Modulli ta'lim texnologiyasi xususiyatlari va adabiyot o'qitishda undan foydalanish kurs ishi - Литература - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	50000UZS
Размер	431.0KB
Покупки	0
Дата загрузки	04 Июль 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Литература

Продавец

Amriddin Hamroqulov

Дата регистрации 23 Февраль 2025

31 Продаж

Modulli ta'lim texnologiyasi xususiyatlari va adabiyot o'qitishda undan foydalanish kurs ishi

Купить

1ANDIJON DAVLAT PEDAGOGIKA INSTITUTI
FILOLOGIYA FAKULTETI “O ZBEK TILI VAʻ
ADABIYOTI” KAFEDRASI
“O zbek tili va adabiyoti” yo nalishi 304-guruh
ʻ ʻ
talabasi Akbaraliyeva Madinabonu Dilmurod
qizining O‘zbek adabiyotini o‘qitish metodikasi
fanidan “ Modulli ta'lim texnologiyasi xususiyatlari
va adabiyot o'qitishda undan foydalanish ”
mavzusidagi
KURS ISHI

Ilmiy rahbar: Umarova Y.
Bajaruvchi: Akbaraliyeva M.
ANDIJON -2025

2 Kurs ishi Andijon davlat pedagogika instituti o zbek tili va adabiyotiʻ
kafedrasida bajarilgan.

Ilmiy rahbar: Umarova Yayraxon.

Himoya 2025-yil ___________oyining _____kun soat_____da Andijon
davlat pedagogika instituti O zbek tili va adabiyoti kafedrasida kurs ishlari
ʻ
himoyasi yig‘ilishida o tkazildi.
ʻ

Manzil: ________________________________________

Kurs ishi 2025-yil __________oyining _____kunida kafedraga topshirildi.

Kurs ishi bilan Andijon davlat pedagogika instituti O zbek tili va adabiyoti
ʻ
kafedrasida tanishish mumkin.
Manzil: _______________________________________
Yig‘ilish kotibi:_________________________________

3 MUNDARIJA
Kirish 4
I BOB. Modulli ta’lim texnologiyasining nazariy asoslari
1.1. Modulli ta’lim texnologiyasining mazmuni, maqsadi va ahamiyati 8
1.2.Modulli ta’lim texnologiyasining asosiy tamoyillari va tarkibiy qismlari 14
1.3.Modulli o‘qitish tizimini boshqa innovatsion texnologiyalar bilan
taqqoslash 19
II BOB. Adabiyot o‘qitishda modulli ta’lim texnologiyasidan
foydalanish yo‘llari
2.1. Adabiy ta’lim jarayonida modul tuzish va amaliyotda qo‘llash usullari 24
2.2.Adabiyot darslarida o‘quvchilarning mustaqil va ijodiy faoliyatini
rivojlantirishda modulning roli 28
2.3.Modulli texnologiyadan foydalanish samaradorligi va natijalari (tajriba
asosida tahlil) 35
Xulosa 38
Foydalanilgan adabiyotlar 39
Kirish

4Kurs ishi mavzusining dolzarbligi Zamonaviy ta’limda asosiy e’tibor
o‘quvchilarni passiv bilim oluvchidan faol bilim egasiga aylantirishga
qaratilmoqda. Shu nuqtai nazardan qaraganda, modulli ta’lim texnologiyasi
o‘zining tizimli, bosqichma-bosqich va samarali usullari bilan ajralib turadi.
Bugungi kunda bu texnologiya o‘quv jarayoniga yangicha yondashuv,
individual yondashuv, mustaqil fikrlash va o‘zlashtirishga mos sharoit yaratish
imkonini bermoqda. Xususan, adabiyot fanida modulli yondashuvni qo‘llash
orqali o‘quvchilarning badiiy tafakkuri, obrazli fikrlashi, matn bilan ishlash
qobiliyatlari rivojlanadi. Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev bu borada
quyidagicha ta’kidlaydi: “Har bir o‘quvchining qobiliyati va iste’dodini ochish,
uni hayotga tayyorlash – bizning asosiy vazifamiz bo‘lishi kerak” 1
. Bu fikr
modulli ta’lim texnologiyasi tamoyillari bilan to‘liq uyg‘unlikda. Chunki
modulli texnologiya har bir o‘quvchining o‘zlashtirish darajasiga qarab,
mustaqil va bosqichma-bosqich ta’lim olish imkonini yaratadi. Bunday
yondashuv darsni zamonaviy texnologiyalar bilan uyg‘unlashtirishga, har bir
o‘quvchining ehtiyojiga mos tarzda ta’lim berishga xizmat qiladi. Bu esa o‘z
navbatida ta’lim samaradorligini oshirishga olib keladi. Shu sababli, modulli
ta’lim texnologiyasi pedagogika fanida tobora dolzarb mavzulardan biriga
aylanmoqda. Ayniqsa, adabiyot darslarida bu yondashuv nafaqat matn
mazmunini chuqurroq anglash, balki o‘quvchilarda estetik dunyoqarash va
axloqiy qadriyatlarni shakllantirishda ham katta ahamiyat kasb etadi.
Mavzuning dolzarbligi, birinchi navbatda, o‘quvchi shaxsini rivojlantirishga
xizmat qilishi, ikkinchidan, o‘quv dasturlarini yangilash va modernizatsiya
qilish zarurati bilan bog‘liq. Shu jihatdan, ushbu kurs ishi mavzusi hozirgi
o‘zgaruvchan ta’lim muhiti talablariga javob beradi va amaliyotda keng
qo‘llashga loyiqdir.
1
Mirziyoyev Sh.M. O‘zbekiston taraqqiyot strategiyasi – yoshlar ta’lim-tarbiyasi bilan
bog‘liq . Prezident nutqi, 2023-yil 25-avgust, www.president.uz

5Kurs ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi Modulli ta’lim
texnologiyasiga oid tadqiqotlar so‘nggi yillarda katta e’tibor qozonmoqda.
O‘zbekiston pedagogikasida bu borada bir nechta salmoqli ilmiy izlanishlar
amalga oshirilgan. Jumladan, A.Azizxo‘jayev o‘z tadqiqotlarida modulli
ta’limning nazariy asoslarini ishlab chiqqan. I.Mo‘minov esa bu
texnologiyaning o‘quvchi faolligini oshirishdagi rolini tahlil qilgan.
Z.Abdullaeva va M.Usmonxo‘jayevlar maktab bosqichidagi darslarga mos
modul tuzish masalalariga e’tibor qaratgan. Xorijiy adabiyotlarda esa
J.Kellerning motivatsiya asosida modul yaratish nazariyasi, R.Mereditning
individual yondashuvga asoslangan modullari, D.Finning kognitiv rivojlanish
modellari va P.Bleksning baholash vositalaridagi modullashtirish usullari
e’tiborga loyiqdir. Shu bilan birga, mavjud tadqiqotlar ko‘proq umumiy
pedagogik jarayonga qaratilgan bo‘lib, adabiyot fanidagi modul tuzish, uni
amaliyotga tatbiq etish, dars mazmunini modellashtirish va obraz bilan
ishlashda modullarni moslashtirish kabi yo‘nalishlar hali yetarlicha
yoritilmagan. Ayniqsa, o‘zbek adabiyoti darslariga xos modul namunalarini
ishlab chiqish, ularni baholash va tahlil qilish bo‘yicha amaliy tavsiyalar yetarli
emas. Shu sababli, ushbu kurs ishi orqali aynan adabiyot darslarida modulli
texnologiyaning imkoniyatlarini kengroq o‘rganish maqsad qilingan bo‘lib, bu
mavzuni yanada chuqur tadqiq etishga asos yaratadi.
Kurs ishi mavzusining nazariy va amaliy ahamiyati Ushbu kurs ishi
mavzusining nazariy ahamiyati shundaki, u modulli ta’lim texnologiyasining
mohiyati, tamoyillari va tarkibiy tuzilishini chuqur tahlil etadi hamda ularni
adabiyot ta’limi kontekstida yoritadi. Shu orqali pedagogika faniga yangi
qarashlar va ilmiy yondashuvlar olib kiriladi. Xususan, bu ish o‘quv jarayonida
modul asosida o‘quv materialini tashkil etish, o‘quvchilarning kognitiv
qobiliyatlarini hisobga olish, ta’limni individuallashtirish bo‘yicha nazariy
asoslar ishlab chiqilishiga xizmat qiladi. Bundan tashqari, adabiyot fanida

6modulli o‘qitish bo‘yicha mavjud ilmiy qarashlarni tahlil qilish, ularni
takomillashtirish va yangi ilmiy xulosalar berish imkonini yaratadi.
Amaliy ahamiyati esa, birinchidan, o‘qituvchilar uchun modulli dars
loyihalarini yaratishda metodik yo‘riqnoma vazifasini bajaradi. Ikkinchidan,
adabiyot darslarida modul tuzish, uni samarali qo‘llash va baholash
mexanizmlarini ishlab chiqish orqali amaliyotga aniq yechimlar beradi.
O‘quvchilar uchun esa, bu texnologiya orqali darsda mustaqil ishlash, ijodiy
fikrlash va tahlil qilish ko‘nikmalari rivojlanadi. Kurs ishi davomida taklif
etilayotgan modul namunalarini real dars jarayonida sinovdan o‘tkazish,
ularning natijalarini tahlil qilish va samaradorligini baholash ta’lim sifatini
oshirishga xizmat qiladi.
Kurs ishi mavzusining obyekti – umumta’lim maktablaridagi adabiyot
ta’lim jarayonidir.
Kurs ishi mavzusining predmeti – adabiyot o‘qitish jarayonida modulli
ta’lim texnologiyasidan foydalanish usullari, tamoyillari va ularning
samaradorligini aniqlashdir.
Kurs ishi mavzusining maqsadi – adabiyot fanini o‘qitishda modulli
ta’lim texnologiyasidan foydalanishning nazariy asoslarini yoritish, amaliy
qo‘llash yo‘llarini aniqlash va uning ta’lim sifati va samaradorligiga ta’sirini
tahlil qilishdan iborat.
Kurs ishi mavzusining vazifalari
– Modulli ta’lim texnologiyasining mazmuni va mohiyatini o‘rganish;
– Uning asosiy tamoyillari va tarkibiy qismlarini aniqlash;
– Modulli texnologiyani boshqa innovatsion metodlar bilan taqqoslash;
– Adabiyot darslariga mos modul namunalarini tuzish va tahlil qilish;
– O‘quvchilarning mustaqil va ijodiy fikrlashini rivojlantirishda modulning
rolini ochib berish;
– Modulli ta’lim samaradorligini tajriba asosida baholash.

7Kurs ishi mavzusining metodlari Ishda ilmiy-pedagogik tahlil, qiyosiy
metod, tajriba-sinov usuli, kuzatish, anketalash hamda modul tuzish va uni
baholash usullari qo‘llanildi. Har bir metod o‘z o‘rnida natijalarni aniqlashda
muhim rol o‘ynadi.
Kurs ishi mavzusining tuzilishi Kurs ishi kirish, ikki bob, har bir bobda
uch bo‘lim, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.

