Информация о документе

Цена 15000UZS
Размер 84.5KB
Покупки 1
Дата загрузки 30 Июнь 2023
Расширение docx
Раздел Дипломные работы
Предмет Педагогика

Продавец

Bohodir Jalolov

Mustaqillik yillarida ta’lim tizimining ustuvor darajaga ko`tarilishi - muammo va natijalar (1991-2016 yy.)

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI QARSHI DAVLAT UNIVERSITETI TARIX VA IJTIMOIY FANLAR FAKULTETI T ARIX KAFEDRASI “5120300 Tarix (m amlakatlar va mintaqalar bo’yicha ) ” ta’lim yo’nalishi bo’yicha bakalavr darajasini olish uchun “ Mustaqillik yillarida ta’lim tizimining ustuvor darajaga ko`tarilishi: muammo va natijalar (1991-2016 yy.) ” mavzusida yozgan Ilmiy rahbar “ Himoyaga tavsiya etildi ” Tarix va ijtimoiy fanlar fakulteti dekani _______ _ “_____”____________ Qarshi Bitiruv malakaviy Bitiruv malakaviy ishiishi M U N D A R I J A KIRISH …………………………………………………………………………...3 I-BOB. O`zbekistonda ta’lim sohasidagi islohotlarning asosiy yo`nalishlari 1.1. Ta’lim tizimini rivojlantirishning huquqiy asoslari 1.2. O`zbekistonda ta’lim tizimi samaradorligininh oshirilishi 1.3. O`zbekistonda ta’lim sohasida moddiy-texnik bazaning shakllantirilishi II-BOB. Mustaqil O`zbekistonda ta’lim tizimi takomillashuvining natijalari 2.1. O`rta-maxsus, kasb-hunar ta’limi tizimining tubdan yangilanishi 2.2. Oliy ta’lim tizimida kadrlar tayyorlash sifatining oshirilishi 2.3. Pedagog kadrlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish tizimini yanada takomillashtirilishi XULOSA ................................................................................................................62 Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati..........................................................................6 4 KIRISH BMIning dolzarbligi. Mustaqillik tariximizning ravon yo'lini ochdi. Mustabid tuzum davrida mafkuraviylik. sinfiylik iskanjasiga tushirilgan olis va yaqin tarixdan asl holida bahramand bo'lish imkondan holi edi. Voqea- hodisalar sovet g'oyasi asosida tuslanib talqin etilgani kabi, davlatchiligimiz, qadriyatlarimiz, tarixiy shaxslar, milliy ozodlik fidoyilari salbiy baholandi. Mustaqillikkacha bo'lgan davrda yagona mafkura hukmronligi ostidagi ta'lim tizimi sharoitida yashadik, faoliyatimizni markazdan yuborilgan tavsiyalar asosida tashkil etdik. Amalda ta'lim bitta yo'nalishga kommunistik mafkurani mustahkamlashga xizmat qildi. Vatanimiz ozodlikni qo’lga kiritgandan e'tiboran, xalqimiz tarixiga bo'lgan munosabat ijobiy tomonga o'zgardi. Istiqlol sharofati bilan xalq turmush tarzi mazmuni boyib borayotgan bugungi kunda mustaqil mamlakat fuqarolari sifatida tarixni, o'tmishni, buyuk ajdodlarning fikr va g'oyalarini, vatanimiz ozodligi yo'lida jonini fido qilgan buyuk siymolami yanada chuqurroq bilmoq va teranroq his qilmoq dolzarb ahamiyat kasb etmoqda. O’zbekiston Respublikasi ning birinchi Prezidenti I.A.Karimov ta'kidlagandek: “O'z tarixini bilmaydigan, kechagi kunini unutgan millatning kelajagi yo'q. Bu haqiqat kishilik tarixida ko'p bora o'z ijobatini topgan” 1 Ta'lim sohasi ijtimoiy hayotning ajralmas tarkibiy qismi, siyosiy ijtimoiy, iqtisodiy-ma'naviyat taraqqiyotning istiqbolini belgilovchi omillardan biri hisoblanadi. Shu bois O'zbekistonda bugungi yoshlar va kelajak avlod manfaatlarini muhofaza qilish dalat siyosatining ustuvor yo'nalishi etib belgilangan. Bugungi kunda ta'lim tizimining barcha bo'g'inida amalga oshirilayotgan keng ko'lamli islohotlarning muvaftaqiyatida Konstitutsiyamizda belgilab berilgan tamoyillar asosiy omil bo'lib xizmat qilmoqda. Islom Karimov ta ’ kidlaganidek, “...1997 yilda qabul qilingan, Kadrlar 1 Karim ov I.A Yuksak m a’navi yat- yengilm as kuch.T.; Ma’navi yat. 2008.4b tayyorlash milliy dasturi deb nom olgan ta’lim sohasini isloh qilish dasturi mamlakatimizda yangi jamiyat qurishning bosqichma bosqich va tadrijiy rivojlanish prinsipiga asoslangan “ o'zbek modeli”- o'z taraqqiyot yo'limizning ajralmas tarkibiy qismidir” 1 1997-2004-yillarda O'zbekiston ta'lim tizimida mutlaqo yangi bo'lgan o'rta maxsus, kasb-hunar ta'limi muassasaiarini qurish va ishga tushirishda e’tirofga loyiq bunyodkorlik ishlari amalga oshirildi. Keyingi 2004-2009 yillarda esa mamlakatimiz tarixida umumta'lim maktablari, maktabgacha va maktabdan tashqari ta'lim muassasaiarini rivojlantirish davri bo'ldi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2011-yil 20-mayda imzolagan “Oliy ta'lim muassasalarining moddiv-texnik bazasini muslahkamlash va yuqori malakali mutuxassislar tayyorlash sifatini tubdan yaxshilash chora- tadbirlari to'g'risida"gi qarori bugungi kunda ushbu ta'lim muassasaiarini yangi bosqichga ko'tarilishga xizmat qildi. Ushbu qaror bilan 2011-2016-yillarda Oliy ta'lim muassasalarining moddiy-texnik bazasini modernizasiyalash va mutaxassislar tayyorlash sifatini tubdan yaxshilash bo'yicha dastur tasdiqlandi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 20 apreldagi “ Oliy ta’lim tizimini rivojlantirish chora tadbirlari to‘g‘risidagi” PQ-2909-sonli Qarorining e’lon qilinishi ham yurtimizda ta’lim sohasidagi olib borilayotgan islohatlarimizni yanada mustahkamlab qo‘ydi. Yuqoridagi omillardan kelib chiqib, mazkur bitiruv malakaviy ish uchun “Mustaqil O'zbekistonda ta'lim tizimini takomillashuvining yo'nalishlari va natijalari” deb nomlangan mavzuni tanladik. Bitiruv malakaviy ishining asosiy maqsadi va vazifalari. Mustaqillik yillarida O'zbekistonda ta'lim tizimini takomillashtirishga qaratilgan asosiy yo'nalishlarni tadqiq etish. shu asosda ilmiy xulosalar 1 Islom Karimov “Yuksak bilimli va intelektual rivojlangan avlodni tarbiyalash-mamlakatni barqaror taraqqiy ettirish va modernizasiya qilishning eng muhim sharti” mavzusidagi xalqaro konferensiyaning ochilislii marosimidagi nutqi.. 2012. 18 fevral. chiqarish bosh maqsadni tashkil etadi. Ushbu maqsaddan kelib chiqib quyidagi vazifalar belgilandi: -Ta'lim tizimini isloh etishga qaratilgan huquqiy asoslarni yoritish; -Ta'lim tizimi samaradorligini belgilovchi omillarni tadqiq etish; -Ta'lim sohasida moddiy- texnik bazaning shakllantirilishini keng yoritish; -Bitiruvchilar bandligini ta'minlashning samarali mexanizmini yaratilganligini misollar bilan ko'rsatish; -Ta'lim muassasalarida kadrlar tayyorlash sifatiga aloxida e'tibor berilayotganligini ochib berish; -Kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash tizimi yangi bosqichga ko'tarilayotganligini ko'rsatib berish; Bitiruv malakaviy ishining yangiligi. Mustaqillik yillarida O'zbekistonda ta’lim tizimini takomillashuvining muhim yo'nalishlari va qo'lga kiritilgan natijalar yaxlit va izchil tarzda o'rganildi. Ishning amaliy ahamiyati. Bitiruv malakaviy ishda keltirilgan ma'lumotlardan O'zbekistonning mustaqillik davri tarixini o'rganishda, amaliy mashg'ulotlar o'tishda, madaniy-ma'rifiy tadbirlami, targ'ibot- tasnviqot ishlarini amalga oshirishda foydalanish mumkin. Ishning approbatsiyasi. BMI mavzusiga doir ma’lumolar asosida QDU Tarix va ijtimoiy fanlar fakulteti Tarix kafedrasining “Yosh o'lkashunos” to'garagida ma’ruza qilingan. Bitiruv malakaviy ishning hajmi va strukturasi. Bitiruv malakaviy ish kirish, 2 ta bob, xulosa, tavsiyalar, adabiyotlar ro'yxatidan iborat. I-BOB. O'zbekistonda ta'lim sohasidagi islohotlarning asosiy yo'nalishlari. 1.1. Ta'Iim tizimini rivojlantirishning huquqiy asoslari Mamlakatimiz o'z mustaqilligini qo'lga kiritganidan keyingi qisqa vaqt ichida bosib o'tgan taraqqiyot yo`li asrlarga tatigulik mazmun va samara kasb etmoqda. Shu boisdan ham birinchi Prezidentimiz «O’zbekiston Respublikasi davlat mustaqilligining yigirma yilligini nishonlashga tayyorgarlik ko'rish va uni o'tkazish to'g'risida»gi Qarorida ta'kidlanganidek, yurtimizda «demokratik davlat, fuqarolik jamiyatini barpo etish, iqtisodiyotimizni bozor munosabatlariga o'tkazish va rivojlangan davlatlar qatoridan munosib joy olish yo'lida erishgan marralarimiz jahon ahlini haqli ravishda hayratda qoldirmoqda» 1 . Haqiqatan ham, bundan 2 6 yil oldin xalqimiz o'zining mard va donishmand rahbari boshchiligida mustaqillikka erishdi. Bu mustaqillik mamlakatimizda siyosiy, iqtisodiy. ijtimoii hayot va milliy ma'naviyat sohalarida yangi bir davmi boshlab berdi. U ta'lim tizimini rivojlantirish sohasida ham tub buyuk islohotlarga yo’l ochdi. Mustaqillikkacha bo'lgan davrda yagona mafkura hukmron ligi ostidagi pedagogik tizim sharoitida yashadik, faoliyatimizni sobiq markazdan yuborilgan tavsiyalar asosida tashkil etdik. Natijada shaxs manfaatlari va ulaming ma'naviy ehtiyojlari maktab devorlari ortida qoldi. Amalda maktab bitta yo'nalishga - kommunistik mafkurani mustaxkamlashga xizmat qildi. Pedagogik ijod, ona tili va Vatan tarixi, geografiyasi, tabiati, millii urf- odatlari, an'analar, ma'naviyat va kadriyatlarni o'z o'quvchilariga o'rgatishdan deyarli maxrum etilgan o'qituvchi unga buyurilganlamigina o'rgatuvchiga aylandi. Ta’lim-tarbiya ishlarining 70 yil davomida shakllanib qolgan ana shu illatlardan xalos qilish ta'limdagi islohotlarning tub mohiyatini tashkil qildi. Mamlakatimizda ta'lim tizimini rivojlantirishga qaratilgan uning 1 O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2011 yil 6 apreldagi «O'zbekiston Respublikasi davlat mustakilligining yigirma yilligini nishonlashga taiyorgarlik ko’rish va uni o’tkazish tugrisida»gi Qarori 201 I yil 7 aprel . huquqiy asoslari quyidagi hujjatlarda belgilab berildi hamda ular asosida eng muhim yo'nalish va natijalari ijrosi ta'minlandi. Mustaqil davlatimiz rahbariyati eng avvalo, ishni ta'lim sohasidagi davlat siyosatining huquqiy asoslarini yaratib berishdan boshladi. Sobiq ittifoq tarkibiga kirgan respublikalar ichida birinchilardan bo'lib, O'zbekiston Respublikasining Oliy Kengashi 1992 yil 2 iyulda «Ta'lim to'g'risida»gi Qonunini tasdiqladi. Bu dasturilamal hujjatda ta'lim sohasidagi davlat siyosatining asosiy tamoyillari, ta'lim tizimi, uning boshqaruv tarkibi, pedagog xodimlaming haq-huquqlari, burch va mas'uliyatlari aniq belgilab berildi. Binobarin, bu muhim davlat hujjatining qabul qilinishi ta'lim sohasida amalga oshiriladigan barcha islohotlarning muqaddimasi hamda huquqiy kafolati edi 1 . Ta'lim sohasidagi islohotlarning asosi yo'nalishlari uning demokratik, insonparvarlik tamoyillarini qaror toptirish xalqimizning tarixiy an'analari va pedagogikasi, shuningdek, jaxon xalqlari pedagogikasining ilg'or yutuqlari asosida ta'lim mazmunini tubdan o’zgartirish, shu maqsadda o'qituvchilar, pedagogik jamoalarning tashabbuskorligiga keng imkoniyatlar ochib berish va uni har tomonlama rag'batlantirish, bilim va ko'nikmalarining puxtaligini ta'minlaydigan zamonaviy didaktik vositalami qullashni keng ko'lamda yo'Iga qo'yish. shu asosda ta'lim mazmunini yaxshilashga erishishdan iborat bo'ldi. Birinchi Prezidentimiz tomonidan belgilab berilgan yangi jamiyat barpo etishning besh tamoyili bugungi kunga kelib ijobiy natijasini ko'rsatmoqda. Yurtimizda shaxs, inson, jamiyat, davlat yangilanmoqda, barcha ijtimoiy jarayon ta'lim va madaniyat, ma'naviyat o'ziga xos tarzda shakllanib bordi. 1992 yilda Islom Karimov «O'zbekistonning o'z Istiqlol va taraqqiyot yo'li» kitobida bu masalaga alohida tuxtalib, quyidagilarmi ta'kidlagan edi. «Bugungi kunda hur va ozod xalqimiz, barcha xalqlar va davlatlar tomonidan yaratilgan ma'rifatda, fan va texnikada, madaniyat va san'atda nimaiki yangi va ilg'or jihatlar bo'lsa, shunga dadillik bilan intilmoqda. O'zbekiston 1 Yo’ldoshev J. Ta’limimiz istiqlol yo’lida. Т .; SHarq. 