Mustaqillik yillarida O’zbekistondagi madaniy va ma’naviy taraqqiyot. Ta’lim sohasida amalga oshirilgan islohotlar - Педагогика - Курсовые работы

Всего документов: 616
Число пользователей: 251

Информация о документе

Цена	9000UZS
Размер	44.5KB
Покупки	0
Дата загрузки	23 Сентябрь 2023
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Педагогика

Mustaqillik yillarida O’zbekistondagi madaniy va ma’naviy taraqqiyot. Ta’lim sohasida amalga oshirilgan islohotlar

Mustaqillik yillarida O’zbekistondagi madaniy va
ma’naviy taraqqiyot. Ta’lim sohasida amalga
oshirilgan islohotlar
Kirish
“Kontrafakt” so zi fransuz tilidan tarjima qilinganida “Mualliflik huquqini buzish”ʻ
degan ma noni bildiradi. U har qanday shaxsning intellektual mulk huquqlarini
ʼ
buzgan holda ishlab chiqarilgan barcha mahsulotga tegishli. Bunday mahsulot
ishlab chiqaruvchilar bozorda keng tarqalgan, ommalashgan, taniqli brendlar va
logotiplarni o z mahsulotiga joylashtirish yoki shunga monand holat orqali
ʻ
xaridorlarni o ziga ishontirishga harakat qiladilar va aksariyat hollarda bunga
ʻ
erishadilar ham. Bu kabi mahsulotlarning sifati tegishli idoralar nazoratidan
o tkazilganida ular iste molga yaroqli va inson salomatligi uchun xavfsiz bo lishi
ʻ ʼ ʻ
mumkin, biroq ularni ishlab chiqarish va sotish noqonuniy hisoblanadi.
Mamlakatimizda ishlab chiqarish sohasida erkin raqobatni yo lga qo yish,
ʻ ʻ
iste molchilar manfaatini himoya qilish, ichki bozorni sifatli mahsulot bilan
ʼ
ta minlash maqsadida O zbekiston Respublikasining 2001-yil 30-avgustdagi
ʼ ʻ
“Tovar belgilari, xizmat ko rsatish belgilari va tovar kelib chiqqan joy nomlari
ʻ
to g risida” va 2006-yil 20-iyulda “Mualliflik huquqi va turdosh huquqlar
ʻ ʻ
to g risida”gi Qonunlar qabul qilingan. Ularda belgilab qo yilganidek, tovar
ʻ ʻ ʻ
belgisidan yoki adashtirib yuborish darajasida u bilan o xshash bo lgan belgidan
ʻ ʻ
tovarlarda, tovarlarning etiketkalarida, o rovlarida qonunga zid ravishda
ʻ
foydalanilganda ular soxtalashtirilgan (kontrafakt) bo ladi. Bunday
ʻ
mahsulotlarning iste molchilarga taklif etilishi qonun bilan ta qiqlanadi.
ʼ ʼ
1

I BOB. Mustaqillik yillarida O’zbekistondagi madaniy va ma’naviy
taraqqiyot . Ta’lim sohasida amalga oshirilgan islohotlar
1.1 Ma ’naviy-ma’rifiy islohotlar – jamiyat taraqqiyotining
ustuvor yo’nalishi sifatida.
Jamiyat ma’naviyati mamlakat barqarorligi va taraqqiyotini n g muhim
sharti va kafolatidir. Biron-bir mamlakat o’z ma’naviy imkoniyatlarini, odamlar
ongida ma’naviy va axloqiy qadriyatlarni rivojlantirmay, xalqning milliy ruhini
uyg’otmay va mustahkamlamay turib yuksak taraqqiyot darajasiga ko’tarila
olmaydi. Shuning uchun ham jamiyat ma’naviyatini yuksaltirish O’zbekiston
taraqqiyotining ustuvor yo’nalishi deb belgilandi.
Tarixdan ma’lumki, mamlakatimiz bir necha bor ajnabiy bosqinchilar
hujumiga duchor bo’lgan, qaramlik va zulm ostida qolgan. Buning oqibatida
xalqimizning boy ma’naviy merosi, urf-odatlari qadrsizlanishga mahkum bo’lgan.
Ayniqsa, Rossiya mustamlakachiligi va sovetlar tuzumi davrida milliy
qadriyatlarimiz, urf-odatlarimiz oyoq osti qilindi. Ona tilimiz, boy ma’naviy
merosimiz qadrsizlantirildi, ko’plab masjidu-madrasalar, milliy maktablar, tarixiy
yodgorliklar buzildi, qarovsiz qoldi. O’zbekiston davlat mustaqilligini qo’lga
kiritgan kundan boshlaboq mamlakatimizda boy ma’naviy merosimizni tiklash va
rivojlantirish, jamiyat ma’naviyatini yuksaltirish davlat siyosati darajasiga
ko’tarildi. Jamiyat ma’naviyatini tiklash va yuksaltirishni ta’minlovchi ma’naviy-
ma’rifiy islohotlarning yo’nalishlari belgilab olindi .
Mustaqillik yillarida boy ma’naviy merosimizni tiklash tadbirlari amalga
oshirildi. Milliy madaniyatimizga, jahon sivilizatsiyasi taraqqiyotiga buyuk hissa
qo’shgan bobolarimiz - Imom Buxoriy, Imom Termiziy, Bahouddin Naqshband,
Xo’ja Ahmad YAssaviy, Al-Xorazmiy, Al-Farg’oniy, Ibn Sino, Mirzo
Ulug’bek, Alisher Navoiy , Zahiriddin Muhammad Bobur va boshqa ko’plab
ajdodlarimizning milliy va ma’naviy merosi xalqimizga qaytarildi, tavallud topgan
kunlari butun mamlakat bo’yicha nishonlandi, ruhlari shod etildi, asarlari nashr
2

etildi. Ularning ma’naviy merosi bugungi kunda xalqimizga yangi jamiyat
qurishda ma’naviy kuch-qudrat bag’ishlamoqda, jamiyatimizni ma’naviy
yuksaltirishga xizmat qilmoqda .
Jamiyat ma’naviyatini yuksaltirishda tarixiy xotira, ajdodlar tarixini bilish,
milliy axloqiy qadriyat hamda an’analar va muqaddas dinimizning o’rni va
ahamiyati katta. Biron-bir xalq o’z tarixini bilmay, asrlar osha yaratilgan ma’naviy
merosga tayanmay va uni yanada rivojlantirmay turib o’z kelajagini tasavvur eta
olmaydi. Shu bois mustabid tuzum davrida soxtalashtirilgan xalqimiz tarixini
xolisona, haqqoniy yoritish, barcha o’quv maskanlarida Vatan tarixini o’qitish
borasida muhim tadbirlar amalga oshirildi .
O’zbek xalqi va o’zbek davlatchiligi tarixini, tariximizning boshqa
sahifalarini xolisona ilmiy asosda yoritish vazifalari birinchi Prezident I. A.
Karimovning bir guruh tarixchilar bilan 1998-yil iyun oyida bo’lgan suhbatida,
Vazirlar Mahkamasining 1998-yil 27-iyulda qabul qilingan «O’zbekiston
Respublikasi Fanlar akademiyasi tarix instituti faoliyatini takomillashtirish
to’g’risida»gi qarorida belgilab berildi .
Mustaqillik yillarida Vatanimiz tarixini yoritish va o’rganish masalalari
partiyaviylik, sinfiylik yondashuvlar i dan, hukmron kommunistik mafkura
ta’siridan xalos etildi. Necha 10 yillar davomida buzib ko’rsatilgan yoki so’z
yuritilmay kelgan tarixiy voqealarni xolislik, tarixiylik, haqqoniylik tamoyillari
asosida yoritilgan qator ilmiy asarlar, darsliklar va o’quv adabiyotlari yaratildi .
Prezident Farmoni bilan 1996-yil Amir Temur yili deb e’lon qilindi. Amir
Temur tavalludining 660-yilligini nishonlashga bag’ishlangan tadbirlar
O’zbekistonda, dunyoning 50 dan ortiq mamlakatlarida o’tkazildi. YUNESKO
qarori bilan Sohibqiron yubileyi jahon miqyosida nishonlandi. Parijda Amir
Temurga bag’ishlangan madaniyat haftaligi , «Temuriylar davrida fan, madaniyat
va maorifning gullab yashnashi» mavzuida xalqaro konferensiya va ko’rgazmalar
bo’lib o’tdi. Toshkent shahrida Amir Temurga haykal qo’yildi, Temuriylar tarixi
davlat muzeyi tashkil etildi, uning nomi bilan bog’liq tarixiy yodgorliklar
ta’mirlandi .
3

