Moy fraksiyasini gidrotozalash jarayoni - Химия - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	12000UZS
Размер	131.2KB
Покупки	0
Дата загрузки	07 Август 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Химия

Moy fraksiyasini gidrotozalash jarayoni

Купить

O`ZB Е KISTON R Е SPUBLIKASI OLIY VA O`RTA MAXSUS
TA'LIM VAZIRLIGI
URGANCH DAVLAT UNIV Е RSIT Е TI
TABIIY FANLAR FAKULTETI
KIMYO KAFEDRASI
1 8 2 -GURUH TALABASI MADRAIMOVA MANZURANING
“NEFT VA GAZ KIMYOSI” FANIDAN TAYYORLAGAN
.
MAVZU : Moy fraksiyasini gidrotozalash jarayoni
1KURS ISHIKURS ISHI

Moy fraksiyasini gidrotozalash jarayoni
REJA:
I.KIRISH
II.ASOSIY QISM.
II.1. Neftdan olinadigan moylar.
II.2Moylarni tozalash jarayonida tanlovchi erituvchilardan
foydalanish
II.3Merkaptanlar vodorod sul’fid va tegishli uglevodorodlargacha
gidrogenlanadi.
II.4. Distillyatlarni gidrotozalashning sanoat qurilmalari
III. XULOSA
IV. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYHATI.

2

I.KIRISH.
Neftni qayta ishlash sanoati sohasida Oltiariq, Fargona va Buxoro neftni
qaytaishlash zavodlari ishlab turibdi. Fargona zavodi surkov moylari va yonilgi
ishlabchiqarishga ixtisoslashgan, ishlab chiqarish boyicha 30 dan ortiq texnologik
qurilmaga ega. Oltiariq neft zavodi esa yonilgi yunalishida, uning asosiy
texnologik uskunalari 7 ta. Buxoro neft zavodi yaqinda, ya’ni 1997 yil 22 avgust
kuni ishga tushirildi. Neft zavodi tola quvatda ishlaganda ulardan yuqori oktanli
benzin, dizel yoqilgisi, koks, parafin, motor moylariga qushilmalar, ichki yonuv
dvigatellari uchun motor va surkov moylari (kompressor, turbina, urchuq moylari),
kerosin, bitum, mazut kabi neft mahsulotlar olindi.
Gaz sanoati – yoqilgi –energetika majmuasining eng rivojlangan tarmogi.
Uning respublikada qazib olinayotgan yoqilg’i balansidagi hissasi 82,2 % ni
tashkil etadi. 1972- yilda Muborak gazni qayta ishlash zavodining birinchi
navbatda ishga tushirilib, gazni magistral gazoprovodlarga uzatishdan oldin
aralashmalardan tozalash imkoniyatilari yaratildi. Yaqinda Shortanda gaz-kimyo
zavodi birinchi mahsulotlarini bera boshladi. Fargona neftni, Muborak gazni qayta
ishlash zavodlari va Shortan gaz kompleksida, yiliga 100 ming tonnaga yaqin
suyultirilgan gaz ishlab chiqariladi. O`zbekiston Respublikasi mustaqil rivojlanish
yo`li bilan dadil ketayapti. Bugun mamlakatimizda makroiqtisodiy va moliyaviy
barqarorlikka erishildi, tarkibiy o`zgarishlar dasturi amalga oshirilmoqda, ishlab
chiqarishni modernizatsiya qilish bilan birga tubdan qayta qurilmoqda, yangi
sohalar yuzaga keltirilayapti. Iqtisodiyotni keyingi barqaror va dinamik o`sishi
uchun kerakli poydevor va sharoitlar yaratilmoqda.
Prezidentimiz tashabbusi bilan iqtisodiyotni erkinlashtirish, uning barcha
sohalarini, jumladan, neft-gaz tarmog’ini yanada rivojlantirishga xizmat qiladigan
qulay sarmoyaviy muhit yaratishga alohida e`tibor qaratilmoqda. Sohada yangi
inshootlarni barpo etish, ishlab chiqarish samaradorligini oshirish, ichki bozorda
mahalliy mahsulotlar ulushini ko`paytirish, mahalliylashtirishni kengaytirish,
korxonalarni rivojlanishi uchun qulay sharoit, imkoniyat va imtiyozlar
yaratilmoqda. Bu o`lkaga tabiat mo`l-ko`l in`omlar berilgan. Amudaryo va
3