8I BOB. Modulli ta’lim texnologiyasining nazariy asoslari
1.1. Modulli ta’lim texnologiyasining mazmuni, maqsadi va ahamiyati
Zamonaviy ta’lim tizimida ta’lim berish metodlarini takomillashtirish, uni
ilg‘or texnologiyalar asosida tashkil etish dolzarb vazifalardan biridir. Bugungi
kunda o‘quvchilarda mustaqil fikrlash, tanqidiy tahlil qilish, amaliy faoliyat olib
borish ko‘nikmalarini shakllantirishni ta’minlaydigan samarali yondashuvlardan
biri — bu modulli ta’lim texnologiyasidir. Ushbu texnologiya o‘z mohiyatiga
ko‘ra, o‘quv jarayonini mantiqiy bo‘laklarga — modullarga ajratib, har bir
modul orqali mustaqil, to‘liq va chuqur bilim olish imkonini beradi. Modulli
o‘qitish, ayniqsa, shaxsga yo‘naltirilgan ta’limni amalda ro‘yobga chiqarish
uchun qulay zamin yaratadi.
“ Modul – bu o‘zaro bog‘liq o‘quv maqsadlari, mazmuni, metodlari,
vositalari va baholash mezonlarini o‘z ichiga olgan didaktik birlikdir. Har bir
modulda ta’lim oluvchi o‘zining faoliyatini rejalashtiradi, boshqaradi, bajaradi
va o‘z-o‘zini baholaydi. Modulli ta’limda o‘quvchining mustaqilligi, ijodkorligi
va faolligi asosiy omil sifatida qaraladi. Bu texnologiyaning asosiy maqsadi –
ta’lim oluvchining o‘z qobiliyatiga mos, individual sur’atda o‘rganishiga imkon
yaratish, uni mustaqil fikr yuritishga, muammoni hal etishga va real hayotiy
topshiriqlarni bajarishga yo‘naltirishdan iboratdir ” 2
.
Modulli o‘qitish texnologiyasi an’anaviy dars jarayonidan farqli ravishda
o‘quvchini ta’lim jarayonining faol subyektiga aylantiradi. Ya’ni o‘quvchi faqat
tayyor bilimlarni qabul qiluvchi emas, balki o‘rganuvchi, o‘z bilimini tahlil
qiluvchi va amalda qo‘llovchi shaxs sifatida shakllanadi. Bu esa uning shaxsiy
o‘sishi, o‘zini anglash va baholash, o‘z ustida ishlash kabi zamonaviy
kompetensiyalarni egallashiga zamin yaratadi. Shuningdek, modulli ta’lim
texnologiyasi orqali o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi munosabatlar yangicha
shaklga kiradi – o‘qituvchi yo‘naltiruvchi va motivatsiyalovchi rolini bajaradi.
2
Azizxo‘jayev A.A. Pedagogik texnologiyalar va pedagogik mahorat. – Toshkent: Fan va
texnologiya, 2010. – 276 b.

9“ Mazkur texnologiyaning mazmuni shundan iboratki, unda darslar alohida
mavzular asosida emas, balki kompleks yondashuvga asoslangan modullar
ko‘rinishida tashkil etiladi. Har bir modul kirish qismi, asosiy o‘quv materiali,
amaliy mashg‘ulotlar, mustahkamlovchi topshiriqlar va baholash mezonlarini
o‘z ichiga oladi. Shu bois, o‘quvchi mazkur modulni yakunlagach, to‘liq va
aniqlangan bilimga ega bo‘ladi. Bu yondashuv bilimlarning mukammal va
chuqur o‘zlashtirilishini ta’minlaydi, o‘quvchining o‘z ustida ishlashiga sabab
bo‘ladi ” 3
.
Modul tuzilmasi aniq, tizimli va qulay bo‘lib, pedagog uchun ham, o‘quvchi
uchun ham dars jarayonini tushunarli va tartibli qiladi.
1.1.1-rasn
Odatda modul quyidagicha tuziladi:
1) Modul maqsadi – o‘quv natijalari
Modulning maqsadi – o‘quv faoliyatining yo‘nalishini belgilovchi asosiy
komponentdir. Dars jarayonida erishilishi lozim bo‘lgan yakuniy natijalar
modul maqsadi orqali ifodalanadi. Bu maqsadlar modul mazmunini, unda
ishlatiladigan metodlarni va baholash mezonlarini belgilashda asosiy rol
3
Abdullaeva Z.X. Modulli o‘qitish texnologiyasi va uning asoslari. – Toshkent: TDPU
nashriyoti, 2019. – 198 b. 1)maqsadlar bayoni,
2) asosiy nazariy materiallar,
3) misollar va mashqlar,
4) ijodiy topshiriqlar,
5) baholash mezonlari,

10o‘ynaydi. Har bir modul ma’lum bir o‘quv natijasini ko‘zlagani uchun,
o‘quvchi o‘zining dars boshidan nimalarni o‘rganishi kerakligini anglab oladi.
Masalan, adabiyot fanida modul maqsadi “Obraz tahlilini mustaqil bajarish”,
“Badiiy til vositalarini aniqlash” yoki “Muallif g‘oyasini baholash” kabi aniq
ifodalangan bo‘ladi. Ushbu natijalar orqali modul yakunida o‘quvchining bilimi
va ko‘nikmalari baholanadi. Bundan tashqari, modul maqsadi Bloom
taksonomiyasiga asoslangan holda bilim darajalarini qamrab olishi mumkin:
eslab qolish, tushunish, qo‘llash, tahlil, sintez va baholash. Modulli ta’limda
o‘quv natijalari shunday tarzda tuziladiki, ular o‘quvchining fikrlash darajasiga,
mavzuning murakkabligiga va amaliyotga moslashtirilgan bo‘ladi. Shuning
uchun modulning maqsadi nafaqat umumiy yo‘nalishni belgilaydi, balki dars
jarayonining barcha bosqichlarida o‘zining funktsional ahamiyatiga ega bo‘ladi.
Bu esa modulni boshqa didaktik yondashuvlardan ajratib turuvchi asosiy
jihatlardan biridir.
2) Mavzuning asosiy mazmuni
Moduldagi asosiy komponentlardan biri bu – mavzuning mazmunidir.
Mazmun o‘quvchilar o‘zlashtirishi kerak bo‘lgan bilim, tushuncha, qoidalar,
nazariy g‘oyalar va dalillardan iborat bo‘lib, darsning ilmiy poydevorini tashkil
qiladi. Modulda mazmun qisqa, lo‘nda, tushunarli va tizimli tarzda tuzilgan
bo‘lishi zarur. Adabiyot fanida bu bo‘limda muayyan asarning g‘oyaviy-badiiy
mazmuni, syujeti, kompozitsiyasi, obrazlar tizimi, uslub xususiyatlari,
muallifning badiiy mahorati yoritilishi mumkin. Mazmun o‘quvchining bilim
olish ehtiyojiga moslashtiriladi, ya’ni u nafaqat axborot berishi, balki
o‘quvchini fikrlashga undashi, muammoga e’tibor qaratishi va tanqidiy
yondashuvga olib borishi kerak. Modul mazmuni betartib ma’lumotlar to‘plami
emas, balki o‘zaro bog‘liq bo‘lgan, bir butun tushuncha tizimidan iborat
bo‘ladi. Shu sababli, uni tuzishda o‘qituvchi didaktik prinsiplarni, o‘quv
dasturining talablarini va o‘quvchilarning yosh xususiyatlarini e’tiborga oladi.
O‘z navbatida, bu mazmun darsning qolgan barcha qismlari — metodlar,

11topshiriqlar, baholash va nazorat vositalarining asosini tashkil qiladi. Shunday
qilib, modulning mazmuni dars jarayonining asosiy ma’naviy-ilmiy yukini
ko‘taradi.
3) O‘qitish va o‘rganish metodlari
Modul ichida qo‘llaniladigan o‘qitish va o‘rganish metodlari – bu o‘quvchi
bilan o‘qituvchi o‘rtasidagi bilim almashinuvini tashkil etuvchi vositalardir.
Modulli ta’limda an’anaviy yondashuvlardan farqli o‘laroq, o‘quvchilar
faolligini oshiruvchi, interfaol va muammoli metodlarga ustuvorlik beriladi.
Masalan, adabiyot darslarida “Aqliy hujum”, “INSERT”, “Murabba”,
“Klaster”, “Venn diagrammasi” kabi metodlar yordamida o‘quvchilar matn
bilan mustaqil ishlaydi, fikrlarini asoslaydi va tahlil qiladi. Metodlar moduldagi
maqsad va mazmunga mos tarzda tanlanadi. Metodlar orqali nafaqat bilim
beriladi, balki bilim egallanadi, chuqurlashtiriladi va mustahkamlanadi.
Ayniqsa, jamoaviy, juftlikda yoki individual ishlash metodlari orqali
o‘quvchilarda o‘zaro muloqot, muammo yechish va ijodiy yondashuv
rivojlanadi. O‘qituvchi esa metodlar orqali o‘quv jarayonini boshqaradi,
yo‘naltiradi va natijalarni baholaydi. Modulda o‘qitish metodlarini tanlashda
faqat nazariy bilimga emas, balki amaliy ko‘nikmalarni rivojlantirishga
qaratilgan usullarga ustuvorlik beriladi. Shu tarzda, metodlar modulning yadro
elementiga aylanadi va butun o‘quv jarayonini samarali olib borishga xizmat
qiladi.
4) O‘quv topshiriqlari va mashqlar
Modul tarkibidagi o‘quv topshiriqlari va mashqlar o‘quvchilarning nazariy
bilimlarini amalda qo‘llash, chuqurlashtirish va mustahkamlashga xizmat qiladi.
Bu topshiriqlar modul maqsadi va mazmuniga to‘g‘ridan-to‘g‘ri bog‘langan
holda ishlab chiqiladi. Har bir topshiriq o‘quvchining mustaqil fikrlashi, tahliliy
yondashuvi va ijodiy faoliyatini faollashtirishi kerak. Masalan, adabiyot fanida
o‘quvchilarga matndan obrazni tavsiflash, syujetni diagrammada ifodalash,
badiiy vositalarni aniqlash, o‘z munosabatini insho shaklida bayon etish kabi

12topshiriqlar berilishi mumkin. Mashqlar esa asosan bilimni mustahkamlash va
mashq qilishga qaratilgan bo‘ladi – savol-javoblar, juftlashtirish, testlar,
to‘ldirish, izoh yozish, tahlil qilish kabilarni o‘z ichiga oladi. O‘quv
topshiriqlari oddiydan murakkabga qarab ketma-ketlikda tuziladi. Bu esa
o‘quvchining fikrlash bosqichlarini rivojlantiradi: avval bilimni eslab qolish,
so‘ng tushunish, qo‘llash, tahlil qilish, baholash va ijod qilishga olib keladi.
Modulli darsda topshiriqlar nafaqat individual, balki juftlikda va guruhda
bajarilishi ham mumkin. Bu orqali o‘quvchilarda jamoada ishlash, muloqot
qilish, qarama-qarshi fikrlar bilan muomala qilish madaniyati shakllanadi. Eng
muhimi, topshiriqlar bevosita modulning yakuniy natijasiga xizmat qilishi
kerak. O‘qituvchi esa ularni bosqichma-bosqich tahlil qilib, o‘quvchilarning
muvaffaqiyat darajasini aniqlab boradi. Shu boisdan ham moduldagi
topshiriqlar faqat bilimni tekshirish emas, balki uni chuqurlashtirish va
kengaytirish vositasi hisoblanadi.
5) Oraliq va yakuniy baholash mezonlari
Modulli ta’lim texnologiyasida baholash alohida va muhim komponent
hisoblanadi. Baholashning asosiy maqsadi – o‘quvchining bilim darajasini
aniqlash emas, balki uning rivojlanish dinamikasini ko‘rsatishdir. Shu sababli
modul tarkibida oraliq va yakuniy baholash mezonlari aniq va tushunarli
shaklda belgilab qo‘yiladi. Oraliq baholash – modul davomida o‘quvchining
faoliyatini, topshiriqlarni qanday bajarayotganini, darsdagi ishtirokini kuzatish
orqali amalga oshiriladi. Bu bosqichda diagnostik testlar, muloqotli savollar,
interfaol baholash vositalari, tahliliy savollar, guruh baholari ishlatiladi.
Yakuniy baholash esa modul oxirida berilgan o‘quv natijalariga mos holda
amalga oshiriladi. Unda o‘quvchi modul davomida egallashi kerak bo‘lgan
bilim, ko‘nikma va kompetensiyalarni qanchalik o‘zlashtirganiga baho beriladi.
Bu bosqichda o‘quvchining mustaqil ishlari, yozma topshiriqlar, og‘zaki
chiqishlar, ijodiy ishlari, test natijalari inobatga olinadi. Baholash mezonlari
ilgari o‘quvchiga ma’lum qilinadi, bu esa ochiqlik va shaffoflikni ta’minlaydi.