1996. 4-5 betlar diyorida tarixda ko'p marta bo'lganidek, yana yangidan o'zimizning betakror va ilg'or, iqtidorli va eng muhimi, insonlarga kerakli qadriyatlarimiz barpo etiladi. Ta'lim O'zbekiston xalq, ma'naviyatiga yaratuvchilik faoliyatini baxsh etadi. O'sib kelayotgan avlodning barcha eng yaxshi imkoniyatlari unda namoyon bo'ladi, kasb-kori, maxorati uzluksiz, takomillashadi, katta avlodning dono tajribasi anglab olinadi va yosh avlodga o'tadi. Bu so’zlar ta'lim tizimiga berilgan ijtimoiy buyurtma bo'lib, O'zbekiston Respublikasining «Ta'lim to'g'risida»gi Qonuni, ta’lim sohasidagi davlat siyosatida ham o'z ifodasini topgan. Mustaqillikkacha bo'lgan davrda bizning ta'lim tizimimiz jahonning ilg'or sivilizasiyasi yutuqlaridan, o'z xalqimizning tarixi ildizlaridan ajralib qolgan edi. Mustaqillik bunday holatni tubdan o'zgartirdi. Istiqlol davrida jamiyat ijtimoiy xayotining muhim tarkibiy qismi sifatida ta'lim ham o’zgarmog'i, yangilangan jamiyatning manfaatlari yo'lida xizmat qilmog'i nuqtaiy nazaridan yondashildi. Zero, jamiyatning mavjudligi, maktabning ham mavjudligidir. O'zbekiston Respublikasining Konstitusiyasi O'zbekiston xalqining hohish irodasidan kelib chiqib, milliy va umuminsoniy qadriyatlarni o'yg'unlashtirgan holda, yoshlar ongiga singdirishning huquqiy asoslarini o'zida ifoda etgan. Konstitusiya barcha fuqarolar qatori yoshlarning huquq va erkinliklarini ta'minlashning huquqiy va me'yoriy jixatlarini ham o'zida aks ettirdi. Jumladan, uning 41-moddasida: « Наг kim bilim olish xuquqiga ega. Bepul umumiy ta'lim olish davlat tomonidan kafolatlanadi. Maktab ishlari davlat nazoratidadir». 45- moddasida «Voyaga etmaganlar, mehnatga layoqatsizlar va yolgiz keksalarning huquqlari davlat himoyasidadir». 66-moddasida «Voyaga etgan, mehnatga layoqatli farzandlar o'z ota-onalari haqida g'amxo'rlik qilishga majburdirlar», 117- moddasida «O'zbekiston Respublikasining fuqarolari davlat xokimiyati vakillik organlariga saylash va saylanish huquqiga egadirlar deb belgilab qo'yilgani fikrimizning dalilidir. Haqiqatdan ham, O’zbekiston Respublikasi mustaqil, demokratik, huquqiy, insonparvarlik qoidalariga asoslangan, millati, dini, ijtimoiy ahvoli, siyosiy e’tiqodidan qat'iy nazar, fuqarolarning huquq. va erkinliklarini ta'minlab beradigan davlatdir. Shuningdek, Respublika Prezidentining 1993 yil 29 dekabrdagi farmoniga binoan oktyabr oyining birinchi yakshanbasi xalq ta’limi xodimlari kuni (kasb bayrami sifatida) belgilandi. 1996 yil 9 sentyabrdagi «Ma'naviyat va ma'rifat jamoatchilik markazi faoliyatini yanada takomillashtirish va samaradorligini oshirish to'g'risida»gi Farmon munosabati bilan yosh avlodni buyuk an'analarimizga, yuksak ma'naviy qadriyatlarimizga sodiqlik va yorug’ kelajak egalari ekanliklariga qatiy ishonch ruxida tarbiyalash maqsadida 1997 yildan boshlab, 1-oktyabr «O'qituvchilar va murabbiylar kuni»-umumxalq bayrami hamda dam olish kuni deb e'lon qilindi. Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov 1996-1997 yillarga kelib, ta'lim- tarbiya tizimidagi jiddiy kamchiliklami bartaraf etish va bu sohani tubdan isloh etish bo'yicha muhim dasturiy hujjatlar qabul qilish lozimligini kun tartibiga qo'ydi. Shu boisdan ham tezda «Kadrlar tayyorlash milliy dasturini tuzish» komissiyasi tashkil etilib, unga Yurtboshimiz bevosita rahbarlik qildi. Mavjud ta'lim-tarbiya tizimini tubdan isloh qilish, uni zamon talablari darajasiga ko'tarish, milliy kadrlar tayyorlashning yangi tizimini barpo etish, kelajak uchun barkamol, salohiyatli avlodni tarbiyalash maqsadida O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 1997 yil 6 oktyabrdagi «Ta'lim-tarbiya va kadrlar tayyorlash tizimini tubdan isloh qilish barkamol avlodni voyaga etkazish to'g'risida»gi ushbu farmon bilan «Ta'lim to'g'risida» gi Qonun va Kadrlar tayyorlash milliy dasturini hayotga tatbiq etish ishlari davlat siyosatining ustuvor yo'nalishi etib belgilandi. «Ta'lim to'g'risida»gi Qonun (yangi tahriri) va Kadrlar tayyorlash milliy dasturi qabul qilinganidan sung respublikamiz butun ta'lim tizimi, jumladan, oliy ma'lumotli kadrlar tayyorlash yo'nalishini ham tubdan isloh qilishning aniq strategik dasturiga ega bo'ldi. O'zbekistonda ta'lim respublika ijtimoiy-iqtisodiy, g'oyaviy-madaniy xayotining eng muhim yo'nalishidir. Ta'limning huquqiy asoslari mamlakatimiz Konstitusiyasi, «Ta'lim to’g'risida»gi Qonuni va Kadrlar tayyorlash milliy dasturida o’z aksini topgan. Respublikamizda ta'limning asosiy maqsadi bizning demokratik erkin davlat qurayotganimiz, bozor iqtisodiyotiga bosqichma-bosqich o’tish yo'lidan izchil borayotganimiz bilan bevosita bog'liq. Chunki davlatning buyuk kelajagi uz fuqarolarining ma'lumotliligiga, madaniyatiga, bunyodkorligiga tayanadi. «Ta'lim to'g'risida»gi Qonun va Kadrlar tayyorlash milliy dasturining qabul qilinishi va hayotga tatbiq qilinishi, hech shubxasiz, mustaqillik yillaridagi eng muhim yutuqlarimizdan biri bo'ldi. Dasturga ko'ra, yurtimizda ta'lim islohotlari bosqichma-bosqich amalga oshirildi va hozirgi kunda takomillashtirilmoqda. Kadrlar tayyorlash milliy dasturining O'zbekistonga xos eng muhim xususiyati - yangi turdagi 3 yillik o'rta maxsus, kasb-hunar ta'limi tizimini yaratishdan iborat vazifa sobit qadamlik bilan amalga oshirildi. Zamonaviy o’quv va ishlab chikdrish uskunalari bilan jihozlangan kasb- hunar kollejlari, akademik litseylar barpo etildi, yangi ta'lim standartlari va axborot texnologiyalari, interaktiv usullar o'quv jarayoniga tatbiq etildi. Oliy ta'limda bakalavrial va magistratura tizimi joriy qilindi. Jahon standartlariga xos bu tizim oliy ta'lim sifatini oshirishga xizmat qilmoqda. O'zbekist о n Respublikasining birinchi Prezidenti Islom Karimov shunday degan edi: «Bilimdon, professional jihatdan savodli hamda g'ayrat- shijoatli shaxslami, o'z mamlakatimizning chinakam vatanparvarlarini tarbiyalay oladigan, ulami buyuk milliy madaniyatning ulkan ma'naviy merosi bilan boyita oladigan, jahon fani va madaniyati durdonalaridan bahramand eta oladigan mamlakatgina, millatgina buyuk kelajakka erishishi mumkin». Kadrlar tayyorlash milliy dasturi Islom Karimovning bevosita rahbarligida ishlab chiqilib, amaliyotga izchil joriy etildi. Bu dastur AQShdan sung dunyoda ikkinchi bor faqat O'zbekistonda qabul qilindi va bugungi kunda turli mamlakatlar bizning bu boradagi tajribalarimizni katta qiziqish bilan o'rganmoqda. Mamlakatizda noyob Kadrlar tayyorlash milliy dasturi to'la amalga oshirilmoqda. 2009 yildan boshlab, yurtimizda 12 yillik majburiy ta'lim joriy etildi. Kadrlar tayyorlash milliy dasturi 3 bosqichdagi islohotlar asosida amalga oshirildi. I-bosqich 1997-2001 yillarda dastumi amalga oshirish uchun zarur bo'lgan huquqiy meyoriy, ilmiy-metodik, moliyaviy-moddiy shart-sharoitlar yaratildi. Buning uchun davlat tomonidan kushimcha ravishda 65 milliard so'm mablag’ sarf qilindi. Bu bosqich kadrlar tayyorlash dasturining moddiy-texnik ba'zasini yaratish davri deb nomlandi. II- bosqich - 2001-2005 yillami o'z ichiga olib, milliy dastur keng miqyosda joriy etildi. Bu bosqich Kadrlar tayyorlash milliy dasturining sifat bosqichi deb nom oldi. III-bosqich- 2005 yildan boshlanib, undan keyingi yillami ham o'z ichiga olmoqda. Bu bosqichda Kadrlar tayyorlash milliy dasturi ijrosi yakuniga yetkazilib, erishilgan natijalar, to'plangan tajribalar umumlashtirilib, tahlil etilmoqda hamda shu asosda yurtimizda yangi ta'lim tizimi yanada takomillashtirilmoqda. Shu boisdan bu bosqich ta'lim tizimini mademizasiyalash davri deb atalmoqda. Birinchi Prezidentimiz O'zbekist о n Respublikasi Konstitutsiyasining 17 yilligiga bag'ishlangan marosimidagi (2009 yil 5 dekabr) ma'ruzasida ta'kidlaganidek, «bundan 12 yil oldin boshlangan Kadrlar tayyorlash milliy dasturi va 2004 yilda uning tarkibiy qismi sifatida qabul qilingan Maktab ta'limini rivojlantirish umummilliy davlat dasturi ijtimoiy hayotimizda tub burilish yasadi» 1 . Haqiqatan ham, bu dasturlar doirasida yurtimizda ming-minglab litsey va kollejlar qurildi, rekonstruksiya qilindi. O'tgan davr mobaynida ana shu litsey va kollejlarni 1 million 446 mingdan ziyod farzandlarimiz, jumladan, 1 million 55 mingdan ortiq qishloq yoshlari bitirib bugungi kunda qishloq xo'jaligida, boshqaruv tizimida, ijtimoiy sohalarda mehnat qilmoqda. Bu qarorga ko'ra, Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligining 60 kishidan iborat O'rta maxsus, kasb-hunar ta'limi markazi (Markaz) tashkil etildi. 1998 yilda akademik litseylar va kasb-hunar kollejlari dastlab tajriba tariqasida faoliyat boshladi. Akademik litseylarga barcha (9-sinf) bitiruvchilarining taxminan 10-15 foizi tanlov asosida qabul qilindi. Kasb-hunar kollejlari 1 Karimov I. A. O’zbekiston; milliy istiqlol, iqtisod, siyosast, mafkura,asarlar ljild Т .; O’zbekiston. 1996. 81-82 betlar uchun yu qo ri malakali pedagog va pedagog-mu han dislar tayyorlash bo'yicha 3 ta otaliq zona (mintaqaviy) bo'yicha tegishli oliy o'quv yurtlari biriktirildi: 1) Buxoro oziq-ovqat va engil sanoat texnologiyasi institutiga; 2) Nizomiy nomidagi Toshkent Davlat pedagogika universitetiga; 3) Namangan muxandislik-pedagogik institutlarida kadrlar tayyorlash uchun zarur shart- sharoitlar yaratildi. Kadrlar tayyorlash milliy dasturining amaliy ijrosiga, shuningdek, bakalavr va magistr kadrlar tayyorlash masalasiga bag'ishlangan O'zbekiston Prezidentining o'ndan ortiq farmon va farmoyishlari, O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorlari qabul qilindi. Xususan, 2004 yil 19 fevralda O'zbekiston Respublikasi Prezidentining «2004-2008 yillarda Maktab ta'limini rivojlantirish dasturini tayyorlash chora-tadbirlari to'g'risida»gi farmoyishi, 2004 yil 21 mayda «2004-2009 yillarda maktab ta'limini rivojlantirishning davlat umummilliy dasturi to'g'risida»gi farmonining qabul qilinishi milliy ta'lim rivojida yangi tarixiy bosqichni boshlab berdi. Kadrlar tayyorlash milliy dasturi va Maktab ta'limini rivojlantirish davlat umummilliy dasturining ijrosi amalda nihoyasiga yetkazildi. 9 yillik umumta'lim maktab bosqichini va 3 yillik o'rta maxsus, kasb-hunar ta'limi bosqichini o'z ichiga olgan uzluksiz yaxlit ta’lim tizimi yaratildi. Bir so'z bilan aytganda, farzandlarimizga umumiy ta'lim bilan birga, zamonaviy kasb- hunarga ega bo'lish imkonini beradigan 12 yillik ta'lim tizimiga o'tish yakunlanmoqda. Mazkur huquqiy hujjatlarda, birinchidan, yangi ta'lim tizimi, ikkinchidan, yangi avlod kadrlarini tayyorlashda ta'lim sohasidagi o'zgarishlar, yangi kasb sohalarining paydo bo'lgani va ulaming O'zbekiston sharoiti, ahamiyati bilan boglik jihatlari, uchinchidan, bunda har bir viloyat, hudud va mintaqa xususiyatlarini hisobga olish tajribasining afzalliklari, to'rtinchidan, mamlakatimiz oliy ta'lim sohasidagi 71 ta muassasa tayyorlab beradigan yangi avlod kadrlari, ulaming umumiy va uziga xos jixatlariga e'tibor qaratildi. Umuman, mustaqillik yillarida «Ta'lim to'g'risida»gi Qonun va Kadrlar tayyorlash milliy dasturi (1997) asosida uzluksiz ta'lim tizimining eng muhim yo'nalishlari hayotga tatbiq etildi. 