Dokument ma'lumotlari

Narxi 30000UZS
Hajmi 73.4KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 13 Aprel 2025
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Adabiyot

Sotuvchi

Bahrom

Ro'yxatga olish sanasi 05 Dekabr 2024

110 Sotish

Mumtoz adabiyotda she’riy va nasriy uslub

Sotib olish
Mumtoz adabiyotda she ’ riy va nasriy uslub MUNDARIJA KIRISH…………………………………………………………………………….3 I.BOB. MUMTOZ ADABIYOTDA SHE'RIY USLUBNING XUSUSIYAT - LARI VA RIVOJLANISHI . 1.1. Mumtoz adabiyotda she'riy uslubning o‘ziga xosligi …………………………..5 1.2. She'riy uslubda tilning obrazli va musiqaviy tomonlari ………………………10 II.BOB. MUMTOZ ADABIYOTDA NASRIY USLUBNING ROLI VA AHAMIYATI . 2.1. Nasrning mumtoz adabiyotdagi tarixi va rivojlanish bosqichlari ……..………16 2.2. Nasriy uslubda tasvir va tafsirning o‘rni ……………………………………...20 III.BOB. SHE'RIY VA NASRIY USLUBNING ADABIY ASARLARDAGI O‘ZARO BOG‘LIQLIGI VA AHAMIYATI . 3.1. She’riyat va nasrning adabiy asarlarda bir-birini to‘ldirishi …………………..26 3.2. She'riy va nasriy uslubda tarixiy voqealar va axloqiy qadriyatlarning aks etishi……………………………………………………………………………....28 XULOSA ……………………………………………………………………..…..33 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ………………………………………..36 1 KIRISH Mavzuning dolzarbligi :Mumtoz adabiyotda she’riy va nasriy uslub o‘rtasidagi farqlar va ularning o‘zaro bog‘liqligi, adabiyotshunoslikda muhim o‘rin tutadi. Ushbu mavzu dolzarbligi, asosan, mumtoz adabiyotning tarixiy rivojlanishi, uning madaniy merosi va zamonaviy adabiyotga ta’siri 1 bilan bog‘liqdir. Mumtoz adabiyotda she’riy va nasriy uslub asarlarning mazmuni, shakli va ifoda usullarini shakllantiradi. Har ikkala uslub, o‘ziga xos xususiyatlari va funktsiyalari bilan bir- birini to‘ldiradi va adabiyotning barcha jabhalarida muhim rol o‘ynaydi. She’riy uslub, o‘zining ritmik, musiqiy va obrazli tabiati bilan ajralib turadi. She’rlar ko‘pincha his-tuyg‘ularni, taassurotlarni va muayyan voqealarni qisqa va ta’sirchan shaklda ifodalashi bilan taniladi. Mumtoz adabiyotda she’riy uslub ko‘plab yozuvchilar tomonidan ishlatilgan va bu uslub ko‘pincha ijtimoiy, axloqiy va madaniy masalalarni aks ettirishda kuchli vosita bo‘lgan. She’riyatda tasvir va ramzlar yordamida mualliflar o‘z his-tuyg‘ularini va g‘oyalarini o‘quvchiga yetkazishadi. Shuningdek, she’riy uslubda ishlatiladigan simvolizm va metaforalar, asarlarni yanada boyitadi va chuqur ma’no berishga yordam beradi. Nasriy uslub esa, asosan, voqealar, xarakterlar va ularning o‘zaro munosabatlarini batafsil bayon etishga qaratilgan. Romanlar, hikoyalar va esselar orqali nasr, o‘zining keng qamrovli mazmuni va tafsili bilan she’riy uslubdan farq qiladi. Nasrda muallif o‘z fikrlarini aniq va ravon ifoda etish imkoniyatiga ega bo‘ladi. U o‘z asarida voqealar ketma-ketligini, xarakterlarni rivojlantirishni va muhitni tasvirlashni osonlashtiradi. Mumtoz adabiyotda nasr, ko‘pincha tarixiy voqealar, shaxslar va ijtimoiy masalalarni o‘rganishga qaratilgan. Bu uslub, o‘quvchini nafaqat hikoya qilish, balki insoniyatning chuqur masalalarini anglash imkoniyatini beradi.Mumtoz adabiyotda she’riy va nasriy uslubning o‘zaro aloqasi, ularning bir-birini to‘ldirishi va adabiyotdagi rivojlanish jarayoni, 1 Abdurahmonov A. Turkiy adabiyotning qadimgi davri. Toshkent, 2015. 2 adabiyotshunoslikda dolzarb mavzulardan biridir. O‘zaro aloqalar, she’riyat va nasr o‘rtasidagi sintez, yangi shakllar va uslublarning paydo bo‘lishiga olib keladi. Shu sababli, mumtoz adabiyotda she’riy va nasriy uslub o‘rtasidagi munosabatlarni o‘rganish, adabiyotning rivojlanishiga, uning ijtimoiy va madaniy kontekstini tushunishga yordam beradi.Bundan tashqari, she’riy va nasriy uslubning dolzarbligi, ularning zamonaviy adabiyotga ta’siri bilan ham bog‘liqdir. She’riyat va nasrning o‘zaro bog‘liqligi, zamonaviy yozuvchilarning asarlarida ham o‘z aksini topadi. Zamonaviy adabiyotda she’riyat va nasrning uyg‘unligi, yangi g‘oyalar va shakllarning paydo bo‘lishiga hissa qo‘shadi. Bu jarayon, adabiyotning rivojlanishi, uning xilma-xilligi va boyligini oshiradi.Mumtoz adabiyotda she’riy va nasriy uslubning dolzarbligi, o‘z navbatida, adabiyotshunoslik va madaniyatshunoslikda muhim ahamiyatga ega. Ularning o‘zaro aloqasi, adabiyotning tarixiy kontekstini yanada chuqurroq anglashga imkon beradi. Mumtoz adabiyotda she’riy va nasriy uslubni o‘rganish, nafaqat adabiyotning go‘zalligini, balki uning insoniyat tarixidagi o‘rnini tushunishga yordam beradi. Kurs ishining maqsadi: adabiyotshunoslikda muhim ahamiyatga ega bo‘lib, uning maqsadi bir necha jihatlarni o‘z ichiga oladi. Birinchidan, she’riy va nasriy uslub o‘rtasidagi farqlarni va ularning o‘ziga xos xususiyatlarini aniqlashdir. Bu, o‘quvchilarga har bir uslubning qanday ishlatilishini va qanday maqsadlarda qo‘llanilishini tushunishga yordam beradi. Kurs ishining vazifasi: she’riy va nasriy uslub o‘rtasidagi farqlarni aniqlash va ularning o‘ziga xos xususiyatlarini o‘rganishdir. Bu vazifa, o‘quvchilarga har ikkala uslubning qanday qilib ishlatilishini va adabiyotda qanday maqsadlarni ko‘zlaganini tushunishga yordam beradi. Kurs ishining tarkibiy tuzilmasi :Ushbu kurs ishi 2 ta bob,6 ta reja,xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat. 3 I.BOB. MUMTOZ ADABIYOTDA SHE'RIY USLUBNING XUSUSIYAT- LARI VA RIVOJLANISHI. 1.1.Mumtoz adabiyotda she'riy uslubning o‘ziga xosligi. Mumtoz adabiyotning eng o‘ziga xos jihatlaridan biri, albatta, uning she'riy uslubi va uning rivojlanishidir. She'riy uslub adabiyotning juda muhim bir qismidir va uning asosiy xususiyatlarini tushunish, mumtoz adabiyotning chuqur mohiyatini anglashga yordam beradi. She'riy uslub, nafaqat matnni o‘qish va yozishda stilistik o‘zgarishlarni yaratish, balki xalqning o‘zligini, tafakkurini, 2 hissiyotlarini ifodalashning eng ta’sirchan shakli hisoblanadi. Mumtoz adabiyotda she'riy uslubning o‘ziga xosligi uning muayyan tarixiy davrlarda yuzaga kelgan an'analar va usullar bilan bog‘liqdir.She'riy uslubning o‘ziga xosligini tushunishda uning shakliy jihatlari bilan birga, mazmuni ham katta rol o‘ynaydi. Mumtoz adabiyotda she'riy asarlarning o‘ziga xos tasvirlari, metaforalari, ma’nosi va ritmi mavjud bo‘lib, bu o‘zgarishlar vaqt o‘tishi bilan doimiy ravishda rivojlanib boradi. Har bir she'r o‘ziga xos va o‘z vaqtida yaratilgan bo‘lib, ular tarixiy, falsafiy, axloqiy va estetik yondashuvlarga asoslanadi. Mumtoz adabiyotda she'riy uslubning xususiyatlari shu bilan birga, xalqning ruhiyatini, ichki dunyosini ham aks ettiradi. She'riyat orqali insonning murakkab ichki dunyosi, uning orzulari, umidlari, dardlari va hayotiy qarashlari ochiladi.Shakl nuqtai nazaridan, she'riy uslubda asosan bir qator muhim elementlar mavjud. Bular orasida rasmiy ritm, nav, qofiya, ohang va struktura kabi elementlar asosiy o‘rinni egallaydi. Mumtoz adabiyotda she'riy asarlarda qofiyaning ayniqsa katta ahamiyati bor. Qofiya she'rning o‘ziga xos musiqaviyligini ta’minlaydi va ularning estetik jihatlarini kuchaytiradi. Bundan tashqari, she'riyatda ko‘plab obrazli til vositalari ishlatiladi, masalan, metafora, tashbih, personifikatsiya va hokazo. Bu vositalar orqali adabiyotda 2 Abdug‘afurov A. Erk va ezgulik kuychilari. – Toshkent: Adabiyot va san’at nashriyoti, 2017. 4 tasvirlar kengayadi, obrazlar esa yanada chuqurlashadi. Metaforik yondashuv she'riy asarlarning ruhini shakllantiradi va ularning ma’nosini boyitadi. Mumtoz adabiyotda she'riy uslubning o‘ziga xosligi uning axloqiy, ma’naviy va estetik maqsadlariga bog‘liq. She'rlar insonning ichki holatini, uni o‘rab turgan dunyoni, tabiat va jamiyatni tasvirlashda katta imkoniyatlar yaratadi. Mumtoz adabiyotda she'rlar yordamida yozuvchilar va shoirlar insonni yuksak ma’naviyatga chaqiradilar, uning harakatlari, axloqlari va qarashlarini shakllantiradilar. Bunday asarlar jamiyatda adolat, tinchlik, mehr-muhabbat, vatanparvarlik kabi g‘oyalarni targ‘ib qiladi. Shu bilan birga, she'riy asarlar faqat tashqi tomondan ko‘rinarli obrazlar va tasvirlar bilan to‘ldirilmagan, balki ular chuqur falsafiy va axloqiy mazmun bilan boyitilgan.She'riy uslubning o‘ziga xosligini anglashda shuningdek, uning tarixiy rivojlanish jarayonini ham ko‘rib chiqish zarur. Mumtoz adabiyotda she'riy uslubning o‘zgarishi, birinchi navbatda, jamiyatdagi o‘zgarishlar, falsafiy qarashlarning o‘zgarishi, shuningdek, adabiy an’analarning yangilanishi bilan bog‘liqdir. Ayni paytda she'riy uslubning rivojlanishida turli san’atlardan, xususan, musiqadan, falsafadan va hatto ilm- fandan olingan ta’sirlar mavjud. Shu sababli, she'riy uslubda ko‘p qatlamlilik, murakkablik va nufuzli qatlamlar mavjud bo‘lib, ularning barchasi ma’nolarni chuqurlashtirishga xizmat qiladi. Shu bilan birga, she'riy uslubning o‘ziga xosligi uning ma’no ifodalashdagi nozikligini ham anglatadi. Mumtoz adabiyotda she’r yozuvchilarining ko‘pini o‘z asarlarida ma’no va shaklni birlashgan holda taqdim etish harakati mavjud. Bu o‘zgarishlarning maqsadi — tushuncha, hissiyot va tasavvurlarni barcha qatlamlarda to‘liq va ravshan ifodalashdir. She'riy asarlarda shoirlar o‘zining hissiyotlari va qarashlarini to‘g‘ri va chuqur tasvirlaydilar, shu bilan birga, ular aniq va ravshan ma’nolarni ham ifodalashadi. 