Dokument ma'lumotlari

Narxi 19900UZS
Hajmi 2.1MB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 09 Dekabr 2024
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Huquqshunoslik

Sotuvchi

Bahrom

Ro'yxatga olish sanasi 05 Dekabr 2024

7 Sotish

Narsa va hujjatlarni ashyoviy va yozma dalil sifatida ishga qoshib qoyish. Protsesual hujjatlar tuzish

Sotib olish
O’Z B EKIS T O N RE S P U B L I K A S I Q UR O L L I K UC HL A R I A K A D E M I YA SI ___ - K U R S A N T L A R B A T A L O N I 4 - K U R S A N TL A R V Z V O D I ___ - G U R U H K U R S A N T I ________________________________________________________ N I N G “ C H E G A R A Q O ` S H I N L A R I F A O L I YA T I N I N G H UQU Q I Y A S O S L A R I ” F A N I D A N KURS ISHI Toshkent 2025 O ‘ Z B E K IS T O N R E SP U B L I K A SI Q U R O L L I K U C H L AR I A K AD E M I Y AS I CH E G A R A F A O L I YA T I K A F E D R A SI “ T A S D I Q L AY M AN ” CH E G A R A F A O L I YA T I K A F E D R A SI B O SH L IG‘I P o d p o l k o v n i k R.X i k m a t o v 2025 y il “ ___ _ ” _________ ___ - K U R S A N T L A R B A T A L O N I ____ - K U R S A N TL A R V Z V O D I ____ - G U R U H K U R S AN T I ____________________________________________ N I N G K A L E N D A R IS H I REJ A SI M a v z u : Narsa va hujjatlarni ashyoviy va yozma dalil sifatida ishga qoshib qoyish.Protsesual hujjatlar tuzish T o s hk e nt - 202 5 Ish bo sq i c h l a r i K o ‘ r i b c h iq i l a d i ga n s a v o l la r B a ja r i sh m udd at l a r i B a j a r g a n l i k h a q id a b e l g i 1 2 3 4 5 1 R a hb ari y Hu j j a t la rn i o ‘ r g a n i s h v a a d abi y o t la rn i t anl a s h ( y i g ‘ i s h ) 1.O‘zbekiston respublikasining jinoyat-protsessual kodeksi. 2. O‘zbekiston Respublikasining 2016-yil 29- dekabrdagi O‘RQ-418-sonli Qonuni tahririda — O‘R QHT, 2017-y., 1-son, 1-modda 3. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Sudi Plenumining 2012-yil 13-dekabrdagi 17-sonli “Jinoyat ishlari bo‘yicha ashyoviy dalillarga oid qonunchilikni qo‘llashning ayrim masalalari to‘g‘risida” qarorining 2-bandi . 4.O‘zbekiston Respublikasining 2021-yil 21- apreldagi O‘RQ-683-sonli Qonuni tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 21.04.2021-y., 03/21/683/0375-son 2 K u r s i s h i m a vz u s ig a o i d m a te r i a l v a m a’l u m o t la r n i o ‘ r g a n i s h 1.O‘zbekiston respublikasining jinoyat-protsessual kodeksi. 2. O‘zbekiston Respublikasining 2016-yil 29- dekabrdagi O‘RQ-418-sonli Qonuni tahririda — O‘R QHT, 2017-y., 1-son, 1-modda 3. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Sudi Plenumining 2012-yil 13-dekabrdagi 17-sonli “Jinoyat ishlari bo‘yicha ashyoviy dalillarga oid qonunchilikni qo‘llashning ayrim masalalari to‘g‘risida” qarorining 2-bandi . 4.O‘zbekiston Respublikasining 2021-yil 21- apreldagi O‘RQ-683-sonli Qonuni tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 21.04.2021-y., 03/21/683/0375-son 3 A s o s iy o ‘q uv s a v o l l a r 1. Narsalar va hujjatlarni taqdim qilish 2. Narsa va hujjatlarni ashyoviy va yozma dalil sifatida ishga qoshib qoyish 3. Dalillar va isbot qilinishi lozim bo‘lgan holatlar 4. Jinoyat-protsessual qonun hujjatlari tuzish va uning vazifalari 4 K u r s i s h i n i ra s m i y l a s h t i r i s h v a r a hb a r g a t aq d i m e t i s h 5 K u rs i s h i h i mo y a s i ku r s ant __________________ 2022 y il “ ___” _____ Mavzu : Narsa va hujjatlarni ashyoviy va yozma dalil sifatida ishga qoshib qoyish . Protsesual hujjatlar tuzish Mundarija Kirish Asosiy qism 1. Narsalar va hujjatlarni taqdim qilish 2. Narsa va hujjatlarni ashyoviy va yozma dalil sifatida ishga qoshib qoyish 3. Dalillar va isbot qilinishi lozim bo‘lgan holatlar 4. Jinoyat-protsessual qonun hujjatlari tuzish va uning vazifalari Xulosa va takliflar Adabiyotlar Kirish Mustaqillik yillari davomida sud-huquq tizimini tubdan isloh qilish, fuqarolik jamiyatini shakllantirish, demokratlashtirishning tarkibiy qismi sifatida sud hokimiyatining xolis, mustaqil tarmoq sifatida mustahkamlash, qonun ustuvorligini, inson huquq va erkinliklari ishonchli himoyalanishini ta’minlash bo‘yicha izchil ishlar amalga oshirildi. Jumladan, 2010-yil 12-noyabrda Oliy Majlis Senati va Qonunchilik palatasining qo‘shma majlisida davlatimiz birinchi rahbari o‘zining mohiyatan tarixiy bo‘lmish “Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi”da alohida ta’kidlaganlaridek “...sud hokimiyatini bosqichma- bosqich mustahkamlab borish, sudning mustaqilligini ta’minlash, uni sobiq tuzumda bo‘lgani kabi qatag‘on quroli va jazolash idorasi sifatidagi organ emas, balki inson va fuqaro huquq va erkinliklarini ishonchli himoya va muhofaza etishga xizmat qiladigan tom ma’nodagi mustaqil davlat institutiga aylantirishga qaratilgan keng ko‘lamli tashkiliy-huquqiy chora- tadbirlar amalga oshirildi1”. Bu borada sud-huquq sohasidagi qonun hujjatlarining liberallashtirilishi islohotlarning muhim yo‘nalishi bo‘ldi. Xususan, jinoyat ishlari yurituvi amaliyotiga yarashuv instituti joriy etildi, sudlarning iqtisodiy jinoyatlar uchun ozodlikdan mahrum etish o‘rniga jarimalar tarzidagi jazolarni qo‘llash imkoniyatlari kengaytirildi. Sud ishlarini yuritish tizimida adolat, jazoning muqarrarligi tamoyili va o‘zgacha demokratik tamoyillar mustahkamlanishini ta’minlovchi boshqa qator chora- tadbirlar amalga oshirildi. Sudlarning vakolatlari izchil kengaytirib borilib, odil sudlovni amalga oshirishda ular xolisligining va mustaqilligining kafolatlari mustahkamlandi. Shuningdek, sudlar tuzilmasini, ular faoliyatining tashkiliy asoslarini takomillashtirish, kadrlar zaxirasini mustahkamlashga doir chora- tadbirlar sud-huquq islohotlarini chuqurlashtirishga ko‘maklashdi. Ishni sudga qadar yuritish bosqichida tergov ustidan sud nazorati kuchaytirildi. Milliy qonunchiligimizga «Xabeas korpus» instituti joriy etildi — qamoqqa olishga sanksiya berish, shaxsni lavozimidan chetlashtirish va tibbiy muassasaga joylashtirishdek protsessual majburlov horalarini qo‘llash huquqi prokurorlardan sudlarga o‘tkazildi, uy qamog‘i ehtiyot chorasi joriy etildi. Huquqni qo‘llash tashkiliy-huquqiy mexanizmlarini, odil sudlovni amalga oshirish protsessual asoslarini takomillashtirishga doir chora- tadbirlar odil sudlovning muqarrarligini, tezkorligini ta’minlashga, qonuniylikni ta’minlashda sudning rolini oshirishga ko‘maklashdi. Prokuror va advokatning jinoyat protsessining barcha bosqichlaridagi tortishuvi tengligini, sud-huquq tizimini liberallashtirish jarayonining muhim tarkibiy qismi sifatida advokatura mustaqilligini mustahkamlashga doir kompleks chora-tadbirlar amalga oshirildi. Mamlakatimizda demokratik islohotlarni chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasiga muvofiq jinoyat ishi qo‘zg‘atish, ish yuzasidan ayblov xulosasini o‘qib eshittirish singari huquqlarni sudlar vakolatidan chiqarilishini nazarda tutuvchi o‘zgartishlar jinoyat-protsessual qonuniga kiritildi. Bu esa sudning obyektivligi, xolisligini ta’minlashga, jinoyat ishini ko‘rib chiqish jarayonida tortishuv tamoyilining kuchayishiga ko‘maklashdi. Kassatsiya instituti tubdan isloh etildi, apellyatsiya instituti joriy qilindi. Binobarin, milliy qonunchilik bazasini uzluksiz ravishda isloh etish jarayonida tubdan yangi yuridik o‘quv adabiyotlarini tayyorlash ehtiyoji nihoyatda oshmoqda. Ta’kidlash joizki, milliy Jinoyat-protsessual kodeksining qabul qilinganidan shu kunga qadar 56 marta o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritildi. Demak, o‘quv adabiyotlari ham doimiy ravishda yangilanib borishi, jinoyat-protsessual fanining va sud-tergov amaliyotini real holatini aks ettirishi lozim. Shu nuqtayi nazardan, mazkur darslik Jinoyat-protsessual kodeksiga kiritilgan so‘nggi o‘zgartirish va qo‘shimchalar hamda hozirgi jinoyat ishlari yurituvining so‘nggi yutuqlari inobatga olingan holda, O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining tegishli qarorlari, shuningdek maxsus o‘quv va ilmiy adabiyotlar (milliy va xorijiy) tahlili asosida tayyorlangan. 