Sirdaryo oralig’iga joylashgan O`zbekiston o`z tabiiy – iqlimiy sharoitlari bo`yicha
Markaziy Osiyoning eng qulay regionlaridan biridir. O`zbekiston o`ta boy mineral-
xom ashyo resurslariga, ham ega. Uning sahnida Mendeleev jadvalidagi hamma
kimyoviy elementlar mavjud. Hozirgi vaqtda dunyoda neft’, tabiiy gaz, ko`mir va
uran asosiy energiya manbalari hisoblanadi. Tinimsiz qazib olish hisobiga esa
ularning zaxirasi yildanyil kamayib bormoqda. Olim va mutaxassislar shu tarzda
ishlatilgan taqdirda, dunyodagi neft’ zaxiralari 45-50 yilga, tabiiy gaz zaxiralari
70-75 yilga, tosh ko`mir zaxiralari 165-170 yilga, qo`ng’ir ko`mir zaxiralari 450-
500 yilga etishini ta`kidlashmoqda. Shunisi aniqki, bu konlar tugagach, ularni
qayta tiklab bo`lmaydi. O`zbekiston qimmatli mineral-xom ashyo resurslariga juda
boy bo`lib, uning sarhadlarida Mendeleev davriy jadvalidagi barcha kimyoviy
elementlar mavjud. Vatanimiz hozirgi kunda oltin zahiralari bo`yicha jahonda 4
o`rinni, uni qazib olish bo`yicha – ettinchi, paxta tolasi ishlab chiqarish bo`yicha –
birinchi, eksporti bo`yicha – ikkinchi o`rinlarni, uran zaxirasi bo`yicha ettinchi va
mis zahirasi bo`yicha o`ninchi o`rinlarni egallaydi. O`zbekiston rangli va nodir – er
metallari, neft, gaz, qurilish materiallari, fosforitlar, turli tuzlar, kvarts va boshqa
foydali qazilmalarni katta zahiralariga ega bo`lib, hozirda ularni qayta ishlashda
ko`plab ishlar amalga oshirilmoqda. Neft va gaz sanoati mamlakatimiz
iqtisodiyotining etakchi tarmoqlaridandir. O`zbekiston dunyo mamlakatlari orasida
tabiiy gaz qazib olish bo`yicha etakchi o`rinlardan birida turadi. Keyingi yillarda
O`zbekiston neft va gaz sanoatida tub o`zgarishlar amalga oshirildi. Mamlakatimiz
gaz, polietilen va qayta ishlangan neft mahsulotlarining yirik eksportchisiga
aylandi. Neft-gaz sanoati sohasida 2013 yilning o`zida 2,8 milliard AQSH
dollaridan ziyod investitsiya o`zlashtirildi. Bu rejalashtirilgan ko`rsatkichlardan 11
foizga ko`pdir. Jahon miqyosidagi loyihalar ishlab chiqilib, hayotga muvaffaqiyatli
tatbiq etilmoqda. Masalan, jahon neft-gaz sohasidagi eng yirik loyihalardan biri
Surg’il koni negizida bunyod etilayotgan Ustyurt gaz-kimyo majmuasidir. Janubiy
koreyalik hamkorlar bilan amalga oshirilayotgan ushbu loyihaning umumiy
qiymati 3,9 milliard AQSH dollarini tashkil etadi. Uning amalga oshirilishi yiliga
4,5 milliard kub metr tabiiy gazni qayta ishlash hisobidan 3,7 milliard kub metr
4

gaz, 387 ming tonna polietilen, 83 ming tonna polipropilen, 102 ming tonna piroliz
benzini va boshqa mahsulotlar ishlab chiqarish imkonini beradi.
Ozbekiston Mustaqillikka erishgach, mamlakatning neft va gaz
mahsulotlariga bo’lgan ehtiyojini uz resurslari hisobga qondirish dolzarb masala
bo’lib qoldi. O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor
yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasiga muvofiq, neft -gaz sanoati sohasida
ham qator o’zgarishlar amalga oshirildi. Jumladan, O’zbekiston Respublikasi
Prezidentining 2017 yil 30 iyundagi «Neft -gaz sohasining boshqaruv tizimini
takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida» gi qarori bilan “O’zbekneftgaz”
aktsiyadorlik jamiyati faoliyati takomillashtirildi. Keyingi ikki yilda sohada amalga
oshirilgan islohotlar natijasida gaz qazib chiqarish hajmi 10 foizga ortdi, aholiga
tabiiy gaz 15 foiz va suyultirilgan gaz 1,6 barobar ko p yetkazib berildi. Shuʻ
davrda neftni qayta ishlash zavodlarida qo shimcha 204 ming tonna neft
ʻ
mahsulotlari ishlab chiqarilib, ichki bozorda benzin, dizel yoqilg isiga bo lgan
ʻ ʻ
talab qondirib kelinmoqda. Sho rtan va Ustyurt gaz-kimyo majmualarida joriy
ʻ
yilning o zida gazga nisbatan qo shilgan qiymati 4 barobar ko p bo lgan qariyb
ʻ ʻ ʻ ʻ
700 million dollarlik polietilen va polipropilen ishlab chiqariladi. Neft-gaz sohasini
yanada rivojlantirish maqsadida 2030-yilgacha geologiya-qidiruv ishlari olib
borish, uglevodorodlarni qazib chiqarish va chuqur qayta ishlash bo yicha umumiy
ʻ
qiymati 36,5 milliard dollarlik 30 ta investitsiya loyihasini amalga oshirish
belgilangan. Uglevodorodlar zaxirasini ko paytirish bo yicha aniq choralar
ʻ ʻ
ko rilmasa, yaqin 10-15 yilda mavjud zaxira 2 barobarga kamayadi.
ʻ
Shu bois, yig ilishda “O zbekneftgaz” aksiyadorlik jamiyati rahbariyatiga
ʻ ʻ
geologiya-qidiruv ishlari va qazib olish hajmini oshirish, konlarni modernizatsiya
qilish va yangilarini ochish, neft-gaz xomashyosini chuqur qayta ishlash,
investitsiyalarni ko paytirish bo yicha topshiriqlar berildi. Jahon tajribasi asosida
ʻ ʻ
bu ishlarga investorlarni kengroq jalb etish, davlat va investorlar manfaatini
himoya qilishni ta minlaydigan yangi mexanizmlar ishlab chiqish vazifasi qo yildi.
ʼ ʻ
Shuningdek, 2017-2021 yillarda uglevodorod xomashyosini qazib olish dasturining
5