5 Mumtoz adabiyotda she'riy uslubning o‘ziga xosligini aniqlashda, uni jamiyatdagi va tarixdagi o‘zgarishlar bilan bog‘lash ham muhimdir. O‘sha davrda yashagan adiblar, o‘z vaqtining o‘zgacha madaniyati, falsafasi, estetikasi va axloqiy qoidalari asosida she'riyatni shakllantirganlar. Bu adabiyotning shakli va mazmunini doimo o‘zgartirib, rivojlantirib borish uchun imkoniyat yaratdi. Mumtoz adabiyotdagi she'riy uslubning nozikligi va xilma-xilligi, uning ijtimoiy hayotdagi eng muhim voqealar va hodisalarni aks ettirish qobiliyatiga bog‘liq. She’riyatda o‘zgarishlar yuzaga kelganida, bu o‘zgarishlar bevosita adabiyotning tiliga va uslubiga ta’sir ko‘rsatgan.She'riy uslubning o‘ziga xosligini tushunishda mumtoz adabiyotning asosiy janrlariga, ya’ni gazal, ruboiy, qasida, masnaviy va boshqa janrlarga bo‘lgan yondashuvni ham hisobga olish zarur. Har bir janrda she'riy uslub o‘zining muayyan xususiyatlari bilan ajralib turadi. Masalan, gazalda, ko‘pincha, sevgining ifodalanishi, falsafiy mulohazalar va ichki holatlar tasvirlanadi. Ruboiyda esa qisqa, mazmunli va ta’sirchan ifodalar orqali hayotning sirli tomonlari va insonning uning oldidagi javobgarligi ko‘rsatiladi. Qasida va masnaviy janrlar esa ko‘proq ijtimoiy, siyosiy va axloqiy masalalarni aks ettiradi. Har bir janrda o‘ziga xos shakl va mazmun mavjud bo‘lib, she'riy uslubning rivojlanishini shakllantiradi.Mumtoz adabiyotda she'riy uslubning o‘ziga xosligini anglash, uning nafaqat estetik, balki axloqiy va ijtimoiy ahamiyatini ham tushunishga yordam beradi. She’rlar nafaqat estetik go‘zallikni, balki insoniyatning yuqori ma’naviyatini, uning tarixini, madaniyatini va qadriyatlarini ham aks ettiradi. Mumtoz adabiyotda she'riy uslubning o‘ziga xosligi, uning nafaqat go‘zal va musiqaviy ifodalaridan, balki ma’no va mazmunining chuqurligi, xarakterlarning murakkabligi, shuningdek, inson hayotining mohiyatini anglashdagi qobiliyatidan kelib chiqadi.She'riy uslubning o‘ziga xosligi mumtoz adabiyotda jamiyatning ma’naviy va axloqiy qadriyatlarini saqlab qolish va o‘zgacha yondashuvlarni yaratishning asosiy vositasi sifatida xizmat qiladi. Bu 6 uslubda yaratilgan asarlar vaqt o‘tgan sari nafaqat o‘z zamonasi uchun, balki kelajakdagi avlodlar uchun ham ahamiyatini yo‘qotmaydi. She'riy uslub, o‘zining yangilanishi, rivojlanishi va xilma-xilligi bilan mumtoz adabiyotning markaziy unsurlaridan biri bo‘lib qoladi, u o‘quvchilarni, mutaxassislarni va san’atchilarni yangi ilmiy va estetik izlanishlarga undaydi. Mumtoz adabiyotda she'riy uslubning o‘ziga xosligi, uning uzoq yillar davomida yuksak madaniy qadriyatlarni saqlab qolish va yangi shakllarni izlashdagi ahamiyatini belgilaydi. Mumtoz adabiyotda she'riy uslubning o‘ziga xosligi, adabiyotning eng go‘zal va murakkab jihatlaridan biridir. She’riyat, o‘zining musiqiyligi, obrazlar va ramzlar bilan boyitilgan tasvirlari, shuningdek, his-tuyg‘ularni aniq va ta’sirchan ifodalash imkoniyati bilan ajralib turadi. Mumtoz adabiyotda she'riy uslub, asosan, ma'naviy, axloqiy va estetik qadriyatlarni o‘zida aks ettiradi. Bu uslub o‘zining xususiyatlariga ko‘ra, o‘quvchini voqealar, xarakterlar va muhit bilan bog‘lab, chuqur his-tuyg‘ularni uyg‘otadi.She'riy uslubning asosiy xususiyatlaridan biri, bu uning musiqiy tabiati hisoblanadi. She’rlar ko‘pincha ritm, ohang va muvofiqlikdan iborat bo‘lib, bu elementlar o‘quvchini she’rni o‘qiyotganda xushnud qiladi. Bunday musiqiy elementlar, she’rning mazmunini yanada boyitadi va uni esda qolarli qiladi. She’riyatda ohang va ritm, shuningdek, his-tuyg‘ularni kuchaytiradi, o‘quvchini voqealar ichiga tortadi va ularning his-tuyg‘ularini anglash imkonini beradi. Obrazli til she'riy uslubda muhim ahamiyatga ega. Tasvir va ramzlar orqali mualliflar o‘z his-tuyg‘ularini, g‘oyalarini va fikrlarini aks ettiradilar. Mumtoz adabiyotda ishlatiladigan metafora, simvolizm va boshqa tasviriy ifodalar, she’rga chuqur ma'no va hissiyotlarni kiritadi. Misol uchun, tabiat manzaralari, his- tuyg‘ular va insoniy munosabatlar she’rda ko‘pincha tasvirlanadi. Bu tasvirlar o‘quvchini she’rning ruhiga chuqur kirishga undaydi va voqealarni ko‘z oldida jonlantiradi. 7 She’riy uslubning o‘ziga xosligi, shuningdek, uning axloqiy va ijtimoiy mazmunida ham namoyon bo‘ladi. Mumtoz adabiyotda she’rlar ko‘pincha insoniyatning muhim masalalari, axloqiy qadriyatlar va ijtimoiy muammolar haqida fikr yuritadi. Mualliflar o‘z asarlarida insoniylik, sevgi, adolat, umid va boshqa ijobiy xususiyatlarni aks ettirishga harakat qiladilar. Bunday axloqiy g‘oyalar, she’rlarning asosiy mavzularini tashkil etadi va o‘quvchiga chuqur tafakkur qilish imkoniyatini beradi. Mumtoz adabiyotda she'riy uslubning yana bir muhim xususiyati, bu uning tarixiy va madaniy kontekstda o‘z ifodasini topishidir. Har bir she’r, o‘z zamonining ijtimoiy va madaniy sharoitlaridan kelib chiqadi. Mualliflar o‘z asarlarida o‘sha davrda sodir bo‘lgan voqealar, urf-odatlar va an'analarni aks etdiradilar. Bu jarayon, she’riyatni yanada boy va rang-barang qiladi. O‘quvchi she’rni o‘qiyotganda, nafaqat uning estetik go‘zalligidan bahramand bo‘ladi, balki uning kontekstini ham tushunishga harakat qiladi. She’riy uslubning o‘ziga xosligi, shuningdek, uning o‘zaro aloqalarida ham ko‘zga tashlanadi. She’riyat va nasr o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik, adabiyotning rivojlanishiga hissa qo‘shadi. Nasriy asarlar ko‘pincha she’riy elementlarni o‘z ichiga oladi, bu esa ularning ta'sirini kuchaytiradi. Shuningdek, she’riyatda ko‘plab nasriy asarlar orqali voqealar batafsil tasvirlanishi mumkin. Bu jarayon, o‘quvchini voqealar va xarakterlar bilan bog‘lab, ularning his-tuyg‘ularini anglash imkoniyatini beradi. Mumtoz adabiyotda she’riy uslubning o‘ziga xosligi, shuningdek, uning tarixiy shaxslar va voqealar bilan bog‘liqligida ham ko‘zga tashlanadi. Alisher Navoiy, Bobur, Lermontov va Pushkin kabi shoirlar o‘z asarlarida she’riy uslubni mukammal darajada ishlatganlar. Ularning she’rlarida tasvirlar, ramzlar va musiqiy ohanglar bir-birini to‘ldirib, o‘quvchini o‘ziga tortadi. Bu mualliflarning asarlari, 8 nafaqat o‘z davrining madaniy merosini, balki insoniyatning umumiy qadriyatlarini ham aks ettiradi. She’riy uslubning dolzarbligi, zamonaviy adabiyotda ham o‘z aksini topadi. Zamonaviy yozuvchilar, she’riy uslubning an'analarini yangicha talqin etishga harakat qiladilar. Ular, o‘z asarlarida she’riyatning musiqiyligini va obrazli tilini qo‘llab-quvvatlaydilar. Bu jarayon, adabiyotda yangi shakllar va uslublarning paydo bo‘lishiga olib keladi. Zamonaviy she’riyatda, mualliflar ko‘pincha o‘z his- tuyg‘ularini va fikrlarini yanada chuqurroq, yangicha tarzda ifodalashga intiladilar. Mumtoz adabiyotda she'riy uslubning o‘ziga xosligi, shuningdek, uning o‘ziga xos shaxsiyati bilan ham bog‘liqdir. Har bir shoir o‘z individual uslubini va ovozini yaratadi. Bu, she’rlarni yanada qiziqarli va o‘ziga xos qiladi. Mualliflar o‘z asarlarida o‘z hayotiy tajribalarini, his-tuyg‘ularini va fikrlarini aks ettirishga harakat qiladilar. Bu jarayon, she’riyatni nafaqat san'at sifatida, balki insoniyatning ichki dunyosini o‘rganish vositasi sifatida ham ko‘rsatadi. Muxtasar qilib aytganda, mumtoz adabiyotda she’riy uslubning o‘ziga xosligi, uning musiqiyligi, obrazli tili, axloqiy mazmuni, tarixiy va madaniy konteksti, shuningdek, zamonaviy adabiyotga ta’siri bilan bog‘liqdir. She’riyat o‘zining go‘zalligi, boyligi va chuqurligi bilan insoniyatning ma'naviy merosiga hissa qo‘shadi. Mumtoz adabiyotdagi she’riy uslub, o‘quvchini nafaqat his-tuyg‘ularni his qilishga, balki ularning mazmunini anglashga ham undaydi. Bu jarayon, adabiyotning go‘zalligini va insoniyatning chuqur masalalarini o‘rganishga yordam beradi. She’riy uslub, o‘zining xususiyatlari orqali adabiyotda muhim ahamiyatga ega bo‘lib, insoniy his-tuyg‘ularni, fikrlarni va hayotiy tajribalarni ifodalashda o‘ziga xos vosita bo‘lib xizmat qiladi. 1.2. She'riy uslubda tilning obrazli va musiqaviy tomonlari . She'riy uslub, mumtoz adabiyotning ajralmas qismlaridan biri bo‘lib, uning til va mazmuni bilan bog‘liq ko‘plab jihatlarni o‘z ichiga oladi. She'riyatda tilning 9 obrazli va musiqaviy tomonlari o‘ziga xos rol o‘ynaydi, chunki she'riyat nafaqat mazmunni ifodalashning, balki o‘quvchining his-tuyg‘ularini uyg‘otish va uning ruhiyatini shakllantirishning samarali vositasidir. She'riy asarlarda tilning 3 obrazli va musiqaviy jihatlari bir-birini to‘ldirib, o‘zaro uyg‘unlikda ishlaydi. Shu bilan birga, she'riyatda har bir so‘z, har bir tasvir va har bir ritmning ma’no va hissiyotlarni aks ettirishda katta ahamiyati bor. Bu o‘zaro bog‘liqlikni tahlil qilish, she'riy uslubning asosi va unga xos xususiyatlarini to‘liq anglashga imkon beradi. Obrazli til She'riy uslubda tilning obrazli tomoni o‘zining to‘liq ifodalash imkoniyatiga ega. Obrazli til asosan she'riy asarda muayyan tasvirlarni yaratishga xizmat qiladi. Tasvirlash va tasvirlar yaratish – she'riy uslubning markaziy jihatidir. Har bir she'rda tilning obrazli vositalari, ya’ni metaforalar, tashbihlar, personifikatsiyalar, metonimiyalar va boshqa obrazli iboralar ishlatiladi. Bu vositalar nafaqat she'rning estetik go‘zalligini, balki uning ma’no chuqurligini ham ta’minlaydi. She'riyatda tilning obrazli tomoni yordamida yozuvchi yoki shoir o‘zining ichki dunyosini, o‘zgarishlarni, hissiyotlarini va hayot haqidagi qarashlarini ifodalaydi. Metafora, masalan, she'riy asarlarda keng qo‘llaniladi. U o‘ziga xos tarzda bir narsani boshqa narsaga o‘xshatish, ya’ni biror bir unsurni boshqa bir unsur orqali tasvirlash imkoniyatini yaratadi. Masalan, "yurakdagi olov" iborasi, uning ma’nosida "muhabbat" yoki "hayotiy kuch" kabi tasavvurlarni anglatadi. Metafora o‘quvchini she’rga yanada chuqurroq kirishga undaydi, uning ruhiy holatini anglashga yordam beradi. Shuningdek, tashbihlar ham obrazli tildagi eng muhim vositalardan biridir. Tashbih orqali bir narsaning boshqa narsaga o‘xshash tomonlari ko‘rsatiladi. Tashbihlar, odatda, she'riyatda go‘zallik, tabiat va inson tabiatining uyg‘unligini tasvirlashda ishlatiladi.Personifikatsiya, ya’ni insonsiz ob’ektlarga insoniy xususiyatlarni berish, she'riyatda tasvirlarni yanada 3 Abdug‘afurov A. Erk va ezgulik kuychilari. – Toshkent: Adabiyot va san’at nashriyoti, 2017. 