13Baholash faqat o‘qituvchi tomonidan emas, balki o‘quvchining o‘zi,
sinfdoshlari va ba’zan ota-onalar tomonidan ham amalga oshirilishi mumkin
(ya’ni, ko‘p tomonlama baholash). Bu yondashuv o‘quvchida o‘z faoliyatiga
nisbatan tanqidiy yondashuvni shakllantiradi. Shu bilan birga, modul baholash
orqali o‘quvchilarning kuchli va zaif tomonlarini aniqlashga, ularning
rivojlanish strategiyasini ishlab chiqishga xizmat qiladi. Shu sababli modulli
texnologiyada baholash nafaqat natijani o‘lchaydi, balki rivojlanishga
yo‘naltiriladi.
Modulda o‘quvchining mustaqilligini ta’minlovchi eng muhim
komponentlardan biri – bu o‘z-o‘zini nazorat qilish vositalaridir. O‘quvchi
modul davomida o‘z faoliyatini baholashi, xatolarini aniqlashi va ulardan saboq
chiqara olishi uchun o‘z-o‘zini tekshiruvchi mexanizmlarga ega bo‘lishi kerak.
Bunga turli testlar, savol-javoblar, o‘z-o‘zini tahlil qilish jadvallari, “men
bajardim” kartochkalari, baholash varaqalari, metakognitiv refleksiya shakllari
kiradi. O‘z-o‘zini nazorat qilish o‘quvchining o‘z ustida ishlashi, o‘z bilimini
aniqlik bilan ko‘zdan kechirishi, natijaga mustaqil erishish salohiyatini
shakllantiradi. Masalan, adabiyot darsida o‘quvchi o‘qigan asar bo‘yicha
tayyorlangan testlar yordamida o‘z bilimini tekshiradi, matn tahliliga oid
savollarga mustaqil javob yozadi va o‘z ishini baholaydi. Bu jarayonda
o‘qituvchi faqat yo‘naltiruvchi rolini bajaradi. O‘z-o‘zini nazorat qilish
vositalari modullashtirilgan ta’limning mohiyatiga – shaxsga yo‘naltirilganlikka
to‘liq mos keladi. Bunday vositalar orqali o‘quvchi o‘zining bilimini nazorat
qilishni o‘rganadi, mustaqil ishlash madaniyatini shakllantiradi. Bu esa uni
keyingi hayotda o‘zini boshqaruvchi, mas’uliyatli va fikrga ega bo‘lgan shaxs
sifatida kamol topishiga xizmat qiladi. Shuningdek, o‘z-o‘zini baholash orqali
o‘quvchi ichki motivatsiyani kuchaytiradi, har bir xatoni tajriba sifatida qabul
qilishni o‘rganadi. Shu sababli, modulning bu komponenti har qanday
zamonaviy ta’lim jarayonida ajralmas qism bo‘lishi shart.

14O ‘z-o‘zini tekshirish uchun testlar yoki savollar. Ayniqsa, adabiyot fanida
modulli ta’lim o‘z samarasini ko‘rsatadi. Chunki badiiy matnlar bilan ishlashda
o‘quvchilar tanqidiy fikrlashi, obrazli tahlil yuritishi va estetik munosabatni
shakllantirishi lozim. Bu vazifalarni esa modulli yondashuv ancha
yengillashtiradi. 4
Modulli ta’lim texnologiyasi maqsad jihatidan ham ko‘p qirrali. U
ta’limning interfaolligini oshirish, o‘quvchilarning mustaqilligini ta’minlash,
o‘z-o‘zini rivojlantirish va nazorat qilish ko‘nikmalarini shakllantirish,
baholashning shaffofligini ta’minlash kabi vazifalarni bajaradi. Ayniqsa,
bugungi kunda raqamli texnologiyalar keng kirib kelgan sharoitda modulli
ta’lim elektron platformalarda, masofaviy va gibrid shakllarda qo‘llanish
imkonini beradi. Bu esa uning zamonaviy ta’lim talablariga mos ekanligini
isbotlaydi.
1.2.Modulli ta’lim texnologiyasining asosiy tamoyillari va tarkibiy
qismlari
Modulli ta’lim texnologiyasi o‘zining nazariy asoslari va amaliy qo‘llanilish
jihatidan an’anaviy ta’lim uslublaridan tubdan farq qiladi. Bu texnologiyaning
samaradorligi, avvalo, unga asos bo‘luvchi didaktik tamoyillarga bog‘liq. Har
qanday ta’lim texnologiyasi singari modulli o‘qitish ham muayyan prinsiplar
asosida tashkil etiladi va bu tamoyillar o‘quv jarayonining yo‘nalishini,
mazmunini, usullarini, baholash tizimini aniqlashda muhim rol o‘ynaydi.
Modulli ta’lim texnologiyasi quyidagi yetakchi tamoyillar asosida tashkil
etiladi: shaxsga yo‘naltirilganlik, faollik va mustaqillik, bosqichma-bosqichlik,
tizimlilik va izchillik, natijaviylik (ya’ni, natijaga yo‘naltirilganlik), qayta aloqa
va baholashning shaffofligi.
Shaxsga yo‘naltirilganlik – modulli ta’lim texnologiyasining markaziy
tamoyillaridan biridir. Bu tamoyil o‘quvchilarning individual imkoniyatlari,
4
Bobojonova G. Boshlang‘ich sinflarda modulli texnologiya asosida dars o‘tish. –
Navoiy: NDU, 2020. – 155 b.

15psixologik xususiyatlari va o‘rganish sur’atlarini hisobga olishni nazarda tutadi.
An’anaviy ta’limda o‘quvchi guruhdagi boshqa o‘rtoqlaridan ajralib tura
olmasligi mumkin bo‘lsa, modulli ta’limda har bir o‘quvchi o‘zining bilim
darajasi va ehtiyojlariga mos ravishda modulni o‘zlashtiradi. Bu esa o‘quvchini
shaxsiy ehtiyojlarga mos ta’lim olish imkoniyati bilan ta’minlaydi. Ayniqsa,
adabiyot darslarida bunday yondashuv o‘quvchining obrazni o‘z
dunyoqarashiga ko‘ra tahlil qilish, o‘z fikrini mustaqil bayon etish imkoniyatini
yaratadi.
Faollik va mustaqillik tamoyili esa o‘quvchini ta’lim jarayonining markaziy
subyekti sifatida shakllantirishga xizmat qiladi. Bu tamoyil asosida o‘quvchilar
darsda passiv tinglovchi emas, balki bilimni faol izlovchi va uni tahlil etuvchi
shaxs sifatida ishtirok etadi. Modulli darsda topshiriqlar, muammoli vaziyatlar,
testlar, amaliy mashqlar orqali o‘quvchi o‘zini namoyon etadi, ijodiy fikr
yuritadi va mustaqil qaror qabul qiladi. Masalan, bir modul davomida o‘quvchi
matnni o‘qibgina qolmaydi, balki uni tahlil qiladi, asosiy g‘oyani ajratib oladi,
obrazlarning ichki kechinmalarini tushunishga harakat qiladi. Bu jarayon uni
faollikka undaydi va o‘z bilimiga egalik hissini shakllantiradi.
Bosqichma-bosqichlik tamoyili modulli o‘qitishda alohida o‘rin tutadi. Bu
prinsip asosida har bir modul kichik bosqichlarga ajratiladi: kirish qismi, asosiy
nazariy material, amaliy mashqlar, baholash qismi va xulosa. Har bir bosqich
o‘quvchining mantiqiy tafakkur bosqichlariga mos keladi va uni murakkab
mavzularni asta-sekinlik bilan tushunishga olib keladi. Masalan, dastlab
o‘quvchi yangi termin va tushunchalarni o‘rganadi, keyin ularni misollar orqali
mustahkamlaydi, so‘ng ulardan foydalanib mustaqil faoliyat olib boradi. Bu
tamoyil o‘quv jarayonining izchilligini ta’minlaydi va o‘zlashtirish
samaradorligini oshiradi.
Tizimlilik va izchillik – modulli ta’limning yana bir muhim tamoyilidir. Har
bir modul ichki tuzilma jihatidan yaxlit, mazmunan uzviy, bosqichlararo
bog‘liqlikni o‘zida aks ettiradi. O‘qituvchi modulni rejalashtirar ekan, uning har

16bir elementi: maqsad, mazmun, topshiriqlar, metodlar va baholash mezonlari
o‘rtasida mantiqiy izchillikni ta’minlaydi. Bu esa modulni tizimli didaktik
birlikka aylantiradi. O‘quvchi modul davomida nimani o‘rganayotganini, bu
bilimlar unga nima berishini va qanday yo‘l bilan erishishini aniq tasavvur
qiladi. Bu izchillik o‘quvchida o‘rganishga nisbatan ongli munosabatni
shakllantiradi.
Natijaviylik yoki natijaga yo‘naltirilganlik tamoyili esa modulli ta’limning
bosh maqsadi – aniq o‘lchanadigan ta’lim natijasiga erishishdan iborat. Har bir
modulda darsning maqsadi boshidanoq aniq belgilanadi va o‘quvchilar shu
maqsad sari harakat qiladi. O‘qituvchi ham darsni rejalashtirar ekan, modul
maqsadidan kelib chiqib barcha faoliyat turlarini tanlaydi: metodlar, vositalar,
baholash shakllari va hokazo. Natijaga yo‘naltirilganlik tamoyili o‘quvchida
javobgarlikni oshiradi, maqsadli harakatni talab qiladi va darsning tugashi bilan
yakuniy natijani tahlil qilish imkonini beradi.
Qayta aloqa va baholashning shaffofligi tamoyili esa o‘qituvchi va o‘quvchi
o‘rtasida ochiq, ikki tomonlama muloqotni ta’minlaydi. Modulli o‘qitishda
baholash mezonlari dars boshida e’lon qilinadi, o‘quvchi ularni bilgan holda
faoliyat yuritadi. Bu esa baholashda adolat, ishonch va ob’ektivlikni
ta’minlaydi. Qayta aloqa o‘quvchiga o‘zining yutuq va kamchiliklarini
aniqlashga, ularni tuzatishga, bilimini mustahkamlashga yordam beradi.
Shuningdek, bu tamoyil o‘qituvchining o‘z faoliyatini tahlil qilishga ham
xizmat qiladi.
Modulli ta’lim texnologiyasining bu tamoyillari o‘zaro uzviy bog‘liq bo‘lib,
ularning to‘g‘ri qo‘llanilishi o‘quv jarayonining sifatini oshiradi, o‘quvchilarda
mustaqil fikrlash, ijodkorlik, o‘z-o‘zini baholash, ijtimoiy faoliyatda qatnashish,
o‘rganishdan zavq olish kabi kompetensiyalarni shakllantiradi. Ayniqsa,
adabiyot fanida modulli yondashuv asosida dars olib borish o‘quvchilarning
matnga badiiy-estetik yondashuvini chuqurlashtirishga, obrazlar olamiga o‘z
nigohi bilan qarashga, muallif g‘oyasini izchil tahlil qilishga yordam beradi.