1.2. O'zbekistonda ta'lim tizimi samaradorligining oshirilishi. Mamlakatimizda yurt taraqqiyoti, xalq farovonligi, jahon hamjamiyatidan munosib o'rin egallashimizning muhim omillaridan biri sifatida ta'lim tizimini tubdan isloh etishga, yosh avlodni har jihatdan barkamol etib tarbiyalashga alohida e'tibor qaratilmoqda. O'zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi, «Ta'lim to'g'risida»gi Qonunga binoan ta'lim olishda barcha teng xuquqlidir. Kadrlar tayyorlash milliy dasturining qabul qilinishi va hayotga keng tatbiq etilishi samarasi o'laroq, yurtimizda uzluksiz ta'lim tizimi yaratildi. Ushbu dastur jahon andozalari talablariga javob beradigan, raqobatbardosh, yuqori malakali mutaxassislar tayyorlashning zamonaviy ti zimini shakllantirish va rivojlantirish, har tomonlama kamol topgan shaxsni voyaga etkazish uchun ijtimoiy-iqtisodiy, xuquqiy, psixologik- pedagogik sharoitlarni yaratishga xizmat qilmoqda. 1 Ushbu dastur doirasida ta'limning mutlaqo yangi boskichi o'rta maxsus, kasb-hunar ta'limiga asos solindi. Ta'limning ushbu turi mexnat bozoridagi talab va ehtiyojni inobatga olgan holda real iqtisodiyotning barcha bo'g'inlari uchun malakali kichik mutaxassislarni tayyorlashda muhim ahamiyat kasb etadi. Bugungi kunda yurtimizda jahon andozalari darajasida barpo etilgan o'rta maxsus, kasb- hunar ta’lim maskanlari uquvchilarga chuqur, ixtisoslashtirilgan, kasb-hunarga yo’naltirilgan bilim berish, o'smir-yoshlaming kasb-hunarga qiziqishi, bilim va ko'nikmalarini yanada rivojlantirish, tanlab olingan kasb-hunar bo'yicha bir yoki bir necha ixtisoslikni egallashga qo'maklashmoqda. O'tgan vaqt mobaynida ming- minglab yoshlarimiz ana shunday kollej va litseylarni tamomlab, ishlab chiqarish, qishloq, xo'jaligi, boshkaruv va ijtimoiy sohalar, barcha jabhalarda mehnat qilmoqda. Ayni paytda ular bilim olishning keyingi bosqichi -oliy o'quv yurtlarida o'qishni davom ettirish imkoniga ega. 2010-yilda umumta'lim maktablari 9-sinf bitiruvchilarining 585 ming nafardan ziyodi yurtimizdagi 142 akademik litsey va 1394 kasb-hunar kollejiga qamrab olindi. Ta'lim sohasida olib borilayotgan islohotlar jarayonida bolalar sportini rivojlantirish, ularni sog'lomlashtirish muhim ahamiyat kasb etadi. Birinchi Prezidentimiz tashabbusi bilan tashkil etilgan Bolalar sportini rivojlantirish 1 Yuksak saloxiyat va taraqqiyot omili.// Ma’rifat. 2010. 27noyabr jamg'armasi tomonidan o'tgan vaqt mobaynida 1123 bolalar sporti inshooti ko'rib foydalanishga topshirildi. Ulaming 922 tasi qishloq joylarda ekani chekka hududlardagi bolalarni jismoniy tarbiya va sportga japb etishda katta imkoniyatlar yaratmoqda. Ayni paytda maktablar qoshida 674 sport zali qurildi. Bolalar sporti inshootlari sport anjomlari va jihozlari, zarur inventarlar bilan ta'minlangani samarasi o'laroq bugungi kunda o'quvchi-yoshlar sportnirig 23 turi bilan muntazam shug'ullanmoqda. Ta'lim sohasida olib borilayotgan islohotlarda yoshlaming iste'dodini har tomonlama kamol toptirish, madaniy saviyasini yuksaltirish, o'g'il- kizlarning jahon va milliy musiqaning eng noyob namunalaridan bahramand bo'lishi uchun keng imkoniyatlar yaratish ustuvor o'rin tutadi. Davlatimiz rahbarining 2008 yil 8 iyulda qabul qilingan «Bolalar musiqa va san'at maktablarining moddiy-texnik bazasini mustaxkamlash va ulaming faoliyatini yanada yaxshilash bo'yicha 2009—2014 yillarga mo'ljallangan Davlat dasturi to'g'risida»gi qarori bu yo'nalishdagi ishlarni yangi pog'onaga ko'tardi. Ushbu xujjatga muvofiq boshlang'ich musiqiy ta'lim tizimini tubdan takomillashtirishga, bolalar musiqa va san'at maktablari faoliyatini yangicha talablar asosida tashkil etish, zamonaviy moddiy-texnik bazasini shakllantirish, ulami musikiy madaniyat va san'at sohasidagi yuqori malakali pedagog kadrlar bilan ta'minlash borasi-da katta hajmdagi ishlar amalga oshirilmoqda. O'tgan yillar mobaynida ta'lim tizimini tubdan yangilash va isloh etish bo'yicha miqyosi va ko'lamiga ko'ra ulkan ishlar amalga oshirildi. Qariyib 9,5 ming yoki mamlakatimizda faoliyat ko'rsatayotgan maktablaring deyarli barchasi yangitdan qurildi, kapital rekonstruksiya qilindi va zamonaviy o'quv-laboratoriyaya asbob- uskunalari bilan ta'minlandi. O'quv jarayonini sifat va metodik jihatdan butunlay yangilash bo'yicha ulkan chora-tadbirlar amalga oshirildi. Maktab ta'limi 7 ta tilda: o'zbek, qaroqalpoq, ms, qozoq, qirg'iz, turkman, tojik tillarida olib borilmoqda. Mamlakatimizda 1500 dan ortiq yangi kasb-hunar kolleji va akademik lisey barpo etildi. Hozirgi kunda yurtimizdagi barcha ta'lim, fan, madaniyat va ma'rifat muassasalari Ta'lim portali va intemetga ulangan. Bu esa ta'lim jarayoniga masofadan turib o'qitish usullarini, o'quvchi yoshlar uchun axborot- kommunikasiya xizmatlarining keng majmuini joriy etish imkonini bermoqda. Ta'lim jarayonini isloh etish va mehnat bozorida talab qilinadigan yuqori malakali kadrlar tayyorlashda oliy o'quv yurtlari muhim o'rin egallamokda. O'tgan davr mobaynida ulaming soni ikki barotjar ortdi va bugungi kunda mamlakatimizdagi 70 ta universitet va oliy o'quv yurtida 3 30 mingdan ziyod talaba ta'lim olmoqda. O'zbekistonda Vestminster universiteti, Singapur menej-mentni rivojlantirish instituti, Turin politexnika universiteti, Rossiya neft va gaz universiteti, Moskva davlat universiteti, Rossiya iqtisodiyot universiteti kabi yuksak xalqaro obru-e'tibor va chuqur tarixiy ildizlarga ega bo'lgan Yevropa va Osiyoning etakchi oliy o’quv yurtlarining filiallari tashkil etildi va muvaffaqiyatli faoliyat ko'rsatmokda. Ushbu oliy o'quv yurtlarida mashinasozlik, neft-gaz ishi, axborot texnologiyalari, iqtisodiyot va biznes boshqaruvi, moliyaviy menejment, tijorat xuquqi kabi mehnat bozorida talab yuqori bo'lgan mutaxassisliklar buyicha bakalavr va magistrlar tayyorlanmok,da va ulaming bitiruvchilari butun dunyoda tan olindigan diplomlarga ega bo`lmoqda. O'zbekiston Milliy universiteti va Fanlar akademiyasi tomonidan Buyuk Britaniyaning etakchi oliy o'quv yurti — Kembrij universiteti bilan hamkorlikda 2012 yilda Yuksak texnologiyalar o'quv-tajriba markazi tashkil etilishi ham oliy ta’lim sohasida olib borayotgan islohatlarimizning bir mevasi desak mubolag‘a bo‘lmas . Markazning asosiy vazifasi — iqtidorli talabalar, aspirant va yosh olimlami kimyo, fizika, biologiya, biokimyo, biofizika, geologiya va geodeziya soxalarida amaliy innovasion ilmiy tadqiqotlar olib borish hamda ilmiy ishlanmalarni amalga oshirishning zamonaviy metodlariga o'rgatishdan iborat. Davlatimiz rahbari tashabbusi bilan yosh avlodning puxta ta'lim olishi borasida amalga oshirilayotgan tub islohotlar berayotgan bunday samaralar yurtimizda yosh avlodning buyuk ajdodparga munosib voris, barkamol inson bo'lib etishishi yo'lida ko'rsatilayotgan doimiy g'amxo'rlikning amaldagi ifodasidir. Ta'lim sohasi ijtimoiy ҳayotning ajralmas tarkibiy qismi, siyosiy-ijtimoiy iqtisodiy- ma'naviy taraqqiyotning istiqbolini belgilovchi omillardan biri xisoblanadi. Shu bois O'zbekistonimizda bugungi yoshlar va kelajak avlod manfaatlarini muxofaza qilish davlat siyosatining ustuvor yo'nalishi etib belgilangan hamda 1997 yil avgustidan bugungacha “Ta'lim to'g’risida”, “O'zbekiston Respublikasida yoshlarga oid davlat siyosati asoslari to'g'risida”gi qonunlar, “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”, “Jamiyatda xuquqiy madaniyatni yuksaltirish milliy dasturi”, Maktab ta'limini rivojlantirish davlat umummilliy dasturi, bolalar va xotin-qizlar sporti, bolalar musiqasi va san'atini rivojlantirishga doir va ta'limning xuquqiy- me'yoriy hujjatlarini belgilovchi boshqa xujjatlar qabul qilindi. 1 Har yili amaliyotga izchillik bilan tatbiq etilayotgan davlat dasturlari va mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yo'nalishlarida belgilanayotgan vazifalami amalga oshirish uchun byudjet mablag'larining asosiy qismi yo'naltirilayotgani xalqimizning kelajakka bo'lgan ishonchini yanada orttirmoqda. 1997- 2004 yillarda O'zbekiston ta'lim tizimida mutlaqo yangi bo'lgan o'rta maxsus, kasb-xunar ta'limi muassasaiarini qurish va ishga tushirishda e'tirofga loyiq bunyodkorlik ishlari oshirilgan bo'lsa, 2004-2009 yillar mamlakatimiz tarixida umumta'lim maktablari, maktabgacha va maktabdan tashqari ta'lim muassasaiarini rivojlantirish davri bo'ldi. O'tgan qisqa davrda ta'lim mazmunini isloh qilishga juda katta e'tibor qaratildi: yangi Davlat ta'lim standartlari, o'quv rejalari va fan dasturlari ishlab chiqildi va tatbiq qilindi, ularni takomillashtirish jarayonlari davom etmoqda muqobillikka asoslangan yangi, jumladan, elektron darsliklar va boshqa o'quv adabiyotlarining yangi avlodi yaratilib, ularni ta kom illashtirish bo'yicha ishlar muttasil davom ettirilmoqda. Zamonaviy fan va texnikaning rivojlanish tendensiyalarini hisobga oluvchi pedagogik hamda axborot olish. uzatish, almashish va saqlash texnologiyalari ta'lim jarayoniga shiddat bilan kirib bormoqda. Aql-zakovatii, yetarlicha iqtidor va salohiyatga ega, g'ayrat, shijoat va kuchga to’la, bilimli, tashabbuskor va ijtimoiy faol yangi avlodning istiqbolimiz 1 Ta’lim taraqqiyoti yo’lida. Ma’rifat. 2010 yil 7aprel uchun mas'uliyatni zimmasiga oladigan mutaxassislar bo'lib etishishi uchun mustahkam zamin yaratildi. Ta'lim sohasida faoliyat ko'rsatayotgan va tayyorlanayotgan kadrlar sifati islohotlarning samarasini belgilaydi bugungi pedagog yuksak kasbiy mahorat bilan bir qatorda, axborot makonidagi so'nggi ma’lumotlardan, psixologiya va insonshunoslikka oid yangiliklardan xabardor bo'lishga majbur. aks holda ta'lim oluvchi o'zi uchun zarur bulgan bilimlar va ma'lumotlarni boshqa manbalardan axtaradi. Shu o'rinda mustaqil ta'lim sohasida keyingi yillarda to'plangan tajribani yanada kengaytirish, shubhasiz, ijobiy samara beradi. Mutaxassislar tayyorlashni rejalashtirishda bozor iqtisodiyo-tining asosiy qonuni-talab va taklifga asoslanilsa, ortiqcha mehnat resurslari paydo bo’lishining oldi olinadi. Shu bois kadrlami ish bilan ta'minlashning amaldagi tizimi bugun uzining eskirganligini har jihatdan ko'rsatgach. bu sohada ham qator islohotlar amalga oshirilmoqda. Ta'lim muassasasini bitirayotgan har bir yosh mutaxassis tomonidan asosiy kasbi bilan bir qatorda yakka tartibdagi tadbirkorlik bilan shug'ullanish uchun zarur bo'lgan huquqiy va iqtisodiy bilimlar egallanishi davr talabi bo'lib qolmoqda. Amaldagi qonun hujjatlarida yosh mutaxassislarni ish bilan ta'minlash, ularni moddiy va ma'naviy qo'llab-quvvatlash bo'yicha juda ko'p imtiyozlar belgilangan. "Barkamol avlod yili" Davlat dasturida belgilangan tadbirlar esa yoshlarning imkoniyatlarini yanada kengaytiradi. O'quv yurti buyurtmachi iste'molchi mahalliy xokimiyat organlari, mutaxassisning faol, amaliy xamkorligi va ushbu jarayonda ishtirok etuvchi sub'ektlaming vakolatlarini belgilash va uning bajarilishini qat'iy nazorat qilish orqali tayyorlanayotgan kadrlardan maq-sadli foydalanish mexanizmi yaratilmoqda. Ta'lim-tarbiya-yaxlit bir jarayon. Yuksak ma'naviyat manziliga ma’rifat orqali borish mumkinligi tarixda ko'p marta o'z isbotini topgan. Jahon va milliy pedagogikamizda ta'kidlanganidek, etuklik va barkamollikka ta'limiy hamda tarbiyaviy maqsadlar mushtarak-ligida erishiladi. Jamiyatimizdagi barqarorlik, xalqimizning birdamligi, kelaja-gimizning porloqligiga bo'lgan qatiy ishonch, tanlagan yo'limizning o'tgan 2 5 yilida erishgan asrlarga tatigulik yutuqlarimiz, mamlakatimizning bugungi iqtisodiy-ma'naviy qudrati va olib borilayotgan odilona ichki va tashqi siyosat ta'lim tizimida ushbu ezgu ishlami amalga oshirishga mustahkam zamin bo’lmoqda. 