Moy distillatlari olishda suv bug`i bosimini avtomatik boshqarish

TOSHKENT KIMYO-TEXNOLOGIYA INSTITUTI
YOQILG’I ORGANIK BIRIKMALAR KIMYOVIY TEXNOLOGIYASI
FAKULTETI
21-19-GURUH TALABASI
TOSHPULATOV RAMZIDDINNING
«KIMYOVIY INJINERINGDA AVTOMATLAMATLASHTIRISH VA
MODELLASHTIRISH»FANIDAN BAJARGAN
KURS ISHI
MAVZU:MOY DISTILLATLARI OLISHDA SUV BUG`I BOSIMINI
AVTOMATIK BOSHQARISH.
TOSHKENT-2022 TOSHKENT KIMYO-TEXNOLOGIYA INSTITUTI
YOQILG’I ORGANIK BIRIKMALAR KIMYOVIY TEXNOLOGIYASI
FAKULTETI
21-19-GURUH TALABASI
TOSHPULATOV RAMZIDDINNING
«KIMYOVIY INJINERINGDA AVTOMATLAMATLASHTIRISH VA
MODELLASHTIRISH»FANIDAN BAJARGAN
KURS ISHI
MAVZU:MOY DISTILLATLARI OLISHDA SUV BUG`I SARFINI
AVTOMATIK BOSHQARISH.
TOSHKENT-2022 Mundarija
Kirish
Asosiy qism
                                Texnologik jarayon bayoni
Texnik xisob
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar Kirish.
Zamonaviy ishlab chiqarish jarayonlarining ko‘pchiligi to‘liq 
avtomatlashtirilganligi bilan xarakterlanadi. Avtomatlashtirish barcha 
uskunalarning avariyasiz ishlashini ta’minlaydi, baxtsiz hodisalarning va atrof-
muhitning zaharlanishini oldini oladi. Shuningdek, kimyo va oziq-ovqat 
sanoatlarida portlash hamda yong‘in chiqish xavfi ko‘pligi ham jarayonlarni 
maksimal darajada avtomatlashtirishni talab qiladi.
Har bir texnologik jarayon (texnologik jarayon parametrlari deb ataluvchi) 
o‘zgaruvchan fizikaviy va kimyovny kattaliklar (bosim, sarf, temperatura, namlik, 
konsentratsiya va hokazo) bilan xarakterlanadi. Texnologik apparatura jarayonning
to‘g‘ri oqib o‘tishini ta’minlashi uchun muayyan jarayonni xarakterlovchi 
parametrlarni berilgap qiymatda saqlashi lozim.
Texnik jarayonlarda odamning ishtirok etishiga ko‘ra avtomatlashtirishni 
quyidagilarga ajratish mumkin: avtomatik nazorat, avtomatik rostlash va avtomatik
boshqarish.
Avtomatik nazorat  — texnologik jarayon haqida operativ ma’lumotlarni 
avtomatik ravishda qabul qilish va uni qayta ishlash uchun kerakli bo‘lgan 
sharoitlarni ta’minlaydi.
Avtomatik rostlash  — texnologik jarayonlarning tegishli parametrlarini 
avtomatik rostlovchi asboblar yordamida talab qilingan sathda saqlanishini nazarda
tutadi.  Bu holda odam faqat avtomatik rostlash sistemasining (ARS) to‘g‘ri 
ishlashini nazorat qiladi.
Avtomatik boshqarish  — texnologik operatsiyalarni belgilangan 
muttasilligining avtomatik ravishda bajarilishini va boshqaruv ob’ektiga nisbatan 
bo‘ladigan ta’sirlarning muayyan muttasilligini ishlab chiqishdan iborat.
Avtomatlashtirish  — texnologik jarayonlarni odam ishtirokisiz 
boshqaradigan texnik vositalarni joriy etish demakdir. Avtomatlashtirish — ishlab 
chiqarish jarayonidagi odam ishtirok etmaydigan sanoatning yangi bosqichi bo‘lib,
bunda texnologik va ishlab chiqarish jarayonlarini boshqarish funksiyasini 
avtomatik qurilmalar bajaradi. Avtomatlashtirishni joriy etish ishlab chiqarishning 
asosiy texnik-iqti-sodiy ko‘rsatkichlarining yaxshilanishiga, ya’ni ishlab 
chiqarilayotgan mahsulot miqdori va sifatining oshishi hamda tannarxining 
kamayishiga olib keladi.
Qiymatini stabillash yoki bir tekisda o‘zgarishini ta’minlash zarur bo‘lgan 
parametrga rostlanuvchi kattalik deb ataladi. Rostlanuvchi kattalikning qiymatini 
stabillash yoki ma’lum qonun bo‘yicha o‘zgarishini amalga oshirish uchun  mo‘ljallangan asbob avtomat rostlagich deyiladi. Rostlanuvchi kattalikning ayni 
paytda o‘lchangan qiymati rostlanuvchi kattalikning hozirgi qiymati deyiladi. 