1. Narsalar va hujjatlarni taqdim qilish 198-modda. Narsalarni ularning egasi bo‘lmish shaxslar tashabbusi bilan surishtiruvchi, tergovchi yoki sudga taqdim qilish Fuqarolar, shuningdek korxonalar, muassasalar, tashkilotlarning rahbarlari va boshqa mansabdor shaxslari o‘z fikrlariga ko‘ra ish uchun ahamiyatga molik bo‘lgan narsalarni surishtiruvchi, tergovchi yoki sudga taqdim qilishga haqlidir. Surishtiruvchi, tergovchi yoki sud taqdim qilingan narsani ushbu Kodeksning 136 , 137 , 139 va 140-moddalarida bayon qilingan qoidalarga asosan ko‘zdan kechirishi, agar taqdim qilingan narsani ish uchun ahamiyatli deb topsa yoki kelgusida ahamiyati bo‘lishi mumkin deb hisoblasa, uni qabul qilishi shart. Shuningdek ushbu ish uchun ahamiyatli bo‘lmagan, lekin muomaladan chiqarilgan narsalar (qurollar, giyovandlik vositalari, pornografiya nashrlari va boshqalar) ham qabul qilib olinishi lozim. Ish uchun ahamiyatli bo‘lmagan va muomaladan chiqarilmagan narsalar taqdim qilingan hollarda, surishtiruvchi, tergovchi yoki sud ularni ko‘zdan kechirib bo‘lganidan keyin egalariga darhol qaytarib beradi. 199-modda. Surishtiruvchi, tergovchi yoki sudning talabiga ko‘ra narsalarni taqdim qilish Surishtiruvchi, tergovchi yoki sud tintuv yoki olib qo‘yish o‘tkazmasdan turib, korxona, muassasa, tashkilot rahbaridan, shuningdek fuqarodan tergov va sud harakatlarini yuritish chog‘ida vaqtincha foydalanish uchun zarur bo‘lgan narsalarni taqdim etishlarini talab qilishga haqlidir. Bunday narsalar jumlasiga quyidagilar kiradi:  eksperiment o‘tkazishda tekshirilayotgan hodisaning holatini va sharoitini qayta tiklash uchun foydalaniladigan o‘xshash narsalar yoki maketlar;  tanib olish uchun ko‘rsatilayotgan narsa bilan turdosh bo‘lgan narsalar;  tergov yoki sud harakatlarini yuritish yoxud ekspert tekshiruvini o‘tkazish uchun zarur bo‘lgan moslamalar, asbob-uskunalar, anjomlar, materiallar, agar bunday narsalar surishtiruvchi, tergovchi yoki sudda yoxud ularning topshirig‘i bo‘yicha harakat qilayotgan mutaxassis, ekspert yoki ekspertiza muassasasida bo‘lmasa. Zarurat qolmagach, bu narsalar egasiga qaytarilishi lozim. 200-modda. Hujjatlarni ularning egasi bo‘lmish shaxslar tashabbusi bilan surishtiruvchi, tergovchi yoki sudga taqdim qilish Fuqarolar, shuningdek korxonalar, muassasalar, tashkilotlarning rahbarlari va boshqa mansabdor shaxslari o‘z ixtiyorlaridagi hujjatlarni yoki o‘zlaridagi mavjud ma’lumotlar asosida maxsus tuzilgan hujjatlarni surishtiruvchi, tergovchi yoki sudga taqdim qilishga haqlidirlar. 201-modda. Surishtiruvchi, tergovchi, prokuror yoki sudning talabiga ko‘ra hujjatlarni taqdim qilish Korxonalar, muassasalar, tashkilotlarning rahbarlari va boshqa mansabdor shaxslari surishtiruvchi, tergovchi, prokuror yoki sudning talabiga ko‘ra o‘z ixtiyorlaridagi hujjatlarni yoki o‘zlaridagi mavjud ma’lumotlar asosida maxsus tuzilgan hujjatlarni taqdim qilishlari shart.Korxonalar, muassasalar, tashkilotlarning rahbarlari va boshqa mansabdor shaxslari surishtiruvchi, tergovchi, prokuror yoki sudning talabiga ko‘ra o‘z vakolatlari doirasida taftish yoki boshqa xizmat tekshiruvi o‘tkazishlari va taftish yoki tekshiruv natijalari to‘g‘risidagi dalolatnomani barcha ilovalari bilan birga belgilangan muddatda taqdim qilishlari shart. Surishtiruvchi, tergovchi, prokuror yoki sud taftish yoki tekshiruv natijalari to‘g‘risidagi dalolatnomada yoxud boshqa hujjatda belgilangan qoidalardan chekinishlar, nuqsonlar, ziddiyatlar va boshqa kamchiliklarni aniqlagan taqdirda, hujjatdagi qayd etilgan xatolar bartaraf etilishini talab qilishga haqli. (201-modda O‘zbekiston Respublikasining 2016-yil 29-dekabrdagi O‘RQ- 418-sonli Qonuni tahririda — O‘R QHT, 2017-y., 1-son, 1-modda) 202-modda. Narsa va hujjatlarni taqdim qilish bayonnomasi Ashyoviy dalillar sifatida ahamiyatga ega bo‘lishi mumkin bo‘lgan narsa va hujjatlar taqdim qilinganligi to‘g‘risida ushbu Kodeksning 90 — 92- moddalarida nazarda tutilgan qoidalarga muvofiq surishtiruvchi, tergovchi bayonnoma tuzadi, sud esa sud majlisining bayonnomasiga yozib qo‘yadi. Bayonnomada:  narsa yoki hujjatni taqdim etgan shaxs to‘g‘risidagi ma’lumotlar;  bu shaxsning narsa yoki hujjatni ishga qo‘shib qo‘yish to‘g‘risidagi iltimosnomasi;  narsa yoki hujjatni ko‘zdan kechirish jarayoni va natijalari, agar u pochta orqali yuborilgan bo‘lsa, uning o‘ramasini ko‘zdan kechirish natijalari;  narsa yoki hujjatning surishtiruvchi, tergovchi yoki sudga haqiqatan ham topshirilgani yoxud narsa yoki hujjat uni keltirgan shaxsga qaytarib berilgani ko‘rsatiladi. Ashyoviy dalil sifatida ahamiyatli bo‘lgan yoki ahamiyatga ega bo‘lishi mumkin bo‘lgan narsa yoki hujjatni taqdim etgan shaxsga surishtiruvchi yoki tergovchi bayonnomadan nusxa, sud majlisida raislik qiluvchi esa sud majlisi bayonnomasidan ko‘chirma beradi. Qabul qilib olingan narsa yoki hujjat pochta orqali kelgan bo‘lsa, bayonnomaning nusxasi yoki undan olingan ko‘chirma narsani yoki hujjatni yuborgan shaxsga jo‘natiladi, pochta pattasi bayonnomaga ilova qilinadi. Surishtiruvchi, tergovchi yoki sud pochta orqali olingan narsa yoki hujjatni ishga aloqador emas deb topib, uni yuboruvchiga pochta orqali qaytargan taqdirda ham pochta pattasi bayonnomaga qo‘shib qo‘yiladi. Taqdim etilgan narsa yoki hujjatni ashyoviy dalil sifatida ishga qo‘shib qo‘yish haqidagi iltimosni rad qilish to‘g‘risida surishtiruvchi, tergovchi qaror, sud esa ajrim chiqaradi. Taftishlar va boshqa xizmat tekshiruvlarining dalolatnomalari yozma dalil sifatida taqdim qilingan boshqa hujjatlar qatori ishga maxsus rasmiylashtirilmasdan qo‘shib qo‘yiladi. Tergov yoki sud harakatlarini yuritishda vaqtincha foydalanish uchun so‘ralgan narsalarning qabul qilingani va qaytarib berilgani surishtiruvchi, tergovchi, sud majlisida raislik qiluvchi yoki sud majlisining kotibi, shuningdek narsalarning egasi tomonidan beriladigan tilxatlar bilan rasmiylashtiriladi. Taqdim qilingan narsalar ish uchun ahamiyatga ega bo‘lishi mumkin bo‘lsa, ularning belgilari, xossalari, texnikaviy tavsifi, basharti ular yuritilayotgan tergov davomida ishlatilgan bo‘lsa, shu tergov harakati bayonnomasida yoki sud majlisi bayonnomasida aks ettiriladi. 