1.3. O'zbekistonda ta'lim sohasida moddiy-texnik bazaning shakllantirilishi 1997 yilda ta'lim-tarbiya tizimidagi barcha islohotlami belgilab beradigan ikkita muxim xujjat - «Ta'lim to'g'risida» va «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi to'g'risida»gi O'zbekiston Respublikasining qonunlari qabul qilindi. Kadrlar taiyorlash milliy dasturining asosiy maqsadi - ta'lim sohasini tubdan isloh qilish, rivojlangan demokratik davlatlar darajasida, yuksak ma'naviy va axlokiy talablarga javob beradigan yukori malakali kadrlar taiyorlash milliy tizimi, kadrlar taiyorlash milliy modelini shakllantirishdan iborat. Milliy modelning asosiy tarkibiy qismlarini shaxs, davlat va jamiyat, uzluksiz ta'lim, fan va ishlab chiqarish tashkil qiladi. 2010 yilning mamlakatimizda «Barkamol avlod yili» deb e'lon qilinishi yoshlarni jismoniy, ma'naviy hamda intelektual jihatdan sog’lom qilib o'stirishga, ularga barcha shart-sharoitlarni yaratish, uzluksiz ta'lim tizimida islohotlarni yanada chuqurlashtirishga, real iqtisodiyotda va turli sohalarda ta'lim muassasalari tomonidan tayyorlanadigan mutaxassislarga bulgan talabni ta'minlashga qaratildi. 2009 yil 9 dekabr kuni O'zbekiston Respublikasi Prezidentning «Barkamol avlod yili Davlat dasturini ishlab chiqish va amalga oshirish bo'yicha tashkiliy chora-tadbirlar to'g'risida» farmoyishi e'lon qilinib, unda barkamol yosh avlodni shakllantirishni ta'min-lash bo'yicha qabul qilingan davlat dasturlari hamda boshqa tadbirlar-ga muvofiq amalga oshiriladigan chora-tadbirlami davom ettirish bilan bir qatorda quyidagi ustuvor yo'nalishlar belgilab berildi. Xususan, o'sib kelayotgan avlodni o'qitish va tarbiyalash sohasida yaratilgan zamonaviy moddiy- texnik bazadan oqilona va samarali foydalanishni ta'minlash, zamon talablaridan kelib chiqqan holda, oliy va o'rta maxsus ta'lim tizimida real iqtisodiyot tarmoqlari hamda sohalarida talab etilayotgan ta'lim va mutaxassisliklarning yo'nalishlarini qayta ko'rib chiqish hamda takomillashtirish, davlat ta'lim standartlarini, o'quv dasturlari va o'quv-uslubiy adabiyotlarni takomillashtirish, o'quv jarayoniga yangi axborot-kommunikatsiya va pedagogika texnologiyalarini, elektron darsliklar hamda multimediya vositalarini keng joriy etish hisobidan mamlakatimizdagi kasb-hunar kollejlari va litseylarida ta'lim berish sifatini tubdan yaxshilash, ta'lim muassasalarining o'quv-laboratoriya bazasini eng zamonaviy o'quv va laboratoriya uskunalari, kompyuter texnikasi bilan mustahkamlash, shuningdek, o'qituvchi va murabbiylaming mashaqqatli mehnatini moddiy hamda ma'naviy ragbatlantirishning samarali tizimini shakllanti-rish, litsey va kollejlarda zamonaviy axborot va kompyuter texnologiyalari, raqamli hamda keng formatli telekommunikasiya aloqa vositalari, internet tizimini tatbiq etish, o'zlashtirish va yanada rivojlantirish asosiy vazifalardan qilib belgilandi. Kadrlar tayyorlash milliy dasturini amalga oshirishda yoshlami sport bilan shug'ullanishga jalb etish muhim o'rin egallaydi. Byudjet. homiylik va xayriya mablag'lari hisobidan moliyalashtiriladigan O'zbekiston Bolalar sportini rivojlan-tirish jamg'armasining tashkil etilgani aynan shundan dalolat beradi. O'tgan davr mobaynida ushbu fond mablag'lari hisobidan qariyb 1500 ta eng zamonaviy, barcha yoshlar foydalanishi mumkin bo'lgan bolalar sporti ob'ekti barpo etildi. Bugungi kunda mamlakatimizdagi deyarli har bir maktab, kollej va lisey ochiq sport maydonchalari qatorida zamonaviy sport anjomlari bilan jihozlangan yopiq, sport zallari va suzish havzalariga egadir. Yurtimizda uch bosqichdan iborat, har yili o'tkaziladigan, maktab o'quvchilari uchun alohida, kasb-hunar kolleji va akademik lisey o’quvchilari uchun alohida bellashuvlarni, oliy o'quv yurtlari talabalari uchun Universiadani o'z ichiga olgan yaxlit sport musobaqalari tizimi shakllangan. Bunday tizim yuz minglab farzandlarimizni, yigit va qizlarni ommaviy ravishda jismoniy soglomlashtirish va sport harakatiga jalb etish imkonini bermoqda. Mutaxassislarni tayyorlash sifati va ulaming real iqtisodiyotda talab etilishi masalalari bizning doimiy e'tiborimiz markazida bo'lib kelmoqda. Dastur doirasida kollejlar, lisey va oliy o'quv yurtlari uchun o'qituvchilar va domlalar tarkibini tayyorlash, ulaming malakasini oshirish tizimini qayta tashkil etish, avvalo, o'quv-uslubiy bazani butunlay qayta ko'rib chiqish va zamonaviy talablarga javob beradigan yangi standartlar. darslik va o'quv-uslubiy qo'llanmalami tasdiqlash buyicha keng miqyosdagi ishlar amalga oshirildi. Ta'lim sohasi xodimlari faoliyatini baholash va rag'batlantirish mezonlari tubdan o'zgartirildi. Masalan, keyingi o'n yilda kasb-hunar kollejlari, lisey va oliy o'quv yurtlari o'qituvchilari ish haqining o'sish sur'atlari iqtisodiyotning real sohasidagi ish xaqi mikdoridan taxminan 1,5 barobar ko'p o'sdi. Umuman, O'zbekistonda ta'lim sohasini rivojlantirish va isloh etishga yo’naltirilayotgan yillik harajatlar yalpi ichki mahsulotning 10-12 foizini tashkil etayotgani va bu tizimning Davlat byudjeti harajatlaridagi ulushi 35 foizdan ortikni tashkil etishi o’z-o'zidan mazkur sohaga qaratilayotgani ulkan e'tiboming yaqqol tasdig'i hisoblanadi. Ta’limni rivojlantirishga yo'naltirilgan hajmining tobora ortib borayotganini alohida ta'kidlashni istardim. O'tgan davrda bu boradagi yordam 500 million dollardan oshib ketdi. Bu haqda gapirganda, birinchi navbatda Osiyo taraqqiyot bankining salkam 290 million dollar mablag'i. Janubiy Koreya hukumatining 110 milliondan ortiq Jahon bankining 33 million. OPYEK fondi. Saudiya fondi. Islom taraqqiyot bankining 42 mil lion. Germaniya huku matining «KfV» banki orqali yo'naltirilgan qariyb 20 million va boshqa donorlarning 100 million dollardan ortiq yordamini qayd etish lozim. “Barkamol avlod yili” Davlat dasturini bajarish uchun barcha moliyaviy manbalar hisobidan deyarli 8 trillion sum va 165 million AQSh dollariga teng miqdordagi mablag' yo'naltarildi. Bu esa o'z navbatida, mamlakatimizda har tomonlama munosib yoshlami, Vatanimiz kelajagi uchun mas'uliyatni o’z zimmasiga olishga qodir bo'lgan, jismoniy va ma'naviy sog'lom, barkamol avlodni tarbiyalash uchun zarur barcha shart-sharoitlami yaratish bo'yicha aniq maqsadga qaratilgan keng ko'lamli chora-tadbirlami amalga oshirish imkonini tug'dirdi. Respublikamizda uzluksiz ta'lim tizimi o'zining izchilligi bilan yosh avlodning yorqin kelajagini ta'minlashda ishonchli kafolat bo`lib qolmoqda. Bu tizimda o'rta maxsus, kasb-hunar ta'limining o'mi o'ziga xosdir, chunki bu tizim, avvalo yurtimizda yangi ijtimoiy muxitni shakllantirishga xizmat qilsa, ikkinchi tomondan, bu tizim respublikamiz mexnat bozoriga malakali mutaxassislarni etishtirib bermokda. Shu asoslarga kura, mamlakatimizda o'rta maxsus, kasb-hunar ta'limi uzluksiz ta'lim tizimidagi muxim va o'ziga xos ta'lim turlaridan biri sanaladi. O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998 yil 13 maydagi «O’zbekistan Respublikasida o'rta maxsus, kasb-hunar ta'limini tashkil etish chora- tadbirlari to'g'risida»gi 204-sonli qarori asosida «O'zbekiston Respublikasida o'rta maxsus, kasb-hunar ta'limi to'g'risida»gi nizom tasdiqlandi. Mazkur qaror bo'yicha akademik litseylar va kasb-hunar kollejlarini tashkil etish bosqichma-bosqich amalga oshirildi. Akademik litseylar oliy ta'lim muassasalari huzurida, ishlab turgan o'rta maxsus o'quv yurtlari, boshqa ta'lim muassasalari negizida va yangi qurilish hisobidan tashkil etildi. Kasb-hunar kollejlari esa ishlab turgan o'rta maxsus o'quv yurtlari, hunar-texnika bilim yurtlari va ularga tenglashtirilgan ta'lim muassasalari negizida, shuningdek, yangi qurilish hisobidan tashkil etila boshlandi. 2012-2013 o‘quv yilida mamlakatimiz bo'yicha maktabgacha ta’lim muassasalari soni 6135 tani tashkil etib, ular bilan 508235 nafar (20,4 foiz) bola qamrab olindi. Maktabgacha ta'lim tizimida noan'anaviy maktabgacha ta'lim muassasalar tarmog'i xam kengayib qisqa muddatli guruhlar soni 1536 tani, savodxonlik markazlari 977 tani, yakshanbalik maktablari 1249 tani tashkil etdi. Yurtimizda 80 ta nodavlat maktabgacha ta'lim muassasasi faoliyat yuritib, ular bilan 3281 nafar bola qamrab olingan. Maktabgacha yoshdagi bolalami ijtimoiy himoyalash, ularga ta'lim-tarbiya berish bilan bir qatorda sog'liklarini tiklash uchun 194 ta maxsus turdagi maktabgacha ta'lim muassasasi faoliyat kursatmoqda. Maktab ta'limini rivojlantirish umummilliy dasturi doirasida ta'lim muassasalaridagi jihozlangan fizika laboratoriya xonalari soni 6962 taga, Kimyo laboratoriya xonalari 6682 taga, biologiya xonalari 6682 taga oshdi. 009 yillarda 1607 ta maktab ichimlik suvi bilan ta'minlandi. 1163 ta maktab gazlashtirildi, 1607 ta maktab telefon aloqasiga, 1076 ta maktab esa markaziy va maktab hovlisiga moslashtirilgan kanalizasiya tarmog'iga ulandi. 2004-2009 yillarda umumta'lim maktablarini mebel, zamonaviy o'quv- laboratoriya asbob-uskunalari, kompyuter texnikasi va sport anjomlari bilan jihozlash uchun Maktab ta'limi jamg'armasi xisobidan jami 463,6 milliard so'm mablag' sarflandi. O'quv fanlaridan 119 nomdagi, jumladan, 65 nomdagi elektron darsliklar, 26 nomdagi o'quv filmlarini hamda 28 nomdagi multimediya dasturiy vositalari yaratilib, o'quv jarayoniga tatbiq etildi. 2004-2009 yillar davomida Osiyo taraqqiyot banki, Jahon banki, Islom taraqqiyot banki, OPYEK jamg'armasi, Saudiya taraqqiyot jamg'armasi kabi xalqaro moliyaviy institutlar va Xitoy Xalk Respublikasi hamda Koreya Respublikasi Eksimbanklari bilan olib borilgan samarali xamkorlik aloqalari natijasida umumiy miqdori 181,3 million AQSh dollariga teng bo'lgan jami 8 ta loyiha amalga oshirib kelinmoqda. Xalqaro fan olimpiadalarida maktab o'quvchilari tomonidan 149 ta medal qo’lga kiritildi. Ularning 6 tasi oltin, 14 tasi kumush va 60 tasi bronza medali hamda 69 tasi maxsus diplomlardir. O'zbekistonda ta'lim etti tilda - O'zbek, qoraqalpoq, rus, qozoq, tojik, qirg'iz, turkman tillarida olib borilishi uchun barcha sharoitlar yaratilgan. Har yili birinchi sinf o'quvchilariga Prezident sovg'alari - yangi darsliklar va 12 nomdagi o'quv qurollari taqdim etiladi, 2-9-sinflar esa o'quvchilami darsliklar bilan ta'minlashning ijara tizimi orqali zarur o'quv qo'llanmalari bilan to'liq ta'minlanmoqda. 10825 nafar nogiron bolaning uy sharoitida ta'lim olishi uchun sharoit yaratilgan, ular darsliklar, o'quv anjomlari va kompyuterlar bilan ta'minlandi 1 . Akademik litsey va kasb-hunar kollejlari yuridik shaxs hisoblanadi, qonunchilikda belgilangan tartibda tashkil etiladi va «O'zbekiston Respublikasida o'rta maxsus, kasb-hunar ta'limi to'g'risida»gi nizom asosida faoliyat ko'rsatadi. Kasb-hunar bo'yicha chuqurlashtirilgan, tabaqalashtirilgan ta'lim berish, o'quvchilarning intellektual rivojlanishini va ularning o'z qobiliyatlari, moyilliklariga muvofiq tanlagan kasb-hunar bo'yicha mutaxassisliklarni egallashini ta’minlash o'rta maxsus, kasb-hunar ta'limining maqsadi hisoblanadi. O'rta maxsus, kasb-hunar ta'limi akademik litseylarda va kasb-hunar kollejlarida kunduzgi o'qish shaklida amalga oshiriladi. O'rta maxsus, kasb-hunar ta'lim muassasalariga o'quvchilar qabul qilish umumiy o'rta ta'lim negizida maktablarning 9-sinfini bitiruvchilarning yakuniy davlat attestasiyasi va umumiy o'rta ta'lim-ni tugatishda ular tomonidan olingan 1 Ta’lim- tarbiya istiqlol ko’zgusida.