ikkinchi bosqichini amalga oshirish va uni moliyalashtirish bo yicha joriy yilʻ
yakuniga qadar takliflar kiritish topshirildi. Magistral gaz quvurlari va gaz taqsimot
tizimining asosiy qismi ta mirtalab holga kelgan. Kelajakda iste molchilarni
ʼ ʼ
kafolatlangan tabiiy gaz bilan ta minlash maqsadida magistral gaz transport
ʼ
tizimini modernizatsiya qilish hamda gaz oqimini boshqarish (SCADA) tizimini
joriy etish bo yicha 1,6 milliard dollarlik loyiha amalga oshiriladi.
ʻ
Uglevodorod xomashyosini qazib olishni ko’paytirishning 2021 yilgacha
bo’lgan dasturi va uni amalga oshirish mexanizmlari tasdiqlandi.
Mamlakatimizda yer osti boyliklari ko’p. Ularni o’zlashtirish va qayta ishlash
bo’yicha yangi tizim yaratildi.
Geologiya-qidiruv ishlari davlat dasturiga muvofiq, yangi konlar ochish orqali
2020 yilda tabiiy gaz zaxirasini 57 milliard kub metrga, neft va kondensat
zaxirasini 3,6 million tonnaga ko’paytirish rejalashtirilgan. Joriy yilda 63 milliard
kub metr tabiiy gaz, 3 million tonna neft va kondensat qazib olishni ta’minlash
uchun 255 ta yangi quduq va 26 ta yangi texnologik ob’ektni qurish ishlarini
yakunlandi.
“O’zbekneftgaz” AJ tomonidan 2 milliard 756 million dollarlik 24 ta
investitsiya loyihasi amalga oshirilishi rejalashtirilgan. Bu mablag’lar Jizzax neftni
qayta ishlash zavodini bunyod etish va zamonaviy texnologiyalar bilan ta’minlash,
Qandim gazni qayta ishlash kompleksining 2-navbati va Qandim konlar guruhini
jihozlash, Sho’rtan gaz-kimyo majmuasida sintetik suyuq yoqilg’i ishlab chiqarish,
Surxondaryodagi “Mustaqillikning 25 yilligi” konida qidiruv ishlarini olib borish
va texnik-iqtisodiy asoslarini ishlab chiqish kabi loyihalarga yo’naltiriladi. Mazkur
24 yirik loyihaning 9 tasi bu yil amalga oshirildi.
Sohaning logistika yo’nalishlarini diversifikatsiya qilish, xomashyo importi
va mahsulot eksporti narxlarining arzonroq bo’lishini kafolatlaydigan transport
yo’laklari va tariflarini aniqlash, energiya iste’molini tejash va muqobil energiya
manbalaridan foydalanishni kengaytirish masalalariga e’tibor qaratilmoqda.
6

Xorijiy kompaniyalar bilan hamkorlikda yuqori va o’rta bosimli gaz taqsimot
tizimini rivojlantirish, sh uningdek, iste’molchilarning energiya resurslaridan
samarali foydalanish madaniyatini oshirish yuzasidan kupgina tadbirlar amalga
oshirilmoqda. Neft -gaz sohasini 2030 yilgacha rivojlantirish kontseptsiyasini
ishlab chiqildi, “O’zbekneftgaz” aktsiyadorlik jamiyatining kredit reytingini
aniqlash ishlarini jadallashtirish bo’yicha ham vazifalar amalga oshirilmoqda.

II.ASOSIY QISM.
II.1. Neftdan olinadigan moylar.
Distillyat moy fraksiyalaridan qayta ishlab olingan surkov inoylari distillyat
moylar deyiladi, gudrondan olinganlari-qoldiq nioylai deyiladi. Boshlang'ich moy
fraksiyalaridan moy komponcntlarini olish murakkab ko'p bosqichlijarayondir. Har
bir vazifasi moylarni ekspluatatsiya xususiyatini pasaytiradigan gruppalar
birikmasidan tozalashdir. Neft fraksiyalaridan hamma kislotali xossaga ega bo'lgan
birikmalarni, to’yinmagan uglcvodorodlarni, qisman oltingugurtli va smolali
birikmalarni, qisqa yon zanjirli polisiklik aromatik uglevodorodlami, qattiq
parafinlarni chiqarib tashlash kerak. Boshlang’ich moy fraksiyalaridan moy
komponentlarini olish asosida yuqorida ko'rsatilgan zararli komponentlarni
tozalash yotadi. Bu usullar fizik (erituvchilar bilan ekstraksiyalash), eritmadan past
haroratda cho’ktirish, frzik-kimyoviy-adsorbsiya, kimyoviy usul N a
2 S O
4 bilan
to zalash va gidrotozalashdir.
Qoldiq moylarini ishlab chiqarish distillyat moylarni ishlab chiqarishga nisbatan
murakkabdir, chunki gudronda asfalten-smolali birikmalar juda ko'p. Mazutni
vakuum ostida haydalgandan keyingi qolgan qoldiqni-gudronni deasfaltizatsiya
qilinib undagi bo'lgan smolali-asfaltenlarni chiqarib olinadi.
Deasfaltizat saylab tozalovchi eritmalar-fenol yoki furfurol bilan tozalanadi.
Bundan maqsad-qolgan smola-asfaltenlarni va yonbosh zanjiri qisqa bo'lgan
politsiklik aromatik uglevodorodlarni ajratib olish.
7

Selektiv (saylab) tozalangan rafinatdan erituvchilar atseton, dixlor etan
yordamida qattiq parafinlarni cho’ktiriladi. Deparafinlangan mahsulotni adsorbsiya
yoki gidrotozalash yordamida me'yoriga yetkaziladi. Distillyat moy fraksiyalari,
odatda, deasfaltizatsiya qilinmaydi.
Distillyat va qoldiq moylarni umumiy texnologik sxemasishu bilan farq
qiladi. Moy fraksiyalari tozalangandan so'ng moylarning rangi o'zgaradi, ular
ancha rangsizlanadi. Smolali va polisiklik aromatik uglcvodorodlardan tozalash
natijasida moylarni kokslanishi va yopishqoqlik indeksi ortadi. Smola va
to'yinmagan uglevodoiodlardan tozalash moyni termo barqarorligini oshiradi.
Kislota xususiyatiga ega bo'lgan uglevodorodlardan tozalash esa korroziya
aktivligini pasaytiradi va qattiq uglevodorodlardan tozalash qotish haroratini
pasaytiradi.
Moylarni tovar holatiga keltirib tayyorlash komponentlarni aralashtirish
qurilmasida olib boriladi. Yengil, o’rta va og'ir distillyatlar va qoldiq komponentlar
bo'lsa moylarni xohlagan navini tayyorlash mumkin.
Moylarni tozalash jarayonida saylovchi erituvchilaridan foydalanish.
Saylovchi yoki selektiv erituvchilar suyuq modda bo'lib ma'lum haroratda
aralashmadan faqat ma'lum komponentlarni (boshqalarini eritmasdan va ularda o'zi
erimasdan) ajratib beradi. Ba'zan erituvchilar uglevodorodlarni yaxshi eritadilar va
keraksiz komponent cho'kmaga tushadi, yengil ajratib olinadi. Deasfaltlash va
deparfinlash ana shunga asoslangan.
Boshqa jarayonlarda, buni teskarisi bo'lib, erituvchilar keraksiz
komponentlarni eritadi va qimmatbaho komponentlarni deyarli eritmaydi. Bu
jarayonlarda fenol va fur furol selektiv tozalashda ishlatiladi. Tozalangan mahsulot
va keraksiz komponentlar har bir jarayonda o’z nomiga ega.
Masalan: Deasfaltlashda tozalangan moy fraksiyasi deasfaltizat deyiladi,
Smola asfaltenlarni konsentrasiyasi asfalt deyiladi. Deparafinlashda olingan moy
rafinat, qattiq uglevodorodlarni konsentrati – gach yoki petrolatum deyiladi. Fenol
8