2. Narsa va hujjatlarni ashyoviy va yozma dalil sifatida ishga qoshib qoyish 203-modda. Ashyoviy dalillar Kelib chiqishini, kimga tegishliligini, ma’lum maqsadlarda foydalanilganligini yoki foydalanishga yaroqliligini, qo‘ldan-qo‘lga o‘tganligi yoki turgan joyi o‘zgarganligini, u yoki bu moddalar, narsa, jarayon va hodisalar ta’sir etganligini aniqlash mumkin bo‘lgan fizikaviy alomatlar yoki belgilarga, shuningdek ish holatlarini aniqlashga xizmat qiladigan har qanday boshqa alomatlar va belgilarga ega bo‘lgan narsa ashyoviy dalil hisoblanadi. Qarang: O‘zbekiston Respublikasi Oliy Sudi Plenumining 2012-yil 13-dekabrdagi 17-sonli “Jinoyat ishlari bo‘yicha ashyoviy dalillarga oid qonunchilikni qo‘llashning ayrim masalalari to‘g‘risida” qarorining 2-bandi . 203 1 -modda. Jinoyat quroli Ashyoviy dalil deb e’tirof etilgan jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish yoki sodir etish uchun maxsus mo‘ljallangan, tayyorlangan yoki moslashtirilgan narsalar, shuningdek jinoiy maqsadlarga erishish uchun jinoyat sodir etish jarayonida bevosita foydalanilgan mol-mulk jinoyat qurolidir. (203 1 -modda O‘zbekiston Respublikasining 2016-yil 25-apreldagi O‘RQ-405-sonli Qonuniga asosan kiritilgan — O‘R QHT, 2016-y., 17-son, 173-modda) 204-modda. Yozma dalillar Mansabdor shaxs yoki fuqaro tomonidan so‘z, raqam, chizma yoki boshqa shaklda yozilgan va ish uchun ahamiyatli bo‘lishi mumkin bo‘lgan ma’lumotlarni saqlash, o‘zgartirish, berish uchun mo‘ljallangan hujjat yoki boshqa yozuvlar yozma dalil hisoblanadi. Tergov harakatining bayonnomasi, sud majlisining bayonnomasi va ularning ilovalari ham yozma dalil hisoblanadi. Ushbu Kodeksning 203-moddasida ko‘rsatilgan alomatlari, belgilari, izlari bo‘lgan hujjatlar va boshqa xatlar ham ashyoviy dalil bo‘lib xizmat qilishi mumkin. 205-modda. Ashyoviy va yozma dalillarni olish usullari Ashyoviy va yozma dalil sifatida foydalaniladigan narsalar, hujjatlar va boshqa yozuvlar hodisa sodir bo‘lgan joyni yoki boshqa joylarni, binolarni ko‘zdan kechirish, tanib olish uchun ko‘rsatish, guvohlantirish, murdani eksgumatsiya qilish, ekspert tekshiruvi uchun namunalar olish, ko‘rsatuvni hodisa yuz bergan joyda tekshirish, olib qo‘yish, tintuv yoki eksperiment o‘tkazish jarayonida olinishi mumkin yoxud ular ushbu Kodeksning 198 — 202-moddalarida nazarda tutilgan tartibda surishtiruvchi, tergovchi yoki sudga taqdim qilinishi mumkin. 206-modda. Ashyoviy dalillarni ko‘zdan kechirish Boshqa shaxslardan topilgan, olib qo‘yilgan yoki qabul qilib olingan narsalar ushbu Kodeksning 135 — 137 , 139 va 140-moddalarida ko‘rsatilgan qoidalarga asosan darhol ko‘zdan kechiriladi. Ko‘zdan kechirishda narsaning ishga taalluqliligi haqida xulosa chiqarishga asos bo‘ladigan, shuningdek uni boshqa narsalardan farqlovchi belgilar aniqlanishi lozim. Ko‘zdan kechirish jarayoni va uning natijalari narsa olingan paytda o‘tkazilayotgan tergov harakati bayonnomasida yoki sud majlisi bayonnomasida qayd etiladi. Qarang: O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 1997-yil 22-avgustdagi 12-sonli “Sud tomonidan jinoyat ishlarini birinchi bosqich sudida muhokama etish jarayonida protsessual qonunchilikka rioya qilinishi to‘g‘risida”gi qarorining 6-bandi . 207-modda. Narsani ashyoviy dalil deb e’tirof etish va uni jinoyat ishiga qo‘shib qo‘yish Narsani ashyoviy dalil deb e’tirof etish va uni jinoyat ishiga qo‘shib qo‘yish to‘g‘risida surishtiruvchi, tergovchi qaror, sud esa ajrim chiqaradi. Ushbu qaror yoki ajrimda ashyoviy dalilni ishda qoldirish yoki uni saqlash uchun topshirish masalasi ham hal qilinishi lozim. Qarang: “Surishtiruv, dastlabki tergov va sud muhokamasi davomida ashyoviy dalillar, moddiy qimmatliklar va boshqa mol- mulkni olib qo‘yish (qabul qilish), hisobga olish, saqlash, berish, sotish, qaytarish, yo‘q qilib tashlash tartibi to‘g‘risida yo‘riqnoma ” (O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan 2010-yil 29-dekabrda ro‘yxatdan o‘tkazildi, ro‘yxat raqami 2174). 208-modda. Ashyoviy dalillarni saqlash va boshqa joyga yuborish Ashyoviy dalillarni saqlash, shuningdek ularni ekspertiza o‘tkazish uchun yuborishda yoki jinoyat ishi boshqa surishtiruv, dastlabki tergov organiga, prokurorga yoxud sudga o‘tkazilishi munosabati bilan yuborish chog‘ida ashyoviy dalillarning yo‘qotilishi, shikastlanishi, buzilishi, bir-biriga qo‘shilib yoki aralashib ketishining oldini olish choralari ko‘rilishi lozim. Ishni o‘tkazishda u bilan birga yo‘llanadigan ashyoviy dalillar ilova xatda yoki unga ilova qilinadigan ro‘yxatda birma-bir sanab o‘tiladi. Bundan tashqari, ayblov xulosasiga yoki ayblov dalolatnomasiga ilova qilingan ma’lumotnomada ishga doir barcha ashyoviy dalillar, har birining qayerda ekanligi ko‘rsatilib, birma-bir sanab o‘tilishi lozim. (208-moddaning ikkinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2017- yil 6-sentabrdagi O‘RQ-442-sonli Qonuni tahririda — O‘R QHT, 2017-y., 36-son, 943-modda) Ashyoviy dalillar pochta yoki chopar orqali yetkazib berilganda surishtiruvchi, tergovchi yoki sudya xolislar ishtirokida, zarur bo‘lganda esa, shuningdek ekspert yoxud mutaxassislar ishtirokida olingan dalillarni ko‘zdan kechiradi va ularni ilova xati yoki ro‘yxati bilan solishtiradi. Ko‘zdan kechirish jarayoni va natijasi haqida bayonnoma tuziladi. Ashyoviy dalillar, ular haqidagi masala sudning qonuniy kuchga kirgan hukmi, ajrimi bilan yoxud surishtiruvchi, tergovchi, prokurorning ishni tugatish to‘g‘risidagi qarori bilan hal qilinmagunga qadar saqlab turiladi. Ushbu Kodeksning 210-moddasida nazarda tutilgan hollarda ashyoviy dalillarga oid qaror ish yuritish tamom bo‘lgunga qadar qabul qilinishi mumkin. Ashyoviy dalil sifatida ishga qo‘shib qo‘yilgan narsaga egalik qilish huquqi borasidagi nizo fuqaroviy sud ishlarini yuritish tartibida hal qilinishi lozim bo‘lganda, bu narsa fuqaroviy ish bo‘yicha sud chiqargan hal qiluv qarori qonuniy kuchga kirgunga qadar saqlanishi lozim. Qarang: O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik protsessual kodeksining 217-moddasi . 209-modda. Pul, qimmatli qog‘ozlar, valyuta boyliklari va zargarlik buyumlarini saqlash uchun topshirish Ishga ashyoviy dalil sifatida qo‘shib qo‘yilgan pul, qimmatli qog‘ozlar, valyuta boyliklari, zargarlik buyumlari va qimmatbaho metallardan, qimmatbaho toshlardan yasalgan boshqa buyumlar, shuningdek bunday buyumlarning rezgilari topilganda mutaxassis ishtirokida ko‘zdan kechirilishi va belgilangan tartibda saqlash uchun topshirilishi lozim. Fuqaroviy da’voni ta’minlash maqsadida yoxud garov tariqasida olib qo‘yilgan yoki qabul qilingan pullar uch sutkadan kechiktirmay surishtiruv, dastlabki tergov organi yoki sudning depozit hisobiga topshirilishi shart. (209-moddaning ikkinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2001-yil 29-avgustdagi 254-II-son Qonuni tahririda — Oliy Majlis Axborotnomasi, 2001-y., 9-10-son, 165-modda) 210-modda. Jinoyat ishini yuritish tamom bo‘lgunga qadar ashyoviy dalillar to‘g‘risida qabul qilinadigan qarorlar Ashyoviy dalillardan: tez buziladigan narsalar, kundalik ro‘zg‘orda zarur bo‘ladigan narsalar; uy hayvonlari, parrandalar va boqish lozim bo‘lgan boshqa hayvonlar zarur tergov harakatlari o‘tkazilgach, kechiktirmay egalariga qaytarib berilishi lozim. Tez buziladigan narsalar yoki uy hayvonlari, parrandalar va boshqa hayvonlarning qonuniy egasi yoxud mulkdori noma’lum bo‘lgan yoki boshqa sabablarga ko‘ra ularni qaytarib berish mumkin bo‘lmagan hollarda ular qarab turish yoki belgilangan maqsadga muvofiq foydalanish uchun tegishli korxona, muassasa, tashkilotga topshirilishi lozim. 