning hajmiy ulushini aniqlang. C 3 H 4 + 4 O 2 3 CO 2 + 2 H 2 O 15 x = 60 l 22,4 89,6 2 O 3 3 O 2 x + 1,5 y = 50 x + y = 60 0,5 y = 10 l y = 20 l 20 C % = • 100 % = 40 % 50 32-masala CO 2 , O 2 va N 2 dan iborat gazlar aralashmasi berilgan. Ushbu aralashmada karbonat angidridining miqdorini (mol) azotnikidan 6 marta, kislorodnikidan 2 marta ko’p bo’lsa, aralashmadagi gazlarning massa ulushlarini toping. N2 1 mol; CO2 6 mol; O2 3 mol jami 10 mol 1 28 g 1 44 g 1 32 g 1 x 6 y 3 z x = 28 gN2 y = 264 g CO2 z = 96 g O2 28 + 264 + 96 = 388 g umumiy massa 23 33-masala. 8 g SiH 4 gazi to’ldirilgan idishga qanday hajmda (l.n.sh.) ammiak qo’shsak, undagi vadorod atomlari soni Avagadro sonidan 2,5 marta ko’p bo’ladi. 8 x = 1 ta vadorod atomi 32 4 2,5 - 1 = 1,5 NH 3 1,5 x = 11,2 l NH 3 3 22,4 34-masala. Tarkibida 18,6•10 23 ta kislorod atomi bor bo’lgan karbonat angidirid hajmini (litr, n,sh) aniqlang? 18,06/6,02=3 mol O 1 mol __________2 0 X=1,5 mol________3 0 1,5•22,4=33,61 35-masala. KNO 3 ning absolyut massasini (g) aniqlang. KNO 3 Mr=101•1,66•10 -24 =16,8•10 -23 36-masala Gazli silindrda 512 g kislorod 27 o C da 30 atm bosimda turibdi. Idish avval 127 o C gacha qizdirildi. So’ngra bosim 12,5 atm gacha pasayguncha idish og’zi ochib turildi. Jarayon oxirida temperature 127 o C ligicha qolgan bo’lsa, chiqib ketgan kislorod massasini (g) aniqlang. 1atm 1101,325 kPa 30atm x =3039,75 kPa 32 22,4 l 512 x = 358,4 l 24 12,5 x = 1266,6 kPa 1 101,325 m=(32·1266,6·13,13)/(8,314·400)=160g 512 – 160 = 352 g kislorod chiqib ketgan 37-masala Yangi yil bayrami uchun geliyli sharchalar tayyorlandi. Buning uchun 44 l 2026 kPa bosimda turgan geliyli gaz konteynerdan foydalanildi. Agar Sharlar hajmi 2 l va 1,1 atm bosimdan bo’lsa, bitta konteynerdan nechta shar tayyorlash mumkin. 38-masala C 2 H 6 , C 3 H 6 va C 4 H 6 gazlaridan iborat 11,2 litr (n.sh) aralashma 21 gramm keladi. Aralashma tarkibida necha dona uglerod atomi bor? Yechim: Masala shartidan ma’lumki berilgan barcha moddalar tarkibida (H) vodorodning massasi bir xil 6 gramdan, shuning uchun 1 mol ya’ni 22,4 litrda 6 gramm deb hisoblaymiz. 22,4 6 11,2 x= 3g H 21-3=18 g C NA= 18/12=1,5 39-masala 25 Stexiometrik nisbatda olingan C 7 H x va kisloroddan iborat 55 ml aralashma portlatilgandan keyin hajm 65 ml bo’lib qoldi. ―x ni aniqlang. ‖ Yechim: Bu masalada berilgan C 7 H x to’yingan yoki to’yinmagan organik modda bo’lishi mumkin. C 7 H x ning yonish formulasini tuzib olamiz. Masalada suv bug’lari kondensatlandi sharti yo’q bo’lganligi uchun suvni ham qo’shib hisoblaymiz. C 7 H x + 7+ 0,25x O 2 → 7CO 2 + 0,5xH 2 O (8+025X)/55=(7+0,5X)/65 x=12 40-masala 0,55 mol alkan ozon va kisloroddan iborat 44,8 l (n.sh.) aralashmada to‗la yondirildi. Agar ozon va kisloroddan iborat aralashmaning vodorodga nisbatan zichligi 22 bo‗lsa, alkanni aniqlang. Yechim: Ozonni kislorodga aylantirish kerak. n= 44,8/22,4 = 2 mol aralashma. m=22•2= 44 g 48x + 32y= 44 x + y = 1 x=0,75 y= 0,25 1mol aralashmada 0,75 0,25 2 