// Ma’rifat.2010yil 30sentabr reyting ko'rsatkichlari natija-lari bo'yicha, ulaming akademik litsey va kasb-hunar kollejida o'qish yo'nalishini ixtiyoriy ravishda tanlashini hisobga olgan holda amalga oshiriladi. 2004-2009 yillar mobaynida o'rta maxsus, kasb-hunar ta'limi muassasalari moddiy-texnik bazasini mustahkamlash maqsadida davlat byudjetidan 85 milliard sum miqdorida o'quv-laboratoriya jixozlari harid qilindi. Chet el investisiyalari xisobidan 137,1 million AQSh dollari miqdorida mebellar, o'quv-laboratoriya jixozlari, texnik vositalar hamda ko'rgazmali qurollar harid qilindi va o'matildi. «O'quv-laboratoriya asbob-anjomlari, ta'limning texnik vosita-lari va o'quv- ko'rgazmali qo'llanmalar ishlab chiqarishni respublika korxonalarida max,alliylashtirish» dasturini bajarish bo'yicha 2004 yilda 34 ta korxona va tashkilotlar bilan 113 turdagi o'quv-labora-toriya jihozlarini ishlab chiqarish uchun 16,7 milliard so'mlik shartnomalar tuzilib, ta'lim muassasalari jihozlangan bo'lsa, 2009 yilda ushbu maqsadlar uchun 18,5 milliard so'm moliyalashtirildi. 2008 yilda o'rta maxsus, kasb-hunar ta'lim muassasaslarida aholiga pullik xizmat ko’rsatish natijasida 2142 million sum byudjetdan tashqari mablag' ishlab topildi. 2009 yilda bu ko'rsatkich 3511 million sumni tashkil qildi. O'rta maxsus, kasb-hunar ta'limi muassasalari bilan korxona va tashkilotlar hamkorligi, ishga qabul qilish shartnomalarini tuzish mexanizmi shakllantirilib, ular bilan 13338 ta sherikchilik shartnomasi imzolandi. Mikrokreditbank tomonidan bitiruvchilaming tadbirkorlik faoliyatini qo'llab-quvvatlash uchun kredit ajratish faoliyati tashkil etildi. Birgina 2009 yilda 923 nafar bitiruvchiga 962 million sum miqdorida mikrokredit mablag'lari ajratildi. 1536 ta axborot-resurs markaz va 330 axborot-resurs markazida 100 milliondanortik turli yo'nalish va tildagi o'quv adabiyotlari bulib, ular 3 million 654 ming axoliga va 1 million 627 ming o'quvchiga xizmat ko'rsatmoqda. O'rta maxsus, kasb-hunar ta'lim muassasalarining 25 nafar iqtidorli o'quvchi qizlari O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmoni bilan Zulfiya nomidagi Davlat mukofoti sovrindori bo'ldi. Bugungi kunda 50 turdagi sport seksiyalarida shug'ullanuvchi o'quvchilar soni 498055 nafarni tashkil etmoqda. Ulardan 227027 nafarini qizlar tashkil etadi. Ta'lim muassasalarining o'quvchilari 2008/2009 o'quv yili davomida bir qator Jahon va Osiyo chempionatlari hamda Xalqaro musobaqalarda ishtirok etib, 119 nafari jahon, 154 nafari Osiyo va400 nafarga yaqini xalqaro musobaqalaming g’olibi bo'ldi 1 . yil 1 sentyabrgacha mamlakatimiz bo'yicha rejada belgilangan 43 ta kasb-hunar kollejidan 25 tasi va akademik litseylardan 2 tasi foydalanishga topshirildi, 1 8 ta kasb-hunar kolleji muddatidan kechiktirib foydalanishga topshirildi, akademik litseylar esa rejada belgilanganidek foydalanishga topshirildi. 2010/2011 o'quv yili uchun 595 ming 692 nafar 9-sinf bitiruvchisining 98,2 foizi akademik litsey va kasb-hunar kollejlarida o'qish bilan qamrab olindi. 2009 yilda Davlat byudjeti barcha harajatlarining 59,5 foizi ijtimoiy maksadlar uchun yo'naltirilmoqda. Bu 2010 yilga qaraganda sezilarli darajada ko’pdir. Jumladan, ta'lim va sog'liqni saqlash sohasi uchun ana shu harajatlarning 48 foizi yoki 2010 yilga nisbatan 1 trillion 800 milliard so'm ko'p mablag' sarflanishi belgilandi. Mustaqillik yillarida Yurtboshimiz rahnomoligida Kadrlar tayyorlash milliy dasto'rining hayotga tatbiq etilishi, mazqur dasto'ming mantiqiy davomi bo'lgan Maktab ta'limini rivojlantirish davlat umummilliy dasturi doirasida amalga oshirilayotgan ishlarimiz zamirida farzandlarimizni komil insonlar qilib tarbiyalash orqali yurtimiz taraqqiyotining mustaxkam poydevorini qo'yish, uning buyuk kelajagini bunyod etishdek ezgu maqsad yotadi. Birinchi Prezidentimizning 2004 yil 21 maydagi «2004-2009 yillarda Maktab ta'limini rivojlantirish Davlat umummilliy dasturi to'g'risida»gi 3431-sonli Farmoni hamda O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2004 yil 9 iyuldagi «2004-2009 yillarda Maktab ta'limini rivojlantirish Davlat umummilliy dastu'rini amalga oshirish to'g'risida»gi 321-sonIi qarori qabul qilindi. Dasturda umumta'lim maktablari binolarini va muhandislik-kommunikasiya infratuzilmasini tubdan yangilash va kapital rekonstruksiya qilishga alohida e'tibor qaratilgan. Mazkur qarorga asosan 2004-2009 yillarda 3 million 12 ming o'rinli 8500 ta maktabda qurilish-tiklash ishlari amalga oshirildi. Shu jumladan, 116640 o'quvchiga mo'ljallangan 351 ta yangi maktab binosi qurildi, 850951 o'quvchi o'miga ega bo'lgan 2470 ta maktab binosi va muxandislik-kommunikasiya infratuzilmasi kapital rekonstruksiya qilindi, 2044582 o'quvchi o'miga ega bo'lgan 3607 ta maktabning bino va inshootlari kapital va 2072 ta maktab joriy ta'mirdan chiqarildi. 2010 yilda ta'lim muassasalarining moddiy-texnik bazasini takomillashtirish doirasida 14 ta umumta'lim maktabi, 4 ta akademik litsey, 99 ta o'quvchi talabalar turar joyini, Toshkent Davlat iqtisodiyot universiteti, Termiz Davlat universiteti, Toshkent Axborot texnologiyalari universiteti Samarkand filialining yangi o'quv binolarini qurish, Toshkent Moliya institutining o'quv korpusini qayta ta'mirlash ishlari davom ettirilmoqda. 2010-2011 yillar mobaynida yangi standartlarni ishlab chiqish, har bir umumta'lim maktabida, akademik litsey va kasb-hunar kollejida mahalliy tarmoqli zamonavii kompyuter sinfi jihozlanishi va faoliyat ko'rsatishiga erishish, har bir umumta'lim maktabini 41 nomdagi elektron darslik va o'quv filmlari, har bir maktabgacha muassasani o'yinli va bilish bilan bog'liq mo'ltimediya dasturlarini namoyish qilish uchun VUV proigrivatellari bilan ta'minlash, umumta'lim maktablarining kompyuter texnikasi va o'quv- laboratoriya jixozlari saqlanishini, ularga texnik xizmat ko'rsatilishini ta'minlash bo’yicha kompleks tadbirlar amalga oshirilmoqda. 2011 yilda Davlat byudjeti barcha xarajatlarining 60 foizi ijtimoiy maqsadlar uchun yo'naltirildi. Bu o'tgan yilga qaraganda sezilarli darajada ko'pdir. Jumladan, ta'lim va sog'liqdi saqlash sohasi uchun ana shu harajatlarning 48 foizi yoki 2010 yilga nisbatan 1 trillion 800 milliard so'm ko'p mablag' sarflandi. Moliya vazirligi huzurida tashkil etilgan Ta'lim muassasaiarini rekonstruksiya qilish, mukammal ta'mirlash va jihozlash jamgarmasining 367 milliard so'm miqdoridagi mablag'i hisobidan 2011 yilda 336 ta ta'lim muassasasini, 65 ta bolalar musiqa va san'at maktabini rekonstruksiya qilish va kapital ta'mirlash, qariyb 1500 ta kompyuter sinfini tashkil qilishni ta'minlash, shuningdek, 118 ta sport zalini qurish va jihozlash ko'zda tutildi. Bundan tashqari, Koreya Eksimbankining 30 million dollar miqdoridagi krediti hisobidan umumta'lim maktablarida qo'shimcha ravishda 1,5 mingta kompyuter sinfi jihozlash rejalashtirildi. Taraqqiyotimizning hozirgi bosqichida ta'lim sohalari oldida yangidan- yangi murakkab vazifalar paydo bo'lmoqdaki, ulami talab darajasida hal etish uchun ushbu sohalaming moddiy-texnik bazasini mustahkamlash talab etilmoqda. Ana shu talabni chuqur anglagan holda, davlatimiz ushbu sohalaming moddiy- texnik bazasini mustahkamlash masalasiga ustuvor yo'nalishlardan biri sifatida qarab, bu borada keng ko'lamli ishlami amalga oshirmoqda. Bir so'z bilan aytganda, bugun mamlakatimizda ta'lim-tarbiya sohasidagi islohotlar yuqori bosqichga chiqdi. Bu biz yoshlami bilimli va yuksak ma'naviyatli insonlar qilib tarbiyalash yo'lida olib borilayotgan keng ko'lamli ishlaming amaliy samarasidir. II-BOB. Mustaqil O'zbekistonda ta'lim tizimini takomillashuvining natijalari. 2.1. O'rta maxsus, kasb-hunar ta'limi tizimining tubdan yangilanishi Hozirgi kunda Respublikamiz o'rta maxsus, kasb-hunar ta'limi tizimida 1 mln. 108 mingdan ortiq o'quvchiga mo'ljallangan yangi qurilgan yoki rekonstruksiya qilingan 1536 ta'lim muassasasi, jumladan, 1394 kasb-hunar kolleji va 142 akademik litsey faoliyat ko'rsatmoqda. Ularda jami 1 mln. 629 ming nafardan ortiq o'quvchi ta'lim-tarbiya olmoqda. Ta'lim muassasalarining moddiy- texnik bazasini mustahkamlash uchun davlat byudjetidan 99,5 mlrd. sum, xorijiy investisiyalar hisobidan 208,2 mln. AQSh dollari sarflanib, eng zamonaviy jihozlar xarid qilindi va ulardan ta’lim jarayonida o'qituvchi va o'quvchilar samarali foydalanmoqda. Mustaqillik yillarida ular uchun 17,6 mlrd. so'mlik, tiraji 6,5 mln. nusxadan ortiq bo’lgan 1254 nomdagi darslik va o'quv qo'llanmalar, 131 nomdagi elektron darsliklaming yangi avlodi tayyorlandi va nashr qilindi. O'MKXT tizimida 1508 ta axborot-resurs markazlari va 330 axborot-resurs markazlari filiallari tashkil etilgan. Nashrdan chiqqan 307 nomdagi darsliklar va o'quv qollanmalarning elektron shakllari axborot-resurs markazlaridagi kompyuterlarga joylashtirilgan. Tizimda 107760 nafar pedagog kadrlar mehnat qilmoqda. Ular orasida 100 nafar fan doktori va 1085 nafar fan nomzodlari mavjud. 2010-2011 o'quv yilida akademik litsey va kasb-hunar kollejlarida dars berish uchun 5890 nafar pedagog kadrlar ishga qabul qilindi. Akademik litseylar va kasb-hunar kollejlarining 11890 nafardan ortiq pedagog kadrlari O'MKHT tizimi kadrlari malakasini oshirish va ulami qayta tayyorlash institutida hamda soha yo'nalishlaoi bo'yicha.ochilgan 45ta malaka oshirish muassasalarida malaka oshirish va qayta tayyorlash kurslaridan o'tdi. Bundan tashqari, Germaniya, Fransiya, Daniya, Gollandiya, Italiya, Isroil, Bolgariya, Avstraliya, AQSh, Yaponiya, Hindiston va Koreya davlatlari hamda YuNYESKO tashkiloti bilan hamkorlikda 1421 nafar pedagog kadrlar xorijiy xizmat safarlarida, turli anjuman, tadbir-larda bo'lib, malaka oshirish ko’rslarida ishtirok etdi hamda tajriba almashdi. Vazirlar Mahkamasining 2008 yil 1 avgustdagi "O'rta maxsus, kasb-hunar ta'limi muassasalari xodimlari mehnatiga haq to'lashning takomillashtirilgan tizimini tasdiqlash to'g'risida"-gi 165-sonli qaroriga muvofiq akademik litsey va kasb-hunar kollejlari pedagog xodimlarining mehnatiga haq to’lash tizimi takomillashtirildi 1 . Tizimda faoliyat ko'rsatib, yukrri mahoratga ega bo'lgan va o'quv-tarbiya jarayoni sifatini oshirishga hissa qo'shayotgan o'qituvchi va ishlab chiqarish ta'limi ustalarining bazaviy tarif stavkalariga oylik ustamalar belgilandi. 2008 — 2010 yillar davomida akademik litsey va kasb-hunar kollejlari pedagog xodimlarining ish haqi 2.26 baravarga oshirildi. Shu bilan birga, bu xaqda so'z yuritar ekanmiz, yana bir jihatni nazarda tutishimiz lozim. Ya’ni bizni mamlaka-timizda amalga oshirilayotgan Dastur — bu boshqa modellarni kandaydir takrorlash yoki ulardan nusxa ko'chirish emas, aksincha. birinchi navbatda, rivojlangan demokratik davlat-larda tuplangan tajribani o'zida mujassam etgan va ayni paytda shiddat bilan o'zgarib borayotgan hozirgi zamon talablarini hisobga olgan holda ishlab chiqilgan dasturdir. Kasb-xunar kollejlari va akademik liseylarni 2 million 300 mingdan ziyod o'g'il-kizlarimiz bitirib chiqqani, joriy yilda esa 500 mingdan ortiq o'quvchi o'rta toifadagi mutaxassis diplomini olib, o'qishni tamomlashini aytib o'tish kifoya, deb o'ylayman. Bu yoshlar nafaqat iqtisodiyotni modemizasiya va diversifikasiya qilishning, ayni vaqtda mamlakatimiz kadrlar tarkibini sifat jihatidan yangilashning qudratli omili hisoblanadi. Nufuzli xalqaro moliyaviy tashkilotlarning baholariga ko'ra, O'zbekistan hali-beri davom etayotgan global moliyaviy-iqtisodiy inqirozga qaramasdan, o'tgan besh yil davomida 8,5 foizdan kam bo'lmagan barqaror yuqori iqtisosiy o'sish sur'atlarini saqlab qolmokda. 