211-modda. Jinoyat ishini yuritish tamom bo‘lganligi munosabati bilan ashyoviy dalillar to‘g‘risida qabul qilinadigan qarorlar Hukmda, shuningdek jinoyat ishini tugatish to‘g‘risidagi ajrimda yoki qarorda ashyoviy dalillar masalasi quyidagi qoidalarga rioya etilgan holda hal qilinadi:1) gumon qilinuvchiga, ayblanuvchiga, sudlanuvchiga, mahkumga tegishli bo‘lgan jinoyat qurollari musodara qilinishi kerak va ular tegishli muassasalarga topshiriladi yoki yo‘q qilib yuboriladi. Gumon qilinuvchiga, ayblanuvchiga, sudlanuvchiga, mahkumga tegishli bo‘lmagan mol-mulk qonuniy egalariga, mulkdorlariga yoki ularning huquqiy vorislariga, shuningdek merosxo‘rlariga qaytarib beriladi. Gumon qilinuvchiga, ayblanuvchiga, sudlanuvchiga, mahkumga tegishli bo‘lmagan mol-mulkning qonuniy egalari, mulkdorlari yoki ularning huquqiy vorislari, xuddi shuningdek merosxo‘rlari aniqlanmagan taqdirda, ushbu mol-mulk davlat daromadiga o‘tkaziladi; (211-moddaning 1-bandi O‘zbekiston Respublikasining 2017-yil 16-oktabrdagi O‘RQ-448-sonli Qonuni tahririda — Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 2017-y.) 2) muomaladan chiqarilgan ashyolar tegishli muassasalarga berilishi lozim yoki yo‘q qilib yuboriladi; 3) hech qanday qimmatga ega bo‘lmagan ashyolar yo‘q qilib yuboriladi, manfaatdor shaxslar yoki muassasalar iltimos qilgan hollarda esa ularga berilishi mumkin; 4) jinoyat yoki boshqa g‘ayrihuquqiy harakatlar sodir qilinishi natijasida qonuniy egasi va mulkdoridan mahrum bo‘lib qolgan pullar yoki boshqa boyliklar qonuniy egalariga, mulkdorlariga yoki ularning huquq vorislariga, shuningdek merosxo‘rlariga qaytarib berilishi lozim; Qarang: O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 1999-yil 24-sentabrdagi 19-sonli “Poraxo‘rlik ishlari bo‘yicha sud amaliyoti to‘g‘risida”gi qarorining 17-bandi . 5) jinoiy yo‘l bilan orttirilgan pullar va boshqa boyliklar sudning hukmiga binoan jinoyat natijasida yetkazilgan mulkiy zararni qoplashga o‘tkaziladi, mulkiy zarar ko‘rgan shaxs aniqlanmagan taqdirda, davlat foydasiga o‘tkaziladi; 6) ashyoviy dalil hisoblanuvchi hujjatlar ularni saqlash zarurati tugagunga qadar ishda asrab turiladi yoki manfaatdor shaxslarga yoxud muassasalarga beriladi. Qarang: O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2014-yil 23- maydagi 07-son “Sud hukmi to‘g‘risida”gi qarorining 31-bandi ,O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 1996-yil 20-dekabrdagi 36-sonli “Atrof muhitni muhofaza kilish va tabiatdan foydalanish sohasidagi jinoyatlar va boshqa huquqbuzarliklar to‘g‘risidagi ishlar bo‘yicha sud amaliyoti haqida”gi qarori 14- bandining birinchi xatboshisi , O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2000-yil 28-apreldagi 8-sonli “Valyuta qimmatliklarini qonunga xilof ravishda olish yoki o‘tkazishga doir ishlar yuzasidan sud amaliyoti to‘g‘risida”gi qarorining 13-bandi , O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2018-yil 24- avgustdagi 25-sonli “Sudlar tomonidan jinoyat ishlarini apellatsiya va kassatsiya tartibida ko‘rish amaliyoti to‘g‘risida”gi qarori 37-bandining uchinchi xatboshisi . 212-modda. Ashyoviy dalillarni shikastlaganlik yoki yo‘qotganlik uchun javobgarlik Ekspertiza o‘tkazish yoki boshqa qonuniy harakatlar natijasida shikastlangan yoki yo‘qolgan ashyoning qiymati sud chiqimlariga qo‘shiladi. Ayblov hukmi chiqarilganda, agar bu ashyo mahkumga yoki fuqaroviy javobgarga tegishli bo‘lsa, uning qiymati to‘lanmaydi; agar ashyo boshqa biror shaxsga tegishli bo‘lsa, uning qiymati bu shaxsga sud tomonidan to‘lanishi va ayni vaqtda bu summa mahkum yoki fuqaroviy javobgar hisobidan davlat foydasiga undirilishi lozim. Oqlov hukmi chiqarilganda hamda ish tugatilgan hollarda ekspertiza o‘tkazish yoki boshqa qonuniy harakatlar natijasida shikastlangan yoki yo‘qolgan ashyoning qiymati qonuniy egasiga yoki mulkdoriga, shuningdek protsessual mavqeyidan qat’i nazar, ularning huquq vorislari va merosxo‘rlariga to‘lanadi. Ashyoviy dalillar shikastlangan yoki yo‘qolgan boshqa barcha hollarda ularning qiymati zarar keltirish natijasida kelib chiqadigan majburiyatlarga doir fuqaroviy qonunchilik qoidalariga muvofiq to‘lattirilishi lozim. (212-moddaning to‘rtinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2021-yil 21-apreldagi O‘RQ-683-sonli Qonuni tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 21.04.2021-y., 03/21/683/0375-son) 3. Dalillar va isbot qilinishi lozim bo‘lgan holatlar Dalillarning turlari Ijtimoiy xavfli qilmishning yuz bergan-bermaganligini, shu qilmishni sodir etgan shaxsning aybli-aybsizligini va ishni to‘g‘ri hal qilish uchun ahamiyatga molik boshqa holatlarni surishtiruvchining, tergovchining va sudning qonunda belgilangan tartibda aniqlashiga asos bo‘ladigan har qanday haqiqiy ma’lumotlar jinoyat ishi bo‘yicha dalil hisoblanadi.Bu ma’lumotlar guvohning, jabrlanuvchining, gumon qilinuvchining, ayblanuvchining, sudlanuvchining ko‘rsatuvlari, ekspertning xulosasi, ashyoviy dalillar, ovozli yozuvlar, videoyozuvlar, kinotasvir va fotosuratlardan iborat materiallar, tergov va sud harakatlarining bayonnomalari va boshqa hujjatlar bilan aniqlanadi. Qarang: O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2018-yil 24-avgustdagi 24-sonli “Dalillar maqbulligiga oid jinoyat-protsessual qonuni normalarini qo‘llashning ayrim masalalari to‘g‘risida”gi qarorining 2 va 3-bandlari . Agar tezkor-qidiruv tadbirlarining natijalari faqat qonun talablariga muvofiq olingan bo‘lsa, ushbu Kodeks normalariga muvofiq tekshirilgan va baholanganidan keyin hamda huquqni muhofaza qiluvchi organlar xodimlarining yoki tezkor-qidiruv tadbirida ishtirok etgan boshqa shaxslarning harakatlariga bog‘liq bo‘lmagan holda shaxsda jinoyat sodir etish uchun shakllangan qasd mavjud bo‘lganligidan dalolat bersa, ushbu natijalar dalil sifatida tan olinishi mumkin. (81-moddaning uchinchi qismi O‘zbekiston Respublikasining 2021-yil 18-fevraldagi O‘RQ-675-sonli Qonuni tahririda — Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 18.02.2021-y., 03/21/675/0126-son) Ayblash va hukm qilish uchun asoslar Ishni ayblov xulosasi yoki ayblov dalolatnomasi bilan sudga yuborish va ayblov hukmi chiqarish uchun quyidagilar isbotlangan bo‘lishi kerak: (82-moddaning birinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasining 2017-yil 6-sentabrdagi O‘RQ- 442-sonli Qonuni tahririda — O‘R QHT, 2017-y., 36-son, 943-modda) 1) jinoyat obyekti; jinoyat tufayli yetkazilgan ziyonning xususiyati va miqdori, jabrlanuvchining shaxsini tavsiflovchi holatlar; 2) sodir etilgan jinoyatning vaqti, joyi, usuli, shuningdek Jinoyat kodeksida ko‘rsatib o‘tilgan boshqa holatlari; qilmish va ro‘y bergan ijtimoiy xavfli oqibatlar o‘rtasidagi sababiy bog‘lanish; 3) jinoyatning ushbu shaxs tomonidan sodir etilganligi; 4) jinoyat to‘g‘ri yoki egri qasd bilan yoxud beparvolik yoki o‘z-o‘ziga ishonish oqibatida sodir etilganligi, jinoyatning sabablari va maqsadlari; Qarang: O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 1997-yil 22-avgustdagi 12-sonli “Sud tomonidan jinoyat ishlarini birinchi bosqich sudida muhokama etish jarayonida protsessual qonunchilikka rioya qilinishi to‘g‘risida”gi qarori 17- bandining birinchi xatboshisi . 