Dokument ma'lumotlari

Narxi 10000UZS
Hajmi 1.0MB
Xaridlar 1
Yuklab olingan sana 24 Fevral 2025
Kengaytma docx
Bo'lim Dars ishlanmalar
Fan Huquqshunoslik

Sotuvchi

G'ayrat Ziyayev

Ro'yxatga olish sanasi 14 Fevral 2025

34 Sotish

Muomala layoqati masalalarida vasiylik va xomiylik institutining qo‘llanilishi

Sotib olish
Muomala layoqati masalalarida vasiylik va xomiylik institutining qo‘llanilishi Reja Kirish Muomala layoqati tushunchasi va uning huquqiy mezonlari II. Vasiylik instituti III. Homiylik instituti IV. Vasiylik va homiylik institutlarining muomala layoqati masalalaridagi o‘rni V. Muammolar va takliflar Xulosa va foydalanilgan manbalar Kirish Muomala layoqati — bu shaxsning o‘z harakatlari bilan fuqarolik huquq va majburiyatlarini vujudga keltirish, o‘zgartirish yoki bekor qilish qobiliyatidir. Ushbu huquqiy kategoriya har bir insonning huquqiy imkoniyatlarini aniqlab beradi va jamiyatda shaxsning mustaqilligi darajasini belgilaydi. Muomala layoqati yoshi, aqliy holati va boshqa omillar bilan belgilanadi. To‘liq muomala layoqatiga ega bo‘lgan shaxslar o‘z huquqiy va iqtisodiy munosabatlarini mustaqil ravishda boshqaradi. Shu bilan birga, qonunchilikda ba zi shaxslarningʼ muomala layoqati cheklanishi yoki umuman mavjud bo‘lmasligi mumkin bo‘lgan holatlar belgilangan. Bunday holatlarda vasiylik va homiylik institutlari muhim rol o‘ynaydi. Vasiylik va homiylik institutlari jamiyatning zaif qatlamlarini, jumladan voyaga yetmaganlar, ruhiy yoki jismoniy zaifligi tufayli muomala layoqatiga ega bo‘lmagan shaxslarni himoya qilish uchun tashkil etilgan. Ushbu institutlar:  Huquqlarni himoya qilish: Zaif shaxslarning huquqlarini ta minlash va ularning ʼ manfaatlarini qonuniy himoya qilishga yo‘naltirilgan.  Ma muriy yordam: ʼ Muomala layoqatiga ega bo‘lmagan shaxslarga kundalik hayotda yordam ko‘rsatish uchun tashkil etiladi.  Jamiyat barqarorligini ta minlash: ʼ Muomala layoqati cheklangan shaxslarning ijtimoiy munosabatlarda to‘g‘ri ishtirok etishini ta minlash orqali jamiyatda ʼ huquqiy va ijtimoiy barqarorlikka erishiladi. Ushbu institutlar, huquqiy jihatdan qaralganda, ijtimoiy himoya mexanizmining ajralmas qismi bo‘lib, ular nafaqat shaxsiy manfaatlarni, balki umumiy ijtimoiy manfaatlarni ham himoya qiladi. Vasiylik va homiylikning ahamiyati , ularning samaradorligi bevosita qonunchilik va huquqni qo ‘ llash mexanizmlarining sifati bilan belgilanadi . Muomala layoqati tushunchasi va uning huquqiy mezonlari Muomala layoqati — bu shaxsning fuqarolik huquqiy munosabatlarida o‘z huquqlarini amalga oshirish va majburiyatlarini bajarish qobiliyatidir. Ushbu huquqiy imkoniyat fuqarolik qonunchiligi asosida belgilanadi va har bir shaxs uchun muayyan mezonlarga bog‘liq.  Huquqiy asosi : Muomala layoqati asosan fuqarolik qonunchiligida belgilangan bo‘lib, u shaxsning yoshi, ruhiy holati va harakatga layoqatlilik qobiliyatiga bog‘liq. Masalan, O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksiga muvofiq, to‘liq muomala layoqatiga ega bo‘lish yoshi odatda 18 yosh deb belgilanadi, lekin ayrim holatlarda bu yosh 16 ga tushirilishi mumkin (masalan, nikohga kirgan taqdirda).  Turlari : Muomala layoqati quyidagi asosiy turlarga bo‘linadi: 1. To‘liq muomala layoqati : Shaxs to‘liq huquq va majburiyatlarni amalga oshira oladi. Odatda, bu balog‘at yoshiga yetgan shaxslarga tegishli. 2. Cheklangan muomala layoqati : Ba zi sabablarga ko‘ra (masalan, yoshʼ yoki ruhiy holat tufayli) shaxsning muomala layoqati to‘liq bo‘lmagan holatlar. 