17Shu bois modulli ta’lim texnologiyasining tamoyillari faqat nazariy asos emas,
balki amaliy samaradorlikning negizi hamdir.
Modulli ta’lim texnologiyasi o‘zining o‘quv jarayonini tashkil etishdagi
aniq va qat’iy tuzilmasi bilan ajralib turadi. Bu texnologiyaning muvaffaqiyati,
avvalo, modul tarkibining puxta, tizimli va uzviy tashkil etilganiga bog‘liq.
Modul – bu didaktik birlik bo‘lib, unda ta’lim maqsadi, mazmuni, metodlari,
o‘quv topshiriqlari, baholash mezonlari va nazorat vositalari bir butunlikda
jamlangan bo‘ladi. Har bir modul o‘zining mantiqiy tuzilmasi bilan mustaqil
ishlovchi o‘quv tizimini hosil qiladi. Shu sababli, modulli ta’limning tarkibiy
qismlarini chuqur tahlil qilish muhim ahamiyat kasb etadi. 5
Birinchi tarkibiy qism – modul maqsadi. Har bir modul aniq belgilangan
maqsad asosida tuziladi. Bu maqsad o‘quv natijalari shaklida ifodalanadi.
Ya’ni, modul yakunida o‘quvchi nimani bilishi, nimalarni tushunishi va qanday
ko‘nikmalarga ega bo‘lishi kerakligi aniqlanadi. Masalan, adabiyot fanidagi
modul maqsadi “asarda obrazlar tahlilini mustaqil amalga oshirish”, “muallif
g‘oyasini tahlil qilish” yoki “badiiy vositalarni aniqlash” kabi shaklda
belgilanishi mumkin. Maqsadlar o‘lchanadigan, real va aniq ifodalangan
bo‘lishi lozim. Ular moduldagi barcha metodik vositalar va topshiriqlarning
yo‘nalishini belgilab beradi.
Ikkinchi asosiy qism – mavzuning asosiy mazmuni. Modul ichida
o‘rganilishi lozim bo‘lgan nazariy va amaliy bilimlar mazmun qismini tashkil
etadi. Mazmun qisqa, lo‘nda, o‘zaro bog‘liq bo‘lgan bilimlardan iborat bo‘lishi
zarur. Mazmun darsning ilmiy, badiiy va axloqiy poydevorini tashkil qiladi.
Adabiyotda bu, masalan, asarning syujeti, kompozitsiyasi, obrazlar tizimi, uslub
xususiyatlari, zamonaviylik va tarixiylik, g‘oyaviy yo‘nalishlar kabi jihatlarni
o‘z ichiga oladi. O‘qituvchi mazmunni tuzishda o‘quvchilar darajasi, yosh
xususiyatlari va ilgari o‘rganilgan mavzular bilan bog‘liqligini e’tiborga oladi.
5
Mirzayeva Z. Modul tuzishning nazariy asoslari. // Pedagogik izlanishlar jurnali. – 2021.
– №3. – B. 45–52.

18Uchinchi qism – o‘qitish va o‘rganish metodlari. Modulda ishlatiladigan
metodlar modulning mazmuni va maqsadiga mos tanlanadi. Modulli
texnologiyada ko‘proq interfaol metodlarga – “Aqliy hujum”, “Klaster”,
“Fishbone”, “Venn diagrammasi”, “SINQ”, “INSERT” kabi usullarga
ustuvorlik beriladi. Bu metodlar o‘quvchining faol fikrlashini, tahlil qilish,
solishtirish va xulosa chiqarish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Ayniqsa, adabiyot
fanida muammoli yondashuvlar orqali obrazlar tahlili, asar kompozitsiyasi va
muallif uslubini o‘rganish samarali bo‘ladi. Metodlar o‘quvchining o‘quv
faoliyatiga ijobiy ta’sir ko‘rsatib, uni darsning faol ishtirokchisiga aylantiradi.
To‘rtinchi qism – o‘quv topshiriqlari va mashqlar. Modul ichida berilgan
topshiriqlar o‘quvchining bilimini mustahkamlash, uni amaliyotga tatbiq etish,
mustaqil fikrlash va ijodiy yondashuvni shakllantirishga qaratiladi. Har bir
topshiriq modul maqsadlariga mos bo‘lishi, qiyinchilik darajasi jihatidan
o‘suvchanlikka ega bo‘lishi kerak. Masalan, avvalgi topshiriqlar oddiy bilimga
oid bo‘lsa, keyingi bosqichlarda murakkab tahliliy topshiriqlarga o‘tiladi. Bu
jarayon “o‘rganish”, “mustahkamlash”, “qo‘llash”, “tahlil qilish”, “baholash”
kabi bosqichlarni qamrab oladi. Adabiyot fanida bu asarni qayta hikoya qilish,
obrazlarni tavsiflash, badiiy vositalarni aniqlash, yakuniy xulosa chiqarish kabi
shakllarda ifodalanadi.
Beshinchi tarkibiy qism – oraliq va yakuniy baholash mezonlari. Baholash
modulli ta’limda faqat “ball qo‘yish” emas, balki o‘quvchi faoliyatini tahlil
qilish, uning yutuq va kamchiliklarini aniqlashga xizmat qiladigan vositadir.
Baholash mezonlari modul boshida belgilanadi va o‘quvchilarga tanishtiriladi.
Oraliq baholashda dars jarayonidagi ishtirok, mustaqil ishlarga e’tibor
qaratiladi. Yakuniy baholash esa modul oxirida amalga oshiriladi. Unda testlar,
yozma ishlar, tahliliy savollar, prezentatsiyalar, og‘zaki savollar orqali o‘quvchi
bilimini baholash mumkin. Baholash mezonlari shaffof, adolatli va konstruktiv
bo‘lishi kerak.

19Oxirgi tarkibiy qism – o‘z-o‘zini nazorat qilish vositalari. Bu o‘quvchining
o‘z faoliyatini mustaqil baholashi, xatolarini aniqlashi, bilim darajasini anglab
yetishi uchun xizmat qiladigan vositalardir. O‘z-o‘zini nazorat qilish
vositalariga o‘z-o‘zini baholash jadvallari, testlar, refleksiya varaqalari, savol-
javoblar, baholash kartochkalari kiradi. Bu vositalar o‘quvchining o‘quv
jarayoniga nisbatan mas’uliyatini oshiradi, o‘z ustida ishlash madaniyatini
rivojlantiradi. Shuningdek, o‘qituvchiga ham har bir o‘quvchining real
imkoniyatlarini baholashga yordam beradi.
1.3.Modulli o‘qitish tizimini boshqa innovatsion texnologiyalar bilan
taqqoslash
Hozirgi kunda ta’lim jarayoni innovatsion texnologiyalarsiz tasavvur etib
bo‘lmaydi. Har bir texnologiya o‘zining yondashuvi, shakli va o‘qitish
maqsadlariga ko‘ra farqlanadi. Shunday texnologiyalar sirasiga modulli
o‘qitish, interfaol metodlar, kompetensiyaviy yondashuv, muammoli o‘qitish,
loyiha asosida o‘qitish, AKT vositalari asosidagi ta’lim kabi ilg‘or usullar
kiradi. Ularning har biri ta’lim samaradorligini oshirish, o‘quvchi shaxsini
rivojlantirish va mustaqil bilim olish faoliyatini tashkil qilishga qaratilgan. Shu
nuqtai nazardan modulli o‘qitish tizimini boshqa innovatsion texnologiyalar
bilan taqqoslab tahlil qilish, uning ustunlik va o‘ziga xos jihatlarini aniqlashga
yordam beradi.
Avvalo, interfaol ta’lim metodlari bilan taqqoslaydigan bo‘lsak, interfaol
metodlar — bu o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi faol muloqotni tashkil etishga
qaratilgan, o‘quvchilarning bilim olishda bevosita ishtirokini ta’minlovchi
usullardir. Masalan, “Bahs-munozara”, “Aqliy hujum”, “Venn diagramma”,
“Klaster” va boshqa metodlar dars jarayonini jonlantiradi. Modulli o‘qitishda
esa bu metodlar modul tarkibiga qo‘shilib, izchil va tizimli holda qo‘llanadi.
Ya’ni, modulli o‘qitish – interfaollikni o‘z ichiga olgan, ammo uni qat’iy
tuzilma va maqsad asosida bosqichma-bosqich amalga oshiruvchi

20yondashuvdir. Demak, modulli ta’lim interfaol metodlarning o‘zini strukturaviy
ravishda integratsiyalashni ta’minlaydi.
Yana bir dolzarb yondashuv bu – kompetensiyaviy ta’lim texnologiyasi.
Kompetensiyaviy yondashuv o‘quvchining hayotiy vaziyatlarda bilimni amalda
qo‘llay olishiga e’tibor qaratadi. Unda nazariy bilim emas, balki amaliy
ko‘nikma, ijtimoiy, axborotiy va kommunikativ kompetensiyalarni
shakllantirish ustuvor sanaladi. Modulli ta’lim texnologiyasi esa mazmunan
kompetensiyaviy yondashuvga yaqin bo‘lib, modul ichida amaliy topshiriqlar,
real hayotga oid situatsiyalar, baholash vositalari orqali kompetensiyalarni
shakllantirishga xizmat qiladi. Ya’ni, modul orqali kompetensiyaviy yondashuv
amaliy jihatdan to‘laqonli ro‘yobga chiqariladi.
Muammoli o‘qitish texnologiyasi o‘quvchilarning bilimga bo‘lgan
ehtiyojini kuchaytirish, ularni muammoni anglash, tushunish va mustaqil
yechishga yo‘naltirishga xizmat qiladi. Bu texnologiyada o‘qituvchi o‘quvchiga
tayyor bilim bermaydi, balki uni yo‘ldan og‘diruvchi savollar, bahsli vaziyatlar,
noaniqliklar orqali bilimni izlashga undaydi. O‘quvchi bu jarayonda fikrlaydi,
mantiqiy bog‘liqliklarni qidiradi va xulosaga keladi. Ayniqsa, adabiyot fanida
muammoli yondashuv o‘quvchining tahliliy, estetik va tanqidiy tafakkurini
faollashtirishda juda samaralidir.
Modulli ta’lim texnologiyasi esa bu jihatlarni o‘z ichiga olgan, lekin yanada
tartiblangan, qat’iy bosqichlarga ajratilgan shaklda taqdim etiladi. Modullar
doirasida o‘quvchiga muammoli topshiriqlar beriladi, ammo bu topshiriqlar
o‘quv dasturining maqsadlariga moslashtirilgan, o‘z vaqtida baholanuvchi, aniq
natijaga yo‘naltirilgan bo‘ladi. Shuning uchun modulli o‘qitish texnologiyasida
muammoli yondashuv bir metodik element sifatida kiradi. Masalan, bir modul
ichida "Asardagi bosh qahramon nega bunday harakat qildi?" kabi muammoli
savollar orqali o‘quvchi mustaqil fikrlashga undaladi. Shu bilan birga, modulli
o‘qitishda har bir faoliyat bosqichi nazorat ostida, o‘quvchi faolligini
yo‘naltirgan holda olib boriladi.