va furfurol bilan tozalanganda moy rafinat va smolali, asfaltenli politsiklik
aromatik uglevodorod konsentrati ekstrakt deyiladi.
II.2.Moylarni tozalash jarayonida tanlovchi erituvchilardan
foydalanish
Moy fraksiyalari uglevodorodlarning har xil sifatlari va geterosiklik
birikmalarining aralashmalaridan iboratdir. Uglevodorodlarning fizik xossalari
ularni ma’lum sinflarga mansub ekanligiga va molekulyar massalariga bog’liqdir.
Gitero siklik uglevodorodlarning fizik xossalari boshqalardan farqli bo’lib, ular har
xil xaroratlarda, har xil tezlikda eriydilar.
Saylovchi yoki (selektiv) erituvchilar deb shunday suyuq moddalarga
aytiladiki, ular ma’lum xaroratda neft maxsulotlari aralashmasidan faqat tutilgan
komponentlarni ajratib olish msqsadida, bu jarayonga boshqa uglevodorodlarni
eritmasidan va ularda erimasdan qoladigan moddaga aytiladi.
Tozalash maqsadlari uchun shunday erituvchilar tanlab olinadiki, ular bir
biridan keskin farqlanadigan erkin xaroratda har xil moddalarni eritadigan bo’ladi.
Ba’zan erituvchilar uglevodorodlarni yahshi eritadi va keraksiz
komponentlarni eritmalardan choktirilib, osongina ajratiladi. Shu ptinsipga asosan
smola asfaltenli erituvchilarni selektiv ideal emas, yani erituvchi fazalardan birini
to’liq, ikkinchisini qisman eritadi. Masalan: fenol polisiklik aromatik
uglevodorodlarni yahshi va shu bilan birga moyning uglevodorodlarini eritadi.
Shuning uchun fenolni tanlovchanligi pastdir, lekin umumiy erituvchanlik
qobiliyati yuqoridir. Selektivlikning pastligi natijasida ekstrakt yoki gaz bilan
birgalikda moyni qimmatbaxo komponentlarni ham olib chiqib ketiladi,
deasfaltizatga esa smola va asfaltenlar o’tib ketadi.
Birinchi xodisada moyni chiqishi kamayadi, ikkinchisida esa deasfaltizatning
sifati pasayadi.Erituvchilarga (fenol, furfurol, dixloretan, spirtlar va ketonlar) suv
va benzol, toluol qo’shilsa ulurning sellektivligi va erituvchanlik
qobilyatino’zgartirib yuboradi. Suv qo’shilganda erituvchining sellektivligi ortadi,
9

lekin umumiy erituvchanlik qobilyatini pasaytiradi. Benzol va toluolni qoshish esa
selektivlikni pasaytiradi va umumiy erituvchanlik qobilyatini ortiradi. Erituvchilar
quydagi talablarga javob berishi kerek:
a) Erituvchi keng xarorat oralig’ida o’zini tanlivchi – erituvchanlik
qobilyatiga ega bo;lishi kerek.
b) Erituvchi tozalanayotgan maxsulotda uzi erimasligi kerak.
c) Fazalarni tez ajratib olish uchun erituvchini va moyni zichligidagi farq
katta bo’lishi kerak.
d) Erituvchi kimyoviy barqaror va inert bo’lishi kerak (xomashyoni
nisbatan), zaharli bo’lmasligi va portlashga xavfsiz bo’lishi kerak.
e) Erituvchi yengil va to’liq regenerasiya qilinishi kerak.
f) Erituvchi past parlanish haroratiga ega bo’lishi kerak, chunki buning
natijasida sovutishga berilayotgan suvning sarfi va umumanenergetik xarajatlar
kamayadi.
g) Erituvchi arzon va defitsit bo’lmasligikerak.
Moylarni tanlivchi erituvchilar bilan tozalash jarayoni uchun quyidagi
faktorlar muhimdir:
1.Jarayonning harorati.
2.Moy fraksiyasini erituvchida eruvchanligining kritik harorati.
3.Xomashyo va erituvchiligining nisbati.
4.Erituvchini xomashyo bilan erituvchi sifatida ishlatilganda (propan, SO
2
gaz) o’z ta’sirini korsatadi.
Erituvchini moy eritmasidan va kerak bo’lmagan komponentlar eritmasidan
regenirlash bir necha bosqichda amalga oshiriladi:
a) Erituvchini oldin yuqori yoki atmosfera bosimida haydab
olinadi.
b) Suv pari bilan haydab olinadi
d) Vakuum ostida haydaladi
10