3. Muomala layoqatining yo‘qligi : Ruhiy yoki jismoniy sabablarga ko‘ra shaxs o‘z huquq va majburiyatlarini amalga oshira olmaydi.  To‘liq muomala layoqati : o To‘liq muomala layoqatiga ega shaxslar o‘z huquq va majburiyatlarini mustaqil ravishda amalga oshiradi. o Odatda, bu 18 yoshga to‘lgan shaxslar yoki nikoh orqali voyaga yetgan shaxslar uchun amal qiladi. o Ular mulk sotib olish, shartnomalar tuzish, meros olish, tadbirkorlik faoliyatini yuritish kabi huquqiy harakatlarni hech qanday cheklovlarsiz amalga oshiradi.  Cheklangan muomala layoqati : o Cheklangan muomala layoqatiga ega shaxslar huquqiy harakatlarni faqatgina vasiy yoki homiy yordamida amalga oshiradi. o Cheklangan muomala layoqati odatda quyidagi holatlarda qo‘llaniladi: 1. Voyaga yetmaganlar (10–18 yosh): Ular faqat kundalik hayotga oid oddiy shartnomalarni mustaqil amalga oshirishlari mumkin, qolgan barcha harakatlar uchun vasiylar ishtiroki talab qilinadi. Ruhiy yoki jismoniy cheklovlarga ega shaxslar : Sud qarori bilan muomala layoqati cheklangan deb e lon qilingan shaxslar.ʼ  Cheklangan muomala layoqatining o‘ziga xos jihatlari : o Bu holatda shaxs mustaqil huquqiy harakatlarni amalga oshira olmaydi yoki faqat vasiy yoki homiyning roziligi bilan amalga oshiradi. o Masalan, voyaga yetmaganlar shaxsiy xaridlarni amalga oshirishi mumkin, lekin yirik moliyaviy bitimlar yoki ko‘chmas mulk operatsiyalari faqat vasiy ishtirokida rasmiylashtiriladi.Muomala layoqati shaxsning fuqarolik huquqiy munosabatlarida ishtirok etish imkoniyatini belgilab beradi. To‘liq muomala layoqati balog‘atga yetgan va aqliy, jismoniy holati yaxshi bo‘lgan shaxslar uchun amal qiladi. Cheklangan muomala layoqati esa yosh, ruhiy yoki jismoniy sabablar tufayli shaxsning huquq va majburiyatlarini amalga oshirish jarayoniga vasiylik yoki homiylik institutini jalb qilish zaruriyatini belgilaydi. Ushbu mezonlar huquqiy tartibni ta minlash va zaif shaxslarning ʼ manfaatlarini himoya qilishga xizmat qiladi. Vasiylik va homiylik Muomalaga layoqatsiz fuqaro shaxsini, uning qonuniy huquq va manfaatlarini himoya qilish uchun, shuningdek qonunda nazarda tutilgan hollarda mulkiy huquqlarini qo’riqlash uchun vasiylik va homiylik belgilanadi.Vasiylik shundan iboratki, bunda muomalaga layoqatsiz shaxs – o’n to’rt yoshga to’lmagan fuqarolar, ruhiy kasal va aqli zaiflar nomidan vasiy sifatida harakat qiladi hamda o’zining harakatlari bilan vasiylikka olingan shaxs uchun huquq va majburiyatlar tug’diradi. Homiylikda homiylar qisman muomala layoqatiga ega bo’lgan shaxslarga (o’n to’rt yoshdan o’n sakkiz yoshgacha bo’lgan fuqarolarga) o’z huquqlarini amalga oshirish, majburiyatlarni bajarishda yordam ko’rsatadilar, shuningdek ularni uchinchi shaxslarning ba’zan bo’lishi mumkin bo’lgan yomon niyatli harakatlaridan saqlaydilar. Homiylik ba’zi hollarda jismoniy kamchiliklari bo’lgan, masalan, ko’zi ojiz (ko’rlik), mayiblik sababli o’z huquqlarini o’zlari amalga oshira olmaydigan va himoya qila olmaydigan to’la muomala layoqatiga ega bo’lgan shaxslarga nisbatan ham belgilanadi. Bunday shaxslarga nisbatan homiylikning vazifasi huquqlar olish yoki ularni amalga oshirish bilan bog’liq turli harakatlarni ular uchun bajarishdan iborat. Bolaning ota-onasi olti oydan ortiq muddatda bo’lmagan hol- larda, agar bolaning manfatlari uchun zarur bo’lsa, ularga nisbatan ham vasiylik va homiylik belgilanadi 2 . Mahalliy organlar vasiylik va homiylik organlari bo’la ola- di. Ular voyaga etmaganlarga nisbatan vasiylik harakatlarini amalga oshirishni yosh bolalarga nisbatan xalq ta’lim bo’limlariga , ruhiy kasal va aqli zaiflarga nisbatan sog’liqni saqlash bo’limlariga , vasiylikka olinuvchilarning boshqa toifalariga nisbatan esa ijtimoiy ta’minot bo’limlariga yuklaydilar. Vasiylik va homiylik qishloq joylarida fuqarolik yig’inlari tomonidan belgilanadi. O’zbekiston Respublikasidan tashqarida yashaydigan, ota-ona- sining qaramog’idan mahrum bo’lgan O’zbekiston Respublikasining voyaga etmagan fuqarolariga va sog’lig’i tufayli o’z huquqini musta- qil ravishda amalga oshira olmaydigan, o’z majburiyatlarini bajara olmaydigan O’zbekiston Respublikasining voyaga etmagan fuqaro- lariga vasiylik va homiylik faoliyatini amalga oshirish O’zbekis- ton Respublikasining konsullik idoralari zimmasiga yuklanadi. Agar vasiylikka olinuvchining mulki u turgan joyda bo’lmasa, ikki vasiy: biri – uning o’ziga nisbatan, ikkinchisi – vasiylikka olingan shaxsning mulkiga nisbatan tayinlanishi mumkin.Ota-onalar vasiylik va homiylik vazifalariga alohida tayin- lanmay, vasiylik va homiylik qonun bo’yicha bajaradilar. Ota- onalari bo’lmagan taqdirda yoki ular amalda bu vazifani birorta sabab, masalan, qamoqda yoki shifoxonada bo’lishi tufayli bajara olmasalar yoki ota-onalik huquqidan mahrum bo’lgan bo’lsalar, vasiy- lik va homiylik organlari vasiy va homiyni, birinchi navbatda, vasiylikka olinuvchiga yoki homiy tayinlanayotganga yaqin shaxslardan biriga tayinlaydi.Muomalaga layoqatsiz yoki muomala layoqati cheklangan shaxslar, sud tomonidan ota-onalik huquqlaridan mahrum qilinganlar yoki Yuldasheva Sh . Vasiylik va homiylik institutlari .ota-onalik huquqi cheklanganlar sobiq farzandlikka oluvchilarning farzandlikka olganligi Oila kodeksining 169-moddasiga muvofiq bekor qilingan shaxslar (ya’ni, o’z zimmalaridagi majburiyatlarni bajarishdan bo’yin tovlayotgan yoki ularni lozim darajada bajar- mayotgan, ota-onalik huquqini suiiste’mol qilayotgan, farzandlikka olinganlarga nisbatan, shafqatsizlik bilan muomalada bo’layotgan, muttasil ichkilikbozlik yoki giyohvandlikka mubtalo bo’lgan shaxslar) qonun bilan zimmalariga yuklangan majburiyatlarni lozim darajada bajarmaganliklari yoki o’z huquqlarini suiiste’mol qilganliklari uchun vasiylik (homiylik) vazifalaridan chetlatilgan shaxslar, ruhiy yoki narkologik muassasalarda ro’yxatda turganlar, qasddan sodir etgan jinoyati uchun ilgari hukm qilingan shaxslar vasiy va homiy qilib tayinlanishi mumkin emas (Vasiylik va Homiylik to’g’risidagi Nizomning 8-bandi). Vasiy va homiyning asosiy vazifasi vasiylikka olinuvchining shaxsi va mulki yuzasidan g’amxo’rlik qilishdan, vasiylikka olinuv- chining manfaatlarini qo’riqlashdan iborat. Binobarin, vasiylikka oluvchi o’ziga ishonilgan mulkdan o’zi uchun hech qanday foyda olmasligi lozim. U vasiylikka olingan shaxsni asrash va uning mulkini idora etish xarajatinigina undirishga haqli. Umumiy qoida bo’yicha vasiylik va homiylik vazifalari bepul bajariladi. Vasiy va homiy o’z vasiyligi yoki homiyligidagi shaxsga ta’minot berishga majbur emas. Vasiy va homiyning o’z vasiyligi yoki homiyligidagi shaxsning ta’minoti uchun qilgan xarajatlari qonun hujjatlarida belgilangan tartibda ushbu shaxsning mablag’i hisobidan qoplanadi, bu mablag’ etarli bo’lmagan taqdirda esa, uning ta’minoti uchun vasiylik va homiylik organlari nafaqa tayinlashi mumkin. Vasiy vasiylikka olingan shaxs tomonidan bitimlar tuzishga haqli, lekin vasiylikka olinuvchining mulkiy ahvoliga yomon ta’sir etadigan bitimlar tuzishda vasiylik organlarining roziliklari bilan ish qilish lozim. Notarial guvohlantirishni talab qiladigan shartnomalar