Rostlanuvchi kattalikning texnologik reglament bo‘yicha ayni vaqtda doimiy 
saqlanishi shart bo‘lgan qiymati rostlanunchn kattalikning berilgan qiymati 
deyiladi.
Amalda ko‘pincha xom ashyoning sarfi va tarkibi, apparatlardagi 
temperatura, bosim va hokazolarling o‘zgarishi kuzatiladi. Texnologik jarayonning
maqsadga muvofiq ravishda oqib o‘tishiga teskari ta’sir ko‘rsatuvchi hamda 
sistemalardagi moddiy va energetik balansini buzuvchi o‘zgaruvchilar 
g‘alayonlanishlar deb ataladi. G‘alayonlanishlar ta’sirida xato paydo bo‘ladigan 
texnologik jarayon rejimi turg‘unlashmagan reoki.u. deyiladi.
H ar bir boshqarish sistemasida kirish va chiqish parametrlari 
(uzgaruvchilari) b o‘ ladi. Kirish parametrlariga xom ashyon in g boshlang‘ich 
holatini xarakterlovchi o‘zgaruvchi hamda vakt o‘tishi bilan o‘zgaradigan uskuna 
parametrlari, texnologik jarayonning oqib o‘tishini ani q lovchi o‘zgaruvchilar 
kirad i . Kirish o‘zgaruvchilari rostlanadigan va rostlanmaydigan b o‘ lishi mumkin.
Chi q ish parametrlariga chikarilgan mahsulot sifatini (kimyoviy tarkib, 
zichlik va boshkalar) xarakterlovchi kursatkichlar, shuningdek, xisoblash yuli bilan
aniqlanadigan texnika-iqtisodiy (uskunalarnipg ishlab chikarish unumdorligi, 
mahsulotning tannarxi) ko‘rsatkichlar kiradi.
Sistemaning ishlashi vaktida rostlanuvchi kattalikning hozirgi qiymati berilgan 
kiymatiga mos kelishi uchun sistemaga ta’sir ko‘rsatish kerak (boshqariladigan 
uzgaruvchi orqali). Boshqariladigan o‘zgaruvchi sistema boshqaruv ta’sirining 
(xom ashyoning sarfi, tarkibi va boshqalar) sonli xarakteristikasidir ASOSIY QISM
Neftdan olinadigan har xil sohalarda ishlatiladigan moylar atmosfera bosimi ostida 
haydab olingan neft qoldig‘i mazutdan olinadi. Moylami ishlab chiqarish jarayoni 
3 bosqichdan iboratdir:
 1. Boshlang'ich xomashyoni tayyorlash — moy fraksiyalarini olish.
 2. Olingan moy fraksiyalaridan komponentlar olish. 
3. Komponentlami aralashtirish (kompaundirlash) ularga qo‘ndirma qo‘shish va 
tovar mahsulot olish.
 Boshlang‘ich xomashyoni tayyorlashda mazutni vakuum ostida haydab 
fraksiyalaiga ajratiladi. Moylami olishda ishlatiladigan usulga qarab ular ikki 
gruppaga bo‘linadi.
1. Distillyat gruppasi — bunga vakuum ostida 300-400°C, 350-420°C, 420-
450°C va 450-500°C da mazutni qizdirib olinadigan fraksiyalar. 
      Distillat distillash (distillash) mahsulotidir. Neft mahsulotlariga nisbatan 
distillatlar neftni distillash jarayonida olinadigan xom benzin, kerosin, neft kabi 
xom fraktsiyalardir.
     Yog 'ajratishning har bir bosqichida engil fraksiya (distillat) maqsadli mahsulot 
bo'lib, og'ir fraktsiya (qoldiq) keyingi qayta ishlashga (ikkilamchi distillash, 
piroliz, katalitik kreking, reforming va boshqalar) duchor bo'ladi.
              Yog 'tarkibiga qarab, neftni birlamchi distillash uchun yoqilg'i, yoqilg'i-
mazut va boshqa variantlar mavjud.
Birinchi holda, fraktsiyalar yoki distillatlar neftdan ajratilishi mumkin - 
benzin (dastlabki qaynash nuqtasi 180 ° C), kerosin (120-240 ° C), dizel (180-350 
° C), gaz moyi (330-360 ° S). ) va qaynash nuqtasi 360 ° C dan yuqori bo'lgan 
yoqilg'i moyi, neft fraktsiyalarini olish uchun xom ashyo bo'lib xizmat qiladi.