Tozalangan mahsulotda erituvchining qoldiq miqdori 0,005-0,02% dan ortiq
bo'lmasligi kcrak.
Moylarning qimmat baho uglevodorodlari gach yoki ekstraktga o'tib ketishi
mumkin.Bu asosan erituvchini yetarli darajasida selektiv bo'lmaganligi
natijasidadir. Buning natijasida o'zining tuzilishi bilan qimmat baho va keraksiz
komponentlar oralig’da turgan uglevodorodlar yo’qotiladi. Bu komponentlarni
yana ichki rafinat deyiladi. Bu komponentlarning asosiy mahsulot chiqishini
pasaytiradi.
Moylarni tozalash jarayonida saylovchi erituvchilaridan foydalanish. Saylovchi
yoki selektiv erituvchilar suyuq modda bo'lib ma'lum haroratda aralashmadan faqat
ma'lum komponentlarni (boshqalarini eritmasdan va ularda o'zi erimasdan) ajratib
beradi. Ba'zan erituvchilar uglevodorodlarni yaxshi eritadilar va keraksiz
komponent cho'kmaga tushadi, yengil ajratib olinadi.
Ichki (oraliq) rafinatlarni quyidagi texnologik usullar bilan ajratib olinadi.
1. Ekstrakt eritmasining haroratini pasaytirish bilan.
2. Ekstrakt eritmaga suv qo'shish bilan.
3. Ekstrakt eritmaga yana ekstrakt qo’shish bilan.
4. Yuqori haroratda erituvchini yangi miqdori bilanyuvish.
Buning natijasida birinchi uch usulni qo'llaganda erituvchini selektivligi
ortadi va ekstrakt eritmadan oraliq rafinatni ajratib olinadi. To'rtinchi usulda esa
moy gach va petrolatumdan ajratib olinadi. Qoldiq moylarni gudron va yarim
gudronlardan ishlab ihlqarlladi. Bu fraksiyalarda ayniqsa smolali neftlardan
olingan Iki'Isii, 50 % gacha smola va asfalten bo'ladi. Smola asfaltenli
biilkmalaming murakkabligi selektiv erituvchhii qo‘llashga yo‘l iKMinaydi.
Shuning uchun moyni qimmatbaho uglevodorodlari ti« hun erituvchi tanlanadi.
Smola-asfaltenli birikmalar erituvchida ili’Varli erimasdan cho‘kmada qoladi.
Erituvchi sifatida suyuq holida ishlatiladi.
11

Texnik adabiyotda “gidrogenizasion” atamasi turli jarayonlar uchun
qo’llaniladi. Bu gidrotozalash, gidroboyitish, gidrooltingugurtsiz-lantirish,
gidrodeparafinlash, gidroizomerlash, gidrodearomatlash, gidrogenlash, gidrokre-
king, gidrokonversiya, gidrodemetallash, va boshqalar. Haqiqatda bu
jarayonlarning barchasini ikki guruhga: gidrotozalash va gidrokrekingga bo’lish
mumkin. Hammasi tushunarli bo’lganday: gidrotozalash bu gidrogenizasion
jarayon bo’lib neft fraksiyalarini yoki qoldiqlarini zararli qo’shimchalar bo’lgan
oltingugurt, azot, kislorod, to’yinmagan va Ko’phalqali aromatik uglevodorodlar,
og’ir metallardan tozalashga ko’maklashadi, gidrokreking esa nafaqat neft
fraksiyalarini zararli qo’shimchalardan tozalashga, balki uglevodorodlarning
parchalanishi, destruksiyasiga ko’maklashadigan gidrogenizasion jarayondir.
Ammo gidrotozalashda ham uglevodorodlarning destruksiyasi sodir bo’ladi,
ammo katta bo’lmagan miqdorda. SHuning kelishganlaricha, agar dastlabki xom
ashyoning destruksiya (konversiya) si 10 % (mas.) dan kam bo’lsa, bunday
gidrogenizasion jarayon gidrotozalash deb ataladi. Agar konversiya 10-50 %
(mas.) tashkil qilsa unda bunday jarayon yengil gidrokreking deb, agar 50 %
(mas.) dan ko’p bo’lsa- chuqur gidrokreking deb ataladi (pastdagi sxemaga
qarang).
Gidrotozalash jarayonlarini o’z navbatida distillyatlarni, neft qoldiqlarini
gidrotozalashga va ikkilamchi kelib chiqishli distillyatlarni gidrogenlashga
bo’ladilar
.Neft qoldiqlarini gidrotozalash distillyatlarning gidrotoza-lashidan shu
bilan farq qiladikim oltingugurt, azot, kisloroddan gidrotozalash bilan bir qatorda
xom ashyoning demetallanish jarayoni boradi, ya'ni xom ashyoni undagi bo’lgan
nikel, vanadiy va boshqa shunga o’xshagan og’ir metallardan tozalash. Ikkilamchi
kelib chiqishi distillyatlarga bosim ostida termik kreking, kokslash, piroliz,
katalitik kreking jarayonlarining benzinli, kerosin- li, dizelli va vakuumli
fraksiyalari kiradi, ya'ni ko’p miqdorda to’yinmagan va aromatic uglevodorodlarni
oladigan jarayonlar hisoblanadi.
12