Istiqlol yillarida xalqimizning o’tmishiga, boy tarixiy merosiga, ma’naviy
qadriyat va an’analariga bo’lgan munosabat tubdan o’zgardi. Milliy
madaniyatimizga, jahon sivilizatsiyasi taraqqiyotiga ulkan hissa qo’shgan
bobokalonlarimizning ma’naviy merosi xalqimizga qaytarildi, tavallud topgan
kunlari mamlakat va xalqaro miqyosda keng nishonlanmoqda. Jumladan :
1991 yil ― Alisher Navoiy tavalludining 550 yilligi;
1993 yil ― Bahouddin Naqshbandiyning 675 yilligi;
1993 yil ― Najmiddin Kubro tavalludining 850 yilligi;
1994 yil ― Mirzo Ulug’bek tavalludining 600 yilligi;
1995 yil ― Mahmud az ― Zamaxshariyning 920 yilligi;
1996 yil ― Amir Temur tavalludining 660 yilligi;
1998 yil ― Imom Buxoriy tavalludining 1225 yilligi;
1998 yil ― Ahmad al-Farg’oniy tavalludining 1200 yilligi;
1999 yil ― Jaloliddin Manguberdining 800 yilligi;
2000 yil ― Burhoniddin Marg’inoniyning 910 yilligi;
2000 yil ― Imom Moturidiy tavalludining 1130 yilligi;
2000 yil ― Kamoliddin Behzod tavalludining 545 yilligi;
2003 yil ― Abduxoliq G’ijduvoniyning 900 yilligi;
2004 yil ― Xoja Ahror Valiyning 600 yilligi zo’r tantana bilan nishonlanganligi
fikrimizning dalilidir .
Uzoq va boy tarixning hamda madaniyatimiz, shuningdek,
ma’naviyatimizning ildizi qadimga borib taqalishiga guvohlik beruvchi Xiva va
Buxoro shaharlarining 2500 yillik to’ylarining o’tkazilishi jahon madaniyati
tarixining ibtidosi sifatida ham e’tirof etilgan edi. 1999 yilda “Alpomish”
eposining 1000 yilligi, 2001 yilda “Avesto” yaratilganining 2700 yilligi, 2002
yilda Termiz shahrining 2500 yilligi, 2002 yilda Shahrisabz shahrining 2700
yilligi, 2006 yilda Qarshi (Nasaf) shahrining 2700 yilligi, 2006 yilda Xorazm
Ma’mun akademiyasining 1000 yilligi, 2007 yilda Samarqand shahrining 2750
yilligi, 2007 yili Marg’ilon shahrining 2000 yilligi, 2009 yilda Toshkent shahrining
4

2200 yilligi nishonlanishi Vatanimizning ma’naviyat sohasida bardamligi va
shaharsozlik madaniyati ham baquvvatligini ko’rsatuvchi dalil bo’ldi.
Vatanimiz ozodligi yo’lida shahid ketgan Abdulla Qodiriy, Cho’lpon,
Fitrat, Usmon Nosir va boshqa xalq jigarbandlarining nomi, izzat-ikromi, hurmati
o’z joyiga qo’yildi, asarlari chop etildi. Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov
tashabbusi bilan Toshkentda mustamlakichilik davri qurbonlari xotirasini
abadiylashtirish maqsadida «Shahidlar xotirasi» yodgorlik majmui, «Qatag’on
qurbonlari xotirasi» muzeyi, fashizmga qarshi janglarda jon fido etgan
xalqimizning farzandlari xotirasini abadiylashtirish maqsadida «Xotira-maydoni»
majmuasi barpo etildi. Bu tadbirlar xalqimizda milliy ongni yuksaltirishga, tarixiy
xotirani tiklanishiga, yoshlarni milliy istiqlol g’oyalari ruhida tarbiyalashga
xizmat qilmoqda
1.2 Diniy va milliy qadriyatlarning tiklanishi .
Madaniy taraqqiyot inson ma’naviy kamolotining asosiy ko’rsatkichi
hisoblanib, mamlakat ravnaqi har bir fuqaroning ongliligi, ularning madaniy-
tarixiy boyliklarini yaratish, saqlash va rivojlantirish jarayonlariga bo’lgan
munosabatlariga har tomonlama bog’liqdir. Davlatimiz rahbari SH.M.Mirziyoev
«Har bir suveren davlat o’zining betakror tarixi va madaniyatiga egadir. Bu tarix,
bu madaniyatning haqiqiy ijodkori , yaratuvchisi esa xaqli ravishda shu mamlakat
xalqi hisoblanadi»1. Ta’kidlash joizki, madaniy-tarixiy taraqqiyot nihoyatda
murakkab hisoblanib, uning ichki mohiyatini ham moddiy, ham ma’naviy
madaniyatlar tashkil etadi. Ularning o’zaro aloqasi hamda mavjudlik shakllarini
anglab etish uchun madaniy taraqqiyotning o’ziga xos xususiyatlari, qonuniyatlari,
rivojlanish bosqichlari va o’lchovlarini aniqlash, shuningdek madaniy
hodisalarning o’zaro aloqasi, madaniyatning ijtimoiy taraqqiyotdagi vazifalari,
o’rni va roli, madaniyat va sivilizatsiya tushunchalari to’g’risida muayyan bilimga
ega bo’lish talab etiladi. O’zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti
I.A.Karimovning «Biz xalqni nomi bilan emas, balki madaniyati, ma’naviyati
orqali bilamiz, tarixining tag-tomirigacha nazar tashlaymiz», – degan fikrlarida
5

juda katta mantiq va ma’no bor. Biroq, sovet mustabid tuzumi sharoitida o’zbek
milliy madaniyati haddan ortiq darajada zarar ko’rdi. Barcha mustamlakachilar
kabi kommunistik mafkura maddohlari ham o’zbek xalqini qul qilish uchun, eng
avvalo, xalqimizning milliy madaniyatini yo’q qilishga zo’r berdilar! Taniqli olim
A.Mavrulov shunday ta’kidlagan edi: «o’zbek xalqi katta yo’qotishlarga
qaramasdan, o’zligini, o’z milliy madaniyatini muayyan darajada saqlab qola bildi.
Bunga uzoq va yaqin tarix guvoh. Endigi vazifa ma’naviy hayotdagi barcha
yo’qotishlarning o’rnini qoplashdan iboratdir. O’zbek xalqi ana shu yo’ldan bordi,
o’z milliy tarixiy, madaniy merosiga sodiqligini ko’rsata oldi. Bu esa
mustamlakachiliklar davrida yo’qotilgan, toptalgan madaniy merosni tiklash,
o’zligini anglashga bo’lgan rag’batni uyg’otdi»1.
Mustaqillik sharofati bilan diniy qadriyatlar, diniy e’tiqod qayta tiklandi.
Ramozon hayiti, Qurbon hayiti, qadimiy xalq bayrami Navro’z qayta tiklandi, bu
kunlar Prezident Farmoni bilan dam olish , bayram kuni bo’lib qoldi. Musulmonlar
O’zbekiston xalqi tarixida birinchi-marta bevosita hukumat homiyligida har yili
Haj va Umra amallarini ado etish imkoniyatlariga ega bo’ldilar. Prezident Farmoni
bilan tuzilgan «Ma’naviyat va ma’rifat» jamoatchilik markazi (1994 yil 23 aprel
PF-842-son)2, «Oltin meros» xalqaro xayriya jamg’armasi (Vazirlar
Mahkamasining 27.09.1996 yil 338-sonli Qarori)3 jamiyatning ma’naviy-ma’rifiy
ravnaqi yo’lida xizmat qilmoqda.
Mustaqillik yillarida mamlakatimizda jamiyat hayotining ma’naviy-
ma’rifiy asoslarini mustahkamlash, milliy istiqlol g’oyasining asosiy tushuncha va
tamoyillarini hayotga joriy etish, yurtdoshlarimiz, ayniqsa, yosh avlod qalbida
Vatanimiz taqdiri va kelajagi uchun daxldorlik va mas’uliyat hissini oshirish, yot
g’oyalarga qarshi mafkuraviy immunitetni kuchaytirishga yo’naltirilgan targ’ibot
tizimi shakllandi. Bu jarayonda Respublika Ma’naviyat targ’ibot markazi, uning
joylardagi tuzilmalari hamda Milliy g’oya va mafkura ilmiy-amaliy markazi
tomonidan muayyan ishlar amalga oshirilganini qayd etish lozim.
mustaqillik-yillarida-ozbekistondagi-madaniy-va-manavi.html
6