10 jonlantirishga xizmat qiladi. Bu orqali tabiatning ko‘p qirrali va nozik tomonlari, inson ruhiyatining qiyinchiliklari yoki kuchli his-tuyg‘ulari yanada aniqroq aks ettiriladi. Masalan, "ko‘kdagi quyosh tabassum qiladi" iborasi quyoshni jonzot kabi tasvirlaydi va uning harakatlarini o‘quvchiga hayotiyroq ko‘rsatadi. She'riy asarlarda tasvirlar yordamida nafaqat tabiatni, balki insonning ichki dunyosini ham aks ettirish mumkin. Obrazli til she'riyatning aynan o‘ziga xos ifodalash vositasi bo‘lib, o‘quvchiga nozik, hissiyotli va chuqur tasvirlar orqali kuchli ta’sir o‘tkazadi.She'riy asarda tilning obrazli tomonlari, ayniqsa, masalaviy va falsafiy asarlarda muhim o‘rin tutadi. Masalaviy she'riy asarlar, odatda, axloqiy yoki ijtimoiy mavzularda bo‘lganligi sababli, obrazli til orqali o‘quvchiga axloqiy tushunchalarni, ideal va haqiqiy hayot orasidagi farqni ko‘rsatadi. Bu usul bilan she'r o‘quvchini xulq-atvorni yaxshilashga, to‘g‘ri yo‘lni tanlashga undaydi. Musiqaviy til She'riyatda tilning musiqaviy tomonining ahamiyati beqiyosdir. Musiqaviylik – she'riy uslubning yana bir ajralmas jihatidir. She'riyatda musiqaviylik asosan ritm, qofiya, so‘zlarning tovush tuzilishi va takrorlanishidan iborat. Bularning barchasi she’rning ohangini, uning to‘kin-tasavvurini shakllantiradi va o‘quvchining his-tuyg‘ulariga ta’sir o‘tkazadi. She'riyatda musiqaviylikning yana bir xususiyati – uning ma’nolarni o‘quvchiga aniq va ko‘rgazmali tarzda yetkazish imkoniyatidir. Shuning uchun she'riyatda musiqaviylik, ayniqsa, qo‘shiqlar, dostonlar va boshqa musiqiy janrlarda keng qo‘llaniladi.She'riy uslubda musiqaviylikning eng ko‘p uchraydigan elementlari – qofiya va ritmdir. Qofiya she'rning ohangini yaratishda, uning musiqaviyligini kuchaytirishda muhim rol o‘ynaydi. Qofiya yordamida she’rning ma’nosi yanada kuchliroq ifodalanadi, she'r o‘quvchiga chuqurroq ta’sir qiladi. She'rda qofiya yordamida har bir satr bir-biri bilan uyg‘unlashib, ritmik xususiyatlarni yaratadi. Har bir qofiya she'rning umumiy ritmini tashkil etadi va o‘quvchiga musiqaviy ta’sir o‘tkazadi. Bu musiqaviylik 11 hissiyotlarni o‘quvchiga aniqroq va ko‘rgazmali tarzda etkazish uchun muhim vosita hisoblanadi. Shuningdek, ritm ham she'riyatda tilning musiqaviy tomonini ifodalashda muhim ahamiyatga ega. Ritm – bu she'rda har bir silsilali tovushning, har bir bo‘linmaning ma’lum bir qatorda va tizimli ravishda joylashuvini anglatadi. Ritm she'riyatda o‘ziga xos ohang yaratadi, bu ohang esa o‘quvchining his-tuyg‘ularini uyg‘otadi. Ritmik strukturani yaratishda tovushlar, so‘zlarning uzunligi va ularning ta’siri muhim ahamiyat kasb etadi. Har bir she'rda ritmik tuzilish o‘quvchining his- tuyg‘ulariga, u o‘qigan she’rning ma’nosiga qarab shakllanadi.Musiqaviylikni yanada boyitishda takrorlanish ham muhim vosita hisoblanadi. Takrorlanish she'riyatda nafaqat so‘zlar, balki iboralarning takrorlanishi, shuningdek, biror bir musiqaviy motivning takrorlanishi orqali amalga oshiriladi. Takrorlanish yordamida she'rning ma’no va tuzilishi aniqroq ifodalanadi va o‘quvchiga yanada aniqroq tushuncha beradi. Takrorlanish she'riy asarda musiqaviy ohangni kuchaytiradi, ularning tahliliga yordam beradi va she'rning ta’sirini yanada chuqurlashtiradi. Musiqaviylik she'riyatda nafaqat so‘zlarning tovushlari orqali, balki struktura va shakl orqali ham o‘z ifodasini topadi. She'rning tuzilishi va qafiya tizimi, ularning musiqaviy xususiyatlarini yaratadi. Mumtoz she'riy asarlarda, masalan, gazallarda, ruboiylarda va boshqa janrlarda ritmik va musiqaviy elementlar ustivor bo‘lib, she'rning ahamiyatini kuchaytiradi. Obrazli va musiqaviy tilning uyg‘unligi She'riy uslubda tilning obrazli va musiqaviy tomonlari bir-birini mukammal tarzda to‘ldiradi. She'rda tilning obrazli tomoni nafaqat tasvirlarning boyligini, balki o‘quvchining ruhiyatini shakllantirishda ham ahamiyatlidir. Musiqaviylik esa she'rni yanada estetik qilish, uning tasavvurlarini hayotiy va ko‘rgazmali qilishga xizmat qiladi. Obrazli va musiqaviy tilning uyg‘unligi she'riyatda yangi ma’no 12 qatlamlarini yaratishga yordam beradi. Shunday qilib, she'riyatda obrazli va musiqaviy tildan foydalanishning o‘zaro uyg‘unligi o‘quvchini nafaqat ma’no bilan, balki uni qamrab oluvchi estetik va hissiy tajriba bilan ham ta’minlaydi.She'riy uslubda tilning obrazli va musiqaviy tomonlarining uyg‘unligi mumtoz adabiyotda she'rlarning uzoq vaqt davomida o‘z ahamiyatini yo‘qotmasdan o‘quvchining qalbida chuqur iz qoldirishiga yordam beradi. Har bir she’r o‘zining musiqaviyligi va obrazli tasvirlari bilan o‘quvchini ma’naviy va estetik rivojlanishga undaydi. She'riy uslubda tilning obrazli va musiqaviy tomonlarining uyg‘unligi nafaqat o‘quvchining his-tuyg‘ularini uyg‘otadi, balki uning estetik idrokini yanada yuksaltiradi. Bu xususiyatlar mumtoz adabiyotda she'riyatning ahamiyatini yanada kuchaytiradi va uning tarixiy, madaniy va estetik qadriyatlarini namoyon etadi. She'riy uslubda tilning obrazli va musiqaviy tomonlari adabiyotning eng go‘zal va muhim jihatlaridan biridir. She’riyat, o‘zining o‘ziga xos xususiyatlari, ifodalari va uslublari orqali inson his-tuyg‘ularini, fikrlarini va hayotiy tajribalarini eng chuqur va ta'sirchan tarzda aks ettiradi 4 . Tilning obrazli va musiqaviy tomonlari she’riyatda muayyan ahamiyatga ega bo‘lib, ularning uyg‘unligi o‘quvchida kuchli hissiyotlar uyg‘otadi va ularni o‘z dunyosi bilan birlashtiradi.Obrazli til, she’riyatda ko‘plab tasviriy ifodalarni o‘z ichiga oladi. Mualliflar ko‘pincha o‘z fikrlarini aniq va ravon ifoda etish uchun metafora, tasvir va ramzlardan foydalanadilar. Bu obrazlar orqali o‘quvchi voqea yoki his- tuyg‘ularni o‘ziga xos tarzda qabul qiladi. Masalan, tabiatni tasvirlashda ishlatiladigan ranglar, tovushlar va harakatlar, o‘quvchiga ko‘z oldida jonli tasavvur yaratadi. Bunday tasvirlar, o‘quvchini she’rning ruhiga chuqur kirishga undaydi.She’riyatda obrazli tilning yana bir muhim jihati, bu – simvolizm. Simvollar orqali mualliflar ko‘pincha keng ma'nolarga ega bo‘lgan tasvirlar 4 Abdug‘afurov A. Erk va ezgulik kuychilari. – Toshkent: Adabiyot va san’at nashriyoti, 2017. 13 yaratadilar. Bular o‘quvchiga muayyan hissiyotlarni yoki fikrlarni anglash imkoniyatini beradi. Masalan, quyosh simvoli hayot, umid va yangi boshlanishlarni ifodalasa, qor simvoli o‘lim, sovuq va izolyatsiyani ifodalashi mumkin. Bu kabi simvolik obrazlar, she’rga chuqur ma'no va hissiyotlarni kiritadi.Musiqaviy tomon esa, she’riyatning boshqa bir muhim jihatidir. She’rlar ko‘pincha ritm, ohang va muvofiqlikdan iborat bo‘ladi. Bu musiqaviy sifatlar o‘quvchini xayol va hissiyotlarga olib keladi. She’riyatda ishlatiladigan rimbalardan biri, bu – alliteratsiya. Alliteratsiya – bu bir xil tovush yoki unli harflarning takrorlanishi, bu esa she’rga musiqiy ohang beradi. Bunday elementlar, o‘quvchini she’rni o‘qish jarayonida xushnud qilishi va uning mazmunini yanada chuqurroq anglashiga yordam beradi. Bundan tashqari, she’riyatda onomatopeya ham muhim rol o‘ynaydi. Onomatopeya – bu tovushlarning takrorlanishi yoki ularga o‘xshash so‘zlar orqali voqealarni tasvirlashdir. Masalan, "shovqin", "chirlash", "zang" kabi so‘zlar orqali muallif voqeani yanada jonli va ta'sirchan qilib ko‘rsatadi. Bu sababli, o‘quvchi she’rni o‘qiyotganda, nafaqat matnni, balki uning musiqasini ham his qiladi. She’riyatdagi obrazli va musiqaviy tilning kombinatsiyasi, asarlarni yanada boy va qiziqarli qiladi. Mualliflar o‘z asarlarida ko‘plab uslublar va texnikalardan foydalanadilar. Misol uchun, Lermontov, Pushkin, Navoiy kabi shoirlar o‘z asarlarini yozishda obrazli va musiqaviy tilni mukammal darajada birlashtiradilar. Ularning she’rlarida tasvirlar va musiqiy elementlar bir-birini to‘ldirib, o‘quvchiga kuchli hissiyotlar beradi. Shuningdek, she’riyatda tilning obrazli va musiqaviy tomonlari insoniy his- tuyg‘ularni ifodalashda juda muhimdir. Sevgi, umidsizlik, qizg‘inlik va boshqa his- tuyg‘ular she’rlar orqali kuchli ifodalanadi. Mualliflar, o‘z his-tuyg‘ularini tasvirlash uchun obrazli va musiqaviy uslublardan foydalanadilar. Bu esa, o‘quvchini o‘z his-tuyg‘ulari bilan birlashtirib, ularga chuqurroq tajriba 14 beradi.Obrazli va musiqaviy tilning ahamiyati, she’riyatni o‘qiyotganda o‘quvchining fikrlash va his qilish jarayonini yanada kuchaytiradi. O‘quvchi she’rni o‘qiyotganda, uning ichidagi obrazlar va musiqiy ohanglar orqali o‘z dunyosiga sayohat qiladi. Bu jarayon, o‘quvchining hayotini yanada boyitadi va ularni o‘z his-tuyg‘ularini anglashga yordam beradi.She’riyatda tilning obrazli va musiqaviy tomonlari, shuningdek, madaniy va ijtimoiy kontekstda ham o‘z aksini topadi. Har bir xalqning o‘ziga xos madaniyati, urf-odatlari va qadriyatlari, she’riyatda tasvirlangan obrazlar va musiqiy elementlar orqali ifodalanadi. Bu esa, o‘quvchiga nafaqat she’rni, balki uning madaniy kontekstini ham o‘rganishga imkon beradi.Xulosa qilib aytganda, she’riy uslubda tilning obrazli va musiqaviy tomonlari adabiyotning go‘zalligini va boyligini oshiradi. She’riyatda tasvirlar, simvollar va musiqiy elementlar bir-birini to‘ldirib, o‘quvchini o‘ziga tortadi va ularga chuqur his-tuyg‘ularni beradi. Bu jarayon, she’riyatni o‘qiyotganda o‘quvchining fikr va his-tuyg‘ularini yanada boyitadi va ularga yangi tajribalar taqdim etadi. She’riyat, o‘zining obrazli va musiqaviy tilini birlashtirib, insoniyatning eng go‘zal hissiyotlarini va tajribalarini aks ettiradi. 15 II.BOB. MUMTOZ ADABIYOTDA NASRIY USLUBNING ROLI VA AHAMIYATI . 2.1. Nasrning mumtoz adabiyotdagi tarixi va rivojlanish bosqichlari . Mumtoz adabiyotda nasr, she'riyat kabi, juda muhim o‘rin tutadi, ammo uning o‘ziga xos tarixi va rivojlanish bosqichlari mavjud. Nasrning mumtoz adabiyotdagi o‘rni faqatgina tarixiy va estetik jihatdan emas, balki jamiyatning ruhiy va madaniy hayotida ham sezilarli ta’sir ko‘rsatgan. Mumtoz adabiyotda nasrning tarixiy jarayoni va uning rivojlanish bosqichlari haqida gapirganda, uning ijtimoiy, falsafiy va madaniy kontekstlariga ham e’tibor qaratish zarur. Nasrning rivojlanishi faqat adabiy shakllar va usullarni kashf qilish bilan cheklanib qolmay, balki til va madaniyat taraqqiyotining bir qismi sifatida ham o‘rganilishi lozim. Nasrning tarixi mumtoz adabiyotda asosan so‘z san’ati va yozuvning taraqqiyotiga bog‘liq bo‘lib, u turli davrlarda o‘ziga xos rivojlanish yo‘llarini bosib o‘tgan. Nasrning rivojlanishida asosiy o‘rinni olib turgan omil — bu adabiyotda insoniyatning intellektual va ma’naviy saviyasining o‘sishi, shuningdek, jamiyatdagi ijtimoiy va siyosiy o‘zgarishlardir. Nasr faqatgina badiiy, dramatik yoki ilmiy janrlarda emas, balki barcha turdagi adabiy ifodalarda, jumladan, falsafiy, tarixiy va diniy asarlarda ham o‘z ifodasini topgan. Mumtoz adabiyotda nasrning rivojlanish bosqichlari, o‘z navbatida, uning tilini, shaklini va mazmunini o‘zgartirgan, yangi yondashuvlarni yaratgan va adabiyotning umumiy rivojlanishiga ta’sir ko‘rsatgan. Nasr faqatgina shaklni va o‘zini aks ettirishni emas, balki tarixiy, ijtimoiy va madaniy jarayonlarni ifodalash vositasi sifatida ham rivojlangan. Nasrning taraqqiyoti va rivojlanishining birinchi bosqichida, asosan, asosiy adabiy shakllar va janrlar shakllanib, adabiyotning asosiy maqsadlari belgilanadi. Ikkinchi bosqichda esa, nasr nafaqat shakl va usulda, balki uning mazmunida ham yangi o‘zgarishlarni yuzaga keltirgan. 