21Umuman olganda, muammoli yondashuv – bu o‘quvchini faollashtirish
vositasi bo‘lsa, modulli ta’lim – bu butun o‘quv jarayonini tizimlashtirish,
mazmun, metod va baholashni uyg‘unlashtirishning samarali modeli
hisoblanadi. Har ikki texnologiyada ham o‘quvchi markazda turadi, biroq
modulli yondashuvda o‘qituvchi rejalashtirish, monitoring va baholash ishlarini
qat’iy tartibda olib boradi.
1.3.1-jadval
Modulli va muammoli o‘qitish texnologiyalarining taqqoslovchi jadvali
Ko‘rsatkich Modulli o‘qitish texnologiyasi Muammoli o‘qitish
texnologiyasi
Asosiy maqsad O‘quvchining mustaqil
o‘rganish, izchil tahlil qilish,
o‘zlashtirishini ta’minlash Muammoni tahlil
qilish va yechim topish
orqali bilimga ega bo‘lish
Tuzilishi Tizimli, bosqichma-bosqich,
qat’iy modul tarkibida Erkin, muammoli vaziyat
asosida quriladi
O‘quvchining roli Mustaqil o‘rganuvchi, faol
ishtirokchi Tadqiqotchi, yechim
topuvchi
O‘qituvchining
roli Yo‘naltiruvchi, tashkilotchi,
baholovchi Muammo qo‘yuvchi,
faoliyatga undovchi
Natija Oldindan belgilangan o‘quv
natijasiga erishish Yangi bilimni o‘zi
izlab topgan holda anglash
Baholash tizimi Aniq mezonlarga asoslangan,
bosqichma-bosqich baholash Javob sifati va
muammoning yechilishiga
asoslangan
Dars materialining
manbai Darslik, modul ichidagi nazariy
material, ko‘rgazmali resurslar O‘quvchi faoliyati
davomida yuzaga kelgan
muammoli vaziyat
Mos fanlar Adabiyot, tarix, ona tili,
biologiya, informatika va Matematika, fizika,
adabiyot, tarix, huquq va

22boshqalar boshqalar
Nazorat shakli Modul bo‘yicha test, yozma ish,
loyiha, savol-javob Muammoni qanday hal
qilganiga qarab individual
nazorat
Yondashuv
xususiyati Kompleks, tizimli,
rejalashtirilgan Dinamik, o‘zgaruvchan,
erkin
Loyiha asosida o‘qitish texnologiyasi esa o‘quvchilarning amaliyotga
yo‘naltirilgan, yakuniy mahsulot yaratishga asoslangan faoliyatini tashkil etadi.
Bu texnologiya ko‘proq tanqidiy fikrlash, rejalashtirish, jamoaviy ishlash va
hisobot berish kompetensiyalarini shakllantirishga xizmat qiladi. Modulli
ta’limda esa loyiha elementlari modulning yakuniy bosqichida
integratsiyalashgan tarzda kiritilishi mumkin. Masalan, adabiyot fanida bir
modul yakunida o‘quvchilar “Asar asosida sahna ko‘rinmasini yaratish”,
“Obraz xaritasi tuzish”, “Muallif hayotini videoprezentatsiya shaklida
ifodalash” kabi loyihaviy ishlar bajarishlari mumkin. Demak, loyiha metodi
modulli tizim ichida o‘z o‘rniga ega.Axborot-kommunikatsiya
texnologiyalaridan (AKT) foydalangan holdagi ta’lim esa zamonaviy elektron
resurslar, onlayn platformalar, multimediali vositalar, interaktiv doskalar, video
va audio materiallar orqali o‘qitish imkonini beradi. Modulli ta’lim
texnologiyasi AKT bilan uyg‘unlashganda yanada samarali natijalarga olib
keladi. Har bir modul elektron formatda tuzilishi, elektron testlar va video
darslar bilan boyitilishi, internet manbalari orqali mustaqil izlanishga
asoslanishi mumkin. Ayniqsa, masofaviy ta’limda modulli yondashuvning AKT
bilan integratsiyasi o‘quv jarayonini qulay, tizimli va nazorat qilinadigan
holatga keltiradi. Ya’ni, modulli ta’lim texnologiyasi AKT uchun mos tuzilmani
shakllantiradi. Modulli o‘qitish tizimi boshqa innovatsion texnologiyalar bilan
bevosita bog‘liq, ba’zan ularni o‘z ichiga olgan va kompleks tarzda qo‘llashga
imkon beradigan ko‘lamli yondashuvdir. U interfaol usullarni qat’iy strukturaga

23soladi, muammoli o‘qitishni nazariy asos bilan uyg‘unlashtiradi,
kompetensiyalarni shakllantirishga xizmat qiladi va loyihaviy faoliyatni
yakuniy mahsulotga yo‘naltiradi. Eng muhimi, bu texnologiya o‘quvchining
shaxs sifatida shakllanishini, uni mustaqil, izlanishga tayyor va fikrga ega shaxs
qilib tarbiyalashni ta’minlaydi. Shu boisdan modulli ta’lim texnologiyasi
nafaqat zamonaviy ta’lim talablariga javob beradi, balki boshqa ilg‘or metodlar
bilan uyg‘un ishlashi bilan ham pedagogik jarayonda ustunlikka ega.
II BOB. Adabiyot o‘qitishda modulli ta’lim texnologiyasidan foydalanish
yo‘llari

242.1. Adabiy ta’lim jarayonida modul tuzish va amaliyotda qo‘llash usullari
Bugungi kunda adabiy ta’lim jarayonida modulli o‘qitish texnologiyasini
joriy etish dolzarb vazifalardan biriga aylanmoqda. Zero, bu texnologiya
o‘quvchilarda tanqidiy fikrlash, matn ustida mustaqil ishlash, badiiy tafakkur,
estetik did va ijodiy yondashuvni rivojlantirishda muhim vosita bo‘lib xizmat
qiladi. Adabiyot fanining o‘ziga xos jihati – unda har bir mavzu chuqur
ma’naviy-estetik asosga ega ekani sababli, modulli ta’lim texnologiyasi orqali
o‘quvchilarga bu mazmunni tizimli, mustaqil va izchil tarzda o‘zlashtirish
imkoniyati yaratiladi.
Modulli ta’lim texnologiyasini adabiy ta’limga joriy etish jarayonida modul
tuzishning metodik jihatlarini puxta o‘ylab rejalashtirish muhim ahamiyat kasb
etadi. Chunki modul — bu o‘quv jarayonining yakuniy natijasi aniq ko‘zda
tutilgan, tarkibiy jihatdan mukammal va o‘z ichiga barcha zarur komponentlarni
jamlagan didaktik birlikdir. Darsga modul tayyorlashdan avval o‘qituvchi, eng
avvalo, darsning umumiy maqsadini belgilashi, o‘rganilishi lozim bo‘lgan
adabiy asar yoki mavzuni aniq tanlashi, o‘quvchilarning bilim darajasi va
qobiliyatidan kelib chiqib metodlar tanlashi, dars davomiyligi va baholash
mezonlarini ishlab chiqishi zarur. Ushbu bosqichlar modulning to‘g‘ri va
samarali tashkil etilishi uchun asos bo‘lib xizmat qiladi.
Har bir modulda bir nechta majburiy tarkibiy qismlar mavjud. Ular
quyidagilardan iborat:
1) Aniq o‘quv maqsadlari – o‘quvchi modul yakunida nimani bilishi, tushunishi
va qo‘llashi kerakligi ko‘rsatiladi.
2) Mavzuning nazariy mazmuni – darsda o‘rganiladigan adabiy tushuncha, janr
xususiyati, g‘oyaviy-badiiy tahlil qisqacha va tizimli bayon etiladi.
3) Amaliy topshiriqlar – o‘quvchilarni faollikka undovchi, mustaqil fikrlashga
yo‘naltiruvchi mashqlar.
4) Mustaqil ishlash topshiriqlari – uyga vazifalar, esse, mini-insho, obraz tavsifi
kabi mustaqil ijodiy mashqlar.

255) Testlar yoki yakuniy baholash shakllari – modul yakunida bilim va
ko‘nikmalarni aniqlovchi savollar.
6) O‘z-o‘zini nazorat qilish vositalari – test kalitlari, “men bajardim”
kartochkalari, savol-javob kartalari.
Masalan, “Alisher Navoiy g‘azallarining badiiy xususiyatlari” mavzusida
modul tuzish uchun quyidagi jihatlar ko‘zda tutiladi:
– G‘azal janrining o‘ziga xos xususiyatlarini tushuntirish;
– Badiiy ifoda vositalari – tashbih, isti’ora, tazod, tanosib kabi vositalarni
aniqlash va ularning ma’nodagi yukini ochib berish;
– Navoiy g‘azallari va ruboiylari o‘rtasida poetik farq va o‘xshashliklarni
aniqlash orqali solishtirma tahlil o‘tkazish;
– Poetik tafakkur asosida ijodiy topshiriqlar: misra davom ettirish, g‘azal
ohangi bo‘yicha yangi bayt yozish;
– Yakuniy baholash uchun testlar, matn asosida savol-javoblar, ijodiy mini-
insho.
Bunday modul o‘quvchilarda nafaqat Navoiy ijodiga qiziqish uyg‘otadi,
balki matn ustida tahliliy ishlash, badiiy tafakkur va obrazli ifoda qobiliyatini
ham shakllantiradi. O‘quvchilar adabiy til boyligini anglaydi, estetik didni
rivojlantiradi va o‘z fikrini asosli bayon etishga intiladi. Shu sababli, modul
tuzishda didaktik tizim va ijodiy yondashuv uyg‘un bo‘lishi kerak. Ana
shundagina modul real natijaga xizmat qiluvchi samarali vositaga aylanadi.
Modulli ta’lim texnologiyasining asosiy ustunliklaridan biri – uning
amaliyotda aniq va izchil bosqichlar asosida tashkil etilishidir. Har bir modul
dars jarayonining mantiqiy tuzilmasiga mos tarzda quriladi. Bu jarayon orqali
o‘quvchi bilimni faqat eslab qolmaydi, balki uni anglaydi, tahlil qiladi,
muhokama qiladi va hayotiy faoliyatda qo‘llashga harakat qiladi. Amaliyotda
modulni qo‘llash quyidagi besh asosiy bosqich asosida amalga oshiriladi:
1) Kirish bosqichi – bu modul darsining boshlanish nuqtasidir. Unda
o‘qituvchi darsning maqsadini tushuntiradi, o‘quvchilarning e’tiborini mavzuga

26yo‘naltiradi, asosiy tushunchalar bilan tanishtiradi. Kirish bosqichida muammo
qo‘yilishi, video namoyishi yoki matnli kontekst berilishi mumkin. Masalan,
“Shohnoma” asaridan parchani o‘qib, “Qanday jasorat obrazini ko‘rasiz?”
degan muammo orqali mavzuga kiriladi. Bu bosqichda o‘quvchilar faollikka
undaladi, o‘z bilimlarini esga soladi, darsga tayyorlanadi.
2) Asosiy bosqich – darsning mazmuniy yadro qismini tashkil etadi. Unda
o‘quvchilar adabiy matn ustida ishlaydi, interfaol metodlar orqali asar
mazmuni, syujet, obrazlar, badiiy vositalarni tahlil qiladi. “Aqliy hujum”,
“INSERT”, “Fikrlar daraxti”, “Venn diagrammasi” kabi metodlar
o‘quvchilarning fikrlash faolligini oshiradi. Masalan, “O‘tkan kunlar” romani
bo‘yicha Yusufbek hoji obraziga “yozuvchi qanday ruhiy chiziq bilan
yondashgan?” degan tahliliy savol asosida ish olib boriladi. Bu bosqichda
o‘qituvchi o‘quvchiga tayyor javob bermaydi, balki yo‘naltiradi.
3) Mustahkamlash bosqichi – o‘quvchilar o‘rgangan bilimlarini qo‘llashga
harakat qiladi. Bu bosqichda savol-javoblar, klaster tuzish, juftlikda yoki kichik
guruhlarda ishlash, jadvallar tuzish, sxemalash, dramatizatsiya kabi faoliyatlar
bajariladi. Masalan, “Asardagi muammoli vaziyatlar xaritasi”ni tuzish orqali
o‘quvchi o‘z tushunchasini aniq ifoda etadi. Shu bilan birga, bu bosqich
o‘quvchining tahliliy fikrlashini, muloqot qilish malakasini shakllantiradi.
4) Nazorat bosqichi – modul yakunida o‘quvchilarning bilim darajasini
aniqlash bosqichidir. Test, savol-javob, yozma ish, insho, matnga asoslangan
baholovchi savollar beriladi. Baholash mezonlari oldindan aniqlangan bo‘lishi
lozim. Misol uchun, “Asarda obrazlar o‘rtasidagi ziddiyatni aniqlash”
topshirig‘i ball asosida yoki sifatli tahlil darajasida baholanadi. Bu bosqich
orqali o‘qituvchi modulning maqsadiga erishilganlik darajasini aniqlaydi.
5) Refleksiya bosqichi – o‘quvchi o‘zining darsdagi ishtiroki,
muvaffaqiyati, kamchiliklarini anglaydi. “Bugun men nima o‘rgandim?”,
“Menga nimalar yoqdi?”, “Qanday savollar qoldi?” kabi savollar asosida
o‘quvchilar dars jarayoniga fikr bildiradi. Bu bosqichda “Semafor”, “Kamalak”,