Bugungi kunda dunyoda globallashuv jarayonlari kuchayib, tinchlik va
barqarorlikka qarshi yangi tahdid va xatarlar tobora ko’payib bormoqda. Bunday
murakkab va tahlikali vaziyat sohada amalga oshirilgan ishlarni tanqidiy baholab,
uning faoliyatini zamon talablari asosida takomillashtirishni taqozo etmoqda.
Xususan, oila, mahalla va ta’lim muassasalarida yoshlar tarbiyasi, chekka
hududlar va mahallalarda uyushmagan yoshlar bilan maqsadli g’oyaviy-tarbiyaviy
ishlarning yuzaki tarzda olib borilayotgani, jinoyatchilik, diniy ekstremizm va
terroristik harakatlarga adashib qo’shilib qolish, milliy qadriyatlarga e’tiborsizlik,
erta turmush qurish, oilaviy ajralishlar kabi salbiy holatlarning oldini olishga
qaratilgan targ’ibot ishlarining aksariyat hollarda kutilgan natijani bermayotgani bu
masalalarga jiddiy e’tiborni talab etmoqda.
Mamlakatimizda qabul qilingan 2017-2021 yillarda O’zbekiston
Respublikasini yanada rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha
Harakatlar strategiyasida eng avvalo, davlat boshqaruvi organlarining quyi
bo’g’inlari faoliyatini tubdan yaxshilash, ularning xalq bilan muloqot qilishini
ta’minlash, bu borada samarali ijtimoiy hamkorlik mexanizmini mustahkamlash
ustuvor vazifa sifatida belgilab qo’yilgan.
Ana shu maqsad va vazifalardan kelib chiqqan holda, ma’naviy-ma’rifiy
targ’ibot ishlarining mazmun-mundarijasini tubdan yaxshilash, ularning ko’lami va
miqyosini kengaytirish, tizimda faoliyat ko’rsatayotgan soha xodimlarining bilim
va malakasini izchil oshirib borish, tuman (shahar) darajasidagi xodimlar
mehnatiga haq to’lashning barqaror tizimini yo’lga qo’yish, sohada faoliyat olib
borayotgan muassasa va tashkilotlar ishini muvofiqlashtirish va ularning
samarasini oshirish maqsadida: Respublika Ma’naviyat va ma’rifat kengashining
Respublika Ma’naviyat targ’ibot markazi hamda Milliy g’oya va mafkura ilmiy-
amaliy markazini birlashtirish yo’li bilan ularning negizida
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 28 iyul №PQ-3160-sonli Qarori
bilan Respublika Ma’naviyat va ma’rifat markazini qayta tashkil etildi 1
.
7

Muddati o’tgan, kontrafakt va yaroqsiz tovarlar haqida xabar
berganlar rag’batlantiriladi
2.1 Kontrafakt mahsulotlari haqida
Prezident qaroriga ko’ra, saqlash muddati o’tib ketgan, kontrafakt
va iste’molga yaroqsiz tovarlar haqida xabar berganlar rag’batlantiriladi.
Shuningdek, o’zganing tovar, xizmat ko’rsatish belgisidan yoki firma nomidan
qonunga xilof ravishda foydalanganlik uchun javobgarlik kuchaytiriladi.
4-aprel kuni prezidentning “Aholini sifatli iste’mol tovarlari bilan
ta’minlashga qaratilgan qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”gi qarori qabul
qilindi, deb xabar bermoqda Adliya vazirligi.
Qarorga ko’ra:
 iste’molchilar hayoti yoki sog’lig’i xavfsizligi talablariga javob
bermaydigan mahsulotlarning noqonuniy muomalasi bilan bog’liq qilmish
uchun javobgarlik kuchaytiriladi;
 etil spirti, alkogol va tamaki mahsulotlarining noqonuniy muomalasi
bilan bog’liq qilmish uchun javobgarlik ijtimoiy xavflilik darajasidan kelib
chiqib o’rnatiladi;
 sanitariya qonunchiligi va veterinariya, veterinariya-sanitariya
qoidalarini buzganlik uchun belgilangan ma’muriy javobgarlik kuchaytiriladi;
 o’zganing tovar belgisidan, xizmat ko’rsatish belgisidan, geografik
ko’rsatkichidan, tovar kelib chiqqan joy nomidan, adashtirib yuborish
darajasida ular bilan o’xshash bo’lgan belgidan yoki firma nomidan qonunga
xilof ravishda foydalanganlik uchun javobgarlik kuchaytiriladi
(amaldagi tartibga ko’ra , fuqarolarga BHMning 5 baravaridan 10
baravarigacha, mansabdor shaxslarga esa — 10 baravaridan 20 baravarigacha
miqdorda jarima; xuddi shunday huquqbuzarliklar ma’muriy jazo chorasi
qo’llanilganidan keyin bir yil davomida takror sodir etilgan bo’lsa, fuqarolarga
BHMning 10 baravaridan 20 baravarigacha, mansabdor shaxslarga esa — 20
baravaridan 30 baravarigacha miqdorda jarima solishga sabab bo’ladi);
8

 belgilangan talablar va shartlarning qo’pol ravishda buzilishi oqibatida
litsenziyasi bekor qilingan yoki xabardor qilish tartibida faoliyatni
(harakatlarni) amalga oshirishi tugatilgan tadbirkorlarga quyidagi ro’yxatda
keltirilgan faoliyat turlari bilan shug’ullanishiga cheklovlar belgilanadi.
Mazkur masalalar yuzasidan tegishli qonun loyihasi ishlab chiqiladi.
Qarorga muvofiq, iste’molchilar huquqlari himoya qilinishini ta’minlash,
sertifikatlanmagan, saqlash muddati o’tib ketgan, kontrafakt va iste’molga yaroqsiz
tovarlarni ishlab chiqarish holatlari hamda ularning aylanmasiga chek qo’yishda
jamoatchilik nazorati kuchaytiriladi. Jumladan:
 murojaatlar yagona axborot tizimi orqali qabul qilinadi va ular
vakolatli organlar tomonidan qisqa muddatlarda ko’rib chiqiladi;
 huquqbuzarliklar haqida xabar bergan shaxslar rag’batlantiriladi.
Biroq hozircha bu kabi turdagi mahsulot va tovarlar haqida qayerga
murojaat qilish mumkinligiga aniqlik kiritilmagan. Katta ehtimol bilan tegishli
davlat organi va tashkilotlar platformani yaratgach, ommaga oshkor qiladi.
2023-yil 1-iyuldan ko’piklanadigan va tabiiy vino mahsulotlari aksiz
markalari bilan markalanmaydi.
2023-yil 1-avgustdan alkogol mahsulotlarining tovar belgilari ro’yxatga
olingani to’g’risidagi guvohnomaning mavjudligi alkogol mahsulotlari ishlab
chiqarish uchun litsenziya talabi hisoblanadi.
2023-yil 1-sentabrdan tamaki mahsulotining ulgurji va chakana savdosi,
pivo mahsulotining ulgurji savdosi xabardor qilish tartibida amalga oshiriladi.
Kontrafakt – mahsulot egasining tovar belgisiga bo’lgan huquqlarini buzish
hisoblanib, iste’molchini adashtirish darajasida tovar nomini o’zgartirish sanaladi.
Kontrafakt barcha mahsulotlar orasida mavjud. Jumladan, oziq-ovqat, dori-darmon,
ichimliklar, parfyumeriya va boshqa barcha tovarlarda bor.
Ma’lumotlarga ko’ra, birgina kontrafakt dori-darmonlar har yili jahonda
qariyb 1 million insonning umriga zomin bo’lmoqda. Aholi esa bundan ogoh
bo’lishi lozim.
9