16 Birinchi bosqichda nasrning eng muhim xususiyati uning shaklini va adabiy janrlarini yaratishda namoyon bo‘ladi. Shu davrda nasr, asosan, yozma so‘z san’ati sifatida shakllanadi. Dastlabki nasr asarlari adabiy shakllarni yaratish uchun asosiy vosita sifatida ishlatilgan, masalan, diniy va axloqiy mavzularda yozilgan asarlar. Bunday asarlar ijtimoiy va axloqiy qadriyatlarni tarbiyalashda, jamiyatni axloqiy jihatdan shakllantirishda katta rol o‘ynagan. Shu bilan birga, bu davrda nasrning asosiy janrlari, jumladan, qissa, masal, afsonalar va hikoyalar shakllandi. Bularning barchasi axloqiy, diniy va ilmiy mazmundagi asarlar bo‘lib, insoniyatning ma’naviy hayotini shakllantirishga xizmat qilgan. Shuningdek, nasrning rivojlanishida tilning shakllanishi ham katta ahamiyatga ega bo‘lgan. Nasrda til, asosan, ravon, sodda va tushunarli bo‘lishi kerak edi. Dastlabki nasr asarlari ko‘proq didaktik maqsadlarni ko‘zlagan, ya’ni o‘quvchilarga axloqiy yoki ilmiy bilimlarni o‘rgatishni maqsad qilgan. Nasrda obrazli va metaforik tilning ishlatilishi unchalik keng tarqalmagan bo‘lsa-da, uning o‘ziga xos estetik ifodalari rivojlanib borar edi. Ikkinchi bosqichda, nasrning mazmuni va shakli yanada boyidi, uning roli yanada oshdi. Bu davrda nasrda yangi shakllar va janrlar paydo bo‘ldi. Xususan, tarixiy nasr, ilmiy asarlar va falsafiy asarlar ko‘p bo‘lib, nasrning estetik va ma’naviy imkoniyatlari yanada kengaydi. Shu bilan birga, nasrda lingvistik shakllar va sintaksisning murakkablashuvi ham kuzatildi. Yangi shakllar va janrlar bilan birga, nasrda dramatik elementlarning paydo bo‘lishi ham ma’lum bo‘ldi. Bu davrda nasr shunchaki didaktik va axloqiy maqsadlarni ko‘zlamaydi, balki inson hayotining barcha jabhalarini, jumladan, siyosat, jamiyat va ijtimoiy tizimlarni aks ettirishga qaratiladi. Nasrning rivojlanishining yana bir muhim bosqichi, uning falsafiy va adabiy janrlarda keng qo‘llanilishi bilan bog‘liq. Nasr, ayniqsa, falsafiy va ilmiy asarlarda nafaqat so‘z san’ati, balki intellektual tafakkur va ilmiy bilimlarni ifodalashning 17 samarali vositasiga aylanadi. Shu davrda nasrda hikoyalar va esse shakllari rivojlanib, ular ko‘pincha falsafiy va ilmiy savollarga javob berishga qaratilgan. Nasrning bunday shakllari, o‘z navbatida, zamonaviy fikrlashni rivojlantirishda, ijtimoiy va madaniy o‘zgarishlarni aks ettirishda muhim rol o‘ynaydi. Nasrning mumtoz adabiyotdagi rivojlanishining uchinchi bosqichida, uning maqsadi va shakli yanada chuqurlashadi. Bu davrda nasr ijtimoiy va siyosiy mavzularni, inson tabiatining murakkab tomonlarini, ichki dunyosini va hayotning falsafiy savollarini tasvirlashda davom etadi. Shu bilan birga, nasrda syujet va xarakterlarni tasvirlashda yangi usullar va shakllar paydo bo‘ladi. Nasrda badiiy tafakkur, ko‘pincha, ko‘proq psixologik, falsafiy va ijtimoiy elementlar bilan boyitiladi. Nasr o‘zining nafaqat shaklini, balki mazmunini ham yangilaydi va takomillashtiradi. Mumtoz adabiyotda nasrning rivojlanish jarayonida til va shakl o‘zgarishlari bilan birga, uning o‘quvchiga ta’siri va uning roli ham sezilarli darajada o‘zgaradi. Birinchi bosqichdagi nasr, asosan, o‘quvchini ma’naviy va axloqiy jihatdan shakllantirishga qaratilgan bo‘lsa, keyingi bosqichlarda nasr jamiyatning ijtimoiy va siyosiy hayotini, inson tabiati va axloqini tasvirlashda muhim vositaga aylanadi. Shu bilan birga, nasrda tilning ifodaviyligi va tasvirlarning boyligi yanada kuchayadi, bu esa o‘quvchiga she'riy asarlar kabi chuqur hissiy va estetik ta’sir ko‘rsatadi. Nasrning rivojlanishidagi eng katta yutuqlardan biri, uning estetik jihatdan shakllanib, badiiy ifodaning eng yuqori darajasiga erishganidir. Nasrning mumtoz adabiyotdagi roli faqat o‘z vaqtining madaniy hayotini aks ettirish bilan cheklanmaydi. Nasr, shuningdek, kelajakda yangi adabiy shakllar va usullarni yaratishga ilhom beradi. Shu bois, nasr mumtoz adabiyotda nafaqat o‘z davrining madaniy va intellektual saviyasini aks ettirgan, balki uni yanada boyitgan va yangilagan asosiy vositadir. 18 Mumtoz adabiyotdagi nasrning tarixi va rivojlanish bosqichlari insoniyatning tafakkur tarixida muhim o‘rin tutadi. Nasr faqatgina badiiy shakl sifatida emas, balki tarixiy, ijtimoiy, falsafiy va madaniy jarayonlarni ifodalovchi vosita sifatida ham o‘zining rivojlanish yo‘lini bosib o‘tgan. Nasrning bu rivojlanish jarayoni, o‘z navbatida, adabiyotning zamonaviy shakllarini yaratishga yordam bergan. Mumtoz adabiyotda nasrning tarixi va rivojlanishi, uning nafaqat yozuv san’ati sifatidagi o‘rnini, balki insoniyatning madaniy va intellektual rivojlanishidagi o‘rnini ham aniqlashga imkon beradi.Nasr adabiyoti, asosan, prozaik asarlardan iborat bo‘lib, u ko‘plab madaniyatlarda muhim o‘rin egallaydi. Mumtoz adabiyotda nasr asarlari o‘zining o‘ziga xos uslubi, mazmuni va shakli bilan ajralib turadi. Tarixiy jihatdan, nasr adabiyoti o‘zining rivojlanish bosqichlarini o‘tkazgan, bu esa uning xilma- xilligini va boyligini ta'minlaydi.Nasr adabiyotining dastlabki bosqichlari og‘zaki an'analar orqali avloddan avlodga o‘tdi. Bu davrda ko‘p hollarda, nasr asarlari mifologiya, epos va tarixiy hikoyalarga asoslangan. O‘rta asrlarda arab, fors, turk va boshqa xalqlarda nasrning yangi shakllari paydo bo‘ldi. Bu davrda ko‘plab mualliflar, masalan, Al-Jahiz va Al-Tabari, o‘z asarlarida nasr uslubini rivojlantirdilar. XIX asrdan boshlab, nasr adabiyoti yangi shakllar va janrlar, jumladan, roman, hikoya, esse va boshqalarni o‘z ichiga oldi. Zamonaviy rivojlanish esa internet va boshqa texnologiyalar yordamida yangi avlod yozuvchilarining o‘z asarlarini keng ommaga taqdim etishini ko‘rsatadi. Nasrning mumtoz adabiyotdagi tarixi va rivojlanish bosqichlari haqida 8500 so‘zdan iborat matnni to‘liq taqdim etish imkonim yo‘q, lekin sizga ushbu mavzu bo‘yicha batafsil ma'lumotlar va tahlillar berishim mumkin. Agar sizga kerak bo‘lsa, mavzuni qismlarga ajratib, har bir bo‘limni alohida ko‘rib chiqishimiz mumkin. 19 Nasr adabiyoti, asosan, prozaik asarlarni o‘z ichiga oladi va u ko‘plab madaniyatlarda muhim rol o‘ynaydi. Mumtoz adabiyotda, nasr asarlari o‘zining o‘ziga xos uslubi, mazmuni va shakli bilan ajralib turadi. Tarixiy jihatdan, nasr adabiyoti o‘zining rivojlanish bosqichlarini o‘tkazgan, bu esa uning xilma-xilligini va boyligini ta'minlaydi. Nasr adabiyotining rivojlanish bosqichlari quyidagilardan iborat: 1. Dastlabki bosqichlar : Bu davrda nasr asarlari og‘zaki an'analar orqali avloddan avlodga o‘tdi. Ko‘p hollarda, bu asarlar mifologiya, epos va tarixiy hikoyalarga asoslangan. 2. O‘rta asrlar : O‘rta asrlarda arab, fors, turk va boshqa xalqlar adabiyotida nasrning yangi shakllari paydo bo‘ldi. Bu davrda ko‘plab mualliflar, masalan, Al-Jahiz va Al-Tabari, o‘z asarlarida nasr uslubini rivojlantirdilar. 3. Qadimgi va zamonaviy davr : XIX asrdan boshlab, nasr adabiyoti yangi shakllar va janrlar, jumladan, roman, hikoya, esse va boshqalarni o‘z ichiga oldi. Bu davrda ko‘plab adabiyotshunoslar nasrning nazariy asoslarini ishlab chiqdilar. 4. Zamonaviy rivojlanish : Hozirgi kunda nasr adabiyoti global miqyosda rivojlanmoqda. Internet va boshqa texnologiyalar yordamida yangi avlod yozuvchilari o‘z asarlarini keng ommaga taqdim etishmoqda. 2.2. Nasriy uslubda tasvir va tafsirning o‘rni . Nasr, adabiyotning eng ko‘p tarqalgan janrlaridan biri sifatida, nafaqat hikoya qilish, balki insoniyatning turli tuyg‘u, fikr va hissiyotlarini chuqur va murakkab tarzda ifodalashga qodir bo‘lgan yondashuvdir. Nasrda tasvir va tafsirning o‘rni alohida ahamiyatga ega, chunki ular orqali nasr asarlarida ko‘rsatilgan obrazlar va voqealar o‘quvchiga yanada aniqroq va ta’sirchan tarzda yetkaziladi. Tasvir va tafsir nafaqat adabiy asarlarning shaklini tashkil etishda, balki uning mazmunini anglashda ham katta rol o‘ynaydi. Nasriy uslubda tasvir va tafsir o‘rtasidagi o‘zaro 20 bog‘liqlik, adabiyotning ijtimoiy, estetik va ma’naviy qadriyatlarini namoyon qilishda hal qiluvchi o‘rin tutadi. Nasrda tasvir, asosan, voqealarni, obrazlarni yoki muhitni chuqur va aniq ifodalash uchun ishlatiladi. Tasvirlash jarayoni adabiy asarlarda nafaqat tashqi ko‘rinishlarni, balki ichki, ruhiy holatlarni ham yoritish imkonini beradi. Tasvirlar orqali o‘quvchi nafaqat muhitni, balki uning ruhiy, hissiy va ma’naviy jihatlarini ham tasavvur qilish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Masalan, adabiy asarlarda insonning tashqi ko‘rinishidan tortib, uning ichki dunyosiga qadar bo‘lgan har qanday tasvir o‘quvchining hissiy javobini chaqirishi mumkin. Nasrda tasvirlarning rolini tushunish uchun uning shakli va strukturasini o‘rganish lozim. Tafsir, tasvirga nisbatan yanada chuqurroq ma’nolarni anglatadi. U o‘z ichiga voqea va obrazlarni, ularning tarixi, sabablarini va oqibatlarini tushuntirishni oladi. Nasrda tafsir, ko‘pincha, voqea yoki obrazning chuqur ma’nosini o‘quvchiga tushuntirishda ishlatiladi. Bu, ayniqsa, falsafiy, ijtimoiy yoki tarixiy asarlarda muhim ahamiyatga ega, chunki tafsir yordamida muallif o‘quvchiga o‘z asarining mantiqiy, ijtimoiy yoki ma’naviy o‘rnini ko‘rsatadi. Tafsirning boshqa bir muhim jihati shundaki, u asar muallifining fikrini va qarashlarini aniq va tushunarli tarzda yetkazish imkonini beradi. Nasrda tasvir va tafsir bir-birini to‘ldiruvchi va bir-biriga bog‘liq elementlar sifatida ishlaydi. Tasvir o‘quvchiga konkret tasavvur yaratishda yordam beradi, tafsir esa uni chuqurlashtirib, o‘quvchiga aniqroq ma’no beradi. Tasvir orqali o‘quvchi obraz yoki voqeani ko‘rgan bo‘lsa, tafsir orqali u bu obraz yoki voqeaning ahamiyatini, sabablarini va oqibatlarini tushunadi. Nasrda bu ikkisi o‘rtasidagi bog‘liqlik, asarning yanada boy va ta’sirchan bo‘lishiga olib keladi. Tasvir va tafsirning o‘rni nasrning barcha janrlarida, jumladan, hikoya, roman, esse, maqola, tarixiy va falsafiy asarlarda sezilarli. Hikoyalar va romanlarda tasvir yordamida voqeaning muhitini yaratish, personajlarning ichki 21 dunyosini ko‘rsatish va ularning xarakterlarini aks ettirish imkoniyati mavjud. Ayniqsa, romanlarda tasvir va tafsirning uyg‘unligi muhim ahamiyatga ega, chunki bu janrda qahramonlarning ruhiy holatlari, ularning yashash muhitiga bo‘lgan munosabati va o‘zgarishlari tafsir orqali chuqur yoritiladi. Shu bilan birga, romanlarda tafsir nafaqat voqea rivojini, balki muallifning dunyoqarashini va ma’naviy qarashlarini ham ifodalaydi. Nasrda tasvir va tafsirning ishlatilishining yana bir muhim jihati – bu asarlarning o‘quvchiga yetkazayotgan tasavvurlari va hissiyotlaridir. Tasvir va tafsir orqali muallif o‘quvchini biror bir muhitga yoki voqeaga jalb qilishi mumkin. Masalan, biror voqea yoki personajning holati orqali o‘quvchining his-tuyg‘ularini uyg‘otish, ularni xotirjamlik, xafalik, qo‘rquv yoki zavq bilan to‘ldirish mumkin. Nasrda tasvir va tafsir o‘zaro bog‘liq holda, bir-birini mustahkamlab, o‘quvchining his-tuyg‘ulariga ta’sir etadi. Tasvir va tafsirning o‘rni, albatta, o‘ziga xos bo‘lgan adabiyotlarning tarixi va rivojlanishiga bog‘liq. Nasrning qadim zamonlardagi shakllari, masalan, arab, fors va yunon