Neft xom ashyosi deganda barcha distillyatli neft fraksiyalari va qoldiqlarini
ko’zda tutadilar.Neft xom ashyosining oltingugurt, azot-kislorod saqlagan
birikmalar, olefin va metallardan tozalash zarurligi neftni qayta ishlashda turli
tozalash jarayonlarini yaratishni belgiladi. Vodorod va katalizator ishtirokida
yuqori harorat va bosimda boradigan jarayonlar eng samarali bo’lib hisoblanadi.
Hozirgi vaqtda faqat shu jarayonlar tovar mahsulotlarda geteroatomli birikmalar
va to’yinmagan uglevodorodlar miqdori bo’yicha hozirgi talablarga to’g’ri
keladigan neft mahsulotlarini olishga imkon beradi.
Neft xom ashyosini gidrotozalash jarayonining ximizmini ko’rib chiqamiz,
bunda tozalashda metallar og’ir qoldiqlarda asosan koks va katalizatorlarda
to’planib ularni zaharlanishiga e'tibor berish kerak. Gidrotozalash jarayonlarining
ximizmi C-S, C-N, C-O va C-Me, S- oltingugurt, N-azot, O-kislorod, Me-metall,
S-uglerod, bog’larning destruksiyalanishiga olib keladi va S-S bog’larga deyarli
tegmaydi. Neftdagi oltingugurtli uglevodorodli birikmalar orasida merkaptanlar
esa oson gidrogenlanadi, so’ngra sul’fid, disul’fid, tiofen, tiofan va nihoyat benz
lar gidrogenlanadi.Geteroatomli birikmalar uglevodorodlarga qaraganda
gidrogenolizga tezroq uchraydi, shuning uchun genroatomlar xom ashyodan
vodorod sul’fid, ammiak va suv holida chiqarib yuboriladi. Oltingugurt eng oson
ajralib chiqadi so’ngra kislorod turadi, azot eng barqaror metallar
uglevodorodlardan chiqarilganda ular katalizatorni qoplab uning faolligini
pasaytiradilar yoki jarayonning og’ir mahsulotlarida to’planadi.
II.3.Merkaptanlar vodorod sul’fid va tegishli uglevodorodlargacha
gidrogenlanadi . H - RH + S
2 H
sul’fidlar merkaptanlar hosil bo’lish orpqali vodorod sul’fidgacha va tegishli
to’yingan uglevodorodgacha gidrogenlanadi:Disul’fidlar ham vodorodsul’fid va
to’yingan uglevodorodlargacha gidrogenlanadi: Gidro tozalash jorayonida
qo’llaniladigan alyumokobalt molibdenli katalizator yuqori tanlash qobiliyatiga ega.
Uning ishtirokida S-S bog’larning uzilishi yoki aromatik halqalarning to’yinish
reaksiyalari deyarli sodir bo’lmaydi. S-S bog’larning uzilish reaksiyalarida katalizator
yuqori faolligi va yaxshi termik barqarorligi bilan harakterlanadi.
13

Bu katalizatorning muhim afzalligi uning potensial katalitik zaharlarga
barqarorligidir. Bundan tashqari katalizator to’yinmagan birikmalarni to’yintirish,
uglerod-azot, uglerod-kislorod bog’larning o’zilish reaksiyalarida ma'qul faollik
bilan farq qiladi va amaliyotda barcha neft fraksiyalarini gidrotozalash uchun
qo’llaniladi.Alyumonikel molibdenli katalizatorning to’yinmagan birik-malarni
to’yintirish reaksiyalarida faolligi kamroq, ammo aromatik uglevodorodlarni
to’yintirish jihatidan va azotli birikmalarni gidrogenlash jihatidan. SHu bilan birga
u o’zining dastlabki yuqori faolligini tezroq yo’qotadi
. Ochiq neft mahsulotlari
gidrotozalashining hozirgi zamon katalizatorlari faolligini yo’qotmasdan 3-6
yilgacha ishlaydi.
Ishlagani sari katalizatorda koks ,katalizator massasidan 17-20 % va
oltingugurt , katalizator massasidan 0,5-1,5 % to’planadi. Katalizatorning faolligi
pasayadi. Bug’ yoki gaz havoli aralashma bilan koks va oltingugurtni kuydirib
faollikni tiklash mumkin. Odatda gidrotozalash katalizatorlari uchtadan kam
bo’lmagan regenerasiyaga bardosh beradi.Katalizatorning faolligi faol komponent
yo’qolganda pasayishi mumkin. Bu harorat 600 0
C gacha ko’tarilganda va
molibden uch oksidining bug’lanishi sodir bo’lganda regeneresiya paytida sodir
bo’lishi mumkin. Harorat 760 0
C dan yuqori bo’lganda faol alyuminiy oksidi faol
bo’lmagan nikel alyuminatiga aylanadi, katalizatorning qizib biriktirilishi sodir
bo’lib buning natijasida uning faol yuzasi kamayadi.
Gidrotozalashning eng yaxshi katalizatorlarini “Haldor Topsoe”,
“Criterion”, “Chevron” va boshqa shunga o’xshash katalizatorli kompaniyalar
ishlab chiqaradilar. Rossiyada uchta katalizatorli kompaniyalar TNK-VR-
Ryazanda va OAO NK “Rosneft’” Angarsk va Novokuybishevskda) chet el
katalizatorlari bilan raqobat qila oladilar gidrotozalash katalizatorlarini ishlab
chiqaradilar.Gidrotozalash jarayoniga ta'sir etuvchi asosiy omillar. Ularga
quyidagilar kiradi: katalizatorlarning ta'siri (ilgari ko’rib chiqilgan edi), xom
ashyoning xossalari, harorat, bosim, VGS ning aylanib turish karraligi va
issiqlik effekti yuqori.
14

Xom ashyo . Gidrotozalash qurilmasiga kelib tushayotgan xom ashyoda
namlikning miqdori 0,02-0,03 % dan oshmasligi kerak. Namlik miqdorining
ko’pligi katalizatorning mustahkamligiga ta'sir qiladi, korroziyaning jadallashuvini
kuchaytiradi, barqarorlashtirivchi ustunning normal rejimini buzadi. Xom ashyoda
mexanik qo’shimchalar bo’lmasligi kerak, chunki ular reaktorga tushib
katalizatorda to’planadi va natijada uning ishlash samaradorligi pasayadi. Xom
ashyoni havo kislorodi bilan muloqoti hisobiga uning tarkibidagi to’yinmagan va
kislorodli birikmalarning.
Ko’p kondensasiyalanishini oldini olish maqsadida gidrotozalash
qurilmalarining xom ashyo bilan ta'minlashni to’g’ri oziqlantirishni sxemasi
bo’yicha tashkillashtirishni yoki uni oraliq xom ashyo parklarida rezervuarlarda
inert gazli “yostiq” ostida saqlash kerak. Xom ashyoni havo kislorodi bilan
muloqoti reaktor blokining sistemasida issiqlik almashtirgich, kompressor va
reaktorlarda qatlamlar hosil bo’lishiga olib keladi. Harorat gidrotozalash
reaksiyasi uchun optimal bo’lib 260-420 0
C dagi harorat intervali hisoblanadi. 260
0
C dan past haroratda oltigugurtsizlantirish reaksiyasi sekin boradi, 420 0
C dan
yuqori haroratda krekinglash va kokslanish reaksiyalari kuchayadi.
Katalizatorning ishlash qobiliyati susayishining oxirida qurilma ishlab turganda
yuqoriroq haroratni saqlab turadilar, chunki haroratning ko’tarilishi katalizator
faollining pasayishini qoplaydi.
Bosim s istemada umumiy bosim 2,5 dan 6 MPa gacha bo’lgan bosim
optimal bo’lib hisoblanadi, bunda vodorodning parsial bosimi 1,5-3,7 MPa gacha
tashkil qiladi. Tozalanayotgan mahsulot qancha og’ir bo’lsa, undagi to’yinmagan
uglevodorodlar qancha ko’p bo’lsa, reaktorga kirishdagi vodorod saqlagan gazdagi
vodorodning parsial bosimi shuncha yuqori bo’lishi kerak. Vodorodning parsial
bosimi oshishi bilan tozalash darajasi yaxshilanadi, koks hosil bo’lishi kamayadi,
katalizatorning xizmat qilish muddati oshadi vodorodning sarfi. Gidrotozalashda
vodorod gidrogenlash, eritish va puflashga sarflanadi. Gidrogenlashga
vodorodning sarfi yuqori darajada xom ashyoga to’yinmaganlar hamda
15