Kontrafakt mahsulotlarni qanday ajratish mumkin? Unga qarshi
mamlakatimizda qanday choralar ko’rilmoqda? Shu kabi savollar bilan O’zA
muxbiri O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi huzuridagi Intellektual mulk
agentligi axborot xizmati rahbari Feruz Jo’rayev bilan suhbatlashdi .
– Ko’pincha xaridorlar har doim ham sotib olayotgan tovarlari nomlanishi
to’g’riligiga, ishlab chiqaruvchisi haqida ma’lumotlar to’liq yozilganiga e’tibor
bermaydi va aldanib qoladi, – dedi bir bor adashgan mahsulotni qaytib sotib
olmaydi. Bu esa nohalol tadbirkorning boshqa turdagi kontrafakt mahsulot
chiqarishiga sabab bo’ladi va bu ayrim tadbirkorlarning faoliyatiga salbiy ta’sir
ko’rsatadi. Bu jarayon unga qonuniy chora ko’rilmaguncha nihoyasizdir.
Agentligimiz tomonidan Prezidentimizning joriy yil 28 yanvardagi
“Intellektual mulk ob’ektlarini muhofaza qilish tizimini takomillashtirish chora-
tadbirlari to’g’risida”gi qaroriga muvofiq kontrafakt mahsulotlar aylanmasiga qarshi
kurashish maqsadida “Kontrafaktsiz oy” oyligi o’tkazilishi belgilangan. Joriy yilda
respublika miqyosida o’tkazilgan tadbirda 2 mingdan ortiq kontrafakt mahsulotlar
sotilayotganligi aniqlanib, ishlab chiqaruvchi tadbirkorlarga chora ko’rish bo’yicha
ishlar amalga oshirilmoqda.
2.2 Tovar belgisi va markirovka kontrafakt bilan kurashda
qanday ahamiyatga ega?
– Tovar belgisi O’zbekiston Respublikasining qonunlari va xalqaro
shartnomalariga muvofiq muhofaza qilinadi. Ayni paytda yurtimizda dastlabki
raqamlarga asosan 60 mingdan ortiq tovar belgilari mavjud. Qonunga binoan tovar
belgilari 10 yil muddatga beriladi. Tovar belgisini saqlab qolishi yoki o’zgartirish
kiritish ixtiyoriy hisoblanadi. Tovar belgisiga doir guvohnomaning amal qilish
muddati guvohnoma amal qilayotgan oxirgi yil mobaynida uning egasi tomonidan
berilgan arizaga binoan har safar o’n yilga uzaytirilishi mumkin.
O’tgan davrda respublikamizda asosan tovar belgilari himoyasi bo’yicha
talabnomalar tushgan bo’lsa, endilikda chet ellarda intellektual mulk huquqini
himoya qilish yuzasidan talabnomalar ham ko’paymoqda. Xususan, agentlikka 70
10

ga yaqin milliy tadbirkorlik sub’ektlari tomonidan tovar belgisini xorijiy davlatlarda
huquqiy muhofaza qilish uchun murojaat qilingan.
Demak, zamonaviy tadbirkor bozorda o’z o’rni va imijiga ega bo’lishi,
iste’molchi ishonchini qozonishi va tovar nomidan qaroqchilar” foydalanishining
oldini olish uchun brendni himoyalashi juda muhim.
2.3 Kontrafakt mahsulot savdosi o’z ortidan qanday xavf
tug’diradi?
– Kontrafakt mahsulotlar makon tanlamas bo’lib, bu muammo bilan barcha
mamlakatlar kurash olib boradi. Chunki kontrafakt mahsulot savdosi mamlakat
iqtisodiyotiga zarar keltirib, nohalol raqobat oqibatida yirik tadbirkorlarning tovar
aylanmasi keskin tushib ketadi va ishchilarga oylik, davlatga soliq to’lash
qobiliyatini asta-sekin yo’qotadi.
Passiv daromad esa kompaniyalarning ish o’rnini qisqartirishga yoki
butunlay bankrot bo’lishiga olib keladi. Buning ortidan ishsizlik kelib chiqadi.
Xalqaro savdo palatasining ma’lumotlariga ko’ra, butun dunyo bo’ylab kontrafakt
mahsulotlar savdosi barcha xalqaro tovar savdosining 5-7 foizini tashkil qiladi.
Kontrafakt mahsulotlar jahon iqtisodiyotiga yiliga taxminan 500 milliard dollar
zarar keltiradi.
– Dori vositalari kontrafakti bo’yicha alohida to’xtalib o’tsangiz. Bu guruhga
mansub mahsulotlar kontrafakti qanchalik ko’p?
– Qalbaki dori tarkibida faol moddalar umuman bo’lmasligi ham mumkin,
shu bois uni qabul qilgan shaxsning ahvoli yaxshilanmaydi, balki kasallikni
yengishga qarshi vosita ichilmagani sababli sog’ligi jiddiy xavf ostida qoladi.
Dori ishlab chiqaruvchi farmatsevtik firma dori sifati va kasallikka ta’sir
qilishini yillar davomida sinovdan o’tkazadi. Ammo kontrafakt mahsulot tayyorlab
bozorga chiqarishga urinayotgan “uddaburon tadbirkor” esa osongina foyda ko’rish
maqsadida o’zganing tovar belgisidan foydalanib, nomi o’xshash dori ishlab
chiqaradi. Oddiygina nomi va tashqi ko’rinishi taniqli bo’lgan dorilar qadog’ini
o’xshatib, bir-ikkita harfini o’zgartirib qo’yadi xolos. Masalan, “Turmol”, deb
11