tuzish, vasiylikka olingan shaxsga qarashli mulkiy huquqlardan voz kechish, mulkni taqsimlash va shu kabi harakatlar uchun vasiylik organlarining roziligi zarur. Yosh bolalarga qarashli imoratlarni sotish uchun vasiylik organlaridan maxsus ruxsat olinishi kerak.Vasiy vasiylikka olingan shaxsning o’zi bilan va uning nomi- dan o’zining yaqin kishilari bilan bitimlar tuza olmaydi, chunki bunda vasiylikka olinuvchining manfaatlariga zarar keltirib, o’ziga yaqin kishilarning manfaatlariga ustunlik berish xavfi bor. Vasiy voyaga etmaganlarning tarbiyalanishlari, sog’liklari haqida g’amxo’rlik qilishga va ular bilan birga turishga majbur. Ruhiy kasallarning vasiylari esa, ularni davolash va sog’liklariga muvofiq sharoitda asrash tadbirlarini ta’minlashlari lozim. Homiylar g’amxo’rlik qilish uchun o’zlariga ishonilgan shaxs- larga, ularning huquq va majburiyatlarini amalga oshirishlarida yordam ko’rsatadilar, ularni uchinchi shaxslarning yomon niyatli hara- katlaridan saqlaydilar. Bitim tuzish uchun vasiylik va homiylik organlarining roziliklari talab qilinmagan hollarda, bitimlar tuzishga rozilik bera oladilar.Vasiylar va homiylar o’z himoyalaridagi shaxslarning huquq va manfaatlarini har qanday shaxslar bilan munosabatlarda, shu jumladan, sudlarda ham maxsus vakolatlarsiz himoya qila oladilar (FK, 32-modda).Vasiylik va homiylik bilan bog’liq bo’lgan munosabatlarga oid asosiy qoidalar Oila kodeksi hamda vasiylik va homiylik organlari to’g’risidagi Nizom bilan tartibga solinadi. Vasiylik instituti Vasiylikning huquqiy tushunchasi va maqsadi  Huquqiy tushuncha : Vasiylik — bu voyaga yetmaganlar yoki muomala layoqati cheklangan shaxslarning huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish uchun davlat tomonidan belgilangan shaxs yoki tashkilotning ularga yuridik vakillik qilish jarayonidir. Vasiylik fuqarolik qonunchiligi asosida tartibga solinadi.  Maqsadi : Vasiylikning asosiy maqsadi zaif shaxslarni: 1. Huquqiy himoya qilish : Ularning shaxsiy va mulkiy manfaatlarini qonuniy himoya qilish. 2. Ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash : Ularning kundalik hayotda va huquqiy munosabatlarda to‘g‘ri ishtirokini ta minlash.ʼ 3. Barqarorlikni ta minlash ʼ : Ularning huquqiy holatini boshqarish orqali ijtimoiy barqarorlikni ta minlash. ʼ Vasiy tayinlashning asosiy shartlari va tartibi  Asosiy shartlar : 1. Vasiy faqat sud yoki ma muriy organlar tomonidan belgilanishi mumkin. ʼ 2. Vasiy etib tayinlanadigan shaxs quyidagi talablarga javob berishi kerak:  Huquqiy layoqatli va muomalaga layoqatli bo‘lishi;  Vasiylikni amalga oshirishga to‘sqinlik qiluvchi huquqiy yoki jismoniy sabablarning mavjud emasligi;  Nomzodning huquqiy va ma naviy jihatdan shaxsni himoya qilishgaʼ qodir bo‘lishi.  Tartibi : 1. Vasiylik zarurati aniqlangandan so‘ng, mahalliy hokimiyat organlari yoki sud tomonidan vasiy tayinlanadi. 2. Vasiylik haqida qaror chiqarilgach, vasiyga barcha huquq va majburiyatlar huquqiy hujjatlar asosida topshiriladi. 3. Vasiylikni amalga oshirish jarayonida vasiy davlat organlariga hisobot berib turishi lozim. Vasiylikning asosiy qo‘llanilish doirasi quyidagi shaxslarni qamrab oladi: a) Voyaga yetmagan shaxslarga nisbatan vasiylik  Kimlarga nisbatan qo‘llaniladi : o 18 yoshga to‘lmagan bolalar, agar ular ota-onasiz qolgan bo‘lsa yoki ota- onalari ularni tarbiyalash va ularga g‘amxo‘rlik qilish imkoniyatiga ega bo‘lmasa. o 14 yoshga to‘lmagan bolalarga (kichik yoshdagi voyaga yetmaganlar) asosan vasiy tayinlanadi.  