Yog `birlamchi distillashning yoqilg'i-mazut versiyasi bilan (normal 
bosimda), yoqilg'i distillatlari va yoqilg'i moyi olinadi; ikkinchisi neft distillatlari 
va smolani olish uchun vakuumli distillashdan o'tkaziladi, bu esa o'z navbatida 
bitum ishlab chiqarish uchun neft distillatini va og'ir qoldiqni olish uchun vakuum 
distilatsiyasiga (mazut bilan aralashtirilgan) duchor bo'ladi.
Keling, ushbu bosqichlarning birinchisidan boshlaylik - mazutni vakuumli 
distillash va neft distillatlarini ishlab chiqarish. Ma'lumki, neftning undan neft olish uchun yaroqliligi uning neftni indeksatsiyasi va neft kodini belgilash bilan 
belgilanadi. Shifrlangan moy quyidagilarni ko'rsatadi:
1. moy qaysi sinfga mansub (undagi qator mazmuniga ko'ra);
2. qaysi turdagi moyga tegishli (undagi engil fraksiyalarning tarkibiga ko'ra,         
350 ° S gacha qaynatiladi);
3. Yog ' qaysi guruhga kiradi (undagi yog' fraksiyalarining tarkibiga ko'ra):
 1-guruh - moyga 25% dan ortiq, mazutga 45%, 2-guruh - moyga 25 dan 15% 
gacha, mazutga 45%, 3-guruh - moyga 25 dan 15% gacha, yoqilg'iga 45-30%. 
moy, 4-guruh - neft uchun 15% dan kam, mazut uchun 30% dan kam;
4. Yog 'qaysi kichik guruhga kiradi (yog'ning yopishqoqlik indeksiga ko'ra
kasrlar):1-kichik guruh - yopishqoqlik indeksi 95 dan yuqori, 2-kichik guruh
yopishqoqlik indeksi 95 dan 90 gacha, 3-kichik guruh - yopishqoqlik indeksi    90 
dan 85 gacha, 4-kichik guruh - yopishqoqlik indeksi 85 dan kam;
Neft kodeksining uchinchi va to'rtinchi tasniflash xususiyatlari neftning 
undan moy ishlab chiqarishga yaroqliligini (yoki yaroqsizligini) aniqlaydi. Yog 
'ishlab chiqarish uchun mos bo'lgan yog'lar odatda birinchi ikki guruh va birinchi 
ikkita kichik guruh moylarini o'z ichiga oladi.
Bunday holda, distillat va qoldiq moylarni olish uchun mos bo'lgan AVT 
vakuum kolonkasida yog' distillatlari va qoldiq - smola olinadi, odatda ikkita moy 
distillati olinadi:   past viskoziteli neft distillati (MDm), fraktsiyasi 350-420 ° S;
yuqori viskoziteli neft distillati (MDv), fraktsiyasi 420-500 ° S; qolgan qismi 500 
°C dan yuqori qaynayotgan smoladir.
    Yaqinda ular neftning keng qismini (SF) olishni boshladilar, ular bir qator 
tozalashlardan so'ng 2-3 tor fraktsiyalarga bo'linadi. Neft ishlab chiqarishning ikkinchi bosqichi - tozalangan asosiy moylar-
komponentlarni ishlab chiqarish. Ularni ishlab chiqarish texnologiyasi bir qator 
jarayonlarni o'z ichiga oladi, ularning maqsadi quyidagilar:
1-qattiq asfaltenlarni smoladan propan bilan olib tashlash;
2-uglevodorod guruhlari va neftda mavjudligi istalmagan birikmalarni (asfalt-
qatronli birikmalar, past yopishqoqlik indeksiga ega polisiklik aromatik 
uglevodorodlar va qattiq parafinli uglevodorodlar) olib tashlash;
3-Yog'ni gidrotozalash yoki kontaktdan keyingi ishlov berish
Keng fraksiyani tozalash ketma-ketligi rasmda nuqta chiziq bilan ko'rsatilgan va 
uning oxirida (aralashdan oldin) yog'larni past yopishqoqlik, o'rta yopishqoqlik va  yuqori yopishqoqlikka (MVM, SVM) fraksiyalash uchun o'rnatish mavjud. va 
VVM).
     Mazutni vakuumda haydash usulida   moy distillatlari olish tartibi
Mazut to‘la haydalgach, ya’ni nisbatan qovushoq moy fraksiyalari   haydab 
olinganidan keyin ,   gudron   deb ataladigan qora smolasimon massa qoladi. Gudron 
neft bitumlari olishda, yo‘l qurilishi materiali hamda qozonxona yonilg‘isi sifatida 
va yuqori qovushoqlikka ega bo‘lgan moy sifatida ishlatiladi.