chiqarilgan dori vositasi aslida Hindistonning “Trimol” tabletkasi analogi
hisoblanadi. Dorini qalbakilashtirishdan maqsad esa odamlarning ong ostida
shakllangan obraz orqali kontrafakt dori mahsuloti sotuvini rivojlantirishdir.
Ma’lumki, bugungi kunda respublikamizdagi dorixonalarda 9 mingdan ortiq
dori vositalari sotilmoqda. Fuqarolar murojaatiga binoan kontrafakt dori vositalari
aylanmasini to’xtatish yuzasidan ishlab chiqaruvchilarga taqdimnomalar kiritiladi.
Shunda ham huquqbuzarlik holatlari takrorlansa, tegishli davlat organlariga qonuniy
chora ko’rish maqsadida bayonnoma rasmiylashtiriladi. Agentlik xodimlari
tomonidan dorixonalarda sotilayotgan kontrafakt mahsulotlari aylanmasini cheklash
maqsadida ularning maxsus katalogi tuzilib, sotuvchilar va iste’molchilar doimiy
ravishda tanishtirilmoqda. Shuningdek, katalogga kiritilgan kontrafakt dori vositalari
sotuvi bilan shug’ullanish uchun javobgarlik belgilangani haqida ogohlantirilib,
dorilarni dorixona peshtoqidan olish talab etiladi va noqonuniy ishlab chiqaruvchilar
javobgarlikka tortiladi
– Bu muammo bilan kurashishda kaysi tizimlar yordam beradi?
– Kurashish uchun tizimlar yetarlicha. Bu borada bojxona organlari ham,
Soliq qo’mitasi ham juda katta ishlarni olib bormoqda. Shu bilan birga,
texnologiyalarning rivojlanishi bilan yangi va samarali tizimlar ham joriy etilmoqda.
II-BOB Kontrafakt mahsulotning iste’mol uchun hafliligi
2.1Kontrafakt mahsulotning iste’mol uchun hafliligi nimada?
Kơpincha ichki istemol bozorida kơpincha ozik-ovkat mahsulotlari, maishy
kimyo, cosmetics hamda dori-darmon kabi mahsulotlarga oson taqlid qilingan
holda qalbakilashtiriladi va undan nusxalar yetkazib beriladi. Insofsiz ishlab
chiqarilgan qalbaki mahsulot bilan mahsulot nushalari ichida (ko'chiriladi mashhur
brendlardan) farqni sezmaidigan darazhada haridorlarning hayolida asl pincha ong
osti tasavvurini ya ratadi va bu orkali ularni chalgitishga harakat qiladi. Har doim
ham asl va qalbakilari o'rtasidasigi farq unchalik bilinmaydi. Iste'molchilar esa
etiborsizlik tufayli o'rtadagi farqni sezmaydilar va ularning sokhta mahsulotining
arzon narkhlarini zhalb qiladi. Kalbaki mahsulotlarini ishlab chiqarish chikarish va
12

sotish moddiy asl ishlab chikaruvchilarning intellectual mulk huquqlarini buzadi,
beams iste’molchilarning hayoti va sotligiga tahid soladi.
O zbekiston Respublikasi Monopoliyaga qarshi kurash qo mitasiʻ ʻ
huzuridagi Iste molchilar huquqlarini himoya qilish agentligi axborot xizmati va
ʼ
iste molchilarning jamiyatdagi bilim va texnologiyalariga muvofiqligi borada
ʼ
kecha, 4-aprel kuni «Aholini sifatli iste’mol tovarlari bilan ta’minlashga qaratilgan
qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida»gi Prezident qarori imzolandi
Qarorga muvofiq, kontrafakt va iste’molga yaroqsiz tovarlar aylanmasi
haqida yig’ilgan murojaatlar yagona axborot tizimi orqali qabul qilinadi va ular
vakolatli organlar tomonidan qisqa muddatlarda ko’rib chiqiladi. Bunday
huquqbuzarliklar haqida xabar bergan shaxslar esa rag’batlantiriladi.
Iste’molchilar huquqlari himoya qilinishini ta’minlash, sertifikatlanmagan,
saqlash muddati o’tib ketgan, kontrafakt va iste’molga yaroqsiz tovarlarni ishlab
chiqarish holatlari hamda ularning aylanmasiga chek qo’yishda jamoatchilik
nazorati kuchaytiriladi
iste’molchilar hayoti yoki sog’lig’i xavfsizligi talablariga javob
bermaydigan mahsulotlarning noqonuniy muomalasi bilan bog’liq qilmish uchun
javobgarlik kuchaytiriladi;
etil spirti, alkogol va tamaki mahsulotlarining noqonuniy muomalasi bilan
bog’liq qilmish uchun javobgarlik ijtimoiy xavflilik darajasidan kelib chiqib
o’rnatiladi;
sanitariya qonunchiligi va veterinariya, veterinariya-sanitariya qoidalarini
buzganlik uchun belgilangan ma’muriy javobgarlik kuchaytiriladi;
o’zganing tovar belgisidan, xizmat ko’rsatish belgisidan, geografik
ko’rsatkichidan, tovar kelib chiqqan joy nomidan, adashtirib yuborish darajasida
ular bilan o’xshash bo’lgan belgidan yoki firma nomidan qonunga xilof ravishda
foydalanganlik uchun javobgarlik kuchaytiriladi;
belgilangan talablar va shartlarning qo’pol ravishda buzilishi oqibatida
litsenziyasi bekor qilingan yoki xabardor qilish tartibida faoliyatni (harakatlarni)
13

amalga oshirishi tugatilgan tadbirkorlarga quyidagi ro’yxatda keltirilgan faoliyat
turlari bilan shug’ullanishiga cheklovlar belgilanadi.
Hujjat bilan mazkur masalalar yuzasidan tegishli qonun loyihasi ishlab
chiqilishi ham belgilab qo’yildi.

Bundan tashqari, 2023-yil 1-iyuldan ko’piklanadigan va tabiiy vino
mahsulotlari aksiz markalari bilan markalanmaydi.
2023-yil 1-avgustdan alkogol mahsulotlarining tovar belgilari ro’yxatga
olinganligi to’g’risidagi guvohnomaning mavjudligi alkogol mahsulotlari ishlab
chiqarish uchun litsenziya talabi hisoblanadi.
2023-yil 1-sentyabrdan esa tamaki mahsulotining ulgurji va chakana
savdosi, pivo mahsulotining ulgurji savdosi xabardor qilish tartibida
amalga oshiriladi
Muammo
Farg’ona vodiysida kontrafakt mahsulotlar muammosini oshkor qilish.
Ishni joyidan ko’chirish. Sotuvchilarni kontrafakt mahsulotini ishlab chiqarish
uchun ma'muriy javobgarlik to’g’risida xabardor qilish. KNAUF nomi ostidagi
qalbaki mahsulotni aniqlash. Mazkur muammoga keng jamoatchilik va vakolatli
organlar e'tiborini jalb qilish. Xaridorlar ishonchining puch chiqishi kompaniya
obro’siga putur yetkazadi. Natijasi shubhali bo’lishdan tashqari, kontrafakt
mahsulot salomatlikka xavfli bo’ladi, chunki qalbaki shtukaturka tarkibida har
narsa bo’lishi mumkin. kontrafakt mahsulot qalbaki, undan soliqlar to’lanmaydi, u
qonundan tashqarida. Xaridorlarni bunday mahsulotni xarid qilishning oqibatlari
haqida xabardor qilish.
Yechim
Tovar belgilarini o’g’irlash, O’zbekistonda ishlab chiqaruvchining
kontrafaktga qarshi kurashishidagi qiyinchiliklar mavzuini muntazam ko’tarib
chiqish, ishni joyidan siljitish.
Natija
14