Vasiyning majburiyatlari : 1. Bola manfaatlarini himoya qilish; 2. Ularning kundalik hayotdagi ehtiyojlarini ta minlash; ʼ 3. Mulkni boshqarish va ularning huquqlarini himoya qilish.  Vasiylikning huquqiy chegaralari : Vasiy voyaga yetmagan shaxs nomidan shartnomalar tuzishi, davlat organlariga murojaat qilishi va boshqa huquqiy harakatlarni amalga oshiradi. b) Muomala layoqati cheklangan shaxslarga nisbatan vasiylik  Kimlarga nisbatan qo‘llaniladi : o Sud qarori bilan muomala layoqati cheklangan deb topilgan shaxslar, masalan:  Aqliy yoki jismoniy zaifligi tufayli muomala layoqatiga ega bo‘lmaganlar;  Ruhiy kasallikka chalingan shaxslar.  Vasiyning vazifalari : 1. Shaxsni kundalik hayotda qo‘llab-quvvatlash; 2. Ularning huquq va manfaatlarini qonuniy himoya qilish; 3. Mulkni boshqarish va ijtimoiy ehtiyojlarini qondirishga ko‘maklashish.  Cheklovlar : Vasiy muomala layoqati cheklangan shaxs nomidan huquqiy harakatlarni amalga oshirsa-da, uning har bir faoliyati shaxsning manfaatlariga mos bo‘lishi kerak. Vasiylik bilan bog‘liq mulkiy masalalar ustidan davlat organlari nazorat olib boradi. Vasiylik instituti zaif shaxslarning huquq va manfaatlarini himoya qilishning muhim vositasidir. Ushbu institut orqali davlat muomala layoqati cheklangan shaxslarning ijtimoiy va huquqiy munosabatlarda ishtirokini ta minlaydi, ularning shaxsiy va mulkiyʼ manfaatlarini muhofaza qiladi. Vasiylikning samaradorligi to‘g‘ri huquqiy tartib va davlat organlarining samarali nazoratiga bog‘liqdir. Vakolatli organ:  tuman (shahar) hokimliklari. Taqdim etiladigan hujjatlar: a) tug‘ilganlik haqida guvohnoma (pasport) nusxasi; bolalarning ota-ona qarovisiz qolganlik holatini tasdiqlovchi quyidagi hujjatlardan biri:  ota-onasining o‘limi haqidagi guvohnomalar nusxasi;  ota-onasining yoki ulardan birining ota-onalik huquqidan mahrum etilganligi, muomalaga layoqatsiz yoki muomala layoqati cheklanganligi yoxud bedarak yo‘qolgan deb topilganligi haqida sud qarori;  ota-onalarning bolalarni tarbiyalashdan va ta’minotidan bo‘yin tovlaganligi, ota- onalarga qidiruv e’lon qilinganligi haqidagi hujjatlar, ichki ishlar organlari, davolash muassasalari va shunga o‘xshash boshqa muassasalarning bolalarning ota-onasiz qolganligi to‘g‘risidagi dalolatnomalari; b) sog‘lig‘i to‘g‘risida tibbiy muassasa (tibbiy-maslahat komissiyasi)ning xulosasi; v) vasiylik yoki homiylik belgilanayotgan shaxsning turar joyi, mol-mulki to‘g‘risidagi ma’lumotlar; g) vasiylik va homiylik organining vasiylik yoki homiylik belgilanishiga muhtoj bo‘lgan shaxsning, shuningdek vasiylik yoki homiylikka olish istagini bildirgan shaxsning turmush sharoitlari, oila a’zolarining salomatligi va oilaning boshqa sharoitlari to‘g‘risidagi tekshiruv dalolatnomalari; d) vasiylik va homiylik organining vasiy yoki homiy belgilanishiga muhtoj shaxslarga nisbatan vasiy yoki homiy belgilash zarurligi, vasiy yoki homiy bo‘lish istagini bildirgan shaxsning vasiy yoki homiy etib tayinlanishi mumkinligi to‘g‘risidagi xulosalari. Vasiylik va homiylik institutlarining muomala layoqati masalalaridagi o‘rni 1. Huquqlarni himoya qilish va tartibga solishda institutlarning ahamiyati Vasiylik va homiylik institutlari jamiyatdagi zaif shaxslarni huquqiy va ijtimoiy himoya qilishning asosiy mexanizmlaridan biri hisoblanadi. Ushbu institutlar muomala layoqati cheklangan yoki mavjud bo‘lmagan shaxslarning huquqlarini ta minlash va ularniʼ jamiyatning to‘laqonli a zosi sifatida faol ishtirokini qo‘llab-quvvatlashda muhim o‘rin ʼ tutadi.  