x= 1,5 x = 0,5 2O 3 → 3O 2 2 3 1,5 x= 2,25 jami 0,5 + 2,25 = 2,75 CnH 2 n+2 + 1,5n + 0,5 O 2 → nCO 2 + (n+1)H 2 O 1 1,5n +0,5 0,55 2,75 n=3 41-masala 26 Hajmi nisbatlari 1:6:3 nisbatda olingan alkan kislorod azot aralashmasi portlatilgandan va suv bugi kondesasalandi. Hosil bolgan aralsh ikkta oddiy bitta murakkab modda bolib metanga nisbatan zichligi 2.1 bolsa alkani aniqlang Yechimi: Molga aylantirib olamiz Alkan 1 mol O 2 6 mol N 2 3 mol Reaksiya natijasida O 2 va N 2 va CO 2 hosil bo'lgan desak C n H 2n+2 + 1,5n+2 O 2 --->nCO 2 +n+1H 2 O n alkan. n CO 2 1 mol. 1 mol CH 4 . 16×2,1=33,6 (44n)+(28•3)+192-32(1.5n+0.5) =33,6 n+3+6-(1.5n+0.5) 42-masala Tarkibi bo’yicha uchta uglerod atomiga farq qiladigan ikkita to’yingan uglevodorodlar aralashmasidan iborat 13 g miqdori yondirilganda 39,6 g karbonat angidrid hosil bo’lgan. Dastlabki aralashmadagi uglevodorodlarni va ularning mol nisbatini aniqlang. Yechim: Umumiy yonish formulasidan foydalanib ishlaymiz. Bu reaksiya ikkita alkan uchun ham bir xilligidan foydalanamiz. C n H 2n+2 +1,5n+0,5 O 2 → nCO 2 + (n+1)H 2 O 14n +2 gramiga n mol CO 2 13g 0 ,9 n=4,5 4,5•2=9 43-masala 45,15 • 10 23 ta atom tutgan oleum eritmasi hosil bo`lishi uchun tarkibida 36,12•10 23 ta atomi bor bo`lgan oltingugurt(VI)oksid suvda eritildi. Olingan oleum tarkibidagi kislorod atomlar sonini hisoblang. 27 Yechish: oleum tarkibidagi atomlar mol miqdorini topamiz. n=7,5 SO 3 tarkibidagi atomlar mol miqdori 4mol atom bo’lganda 3 ta O 6 x= 4,5 7,5-6=1,5 ta atom suvda bo’lgan 3mol atom H 2 O 1 ta O 1,5 x= 0,5 ta 4,5+0,5 = 5 5•6,02•10 23 = 30,1•10 23 44-masala Vodorod va kislorod atomlar sonlari nisbati 2,8:2 bo`lgan (p=1,25 g/ml) sulfat kislota eritmasidan tarkibida 1 mol sulfat kislotaga 0,5 mol SO 3 to`g`ri keladigan 483 g oleum olingan bo`lsa, dastlabki sulfat kislota eritmasining massasini (g) aniqlang. H 2 SO 4 •x H 2 O formuladan foydalanib. x= 6 demak formula H 2 SO 4 • 6H 2 O H 2 SO 4 • 6H 2 O + 9,5SO 3 7 H 2 SO 4 • 0,5 SO 3 206 g 966g x=103 483 45-masala H 2 SO 4 ·0,5SO 3 tarkibli 69 g oleumga H 2 va O 2 atomlari soni tenglashguncha suv qo`shildi. Olingan eritmadagi suvni massasini toping. Yechish: H 2 SO 4 ·0,5SO 3 formuladan malumki 98+40=138g 138g 98g H 2 SO 4 40g SO 3 69 x=49 2 0g H 2 O + SO 3 H 2 SO 4 80g SO 3 98g H 2 SO 4 28 20 x= 24,5 49+24,5= 73,5 g jami H 2 SO 4 Masala shartida H va O atomlari soni tengligidan foydalanib quyidagi tenglama tuziladi. H 2 SO 4 •x H 2 O 2+2x=4+x x=2 Demak, H 2 SO 4 •x H 2 O bo’ladi. 98+36=134g jami eritma 73,13 73,5g H 2 SO 73,13% x=27 26,87% 46-masala 180 g suvda 33,6 litr (n.sh.) oltmgugurt(VI) oksid eritilishidan hosil bo'lgan eritmaning (p=l,6 g/ml) qanday hajmida (ml) 11,2 litr (n.sh.) SO 3 m eritib, 61,25% li sulfat kislota eritmasini olish mumkin? Yechish: 22,4 litr SO 3 80g 33,6 1 20 g 120+180= 300 g jami eritma massasi. H 2 O + SO 3 H 2 SO 4 80g SO 3 dan 98 H 2 SO 4 120 x= 147 hosil bo’ladi. Keyingi qo’shilgan SO 3 massasi 22,4 litr SO 3 8 0g 11,2 40 g V= 125 ml 47-masala 29 4 Tarkibda 25,886 •10 23 ta atom saqlagan xH 2 SO 4 • ySO 3 tarkibli oleumga vodorod va kislorod atomlari soni tenglashguncha 28,896 • 10 23 atom saqlagan suv qo’shildi. Dastlabki oleum tarkibni aniqlang.