Monopoliyaga qarshi kurashish qo’mitasi bilan hamkorlikdagi sa'y-
harakatlar natijasida Toshkent, Samarqand, Buxoro, Andijon, Farg’ona va Jizzaxda
ROTBAND® nemis kompaniyasining tovar belgisini o’g’irlashning rivojlanishini
qisman to’xtatishga erishildi.
2018 yil 27 sentabr kuni O’zbekiston Matbuot va axborot agentligi
tomonidan O’zbekiston respublikasi Davlat soliq qo’mitasi, “O’zstandart”
agentligi bilan hamkorlikda kontrafakt matbaa mahsulotlari ishlab chiqarilishining
oldini olish, ular savdosiga qarshi hamkorlikda kurashish, ota-onalarni bu kabi
mahsulotlarni xarid qilmaslikka chaqirish, bu jarayonga keng jamoatchilikni jalb
etish maqsadida “Kontrafakt – sog’lik, sifat va iqtisodiyot kushandasi” mavzusida
matbuot anjumani o’tkazildi.
Aytib o’tish kerakki, respublika hududiga kontrafakt matbaa mahsulotlarini
olib kirish, ishlab chiqarish, tarqatish manbalarini aniqlash va bu jarayonlarning
oldini olish bo’yicha O’zbekiston Matbuot va axborot agentligi tomonidan hamkor
tashkilotlar bilan doimiy ravishda turli tadbirlar amalga oshirilmoqda. Shu o’rinda
respublika va hududiy teleradiokanallar, matbuot nashrlari, internet saytlari,
ijtimoiy tarmoqlar orqali muntazam chiqishlar qilinayotganini alohida ta'kidlash
lozim. Xususan, aholini kontrafakt mahsulotlaridan ogohlikka chaqiruvchi
mavzuda bir nechta ijtimoiy roliklar tayyorlanib, efirga uzatildi.
– Bugungi kunda muhtaram prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev tashabbusi
bilan ishlab chiqilgan va samarali tatbiq etib kelinayotgan Harakatlar strategiyasi
doirasida jamiyatimizning barcha sohalarida ulkan islohotlar amalga oshirilmoqda,
- deydi O’zMAA Bosh direktori L. Tangriyev. – Xususan, ommaviy axborot
vositalari, noshirlik, matbaachilik, axborot-kutubxona tizimini yanada
takomillashtirishga qaratilgan 10dan ortiq qonun hujjatlari ishlab chiqildi va qabul
qilindi. Nashriyot-matbaa ijodiy uylari, noshirlarimiz turli xalqaro miqyosdagi
ko’rgazma va boshqa tadbirlarda ishtirok etib, yutuqlarni qo’lga kiritishmoqda.
Umuman olganda sohaga zamonaviy texnologiyalar kiritilmoqda, innovatsion
g’oyalar tatbiq etilyapti. Bular, albatta, quvonarli, ammo sohada yetarlicha
xatolarning mavjudligi, kamchiliklarga yo’l qo’yilayotganligi achinarli hol.
15

– Kontrafakt mahsulotlarni ishlab chiqarish, ularning savdosi bilan
shug’ullanganlik uchun, aniqroq qilib aytganda asarlar yoki turdosh huquqlar
obektlaridan noqonuniy foydalanish, shu barobarida asarlar yoki turdosh huquqlar
obektlarining kontrafakt nusxalarini tayyorlash, tarqatish, omma e'tiboriga
yetkazish yoxud asarlar yoki turdosh huquqlar obektlarining kontrafakt nusxalarida
tayyorlovchilar, ishlab chiqarish joylari, shuningdek mualliflik huquqi va turdosh
huquqlar egalari haqida yolg’on ma'lumotlarni ko’rsatganlik uchun “Ma'muriy
javobgarlik to’g’risida”gi Kodeksga ko’ra, fuqarolarga – eng kam oylik ish
haqining 1 baravaridan 5 baravarigacha, mansabdor shaxslarga esa 5 baravaridan
10 baravarigacha jarima solinishi belgilab qo’yilgan, – deya o’z so’zini yakunladi
Hozirda qonuniy asosda faoliyat yuritib, jamiyat va mamlakat rivojiga
munosib hissa qo’shayotgan va bu orqali yaxshigina daromadga ega bo’layotgan
korxonalar soni talaygina, ammo guruch kurmaksiz bo’lmaganidek, sohada qonun
talablarini mensimaydigan, shaxsiy manfaat yo’lida davlat iqtisodiyoti va kishilar
sog’lig’iga zarar yetkazishdan toymaydigan “uchar”lar ham uchrab turadi.
Agentlik tomonidan 2018 yilning o’tgan davrida o’ndan ortiq qonun
buzilish holatlari aniqlandi. Jumladan, Navoiy viloyatida yakka tartibdagi tadbirkor
G. Isayeva “Bayoz” nashriyoti grifi ostida chop etilgan qalbaki kitob savdosi bilan
shug’ullangan. Qashqadaryo viloyati Qamashi shahrida joylashgan “Kitoblar
durdonasi” do’konida esa qo’lbola usulda tayyorlangan maktab darsliklari
sotilayotgani aniqlangan. Yoki “Smart Brain” OK, “Sun Trade Group”, “Brok
class servis” va “Qog’oz Kapital Biznes” mas'uliyati cheklangan jamiyatlari
tomonidan davlat standartlariga zid ravishda ishlab chiqarilgan 12 hamda 48
varaqli daftarlar poytaxt bozorlarida sotuvga chiqarilgan. Toshkent shahridagi
“Chorsu” bozori atrofida joylashgan savdo do’konlari va rastalarida, Toshkent
viloyati hududida joylashgan “Ilm shu'lasi” ulgurji bozorida ham bir qator faktlar
aniqlanib, qonuniy chora ko’rish uchun vakolatli organlarga yuborilgan.
Ko’rilayotgan choralarga qaramay, bozor va savdo rastalarida turli xildagi
sifatsiz, milliy ma'naviyatimizga zid, “ommaviy madaniyat”ni targ’ib etuvchi
mahsulotlar savdosi kamaymayotgani kuzatilmoqda. Ayniqsa, maktab bozorlarida
16

xorijiy mamlakatlardan keltirilayotgan mahsulotlar kelajak avlod ongi va
ruhiyatiga, ta'lim-tarbiyasiga salbiy ta'sir ko’rsatishi bilan tashvishlidir.
Bunday holatlarning yuzaga kelishi, avvalo, ayrim olg’ir tadbirkorlarning
nafsga qul bo’lib, yashirin sexlarda o’zganing mahsulotidan nusxa ko’chirib,
soliqdan qochib, savdo qilayotganligi, ko’proq foyda olish uchun standartda
belgilangandan ko’ra, yengil va sifatsiz qog’ozni ishlatayotganligi, turli qing’ir
yo’llar bilan xorijdan milliy standartlarimizga zid mahsulotlar kirib kelayotganligi
bilan bog’liq.Tadbir ishtirokchilari tomonidan kontrafakt matbaa mahsulotlari
ishlab chiqarilishi va savdosiga qarshi kurash bo’yicha quyidagi takliflar kiritildi:
- kontrafakt matbaa mahsulotlar ishlab chiqarilishining oldini olish, ota-
onalarni ularni xarid qilmaslikka chaqirish, bu mahsulotlar yetkazishi mumkin
bo’lgan zararlar haqidagi ijtimoiy roliklarni tayyorlash, ularni televideniye, radio,
bosma nashrlar, ijtimoiy tarmoqlar orqali keng tarqatish;
- kontrafakt matbaa mahsulotlarini ishlab chiqarganlik yoki uning savdosi
bilan shug’ullanganlik uchun jarima miqdorini oshirish;
- ishlab chiqaruvchilar o’rtasida sog’lom raqobat muhitini yaratish;
- bosmaxona-nashriyot-xaridor o’rtasida uch tomonlama shartnoma tuzilishini
yo’lga qo’yish;
- Matbuot va axborot agentligi, DSQ, “O’zstandart” agentligi va boshqa
mutasaddi vazirlik hamda idoralar uchun yagona monitoring o’tkazish tartibini
ishlab chiqish va tasdiqlash, shuningdek uni amalga kiritish.
Vazirlar Mahkamasi qarori bilan 2023 yil 1 iyundan boshlab iste`molchilar
huquqlari himoya qilinishini ta`minlash, sertifikatlanmagan, saqlash muddati o`tib
ketgan, kontrafakt va iste`molga yaroqsiz tovarlarni ishlab chiqarish holatlari
bo`yicha murojaatlar "Soliq hamkor" axborot tizimi orqali qabul qilinadi va ko`rib
chiqiladi. Bu haqda UzA xabar bermoqda. "Soliq hamkor" axborot tizimi orqali
murojaatlarni qabul qilish, ko`rib chiqish hamda huquqbuzarliklar haqida xabar
bergan shaxslarni rag`batlantirish quyidagi tartibda amalga oshiriladi:
- axborot tizimi orqali kelib tushgan murojaatlar nazorat va boshqa
tadbirlarni o`tkazish uchun asos bo`ladi;
17