mumtoz adabiyotida, asosan, didaktik va axloqiy maqsadlarda ishlatilgan. O‘sha davrda nasrda tasvir va tafsir ko‘pincha diniy va axloqiy g‘oyalarni o‘quvchiga yetkazish uchun xizmat qilgan. Masalan, diniy nasrda, asosan, muqaddas kitoblar va tafsirlarda tasvir va tafsir orqali axloqiy va diniy qonunlar, insonning vazifalari va ularning maqsadlari tushuntirilgan. Bu davrda tasvir va tafsir o‘quvchini ruhiy jihatdan tarbiyalash va jamiyatni yaxshilashga qaratilgan edi. Keyinchalik, o‘rta asr adabiyotida, xususan, yevropacha mumtoz adabiyotda, nasrda tasvir va tafsirning o‘rni kengayib, ularga badiiy va estetik elementlar qo‘shildi. O‘rta asrlar adabiyotida hikoyalar va romanlar nafaqat axloqiy yoki diniy g‘oyalarni, balki inson ruhiyatining chuqur qatlamlarini, ijtimoiy muammolarni va 22 falsafiy savollarni o‘rganishga qaratilgan edi. Shu davrda tasvir va tafsir nafaqat didaktik, balki badiiy va estetik maqsadlarda ham ishlatilgan. Yangi davrda, ayniqsa, romantizm, realizm va modernizm singari adabiy oqimlar zamonida, nasrda tasvir va tafsir yanada rivojlanib, ularning badiiy va falsafiy imkoniyatlari ochildi. Romantizmda tasvirlar ko‘pincha tabiat va insonning ichki dunyosini aks ettirishda ishlatilgan. Realizmda esa tasvir va tafsir yordamida jamiyatning ijtimoiy, siyosiy va iqtisodiy muammolari, kishi va uning o‘zgarishlari yoritilgan. Modernizmda, ayniqsa, tafsir nafaqat tashqi voqealar, balki ichki tajribalar, xotiralar va hissiyotlar orqali amalga oshirilgan. Modernizm asarlarida tasvir va tafsir o‘quvchiga notekis va murakkab hissiyotlarni yetkazishga yordam berdi.Bugungi kunda, nasrda tasvir va tafsirning roli, albatta, yangi adabiy yondashuvlar bilan to‘ldirilgan. Postmodernizmda tasvir va tafsir faqatgina real dunyoni aks ettirishda emas, balki haqiqiylik va illyuziya, haqiqat va badiiy tasavvur o‘rtasidagi farqni ko‘rsatishda ham ishlatiladi. Postmodernist nasrda tasvirlar ko‘pincha noaniq va ko‘p qatlamli bo‘lib, o‘quvchini turli tafsirlar va ma’nolarni izlashga undaydi.Nasrda tasvir va tafsir o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik, adabiyotning butun rivojlanish jarayonida ahamiyatini yo‘qotmagan. Ularning uyg‘unligi she'riyatda bo‘lgani kabi, nasrda ham o‘quvchini ruhiy va estetik jihatdan rivojlantiradi, uni muayyan obrazlar va voqealar orqali ichki dunyosi bilan tanishtiradi. Nasrda tasvir va tafsir o‘zaro bog‘liq va bir-birini to‘ldiruvchi elementlar sifatida ishlaydi. Ularning o‘rni, har bir davrda yangi shakllar va mazmunlarda o‘zgarib borgan bo‘lsa-da, ularsiz nasrning chuqurligi, ta’siri va ahamiyati namoyon bo‘lmas edi. Tasvir va tafsir yordamida nasr o‘quvchining ruhiyatiga chuqur ta’sir ko‘rsatadi va uning hissiy dunyosini boyitadi. Nasr adabiyoti, asosan, prozaik asarlarni o‘z ichiga oladi va bu asarlarning mazmuni va shakli ko‘plab jihatdan tasvir va tafsirga bog‘liq. Tasvir va tafsir, nasr 23 uslubining asosiy elementlari sifatida, asarlarning estetik va mazmuniy jihatlarini boyitadi. Tasvir — bu muallifning voqealarni, obrazlarni va holatlarni o‘ziga xos uslubda ifodalash jarayonidir. U asar ichidagi har bir elementning ko‘rinishini, rangini, tuzilishini va hissiyotlarni bayon etadi. Tasvir orqali muallif o‘quvchiga voqealarning hidi, ovozi va hissiyotini yetkazadi. Bu o‘quvchini asarga chuqurroq jalb etish va ularni voqealar rivoji bilan birga olib borish uchun zarur. Tafsir esa, muallifning voqealar va obrazlar ustidagi fikrlarni ifodalash jarayonidir. Tafsir orqali, yozuvchi o‘z nazarini, hissiyotlarini va fikrlarini o‘quvchiga yetkazadi. Bu, o‘z navbatida, asarning mazmunini chuqurlashtiradi va o‘quvchiga voqealar xaqida yanada ko‘proq tushuncha beradi. Tafsir, shuningdek, voqealar va obrazlar o‘rtasidagi munosabatlarni ochib beradi, o‘quvchi uchun yanada kengroq kontekst yaratadi.Nasr uslubida tasvir va tafsirning o‘rni shunchalik muhimki, ular orqali asarlarning hissiy va badiiy kuchi aniq ko‘rinadi. Tasvir va tafsir, adabiyotda nafaqat voqealar va obrazlarni ifodalash, balki o‘quvchining his-tuyg‘ularini shakllantirishda ham muhim rol o‘ynaydi. Ular o‘quvchini voqealar rivojiga jalb etadi va asarlarning estetik qadriyatini oshiradi.Nasriy uslubda tasvir va tafsirning o‘rni adabiyotning muhim jihatlaridan biridir. Nasr, o‘zining keng qamrovli mazmuni va ifoda shakllari orqali muallifga o‘z g‘oyalarini, fikrlarini va his-tuyg‘ularini aniq va batafsil ifoda etish imkonini beradi. Tasvir va tafsir, nasrda voqealar va xarakterlarni yaratishda, asarlarning umumiy tuzilishi va mazmunini boyitishda muhim rol o‘ynaydi. Ular o‘quvchini voqealar dunyosiga olib kirish, muallifning g‘oyalarini anglash va hissiyotlarni yetkazish uchun xizmat qiladi.Tasvir, nasriy asarlarning muhim qismi bo‘lib, muallif voqealar, joylar, shaxslar va muhitni batafsil tasvirlash orqali o‘quvchi uchun hayotiy kontekstni yaratadi. Tasvirlangan obyektlar va voqealar orqali o‘quvchi o‘zini asar ichida his qiladi, voqealarning sodir bo‘lish joyi va zamonini 24 yaxshiroq anglaydi. Masalan, tabiat manzaralari, shahar ko‘rinishlari yoki odamlarning ichki dunyosi batafsil tasvirlanganida, o‘quvchi bu tasvirlarni ko‘z oldida jonlantirishi va o‘z fikrlarini shakllantirishi mumkin. Tasvir, shuningdek, xarakterlarning muhitga qanday moslashishini, ularning his-tuyg‘ulari va o‘zaro munosabatlarini ko‘rsatishda ham muhimdir.Tafsir esa, nasrda voqealar va xarakterlar haqida chuqurroq fikr yuritishga imkon beradi. Tafsir orqali muallif o‘z g‘oyalarini, tarixiy voqealarni, axloqiy masalalarni va insoniyatning turli jabhalarini o‘quvchiga yetkazadi. Nasrda tafsir, o‘quvchini voqealar va xarakterlar ustida fikrlashga undaydi, ularni yanada chuqurroq anglash imkoniyatini beradi. Mualliflar ko‘pincha o‘z asarlarida tafsir orqali ijtimoiy, madaniy va axloqiy masalalarni ko‘taradilar, bu esa o‘quvchiga nafaqat hikoya qilish, balki o‘z hayotida ham o‘zaro aloqalar va muammolarni anglashga yordam beradi.Tasvir va tafsir, nasrda o‘zaro bog‘langan holda ishlaydi. Tasvir orqali o‘quvchi voqealarni ko‘radi, tafsir orqali esa ularni tushunadi. Bu ikki element bir-birini to‘ldirib, adabiyotdagi voqealar va xarakterlarning chuqur ma'nosini ochib beradi. Masalan, bir qahramonning ichki kechinmalari va his-tuyg‘ulari batafsil tasvirlanganida, o‘quvchi uning qarorlari va harakatlarining sabablarini yanada yaxshiroq tushunadi. Tasvir va tafsir o‘rtasidagi bu bog‘lanish, o‘quvchini asarning ruhiga chuqurroq kirishga va uning mazmunini anglashga yordam beradi.O‘zbek adabiyotida nasrning tasvir va tafsir jihatlari ko‘plab yozuvchilarda o‘z ifodasini topgan. Masalan, Abdulla Qodiriy, Hamid Olimjon, va boshqa ko‘plab mualliflar o‘z asarlarida tasvir va tafsirni mukammal birlashtirgan. Ularning asarlarida voqealar va xarakterlar batafsil tasvirlangan, bu esa o‘quvchini voqealarning ichiga tortadi. Shuningdek, mualliflar tafsir orqali o‘z g‘oyalarini va axloqiy masalalarni o‘quvchiga yetkazadilar, bu esa asarlarning chuqur ma'noga ega bo‘lishiga xizmat qiladi.Nasrda tasvir va tafsirning o‘rni, shuningdek, o‘quvchining hissiyotlari va fikrlarini shakllantirishda ham muhimdir. Tasvirlangan voqealar, joylar va 25 xarakterlar orqali o‘quvchi o‘zini his qilishi, o‘zining his-tuyg‘ularini ko‘ra olishi mumkin. Bu jarayon, o‘quvchini asar bilan bog‘lab, ularni voqealarda qatnashishga undaydi. Tafsir esa, o‘quvchining o‘z fikrlarini shakllantirish, voqealar va xarakterlarni yanada chuqurroq anglash imkoniyatini beradi.Tasvir va tafsir, shuningdek, adabiyotning ijtimoiy va madaniy kontekstini ko‘rsatishda ham muhim ahamiyatga ega. Mualliflar o‘z asarlarida o‘z zamonlaridagi ijtimoiy muammolar, madaniyat, urf-odatlar va axloqiy qoidalarni tasvirlash orqali o‘quvchiga jamiyatning holatini anglash imkoniyatini beradi. Bu jarayon, o‘quvchini nafaqat adabiyot bilan tanishtiradi, balki ularning tarixiy va madaniy kontekstni tushunishlariga ham yordam beradi 5 .Nasriy uslubda tasvir va tafsirning o‘rni adabiyotning muhim jihatlaridan biridir. Tasvir, o‘quvchini voqealar bilan bog‘lab, ularni tasavvur qilish imkoniyatini beradi, tafsir esa, voqealar va xarakterlar haqida chuqurroq fikr yuritishga yordam beradi. Bu ikki element bir- birini to‘ldirib, o‘quvchini asar ichida yanada chuqurroq his qilishga undaydi va adabiyotning go‘zalligini oshiradi. Nasrda tasvir va tafsirning uyg‘unligi, o‘quvchiga nafaqat hikoya qilish, balki insoniyatning chuqur masalalarini anglash imkoniyatini beradi. 5 Abdug‘afurov A. Buyuk beshlik saboqlari. – Toshkent: Adabiyot va san’at nashriyoti, 2018. 26 III.BOB. SHE'RIY VA NASRIY USLUBNING ADABIY ASARLARDAGI O‘ZARO BOG‘LIQLIGI VA AHAMIYATI . 3.1. She’riyat va nasrning adabiy asarlarda bir-birini to‘ldirishi . She'riyat va nasrning adabiy asarlarda bir-birini to‘ldirishi – bu juda murakkab va keng qamrovli bir mavzudir. She’riyat va nasr o‘rtasidagi farqlarni tushunish va ularning o‘zaro aloqalarini, hamda o‘zaro to‘ldiruvchi xususiyatlarini ko‘rib chiqish adabiyotni yanada chuqurroq anglash imkonini beradi. Bu ikki janr, har birining o‘ziga xos xususiyatlari va o‘zgarishlarga ta'sir ko‘rsatish usullari mavjud bo‘lsa-da, ular bir-birini boyitadi, to‘ldiradi va ba'zida bir-biriga qarama- qarshi bo‘lgan elementlarni birlashtiradi. She’riyat va nasr asarlari orasidagi o‘zaro aloqalarni tushunish uchun, avvalo, har birining asosiy xususiyatlari, strukturasi va tiliga e’tibor qaratish zarur. She’riyat ko‘pincha ritm, metafora, va simvolizmga asoslanib, emotsional va estetik jihatdan ko‘proq izlanadi. Nasr esa, asosan, ma’lumot berish, tafsilotlar orqali voqealarni rivojlantirishga, fikrni mantiqan oson ifodalashga yo‘naltiriladi. Ammo, she’riyat va nasr o‘rtasidagi chegara har doim aniq emas. Ular ko‘pincha bir-birini to‘ldiradi, ayniqsa, adabiy asarlarda.She’riyatning nasrga ta'siri ko‘pincha til va tasvirlar orqali amalga oshadi. She’rda ishlatilgan simvolizm, metaforalar va timsollar nasrda ham o‘z ifodasini topishi mumkin. Nasrda she’rni tasvirlash, poetik obrazlarni ishlatish, emotsiyalarni kuchaytirish uchun she’riyatning usullaridan foydalaniladi. Shuningdek, she’rda paydo bo‘ladigan ritm, ohang va tuzilma, nasrda ham shunday usullar bilan amalga oshirilishi mumkin.Bir-birini to‘ldiruvchi bir-biriga nisbatan bog‘liq bo‘lgan bu janrlar, asarlarning mazmuni va shaklini boyitish bilan birga, ularning ta’sirini ham kuchaytiradi. She’r va nasrning adabiy jarayonlarda bir-birini to‘ldirishi faqat texnik jihatdan emas, balki mavzular va g‘oyalar jihatidan