smolalarning miqdoriga bog’liq bo’ladi va to’g’ri haydalgan benzinga 0,1 %
dan, kokslash benzini yoki vakuumli gazoylga 1,3 % gacha o’zgaradi. Suyuq
mahsulotlarda eritishdagi vodorodni yo’qotishlar tozalanadigan mahsulot
moleqo’lyar massasasining va sistemadagi umumiy bosimning ko’tarilishi bilan
oshadi.
Gidrotozalash jarayonida toza vodorodni emas balki vodorodning hajmiy
miqdori 50-95 % ni, qolgan qismi metan, etan, propan va butan tashkil qilgan
gazni qo’llaydilar. Gidrotozalash reaksiyalarning natijasida vodorod yutiladi,
uglevodorodni gazlar, vodorodsulfid va suv hosil bo’ladi. SHuning uchun
vodorodning vodorod saqlagan gazdagi miqdori reaktorga kirishda chiqishdagiga
qaraganda yuqori.
II.4.Distillyatlarni gidrotozalashning sanoat qurilmalari
Jarayonning vazifasi hozirgi zamon talablarining darajasiga javob beradigan
geteroatomli birikmalar ayniqsa, oltingugurtli dan tozalashni o’tkazish.
Distillyatlarni gidrotozalash qurilmasi quyidagi bloklarni o’z ichiga oladi, ular
quyidagilar: reaktorli, VSG ni ajratish bilan gaz mahsulotli aralashmani
separasiyalash, VSG ni vodorod sul’fiddan tozalash, kompressorli, gidrogenizatni
barqarorlashtirish.
Mazkur bobda misol tariqasida dizelfraksiyalar, vakuumli
distillyat va parafinni gidrotozalash qurilmalarining tavsifi berilgan.
Gidrotozalashning boshqa qurilmalari ko’rib chiqilmaydi, chunki ular asosan
ko’rib chiqilganlar bilan bir xil.
Jarayon qo’zg’almas qatlamdagi alyumokobalt molibdenli katalizatorlar
ishtirokida o’tkaziladi.
Xom ashyo 1-nasos yordamida berilib, 16-kompressordan kelayotgan
vodorod saqlovchi gaz bilan aralashtiriladi. Aralashma 6-chi va 4-chi issiqlik
almashtirgichlarda isitilgandan, so’ng 2-quvurli pechga va aralashma 380 - 425 0
C
temperaturada 3-reaktorga tushadi. Aralashmani reaktorga kirish va chiqishdagi
temperaturalar farqi 10 0
C dan oshmasligi kerak.Reaksiya mahsulotlari 4, 5 va 6-
chi issiqlik almashtirgichlarda 160 0
C gacha sovitiladi, bir vaqtda gaz xom ashyo
16

aralashmasi, shuningdek, barqarorlashtirish kolonnasi xom ashyosi isitiladi. Gaz
mahsulotli aralashmani keyingi sovutish 7- havoli sovutish jihozida, soviguncha
(taxminan 38 0
C gacha) 8-suvli sovutgichda amalga oshiriladi.
Beqaror gidrogenizat yuqori bosimli 9-seperatorda sirkulyalanuvchi gazdan
ajratiladi. Gidrogenizat seperator pastidan chiqariladi, 10-issiqlik almashtirgichdan
o’tishda 240 0
C gacha isitiladi, so’ngra 5-issiqlik almashtirgichga va 11-
barqarorlashtiruvchi kolonnaga kiritiladi. Ayrim qurilmalarda gaz mahsulotli
aralashmalar uchun yuqori temperaturali separaciyalash o’tkaziladi. Bunday
hollarda aralashma 210 - 230 0
C temperaturada yuqori bosimlda qizdiriluvchi
seperatorda ajratiladi, ya'ni separatorda ajratiladigan suyuqlik barqarorlashtirish
kolonnasiga yuboriladi. Sirkulyatsiyalanuvchi vodorod saqlovchi gaz 18-
absorberda vodorod sulfiddan monoetanolaminning suvli eritmasi yordamida
tozalanib, 16- kompressor orqali tizimga qaytariladi.
Suv bug’i 11-kolonna pastiki qismidan kiritiladi. Benzin bug’lari, gaz va
suv bug’lari 135 0
C temperatura atrofida kolonna yuqorisidan chiqib, havoli
sovutkich 12 ga tushadi, so’ngra 13-separatorda gazning suyuq aralashma qismi
ajratiladi. Separatorda ajralgan benzinning bir qismi 15-nasos yordamida 11-
kolonna yuqorisiga «to’yintirish» sifatida qaytariladi. Balans miqdori esa
qurilmadan chiqariladi. Uglevodorod gazlari 22- absorberda vodorod sulfiddan
tozalanadi. Gidrogenizat 11-kolonna pastidan chiqariladi va 10-issiqlik
almashtirgich- da, 4-havoli sovitkichda sovitilib, 50 0
C temperaturada qurilmadan
chiqariladi
17