- murojaatlar vakolatli organlar tomonidan 10 ish kunida majburiy tartibda
ko`rib chiqilib, natijasi bo`yicha murojaat yo`llagan shaxs xabardor qilinadi,
bundan qonunchilikda belgilangan holatlar mustasno;
- tasdig`ini topgan qonun buzilishi holatlari bo`yicha ma`muriy
huquqbuzarlik uchun jarimaning 20 foizi, jinoyatlar uchun esa BHMning besh
baravarigacha miqdorda rag`batlantiriladi. E slatib o`taman, kontrafakt va
iste`molga yaroqsiz tovarlar haqida xabar bergan shaxslar rag`batlantirilishi
prezident qarori bilan belgilandi.
Mamlakatimizda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishga
qaratilayotgan ustuvor e tibor samarasida hududlarda katta-kichik sanoatʼ
korxonalari ishga tushirilmoqda. O nlab, yuzlab ish o rinlari yaratilishi barobarida
ʻ ʻ
import o rnini bosuvchi, xaridorgir mahsulotlar ichki bozorga kirib kelmoqda.
ʻ
Hattoki mahalliy iste molchilardan ortib, eksport salohiyatini yuksaltirayotgan
ʼ
korxonalar safi ham kengayib boryaptiki, bularning bari alaloqibat aholi turmush
farovonligini yaxshilashga xizmat qilishi barchamizga ma lum.
ʼ
Tadbirkorlikning qo llab-quvvatlanishi ishlab chiqaruvchilar o rtasida
ʻ ʻ
raqobatni kuchaytirishi muqarrar. Rivojlangan davlatlar tajribasiga razm solsak,
guvoh bo lamizki, erkin va sog lom raqobat faqat-faqat taraqqiyotni ta minlab
ʻ ʻ ʼ
kelgan. Sababi, bunda, eng avvalo, mahsulot sifatiga bo lgan e tibor ortadi.
ʻ ʼ
Iste molchi talab va ehtiyojidan kelib chiqqan holda yangi mahsulotga asos
ʼ
solinadi. Bir so z bilan aytganda, tinimsiz izlanish, to xtovsiz harakat orqali
ʻ ʻ
bozordan munosib joy egallanadi.
Respublikamizda ham bu yo nalishdagi sa y-harakatlar amaliy natijasini
ʻ ʼ
bermoqda. Jahon bozorida o z brendiga ega bo layotgan korxonalar soni ortib
ʻ ʻ
borayotgan bir paytda ichki bozor talablariga mos ravishda faoliyat yurituvchi
korxonalar soni ham ko payib borayotir. Ular tomonidan tayyorlangan va
ʻ
iste molga tavsiya etilayotgan mahsulotlar sifat darajasidan xorijnikidan
ʼ
qolishmasligi bilan ahamiyatlidir. Shunday bo lgani holda ayrim ishlab
ʻ
chiqaruvchilar o z brendini yaratish, shu orqali erkin raqobatni “yorib chiqish”
ʻ
18

o rniga yirik ishlab chiqaruvchilar nomidan foydalanishlari achinarli, albatta. Buʻ
esa savdo manzillarida kontrafakt mahsulotlar paydo bo lishiga olib kelmoqda.
ʻ
Biroq, ming taassufki, bugun bozorlarimizda kontrafakt mahsulotlarni
istagancha topish mumkin. Adliya vazirligi tomonidan joriy yilda chop etilgan
kontrafakt mahsulotlar katalogida 300 dan ziyod mahsulotlar ro yxati keltirilgani
ʻ
bunga misoldir. Achinarlisi shundaki, bu oxirgi ko rsatkich emas...
ʻ
Andijon shahridagi “Jahon bozori” savdo majmuasida bo lib, asl nusxadagi
ʻ
mahsulotlar savdosi bilan qiziqdik.
— Tan olish kerak, aksariyat sifatli mahsulotlar xorijdan import qilinadi,
— deydi yakka tadbirkor Abdurasul Ahmadaliyev. — Aynan shu mahsulotlarning
kontrafakt turlari ham mavjud. Ular asosan mahalliy ishlab chiqaruvchilar
tomonidan tayyorlanmoqda. Asl nusxadagi mahsulotning narxi qimmat bo lgani
ʻ
holda ko plab yurtdoshlarimiz qiymati arzon, biroq kontrafakt mahsulotni xarid
ʻ
qilishga odatlangan. To g ri, narxi past mahsulotning bozori chaqqon bo ladi,
ʻ ʻ ʻ
biroq sifatiga kafolat yo q. Masalan, o zim savdosi bilan shug ullanuvchi “Henkel
ʻ ʻ ʻ
AG & KGdA” kompaniyasi tomonidan ishlab chiqarilgan “Syoss” shampunini va
uning mahalliy ishlab chiqaruvchilar tomonidan tavsiya etilgan kontrafakt
nusxasini amalda sinab ko rganman. Afsuski, o zimizning mahsulot dastlab yaxshi
ʻ ʻ
natija beradi, bora-bora esa boshda qazg oq hosil qiladi. Tadbirkorlar uchun
ʻ
mahalliy ishlab chiqaruvchilar mahsulotini sotish har tomonlama afzal. Sababi,
ular import o rnini egallagani uchun tannarxi ham, sotuvdagi narxi ham arzon
ʻ
bo ladi. Buning uchun mahsulot sifatiga alohida ahamiyat qaratish kerak. Shunisi
ʻ
aniqki, xaridorni aldab hech kim manfaat ko rolmaydi.
ʻ
Andijon viloyatidagi mavjud savdo majmualarida olib borilgan nazorat
tadbirlari davomida 100 dan ortiq kontrafakt mahsulotlar aniqlandi, — deydi
Intellektual mulk agentligi Andijon viloyat bo limi rahbari Murodjon Jaloldinov.
ʻ
— Ularning ayrimlari mahalliy ishlab chiqaruvchilarga tegishli bo lgani bois 40
ʻ
dan ortiq tadbirkorlik subyektlariga ogohlantiruvchi taqdimnomalar kiritildi.
Shulardan 25 tasi mahsulotini amaldagi tartiblar doirasida qayta ishlab chiqarishga
yo naltirgan bo lsa, qolgan 15 tasiga nisbatan ma muriy chora ko rishga to g ri
ʻ ʻ ʼ ʻ ʻ ʻ
19

keldi. Ishlab chiqaruvchilar o z o rnida mahsulot sifatiga ham alohida e tiborʻ ʻ ʼ
qaratishlari lozim bo ladi. Sababi, o rganishlar davomida aksariyat kontrafakt
ʻ ʻ
mahsulotlarning sifati talab darajasida emasligi aniqlangan.
Demak, bu borada ishlab chiqaruvchilardan tashqari sohaga mas ul boshqa
ʼ
idoralar vakillari mas uliyatini oshirish ham muhimdir. Zero, har bir mahsulotning
ʼ
sifati, yaroqliligi, xavfsizligi tegishli idoralar tomonidan tasdiqlanganidan
keyingina iste mol bozoriga chiqarilishi kunday ravshanku!
ʼ
Yanada achinarlisi, bunday kontrafakt mahsulotlar oziq-ovqat va dori-
darmon vositalari orasida ham uchrab turibdi. Intellektual mulk agentligi
tomonidan tayyorlangan katalogda 70 ga yaqin turdagi kontrafakt dori vositalari
ro yxati keltirilgan. Ular orasida bemorlar tomonidan eng ko p xarid qilinadigan
ʻ ʻ
sinepar, mezim, amizon, yodomarin, teraflyu, kyupen, trimol forte kabilarga nomi,
qadog ining tashqi ko rinishi jihatidan juda yaqin bo lgan vositalarning
ʻ ʻ ʻ
mavjudligini qanday baholash mumkin?
Shu sababli O’zbekistonda noqonuniy yo’l bilan kirib kelgan, sifatsiz dori-
darmonlar ulushi ham ortib bormoqda. Masalan, joriy yilning 9 oyi davomida
Farmatsevtika tarmog’ini rivojlantirish agentligiga 1000 dan oshiq sifatsiz dori-
darmonlar bo’yicha arizalar kelib tushgan va natijada 7000 turdagi sifatsiz hamda
qalbaki dori-darmon turlari aniqlangan. Bu haqida Farmatsevtika tarmog’ini
rivojlantirish agentligi direktori maslahatchisi Muhabbat Ibragimova ma’lum qildi.
Uning aytishicha, O’zbekiston farmatsevtika bozorida jami 1 mrlrd 400 mln
dollarlik dori-darmon vositalari aylanmoqda. Agar unga noqonuniy sotilayotgan,
qalbaki dorilar ham qo’shilsa, bu raqamlar qanchalik o’zgarishini aniq aytish qiyin.
Bundan tashqari, Liberal demokratik partiya O’zbekistonda alkogol va
tamaki mahsulotlarining kontrabandasiga to’xtalib o’tdi va mas’ullardan bu
bo’yicha izoh oldi.
Alkogol va tamaki mahsulotlari bozorini tartibga solish hamda vinochilikni
rivojlantirish agentligi vakili Komiljon Abdurahimov O’zbekistonda
alkogol kontrabandasiga qaraganda kontrafaktlari juda ko’p ekanligini aytdi.
Tamaki mahsulotlari orasida esa kontrabanda ulushi yuqori turadi. “So’nggi
20

