Войти Регистрация

Docx

  • Рефераты
  • Дипломные работы
  • Прочее
    • Презентации
    • Рефераты
    • Курсовые работы
    • Дипломные работы
    • Диссертациии
    • Образовательные программы
    • Инфографика
    • Книги
    • Тесты

Информация о документе

Цена 9000UZS
Размер 552.5KB
Покупки 7
Дата загрузки 21 Май 2023
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Горное дело

Продавец

Bohodir Jalolov

Neft va tabiiy gazni qayta ishlash

Купить
1 Mundarija
Kirish ……………………………………………………………………..………..4
I bob.  ADABIYOTLAR SHARXI………………………………………………5
1.1 .  Neft va tabiiy gazni qayta ishlash …….……………….………...……...........5
1.2. O’zbekistonda neft-gaz zaxiralari……………………………………...........5
1.3.  Neft va tabiiy gazlar tarkibidan olinadigan xom-ashyolar
 va ularning xossalari.................................................................................................6
II  bob .  TAJRIBA QISM   ……….....................…………………………………..8
2.1. Neft va tabiiy Gazni qayta ishlashdagi oksidlanish jarayoni.............................8
2.2.  Neft va neft mahsulotlari uglevodorodlarini oksidlash………………………10
2.3.Parafin uglevodorodlarini oksidlash………………………………….….........22
2.4.Neft va Gazning xalq xujaligidagi ahamiyati……………………………........23
III bob.   OLINGAN NATIJALARNING UMUMLASHTIRILGAN  
MUHOKAMASI  ………………………………………………………….……..24
3.1. Parafin uglevodorodlarni olefinlar yordamida katalitik alkillash ……………24
Xulosa......................................................................................................................28
Foydalaniladigan adabiyotlar..................................................................................29
2 Kirish
Dolzaribligi:  Hozirgi vaqtda energiyaning asosiy manbalaridan biri neft va
gaz   hisoblanadi.   Ulardan   asosan   turli   suyuq   yoqilg’ilar–benzin,   kerosen,   dizel   va
qozonxona   (mazut)   yoqilg’isi   olish   uchun   foydalaniladi.   Shuningdek,   neftdan
maxsus va surkov moylari ham ishlab chiqariladi. Qayta ishlash jarayonlari orqali
olingan mahsulotlar plastmassalar, sintetik kauchuk va smola, sunìy tola va yuvish
vositalari,   dori–darmonlar   va   shu   kabi   bir   qator   xalq   xo’jaligi   uchun   zarur
mahsulotlar ishlab chiqarishda xom ashyo sifatida foydalaniladi bularni olish biroz
murakkab jarayonlarni qamrab oladi.
Maqsadi:   Mahsulot   ishlab   chiqarishni   ko’paytirish,   sifatli   birikmalarni
ajratib   olish,   neft   va   tabiiy   gaz   tarkibi   bilan   tanishish.   Neft   va   taiiy   Gaz
maxsulotlarni   qayta   ishlash   jarayonini   o’rganish   ancha   murakkab   bo’lgani   uni
sodaroq holda tushintirish maqsadida yozildi.
O’zbekiston   mustaqillikka   erishgunga   qadar   neft   va   gazni   qayta   ishlash
zavodlari Oltiariq (1906 y.), Farg’ona (1958 y.) va Muborak (1971 y.) gazni qayta
ishlash zavodlari qatoriga 1997- yil 22- avgustda ishga tushirilgan Buxoro neft va
gazkondensatini qayta ishlashga mo’ljallangan zavod va 2001- yilda Sho’rtan gaz
kimyo  majmuasi  qo’shildi.  Umuman  O’zbekistondagi  neft  va  gazni   qayta  ishlash
sohasini   vujudga   kelishiga   nazar   solsak,   XIX–asr   oxirida   Farg’ona   vodiysida
ochilgan   dastlabki   konlar   asosida   1904-1906   yillarda   O’zbekistonda   birinchi
Oltiariq neftni qayta ishlash zavodi ishga tushirilishidan boshlangan. Oltiariq neftni
qayta ishlash zavodi asosan neftni birlamchi qayta ishlashga mo’ljallangan. 
Farg’ona neftni qayta ishlash zavodida neftni birlamchi va ikkilamchi qayta