Huquqiy himoya : o Vasiylik va homiylik orqali shaxslarning huquqlari davlat tomonidan kafolatlanadi va har qanday noqonuniy xatti-harakatlardan himoya qilinadi. o Bu institutlar orqali voyaga yetmaganlar, nogironlar va muomala layoqati cheklangan shaxslar manfaatlariga mos ravishda huquqiy bitimlar amalga oshiriladi.  Ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash : o Vasiy va homiylar shaxslarning kundalik ehtiyojlarini qondirishda, jumladan ta lim, sog‘liqni saqlash va ijtimoiy xizmatlardan foydalanishda ʼ yordam beradi. o Ular shaxsiy mulkni boshqarish, shaxsning moliyaviy xavfsizligini ta minlash va turmush sharoitlarini yaxshilash bilan shug‘ullanadi.ʼ  Tartibga solish va nazorat : o Davlat organlari vasiylik va homiylik faoliyatini nazorat qilib, shaxslarning manfaatlarini muhofaza qilishni ta minlaydi. ʼ o Vasiy yoki homiylar faoliyati doimiy ravishda davlat organlari hisobotlari orqali nazorat qilinadi. 2. Vasiylik va homiylik institutlari o‘rtasidagi farqlar Vasiylik va homiylik o‘zaro o‘xshash bo‘lsa-da, ularning qo‘llanish doirasi va vazifalarida muayyan farqlar mavjud: Asosiy jihat Vasiylik Homiylik Kimlar uchun qo‘llaniladi Voyaga yetmaganlar va muomala layoqati cheklangan shaxslar. Muomala layoqati qisman saqlangan shaxslar. Yuridik imkoniyatlar Vasiy to‘liq yuridik vakillikni amalga oshiradi. Homiy shaxsning faqat muayyan masalalarda vakili hisoblanadi. Faoliyat sohasi Harakatga layoqati yo‘q shaxslarning huquqlarini boshqarish va ularning nomidan bitimlar tuzish. Harakatga qisman layoqatli shaxslarning huquqlarini cheklangan doirada himoya qilish. Kim tomonidan tayinlanadi Sud yoki davlat organlari. Sud yoki davlat organlari. Majburiyatlar darajasi To‘liq javobgarlik va majburiyatlarni o‘z zimmasiga oladi. Faqat yordam va maslahatlar berish bilan chegaralanadi. 3. Oila huquqi va fuqarolik huquqi kontekstida ushbu institutlarning qo‘llanilishi Vasiylik va homiylik institutlari oila huquqi va fuqarolik huquqi sohasida turli maqsadlarda qo‘llaniladi. Oila huquqi doirasida :  Voyaga yetmaganlar: o Yetim qolgan yoki ota-onasidan ayrilgan bolalarga nisbatan vasiylik belgilanishi ota-onalik huquqlarining amalga oshirilishi uchun zarurdir. o Ota-onasi ajralib ketgan yoki huquqlaridan mahrum etilgan bolalar uchun vasiy yoki homiy tayinlash orqali ularning huquqlari himoya qilinadi.  Oilada voyaga yetmagan shaxslarning moliyaviy va mulkiy huquqlarini boshqarish uchun vasiylar faoliyati muhimdir. Fuqarolik huquqi doirasida :  Mol-mulkni boshqarish : o Vasiylar voyaga yetmaganlar va muomala layoqati cheklangan shaxslarning mol-mulki ustidan huquqiy nazoratni amalga oshiradi. o Homiylar qisman muomala layoqati saqlangan shaxslarning yirik bitimlarda vakillik qilishlariga yordam beradi.  Shartnomaviy huquq : o Vasiylar va homiylar orqali qonuniy shartnomalar tuzish imkoniyati shaxsning huquqiy manfaatlarini himoya qilishni ta minlaydi.ʼ  Huquqiy layoqatni boshqarish : o Vasiylik va homiylik orqali qonuniy himoya mexanizmlari amal qilinadi va bu institutlar zaif shaxslarni har qanday noqonuniy harakatlardan himoya qiladi. Vasiylik va homiylik institutlari fuqarolik huquqi tizimining ajralmas qismi bo‘lib, muomala layoqati masalalarida ijtimoiy adolatni ta minlaydi. Ushbu institutlar orqali ʼ huquqiy va ijtimoiy tartib nazorat ostida bo‘ladi, shuningdek, zaif qatlamlarning huquq va manfaatlari samarali himoya qilinadi. Oila va fuqarolik huquqi kontekstida ushbu institutlar inson huquqlarini ta minlashga va ijtimoiy himoya mexanizmlarini ʼ rivojlantirishga xizmat qiladi. Vasiylik va homiylik sohasidagi muammolar a) Qonunchilikdagi kamchiliklar 1. Noaniqlik va umumiylik : o Vasiylik va homiylik institutlarining vazifalari va mas’uliyatlari qonunchilikda aniq chegaralanmagan. Ba zan vasiy yoki homiyningʼ qanday holatlarda qanday vakolatga ega ekani tushunarsiz bo‘lib qoladi. o Muomala layoqati cheklangan yoki yo‘q shaxslar uchun huquqiy mexanizmlarni bir xil qo‘llash holatlari mavjud, bu esa individual ehtiyojlarni hisobga olishni qiyinlashtiradi. 