Moy distillatlari tayyor mahsulot hisoblanmaydi, chunki ular tarkibida, 
uglevodorodlardan tashqari,   smolali asfalt ,  oltingugurtli birikmalar, organik 
kislotalar va boshqa moddalar bo‘ladi. Zararli aralashmalargina emas, balki ba’zi 
uglevodorodlar (to‘yinmagan, polisiklik) ham moylash materallari sifatini 
yomonlashtiradi. Oltingugurtli birikmalar va kislotalar detallarning 
korroziyalanishini oshiradi, smolali asfalt moddalar issiq detallarda qurum va lok 
paydo bo‘lishini ko‘paytiradi, to‘yinmagan birikmalar moyning kimyoviy 
barqarorligini yomonlashtiradi. Erigan qattiq parafinlar qotish haroratini oshiradi, 
polisiklik uglevodorodlar qovushoqlik xossa larini yomonlashtiradi.
Yuqori sifatli moylar olish uchun tozalash jarayonida bu aralashmalarni chiqarib 
yuborish kerak.
Moylarni tozalashning ko‘p usullari mavjud. Neft mahsulotlarini tozalashda 
dastlab sulfat kislota yordamida tozalash usuli  dan foydalanilgan. Bu usulda 
tozalash iqtisodiy jihatdan foydali bo‘lmaganligi,   shuningdek , sulfat kislota turli 
aralashma va ke rakmas uglevodorodlar bilan jadal reaksiyaga kirishishi tufayli bu 
usuldan hozirgi paytda foydalanilmayapti.
Neft mahsulotlarini tozalashda oqartiruvchi tuproq (adsorbentlar) bilan tozalash 
usuli keng tarqalgan. Bu usul adsorbentlarning g‘ovak sirtlarida qutbli aktiv 
birikmalarni tutib qolish xususiyatiga asoslangan. Oqartiruvchi tuproq, odatda, 
juda katta solishtirma sirtga ega bo‘ladi va moydagi smolali asfalt, oltingugurtli 
birikmalar, organik kislotalar va boshqa moddalarning yutilishini ta’minlay-di. 
Buning uchun kukun holatidagi tuproq distillat bilan yaxshilab aralashtiriladi va 
ma’lum muddat tindirilganidan so‘ng filtrdan o‘tkaziladi. Filtrlash natijasida moy 
tarkibidagi smolali – asphalt miqdori kamayadi va buning natijasida rangi 
tiniqlashadi. Oqartiruvchi tuproqning asosiy xususiyati moy tarkibidagi keraksiz 
qo‘shilmalarni o‘zida yutilishini ta’minlaganligi tufayli bu usulda tozalangan 
moyga ishqorlar eritmasi yordamida qo‘shimcha ishlov berish zarurati yo‘qligidir. 
Sulfat kislota yordamida, kontaktli va kislotali tozalash usul-larida moylarni 
tozalashda   moy smolali asfalt moddalardan , oltingugurtli birikmalardan va 
kislotalardan qisman tozalanadi. Lekin moy tarkibidagi uglevodorodlar asl holida 
qoladi. Moy distillatlarini uglevodorodlardan tozalash moy sifatini oshiradi, 
jumladan, moy distillatlarini polisiklik uglevodorodlardan tozalash yuqori 
kimyoviy turg‘unlikka ega bo‘lgan moylar olishga imkon yarata-di. Bu vazifa 
selektiv tozalash usuli yordamida amalga oshiriladi. Moylarni selektiv tozalash  usuli erituvchilarning kerakmas aralashmalar va uglevodorodlar bilan turlicha 
reaksiyaga kirishishi xususiyatiga asoslangan. Tozalashning ikki xili mavjud: 
1) aralashma eriydi, moyning uglevodorodli tarkibi esa o‘zgarmasdan qoladi;
moyning asosiy qismi ajralib chiqadi, uning sifatini yomonlashtiruvchi 
aralashmalar esa qoladi.
2) Moyning asosiy qismi ajralib chiqadi,uning sifatini 
yomonlashtiruvchiaralashmalar esa qoladi. Olingan        qatlamlar        ajratilgach    , 
erituvchi   haydaladi   va   qaytadan   ishlatiladi .  Birinchi   usulda   erituvchi  
aralashmalardan   haydaladi ,  ikkinchi   usulda   esa   uglevodorodlardan   moylar  
haydaladi .  Selektiv erituvchilar sifatida suyuq propan, fenol, nitrobenzol, 
furfural kabi organik birikmalardan foydala-niladi. Selektiv erituvchilar 
distillatlar bilan aralashtirilganida distillat tarkibidagi smolali asfalt 
moddalar erishi bilan birga, yuqori molekular siklik uglevodorodlar ham 
eriyd i.   Natijada        ekstrakt   deb ataluvchi aralashma hosil bo‘ladi va 
tindirilganida ar a lashma ning quyi qismiga qoramtir qatlam bo‘lib cho‘kadi, 
bu qatlamning  yuqorisida ochiq rangdagi   rafinat   deb atalauvchi qatlam 
joylashadi. Rafinatni kontaktli (oqartiruvchi tuproq bilan) tozalash usuli 
yordamida tozalanganda nisbatan sifatli moy olinadi.