27“Piramida” kabi refleksiya metodlari qo‘llanishi mumkin. Bu o‘quvchida tahlil
qilish, o‘z-o‘zini baholash va shaxsiy javobgarlikni shakllantiradi.
Har bir bosqichda o‘qituvchining roli juda muhim. U modulni nazorat
qiladi, o‘quvchini yo‘naltiradi, faoliyatni kuzatadi, zarurat bo‘lsa, turtki beradi,
lekin hech qachon tayyor javob bermaydi. Natijada, o‘quvchining mustaqil
fikri, tanqidiy qarashlari va chuqur tahliliy mulohazalari shakllanadi. Shu bois,
modulli o‘qitishda har bir bosqich mantiqiy ravishda bir-biriga bog‘langan
bo‘lishi va modul maqsadlariga xizmat qilishi lozim.
Amaliyotda modulni samarali qo‘llash uchun o‘quvchilarga individual va
guruhli topshiriqlar beriladi. Masalan, bir guruhga syujet sxemasi tuzish
topshirilsa, boshqasiga asarda tasvirlangan tarixiy shaxs haqida prezentatsiya
tayyorlash topshirilishi mumkin. Uchinchi guruh esa obrazlar orasidagi
ziddiyatni baholaydi. Bu kabi topshiriqlar modul asosida darsga chuqurlik,
faollik va ijodiy yondashuv olib kiradi. O‘quvchilar bilimni eslab qolmaydi,
balki uni anglaydi, muhokama qiladi va qo‘llaydi.Shuningdek modul ichida
testlar, ijodiy yozuvlar, insholar, dramatizatsiya, badiiy ifoda mashqlari kabi
elementlar bo‘lishi lozim. Bu orqali o‘quvchi bilimini amaliy faoliyatda
namoyon qiladi. Dars jarayonida o‘z-o‘zini baholash kartochkalari, “men
bajardim” jadvallari, savol-javob kartochkalari yordamida o‘quvchi o‘z
yutug‘ini mustaqil baholay oladi. Baholash esa ball orqali emas, diagnostik
mezonlar asosida aniqlanadi. Misol uchun: “obrazga munosabat bildirgan –
yaxshi”, “badiiy vosita topgan – yetarli”, “xulosa chiqargan – a’lo”.
Modul tuzishda zamonaviy metodlardan foydalanish ham muhim.
“INSERT” – ma’lumotga nisbatan o‘z munosabatini belgilash; “Venn
diagrammasi” – ikki obraz yoki asarni solishtirish; “Balans tarozisi” –
muammoli vaziyatlarni baholash; “Fikrlar daraxti” – muallif g‘oyasini izohlash;
“Aqliy hujum” – asardagi fikrlar zanjirini aniqlash kabi metodlar adabiyot
modullarida ayni muddao bo‘la oladi.Adabiy ta’limda modul tuzish bu –
nafaqat darsni rejalashtirish, balki o‘quvchining ijodiy fikrini yo‘naltirish, uni

28nutqiy va estetik rivojlantirishga xizmat qiluvchi muhim vositadir. O‘qituvchi
modul tuzishda o‘zining pedagogik mahoratini, didaktik bilimini va yangilikka
ochiqligini namoyon etadi. O‘quvchi esa bu modul orqali darsga shunchaki
qatnashuvchi emas, balki faol ishtirokchi, tahlilchi va ijodkor sifatida kiradi.
Shu bois, modulli ta’lim texnologiyasi adabiyot fani uchun eng mos, istiqbolli
va samarali yondashuvlardan biri hisoblanadi.
2.2. Adabiyot darslarida o‘quvchilarning mustaqil va ijodiy faoliyatini
rivojlantirishda modulning roli
Adabiyot fani o‘quvchilarning nafaqat bilim olishiga, balki ularda tafakkur,
tasavvur, ma’naviy-estetik qarashlar shakllanishiga xizmat qiladigan eng
muhim gumanitar yo‘nalishlardan biridir. Bu fan orqali o‘quvchilar hayotni
obrazlar orqali anglaydi, ma’naviy dunyoqarashni boyitadi, hayotga badiiy
nigoh bilan qarashni o‘rganadi. Ana shu jarayonda modulli ta’lim
texnologiyasini qo‘llash o‘quvchilarni bilim olishda passiv tinglovchidan faol
ishtirokchiga aylantiradi. Ayniqsa, modul orqali mustaqil fikrlash va ijodiy
faoliyatni shakllantirish darsning asosiy samaradorligini belgilab beradi.
Modulli yondashuvda o‘quvchining shaxsiy qiziqishi, idroki, o‘zini anglash
darajasi va tafakkuri inobatga olinadi. Har bir modulda o‘quvchiga tanlov
erkinligi, mustaqil ish olib borish imkoniyati yaratiladi. Bu esa o‘z-o‘zini
anglash, bilimni o‘zlashtirish darajasini baholash, shaxsiy fikrga ega bo‘lish
kabi pedagogik jarayonlarning chuqur shakllanishiga zamin yaratadi. Adabiyot
darsida, masalan, “O‘tkan kunlar” romanidagi obrazlar orasidagi ziddiyatni
modul asosida tahlil qilish o‘quvchini chuqur fikrlashga, sabab-oqibat
munosabatlarini aniqlashga, o‘z nuqtai nazarini asoslashga undaydi.
Modul orqali beriladigan topshiriqlar oddiy bilimni yodlash emas, balki uni
qayta ishlash, tahlil qilish, baholash va o‘z nuqtai nazarida aks ettirishga
yo‘naltirilgan bo‘lishi lozim. Masalan, “Ko‘ngil” tushunchasi bo‘yicha Navoiy
va Furqat misralari asosida esse yozish, ruboiylarda ifodalangan g‘oyalarni
zamonaviy kontekstda sharhlash, dramaviy asarlar asosida kichik sahnalar

29yaratish – bularning barchasi o‘quvchilarning mustaqil fikri va ijodiy
tasavvurini rivojlantirishda modulning qanday qudratli vosita ekanini
ko‘rsatadi.
Modulda shuningdek, o‘quvchilarning o‘z faoliyatini baholashi, tahlil qilishi
va takomillashtirishi uchun muhit yaratiladi. Bu esa ular mustaqil fikr
yuritadigan, tanqidiy baholaydigan, hayotiy masalalarga ijodiy yondasha
oladigan shaxs bo‘lib shakllanishiga xizmat qiladi. Shu jihatdan modulli
texnologiya an’anaviy yodlashga asoslangan darslardan farqli ravishda har bir
o‘quvchini individual shaxs sifatida rivojlantirishga yo‘naltirilgan.
Adabiyot darslarida modul asosida tashkil etilgan topshiriqlar, savol-
javoblar, guruhli tahlillar, esse yozish, badiiy ifoda mashqlari orqali o‘quvchi
faqat bilim emas, balki malaka, ko‘nikma va eng muhimi – ijodiy salohiyatga
ega bo‘la boshlaydi. Modul orqali beriladigan “ochiq savollar” o‘quvchidan
tayyor javob emas, balki asoslangan fikr, badiiy asarga nisbatan shaxsiy
munosabat, o‘quvchining dunyoqarashi bilan uyg‘un fikr kutadi. Bu esa o‘z-
o‘zidan o‘quvchini izlanishga, adabiy-estetik tahlilga olib boradi.Shu jihatdan,
har bir modulda o‘quvchilarning mustaqil fikrini yuzaga chiqaradigan
topshiriqlar muhim rol o‘ynaydi. Misol uchun, “Istiqlol adabiyoti” mavzusida
yozuvchi va shoirlar asarlarida mustaqillik g‘oyasining ifodalanishini
guruhlarga bo‘lib tahlil qilish orqali o‘quvchi bir vaqtning o‘zida mustaqil
o‘rganadi, baholaydi, umumlashtiradi va jamoaviy fikr yuritadi. Bu esa adabiy
tahlilni chuqurlashtirishga xizmat qiladi.
Modulli darslarda o‘quvchilar o‘rtasida ijodiy tanlovlar, “she’riyat turniri”,
“eng yaxshi obraz izohi”, “asarga muqova yaratish”, “asardagi voqeani
zamonaviy kontekstdagi sahnalashtirish” kabi topshiriqlar berish mumkin.
Bunday vazifalar o‘quvchilarda faqatgina bilim emas, balki estetik did, badiiy
tahlil, obrazli fikrlash, nutq madaniyati, jamoaviy muloqot, chiqish madaniyati
kabi zarur kompetensiyalarni shakllantiradi. modulli ta’lim texnologiyasi
adabiyot fani orqali o‘quvchilarda ijodiylikni rivojlantirish, mustaqil fikrlashni

30shakllantirish, badiiy-estetik dunyoqarashni boyitishda ta’sirchan va samarali
yondashuv hisoblanadi. Har bir modul o‘quvchini faollikka, izlanishga, o‘z-
o‘zini tahlil qilishga undaydi. Bu esa shaxsning ijodkor sifatida kamol topishida
asosiy tayanchlardan biri bo‘lib xizmat qiladi.
Modul – bu ma’lum maqsadga yo‘naltirilgan, mustaqil didaktik birlik
bo‘lib, unda o‘quvchi faqat tinglovchi emas, faol ishtirokchidir. Dars modul
tarzida tashkil etilganda, har bir o‘quvchi oldiga aniq maqsad qo‘yiladi, ushbu
maqsadga erishish uchun bosqichma-bosqich faoliyat yuritadi. Bunday
darslarda o‘quvchi o‘z bilim darajasini baholaydi, muammoni anglaydi,
topqirlik bilan yechim izlaydi, nihoyat, o‘z xulosasiga keladi.
Adabiyot darslarida modul tuzishda bir nechta asosiy jihatlar e’tiborga
olinadi: o‘rganilayotgan mavzu yoki asar, o‘quvchilar yoshi, sinf darajasi, vaqt
imkoniyati, baholash mezonlari va metodlar. Misol uchun, “Alisher Navoiy
g‘azallarining badiiy xususiyatlari” mavzusida tuzilgan modulda quyidagi
elementlar mujassam bo‘lishi mumkin: g‘azal janri haqida nazariy ma’lumot,
Navoiy baytlarining poetik tahlili, poetik ifoda mashqlari, obrazli ifoda
topshiriqlari, yakuniy baholash testlari va o‘z-o‘zini tahlil qilish vazifalari. Bu
modulda o‘quvchi baytdan mazmun qidiradi, his qiladi, ifodalaydi.
Modul darsining ijodiy jihatlari turlicha. Masalan, o‘quvchilar o‘rtasida
“she’riyat turniri” tashkil etish orqali har bir o‘quvchi o‘z ijodiy salohiyatini
namoyish etadi. “Asarga muqova yaratish”, “asardagi voqeani sahnalashtirish”,
“zamonaviy qahramon ko‘zidan hikoya qilish” kabi topshiriqlar esa badiiy-
estetik tafakkurni chuqurlashtiradi. Ayniqsa, darsda mashhur satrlar ustida
ishlash o‘quvchini nafaqat mazmunni anglash, balki uni o‘zicha talqin qilishga
undaydi. Masalan, Alisher Navoiy g‘azalidan:
“Ko‘p o‘qub ishq kitobin har ne bo‘lsa yod oldim,
So‘ngra o‘qib ishq ichra andin anga ustod oldim.”
Ushbu bayt asosida o‘quvchilardan “Ishqning o‘qituvchisi nima?” degan
ochiq savol asosida esse yozdirish mumkin. Natijada, o‘quvchi faqat matnni