5) ayblanuvchining, sudlanuvchining shaxsini tavsiflovchi holatlar. Reabilitatsiya uchun asoslar Gumon qilinuvchi, ayblanuvchi, sudlanuvchi quyidagi hollarda aybsiz deb topiladi va reabilitatsiya etilishi lozim: 1) ish qo‘zg‘atilgan va tergov harakatlari yoki sud muhokamasi o‘tkazilgan ish bo‘yicha jinoiy hodisa yuz bermagan bo‘lsa; 2) uning qilmishida jinoyat tarkibi bo‘lmasa; 3) uning sodir etilgan jinoyatga daxli bo‘lmasa. Ayblilik to‘g‘risidagi masalani hal qilmay turib jinoyat ishini tugatish uchun asoslar Quyidagi hollarda shaxsning jinoyat sodir etilishida aybliligi to‘g‘risidagi masalani hal qilmay turib jinoyat ishi tugatilishi lozim, basharti: 1) shaxsni javobgarlikka tortish muddati o‘tgan bo‘lsa; 2) e’lon qilingan amnistiya akti sodir etilgan jinoyat yoki shaxsga daxldor bo‘lsa; 3) ayblanuvchi, sudlanuvchi vafot etgan bo‘lsa; 4) shaxsga nisbatan aynan shu ayblov bo‘yicha sudning qonuniy kuchga kirgan hukmi bo‘lsa; 5) shaxsga nisbatan aynan shu ayblov bo‘yicha ishni tugatish haqida sudning qonuniy kuchga kirgan ajrimi (qarori) yoki vakolatli mansabdor shaxsning jinoyat ishi qo‘zg‘atishni rad etish yoxud ishni tugatish haqida bekor qilinmagan qarori bo‘lsa; 6) ish faqat jabrlanuvchining shikoyati bilan qo‘zg‘atiladigan hollarda uning shikoyati bo‘lmasa, ushbu Kodeksning 325-moddasida nazarda tutilgan hollar bundan mustasno; 7) shaxs ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan paytda jinoiy javobgarlikka tortish mumkin bo‘lgan yoshga to‘lmagan bo‘lsa; 8) O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksi Maxsus qismining tegishli moddasida shaxsning o‘z qilmishiga amalda pushaymon bo‘lganligi tufayli yoxud belgilangan muddat ichida yetkazilgan moddiy zararning o‘rni qoplanganligi va (yoki) jinoyat oqibatlari bartaraf etilganligi munosabati bilan javobgarlikdan ozod qilinishi nazarda tutilgan bo‘lsa. Ushbu modda birinchi qismining 1 , 2 , 3 va 8-bandlarida nazarda tutilgan hollarda, agar ayblanuvchi, sudlanuvchi yoki vafot etgan ayblanuvchining, sudlanuvchining yaqin qarindoshlari talab qilsa, ishni yuritish umumiy tartibda davom ettirilishi mumkin. Bunday hollarda hukm qilish uchun asoslar mavjud bo‘lsa, ayblov hukmi jazo tayinlanmasdan chiqariladi. Jinoyat sodir etganidan keyin ruhiy holatining o‘z harakatlari ahamiyatini anglay olmaydigan yoki ularni boshqara olmaydigan darajada buzilishi yuzaga kelgan shaxs to‘g‘risidagi jinoyat ishi ushbu Kodeksning 61-bobida belgilangan tartibda aybdorlik haqidagi masala hal qilinmasdan tugatiladi. Jabrlanuvchi Jinoyat kodeksining 66 1 -moddasida nazarda tutilgan jinoyatlar to‘g‘risidagi ishlar bo‘yicha gumon qilinuvchi, ayblanuvchi, sudlanuvchi bilan yarashgan taqdirda jinoyat ishi ushbu Kodeksning 62-bobida belgilangan tartibda sud tomonidan ayblilik haqidagi masala hal qilinmasdan tugatilishi mumkin. Jinoyat ishi quyidagi hollarda shaxsning roziligi bilan uning aybliligi haqidagi masalani hal qilmay turib tugatilishi mumkin, basharti: 1) ishni tergov qilish yoki sudda ko‘rib chiqish paytiga kelib, qilmish ijtimoiy xavflilik xususiyatini yo‘qotgan yoxud vaziyat o‘zgarishi oqibatida bu shaxs ijtimoiy jihatdan xavfli bo‘lmay qolgan deb e’tirof etilsa; 2) ijtimoiy xavfi katta bo‘lmagan yoki uncha og‘ir bo‘lmagan jinoyatni birinchi marta sodir etgan shaxs aybini bo‘yniga olish to‘g‘risida arz qilgan, chin ko‘ngildan pushaymon bo‘lgan, jinoyatning ochilishiga faol yordam bergan va keltirilgan zararni bartaraf qilgan bo‘lsa; 3) sodir etilgan qilmishning xususiyatini, birinchi marta ijtimoiy xavfi katta bo‘lmagan jinoyat sodir etganning shaxsini hisobga olib, materiallarni voyaga yetmaganlar ishlari bo‘yicha idoralararo komissiyaga qarab chiqish uchun berish maqsadga muvofiq bo‘lsa. Dalillarni bayonnomada qayd etish Ma’lumotlar va narsalardan, ular tergov harakati bayonnomasi yoki sud majlisi bayonnomasida qayd etilganidan keyingina dalil sifatida foydalanish mumkin. Bayonnomalar yuritish uchun mas’uliyat surishtiruv va dastlabki tergov bosqichida surishtiruvchi va tergovchi, sudda esa, raislik qiluvchi va sud majlisi kotibi zimmasiga yuklatiladi.Bayonnomalarga: tergov yoki sud harakatining ishtirokchilari to‘g‘risidagi ma’lumotlar, bu shaxslarga ularning huquq va majburiyatlari tushuntirilgani; tergov yoki sud harakatining o‘tkazilish joyi va vaqti, shart-sharoitlari, jarayoni va natijalari, bunda topilgan moddiy obyektlar tavsifi va ularning ish uchun ahamiyatli bo‘lgan belgilari; tergov harakatlari yoki sud muhokamasi ishtirokchilari tasdiqlashni so‘ragan faktlar; ularning yuz berayotgan hodisa sabablari xususidagi ko‘rsatuvlari, tushuntirishlari, mulohazalari; ular tomonidan berilgan iltimosnomalar, shikoyatlar, rad etishlar; tergov harakatini olib borish yoki sud muhokamasi jarayonidagi tartibbuzarlik hollari, shuningdek bu tartibbuzarliklarni bartaraf etish va oldini olish uchun ko‘rilgan chora-tadbirlar kiritiladi. Dalillarni qayd etishda yordamchi usullar. Bayonnomaga ilovalar Dalillarni qayd etish uchun bayonnoma tuzish bilan bir qatorda ovoz yozish, videoyozuv, kinotasvir, fotosuratga tushirish, qoliplar tayyorlash, nusxalar olish, rejalar, sxemalar tayyorlash va axborotni aks ettirishning boshqa usullari qo‘llanilishi mumkin. Surishtiruvchi, tergovchi, sud dalillarni mustahkamlashning bu usullarini qo‘llanishga ko‘maklashish uchun mutaxassislarni jalb etishi mumkin. Surishtiruvchi, tergovchi, sud tomonidan dalillarni qayd etishning qanday usullari qo‘llangani, foydalanilgan apparatlar, asboblar, uskunalar, materiallarning texnikaviy tavsifi keltirilib, tegishlicha tergov harakati bayonnomasi yoki sud majlisi bayonnomasida aks ettiriladi. Tergov yoki sud harakatining borishi va natijalari aks ettirilgan fotosuratlar, fonogrammalar, videoyozuvlar, kinotasvirlar, qoliplar, nusxalar, rejalar, sxemalar va boshqalar bayonnomaga ilova qilinadi. Har qaysi ilovada tergov yoki sud harakatining nomi, o‘tkazilgan joyi, sanasi ko‘rsatilgan izohlovchi matn bo‘lishi lozim. Bu izohlovchi matnni surishtiruv va dastlabki tergov bosqichida surishtiruvchi