OBYEKTNING   XARAKTERISTIKASINI   ANIQLASH
Ob ’ ektning   uzatish   funksiyasi   strukturasi   identifikatsiya   qilingach   uning  
parametrlari   qiymatlarini   aniqlash   talab   etiladi .  Parametrlarni   aniqlashning   grafik  
usuli   keng   tarqalgan   usullardan   biri   hisoblanadi .
  Chiqish   parametri   sifatida   bosimmi   qaraladi ,  uning   dastlabki   qiymati  
P =4.78,  oxirgi   qiymati   esa  6.05.  Ob’ektga yo‘naltirilgan turtki sifatida bosm 
nominaliga nisbatan A=5% ga o‘zgartirilgan. Asfaltsiz hom ashoni  vaqt bo‘yicha 
o‘zgarishi 1– jadvalda keltirilgan.   1- Jadval 
4 – rasm.  Grafikda keltirilgan egri chiziq ob’ektning turtki egriligini ifodalaydi.
Hosil bo‘lgan grafikni silliqlab, unda turtki egriligining o‘zgarish nuqtasi 
aniqlanadi va shu nuqtadan egri chiziqqa urunma o‘tkaziladi. Urunmaning obsissa 
o‘qi bilan kesishish nuqtasi hamda ordinata o‘qining maksimal qiymati bilan 
kesishgan nuqtasidan obsissa o‘qiga perependikulyar to‘g‘ri chiziq tushuriladi va   
4-rasmda ko‘rsatilganidek belgilab olinadi. Belgilangan masofalar chizg‘ich 
yordamida o‘lchanadi. Ko‘rilayotgan misolda  T
0a =1 T
ab =0.6, T
bd  =3  ekanligi 
aniqlandi. Qiymatlar aniqlangach,  tenglama bo‘yicha  n ning qiymati aniqlanadi.  
n=T
ab / T
bd                              n=T
ab / T
bd =0.6/3=0.2
Adabiyotlarda  T
ab /T
bd   qiymatlar asosida  n ,  k
1 , k
2  topish jadvali (2- jadval) 
keltirilgan    Bu jadvaldan foydalanish uchun qurilma o‘tish chizmasi ( S ) yozib olib, 
T
ab /	
 T
bd   qiymatini aniqlanadi va  n,	 k
1 ,	 k
2  qiymati aniqlanadi. 2-jadval 
T
ab /T
bd N k
1 k
2
0 1 1 0
0,104 2 1,718 0,282
0,218 3 3,695 0,805
0.319 4 4,463 1,425
0,410 5 5,119 2,100
Qurilma uzatish funksiyasi darajasi birdan katta bo‘lgani uchun, ( T
ab /T
bd >1 ) 
uzatish funksiyasi ko‘rsatkichlarini quyidagicha aniqlanadi:
T= T
bd /k
1
T=3/1.718=1.75
τ
1  = k
2  Tτ
1 = 1.75*0.282=0.5
 
Bu yerda  k
1 ,	
 k
2  qiymatlar 2- jadvaldan olindi.
Qurilma shartli kechga qolish vaqti:
τ
u  	
= T
ab  	–  τ
1 =0.6-0.5=0.1
Agar tajriba chizmasida 0 a  kechga qolish vaqti mavjud bo‘lsa, unda  τ
d =T
oa    
uni  T
ab   qiymatga qo‘shilsa,  kechga qolish qiymatini: 	
τ
  =  	τ
d   +  	τ
y
n =2  bo‘lganda 
τ = τ
d + τ
y − τ
1	
τ
= 1+0.1-0.5=0.6
Qurilma kuchaytirgich koeffitsienti quyidagicha hisoblanadi: K = Y
Z = Y
T − Y
T 0
Y
T 0 ∗ Z
P 0
Z
P − Z
P 0
K=(( 9-2 )/ 9 )*( 4.8 /(7. 5-4.8 ))= 1.4
Ob’ektning uzatish funksiyasi esa  tenglama ko‘rinishida ifodalanadi.