Dizel yoqilg’isini gidrotozalash qurilmasi texnologik
sxemasi:
1,15, 19, 21-nasoslar; 2-quvurli pech; 3-reaktor; 4, 5, 6,10-issiqlik
almashtirgichlar; 7, 12, 14-havoli sovitish jihozlari; 8- suvli sovitkich; 9,
13, 17, 20-separatorlar; 16-markazdan qochma kompressor; 11-
barqarorlashtiruvchi kolonna; 18, 22- absorberlar
18

Moddiy balans
Ko’rsatkichlar
Vodorod (100 % li H 2 ) 100,0 100,0 100,0
0,9 0,9 0,9
Jami: 100,9 100,9 100,9
Olingan, % (mass.) 4,9 6,6 5, 6
Benzin 43, 5 49,2 7 2,2
Dizel yoqilg’is 49,0 41, 6 18, 86
Qoldiq 2,5 2,6 3,24
Jami 1 , 0 1 , 0 1 , 0
19

III.Xulosa
Mening kurs ishi mavzusi Dezil fraksiyasini gidrotozalash qurulmasi . bo‘lib
Buhora neftni qayta ishlash zavodiga keng qamrovli moylar ni va benzin ,dezil
yonilg’inilarini tarkibidan oltingugur birikmalaridan tozalab, avtomobillarga
foydalanish uchun ishlab chiqarila yapti . Dezil fraksiyasini gidrotozalash
qurulmasi ga quydagi katalizatorlar ishlatiladi. Alyumonikel molibdenli
katalizatorning to’yinmagan birik-malarni to’yintirish reaksiyalarida faolligi
kamroq, ammo aromatik uglevodorodlarni to’yintirish jihatidan va azotli
birikmalarni gidrogenlashga ishlatiladi. Gidrotozalashning eng yaxshi
katalizatorlarini “Haldor Topsoe”, “Criterion”, “Chevron” va boshqa shunga
o’xshash katalizatorli kompaniyalar ishlab chiqaradilar. Rossiyada uchta
katalizatorli kompaniyalar TNK-VR- Ryazanda va OAO NK “Rosneft’”
Angarsk va Novokuybishevskda) chet el katalizatorlari bilan raqobat qila
oladilar gidrotozalash katalizatorlarini ishlab chiqaradilar.Avzalligi juda yuqori
bo’lib oltih gugurt bilan birgalikda kislorod va azot birikmalari ham tozalanadi.
Texnika xavfsizligi mukammal ishlab chiqilganligi uchun uni amaliyotda
qo‘llash mumkin
20

Foydalanilgan adabiyotlar.
1. O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari
va taraqqiyot kafolatlari
2. To‘raev T.B. Mengliev SH.SH. Ishlab chiqarish korxonalarini loyixalash
asoslari fani bo‘yicha o‘quv uslubiy majmua. Toshkent-2013.
3. Nurullaev SH.N. Aripdjanov O.Yu. Yoqilg‘i va uglerodli moddalar
kimyoviy texnologiyasi fani bo‘yicha o‘quv uslubiy majmua Toshkent-2013.
4. Bannov P.G. Protsess ы pererabotki nefti. Izdat. Moskva-2000 Str.116.
5. Sovremennыe katalizatorы neftepererabotki. – SNIITE neftexim, 1999.
6. Boriov G.S. Brыkov V.P. Dыtnerskiy YU.I. Osnovnыe protsessы apparatы
ximicheskoy texnologii: Posobie po proektirovaniyu. Ximiya, 1991. s.496.
7. Ponikarov.I.I. Ponikarov S.I. Rachkovskiy S.V. Raschetы mashin
apparatov ximicheskix proizvodstv i neftegazopererabotki (primerы zadachi).
Alfa-M, 2008. -720str.
8. Proskuryakov B.A., Drobkina A.E. «Ximiya nefti i gaza». – M.: Ximiya,
1995g.
9. I.A.Karimov Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O‘zbekiston sharoitida uni
bartaraf etishning yo‘llari va choralari.//T.: O‘zbekiston.
10. Bannov P.G. Protsess ы pererabotki nefti. Izdat. Moskva-2000 Str.116.
11. Reglament ы ustanovok kataliticheskogo riforminga. L-35-11/300, Lch-35-
11/600.
12. Sredin V.V. Tarasenkov P.M. Oborudovanie i truboprovod ы ustanovok
kataliticheskogo riforminga i gidroochistki. 1963y.
13. Sovremennie katalizatori neftepererabotki. – SNIITE neftexim, 1999y.
14.Boriov G.S. Brikov V.P. Ditnerskiy YU.I. Osnovnie protsessi i apparati
ximicheskoy texnologii: Posobie po proektirovaniyu. Ximiya, 1991y. 496s
15. .A.Farmazov. Ekspluatatsiya oborudovaniya neftepererabativayushix
zavodov. Izdat. Ximiya 1969g.
MUNDARIJA
21

KIRISH…………………………………………………………………………..3
ASOSIY QISM…………………………………………………………………..7
Neftdan olinadigan moylar................................................................................7
Moylarni tozalash jarayonida tanlovchi erituvchilardan foydalanish........................9
Merkaptanlar vodorod sul’fid va tegishli uglevodorodlargacha gidrogenlanadi…13
Distillyatlarni gidrotozalashning sanoat qurilmalari…………………………….16
XULOSA……………………………………………………………….................20
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYHATI...........................................21
22

Moy fraksiyasini gidrotozalash jarayoni

Купить

Похожие документы
Tabiiy gaz tarkibidan propan fraksiyasini ajratib olish
Akrolein
Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarining analitik kimyoda qo’llanilishi
Luminessent titrlash metodi
Katalitik kreking mahsulotlari