ishlash   jarayonlari   olib   boriladi.   Uning   hozirgi   vaqtdagi   ishlab   chiqarish   quvvati
yiliga 5,5 mln. tonna neft va kondensatini qayta ishlashga mo’ljallangan. Zavodda
shuningdek, yiliga 500 ming tonna moy ishlab chiqarish quvatiga ega qurilmalari
mavjud. 1996-yil Farg’ona neftni qayta ishlash zavodi chet el ilg’or texnologiyalari
(Yaponiya) asosida qayta rekonstruksiya qilindi. 
Hozirda zavodda neft mahsulotlarini 50 dan ortiq xili ishlab chiqariladi. 
3 I bob.  ADABIYOTLAR SHARXI
1.1. Neft va tabiiy gazni qayta ishlash
Neft   yer   osti   yoqilg’ilarining   yagona   suyuq   vakili.   Uni   insoniyat   juda
qadim zamonlardan buyon yaxshi  biladi. Chunonchi Frot daryosi  (Bobil) sohilida
olib   borilgan   arxeologik   qazuvlar   u   yerda   miloddan   6000-4000   yil   ilgari   neftdan
foydalanilganligidan   darak   beradi.   Neft   tabiatda   yer   po’stlog’ining   tektonik
faoliyati   tufayli   hosil   bo’lgan,   u   yer   ostida   cho’kindi   jinslarning   g’ovak
qatlamlarida, yorug’ va bo’shliqlarida to’planib konlar hosil qiladi. Neft qatlamlari
konlarda   turli   chuqurliklarda   (100   metrdan   6000   metrgacha)   joylashgan   bo’ladi.
Neft   katta   bosim   ostida   bo’lib,   odatda   yo’ldosh   gazlar   va   neft   suvi   bilan   birga
uchraydi. [3-5]
1.2. O’zbekistonda neft-gaz zaxiralari
O’zbekistonda   neft   zaxiralari   Farg’ona   vodiysida   (Shimoliy   So’x,   Janubiy
Olamushuk,   Polvontosh,   G’achcha-Jang’ari,   Sho’rsuv,   Chimyon),   Surxon
vohasida   («Xovdach»,   «Uchqizil»,   «Kokayti»,   «Qoshg’ar»),   Qoraqalpog’istonda
(Ust-Yurt) va boshqa yerlarda   joylashgan. Shimoliy Muborak va Oqjarda ham neft
konlari   ochilgan.   O’rtabuloq,   Qadim   va   boshqa   joylarda   neft-gaz   aralashmalari
borligi  aniqlanilgan.
Buxoro-Xiva   mintaqasida   gaz   konlari   mavjud.   Gazli   gaz   konidan   mana   40
yildan ortiqroq vaqt davomida qazib olinayotgan xom- ashyodan kimyo korxonalari
va xalq xo’jaligida foydalanilib kelinmoqda. Tarkibining  96-97 %  metandan iborat
bu tabiiy   gazdan asetilen, sirka al’degid, sirka kislota va boshqa mahsulotlar   ishlab
chiqarilayotganligi ma’lum.
Janubiy-G’arbiy Hisorda (Odamtosh, G’umbuloq, Pachkamar, Qizilbayroq,
Omontosh) gaz kondensatlari konlari bilan  bir qatorda neft zaxiralari ham mavjuddir.
«Shoxpaxta» va «Quanish»  konlari Ust-Yurt platosida joylashgan bo’lib, Rossiyaning
«Lukoyl»  kompaniyasi bilan hamkorlikda ekspluatatsiya qilinmoqda.
Neft,   gaz   va   kondensatlar   konlarini   topishda   geolog   olimlarimiz   tinimsiz
qidiruv   ishlarini   olib   borishib,   yangidan-yangi   muvaffa qiyatlar   qo’lga
4 kiritishmoqda. 20 dan ortiq konlar aniqlab topildi. Yoqilg’i energetika resurslarini
qidirib   topish   va   ulardan   xalq   xo’jaligida   keng   q o ’ l l a n i l i s h   maqsadida
O’zbekiston Fanlari   akademiyasi tizimida tashkil etilgan (1959) neft va gaz konlari
geologiyasi   va   qidirish   ilmiy-tekshirish   instituti   faoliyat   ko’rsatib   kelyapti.   Bu
sohada   akadcmik   O.M.   Akramxo’jayevning   xizmatlari   katta   bo’ldi.   Institut
xodimlari hamon izlanishda, yangi konlar ochish ishtiyoqida mehnat qilishmoqda.
[5]
1.3.   Neft   va   tabbiy   gazlar   tarkibidan   olinadigan   xom-ashyolar   va   ularning
xossalari
Qurilma   ma x suloti   bо’lib,   nordon   komponentlardan   tozalangan   tabiiy   gaz
hisoblanadi.   Texnik   nomi   tozalangan   regeneratsiya   gazi.   Savdodagi   nomi
tozalangan tabiiy gaz.  