2. Vasiy va homiylarning javobgarligi bo‘yicha yetarli mexanizmlar yo‘qligi : o Vasiy yoki homiy tomonidan suiiste mol qilish holatlari uchun ʼ javobgarlikni belgilovchi aniq choralar yo‘qligi ularga ishonchsizlikni oshiradi. 3. Iqtisodiy rag‘batlantirishning yo‘qligi : o Vasiy yoki homiylarning faoliyatiga moddiy yordam va rag‘batlantirish mexanizmlarining yo‘qligi bu rollarni bajarishni qiyinlashtiradi va ko‘ngilli shaxslarni jalb qilishga to‘sqinlik qiladi. b) Amalga oshirishdagi murakkabliklar 1. Davlat nazorati yetarli emas : o Vasiylik va homiylik jarayonlarini nazorat qilish uchun davlat organlari faoliyati sust ishlamoqda. Ko‘pincha, vasiylar va homiylar faoliyati to‘liq monitoring qilinmaydi, bu esa qonunbuzarliklarga sabab bo‘lishi mumkin. 2. Shaxsiy manfaatlarning ziddiyati : o Vasiy yoki homiy shaxslarning manfaatlari va ular himoya qilayotgan shaxslarning manfaatlari o‘rtasida ziddiyat yuzaga kelishi mumkin. 3. Malaka yetishmasligi : o Vasiy va homiylar orasida huquqiy va ma muriy bilimlarning yetishmasligi ʼ ularning faoliyatining samaradorligini pasaytiradi. 4. Byurokratik qiyinchiliklar : o Vasiylik yoki homiylikni tayinlash va amalga oshirish jarayonidagi uzoq va murakkab hujjatlashtirish protseduralari ushbu institutning samaradorligini pasaytiradi. 2. Institutlarni takomillashtirish bo‘yicha takliflar a) Qonunchilikni takomillashtirish 1. Huquqiy asoslarni aniq belgilash : o Vasiylik va homiylik institutlarining vakolatlari va mas’uliyatlarini aniq chegaralash. o Muomala layoqati cheklangan shaxslarning ehtiyojlariga moslashtirilgan huquqiy mexanizmlarni ishlab chiqish. 2. Javobgarlik tizimini mustahkamlash : o Vasiy yoki homiylarning suiiste mol harakatlariga qarshi aniq jazolashʼ mexanizmlarini joriy etish. o Davlat tomonidan monitoringni kuchaytirish va maxsus inspeksiyalar tashkil etish. 3. Moddiy rag‘batlantirish mexanizmi yaratish : o Vasiy va homiylar uchun soliq imtiyozlari yoki davlat tomonidan mablag‘ ajratish kabi rag‘batlantirish mexanizmlarini joriy qilish. b) Amalga oshirishni yaxshilash 1. Monitoring tizimini kuchaytirish : o Vasiylik va homiylik faoliyatini davlat organlari tomonidan doimiy ravishda nazorat qilish tizimini joriy qilish. o Maxsus hisobot va audit tizimlarini yo‘lga qo‘yish. 2. Maxsus o‘quv dasturlari tashkil etish : o Vasiy va homiylar uchun huquqiy bilimlarni oshiruvchi maxsus o‘quv dasturlarini joriy qilish. o Psixologik qo‘llab-quvvatlash va huquqiy savodxonlikka oid treninglarni taqdim etish. 3. Jarayonlarni soddalashtirish : o Vasiylik yoki homiylikni tayinlash bo‘yicha jarayonlarni byurokratik to‘siqlardan xoli qilish. o Hujjatlarni elektron shaklda qabul qilish va ko‘rib chiqish tizimini yo‘lga qo‘yish. Xulosa Vasiylik va homiylik institutlari muomala layoqati cheklangan yoki mavjud bo ‘ lmagan shaxslarning huquqlarini himoya qilish va ularga ijtimoiy qo ‘ llab - quvvatlash ko ‘ rsatishning muhim vositalaridan biridir . Ushbu institutlar zaif qatlamlar, jumladan voyaga yetmaganlar, muomala layoqati cheklangan shaxslar va ruhiy yoki jismoniy zaiflikka ega bo‘lgan kishilar uchun jamiyatda to‘laqonli hayot kechirish imkonini beradi. Vasiy va homiylar orqali davlat ushbu shaxslarning huquqlarini himoya qilib, ular uchun qulay huquqiy va ijtimoiy muhitni yaratadi. 