# H 2 SO 4 •0,4SO 3 Yechish: oleum tarkibidagi atomlarning molini topamiz. n= =4,3 (I) 7x+4y=4,3 Qo’shilgan suv tarkibidagi atomalarni hisoblaymiz. n= 3 ta 18g H 2 O 4,8 x= 28,8 Masala sharti bo’yicha vodorod va kislorod atomlar soni tenglashganligi bilgan holda quyidagi formula tuzamiz. H 2 SO 4 • x H 2 O 2+2x=4+x x=2 demak H 2 SO 4 • 2 H 2 O 98+36=134 (II) 7x+4y=4,3 x=0,5 y=0,2 0,5: 0,2 1 : 0,4 30 XULOSA Kimyodan masalalar yechishda quyidagi qoidalarga rioya qilish zarur degan xulosaga kelindi: 1. Masalani yechishga kirishishdan oldin masala shartini qayta – qayta o‗qish, va mantiqan mulohaza yuritish, nimalar ma’lum hamda nimalarni aniqlash lozimligini fikran belgilash kerak. 2. Masala shartida qiymatlarni ifodalashda SI sistemasidagi birliklardan va qisqartmalardan foydalanish kerak. 3. Kimyoning asosiy qonunlariga doir masalalarni yechishga kirishishdan oldin uni shartiga ko‗ra tahlil qilib, yechish usuli belgilab olinadi. Bunda mumkin qadar oson usulni tanlash zarur. 4. Masalani ayni bir usul bilan yechgandan so‗ng uning natijasini boshqa bir usul bilan tekshirib ko‗rish kerak. ― Har bir kasbning o’z sohibi, o’z ustasi bo’ladi. Dunyoda kasb- hunar ko’p, ammo haqiqiy kasb egasi, haqiqiy hunar sohibi kam uchraydi. Ilmu fanda ham haqiqiy olim bo’lish uchun kishiga yaratganning o’zi nazar qilgan bo’lishi kerak - ‖ deb ta’kidlaydi O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov o’zining ―Bizdan ozod va obod Vatan qolsin asarida. Shu naqtai nazardan har bir kasb egasi o’z ‖ kasbining fidoiysi bo’lishi lozim. Haqiqiy kimyogar mutaxassis bo’lish uchun faqat nazariyani egallash kamlik qiladi. Kimyoviy tajribalarni bilimdonlik va idrok bilan o’tkazish ham muhim ahamiyat kasb etadi. Kimyo dunyoni tashkil etgan elementlarni ham, shu elementlardan hosil bo’lgan turli - tuman oddiy va murakkab moddalarni ham, ularning bir-biriga aylanishiga doir murakkab qonunlarni ham o’rganadi. Moddani chuqur bilish va undan inson farovonligi yo’lida foydalanish kimyoning hozirgi 31 vaqtdagi dolzarb masalalaridan biridir. Ushbu kurs ishida kimyoga oid fikr- mulohazalar natijasida quyidagicha xulosalarga kelindi: 1. Moddalarning massasi, hajmi, atom va molekulalar haqida bilimlar mustahkamlandi va masalalarni yechish usullari o’rganildi; 2. Moddalarning berilgan massa va hajmlari asosida miqdorini hisoblashga doir masalalarni yechish usullari o’rganildi. 3. Qiziqarli kimyoviy reaksiyalar hozirgi zamonamizda insonlar orasidagi kimyo faniga bo’lgan xemofobiyani yo’qotishda, olingan bilimlarni chuqurlashtirishda va kengaytirishda, mustaqil ijod qilishda juda katta o’rin egallaydi. Kimyoviy bilimlarni keng targ’ibot qilishda, kimyo fanidan olayotgan bilimlarni mustahkamlashda va bu predmetga bo’lgan mehrni oshirishda kimyoviy reaksiyalarning o’rni katta. Ko’pchilik qiziqarli tajribalarni maxsus asboblari bo’lmagan laboratoriyalarda ham bemalol bajarish mumkin. 