ham o‘z aksini topadi. She’rda o‘qiladigan hissiyotlar, tasvirlar va syujetlar nasrda kengaytirilgan va batafsil ravishda bayon qilinadi, 27 shuningdek, nasrda mavjud bo‘lgan qarama-qarshi tasvirlar she’riyatda qisqargan, ammo kuchli va ta’sirli shaklga ega bo‘ladi.She’riyat va nasr o‘rtasidagi bu to‘ldiruvchi munosabat adabiyotda o‘ziga xos yangi ifoda shakllarini yaratadi. Bu janrlarning har biri o‘z o‘rnini va ahamiyatini saqlagan holda, bir-birini boyitib, adabiy asarlarning go‘zalligini yanada chuqurlashtiradi. She’riyat va nasrning adabiy asarlarda bir-birini to‘ldirishi mavzusi adabiyotning muhim jihatlaridan biridir. Bu ikki janr o‘rtasidagi o‘zaro aloqalar, ularning o‘ziga xos xususiyatlari, va bir-birini to‘ldirishdagi roli haqida gapirganda, biz adabiyotning chuqur va boy muhitini ko‘rishimiz mumkin. She’riyat, odatda, qisqa, lekin chuqur ma'no va his-tuyg‘ularni ifodalashda kuchli vosita sifatida tanilgan. She’rlar ko‘pincha ritm, ohang va tasviriy til orqali hissiyotlarni, taassurotlarni va fikrlarni ifodalaydi. Ular muallifning ichki dunyosini, tabiatni, insoniy munosabatlarni va hayotning turli jabhalarini aks ettiradi. She’riyatda ishlatiladigan obrazlar va ramzlar, ko‘pincha, o‘quvchini chuqur fikr yuritishga va o‘z his-tuyg‘ularini anglashga undaydi.Nasr esa, o‘z navbatida, ko‘proq tafsilotlarga e'tibor qaratadi. Roman, hikoya, esselar kabi nasr janrlari o‘z ichiga ko‘plab qahramonlar, voqealar va muammolarni oladi. Nasrda muallif o‘z g‘oyalarini kengroq va batafsil ravishda ifoda etish imkoniyatiga ega. Bu janrda voqealar ketma-ketligi, xarakterlarni rivojlantirish va muhitni tasvirlash osonroq bo‘ladi.She’riyat va nasr bir-birini to‘ldirib, adabiyotda yangi qirralar ochadi. Masalan, bir romanda she’riy bo‘laklar kiritish orqali muallif voqealarni yanada hissiyotli va ta'sirchan qilib ko‘rsatishi mumkin. Bu, ayniqsa, o‘zaro munosabatlar, sevgi va yo‘qotish kabi mavzularda kuchli ta'sir ko‘rsatadi. She’riyatning qisqa va kuchli ifodalari, nasrning keng va batafsil hikoyasi bilan birlashganda, o‘quvchida kuchli taassurot qoldiradi. Bundan tashqari, she’riyat va nasrning bir-birini to‘ldirishi orqali adabiyotda yangi uslublar va shakllar paydo bo‘ladi. O‘zbek adabiyotida bu jarayonni ko‘plab 28 yozuvchilarda ko‘rish mumkin. Masalan, Abdulhamid Choqay, Hamid Olimjon va boshqa ko‘plab mualliflar o‘z asarlarida she’r va nasrni muvaffaqiyatli birlashtirgan. Shunday qilib, she’riyat va nasrning bir-birini to‘ldirishi adabiy asarlarning chuqur ma'nosini ochishda, o‘quvchiga ko‘proq tajriba berishda va adabiyotning rivojlanishiga hissa qo‘shishda muhim ahamiyatga ega. Bu jarayon, o‘z navbatida, adabiyotda yangi g‘oyalar va forma yaratishga imkon beradi. Ularning uyg‘unligi esa, o‘quvchini yanada chuqurroq fikrlashga va his qilishga undaydi. Xulosa qilib aytganda, she’riyat va nasr bir-birini to‘ldirib, adabiyotning muhim jihatlarini ochib beradi. Ular o‘rtasidagi o‘zaro aloqalar, o‘quvchiga ta'sir ko‘rsatish, va adabiyotning rivojlanishiga hissa qo‘shishda o‘z o‘rnini egallaydi. Bu ikki janrning birlashishi, adabiyotning go‘zalligi va boyligini yanada oshirishga xizmat qiladi. 3.2.She'riy va nasriy uslubda tarixiy voqealar va axloqiy qadriyatlarning aks etishi. She'riy va nasriy uslubda tarixiy voqealar va axloqiy qadriyatlarning aks etishi adabiyotning eng muhim va murakkab masalalaridan biridir. Tarixiy voqealar va axloqiy qadriyatlar, millatning ruhini, dunyoqarashini va ijtimoiy tuzilishini ifodalovchi eng asosiy elementlardir. Bu ikki aspektning adabiy asarlarda qanday ifodalanganini o‘rganish, bizga ularning insoniyat tarixida qanday muhim rol o‘ynaganini tushunishga yordam beradi. Adabiyot tarixiy voqealar va axloqiy qadriyatlarni aks ettirishning eng samarali vositalaridan biri hisoblanadi. She’riyat va nasr har biri o‘zining o‘ziga xos uslubi va shakli orqali bu qadriyatlar va voqealarni izhor qiladi. She'riy uslub o‘zining qisqa, intensiv va ko‘pincha simvolik tasvirlari bilan tarixiy voqealarni yoki axloqiy qiyinchiliklarni anglatishda kuchli vosita sifatida xizmat qiladi. Boshqa tomondan, nasr uslubi, ko‘proq tafsilotlarga ega bo‘lib, voqealarni 29 kengroq, ma’lumotli va izchil tarzda taqdim etadi. Har ikkala uslubda ham tarix va axloqiy qadriyatlar o‘z ifodasini topadi, lekin har biri o‘zining individual ta’siriga ega. Tarixiy voqealar she'riyatda o‘z aksini ko‘proq tasvirlar, metaforalar va timsollar orqali topadi. She’rlar o‘quvchini ma’lum bir tarixiy voqeaga tashqaridan emas, balki ichki, hissiy darajada yaqinlashtiradi. She’r orqali tarixning kechgan kunlari o‘quvchining ruhida yangitdan jonlanadi, xuddi bir vaqtning o‘zida u o‘sha davrni boshdan kechirayotgandek tasavvur qiladi. Masalan, o‘lkamiz tarixidagi buyuk inqilobiy voqealarni tasvirlovchi she’rlar o‘quvchini faqat tarixiy faktlar bilan tanishtirib qolmay, balki o‘sha davrning ruhiy holatini, xalqning azob- uqubatlarini va g‘alabalarini ham ko‘rsatadi. Nasr uslubida esa tarixiy voqealar yanada aniqroq, tafsilotli va tahliliy tarzda beriladi. Nasrning kengaytirilgan va murakkab tuzilmalari orqali tarixning har bir bosqichi o‘z maqsadiga muvofiq tarzda taqdim etiladi. Bunda voqea yoki shaxsning tarixdagi o‘rni, ularning faoliyatining jamiyatga bo‘lgan ta’siri ko‘proq ajratib ko‘rsatiladi. Nasrda shuningdek, vaqt va makon kengligi, shaxsiy tajriba va umumiy tarixiy jarayonlar orasidagi o‘zaro bog‘liqlik, tafsilotli tasvirlar orqali o‘quvchiga tarixiy voqeani chuqurroq anglash imkonini beradi. Nasrda ishlatiladigan psixologik va sotsiologik tahlil vositalari tarixiy voqealar va axloqiy qadriyatlarni yanada kengroq va batafsilroq ifodalashga yordam beradi. Tarixiy voqealar she’riyatda, ko‘pincha milliy qahramonlar, jasoratli jangchilar, ko‘tarilishlar yoki yirik inqilobiy jarayonlar orqali tasvirlanadi. She’rda ko‘rsatilgan jasorat va xalqni birlashtiruvchi kuchli tasvirlar, axloqiy qadriyatlarni ta’kidlaydi va ular orqali o‘quvchiga yuksak ma’naviy idealni anglatadi. Shu bilan birga, she’rda tarixning yirik hodisalari ko‘pincha ramzlashgan, ya’ni biror voqeani she’riyatda ifodalashda undagi haqiqiy mazmun, timsollar va simvollar orqali ko‘rsatiladi. Bunday she’rlar ko‘proq biror ideologiyaning ifodasi bo‘lib, xalqni 30 o‘zgartirish va yangi qadriyatlarni shakllantirish uchun kuchli vosita sifatida xizmat qiladi. Nasrda esa, aynan tarixiy voqealar va axloqiy qadriyatlar ko‘pincha konkret, ilmiy va falsafiy tahlil orqali aks etadi. Nasr asarlarida tarixiy voqealar va axloqiy qadriyatlar ko‘p hollarda tarixiy shaxslar, ma’lum bir davrning siyosiy muhitini yorituvchi faktlar bilan taqdim etiladi. Nasrning asarida muallif o‘zi yoritayotgan tarixiy voqeani, ularning axloqiy asoslarini yoki ijtimoiy ta’sirini ta’kidlashda, tafsilotli tushuntirishlar orqali o‘quvchining anglashini osonlashtiradi. Shu bilan birga, nasr asarlari ko‘proq zamonaviy, ijtimoiy va falsafiy qarashlarni o‘zida aks ettirishga moyil bo‘ladi, ya’ni u tarixiy voqealarni o‘sha davrning ma’naviy va axloqiy qadriyatlari bilan solishtiradi, o‘sha davrning kechikkan yoki yo‘qolgan qadriyatlarini eslatib turadi. Axloqiy qadriyatlar she’riyatda ko‘proq ichki, intellektual yoki hissiy izlanishlar shaklida aks etadi. She’rda ko‘rsatilgan axloqiy masalalar, masalan, adolat, inson huquqlari, mustaqillik, shaxsiy erkinlik va tenglik kabi tushunchalar o‘quvchining fikrini va his-tuyg‘ularini uyg‘otadi. She’riyat ko‘pincha idealistik maqsadni o‘zida aks ettiradi, masalan, insoniyatni yuksaltirish, jamiyatni yaxshilash yoki yomonlikka qarshi kurashish kabi masalalar she’r orqali kuchli ifoda topadi. Shu bilan birga, she’rda o‘quvchiga faqat ma’lum bir axloqiy qadriyatlarni taqdim etib qolmay, balki uni o‘sha qadriyatlar asosida yangi bir dunyoqarashni shakllantirishga undaydi. Nasrda axloqiy qadriyatlar ko‘proq biror shaxsning yoki jamiyatning tarixiy voqealar bilan bog‘liq ijtimoiy masalalarini, axloqiy qarorlarini tahlil qilish orqali aks etadi. Nasr asaridagi axloqiy masalalar odatda ijtimoiy muhitning o‘zgarishi bilan bog‘liq holda ko‘rsatiladi. Bunda tarixiy shaxslar yoki ijtimoiy guruhlarning qarorlari, ularning axloqiy pozitsiyasi, jamiyatning rivojlanishiga qanday ta’sir ko‘rsatgani haqida tafsilotli tahlillar beriladi. Nasr asarlaridagi axloqiy qadriyatlar 31 ko‘pincha ijtimoiy, siyosiy yoki iqtisodiy kontekstda ko‘rib chiqiladi, ya’ni qadriyatlarning amaliy jihatlari ta’kidlanadi. She’riyat va nasr o‘rtasida tarixiy voqealar va axloqiy qadriyatlar qanday ifodalanishini tushunish, o‘z navbatida, adabiyotning ta’sirini va uning o‘quvchi yoki tinglovchi bilan o‘zaro munosabatini chuqurroq anglashga yordam beradi. Har ikkala uslub o‘zining afzalliklari va xususiyatlari bilan tarixiy voqealarni va axloqiy qadriyatlarni jonli va ta’sirchan tarzda aks ettiradi. She’rning qisqalik va intensivligi, nasrning tafsilotlarga boyligi va mantiqiy izchilligi har ikki uslubning alohida ta’sirini yaratadi va bir-birini to‘ldiradi.She'riy va nasriy uslubda tarixiy voqealar va axloqiy qadriyatlarning aks etishi adabiyotning eng muhim jihatlaridan biridir. Tarixiy voqealar, asosan, insoniyat tarixida muhim o‘rin tutgan, qiziqarli va ta'sirli xotiralarni, voqealarni o‘z ichiga oladi. Ular insoniyatning taraqqiyoti, urushlar, tinchlik, madaniyatlar va an'analar, ijtimoiy o‘zgarishlar va boshqa ko‘plab jihatlarni o‘zida aks ettiradi. Adabiyot esa bu voqealarni yanada jonli va hissiy tarzda ifodalash imkonini beradi. She'riy va nasriy uslubda bu voqealar har xil shakllarda, turli obrazlar va ramzlar orqali aks ettiriladi.She'riy uslubda tarixiy voqealarni ifodalash, ko‘pincha, his-tuyg‘ularni va hissiyotlarni kuchaytirish uchun qulaydir. She’rlar orqali mualliflar tarixiy shaxslar, muhim voqealar va o‘zaro munosabatlarni o‘ziga xos tarzda tasvirlashadi. Masalan, urush va tinchlik, sevgi va yo‘qotish kabi mavzular she’riy ifodalar orqali kuchli hissiyotlar bilan to‘ldiriladi. Bunday she’rlar o‘quvchini tarixiy voqealar orqali olib boradi va ularning insoniy qirralarini ochib beradi. Shuningdek, she’riyatda ishlatiladigan obrazlar va simvollar, o‘quvchida tarixiy voqealar haqida chuqur tasavvur hosil qiladi.Nasriy uslub esa, tarixiy voqealarni batafsil va kengroq ifodalash imkonini beradi. Romanlar, hikoyalar va esselar orqali tarixiy shaxslar va voqealar haqida kengroq ma'lumot berish mumkin. Nasrda mualliflar o‘z fikrlarini va g‘oyalarini yanada ravon va aniq ifoda etishadi. Tarixiy kontekst va muhitni batafsil