yoki tergovchi va xolislar, sudda esa, raislik qiluvchi va sud majlisi kotibi o‘z imzolari bilan tasdiqlaydilar. Quyidagi protsessual harakatlar videoyozuv orqali qayd etilishi shart: 1) o‘ta og‘ir jinoyatlar bo‘yicha hodisa sodir bo‘lgan joyni ko‘zdan kechirish; 2) tintuv; 3) ko‘rsatuvlarni hodisa sodir bo‘lgan joyda tekshirish; 4) tergov eksperimenti; 5) shaxsni ushlash; 6) himoyachidan voz kechish; 7) shaxsni ushlash jarayonida o‘tkaziladigan shaxsiy tintuv va olib qo‘yish. Ushbu modda to‘rtinchi qismining 5 , 6 va 7-bandlarida nazarda tutilgan protsessual harakatlarni videoyozuv orqali qayd etish ushbu Kodeksda belgilangan xususiyatlar inobatga olingan holda amalga oshiriladi. Dalillarni qayd etishning to‘g‘riligini tasdiqlash Tergov harakatlari ishtirokchilarining, shuningdek sud muhokamasidagi taraflarning bu harakatlar jarayoni va natijalari aks ettirilgan bayonnoma bilan tanishish, xuddi shuningdek bayonnomaga qo‘shimcha va tuzatishlar kiritish huquqlari ta’minlanishi kerak. Surishtiruvchi yoki tergovchi tergov harakatlari tamom bo‘lishi bilanoq bu harakat ishtirokchilariga bayonnomani o‘qib chiqishga imkon beradi yoxud iltimoslariga ko‘ra ularga o‘qib beradi. Shunday tartibda raislik qiluvchi yoki uning topshirig‘iga binoan sud majlisi kotibi sud zalidan tashqarida bajarilgan sud harakati ishtirokchilarini, shuningdek taraflarni sud majlisi bayonnomasidagi ushbu sud harakatiga taalluqli yozuvlar bilan tanishtiradi. Og‘zaki bildirilgan qo‘shimchalar, tuzatishlar, fikr-mulohazalar, e’tirozlar, iltimoslar va shikoyatlar bayonnomaga kiritiladi, yozma ravishda ifoda etilganlari esa bayonnomaga ilova qilinadi. O‘chirishlar yoki kiritilgan qo‘shimcha so‘zlar yoxud boshqa tuzatishlar xususida bayonnoma oxiridagi imzolar oldidan izohot beriladi. Tergov harakati bayonnomasi bilan tanishtirilgan shaxslar bayonnomaning har bir sahifasi ostiga va uning oxiriga imzo chekadilar. Bayonnomaga imzo chekishdan bosh tortish yoki imzo cheka olmaslik hollarini tasdiqlash Surishtiruvchi yoki tergovchi protsess ishtirokchilaridan birontasining yoki boshqa shaxslarning ushbu Kodeksda nazarda tutilgan hollarda tergov harakatlari bayonnomasiga imzo chekishdan bosh tortganligi to‘g‘risida bayonnomaga yozib qo‘yib, uni o‘z imzosi bilan tasdiqlaydi. Yuqorida nazarda tutilgan hollarda sud majlisi bayonnomasining sud harakatlari to‘g‘risidagi yozuvlarini imzolashdan bosh tortilganligi haqida shu bayonnomaga yoziladi hamda uni raislik qiluvchi va sud majlisi kotibi o‘z imzosi bilan tasdiqlaydilar. Bayonnomaga imzo chekishdan bosh tortgan shaxs bosh tortish sababini tushuntirishga haqli. Bu tushuntirish bayonnomaga kiritilishi lozim. Tergov yoki sud harakati ishtirokchisi o‘zining jismoniy nuqsoni tufayli bayonnomani o‘qib, imzolay olmasa, bayonnomani uning roziligi bilan himoyachi, vakil yoki mazkur shaxs ishonadigan boshqa fuqaro o‘qib beradi va imzo chekadi. Bu haqda bayonnomaga yozib qo‘yiladi. Dalillarni tekshirish Ish bo‘yicha qabul qilinadigan qaror sinchkovlik bilan, to‘la, har tomonlama va xolisona tekshirilgan dalillargagina asoslangan bo‘lishi lozim. Tekshiruv qo‘shimcha dalillarni to‘plashdan iborat bo‘lib, ular tekshirilayotgan dalillarni tasdiqlashi yoki rad etishi mumkin. Dalillarga baho berish Surishtiruvchi, tergovchi, prokuror va sud ishdagi barcha holatlarni sinchkovlik bilan, to‘la, har tomonlama va xolisona ko‘rib chiqishga asoslangan holda qonunga va huquqiy ongga amal qilib o‘zlarining ichki ishonchlari bo‘yicha dalillarga baho beradilar. Har bir dalil ishga aloqadorligi, maqbulligi va ishonchliligi nuqtai nazaridan baholanishi lozim. Dalillar jinoyat ishi uchun ahamiyatli bo‘lgan mavjud holatlar haqidagi xulosalarni tasdiqlovchi, rad etuvchi yoki shubha ostiga oluvchi faktlar yoki narsalar to‘g‘risidagi ma’lumotlarni aks ettirgan taqdirdagina ishga aloqador deb e’tirof etiladi. Dalillar belgilangan tartibda to‘plangan va ushbu Kodeksning 88 , 90 , 92 — 94-moddalarida nazarda tutilgan shartlarga muvofiq bo‘lsagina, ular maqbul deb e’tirof etiladi. Tekshiruv natijasida haqiqatga muvofiq ekanligi aniqlangan dalillar ishonchli deb hisoblanadi. Isbotlanishi kerak bo‘lgan barcha va har bir holatning haqiqiyligini so‘zsiz tasdiqlovchi ishga oid barcha ishonchli dalillar to‘plangan bo‘lsa, ularning jami ishni hal qilish uchun yetarli deb hisoblanadi. Dalillarning maqbul emasligi Agar faktik ma’lumotlar qonunga xilof usullar orqali yoki jinoyat protsessi ishtirokchilarini qonun bilan kafolatlangan huquqlaridan mahrum qilish yoki bu huquqlarni cheklash yo‘li bilan yoxud ushbu Kodeks talablari buzilgan holda olingan bo‘lsa, shu jumladan: 1) jinoyat protsessi ishtirokchilariga yoki ularning yaqin qarindoshlariga nisbatan qiynoqqa solish va boshqa shafqatsiz, g‘ayriinsoniy yoki qadr-qimmatni kamsituvchi muomala hamda jazo turlarini qo‘llagan holda; 2) ularni soxtalashtirish (qalbakilashtirish) yo‘li bilan; 3) gumon qilinuvchining, ayblanuvchining yoki sudlanuvchining himoyaga bo‘lgan huquqlari, shuningdek tarjimon xizmatlaridan foydalanish huquqi buzilgan holda; 4) jinoyat ishi bo‘yicha protsessual harakatning mazkur jinoyat ishini yuritishni amalga oshirish huquqiga ega bo‘lmagan shaxs tomonidan bajarilishi natijasida; 5) noma’lum manbadan yoxud jinoyat ishini yuritish jarayonida aniqlash mumkin bo‘lmagan manbadan; 6) jabrlanuvchi, guvoh, gumon qilinuvchi, ayblanuvchi, sudlanuvchining surishtiruvdagi, dastlabki tergovdagi sudda dalillar majmui bilan o‘z tasdig‘ini topmagan ko‘rsatuvlaridan olingan bo‘lsa, ular dalil sifatida maqbul emas deb topiladi. Faktik ma’lumotlardan dalil sifatida foydalanishning maqbul emasligi tergovga qadar tekshiruvni amalga oshirayotgan organning mansabdor shaxsi, surishtiruvchi, tergovchi, prokuror yoki sudning o‘z tashabbusi bilan yoki ishtirokchilarning iltimosnomasi bo‘yicha aniqlanadi. Tergovga qadar tekshiruvni amalga oshirayotgan organning mansabdor shaxsi, surishtiruvchi, tergovchi, prokuror yoki sudya dalillarning maqbul emasligi to‘g‘risidagi masalani hal qilayotganida har bir holatda yo‘l qo‘yilgan buzilish nimada aniq ifodalanganligini aniqlab olishi va asoslantirilgan qaror qabul qilishi shart. Guvoh, jabrlanuvchi, gumon qilinuvchi, ayblanuvchi, sudlanuvchidan ushbu Kodeks normalari buzilgan holda olingan ko‘rsatuvlardan, ekspert xulosasidan, ashyoviy dalillardan, audio-, videoyozuvlardan va boshqa materiallardan dalil sifatida foydalanish taqiqlanadi. Qarang: O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 2018-yil 24-avgustdagi 24-sonli “Dalillar maqbulligiga oid jinoyat-protsessual qonuni normalarini qo‘llashning ayrim masalalari to‘g‘risida”gi Qarori . 