4. Kimyo o’qituvchilarida o’quvchilarda mavzuga nisbatan qiziqish uygotishning eng muhim omillaridan kimyoviy reaksiyalar va tajribalar bo’lib, ular har qanday o’quvchining hissiyotlariga ta’sir qila oladi. Atom va molekulalar soni yordamida modda miqdorini hisoblashga doir masalalar yechishni o’rganildi. 5. Modda miqdori asosida murakkab masalalarni yechish usullari o’rganildi: Ushbu kurs ishida modda miqdoriga oid berilgan nazariy bilimlar, uslubiy ko’rsatmalar, laboratoriya ishlari o’quvchilarni mashg’ulotga bo’lgan qiziqishlarini orttirib, mavzu yuzasidan to’liq va aniq tushunchaga ega bo’lishlariga yordam beradi. Shuningdek, kurs ishida keltirilgan ma’lumotlar o’quvchilarda kimyoga nisbatan mehr-muhabbat uyg’otishda muhim amaliy ahamiyat kasb etadi. ―Ta’lim to’g’risida gi Qonunda belgilab qo’yilgan uzluksiz ta’lim, o’quvchilarni o’quv ‖ fanlari bo’yicha muayyan bilimlarni egallashlari, ularni bilim olishlari, mustaqil va 32 erkin fikrlashga, amaliy tajriba va mehnat ko’nikmalarini rivojlantirishlariga xizmat qiladi. Ushbu kurs ishidan barcha o’qituvchilar dars jarayonida foydalanishlari mumkin. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 1. Rashidova K.X, Akbarov H.I. ―Fizikaviy kimyo , Lesson Press MChJ. ‖ Toshkent. 2020. 2. Sultonov M.M. , Yaxshiyeva Z.Z., Smanova Z. ―Аналитическая химия . ‖ Lesson Press MChJ. Toshkent. 2022. 3. Yxshiyeva Z.Z. ―Anorganik kimyo Darslik. , Lesson Press MChJ. Toshkent. ‖ ‖ 2021. 4. Mo’minova N., Abdurahmonov I. E. ―Umumiy va noorganik kimyo . Impers ‖ media. Toshkent. 2015. 5. Q. Avezov; ―Qiziqarli kimyo o’qituvchi Toshkent 2004. ‖ 6. M. Pirimqulov, R. Ziyayev, B. Akbarov, U. Haydarov ―Biz bilgan va bilmagan kimyo O’qituvchi Toshkent 2011 58-62 b ‖ 7.Parpiyev.N.A; Raximov.R.H ;Muftaxov.A.G. ―Aorganik kimyo .Toshkent. O’zbekiston 2000-yil. ‖ ‖ ‖ 8. Muftaxov.A.G.; Omonov.H.T.; Mirzayev.R.O. Umumiy kimyo . Toshkent. ‖ ‖ ‖ O’qituvchi 2002-yil. ‖ 9.Mardonov.U.M; Abdulhayeva.M.M. ‖ Umumiy kimyo . ‖ Toshkent. ‖ O’zbekiston 2002-yil. ‖ 10.Lutfillayev.E.L.; Berdiyev.A.T.; Mamadyarova.X.S. ―Aorganik kimyo ‖ Samarqand 2009-yil. 11. Toshpo’latov.Yu.T, Isoqov Sh.S. Anorganik kimyo Toshkent ‖ ‖ ―O’qituvchi 1992 yil. ‖ 12.H.R.To’xtayev, R.Aristanbekov, K.A.Cho’lponov, S.N.Aminov ―Anorganik kimyo Toshkent-2011 ―Noshir . ‖ ‖ 33 13.Kaviskaya E.M, Igorkin V.F. ―Maktabda kimyo ‖ Toshkent ―O’qituvchi 1985 yil. ‖ 14.Xomchenko G.P ―Kimyo O’qituvchi Toshkent 2001 yil. ‖ 15. Gilnka H.L ―Umumiy kimyo Leningrad 1998 yil. ‖ 16. Q. Ahmerov, A. Jalilov, R. Sayfutdinov Umumiy va anorganik kimyo. Toshkent. «O'zbekiston» 2003 y. Elektron ta’lim resurslari: 17. http://www.google.com.uz/ 18. http://www.idssve.uz 19. http://www.ziyonet.uz 20. www.edu.uz 34

Moddalarning berilgan massasi, xajmi va tarkibidagi atom yoki malekulalari soni asosida modda miqdorini hisoblash

Купить