2000 yil bilan solishtirganda, yalpi ichki maxsulotning ko'payishi 2,1 barobarni tashkil etdi. Joriy hisob-kitoblarning profisiti, tashqi qarzning pastligi va valyuta zaxiralarining etarli darajada bo'lishi ta'minlanmoqda, o'rta muddatli istiqbolda iqtisodiyotning yuqori sur'atlarda o'sishi bashorat qilinmoqda. Shuni qayd etish lozimki, bunday sur'atlar, birinchi navbatda, tarkibiy o'zgarishlar va iqtisodiyotni diversifikasiya kilishni chuqurlashtirish, yuksak texnologiyalarga asoslangan yangi korxona va ishlab chiqarish tarmoqlarini jadal 1 Ta’lim- tarbiya istiqlol ko’zgusida.// Ma’rifat.2010yil 30sentabr rivojlantirish, faoliyat ko'rsatayotgan korxonalami modemizasiya qilish va texnik yangilash jarayonlarini tezlashtirish, xorijiy investisiyalarni keng jalb etish hisobidan ta'minlanmoqda. Agar o'tgan o`n yil davomida O'zbekiston iqtisodiyotiga 80 milliard dollar hajmi dagi kapital kuyilmalar yo'naltirilgan bo'lsa, ularning 23 milliard dollardan ziyodi yoki 30 foizini xorijii investisiyalar tashkil etdi. Chet el investisiyalarining 2012 yildagi o'sishi 16 foizni tashkil etishi, ularning 70 foizi to'g'ridan-to'g'gri xorijii investisiyalardan iborat bo'lishi kutilmoqda. Bu esa, o’z-o'zidan mamlakatimizda amalga oshirilayotgan islohotlarga xorijiy kapitalning qiziqishi va eng muhimi, O'zbekistonning tarqqiyot istiqbollariga bo'lgan ishonchning tobora ortib borayotganidan dalolat beradi. Yuqorida bayon qilingan fikrlami yakunlagan holda O'zbekiston tarixiy mezonlarga ko'ra qisqa muddat bo'lgan 20 -2 5 yil davomida bizning bosh maqsadimiz — dunyodagi rivojlangan demokratik davlatlar qatoriga kirish va mamlakatimiz aholisi uchun munosib hayot sharoiti va sifatini yaratish yo'lida g'oyat ulkan qadam qo'ydi. Ta'lim muassasaiarini bitirib chiqqan yoshlarning bandligini ta'minlashga ham o'ta muhim masala sifatida qaralmoqda. Ta'lim muassasalari va korxonalar o'rtasida o'zaro hamkorlik va o'zaro foydali integrasiyani shakllantirish, korxonalarda unumli mehnat asosida kadrlar tayyorlashning ikki tomonlama tizimini rivojlantirish, ama-liyot o'tashni davlat ta'lim standartlari talablari darajasida tashkil etish va bitiruvchilami mutaxassisliklariga mos ish joylari bilan ta'minlash maqsadida “Ta'lim muassasalari va korxonalar o`rtasidagi she-riklik munosabatlari turrisida Nizom” amaliyotga joriy etildi. Ta'lim muassasalarida tashkil etilgan 1370 Vasiylik kengashlari faoliyatida 9000 dan ortiq korxona va tashkilotlar sifatli kadrlar tayyorlash bo'yicha ijtimoiy hamkorl ikni amalga oshirmoqdalar. Ishlab chiqarish bilan integrallashuvni ta'minlash borasida Navoiy tog'- metallurgiya kombinati qoshidagi Navoiy konchilik, Zarafshon sanoat va Uchquduq konchilik kasb-hunar kollejlari, Toshkent aviasiya ishlab chiqarish birlashmasi va "O'zbekistan havo yo'llari" milliy aviakompaniyasi Davlat aksiyadorlik jamiyati vasiyligida Toshkent aviasozlik, Toshkent metropoliten boshqarmasi vasiyligida Toshkent transport, "O'zbekiston temir yo'llari" DAK, "Yo'lovchi vagonlami ta'mirlash" zavodi vasiyligida Toshkent temir yo’l transporti, "O'zdonmaxsulot" DAK Mirzo Ulugbek sanoat, "O’zbekistan pochtasi" DAK, "O'zbek telekom" AK Toshkent aloqa, "O'zbek-turizm" milliy kompaniyasi, "O'zbekengilsanoat" kompaniyasi, "O’zbek-eltexsanoat" uyushmasi, O'zbekistan Respublikasi "Parrandasanoat" uyushmasi, Toshkent turizm kasb-hunar kollejlari bilan birga kichik mutaxassislar tayyorlash bo'yicha ibratli ishlar amalga oshirmoqda. Vazirlar Mahkamasining 2009 yil 11 fevraldagi “Kasb-hunar kollejlari o'quvchilarining ishlab chiqarish amaliyotlarini tashkil etish va o'tkazishni takomillashtirish to'g'risida”gi qarori ijrosini ta'minlash borasida o'quv amaliyotlarini sifatli o'tkazish va keyinchalik ishga joylashtirish maqsadida hamkor tashkilot, korxona va muassasalar bilan 1187 ta'lim muassasalari o'rtasida 3 tomonlama shartnomalar imzolangan. Chunonchi, 2009/2010 o'quv yilida 118 akademik litsey va 1069 kasb-hunar kollejlarida jami 431706 nafar o'quvchi yoshlar 3 yil davomida o'zlari tanlagan yo'nalishlar bo'yicha mutaxassisliklarga ega bo'ldi. 1 O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2010 yil 28 iyuldagi "Ta’lim muassasalari bitiruvchilarini tadbirkorlik faoliyatiga jalb etish borasidagi qush imcha chora-tadbirlar to’g'risida"gi farmoni asosida bitiruvchilarning bandligini ta'minlash imkoniyati yanada oshdi. Davlatimiz tomonidan o'zining xususiy biznesini yo'Iga qo'yish istagidagi bitiruvchilarga yana bir qo'shimcha imkoniyat sifatida ulaming tadbirkorlik faoliyatini boshlashi va o'z biznes ishlarini tashkil etishi uchun “Mikrokreditbank” aksiyadorlik tijorat bankining shahar va tuman bo’limlari tomonidan jami 3,2 mlrd. so`m imtiyozli kreditlar ajratilmoqda. 1 Kasb hunar - inson ziynati.// Ma’rifat. 2010 yil 30sentabr O'tgan o'quv yilida kasb-hunar kollejlarini jami 400 ming 964 nafar o'quvchi-yoshlar bitirib, xozirgi vaqtda ularning 216 ming 447 nafari (54,0 foiz) ishga joylashib, mehnat daftarchalari bilan ta'minlandi. Rivojlangan davlatlarning uzoq muddatli imtiyozli kreditlari hamda grantlari asosida, jumladan, Osiyo taraqqiyot banki, Koreya Respublikasi hukumati hamda Yaponiya hukumatining imtiyozli kreditlari, Germaniya taraqqiyot banki (KfW)ning krediti, Y е vropa Ittifoqi komissiyasining granti asosida hamda Yevropa ta'lim fondi (YETF) bilan hamkorlikda ta'lim muassasalari jihozlandi. Bundan tashqari Yaponiya xalqaro hamkorlik agentligi (J1CA), Germaniyaning grantlari asosida o'rta maxsus, kasb-hunar ta’limi tizimini rivojlanti rishga katta hissa qo'shildi. Xozirgi vaqtda Koreya hukumati, Islom taraqqiyoti banki, Germaniya taraqqiyot bankining imtiyozli kreditlari hisobiga kasb-hunar kollejlarini jihozlash, yangi binolar qurish, pedagog kadrlarning malakasini oshirish bo'yicha tegishli ishlar olib borilmoqda. Shveysariya taraqqiyot va hamkorlik agentligi. Germaniya texnikaviy hamkorlik jamiyati (GTZ)ning grant loyihalari samarali amalga oshirilmoqda. Akademik litsey va kasb-hunar kollejlarida tashkil etilgan "Kichik akademiya"Iarda eng iste'dodli, noyob qobiliyatli va ijodkor o'quvchilarni tanlab ma'lum ixtisoslikka yqnaltirilgan chuqur bilim berish, o’quvchilarni ixtirochilik, ilmiy izlanuvchanlikka yo'naltirish bo'yicha ishlar amalga oshirilmoqda. O'quvchilar xalqaro fan olimpiadalarida va tanlovlarda muvaffaqiyatli ishtirok etmoqda. O'quvchilarning xalqaro fan olimpiadalarida va tanlovlari Buning natijasida o'rta maxsus, kasb-hunar ta’lim muassasalari o'quvchilari qator yutuq va muvaffaqiyatlarga erishib kelmoqdalar. Xususan, matematika fanidan Koreya (2000), AQSh(2001), Yaponiya(2003). Gresiya(2004), Ispaniya(2008), Avstriya(2009), Qozog'iston(2010)da bo'lib utgan xalqaro olimpiadalarda o'zbekistonlik yoshlar 6ta kumush. 8ta bronza medali hamda 2 ta diplom, 4 ta faxriy yorliqni qo'lga kiritdilar. Kimyo fanidan qam Rossiya (2001), Qozog'iston (2002). O'zbekiston (2008), Turkmaniston (2009), Ozarboyjon (2010)da o'tkazilgan xalqaro olimpiadalarda o'quvchilarimiz I ta oltin, 2 ta kumush, 4 ta bronza medali hamda 3 ta 3-darajali diplom, 8 ta diplomga sazovor bo’ldilar. Fizika fani bo'yicha Singapurdagi 3-Osiyo olimpiadasida ham yurtimiz yoshlarining ko'rsatkichlari yuqori bo'ldi. Shuningdek, vakillarimiz biologiya fanidan joriy yili Janubiy Koreyada bo'lib utgan 21-xalqaro olimpiadada 3 ta rag'batlantiruvchi diplom, 2004 yili Rossiyada o'tkazilgan rus tili va adabiyoti xalqaro olimpiadasida lta kumush medaliga munosib ko'rildi. 2002, 2004, 2006 yillari Qozog'istondagi xalqaro matematik loyihalar musobaqasida 4 ta bronza medali va 2 ta faxriy yorliq 2007 yili Mokvada o'tkazilgan 7-Kolmogorov o'qishlari nomli xalqaro ilmiy anjumanda lta bronza medali yoshlarimiz muvaffaqiyatini ta'minladi. Jismoniy tarbiya, sport-sorlomlashtirish ishlarini rivojlan-tirish va sportning ommaviyligini ta'minlash bo'yicha ham samarali ishlar amalga oshirilmokda. 1629 ming nafar o'quvchi-yoshlar muntazam ravishda jismoniy tarbiya va sport bilan shug'ullanib kelmoqda. Bugun-gi kunda 50 turdagi sport seksiyalarida shug'ullanuvchi o'quvchilar soni 671564 nafami tashkil etmoqda. Ularning 314148 nafari qizlardir. O'rta maxsus, kasb-x,unar ta'limi muassasalarida 4878 sport inshooti, jumladan, 1201 ta sport zali, 3642 ta sport maydoni, 29 ta suzish havzasi, 7ta manej mavjud. Tizimda taxsil olayotgan o'quvchi-yoshlaming sport bilan muntazam shug’ullanishlarini tashkil etish, ulami jismonan baquvvat, sog'lom va komil insonlar etib tarbiyalash maqsadida "Barkamol avlod" sport musobaqalari o'tkazib kelinmoqda. SHunday qilib, yurtimizda yoshlar ta’lim-tarbiyasi yo'lida amalga oshirilayotgan xayrli ishlar ertangi kun egalari bulgan biz yoshlarni har tomonlama barkamol bo'lib voyaga etishishimiz uchun xizmat qilishi shubhasiz. 2.2. Oliy ta'lim tizimida kadrlar tayyorlash sifatining oshirilishi. Mustaqillikning dastlabki yillaridayoq butun mamlakat miqyosida ta'lim- tarbiya, ilm-fan, kasb-hunar o'rgatish tizimlarini jahonning ilg'or davlatlari tajribasiga tayangan holda tubdan yangilashga ehtiyoj sezilib, davlat ahamiyatiga molik ilohotlar birinchi o'rinda ta'lim tizimidan boshlandi, O'zbekiston Respublikasining «Ta'lim to'g'risidagi qonun»i, «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» ishlab chiqildi. Ta'lim-tarbiya sohasi oldiga intellektual salohiyati keng, ongi etuk, ijodiy tafakkur sohiblarini tayyorlash talabi qo’yildi. Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov O'zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi qabul qilinganining 17 yilligiga bag'ishlangan tantanali marosimda so'zlagan ma'ruzasida "...yurtimizning ertangi rivoji yo'lida qanday chuqur o'ylangan dasturlarni tuzmaylik, bu rejalami bajarish uchun qanday moddiy baza va imkoniyatlarni yaratmaylik, buning uchun qancha ko'p sarmoya safarbar etmaylik, ulaming barchasini amalga oshiradigan, ruyobga chiqaradigan qudratli bir omil borki, u ham bo'lsa, yuqori malakali ish kuchi va yurtimizning ertangi kuni, taraqqiyoti uchun mas’uliyatni o'z zimmasiga olishga qodir bo’lgan etuk mutaxassis yoshlarimiz, desak, uylaymanki, xech qanday xato bo'lmaydi", deya ta'kidladilar. Birgina 2010 yilda davlat byudjetining 50 foizdan ko'prog'i mamlakatimizda ta'lim-tarbiya va sog'liqni saqlash sohalarini rivojlantirishga yo'naltirilganligining o’ziyoq davlati-miz rahbarining yetuk kadrlar tayyorlash masalasiga nechog'li e'tibor qaratayotganlarini isbotlaydi. Bu e'tibor har bir ta'lim muassasasi jamoasi zimmasiga katta mas'uliyat yuklaydi. Xususan, Qarshi davlat universitetida davlatimiz tomonidan qo'yilgan sharafli, mas'uliyatli vazifalarni to'laqonli bajarish borasida bir qator amaliy ishlar olib borilmoqda. 