Bizning misolda esa ob’ektning uzatish funksiyasi quyidagi  ko‘rinishga ega 
bo‘ldi: 
W =  1.4	∗e(−0.6	p)	
(1.75	p+1)2
Tizimning MATLAB dasturidagi model chizmasi. П-ростлагич
Rostlagichning   sozlash   koeffitsientlari   qiymatini   aniqlash   uchun   tizimning
MATLAB   dasturidagi   modeli   yordamida   bir   necha   o‘tish   chizmalarini   olib,   ular
orasidan   eng   muqobili   (optimalini)   tanlaymiz   va   rostlagich   koeffitsientlarining
qiymatlarini texnologik tizimda turgan rostlagich koeffitsienti sifatida kiritamiz:   Avtomatik boshqarish tizimada o‘tish jarayoning chizmasi.
PID   rostlagich   orqali   optimalashtirganimizda   K=0.47bo`lganda
optimallashdi bunda P=11; I=3; D=7; bo`ldi 
Optimal   boshqarish   tizim   koeffitsientlari   tanlangandan   so‘ng   tizim
funksional   sxemasi   chizamiz.   Boshqaruv   tizimining   funksional   chizmalarini
chizishda,   GOST   dan   foydalanamiz     va   birlamchi,   ikkilamchi   asboblarni   tanlab,
tartib bilan joylashtiramiz:           Nazorat o’lchov asboblari va avtomatika spesifikatsiyasi.
Poz
№ O’lchanay
otgan 
kattalik O’lchanu
vchi. 
kat.tavsif O’rnat
.
Joyi. O’lchovchi va boshqar. 
Qurilma tavsifi. Soni Ilova
1-1
PE Sarf Agressiv Joyida PG-1201,  TSO45-
50M.V3.100 tipdagi 
bosim datchigi 1
1-2
PT Sarf Agressiv Joyida TRM32 – isitish va 
qaynoq suv tizimidagi 
bosimni rostlash uchun 
kontroller universal 
kirish 1
1-3
PIRC Sarf Agressiv Shitda FT-0301 YYDG-S-
200AIII 
X1L(5M0301A,B1/2 
rostlagich 1
1-4 Ijrochi 
mexanizm Agressiv Joyida Suyuqlik va bug' yuqori 
bosimli gaz oqimini 
qulflash va sozlash uchun
IPC:F16K 1/108.Model: 
98936      1
2-1 
TE Xarorat
+100  o
C Agressiv Joyida Qarsh. termometrii 
Metran TXAU, 0-100 0
C       1
2-2
TIRS Xarorat
+150  o
C Agressiv Shitda Xarotatni dasturlovchi 
qurilma  PID kontroller 
va LCD displeyli TX4 
seriyali kontroller,     1 3-1 
FE Neft sarf Agressiv Joyida Hisoblagich  Pressol 
Model:  SITRANS FUS 380 
DN200 . 1
3-2 
FT Uzatuvchi Agressiv Joyida Model 28476-16.NSH 
turi S bo’lgan 
simli,haroratni o’lchash 
diapazoni -40...+600 1
3-3 
FIRS Rostlagich Agressiv Shitda PID regulyator universal 
kirishli rostlagich 4-
20mA 1
3-4 Ijrochi 
mexanizm Agressiv Joyida pnevmatik 
klapan.Quvvati 6Vt; 
Himoya klassi IP43 1
4-1 
PE Qurilmada
gi bosim Agressiv Joyida PG-1201,TSO45-
50M.V3.100 tipdagi 
bosim datchigi 1
4-2 
PIR Qaydqiluv
chi Agressiv Shitda MultiMATIC VRC700 
Universal regulyator 1
BOSIM O‘LChOV ASBOBLARI
O‘LChASh ChEGARASI TURI
0÷ 4  bar
PG-1201,  TSO45-50M.V3.100
0÷ 6  bar
TRM32
0÷1 0  bar
FT-0301 YYDG-S-200AIII X1L(5M0301A,B1/2)
Mening kurs ishimda asfaltsizlantirish jarayonida sarfni avtmatik boshqarish
vazifasi berilgan. Bunda kirish parametrlari bosm va harorat.
Kurilmaga   kirayotgan   bug’ning   bosimi   PG-1201,   TSO45-50M.V3.100
tipdagi  bosim  datchigi  (poz.1-.)  orkali  ulchanib, undan chikaetgan signal  TRM32
(poz.1-2)   pereobrazovatel   orkali   shitda   joylashgan   FT-0301   YYDG-S-200AIII
X1L(5M0301A,B1/2 rostlagich (poz.1-3) ga uzatiladi. U еrda birlamchi asbobdan
chikaetgan   kiymat,   zadatchikdan   berilayotgan   kiymat   bilan   takkoslanib,   ijro
kiluvchi   IPC:F16K   1/108.Model:   98936   kurilma   (poz.   1-4)   ga   uzatiladi   va   shu
tarzda bosim rostlanadi.
Qurilmaga   kirayotga   bug’ning   harorati   Metran   TXAU,   0-100 0
C   termometr
orqali   (poz2-1)o’lachanib,   undan   chiqayotgan   signal   shitda   joylashgan   PID
kontroller   va   LCD   displeyli   TX4   seriyali   controller   rostlagich   (poz   2-2)ga
uzatiladi.