31tushunmaydi, balki o‘zining ruhiy olami bilan solishtiradi. roman yoki
hikoyalar asosida sahna ko‘rinishlari, dramatik mashqlar tayyorlash orqali
o‘quvchilarning jamoaviy ishlash, rollarni talqin qilish, personajga kirish,
badiiy tasvirga emotsional yondashish ko‘nikmalari shakllanadi. Abdulla
Qodiriyning “O‘tkan kunlar” romanidan olingan sahna – Otabek va
Kumushning uchrashuvi – zamonaviy sharoitda tasavvur qilinib,
sahnalashtirilsa, o‘quvchilar uchun bu adabiyot hayotdan uzoq emasligini
anglashda muhim ahamiyat kasb etadi.
Modul darsining eng so‘nggi bosqichi – refleksiya. Bu bosqichda o‘quvchi
o‘z faoliyatiga baho beradi: nimani angladim? Nima menga yoqdi? Qaysi
savollarga javob topdim? Bu savollar unga o‘z fikrini aniqlashtirish, xulosaga
kelish va kelgusi darslarga ichki motivatsiya bilan kirish imkonini yaratadi. Bu
– modulli ta’lim texnologiyasining psixologik va tarbiyaviy ustunligidir.
Ijodiy modulda Vohidovning “O‘zbegim” qasidasi asosida milliy iftixor
mashg‘uloti ham tashkil etilishi mumkin. Unda o‘quvchilar tarixiy obrazlarni
izlaydi, Ulug‘bek, Al Xorazmiy, Beruniy haqida gapiradi, o‘z yurtining
buyukliklarini ifodalovchi she’r yozadi, akrostix shaklida vatan haqida yozma
ish bajaradi. Bu orqali u faqat adabiyot emas, tarix, ma’naviyat, vatanparvarlik
ruhini ham o‘zlashtiradi.
2.1.1-jadval
Adabiyot darslarida modulli texnologiyaga asoslangan ijodiy faoliyat
jadvali
Modul
bo‘limi Faoliyat turi Asosiy adabiy
material Kutilayotgan natija
1. Kirish
(motivatsiya) Videolavha ko‘rish,
savol-javob,
brainstorming "Layli va
Majnun"
dostonidan
parchalar Darsga qiziqish
uyg‘otish, mavzuga
kirish

322. Nazariy
asoslar G‘azal, doston va
roman janrlari haqida
tushuncha berish Alisher Navoiy,
A.Qodiriy
asarlari Badiiy tahlil uchun
nazariy poydevor
yaratish
3. Asarni tahlil
qilish Baytlar, paragraflar
ustida ishlash, obraz va
syujet tahlili Navoiy g‘azali,
"O‘tkan kunlar"
romani Tahliliy va tanqidiy
fikrlash malakasini
shakllantirish
4. Ijodiy
topshiriq She’r yozish, esse
yozish, personaj
nomidan xat yozish “Men o‘tgan
umrga…”
(Zulfiya),
“O‘zbegim”
(Erkin Vohidov) Ijodiy ifoda, obrazli
fikrlash, mustaqil fikr
yuritish
5. Jamoaviy
ish “She’riyat turniri”,
“Asarni
sahnalashtirish”,
“Obrazni jonlantirish” Alisher Navoiy,
Qodiriy, doston
personajlari Nutq madaniyati, sahna
madaniyati, jamoaviy
muloqot
6. Zamonaviy
kontekstga
moslashtirish Asarni bugungi zamon
hodisalari bilan
solishtirish, muqova
yaratish “O‘tkan kunlar”,
“Layli va
Majnun” Badiiy asarni
zamonaviy tafakkur
orqali anglash
7. Refleksiya
(o‘z-o‘zini
baholash) O‘z faoliyatini
baholash, savollarga
javob yozish, darsdan
xulosa chiqarish Ish jarayonidagi
barcha
materiallar Mustaqil baholash,
tanqidiy o‘z-o‘zini
tahlil qilish
8. Yakuniy
nazorat va
baholash Mini-test, ijodiy
yozma ish, loyiha
taqdimoti O‘rgatilgan
barcha asarlar Egallangan bilim va
ko‘nikmalarni yakuniy
baholash

33Modulli ta’lim texnologiyasi o‘quvchining o‘quv jarayonidagi faol
ishtirokini, shuningdek, uning ijodiy fikrlashini ham birdek qo‘llab-quvvatlaydi.
Ayniqsa, adabiyot fanida bu yondashuv o‘quvchining poetik tasavvuri, estetik
didi, obrazli tafakkurini rivojlantirishga imkon yaratadi. Darslar modul asosida
tashkil qilinganda, an’anaviy yodlash va eslab qolishdan ko‘ra, tahlil qilish,
taqqoslash, talqin qilish kabi ijodiy faoliyatga asoslangan jarayonlar ustuvorlik
kasb etadi.
Masalan, “Zulfiya she’rlari orqali ayol obrazining tasviri” mavzusida
tuzilgan modulda o‘quvchilar “Men o‘tgan umrga pushaymon emasman”
she’rini o‘qib, ayolning hayotga bo‘lgan irodasi, ishonchi va matonatini tahlil
qiladilar. Bu jarayonda ular nafaqat she’rni tushunadilar, balki shaxsiy hayot
tajribalari bilan bog‘laydilar. Bunday topshiriqlar ruhiy o‘sish, hissiy anglash,
madaniy qadriyatlarni qadrlashga xizmat qiladi. 6
Dars davomida “Ijodiy tanlov” usuli orqali o‘quvchilarni kichik guruhlarga
ajratib, turli topshiriqlar berish mumkin. Masalan: “Eng yaxshi obraz izohi”,
“Asar uchun zamonaviy muqova”, “Asar voqeasini yangi davrda tasvirlash”,
“Qahramon nomidan xat yozish”. Ushbu topshiriqlar orqali o‘quvchi faqat
tanlovda ishtirok etmaydi, balki o‘zining didi, estetik qarashi va shaxsiy nuqtai
nazarini ifodalaydi.
Modul doirasida sahna mashqlari ham ijodiy faollikni rivojlantiradi.
Masalan, Abdulla Qodiriyning “O‘tkan kunlar” asaridagi Otabek va Kumush
uchrashuvi asosida sahnalashtirish mashqlari o‘tkaziladi. Bunda o‘quvchilar
rollarga kirib, nafaqat matnni yodlaydi, balki obrazga singib, ruhiy holatlarni
his etishga harakat qiladi. Bu esa ularda dramatik tafakkurni, muloqot
madaniyatini va jamoada ishlash layoqatini shakllantiradi.
Shuningdek, ijodiy yozuv mashqlari ham modulning asosiy qismidir.
“O‘zbekona obrazlar galereyasi” mavzusida ese yozish topshirig‘ida
6
Nishonova S. Interfaol metodlar asosida dars o‘tish texnologiyasi. – Toshkent: Iqtisod-
Moliya, 2016. – 198 b.

34o‘quvchilar o‘z hayotlarida uchratgan mehribon ayol, vafodor do‘st, halol otani
badiiy tasvir orqali yoritadi. Yoki “Men sevgan qahramon” mavzusi asosida
ochiq fikrli esse orqali o‘quvchi o‘zini adabiy qahramon bilan qiyoslaydi. Bu
orqali har bir o‘quvchi badiiy obrazlarga hayotiy yondashuv bilan qaraydi.
Poetik tafakkurni shakllantirishda she’r yozdirish ham muhim. Modul
asosida “Vatan”, “Onajon”, “Do‘stlik”, “Men kimman?” kabi mavzularda
o‘quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini yuzaga chiqaruvchi mashqlar beriladi.
Masalan, Erkin Vohidovning “O‘zbegim” she’ri o‘qilgach, o‘quvchilarga
akrostix shaklida V-A-T-A-N so‘zlari asosida to‘rt misra yozish topshiriladi:
Voy, ne ajib zamin bu – qadim tarixli!
Ajodiy yo‘llar ochgan har bir shoiru shayx,
Tog‘larida tarix uxlab yotar go‘yo,
Axloqi bilan mashhur o‘zbek elidir bu!
Bunday ijodiy vazifalar orqali o‘quvchilar she’riy mushohada,
kompozitsion mantiq va badiiy obraz yaratish ko‘nikmalarini egallaydi. Dars
yakunida esa har bir guruh o‘z ijodiy ishini taqdim etadi, sinfdoshlar tomonidan
muhokama qilinadi, o‘qituvchi esa konstruktiv fikr bildiradi.
Bundan tashqari, modulga integratsiyalashgan topshiriqlar ham
o‘quvchilarning ijodiy o‘sishiga xizmat qiladi. Masalan, tarix fanida o‘tilgan
Amir Temur siymosi adabiyotdagi “Temur tuzuklari” bilan bog‘lanadi,
geografiya fanida o‘rganilgan go‘zalliklar esa Vohidov yoki Yassaviy
she’rlaridagi vatanga bo‘lgan muhabbat bilan bog‘lanadi. Bunday integrativ
yondashuv o‘quvchilarda tizimli, chuqur va kontekstual fikrlashni
shakllantiradi.
Refleksiya bosqichida esa o‘quvchi o‘z faoliyatini yozma yoki og‘zaki
tarzda baholaydi: “Nimani bildim?”, “Nima qiziq bo‘ldi?”, “Yana nimalarni
bilishni istardim?” kabi savollarga javob berish orqali u o‘z fikrini ifodalashga,
tahlil qilishga va o‘ziga nisbatan tanqidiy yondashishga o‘rganadi.