4.Jinoyat-protsessual qonun hujjatlarini tuzish va uning vazifalari Jinoyat ishlarini yuritish tartibi faqatgina O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat- protsessual kodeksi bilan belgilangan bo‘lib, O‘zbekiston Respublikasi hududida jinoyat ishlarini yuritish tartibini belgilovchi muqobil qonun hujjatlari mavjud emas. Jinoyat-protsessual munosabatlarni tartibga soluvchi asosiy qonun hujjati jinoyat protsessual kodeksdir. Bu kodeksning normativ-huquqiy hujjat turi sifatidagi o‘ziga xos jihatlarga ega bo‘lib, kodeks – bugungi kunda joriy qonunlarning asosiy va muhim turlaridan biri hisoblanadi, qonunchilik tarmoqlarida integratsiya funksiyasini bajaradi, qonunchilik tarmoqlari o‘rtasidagi tizimli aloqalar manbai sifatida xizmat qiladi. Kodeksning davlat uchun ahamiyati unda o‘zaro ichki muvofiqlashgan huquqiy normalar tizimi mujassam bo‘lishi bilan belgilanadi. Jinoyat ishlari yurituvi tartibining ham kodifikatsiyalashgan normativ- huquqiy hujjat bilan tartibga solinishi ushbu munosabatlarda tezkorlik, aniqlik va tizimlilikni ta’minlaydi. O‘zbekiston Respublikasining yangi tahrirdagi “Normativ- huquqiy hujjatlar to‘g‘risida”gi Qonunining 8-moddasi uchinchi qismiga muvofiq, kodekslar O‘zbekiston Respublikasining qonunlari bilan tasdiqlanadi. Shunga muvofiq, O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat-protsessual kodeksi ham O‘zbekiston Respublikasining 1994-yil 22-sentabrdagi 2013- XII-sonli Qonuni bilan tasdiqlangan. O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksida belgilangan barcha qoidalar normativ xususiyatga hamda qonun kuchiga ega bo‘lib, O‘zbekiston Respublikasining butun hududi doirasida bir xilda qo‘llaniladi. Shuningdek, unda belgilangan jinoyat ishlarini yuritish tartibi barcha huquqni muhofaza qiluvchi idoralar hamda fuqarolar uchun yagona va majburiy xususiyatga egadir. Jinoyat-protsessual qonun hujjatlarining vazifalari O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 2-moddasida belgilab berilgan. Unda jinoyat-protsessual qonun hujjatlarining to‘rtta asosiy vazifalari belgilab berilgan. Ushbu vazifalar qonunda nihoyatda aniq va tizimli ifodalangan bo‘lib, quyidagilardan iborat: 1) jinoyatlarni tez va to‘la ochishni ta’minlash – bu jinoyat ishini yurituvchi va jinoiy ta’qibni amalga oshiruvchi surishtiruv, dastlabki tergov va prokuratura organlari, shuningdek sudning sodir etilgan jinoyat holatiga oid O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksida belgilangan holatlarni aniqlashga qaratilgan asosiy vazifalaridan biri hisoblanadi. Jinoyatlarni tez va to‘la ochishni ta’minlashda O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 82- moddasiga muvofiq, ayblash va hukm qilish uchun asoslar – jinoyat obyekti; jinoyat tufayli yetkazilgan ziyonning xususiyati va miqdori, jabrlanuvchining shaxsini tavsiflovchi holatlar; sodir etilgan jinoyatning vaqti, joyi, usuli, shuningdek Jinoyat kodeksida ko‘rsatib o‘tilgan boshqa holatlari; qilmish va ro‘y bergan ijtimoiy xavfli oqibatlar o‘rtasidagi sababiy bog‘lanish; jinoyatning ushbu shaxs tomonidan sodir etilganligi; jinoyat to‘g‘ri yoki egri qasd bilan yoxud beparvolik yoki o‘z-o‘ziga ishonish oqibatida sodir etilganligi, jinoyatning sabablari va maqsadlari; ayblanuvchining, sudlanuvchining shaxsini tavsiflovchi holatlar aniqlanadi. Har bir jinoyat u qanchalik yashirin sodir etilgan bo‘lmasin, tez va to‘la ochilishi lozim. Jinoyat-protsessual qonuniga ko‘ra, huquqni muhofaza qiluvchi davlat organlari doimo ziyraklik bilan jinoyat voqeasi holatlarni aniqlashi, ularni “izlar sovimay” ochishi, jinoyatning barcha ishtirokchilari, ayniqsa tashkilotchilari, dalolatchilari, bevosita ijrochilarini fosh etishi, jinoyat sodir etishga imkon bergan sabab, shart-sharoitlarni aniqlashi muhim ahamiyat kasb etadi. Jinoyat qanchalik tez va to‘la ochilsa, inson, jamiyat va davlat manfaatlarini himoyalash vazifasi shunchalik samarali bajariladi. Ishning barcha holatlarini aniqlash yuz bergan voqeani, haqiqatni aniqlashdan iborat. Bo‘lib o‘tgan holatlarga to‘g‘ri baho berish haqiqatning tub mazmunini bilishga imkon beradi. Haqiqatni bilmay jinoyat-protsessual qonun hujjatlarini tatbiq etish va uning vazifalarini bajarishga erishib bo‘lmaydi. Shu bilan birgalikda jinoyat hodisasi bo‘yicha haqiqatni aniqlashda O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksining 22- moddasiga binoan, ish bo‘yicha isbotlanishi lozim bo‘lgan barcha holatlar sinchkovlik bilan, har tomonlama, to‘la va xolisona tekshirib chiqilishi kerak. 2) jinoyat sodir etgan har bir shaxsga adolatli jazo berilishini ta’minlash – ya’ni, ayblanuvchi tomonidan sodir etilgan qilmishning hamda jinoyatchi shaxsining ijtimoiy xavflilik darajasiga mutanosib bo‘lgan jazo chorasini tayinlanishini ta’minlaydi, ya’ni ishda yuzaga keladigan har qanday masalani hal qilishda ayblanuvchini yoki sudlanuvchini ham fosh qiladigan, ham oqlaydigan, shuningdek uning javobgarligini ham yengillashtiradigan, ham og‘irlashtiradigan holatlar aniqlanishi va hisobga olinishi lozim. 3) aybi bo‘lmagan hech bir shaxs javobgarlikka tortilmasligi va hukm qilinmasligi uchun aybdorlarni fosh etishni ta’minlash – ya’ni, jinoyatni sodir etishda haqiqatdan aybdor bo‘lgan barcha shaxslarni, shu jumladan, jinoyatning barcha ishtirokchilarini va unga daxldor shaxslarni aniqlashga qaratilgan. Jinoyat sodir etgan shaxslarni fosh etish va jinoiyjavobgarlikka tortish jinoiy ta’qibni amalga oshiruvchi organlar (surishtiruv organi, tergov, prokuratura)ning aybni isbot qilish maqsadida ishni qonuniy, asoslangan va adolatli hal qilish uchun ahamiyatga ega bo‘lgan holatlar to‘g‘risidagi haqiqatni aniqlash maqsadida dalillarni to‘plash, tekshirish va baholash bo‘yicha ham vazifasi, ham majburiyatidir. Ya’ni bu vazifani amalga oshirishda jinoiy ta’qib subyektlariga qonun doirasida ish yuritishi, xususan, ish bo‘yicha haqiqatni aniqlash uchun faqat O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksida nazarda tutilgan tartibda topilgan, tekshirilgan va baholangan ma’lumotlardan foydalanish mumkinligi, gumon qilinuvchidan, ayblanuvchidan, sudlanuvchidan, jabrlanuvchidan, guvohdan va ishda ishtirok etuvchi boshqa shaxslardan zo‘rlash, qo‘rqitish, huquqlarini cheklash va qonunga xilof bo‘lgan o‘zgacha choralar bilan ko‘rsatuvlar olishga harakat qilish man etilganligi to‘g‘risidagi qoidaga qat’iy rioya etishlari shart . 