Qurilmaga kirayotgan neft sarfi Pressol Model:  SITRANS FUS 380 DN200  tipdagi
sarf   o’lchaydigan   datchik   (poz   3-1)   orqali   o’lchanib   undan   chiqayotgan   signal
Model   28476-16.NSH   (poz   3-2)   pereobrazovatel   orkali   joyida   joylashgan
rostlagich   PID   regulyator   universal   kirishli   rostlagich   4-20mA   (poz   3-3)   ga
uzatiladi. U еrda birlamchi asbobdan chikaetgan kiymat, zadatchikdan berilayotgan
kiymat   bilan   takkoslanib,   ijro   kiluvchi   pnevmatik   klapan.Quvvati   6Vt;   Himoya
klassi IP43  kurilma (poz. 3-4) ga uzatiladi va shu tarzda sarf rostlanadi.
Qurilmadagi   bosim   GG-1201,TBO45-50M.V4.100   tipdagi   bosim   datchigi
(poz.4-1)   orkali   ulchanib,   undan   chiqayotgan   signal   shitda   joylashgan
MultiMATIC VRC700 Universal regulyator (poz.4-2) orqali  qaydqilanadi.
Nazorat o’lchov asboblari va avtomatika spesifikatsiyasi. Poz
№ O’lchanay
otgan 
kattalik O’lchanu
vchi. 
kat.tavsif O’rnat
.
Joyi. O’lchovchi va boshqar. 
Qurilma tavsifi. Soni Ilova
1-1
PE Bosim Agressiv Joyida PG-1201,  TSO45-
50M.V3.100 tipdagi 
bosim datchigi 1
1-2
PT Bosim Agressiv Joyida TRM32 – isitish va 
qaynoq suv tizimidagi 
bosimni rostlash uchun 
kontroller universal 
kirish 1
1-3
PIRC Bosim Agressiv Shitda FT-0301 YYDG-S-
200AIII 
X1L(5M0301A,B1/2 
rostlagich 1
1-4 Ijrochi 
mexanizm Agressiv Joyida Suyuqlik va bug' yuqori 
bosimli gaz oqimini 
qulflash va sozlash uchun
IPC:F16K 1/108.Model: 
98936      1
2-1 
TE Xarorat
+100  o
C Agressiv Joyida Qarsh. termometrii 
Metran TXAU, 0-100 0
C       1
2-2
TIRS Xarorat
+150  o
C Agressiv Shitda Xarotatni dasturlovchi 
qurilma  PID kontroller 
va LCD displeyli TX4 
seriyali kontroller,     1 3-1 
FE Neft sarf Agressiv Joyida Hisoblagich  Pressol 
Model:  SITRANS FUS 380 
DN200 . 1
3-2 
FT Uzatuvchi Agressiv Joyida Model 28476-16.NSH 
turi S bo’lgan 
simli,haroratni o’lchash 
diapazoni -40...+600 1
3-3 
FIRS Rostlagich Agressiv Shitda PID regulyator universal 
kirishli rostlagich 4-
20mA 1
3-4 Ijrochi 
mexanizm Agressiv Joyida pnevmatik 
klapan.Quvvati 6Vt; 
Himoya klassi IP43 1
4-1 
PE Qurilmada
gi bosim Agressiv Joyida PG-1201,TSO45-
50M.V3.100 tipdagi 
bosim datchigi 1
4-2 
PIR Qaydqiluv
chi Agressiv Shitda MultiMATIC VRC700 
Universal regulyator 1
BOSIM O‘LChOV ASBOBLARI
O‘LChASh ChEGARASI TURI
0÷ 4  bar
PG-1201,  TSO45-50M.V3.100
0÷ 6  bar
TRM32
0÷1 0  bar
FT-0301 YYDG-S-200AIII X1L(5M0301A,B1/2)
Mening   kurs   ishimda   asfaltsizlantirish   jarayonida   bosmni   avtmatik
boshqarish vazifasi berilgan. Bunda kirish parametrlari bosm va harorat.
Kurilmaga   kirayotgan   bug’ning   bosimi   PG-1201,   TSO45-50M.V3.100
tipdagi  bosim  datchigi  (poz.1-.)  orkali  ulchanib, undan chikaetgan signal  TRM32
(poz.1-2)   pereobrazovatel   orkali   shitda   joylashgan   FT-0301   YYDG-S-200AIII
X1L(5M0301A,B1/2 rostlagich (poz.1-3) ga uzatiladi. U еrda birlamchi asbobdan
chikaetgan   kiymat,   zadatchikdan   berilayotgan   kiymat   bilan   takkoslanib,   ijro
kiluvchi   IPC:F16K   1/108.Model:   98936   kurilma   (poz.   1-4)   ga   uzatiladi   va   shu
tarzda bosim rostlanadi.