35 Modulli texnologiya orqali adabiyot darslarida o‘quvchilarning ijodiy
faoliyatini yo‘lga qo‘yish zamonaviy ta’limning eng dolzarb masalalaridan
biridir. Chunki badiiy tafakkur, tahliliy yondashuv, shaxsiy his-tuyg‘ularni
ifoda eta olish qobiliyati – bu nafaqat adabiyot fani uchun, balki umuman
shaxsni yetuk inson sifatida shakllantirishda muhim omillardir. Aynan shu
jihatdan modulli texnologiya – bugungi adabiy ta’limda zarurat darajasiga
yetgan metoddir.
2.3. Modulli texnologiyadan foydalanish samaradorligi va natijalari
(tajriba asosida tahlil)
Modulli ta’lim texnologiyasidan foydalanish o‘quv jarayonining sifatini
oshirishda, ayniqsa adabiyot fanini o‘qitishda samarali natijalar berishi
mumkin. Ushbu texnologiyaning asosiy xususiyatlari — darsni modulga bo‘lib,
har bir modulni mustaqil didaktik birlik sifatida tashkil etish, o‘quvchini o‘quv
faoliyatining faol ishtirokchisiga aylantirish va o‘zlashtirishni
individuallashtirish hisoblanadi. Bunday yondashuv orqali darslar an’anaviy
yondashuvga qaraganda ko‘proq samaradorlik beradi, buni amaliy tajriba ham
isbotlaydi.
2025-yilning bahor semestrida o‘tkazilgan eksperimental tajriba davomida
6-sinf adabiyot darslarida modulli texnologiyadan foydalanildi. Tajriba
guruhida 30 nafar o‘quvchi, nazorat guruhida esa yana 30 nafar o‘quvchi
ishtirok etdi. Tajriba davomida “O‘zbek xalq ertaklari”, “Alisher Navoiy
g‘azallari”, “Zulfiya she’rlari” kabi mavzular modulga bo‘lib o‘qitildi. Har bir
modulda maqsad, nazariy mazmun, amaliy topshiriqlar, testlar, yakuniy
baholash va refleksiya bosqichlari aniq rejalashtirildi.
Tajriba jarayonida aniqlanishicha, modulli darslar o‘quvchilarning mustaqil
fikrlash, tahliliy yondashuv, ijodiy fikr yuritish, guruhda ishlash, nutq
madaniyati va o‘zini baholash ko‘nikmalarini ancha kuchaytirgan. Masalan,
“Alisher Navoiy g‘azallarining badiiy xususiyatlari” modulida o‘quvchilar she’r
tahlil qilish, badiiy vositalarni aniqlash, g‘oyaviy mazmunni ochib berish,

36o‘zlarining kichik she’rlarini yozishga muvaffaq bo‘lishdi. Bu esa ularning
badiiy tafakkur darajasining oshganini ko‘rsatdi.
Tajriba yakunida o‘quvchilarning bilim, ko‘nikma va kompetensiyalarini
baholash maqsadida nazorat testlari va yozma ishlar o‘tkazildi. Natijalar
quyidagicha bo‘ldi:
Tajriba guruhida o‘quvchilarning 83 foizi “yuqori” va “yaxshi” natijani
ko‘rsatdi.
Nazorat guruhida bu ko‘rsatkich 62 foiz atrofida bo‘ldi.
Tajriba guruhida o‘quvchilarning 90 foizi darslardan zavqlanishini, erkin
fikr bildirish imkoniyati bo‘lganini aytib o‘tdi.
Tajriba guruhida darsga qatnashish va topshiriqlarni bajarish faolligi 20%
ga oshgan bo‘lsa, nazorat guruhida bunday o‘sish kuzatilmadi.
2.3.1-rasm
Bundan tashqari, modulli darslarda o‘quvchilarning o‘z-o‘zini baholash va
refleksiya qilish ko‘nikmasi ham rivojlandi. Har bir modul yakunida
o‘quvchilar “Nimani o‘rgandim?”, “Qaysi bosqich men uchun eng foydali

37bo‘ldi?”, “Kelgusi dars uchun qanday taklifim bor?” kabi savollarga javob
yozdilar. Bu esa ularning dars jarayoniga nisbatan tanqidiy va tahliliy
yondashuvini rivojlantirdi.
Yana bir muhim jihat shuki, modulli texnologiya o‘qituvchining ham
faoliyatini o‘zgartiradi. Darsni oddiy ma’ruza shaklida emas, balki modulni
rejali tashkil etish, har bir bosqichda interfaol metodlardan foydalanish,
baholash mezonlarini ochiq ko‘rsatish orqali pedagogik jarayon samarali tashkil
etildi. Bu esa o‘qituvchining ham innovatsion metodlarga moslashuvchanligini
ta’minladi. modulli texnologiya adabiyot darslarining samaradorligini oshiradi.
O‘quvchilar faolligi, mustaqil fikrlashi, ijodkorlik darajasi yuqori bo‘lgan
sinflarda bu yondashuv yanada barqaror natijalar beradi. Tajriba asosida shuni
aytish mumkinki, adabiyot fanida modulli yondashuvni keng joriy qilish, uni
darsliklar, o‘quv qo‘llanmalari va metodik tavsiyalarga integratsiya qilish
dolzarb vazifalardan biridir. Bu esa nafaqat fanni o‘qitish sifatini, balki
o‘quvchining adabiyotga bo‘lgan qiziqishi, didi, tafakkur doirasini
kengaytirishga xizmat qiladi.

38 Xulosa
Men ushbu kurs ishini bajarish davomida modulli ta’lim texnologiyasining
nazariy asoslari, tarkibiy qismlari va adabiy ta’lim jarayoniga tatbiq etish
imkoniyatlarini chuqur tahlil qildim. Bugungi tez sur’atlar bilan rivojlanayotgan
jamiyatda ta’lim jarayonining yangicha yondashuvlar bilan boyitilishi, ayniqsa,
modulli texnologiya kabi innovatsion tizimlarni joriy etish, har bir o‘quvchining
bilim olish jarayonini individuallashtirish uchun muhim ahamiyatga ega
ekanligini angladim.
Kurs ishining nazariy qismida men modulli ta’lim texnologiyasining asosiy
maqsad va vazifalarini, tarkibiy qismlarini, metodik jihatlarini, boshqa
pedagogik texnologiyalar bilan o‘zaro bog‘liqligini va ustun jihatlarini
o‘rgandim. Ayniqsa, bu texnologiyaning asosiy tamoyillari – natijaga
yo‘naltirilganlik, bosqichlilik, monitoring asosida tahlil qilish, differensial
yondashuv kabi xususiyatlari uni ta’lim jarayonida samarali foydalanish
imkonini berishini ko‘rsatdi. Modulli o‘qitish an’anaviy darslardan tubdan farq
qilgan holda, o‘quvchini markazga qo‘yadi va uni faol o‘rganuvchiga
aylantiradi.
Amaliy qismda esa men modulli texnologiyani adabiyot darslarida
qo‘llashda qanday metodlar, vositalar va usullardan foydalanish mumkinligi
bo‘yicha tajribaviy kuzatuv va tahlillarni olib bordim. Aynan adabiy ta’limda
modul asosida o‘tilgan darslarda o‘quvchilarning tanqidiy fikrlashi, badiiy
tafakkuri, obrazli ifodalash ko‘nikmalari, matn bilan ishlash madaniyati ancha
yuqori bo‘lishini kuzatdim. Modulli darslar orqali men o‘quvchilarning faolligi,
bilim sifati, mustaqil fikr yuritish layoqati sezilarli darajada oshganini
isbotlovchi real faktlarga ega bo‘ldim.
Modul tuzish jarayoni har bir dars uchun aniq maqsad, mavzuga mos
nazariy va amaliy material, test va baholash vositalari, mustaqil ish
topshiriqlari, refleksiya hamda tahlil bloklari asosida tuzilishini men aniq
o‘rgandim va o‘zim yaratgan dars modellarida amaliyotda sinab ko‘rdim.

39O‘quvchilar uchun “asarga muqova yaratish”, “she’rda berilgan ruhiy holatni
ifodalash”, “zamonaviy sahnalashtirish” kabi ijodiy topshiriqlar ularning didini
va nutq madaniyatini shakllantirishda juda foydali bo‘ldi. Bu topshiriqlar orqali
o‘quvchilarning estetik zavqi va ijtimoiy faolligi kuchaydi.
Shuningdek, nazorat va tajriba guruhlarini solishtirish orqali modulli
texnologiya asosida o‘qitilgan guruhda o‘quvchilarning bilim sifati va baholash
natijalari yuqoriligi amaliy statistik ma’lumotlar bilan ham asoslandi. Tajriba
guruhidagi o‘quvchilarning 83 foizi yuqori natijalarga erishgani, ularda darsga
nisbatan qiziqish ortgani, o‘z fikrini bildirishga moyilligi kuchaygani menga bu
yondashuvning haqiqiy natijasini ko‘rsatdi.
Men modulli o‘qitish texnologiyasini adabiyot fanida tatbiq etish orqali
nafaqat bilim va ko‘nikmalar, balki estetik did, ijodiy tafakkur, nutq
madaniyati, jamoada ishlash kompetensiyalarini shakllantirish mumkinligiga
amin bo‘ldim. Bu texnologiya o‘quvchining ichki intellektual faolligini
uyg‘otadi, uni o‘z bilimi va yondashuviga egalik qiluvchi shaxs sifatida
tarbiyalaydi. Shunday ekan, men ushbu kurs ishim orqali pedagogik tajribamda
modulli texnologiyani muntazam qo‘llash zarurligini angladim.
Kelgusida men o‘z faoliyatimda modulli ta’lim texnologiyasidan samarali
foydalanishga intilaman. Chunki bu texnologiya orqali men o‘quvchilarimga
faqat dars o‘tilmayotganini emas, balki o‘zlarini izlayotgan, tahlil qilayotgan,
fikrlayotgan va ijod qilayotgan shaxslar sifatida his etishlariga zamin
yarataman. Men ushbu yondashuvni ilmiy-nazariy jihatdan chuqur
o‘rganganimdan va amaliyotda sinab ko‘rganimdan faxrlanaman. Bu kurs ishi
menga pedagogik faoliyatimda puxta bilim, real natijalar va yangicha qarashlar
berdi.

40 Foydalanilgan adabiyotlar:
1) Mirziyoyev Sh.M. O‘zbekiston taraqqiyot strategiyasi – yoshlar ta’lim-
tarbiyasi bilan bog‘liq. Prezident nutqi, 2023-yil 25-avgust,
www.president.uz
2) Azizxo‘jayev A.A. Pedagogik texnologiyalar va pedagogik mahorat. –
Toshkent: Fan va texnologiya, 2010. – 276 b.
3) Mo‘minov I. Pedagogik texnologiyalar asoslari. – Toshkent: O‘qituvchi,
2012. – 248 b.
4) Abdullaeva Z.X. Modulli o‘qitish texnologiyasi va uning asoslari. –
Toshkent: TDPU nashriyoti, 2019. – 198 b.
5) Usmonxo‘jayev M. Innovatsion ta’lim texnologiyalari. – Samarqand:
SamDU, 2021. – 210 b.
6) Tursunova M. Adabiyot o‘qitish metodikasi. – Toshkent: O‘qituvchi, 2018.
– 234 b.
7) Bobojonova G. Boshlang‘ich sinflarda modulli texnologiya asosida dars
o‘tish. – Navoiy: NDU, 2020. – 155 b.
8) Axmedova D. Adabiyot o‘qitishda innovatsion yondashuvlar. – Buxoro:
BDU, 2022. – 198 b.
9) Mirzayeva Z. Modul tuzishning nazariy asoslari. // Pedagogik izlanishlar
jurnali. – 2021. – №3. – B. 45–52.
10) Saidov U.K. Pedagogika. – Toshkent: O‘zbekiston, 2020. – 456 b.
11) Qodirova M. Ta’limda samarali texnologiyalar. – Toshkent: Fan, 2017. –
222 b.
12) Keller J.M. Motivational Design for Learning and Performance. – Springer,
2010. – 384 p.
13) Robert Gagné. The Conditions of Learning. – New York: Holt, 2005. – 312
p.

4114) Fin D., Meredit R. Modular Teaching Techniques in Practice. – London:
Routledge, 2016. – 245 p.
15) Bleks P. Instructional Technology and Learning Systems. – New York:
McGraw-Hill, 2013. – 270 p.
16) Nishonova S. Interfaol metodlar asosida dars o‘tish texnologiyasi. –
Toshkent: Iqtisod-Moliya, 2016. – 198 b.
17) Hasanova L.T. Yangi pedagogik texnologiyalar. – Toshkent: O‘zMU, 2019.
– 188 b.
18) Karimov A. Ta’limda innovatsiyalar: nazariya va amaliyot. – Toshkent:
TDPU, 2021. – 216 b.
19) Qahramonov Sh. Adabiyot darslarida muammoli ta’lim texnologiyasidan
foydalanish. // Ta’lim va innovatsiya. – 2020. – №2. – B. 33–39.
20) Hamdamov O. Modulli dars ishlanmalar to‘plami (5–9-sinflar uchun). –
Toshkent: Yangi asr avlodi, 2022. – 160 b.
21) Pedagog.uz – O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi rasmiy
axborot portali. www.pedagog.uz

Modulli ta'lim texnologiyasi xususiyatlari va adabiyot o'qitishda undan foydalanish

Купить