1 Universitetda Kadrlar tayyorlash milliy dasturining yakuniy — sifat bosqichida ta'lim sifati va samaradorligini oshirish, o'quv jarayoniga jahonning ilgor davlatlarida amalda bo'lgan zamonaviy axborot va pedagogik texnologiyalami keng joriy etish, o'quv-uslubiy ta'minotni mustahkamlash, fanlar bo'yicha o'quv-metodik majmualar bazasini yaratish, Axborot-resurs markazi 1 Izlanishlar davom etadi//Ma’rifat.2010yil 28avgust (ARM) faoliyatini yo'Iga qo’yish, auditoriyalami moddiy-texnik vositalar bilan jihozlash, talabalar yotoqxonasini zamonaviylashtirish, iqtidorli talabalami saralash, ular bilan maqsadpi ishlash, jamoada sog'lom muxitni qaror toptirish, professor-o'qituvchilami moddiy, ma'naviy qo'llab-quvvatlash yo'nalishlarida ahamiyatga ega bo'lgan ijobiy ishlar amalga oshirildi. 2009 o'quv yilidan kafedralarda tayyor-lanayotgan kadrlar sifatini nazorat qo'shish maqsadida "Bitiruv-malakaviy ishi taqdimotlari"ni o’tkazish yo'Iga qo'yildi. Har bir bitiruvchi maxsus komissiya tomonidan sinovdan o'tkazilib, tayyorlangan malakaviy ish, bakalavriat bosqichida o'qitilgan asosiy mutaxassislik fanlari, "Milliy istiqlol g'oyasi" fani, Birinchi Prezident Islom Karimovning kunning dolzarb masalalariga bag'ishlangan asarlari yuzasidan egallangan bilimlari darajasi aniqlandi. 1 Ana shu sa'y-harakatlardan so'ng muassasada tayyorlanayotgan bitiruv-malakaviy ishlari sifat jihatidan yuksaldi. Nafaqat bitiruvchi, balki ilmiy rahbarda nazariy va amaliy ahamiyatga ega bo'lgan maktab, ishlab chiqarish, mintaqaviy ekologik muammolar, dolzarb iqtisodiy- ijtimoiy masalalarga bag'ishlangan mavzulami tanlash, ishni sifatli, oliy ta'lim muassasasi tomonidan qo'yilayotgan talablar darajasida tayyorlash va uni muvaffakqiyatli himoya qilishga bo'lgan mas'uliyat ortdi. Malakaviy ish himoyasi maxsus elektron vositalar bilan jihozlangan xonalarda taqdimot shaklida tashkil qilindi. Albatta, etuk mutaxassis kadr tayyorlash uchun harakat talabalikning dastlabki kunlaridan boshlanishi kerak. Shu bois, universitet rahbarining tashabbusi bilan 2009 o'quv yili boshida talabalami I- kursligida saralab, ular bilan maqsadli ishlash yo'Iga qo'yildi. Bunga ko'ra, talabalar sinov asosida uch guruh— "alohida iqtidorlilar", "o'rtacha bilimlilar" va "past o'zlashtiruvchilar" sirasiga ajratildi. Har bir guruh bilan maxsus reja asosida qo'shimcha mashg'ulotlar olib borildi. Har olti oyda sinov o’tkazilib, imtihon natijalariga ko'ra tegishli ravishda talaba bir guruxdan ikkinchi guruxga ko'chirib borildi. Saralangan bilimli, yuksak xulqli, tirishqoq, talabalar bilan maqsadli rejalar asosida ishlanib; chet tili, kompyuter texnologiyalari, mutaxassislik fanlaridan qo’shimcha darslar tashkil qilindi elita guruxlar shakllantirildi. Ulardan respublika 1 Izlanishlar davom etadi. //Ma’rifat.2010yil 28avgust va xalqaro olimpiadalar, universiada goliblari, Prezident stipendiyasi va boshka nomdor stipendiya sohiblari, turli tanlov ishtirokchilari tayyorlab boriliyapti. Ayni paytda o'quv dargohida birinchi guruxga mansub 212 nafar iqtidorli talaba ilmiy rahbarlarga biriktirilib, nomzodlik dissertasiyasi negizida ilmiy tadqiqot ishlarini olib borishayapti. 2009 o'quv yili yakunida o'tkazilgan universitet iqtidorli talabalarining an'anaviy ilmiy-nazariy anjumanida faol yigit-qizlarningkizgin baxs-munozaraga boy ma'ruzalari tinglandi. Bir o'quv yili davomida muntazam “past o'zlashtiruvchilar” sirasida qolgan, o'quv rejasidagi fanlami yaxshi uzlashtirmagan talabalami 1-kurs yakunidayok. maxsus komissiya tavsiyasiga ko'ra universitet rektorining buyrug'i bilan talaba lar safidan chetlashtirish taklifi kiritildi. Bu esa talabada tezlik bilan oxirgi guruxdan chiqib ketishga intilish o'z ustida ishlash mas'uliyatini oshirdi. 1 2010 yil Prezidentimiz tomonidan "Barkamol avlod yili" deb nomlanib, maxsus dasturi ishlab chiqildi. Respublikada ta'Iimni sifat jihatidan yuqori bosqichga ko'tarish maqsadida katta hajmli ishlar bajarildi. Ana shu imkoniyatdan o'rinli foydalanib, talaba-yoshlaming o'qishi, ilmiy izlanishi, mustaqil ishlashi, madaniy hordiq chiqarishi uchun sharoitlami yanada yaxshilash, universitet tarkibiy tuzilmasini zamonaviylashtirish maqsadida muassasa rahbariyati tinimsiz izlanishlar olib bormoqda. "Barkamol avlod yili" davlat dasturi doirasida universitetda 2,5 mlrd. so'mlik ta'mirlash, qayta rekonstuksiya qilish ishlari rejalashtirilgan. Qarshi davlat universitetida ta'lim-tarbiya sohasida amalga oshirilayotgan, ko'lami va mohiyatiga ko’ra ulkan ishlar Prezidentimizning kuchli demokratik davlat, adolatli fuqarolik jamiyati qurishdek ezgu maqsadlariga erishish yo’lida xizmat qiladi. Ta'lim yo'lida olib borilayotgan har bir sa'y-harakat va barcha islohotlar yosh avlodni barkamol, ma'rifatli insonlar qilib tarbiyalash maqsadida amapga oshirilmokda va bu harakatlar o'z natijasini bermoqda. Ta'lim jarayonini isloh etish va mehnat bozorida talab qilinadigan yuqori malakali kadrlar tayyorlashda oliy 1 Izlanishlar davom etadi. //Ma’rifat.2010yil 28avgust o'quv yurtlari muhim o'rin egallamokda. O'tgan davr mobaynida ulaming soni ikki barobar ortdi va bugungi kunda mamlakatimizdagi 59 ta universitet va oliy o'quv yurtida 230 mingdan ziyod talaba ta'lim olmoqda. O'zbekistonda Vestminster universiteti, Singapur menej-mentni rivojlantirish instituti. Turin politexnika universiteti, Rossiya neft va gaz universiteti, Moskva davlat universiteti, Rossiya iqtisodiyot universiteti kabi yuksak xalqaro obru-e'tibor va chuqur tarixiy ildizlarga ega bo'lgan Y е vropa va Osiyoning etakchi oliy o'quv yurtlarining filiallari tashkil etildi va muvaffaqiyatli faoliyat ko'rsatmokda. Ushbu oliy o'quv yurtlarida mashinasozlik, neft-gaz ishi, axborot texnologiyalari, iqtisodiyot va biznes boshqaruvi, moliyaviy menejment, tijorat xuquqi kabi mehnat bozorida talab yuqori bo'lgan mutaxassisliklar bo'yicha bakalavr va magistrlar tayyorlanmok,da va ularning bitiruvchilari butun dunyoda tan olindigan diplomlarga ega bulmoqda. O'zbekiston Milliy universiteti va Fanlar akademiyasi tomonidan Buyuk Britaniyaning etakchi oliy o'quv yurti — Kembrij universiteti bilan hamkorlikda 2012 yilda Yuksak texnologiyalar o'quv-tajriba markazi tashkil etilmokda. Markazning asosiy vazifasi — iqtidorli talabalar, aspirant va yosh olimlarni kimyo, fizika, biologiya, biokimyo, biofizika, geologiya va geodeziya soxalarida amaliy innovasion ilmiy tadqiqotlar olib borish hamda ilmiy ishlanmalami amalga oshirishning zamonaviy metodlariga o’rgatishdan iborat 2 . Shunday qilib, O'zbekiston tarixiy mezonlarga ko'ra qisqa muddat bo'lgan 20-25 yil davomida bizning bosh maqsadimiz — dunyodagi rivojlangan demokratik davlatlar qatoriga kirish va mamlakatimiz aholisi uchun munosib hayot sharoiti va sifatini yaratish yo'lida g'oyat ulkan qadam qo'ydi. 2.3. Pedagog kadrlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish tizimini yanada takomillashtirilishi. O'zbekiston Respublikasining Ta'lim to'g'risida"gi Qonuni va "Kadrlar tayyorlash milliy dasturi"ni hayotga tatbik bo'yicha vazirlik tizimssagi xalq ta'limi rahbar va pedagog xodimlar malakasini oshirish sifatini yaxshilash borasida ma'lum ishlar amalga oshirildi. Maktab ta'limini rivojlantirish Davlat umum-milliy dasturi talablaridan biri sifatida malaka oshirishning samarali tizimini yaratish zarurligi qayd etilgani bu yo'nalishga alohida e'tibor qaratilishini talab etadi. Xalq ta'limi rahbar va pedagog xodimlari malakasini oshirishning mazmuni, shakl va usullari, har bir pedagogning kasbiy o'sishi, shu bilan birga ta'lim muassasasining rivojlanish ehtiyojlarini yanada to'laroq qondirishga yo'naltirilgan. Bu ishlar tinglovchilar kasbiy faoliyati darajasining diagnostik taxlili natijalariga muvofiq belgilanadigan maqsadlarga asoslangan malaka oshirish tizimini shakllantirishga qaratilgan. Ushbu vazifalar Vazirlar Mahkamasining 2006 yil 16 fevraldagi "Pedagog kadrlarni qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish tizimini yanada takomillashtirish to'g'risida"gi 25-sonli qarori hamda uning ijro- siga doir vazirlikning buyruqlariga muvofiq hal etib borilmoqda. J Jumladan 2009 yili Xalq ta'limi vazirligi tomonidan "Pedagoglarni qayta tayyorlash va malakasini oshirishga qo'yilgan davlat talablari"ning mutaxassislik va fanlar bo'yicha qayta takomillashtirilgan varianti tasdiqlandi. Ushbu davlat talablariga muvofiq xalq ta'limi rahbar va pedagog xodimlari malakasini oshirish kurslarining barcha toifa tinglovchilari uchun o'quv-mavzu reja, dasturlar qayta ishlandi hamda yangi o'quv yilidan boshlab amaliyotda qo'llanila boshlandi. Unda rahbar xodimlar malakasini oshirish kurslarining mazmuni takomilpashtirilib, o'quv- mavzu rejalarga boshqaruv psixologiyasi, muloqot madaniyati, ta'lim muassasaiarini boshqarishning iqtisodiy masalalari bo'limlari yangidan kiritildi. Bu mashg'ulotlarda tinglovchilar boshqaruv faoliyati asoslarini hamda ta'lim muassasalariga moliyaviy mustaqillik berilgani munosabati bilan shu sohadagi zarur bilimlami egallashlari nazarda tutildi. O'qituvchilarning ta'lim muassasalariga etkazib berilgan o'quv-laboratoriya asbob-uskunalari va kompyuter sinflaridan samarali foydalanishlariga erishish hozirda dolzarb masala bo'lib qolmoqda. Shu maqsadda malaka oshirish kurslarida zarur bilimlar berish bilan birga joylarga chiqib, o’qituvchi-murabbiylarga amaliy yordam uyushtirilmoqda. Chunonchi, markaziy institutning bir guruh xodimlari hududiy PKQTMOllar va ulaming tayanch maktablarida fizika, kimyo, biologiya, informatika va chet tili o'qituvchilariga o’quv-laboratoriya asbob- uskunalari va kompyuter sinflaridan o'quv jarayonida samarali foydalanish yuzasidan maxsus o'quv mashg'ulotlarini o'tkazmokda. Ushbu fanlar bo'yicha malaka oshirish tizimi uchun laboratoriya ishlari to'plamlari tayyorlandi va amaliyotda qo'llanilayapti. Natijada, joylarda pedagog kadrlaming o'quv-laboratoriya asbob-uskunalari va kompyuter sinflaridan dars jarayonida samarali foydalanish imkoniyati kengaymoqda. Ma'lumki, ta'lim muassasaiarini o'quv fanlari bo'yicha etuk mutaxassis kadrlar bilan to'liq ta'minlash uchun o'qituvchilami tegishli mutaxassislik bo'yicha qayta tayyorlash muhim ahamiyatga ega. Shuni inobatga olib, hozirgi kunda institutida qayta tayyorlash kurslari bo'yicha ham tasdiqlangan tayanch o'quv rejalarga muvofiq ravishda davlat talablari, o'quv-mavzu reja, o'quv dasturlarini tayyorlash ishlari yakuniga etkazildi. Bunda barcha hududlarda qayta tayyorlash kurslarini yagona talablarga muvofiq tashkil etish ta'minlanadi. Bu kabi yangiliklar pedagog kadrlarni ildam qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish, raqobatbardosh kadrlarni qo'llab-quvvatlash imkonini beradi. “Pedagoglarni qayta tayyorlash va malakasini oshirishga qo'yilgan davlat talablari”da uzluksiz ta'limning tegishli turdagi ta’lim muassasalari buyurtmachi sifatida ish ko'rishi belgilangan. Ushbu mu-assasalar rahbarlari o'quv-tarbiya jarayoni sifatining ichki nazoratini va taxlilini amalga oshirish, reyting tizimi bo'yicha har bir pedagog kasb faoliyatining monitoringini olib borish va baholashni tashkil etishlari kerak. Natijada, qayta tayyorlash yoki malaka oshirishga ehtiyoj sezadigan o'qituvchilar kontengenti belgilanadi. Pedagog kadrlaming kasb malakasi darajasini o'rganish asosida ular tabaqalashtiriladi, qayta tayyorlash yoki malaka oshirishning tegishli turlari va shakllari belgilanadi, pedagoglarni maqsadli qayta tayyorlash va malakasini oshirishni tashkil etishning yakka tartibdagi topshiriqlari yoki aniq yo'naltirilgan dasturlari tuziladi. Malaka oshirishning an'anaviy shakllari bilan birga tinglovchilarning alohida ehtiyojlarini yanada to'laroq qondirishga xizmat qiluvchi mavzulami o'rganish yuzasidan maqsadli, muammoli, mualliflik, ilg'or pedagogik va axborot-kommunikasion texnologiyalami o'rganish o'quv kurslari ham tashkil qilindi. 