2. Ularning shaxsiy va ijtimoiy manfaatlarni himoya qilishdagi ahamiyati  Shaxsiy manfaatlarni himoya qilish : Vasiylik va homiylik zaif shaxslarning huquqlarini himoya qilib, ularning manfaatlarini noqonuniy xatti-harakatlardan himoya qilishga xizmat qiladi. Bu nafaqat mol-mulkni boshqarishni, balki shaxsiy hayotdagi ehtiyojlarni qondirishni ham o‘z ichiga oladi.  Ijtimoiy manfaatlarni ta minlashʼ : Ushbu institutlar orqali davlat jamiyatda ijtimoiy barqarorlikni saqlashga yordam beradi. Zaif shaxslarni himoya qilish orqali ijtimoiy guruhlar o‘rtasida adolat va himoya tizimi yaratiladi, bu esa umumiy ijtimoiy taraqqiyotni ta minlaydi. ʼ 3. Institutlarning rivojlanishi uchun zaruriy chora-tadbirlar Vasiylik va homiylik institutlarini yanada samarali qilish uchun quyidagi chora- tadbirlarni amalga oshirish zarur: 1. Huquqiy bazani mustahkamlash : Vasiylik va homiylik institutlari faoliyatini tartibga soluvchi qonunchilikni yangilash va takomillashtirish lozim. Shuningdek, bu sohada javobgarlik va nazorat mexanizmlarini aniq belgilash zarur. 2. Moddiy rag‘batlantirishni joriy qilish : Vasiy va homiylarni moddiy rag‘batlantirish tizimini ishlab chiqish ularning samarali faoliyat yuritishini ta minlaydi. ʼ 3. Davlat va nodavlat tashkilotlar hamkorligi : Vasiylik va homiylik institutlari faoliyatini qo‘llab-quvvatlash uchun davlat organlari va nodavlat tashkilotlari o‘rtasida hamkorlikni rivojlantirish muhimdir. 4. Monitoring tizimini kuchaytirish : Vasiy va homiylar faoliyatini doimiy nazorat qilish uchun davlat organlari tomonidan monitoring tizimini yaratish zarur. 5. O‘quv dasturlari tashkil etish : Vasiy va homiylar uchun maxsus huquqiy va ijtimoiy ko‘nikmalarni shakllantiruvchi o‘quv dasturlari joriy etilishi kerak. Vasiylik va homiylik institutlari fuqarolik jamiyatida zaif shaxslarni huquqiy va ijtimoiy himoya qilishning ajralmas qismi bo‘lib, ular orqali muomala layoqati masalalarini samarali hal etish mumkin. Ushbu institutlarning takomillashtirilishi ijtimoiy adolatni ta minlashga, shaxsiy manfaatlarni himoya qilishga va jamiyatning barqarorʼ rivojlanishiga xizmat qiladi. Shu sababli, davlat va jamiyat tomonidan bu institutlarga alohida e tibor qaratish lozim. ʼ FUQAROLIK HUQUQI BO YICHA ADABIYOTLAR RO YXATINI ʻ ʻ 1. "Fuqarolik huquqi" o Muallif : I.B. Zokirov o Nashr yili : 200 9 o Nashriyot : Ma'lumot mavjud emas o Izoh : Ushbu darslik O zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, Fuqarolik ʻ kodeksi va boshqa qonun hujjatlari asosida yozilgan. 2. "Fuqarolik huquqi. 1-qism" o Mualliflar : Ma'lumot mavjud emas o Nashr yili : 2017 o Nashriyot : Toshkent davlat yuridik universiteti 3. "Fuqarolik huquqi" o Muallif : V.R. Topildiyev o Nashr yili : 2020 o Nashriyot : Ma'lumot mavjud emas 4. "Fuqarolik va oila huquqi" o Mualliflar : N.A. Kuldashev, U.K. Nurullayev o Nashr yili : 2023 o Nashriyot : Ma'lumot mavjud emas 5. "Fuqarolik huquqi: muhim ma’lumotlar" o Muallif : "Adolat" milliy huquqiy axborot markazi o Nashr yili : 2021 o Nashriyot : Ma'lumot mavjud emas 6. "Fuqarolik huquqi" o Mualliflar : Ma'lumot mavjud emas o Nashr yili : 2021 o Nashriyot : Toshkent davlat yuridik universiteti 7. "Fuqarolik huquqi. 2-qism" o Muallif : V.R. Topildiyev o Nashr yili : 2020

Muomala layoqati masalalarida vasiylik va xomiylik institutining qo‘llanilishi 

Sotib olish