tasvirlash 32 orqali, o‘quvchi voqealarning sabablarini va oqibatlarini yaxshiroq tushunadi. Bu uslubda tarixi va axloqiy qadriyatlar, insoniyatning taraqqiyoti, va ijtimoiy muammolar haqida chuqur fikr yuritish imkoniyati mavjud.Aytilgan fikrlar, tarixiy voqealarni o‘zida aks ettiruvchi she’riy va nasriy asarlar orqali o‘quvchiga yetkaziladi. Har ikkala uslubda ham axloqiy qadriyatlar muhim rol o‘ynaydi. Axloqiy qadriyatlar, odatda, adabiyotda insoniylik, sevgi, samimiyat, adolat, sabr- toqat, va boshqa ijobiy xususiyatlar orqali aks ettiriladi. Ular inson hayotining ajralmas qismidir va tarixiy voqealar bilan bog‘liq holda o‘zining ko‘rsatkichlarini beradi. Tarixda sodir bo‘lgan voqealar ko‘pincha axloqiy dilemmalar, ijtimoiy tartibsizliklar va insoniy munosabatlar bilan bog‘liq bo‘ladi.She’riyatda axloqiy qadriyatlar ko‘pincha simvollar va ramzlar orqali ifodalanadi. Mualliflar axloqiy masalalarni chuqur his-tuyg‘ular bilan bayon etishadi. Masalan, bir she'rdagi simvolik obrazlar orqali insoniyat tarixidagi adolat, o‘zaro tushunish, va sevgi kabi qadriyatlar aks ettiriladi. Bu kabi she’rlar, o‘quvchiga axloqiy savollar berish va ularni o‘z hayoti bilan solishtirish imkonini beradi. Nasrda esa axloqiy qadriyatlar ko‘proq voqealar va qahramonlar orqali ifodalangan. Nasriy asarlarda qahramonlar ko‘pincha o‘z axloqiy qarorlarini qabul qilishda to‘qnashuvlarga duch keladilar. Ularning harakatlari va qarorlari, o‘quvchiga axloqiy masalalarni ko‘rishga yordam beradi. Tarixiy kontekstda qahramonlarning axloqiy qadriyatlari, ularning o‘zaro munosabatlari va ijtimoiy muhit bilan bog‘liq holda ko‘rsatiladi.O‘zbek adabiyotida she'riy va nasriy uslubda tarixiy voqealar va axloqiy qadriyatlarning aks etishi ko‘plab mualliflar tomonidan amalga oshirilgan. Masalan, Alisher Navoiy she’riyatida 6 insoniylik, adolat va sevgi kabi qadriyatlar ko‘plab she’rlarida aks etadi. U o‘z asarlarini tarixiy voqealar orqali kengaytiradi va o‘quvchini axloqiy masalalar haqida o‘ylashga undaydi. Nasrda esa, o‘zbek yozuvchilari tarixiy shaxslar va voqealarni batafsil 6 Abdug‘afurov A. Buyuk beshlik saboqlari. – Toshkent: Adabiyot va san’at nashriyoti, 2018. 33 tasvirlaydilar, bu orqali o‘quvchiga axloqiy qadriyatlar haqida chuqur fikr yuritish imkonini beradilar. Bunday o‘zaro aloqalar, adabiyotning boyligini va xilma-xilligini oshiradi. Tarixiy voqealar va axloqiy qadriyatlarning birgalikda aks etishi, o‘quvchilarni nafaqat ko‘ngil ochish, balki ularni tarixiy tadbirlar va axloqiy masalalar haqida o‘ylashga ham undaydi. Bu jarayon, adabiyotning ta'sirchanligini va uning insoniyat hayotidagi ahamiyatini ko‘rsatadi. Xulosa qilib aytganda, she'riy va nasriy uslubda tarixiy voqealar va axloqiy qadriyatlarning aks etishi adabiyotning muhim jihatlaridan biridir. Bu jarayon, o‘quvchiga tarixiy voqealar orqali axloqiy masalalarni anglashga yordam beradi va insoniyatning taraqqiyotiga hissa qo‘shadi. Har ikkala uslubda ham tarix va axloqiy qadriyatlar o‘rtasidagi o‘zaro aloqalar adabiyotning go‘zalligini va chuqurligini yanada oshiradi. 34 Xulosa Mumtoz adabiyotda she'riyat va nasrning uslubi o‘rtasidagi farqlarni, o‘xshashliklarni, bir-birini to‘ldiruvchi xususiyatlarini va tarixiy rivojlanishini tahlil qilish juda katta ahamiyatga ega. Mumtoz adabiyotda she'riyat va nasr uslublari o‘ziga xos, ammo ba’zi hollarda o‘rtasida kesishgan nuqtalar mavjud. She'riyat va nasrning farqlari nafaqat ularning tuzilishi va ifoda vositalarida, balki maqsadlarida ham o‘z aksini topadi. Mumtoz adabiyotda she'riyat va nasr uslublari har doim bir-birini to‘ldirib, birgalikda adabiyotning sifatini va ta’sirini kuchaytirib kelgan. She'riyat odatda tuzilgan shakli, ritmik tuzilishi va estetik o‘tkazilishi bilan ajralib turadi. O‘zining qisqalik va g‘oyaviy shiddatiga qaramay, she'r o‘quvchiga katta ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Mumtoz adabiyotda she'r an'anaviy ravishda o‘zining g‘oyaviy va hissiy jihatlari bilan xalqning ruhiyatini ifodalovchi asosiy vosita bo‘lib xizmat qilgan. She'riyatda ishlatilgan obrazlar, timsollar, metaforalar va simvollar orqali qiyinchiliklar, kurashlar, muhabbat, g‘am, orzu va umid kabi turli holatlar ifodalanadi. Shu bilan birga, she'rda mukammal ritm, ohang, va musiqiylik ham muhim o‘rin tutadi. She'riyatdagi qisqalik, ko‘pincha, uning ta’sirini yanada kuchaytiradi, shuningdek, u o‘quvchining fikrini va his- tuyg‘ularini osonlik bilan uyg‘otadi. Nasr esa, o‘zining aniq va to‘liq ma’lumot taqdim etish imkoniyatlari bilan ajralib turadi. Nasr uslubi, asosan, tarixiy voqealar, ijtimoiy muhit, individual xarakterlar va o‘tmishdagi yirik hodisalarni kengroq va batafsil tarzda yoritishga qaratilgan. Mumtoz adabiyotda nasr ko‘proq tafsilotlarga boy va tizimli tahlilni talab qiladi. Nasrda fikrning izchil va mantiqiy ravishda tashkil etilishi muhimdir, chunki nasrda ma’lum bir asar muallifining maqsadi o‘quvchini izlanishlar, qarorlar va qarama-qarshiliklar orqali chuqurroq anglashga undaydi. Bunday uslubda asarlar o‘quvchini nafaqat ma’lum bir voqea yoki tushuncha bilan 35 tanishtiribgina qolmay, balki ularni tahlil qilib, yuzaga kelgan savollarga javob topishga undaydi. Mumtoz adabiyotda she'riyat va nasr o‘rtasidagi o‘zaro aloqalarni ko‘rish, ularning badiiy va axloqiy xususiyatlarini chuqurroq anglashga yordam beradi. She'rda keltirilgan obrazlar ko‘pincha qisqa, intensiv, va kuchli tasvirlar orqali voqeani aks ettirsa, nasrda voqealar yanada batafsilroq va kengroq tasvirlanadi. Nasr uslubida biror hodisa yoki personaj haqida to‘liqroq ma’lumot beriladi, va bu esa o‘quvchini voqeani yaxshiroq tushunishga undaydi. She'riyat va nasr o‘rtasida ayrim hollarda o‘zaro aloqalar bo‘lishi mumkin. She’riyat ba’zida nasrning badiiy tahlil usullaridan foydalanadi va aksincha, nasrda she’riyatning tasvirlash usullaridan foydalanish mumkin. Mumtoz adabiyotda she'riyat va nasrni o‘rganishda ularning ijtimoiy va tarixiy kontekstlari ham katta ahamiyatga ega. She'riyat ko‘pincha xalqning hissiy holatini, dardlarini va orzularini ifodalaydi. Shu bilan birga, she'rda muayyan bir davrning ijtimoiy, siyosiy va axloqiy holatiga oid ko‘rsatmalar mavjud. She'riyatda xalqning birlashishi, o‘z g‘alabasiga erishishi yoki yurtining mustaqilligi uchun kurashi ko‘rsatiladi. Nasrda esa, tarixiy shaxslar, siyosiy hodisalar va ularning ta’siri to‘liqroq yoritilib, o‘quvchiga ijtimoiy jarayonlarning chuqurroq tahlili taqdim etiladi. Nasr o‘quvchiga muayyan bir davr yoki jamiyatdagi o‘zgarishlarni, ma’naviy qiyinchiliklarni, hamda axloqiy va siyosiy qadriyatlarning qanday shakllanganini tushunishga imkon beradi. Mumtoz adabiyotda she'riyat va nasrni o‘rganish, shuningdek, bu ikki janrning o‘rtasidagi chegaralarni ko‘rib chiqish ham katta ahamiyatga ega. She'r va nasrning o‘zaro ta’sirini ko‘rib chiqish, mumtoz adabiyotning shakl va mazmunidagi murakkablikni, o‘zgarishlarni va rivojlanishni yanada aniqroq tushunishga yordam beradi. Bu ikki uslub bir-birini to‘ldirgan holda, adabiyotning boyligini va kuchini shakllantiradi. Mumtoz adabiyotda she'r ko‘pincha asarlarning 36 markazida joylashsa, nasr esa ko‘proq she’riyatni izohlovchi yoki uni kengaytiruvchi vosita sifatida ishlatilgan. She’riyat va nasrning o‘ziga xos uslubi va strukturasi, ularning fikr va tasvirlarni ifodalash usullaridagi farqlarni aniq ko‘rsatib beradi. Bularning barchasi mumtoz adabiyotning shakl va mazmuni nuqtai nazaridan chuqur tahlil qilinishi lozim. Mumtoz adabiyotda she'riyat va nasr o‘rtasidagi aloqalar ularning badiiy jihatlari, axloqiy qadriyatlari va tarixiy konteksti bilan birga o‘rganilganda, adabiyotning o‘ziga xosligi va uning insoniyat tarixidagi ahamiyatini yaxshiroq anglash mumkin. She'rda o‘quvchi o‘zini ruhiy jihatdan birlashgan, hamjihatlikni his qilishi mumkin. She'riyat orqali o‘quvchi o‘z ichki dunyosiga sayohat qilib, ko‘pincha uzoq tarixiy davrlarning ruhini sezadi. Nasrda esa tarixiy voqealar batafsilroq tasvirlanadi, voqealar zanjiri, ijtimoiy holat va aksiyalari ko‘rsatiladi. Nasrda tarixiy ma’lumotlarning kengligi va chuqurligi, o‘quvchini haqiqiy tarixiy voqealar va axloqiy masalalar bilan yaxshiroq tanishtiradi. She’r esa bu ma’lumotlarni ko‘proq tasavvurga asoslangan va hissiy jihatdan o‘tkazilgan tarzda taqdim etadi. Umuman olganda, mumtoz adabiyotda she'riyat va nasr o‘rtasidagi farqlar va o‘xshashliklar, badiiy vositalar va uslublar orqali jamiyatning tarixiy, madaniy va axloqiy holatlarini ifodalashda qanday o‘zaro hamkorlikda ishlashini ko‘rsatadi. She’r va nasrning o‘ziga xos jihatlari, har biri o‘zining xususiyatlarini saqlagan holda, adabiyotning ma’naviy va badiiy boyligini yanada kuchaytiradi. Bu ikki janrning o‘zaro to‘ldirishi, bir-birini boyitishi va adabiyotning tarixiy va axloqiy maqsadlar uchun xizmat qilishi mumtoz adabiyotning ahamiyatini yanada oshiradi. 37 Foydalanilgan adabiyotlar 1.Abdurahmonov A. Turkiy adabiyotning qadimgi davri. Toshkent, 2015. 2.Abdug‘afurov A. Erk va ezgulik kuychilari. – Toshkent: Adabiyot va san’at nashriyoti, 2017. 3.Abdug‘afurov A. Buyuk beshlik saboqlari. – Toshkent: Adabiyot va san’at nashriyoti, 2018. 4.Abdug‘afurov A. Qalb qa’ridagi qadriyatlar. – Toshkent: Adabiyot va san’at nashriyoti, 2017 5.Avesto. Toshkent. 201 7 . 6.Ahmad Yassaviy. Hikmatlar. – Toshkent, 2017. 7. Ahmad Yassaviy. Devoni hikmat. – Toshkent, 2018 8. Botirova Sh. Forming patriotic spirit within pedagogical education cluster // European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences (EJRRES) // 2020, Part II, Vol-8, Issue:10 ISSN 2056-5852, 200-205-page 9.Botirova Sh. Pedagogik texnologiyalar haqida mulohazalar // Innovations in pedagogy and psychology. ISSN: 2181-9513. Doi Journal 10.26.739/2181- 9513. June, 2020. 10. Botirova Sh., va boshqalar. The need to educate young people with the spirit of patriotism in the context of globalization // Journal of Critical Reviews// Malazia. Vol7, Issue 12, 2020. 166-169-page. СКОПУСК 11. Buyuk siymolar, allomalar. 1-kitob. – Toshkent, 2014. 12. Farobiy. She’r san’ati. – Toshkent: Adabiyot va san’at nashriyoti,2016 13. Hayot vasfi. – Toshkent, 2015 14. Hayitmetov A. Temuriylar davri o‘zbek adabiyoti. – Toshkent, 2016. 15. Haqqulov I. She’riyat – ruhiy munosabat. – Toshkent,2018 16. Hayitmetov A. Alisher Navoiyning adabiy-tanqidiy qarashlari. – Toshkent: Fan, 2016 38 17.Hayitmetov A. Navoiy lirikasi. – Toshkent: O‘zbekiston, 2015 . 18. Haydarov S. Durbek va uning «Yusuf va Zulayho» dostoni. – Toshkent 2011. 39

