Ro'yxatga olish sanasi 24 Oktyabr 2024
12 SotishMoliya va risklar
![Kvantil tushunchasi moliya bozori ishtirokchilari orasida, shuningdek, uning
faoliyatini tartibga soluvchi tashkilotlar va xizmatlar orasida keng tarqalgan risk
narxi (qiymati) ( Value at Risk — VaR) 3
ko‘rsatkichi ning asosida yotadi. VaR
(Value at Risk – riskning qiymatdagi o‘lchovi) ko‘rsatkich i ma’lum shartlar ostida
t vaqt oralig‘i da investor ning maksimal yo‘qotishlarini ifodalaydi . 4
Rasman b u ko‘rsatkich t davr uchun va berilgan α aniqlik darajasi bilan
ma’lum aktiv yoki aktivlar portfeliga egalik qilishdan kutilayotgan maksimal
yo‘qotishlar VaR qiymatidan oshmaslik ehtimolligi α-ga teng bo‘lgan qiymatni
baholaydi. Boshqacha aytganda, α ehtimollik bilan V
t aktiv (portfel) qiymati t
vaqtda o‘zining V
0 dastlabki qiymatidan [0; t ] davr oralig‘ida VaR dan
ortmaydigan qiymatga og‘maydi :p(Vt−V0<VaR )=α(5.11 )
Agar , ehtimollik VaR dan ortiq bo‘lsa, u holda zarar ko‘r ish ehtimolligi 1– ??????
ga teng bo‘ladi, ya’ni :
p(Vt−V0>VaR )=1− α(5.12 )
E’tibor qilsak , matematik nuqtai nazardan VaR ko‘rsatkich i α tartibdagi
tasodifiy ifoda taqsim otining kvantil i hisoblanadi.
Agar narx (daromad)lar o‘zgarishi ning ehtimol l i taqsim oti normal t aqsimot
qonun i ga bo‘ysunsa, VaR miqdor i ni quyidagi formula bo‘yicha hisoblash mumkin:
VaR = V
0 ∗ u
α ∗ σ
t ( 5.13 )
Bu er da
V0
– aktiv (portfel)ning dastlabki qiymati;
t – ko‘rilayotgan davr;
αt
– t vaqt davomida aktiv (portfel) qiymati yoki daromadining standart
chetlanishi;
α
– ishonchlilik (haqqoniylik)ning tanlangan darajasi.
Ehtimolli yo‘qotishlarni baholashdan tashqari VaR ko‘rsatkichi va uning
3
VaR ko‘rsatkichi Bazel qo‘mitasi, Xalqaro svop va hosilaviy instrumentlar assotsiatsiyasi, AQSh milliy sug‘urtachilar
assotsiatsiyasi tomonidan tartibga solish instrumenti sifatida foydalanish tavsiya etilgan.
4
Crouhu M., Galai D., Mark R. Risk management. – N.Y.: McGraw Hill, 2001
19](https://docx.uz/documents/8bf3f61a-ad7c-4d74-9d80-dc346b66f078/page_19.png?v=1)
![Xulosa
Bozor qiymati bo‘yicha qayta baholash. Aktivlarni bozor qiymati bo‘yicha
qayta baholash (marking to market – MTM) – bu bozor narxlarini muntazam
tebranish natijasida ochiq pozitsiyalar bo‘yicha foyda va zararni kat’iy belgilash
hisoblanadi, masalan har kunlik (birja bitimlari uchun) yoki uzoq muddatli vaqt
oralig‘ida (birjadan tashqari instrumentlar uchun). Agar kelishayotgan tomonlarni
ikkala tarafi ham simmetrik tarzda foyda va zararni hisobga olishsa, bu bozor
qiymati bo‘yicha ikki tomonlama qayta baholash (two-way MTM) hisoblanadi, va
agar zararlar bir tomonlama hisobga olinsa, bu usulni bozor qiymati bo‘yicha bir
tomonlama qayta baholash (one-way MTM) deb nomlash qabul qilingan [3] . Bu
usul riskni joriy holat bo‘yicha bartaraf qilsa-da, istiqbolda risk xavfi mavjud
qoladi.
Kafolatlangan garov (marja)ga qo‘yilgan talablar. Fyuchers shartnomalari
bilan bitimlarda istiqbolli risk marja (margin) orqali qoplanishi mumkin. Marja –
bu tuzilgan shartnomalar bo‘yicha kontragent majburiyatlarini qisman ta’minlash
shakli hisoblanadi.
Birjada yangi pozitsiyani ochilishida bozor qatnashchisi kliring palatasiga
defolt holatining ta’minoti sifatida boshlang‘ich marja kiritishi kerak. Hisob
palatasi savdo natijalariga ko‘ra ishtirokchilarni kunlik moliyaviy natijalari
(daromadi va xarajati)ni aniqlaydi, buni variatsion marja deyiladi. Hisob palatasi
salbiy natijaga ega bo‘lgan tomonning mablag‘ini hisob raqamidan olib, ijobiy
natijaga ega bo‘lgan tomonning hisob raqamiga o‘tkazadi. Bu jarayonni ba’zan
marjani qaytatdan hisoblash (remargining) deb atashadi. Agar zarar ko‘rish
natijasida marja miqdori ma’lum chegaraviy darajadan tushadigan bo‘lsa, bozor
ishtirokchisi hisob palatasidagi hisob raqamiga qo‘shimcha mablag‘ kiritishi kerak,
aks holda uning pozitsiyasi majburiy tarzda yopiladi.
37](https://docx.uz/documents/8bf3f61a-ad7c-4d74-9d80-dc346b66f078/page_37.png?v=1)
Moliya va risklar