Qurilmaga   kirayotga   bug’ning   harorati   Metran   TXAU,   0-100 0
C   termometr
orqali   (poz2-1)o’lachanib,   undan   chiqayotgan   signal   shitda   joylashgan   PID
kontroller   va   LCD   displeyli   TX4   seriyali   controller   rostlagich   (poz   2-2)ga
uzatiladi.
Qurilmaga kirayotgan neft sarfi Pressol Model:  SITRANS FUS 380 DN200  tipdagi
sarf   o’lchaydigan   datchik   (poz   3-1)   orqali   o’lchanib   undan   chiqayotgan   signal
Model   28476-16.NSH   (poz   3-2)   pereobrazovatel   orkali   joyida   joylashgan
rostlagich   PID   regulyator   universal   kirishli   rostlagich   4-20mA   (poz   3-3)   ga
uzatiladi. U еrda birlamchi asbobdan chikaetgan kiymat, zadatchikdan berilayotgan
kiymat   bilan   takkoslanib,   ijro   kiluvchi   pnevmatik   klapan.Quvvati   6Vt;   Himoya
klassi IP43  kurilma (poz. 3-4) ga uzatiladi va shu tarzda sarf rostlanadi.
Qurilmadagi   bosim   GG-1201,TBO45-50M.V4.100   tipdagi   bosim   datchigi
(poz.4-1)   orkali   ulchanib,   undan   chiqayotgan   signal   shitda   joylashgan
MultiMATIC VRC700 Universal regulyator (poz.4-2) orqali  qaydqilanadis
XULOSA
Men kurs ishimni tayyorlash mobaynida ko`pla b  o`zim uchun kerakli bo`lgan 
ma ` lumotlarni oldim .  U lardan MATLAB dasturida ishlashni , jarayonni 
optimallashtirishni va shu kabi ko`plab narsalarni o`rgandim . Kurs ishimni 
tayyorlashdan asosiy maqsad moy distillatlatlari olishda suv bug` i    bosimni  boshqarishni o`rgandim .  Bunda bizga bosim, temperatura, sarf, sath, bo`yicha 
rostlash kerak bo`ladi. Man ulardan bosim asosida jarayonni optimallashtirdim . Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1. N.R.   Yusupbekov ,   D.P. Muxitdinov.  «Texnologik jarayonlarni  modellashtirish 
va optimallashtirish asoslari.-  T . :  « Fan va texnologiya » , 2015 .
2. G. B. Yevgenev i dr .  Osnov ы  avtomatizatsii texnologicheskix protsessov i 
proizvodstv: uchebnoe posobie: v 2 t. / pod red. G. B. Yevgeneva. — Moskva: 
Izdatelstvo MGTU im. N. E. Baumana, 2015. — 441s.
3. Полоский Л.М., Лапшенков Г.И. Автоматизатсия химических 
производств.  М.: Химия, 1982. - 295 с.  
4. Timoxin A.N. Modelirovanie sistem upravleniya s primeneniem Matlab: 
uchebnoe posobie [Elektronn ы y resurs] / Timoxin A. N., Rumyansev Yu. D. - NIS 
INFRA-M, 2016.  http://znanium.com  
5. Moldabaeva, M. N. M75 Kontrolno-izmeritelnыe priborы i osnovы avtomatiki: 
uchebnoe posobie / M. N. Moldabaeva. – Moskva; Vologda: Infra-Injeneriya, 2019. – 
332 s.: il., tabl. ISBN 978-5-9729-0327-6
6. Yusupbekov N.R., Muhammedov B.I., G ulomov Sh.M. Texnologik ʼ
jara	
еunlarni nazorat qilish va avtomatlashtirish: texnika oliy o quv yurtlari talabalari	ʼ
uchun darslik. – T.: O qituvchi, 2011.-576 b.	
ʼ
7. Yunusov I.I., Artikov A.A., Ismatullayev P.R. Kimyo va oziq-ovqat 
texnologiyasida EHM ni qо‘llash, О‘quv qо‘llanma, T.: «NISIM». 2001.148 b.
8. Демченко В.А. Автоматизatsiя и моделирование технологических 
процесов АЭС и ТЭС. Учебник:  Одеса. Астропринт, 2001.  -  305 с
9. SIMULINK – моделирование в среде MATLAB. Учебное пособие. –М.: 
МГУИЭ. 2002. -128с.
10. Межгосударственный стандарт ГОСТ 21.208–2013. Автоматизatsiя 
технологических процесов. Обозначения условные приборов и средств 
автоматизatsiи в sемах.