tahlillar shuni ko’rsatmoqdaki O’zbekistonda tamaki mahsulotlarining noqonuniy
aylanmasi 4 foizdan 15 foizga oshgan”, dedi Abdurahimov. Davlat soliq qo’mitasi
tomonidan 2021 yilda amalga oshirilgan sayyor soliq tekshiruvlarida 2 trln
so’mdan oshiq qiymatdagi jami 154 ming 914 shisha aksiz markasiz, qalbaki
alkagol mahsulotlari aniqlangan. Mazkur ko’rsatkichlar O’zbekistonning ichida
aniqlanayotgan raqamlardir. Biroq, mamlakatimiz chegaralarida ham
aniqlanayotgan, to’xtatib qolinayotgan kontrabanda mahsulotlari ham oz emas.
Shunday bo’lsa-da, qalbaki mahsulotlarni olib kirishning uddasidan chiqayotganlar
baribir topiladi.
21

Xulosa
Xulosa qilib aytganda uzoq ming yilliklar shundan dalolat beradiki, o’zbek
milliy davlatchilik tarixi eng avvalo ma’naviy-ma’rifatning jamiyat hayotida
muhim o’rin egallaganligi bilan bog’liq bo’lgan. Ushbu azaliy an’anaga
mustaqillik yillarida alohida e’tibor berilishi katta ahamiyatga ega bo’ldi. Milliy
madaniyatitmizga, jahon sivilizatsiyasi taraqqiyotiga ulkan hissa qo’shgan
bobokalonlarimizning ma’naviy merosi xalqimizga qaytarildi. Milliy pedagogik
tafakkur ta’sirida ta’limni sog’lomlashtirish jarayoni boshlandi. Uzoq vaqt
mobaynida tashqi dunyodan uzib qo’yilgan, o’zga mamlakatlar tarixiy tajribasidan
ham, milliy ma’rifiy-pedagogik merosdan ham bahramand bo’lmagan milliy
pedagogikamiz jahon maydoniga chiqdi. Erishilgan natijalarni o’zgalarniki bilan
qiyoslash, boshqalardagi ijobiy natijalarni o’zlashtirish imkoni paydo bo’ldi.
Mamlakatning madaniy hayotida ro’y bergan muhim voqealar shu davr adabiyoti,
teatr san’ati, rang tasvir ijodkorligi sohalariga keng imkoniyatlar eshigi ochildi.
SHuningdek, istiqlolning har bir yili mamlakatimiz tarixi sahifalariga ulkan
bunyodkorlik, xalqimiz erishayotgan olamshumul yutuqlar, ezgulik va
shodumonlik, taraqqiyot va faravonlik yili sifatida zarhal harflar bilan bitilmoqda.
Xulosa o rnida aytish joizki, ichki bozorda kontrafakt mahsulotlariningʻ
paydo bo lishiga o nlab idoralar vakillari birdek javobgardirlar. Ayrim ishlab
ʻ ʻ
chiqaruvchilar vijdonini chetga surib, jig ildonini o ylayotgan bir paytda sifat
ʻ ʻ
belgisini nazorat qiluvchi mas ullarning befarqligini oqlab bo lmaydi. Bu borada
ʼ ʻ
import mahsulotlarning respublikamiz hududiga kirib kelish tartiblariga qat iy
ʼ
rioya qilinishi muhimligini ham qayd etish lozim. Zero, iste molchilar huquqlari
ʼ
hamma vaqt ishonchli himoyalanishi va inson omili daromad keltiruvchi manbaga
aylanib qolmasligi kerak.
Joriy yilning 19 oktyabr kuni O’zbekiston Liberal demokratik partiyasi
press klubining “Yashirin iqtisodiyotni qisqartirish, tovarlarning noqonuniy
aylanmasining oldini olish choralari” mavzusida navbatdagi sessiyasi bo’lib o’tdi.
Oliy Majlis Qonunchilik palatasi va Mahalliy Kengashlar deputatlari,
vazirlik va idoralar vakillari hamda tadbirkorlar ishtirokida o’tkazilgan majlisda
22

tovarlarning noqonuniy aylanmasini oldini olish, ayniqsa, farmatsevtika, alkogol
va tamaki mahsulotlari kontrabandasiga chek qo’yish masalalari muhokama
qilindi.
Sessiyani olib borgan O’zLiDeP bo’lim mudiri Baxtiyor Ruhiddinovning
aytishicha, aynan bu mavzuning tanlanishiga sabab farmatsevtika vositalarining
jamiyat sog’ligi bilan bog’liq ekanligi, shuningdek, so’nggi kunlarda alkogol va
tamaki mahsulotlaridan zaharlanish holatlarining ko’p uchrayotgani va yoshlar
orasida ommalashib borayotganidir.
Mas’ullar esa kurashni boshlashdan avval qonunchiligimizdagi
kamchiliklarni tuzatish kerakligini ta’kidlashmoqda. Chunki bu kamchiliklar
muammoni hal qilishda ularning oyog’iga tushov bo’lib turibdi.
23

Foydalanilgan adabiyotlar
1. https://www.gazeta.uz/oz/2023/04/05/javobgarlik/
2. https://uza.uz/oz/posts/kontrafakt-mahsulotlar-iqtisodiyot-rivojiga-xavf-
soladi_311229/
3. https://consumer.gov.uz/yangiliklar/kontrafakt-ozi-nima/
4. https://xs.uz/uz/post/kontrafakt-mahsulotlar-istemolchilar-huquqini-kim-
himoya-qilad
5. https://qalampir.uz/uz/news/uzbekiston-liberal-demokratik-partiyasi-
kontrabanda-va-kontrafakt-ma%D2%B3sulotlarga-k-arshi-zhiddiy-kurash-
boshladi-70740/
6. https://www.grafo-logos.ru/blog/baza-znanij-kontrafaktnaya-produkcziya/
kontrafaktnaya-produkcziya-vidyi-i-kak-opredelit-kontrafakt
7. https://darakchi.uz/index.php/oz/165886 
2. O’zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi. –T.: “O’zbekiston”, 2003 y.

3. Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat - yengilmas kuch – T., “Ma’naviyat”
2008.

4. Karimov I.A. Eng asosiy mezon – hayot haqiqatini aks ettirish. T.,
O’zbekiston,
2009.

5. Karimov I.A. Asosiy vazifamiz-vatanimiz taraqqiyoti va halqimiz
farovonligini
yanada yuksaltirish. T., “O’zbekiston”, 2010.

6. Karimov I.A. O’zbekiston buyuk kelajak sari. –T.: “O’zbekiston”, 1999
24

Mustaqillik yillarida O’zbekistondagi madaniy va ma’naviy taraqqiyot. Ta’lim sohasida amalga oshirilgan islohotlar

Купить