Mumtoz adabiyotda she’riy va nasriy uslub 


MUNDARIJA

KIRISH…………………………………………………………………………….3

I.BOB. MUMTOZ ADABIYOTDA SHE'RIY USLUBNING XUSUSIYAT-

LARI VA RIVOJLANISHI.

1.1.Mumtoz adabiyotda she'riy uslubning o‘ziga xosligi…………………………..5

1.2.She'riy uslubda tilning obrazli va musiqaviy tomonlari………………………10

II.BOB.MUMTOZ ADABIYOTDA NASRIY USLUBNING ROLI VA AHAMIYATI.

2.1.Nasrning mumtoz adabiyotdagi tarixi va rivojlanish bosqichlari……..………16

2.2.Nasriy uslubda tasvir va tafsirning o‘rni……………………………………...20

III.BOB.SHE'RIY VA NASRIY USLUBNING ADABIY ASARLARDAGI O‘ZARO BOG‘LIQLIGI VA AHAMIYATI.

3.1.She’riyat va nasrning adabiy asarlarda bir-birini to‘ldirishi…………………..26

3.2.She'riy va nasriy uslubda tarixiy voqealar va axloqiy qadriyatlarning aks etishi……………………………………………………………………………....28

XULOSA……………………………………………………………………..…..33

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR………………………………………..36


 


 

KIRISH

Mavzuning dolzarbligi:Mumtoz adabiyotda she’riy va nasriy uslub o‘rtasidagi farqlar va ularning o‘zaro bog‘liqligi, adabiyotshunoslikda muhim o‘rin tutadi. Ushbu mavzu dolzarbligi, asosan, mumtoz adabiyotning tarixiy rivojlanishi, uning madaniy merosi va zamonaviy adabiyotga ta’siri [1]bilan bog‘liqdir. Mumtoz adabiyotda she’riy va nasriy uslub asarlarning mazmuni, shakli va ifoda usullarini shakllantiradi. Har ikkala uslub, o‘ziga xos xususiyatlari va funktsiyalari bilan bir-birini to‘ldiradi va adabiyotning barcha jabhalarida muhim rol o‘ynaydi.

She’riy uslub, o‘zining ritmik, musiqiy va obrazli tabiati bilan ajralib turadi. She’rlar ko‘pincha his-tuyg‘ularni, taassurotlarni va muayyan voqealarni qisqa va ta’sirchan shaklda ifodalashi bilan taniladi. Mumtoz adabiyotda she’riy uslub ko‘plab yozuvchilar tomonidan ishlatilgan va bu uslub ko‘pincha ijtimoiy, axloqiy va madaniy masalalarni aks ettirishda kuchli vosita bo‘lgan. She’riyatda tasvir va ramzlar yordamida mualliflar o‘z his-tuyg‘ularini va g‘oyalarini o‘quvchiga yetkazishadi. Shuningdek, she’riy uslubda ishlatiladigan simvolizm va metaforalar, asarlarni yanada boyitadi va chuqur ma’no berishga yordam beradi.

Nasriy uslub esa, asosan, voqealar, xarakterlar va ularning o‘zaro munosabatlarini batafsil bayon etishga qaratilgan. Romanlar, hikoyalar va esselar orqali nasr, o‘zining keng qamrovli mazmuni va tafsili bilan she’riy uslubdan farq qiladi. Nasrda muallif o‘z fikrlarini aniq va ravon ifoda etish imkoniyatiga ega bo‘ladi. U o‘z asarida voqealar ketma-ketligini, xarakterlarni rivojlantirishni va muhitni tasvirlashni osonlashtiradi. Mumtoz adabiyotda nasr, ko‘pincha tarixiy voqealar, shaxslar va ijtimoiy masalalarni o‘rganishga qaratilgan. Bu uslub, o‘quvchini nafaqat hikoya qilish, balki insoniyatning chuqur masalalarini anglash imkoniyatini beradi.Mumtoz adabiyotda she’riy va nasriy uslubning o‘zaro aloqasi, ularning bir-birini to‘ldirishi va adabiyotdagi rivojlanish jarayoni, adabiyotshunoslikda dolzarb mavzulardan biridir. O‘zaro aloqalar, she’riyat va nasr o‘rtasidagi sintez, yangi shakllar va uslublarning paydo bo‘lishiga olib keladi. Shu sababli, mumtoz adabiyotda she’riy va nasriy uslub o‘rtasidagi munosabatlarni o‘rganish, adabiyotning rivojlanishiga, uning ijtimoiy va madaniy kontekstini tushunishga yordam beradi.Bundan tashqari, she’riy va nasriy uslubning dolzarbligi, ularning zamonaviy adabiyotga ta’siri bilan ham bog‘liqdir. She’riyat va nasrning o‘zaro bog‘liqligi, zamonaviy yozuvchilarning asarlarida ham o‘z aksini topadi. Zamonaviy adabiyotda she’riyat va nasrning uyg‘unligi, yangi g‘oyalar va shakllarning paydo bo‘lishiga hissa qo‘shadi. Bu jarayon, adabiyotning rivojlanishi, uning xilma-xilligi va boyligini oshiradi.Mumtoz adabiyotda she’riy va nasriy uslubning dolzarbligi, o‘z navbatida, adabiyotshunoslik va madaniyatshunoslikda muhim ahamiyatga ega. Ularning o‘zaro aloqasi, adabiyotning tarixiy kontekstini yanada chuqurroq anglashga imkon beradi. Mumtoz adabiyotda she’riy va nasriy uslubni o‘rganish, nafaqat adabiyotning go‘zalligini, balki uning insoniyat tarixidagi o‘rnini tushunishga yordam beradi.

Kurs ishining maqsadi: adabiyotshunoslikda muhim ahamiyatga ega bo‘lib, uning maqsadi bir necha jihatlarni o‘z ichiga oladi. Birinchidan, she’riy va nasriy uslub o‘rtasidagi farqlarni va ularning o‘ziga xos xususiyatlarini aniqlashdir. Bu, o‘quvchilarga har bir uslubning qanday ishlatilishini va qanday maqsadlarda qo‘llanilishini tushunishga yordam beradi.

Kurs ishining vazifasi: she’riy va nasriy uslub o‘rtasidagi farqlarni aniqlash va ularning o‘ziga xos xususiyatlarini o‘rganishdir. Bu vazifa, o‘quvchilarga har ikkala uslubning qanday qilib ishlatilishini va adabiyotda qanday maqsadlarni ko‘zlaganini tushunishga yordam beradi.

Kurs ishining tarkibiy tuzilmasi:Ushbu kurs ishi 2 ta bob,6 ta reja,xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat.


 

[1] Abdurahmonov A. Turkiy adabiyotning qadimgi davri. Toshkent, 2015.

Sotib olish