4 Malaka oshirish va qayta tayyorlash tizimini yanada rivojlan-tirish maqsadida xorijiy-investisiyalarni kiritish ishlari olib borilmoqda. Ushbu maqsadda Osiyo taraqqiyot banki bilan hamkor-likdagi Ta'lim sektorini rivojlantirish dasturi" loyihasi doirasida A.Avloniy nomidagi XTXQTMOMI, 14 ta hududiy malaka oshirish institutlari va 70 ta (har bir viloyatda 5 tadan) tayanch maktablari qoshida masofadan o'qitishning ta'lim-resurs markazlari tashkil qilindi. Mazkur resurs-markazlari kimyo, fizika, biologiya laboratoriyalari asbob- uskunalari va jihozlari kompyuter sinf xonalari, maxsus mebellar va nusxa ko'paytirish texnikasi bilan jihozlandi. Ulardan amaliyotda samarali foydalanish yuzasidan Xalq ta'limi vazirligining 2009 yil 3 avgustdagi "Xalq ta'limi vazirligi tasarrufidagi pedagog kadrlarni qayta tayyorlash va malaka oshirishni tashkil etish haqida"gi 202-sonli buyrug’i qabul qilindi. Hozirgi kunga kadar 11 ta fan bo'yicha masofadan o'qitishga doir o'quv materiallari Internetdagi "Moodle" nomli o'qitishning boshqaruv tizimiga joylashtirildi. 2010 yil yanvar oyidan Buxoro, Samarqand. Farg'ona viloyatlari va Toshkent shaxrida o'qituvchilarni masofadan o'qitish ishlari boshlandi. Markaziy institut tomonidan ushbu ishlarni tashkil etuvchi hududiy PKQTMOIlari o'qituvchilari uchun doimiy ravishda o'quv seminarlar tashkil etilib, metodik qo'llanmalar va tavsiyalar yetkazib berildi. Maxsus ta'lim muassasalarida faoliyat olib borayotgan rahbar va pedagog xodimlar malakasini oshirish kurslarini tashkil etishda defektologiyaning surdopedagogika, tiflopedagogika, oligofrenopeda-gogika, logopediya yo'nalishlari bo'yicha o'ziga xos mazmun va metodlar qo'llaniladi. Ularda tinglovchilarga tegishli yo'nalishlar bo'yicha korreksion ishlarni hozirgi zamon talablari darajasida olib borish yuzasidan yangi bilimlar berish, amaliy ish ko'nikma va malakalarini yanada mustahkamlash nazarda tutiladi. Hozirgi kunda respublikamizda inklyuziv ta'limga o'tishga tayyorgarlik ishlari olib borilmokda. Inklyuziv ta'limga o'tish uchun imkoniyati cheklangan bolalami umum-ta'lim maktablarida o'qitishni tashkil etish yuzasidan shu maktab o'qituvchilari maxsus ta'lim sohasidagi nazariy bilimlami hamda amaliy ish metodlarini egallagan bo'lishlari lozim. Shu munosabat bilan har bir umumta'lim muassasasida faoliyat olib borayotgan kamida ikki nafardan boshlang'ich, bir nafardan gumanitar va bir nafardan aniq fan o'qituvchilarini maxsus ta'lim yo'nalishida qayta tayerlovdan o'tkazish ishlari boshlandi. Shu bilan birga uyda yakka tartibda nogironlikning og'ir holatlaridagi bolalarga ta'lim berishni takomillashtirish, buning uchun birinchi navbatda uydagi ta'limni amalga oshiruvchi o'qituvchilarning har bir kasallik turiga muvofiq sifatli faoliyat olib borishlarini ta'minlash maqsadida ularga tegishli maxsus bilimlami, amaliy ish shakl va usullarini o'rgatish ishlari malaka oshirish kurslarida amalga oshirilmoqda. 2008 yildan boshlab institutda "Hududiy-malaka oshirish institutlari faoliyatini va metodik ishlarni muvofiqlashtirish" bo'limi tashkil etildi. Muvofiqlashtirish ishlarining samarador-ligini yanada oshirish maqsadida Xalq ta'limi vazirligi tomonidan "Pedagog kadrlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish instituglarining etakchi kafedralari to'g'risida" Nizom ham tasdiqlandi. Xalq; ta'limi tizimida faoliyat ko'rsatayotgan hududiy PKQTMOIlar tarkibidagi kafedralar orasidan ma’lum o'quv fani bo'yicha reyting ko'rsatkichi eng yuqori bo'lgan kafedra hududiy PKQTMOllaming shu fan bo'yicha fyooliyatini muvofiqlashtiruvchi etakchi kafedra, deb belgilanadi. Y е takchi kafedraning maqsadi tegishli o'quv fani bo'yicha pedagog kadrlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish uchun zarur bo'lgan ilmiy, metodik va amaliy ishlaming hozirgi zamon talablari darajasida olib borilishini ta'minlash yuzasidan hududiy PKQTMOIlardagi turdosh kafedralaming faoliyatini muvofiqlashtirish hamda markaziy institut bilan ulaming o'zaro hamkorlik ishlarini tashkil etishdan iboratdir. 1 Birinchi Prezidentimiz «Yuqori malakali, zamonaviy bilimlarga ega bo'lgan, hozirgi kun talablari asosida fikrlay oladigan etuk kadrlarni tayyorlash ham ijtimoiy-siyosiy, ham iqtisodiy muammolarimizni hal etishning kaliti xisoblanadi», degan edi. Shunday qilib, Kadrlar tayyorlash Milliy dastur doirasida kollejlar, litsey va oliy o'quv yurtlari uchun o'qituvchilar va domlalar tarkibini tayyorlash, ulaming malakasini oshirish tizimini qayta tashkil etish, avvalo, o'quv-uslubiy bazani butunlay qayta ko'rib chiqish va zamonaviy talablarga javob beradigan yangi standartlar, darslik va o'quv- uslubiy qo'llanmalami tasdiqlash bo'yicha keng miqyosdagi ishlar amalga oshirildi. XULOSA Mustaqillik yillarida O’zbekistonning ta'lim tizimidagi islohotlar jarayonini o'rganish asnosida quyidagi xulosalarga kelindi. -O'zbekistonda istiqlol yillarida yoshlarning ta'lim-tarbiyasi davlat siyosati darajasiga ko'tarildi, shu maqsadda Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi va maktab ta'limini rivojlantirish davlat umummilliy dasturi qabul qilinib, O'zbekistonda ta'lim-tarbiya ishini yuqori xalqaro andozalarda tashkil etishga kirishildi. -O'tgan qisqa davrda ta'lim mazmunini isloh qilishga juda katta e'tibor qaratildi: yangi o'quv rejalari va fan dasturlari ishlab chiqildi, ulami takomillashtirish jarayonlari davom etmoqda, yangi elektron darsliklar, o'quv adabiyotlarining yangi avlodi yaratilmoqda. -Bugun barkamol yangi avlodni tarbiyalash kundalik siyosatimizning ustuvor yo'nalishiga aylandi. Ta'lim samaradorligini va sifatini oshirish, uning mazmunini takomillashtirish ko'lami kengayib bormoqda. -Qashqadaryo viloyatida 137 ta o'rta maxsus kasb-hunar ta'limi muassalari faoliyat yuritmoqda, ularning 7 tasi akademik litseylardir. Viloyatdagi 44 ta ta'lim muassasasi Yaponiya, Polsha, Germaniya, Osiyo taraqqiyoti banki, Koreya hukumati loyihasi asosida zamonaviy o'quv- laboratoriya vositalari bilan jihozlandi. -Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi mamlakatimizda yangi jamiyat qurishning bosqichma-bosqich va tadrijiy rivojlanish prinsipiga asoslangan iqtisodiy va siyosiy islohotlarning ajralmas tarkibiy qismiga aylandi. -O'zbekiston Milliy universiteti va Fanlar akademiyasi tomonidan Buyuk Britaniyaning etakchi oliy o'quv yurti Kembrij universiteti bilan hamkorlikda joriy yilda yuksak texnologiyalar o'quv tajriba markazi tashkil etilmoqda. -Yalpi ichki mahsulotning 12 foizi O'zbekiston ta’lim sohasini rivojlantirish va isloh etishga yo’naltirilgan. Shuning uchun o'quv yurti — buyurtmachi — iste'molchi — mahalliy hok imiyat organlari, mutaxassisning faol, amaliy hamk orligi va ushbu jarayonda ishtirok etuvchi sub'ektlaming vakolatlarini belgilash va uning bajarilishini qatiy nazorat qilish orqali tayyorlanayotgan kadrlardan maqsadli foydalanish mexanizmi to'laqonli yaratilsa maqsadga muvofiq bulardi. Tavsiyalar. Respublika ta'lim tizimi rivojlanishining asosiy bosqichlarini yoritib beruvchi o'quv qo'llanmalarini yaratish. Qashqadaryo viloyatida ta'lim tizimini takomillashib borishini yorituvchi maxsus monagrafiya chop ettirish. Internet tarmoqlaridagi maxsus saytlarda ta'lim tizimiga oid ma’lumotlarni joylashtirib borishni kuchaytirish. Foydalanilgan adabiyotlar va manbalar ro'yxati: 1. Karimov I. “Barkamol avlod – O'zbekiston taraqqiyotining poydevori. Т .: Sharq, 1997. 64 bet. 2. Karimov I. Xavfsizlik va barqaror taraqqiyot yo'lida. Asarlar, 6-jild. – T.: 1998. 262-267-6. 3. Karimov I. Yuksak ma'naviyat–yengilmas kuch. Т .: Ma'naviyat, 2008.- 176 bet. 4. Karimov I. Asosiy vazifamiz-Vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligini yanada yuksaltirishdir.-T.: O'zbekiston, 2010.-48 bet. 5. Karimov I. Mamlakatimizni modemizasiya qilish yo'lini davom ettirish taraqqiyotimizning muhim omilidir. Т .: O'zbekiston. 2010. 6. Karimov I. Mamlakatimizda demokratik islohotlami yanada chuqurlashtirish va fuqarolik iamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi. Т .: O'zbekiston. 2010. 7. Islom Karimovning “Yuksak bilimli va intelektual rivojlangan avlodni tarbiyalash-mamlakatni barqaror taraqqiy ettirish va modemizasiya qilishning eng muhim sharti” mavzusidagi xalqaro konferensiyaning ochilishi marosimidagi nutqi.// Xalq so'zi. 2012. 18 fevral. 8. Islom Karimov. Ona yurtimiz baxtu iqboli va buyuk kelajagi yo`lida xizmat qilish – eng oliy saodatdir. T.: O`zbekiston”. 2015. 9. 10. Islom Karimov. Hayot sinovlarida toblangan Qashqadaryo eli har qanday yuksak marrani egallashga qodir. T.: O`zbekiston. 2016 11. Islom Karimov. Ozodlik havosidan to`yib nafas olgan xalq o`z yo`lidan hech qachon qaytmaydi. T.: O`zbekiston. 2016. 12. Shavkat Mirziyoyev. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo`lishi kerak. T.: O`zbekiston. 2017. 13. O`zbekiston Respublikasining Ta’lim to`g`risidagi Qonuni. 29.08.1997 y. N 464-I 14. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “ Oliy ta’lim tizimini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida ” gi PQ-2909-sonli Qarori 15. Buyuk va muqaddassan, mustaqil Vatan. Т .: “O'qituvchi “NMIU, 2011.-200 b. 16. Barkamol avlod-mamlakatimizning mustahkam tayanchi. // Halq so'zi. 2012. 11 fevral. 17. Imonazarov M, Eshmuhamedova M. Milliy ma'naviyatimiz asoslari. Т .: Toshkent Islom Universiteti. 2001. 432 bet. 18. Ishmuhammedov R, Abduqodirov A. Tarbiyada innovasion texnologiyalar. Т .: Iste'dod. 2008. 180-bet. 19. Ishmuhammedov R. Tarbiyada innovasion texnologiyalar. Т .: Iste'dod. 2010. 141 bet. 20. Izlanishlar davom etadi// Ma'rifat 2010 yil 28 avgust. 21. Kasb- hunar inson ziynati// Ma'rifat 2010 yil 30 sentyabr. 22. Malaka oshirish: ehtiyoj, vazifa, istiqbol.// Ma'rifat 2010 yil 20 fevral. 23. Prezident Islom Karimovning “Yuksak bilimli va intelektual rivojlangan avlodni tarbiyalash-mamlakatni barqaror taraqqiy ettirish va modemizasiya qilishning eng muhim sharti” mavzusidagi xalqaro konferensiyaning ochilishi marosimidagi nutqi.// Xalq so'zi. 2012. 18 fevral. 24. Ta'lim taraqqiyoti yo'lida// Ma'rifat 2010 yil 7 aprel. 25. Ta'lim-tarbiya istiqlol ko'zgusida. // Ma'rifat 2010 yil 30 sentyabr. 26. O’zbekiston Respublikasining birinchi Prezidenti I.A.Karimovning BMT Bosh Assambleyasining Ming yillik rivojlanish maqsadlariga bag'ish langan oliy darajadagi yalpi majlisidagi nutqi. / Xorijiy ijtimoiy- snyosiy doiralar vakillarining munosabatlari va sharxlari- T.:0’zbekiston, 2010. 27. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2011 yil 6 apreldagi «O'zbekiston Respublikasi davlat mustakilligining yigirma yilligini nishonlashga taiyorgarlik ko'rish va uni o'tkazish tugrisida»gi Qarori // Xalq so'zi, 2011 yil 7 aprel, №68 (5235). 28. Yuldoshev J. Ta'limimiz istiqloli yo'lida. - Т .: Sharq 1996. 4-5-bet. 29. Yuksak salohiyat va taraqqiyot omili// Marifat. 2010. 27 noyabr. Internet saytlar. 1. www.history.ru 2. www.zuyo.edu.uz 3. www.gov.uz 4. www.uza.uz 5. www.yandex.ru 6. www.lex.uz 7. www.google.uz 8. www.press-service.uz

Mustaqillik yillarida ta’lim tizimining ustuvor darajaga ko`tarilishi - muammo va natijalar (1991-2016 yy.)

Купить