4) qonunning to‘g‘ri tatbiq etilishini ta’minlash – ya’ni, jinoyat- protsessual qonun hujjatlarining sud-tergov organlari faoliyatiga to‘g‘ri – qonunga mos, mazmunini buzmagan, biryoqlama yondashuvlarsiz, belgilangan protsessual tartibda qo‘llanilishini anglatadi. Qonunni to‘g‘ri tatbiq etish, jumladan, qonunbuzarlik hamda qonunga rioya qilmaslik hollarini aniqlash, har qanday qonunbuzarning javobgarlikka tortilishi muqarrarligini ta’minlashga qaratilgan. Jinoyat ishlari yurituvi jarayonida huquqni muhofaza qiluvchi organlar tomonidan qabul qilinadigan qarorlar va amalga oshiriladigan protsessual harakatlarning qonuniyligi va asosliligi jinoyatlarni to‘g‘ri tasniflash bilan ham bog‘liq. Jinoyat qonunchiligini to‘g‘ri qo‘llanilishi sud tomonidan sodir qilingan jinoyatning og‘irligi va sudlanuvchining shaxsiga mutanosib ravishda jinoiy jazo tayinlanishini ta’minlaydi. Jinoiy ta’qibni amalga oshiruvchi organlar tomonidan sodir qilingan jinoyatning protsessual qonun normalariga qat’iy rioya qilingan holda fosh etilishi adolatli sud muhokamasining garovidir. Jinoyat-protsessual kodeksda belgilangan usullar orqali jinoyat protsessi vazifalarini bajarilishi ish yurituvning qonuniy va asosliligini, uning maqsadlariga erishishni ta’minlaydi. Xususan, jinoyat ishlarini yuritishning jinoyat-protsessual qonunda belgilangan tartibi uch maqsadga xizmat qiladi: Birinchidan, qonuniylikni mustahkamlashga – ya’ni, jinoyat ishlarini yuritishda Konstitutsiya va qonunlarning ustunligini e’tirof etishga, shuningdek jinoyat- protsessual faoliyatni amalga oshirayotgan mansabdor shaxslar – surishtiruvchi, tergovchi, prokuror va sudya faoliyatida qonunlarga og‘ishmay va qat’iy rioya etilishini ta’minlashga qaratilganligini, xususan jinoyat-huquqiy va protsessual normalarni qo‘llashda surishtiruvchi, tergovchi, prokurorning shaxsni gumon qilish, ayblashda, sudyaning esa hukm chiqarishda o‘z ixtiyoriga qarab ish ko‘rish chegarasi qonun bilan aniq tartibga solinganligini anglatadi; Ikkinchidan, jinoyatlarning oldini olishga – ya’ni, sudlanuvchi va boshqa shaxslarga axloqiy-ruhiy ta’sir ko‘rsatib, ular tomonidan kelgusida jinoyat sodir etilishining oldini olishga xizmat qiladi; Uchinchidan, shaxs, davlat va jamiyat manfaatlarini himoya etishga – jinoyat- protsessual qonun hujjatlari jinoyat tufayli zarar yoki ziyon yetgan nalohida shaxslar, davlat yoki jamiyat manfaatlarini himoya etishga, shu jumladan, yetkazilgan moddiy va ma’naviy ziyonni qoplashga xizmat qiladi. Jinoyat protsessining muhim vazifasi yangi jinoyatlarni oldini olish, profilaktika qilish, aholini qonun va huquq-tartibotga nisbatan hurmat ruhida tarbiyalashdan iborat. Jinoyat ishlarini yuritishda surishtiruvchi, tergovchi, prokuror va sud jinoyatning sabablarini va uning sodir etilishiga imkon bergan shart-sharoitlarni aniqlashi, ularni bartaraf etishga qaratilgan samarali choralarni ko‘rishlari shart. Jinoyat- protsessual qonun hujjatlarining talablarini bajarish bevosita huquqni muhofaza qiluvchi organlar va sudning zimmasidadir. Bu talablarni amalga oshirishdan davlat, jamiyat va har bir inson manfaatdor ekani bois unga erishish barchaning umumiy vazifasidir. Xulosa va takliflar Narsa va hujjatlarni ashyoviy va yozma dalil sifatida ishga qo‘shib qo‘yish deganda ish uchun ahamiyatli bo‘lgan ma’lumotga ega narsalar, hujjatlar yoki boshqa yozuvlarning ish uchun ahamiyatliligini aniqlash va belgilangan tartibda ishga qo‘shib qo‘yishdan iborat jarayonlar tushuniladi.Dalil deganda ijtimoiy xavfli qilmishning yuz bergan-yuz bermaganligini, shu qilmishni kim sodir etganligini va uning sodir etilishida kimlar aybliligini hamda ishni haqqoniy hal etish uchun ahamiyatli bo‘lgan boshqa holatlarni aniqlashga asos bo‘ladigan, qonunda belgilangan tartibda to‘plangan ma’lumotlar tushuniladi.Dalillar ashyoviy yoki yozma bo‘lishi mumkin. Yozma dalillar deganda so‘z, raqam, chizma yoki boshqa shaklda yozilgan va ish uchun ahamiyatli bo‘lishi mumkin bo‘lgan ma’lumotlarni saqlash, o‘zgartirish, berish uchun mo‘ljallangan hujjat yoki boshqa yozuvlar tushuniladi. Shuningdek, tergov harakatining bayonnomasi, sud majlisi bayonnomasi va ularning ilovalari ham yozma dalil hisoblanadi. Hujjatlar va boshqa yozuvlar O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat protsessual kodeksi 205- moddasida belgilangan tartibda olinishi bilan maxsus rasmiylashtirilmasdan yozma dalil sifatida ishga qo‘shiladi (O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksi 202 modda). Narsa va hujjatlarni ashyoviy va yozma dalil sifatida ishga qo‘shib qo‘yish ikki usulda amalga oshiriladi: 1. Ashyoviy dalil sifatida ishga qo‘shish; 2. Yozma dalil sifatida ishga qo‘shish. Narsa va hujjatlarni ashyoviy va yozma dalil sifatida ishga qo‘shib qo‘yish alohida tergov harakati sifatida e’tirof etilmaydi, ammo ko‘pgina tergov harakatlari natijalarini ifodalaydigan va ularga baho berish amalga oshiriladigan harakat hisoblanadi. Ashyoviy dalil sifatida ahamiyatga ega bo‘lishi mumkin bo‘lgan narsa va hujjatlar olinganda ko‘zdan kechiriladi va tegishli tergov harakati bayonnomasida ko‘zdan kechirish jarayoni va natijalari qayd etiladi. Ko‘zdan kechirishda narsa yoki hujjatning ish uchun ahamiyatli, shuningdek uni boshqa narsa va hujjatlardan farqlovchi o‘ziga xos belgilari aniqlanadi. Ko‘zdan kechirish natijasida ish uchun ahamiyatli belgilarga (ma’lumotlarga) ega ekanligi aniqlangan narsa va hujjatlarni ashyoviy dalil deb e’tirof etish va uni ishga qo‘shib qo‘yish haqida qaror chiqariladi. Ushbu qarorda ashyoviy dalilni ishda qoldirish yoki uni saqlab turish uchun topshirish masalasi hal qilinadi. Ashyoviy dalillar O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksi 210-moddasiga asosan egasiga qaytariladi yoki ashyoviy dalillar masalasi O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksi 211-moddasi talablari asosida hal etilgunga qadar belgilangan tartibda saqlab turish uchun topshiriladi. Ishga ashyoviy dalil sifatida qo‘shib qo‘yilgan pul, qimmatli qog‘ozlar, valyuta boyliklari, zargarlik buyumlari va qimmatbaho metallardan, qimmatbaho toshlardan yasalgan boshqa buyumlar, shuningdek bunday buyumlarning rezgilari mutaxassis ishtirokida ko‘zdan kechirilib, saqlash uchun surishtiruv, dastlabki tergov organi yoki sudning depozit hisobiga topshiriladi. Jinoyat ishi bo‘yicha saqlash uchun topshirilgan ashyoviy dalillar masalasi hukmda, jinoyat ishini tugatish to‘g‘risidagi qaror yoki ajrimda O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksi 211-moddasida belgilangan qoidalar asosida hal etiladi. Jinoyat ishi boshqa tergov organiga o‘tkazilayotganda, prokuror yoki sudga yuborilayotganda ashyoviy dalillar ro‘yxat qilinib, birma-bir sanab ko‘rsatiladi, har bir ashyoviy dalilning qayerda ekanligi qayd etiladi va ushbu ro‘yxat ishga ilova qilinadi. Ashyoviy dalillar yo‘qolganda yoki shikastlanganda kelib chiqadigan masalalar O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksi 212- moddasiga asosan hal etiladi. Adabiyotlar 1.O‘zbekiston respublikasining jinoyat-protsessual kodeksi. 2. O‘zbekiston Respublikasining 2016-yil 29-dekabrdagi O‘RQ-418-sonli Qonuni tahririda — O‘R QHT, 2017-y., 1-son, 1-modda 3. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Sudi Plenumining 2012-yil 13-dekabrdagi 17- sonli “Jinoyat ishlari bo‘yicha ashyoviy dalillarga oid qonunchilikni qo‘llashning ayrim masalalari to‘g‘risida” qarorining 2-bandi . 4. O‘zbekiston Respublikasining 2021-yil 21-apreldagi O‘RQ-683-sonli Qonuni tahririda — Qonunchilik ma’lumotlari milliy bazasi, 21.04.2021-y., 03/21/683/0375-son

Narsa va hujjatlarni ashyoviy va yozma dalil sifatida ishga qoshib qoyish. Protsesual hujjatlar tuzish

Kirish

Asosiy qism

1. Narsalar va hujjatlarni taqdim qilish

2. Narsa va hujjatlarni ashyoviy va yozma dalil sifatida ishga qoshib qoyish

3. Dalillar va isbot qilinishi lozim bo‘lgan holatlar

4. Jinoyat-protsessual qonun hujjatlari tuzish va uning vazifalari 

Xulosa va takliflar 

Adabiyotlar

Sotib olish