O’zDSt   948:1999   bо’yicha,   SOT   II-blokining   AYOGOT-1   quritish
tozalash  tizimi  bо’yicha  magistral  gazо’tkazgichga  uzatiladigan  yonuvchan  tabiiy
gazning sifatiga bо’lgan talablar 1– jadvalida keltirilgan.  
5 1-jadval. “Shо’rtan» konidan uzatiladigan tabiiy gazning fizik-kimyoviy tavsifi
№ t/b Kо’rsatkichlar nomi Me ’ yor
Sinov uslubi
yozda qishda
1 2 3 4
1 Eng   past yon ish   issiqligi,
MJ/m 3
  (kcal/m 3
)   20   °S   va
101,325 kPa  da Meyorlanmaydi.
Aniqlash majburiy    GOST
22667 bо’ yicha 
2 Vobbe soni
miq dorlari   sohasi   (yuqori),
MJ/m 3
 (kcal/m 3
) Shuning о’zi GOST
22667 bо’ yicha 
3 Vodorod   sulfidining
massa   konsentratsiya,   g/m 3
,
k о ’pi bilan  0,007 GOST
22387.2 bо’ yicha
4 Merkaptanli   oltingugurtning
massa konsentratsiyasi , g/m 3
,
k о ’pi bilan  0,016 GOST
22387.2 bо’ yicha
5 Kislorodning   hajm   ulushi,
%, k о ’pi bilan   0,5 GOST
23781 bо’ yicha
6 1   m 3
d a   mexanik
aralashmalar   massasi,   g,
kо’ pi bilan  0,001 GOST
22387.4 bо’ yicha
7 Tomchilash   nuq tasi   harorati,
°S,   k о ’pi   bilan:namlik
bо’ yichauglevodorodlar
b о ’yicha  0
0 -5
0 GOST
20060 bо’ yicha
GOST
20061 bо’ yicha
Qishgi davr 1 noyabrdan 30 martgacha.
Yozgi davr 1 apreldan 30 oktabrgacha.
6 II  bob .  TAJRIBA QISM
2.1.. Neft va tabiiy Gazni qayta ishlashdagi oksidlanish jarayoni
Neftning   oksidlanish   jarayoni   tabiatda   ancha   keng   tarqalgan.Neftning
oksidlanishi   to’yingan   qatlam   yuzaga   chiqqanda   kislorod   bilan   o’zaro   reaksiyaga
kirishishi   natijasida   sodir   bo’ladi.Bundan   tashqari   neft   uyumiga   erigan   kislarodli
va   sulfatdan   tashkil   topgan   infiltrasion   suvlarning   singishi   natijasida,
shuningdek,suv-neft   aralashmasini   yuzasi   chegaralarida   sulfit   va   oksidlangan
uglevodorodlarni   tiklash   yuzaga   kelishi   mikroorganizimlar   ta’siri   natijasida   sodir
bo’ladi.   Neft   fizik-kimyoviy   xossalari   boshqa   jarayonlar   ta’sirda   (parchalanish,
siriqish,oltinguguridlanish) ham ‘zgarishi mumkin. Shunday qilib,neftning turliligi
uning ikkilamchi o’zgarish bilan bog’liqdir. [3-4]
Ayrim   tadqiqotchilarning   fikricha,   neftning   qayta   tuzilishida   oksidlanish
jarayoni   asosiy   ahamiyatga   ega.   Boshqa   bir   guruh   tadqiqotchi-   olimlarning
fikricha,   tiklanish   (qaytarilish)   jarayoni   asosiy   ahamiyatga   egadir.   Biroq
G.A.Asimov,   N.V.Vassoevich,   A.A.Karsevlar   o’tkazgan   tadqiqotlar   neft   fizik-
kimyoviy   xossalarining   o’zgarishiga   tabiatda   oksidlanish   va   qaytarilish
jarayonlarining ta’siri juda katta ekanligini ko’rsatadi.
Kislorod   ishtirokida   150 0
C   da   0,5  10   soat   davomida   alifatik   sulfidlar
oksidlanib, chuqur  oksidlanish  mahsulotlarini  hosil  qiladi. Jarayon ko`p bosqichli
bo`lib quyidagi reaksiyalar ketadi:
Butil, ikkilamchi oktilsulfidni oksidlanish mahsulotlari ichida sulfoksidlar,
sulfonlar, sulfokislotalar, to`yinmagan birikmalar, aldegidlar va ketonlar kuzatiladi.
C
n H
2n+2   qatoridagi   uglevodorodlar   hamma   neft   tarkibida   mavjud   bo`lib,
uning fraksiyalarining asosiy tarkibiga kiradi. Metan uglevodorodlar fraksiyalarga
7 2R - S - OHR - S - R [O
]
R - S - R [O
]
O R - S - R
OO [O]
OO bir tekis taqsimlanmaydi. Ular asosan neft gazlari va benzin, kerosin fraksiyalarida
konsentrlangan bo`ladi. Moy fraksiyalarida esa ularning miqdori keskin kamayadi.
Ayrim neftlarning yuqori fraksiyalarida amalda parafinlar bo`lmaydi. [5]
2.2.  Neft va neft mahsulotlari uglevodorodlarini oksidlash
Metanni oksidlash
Metan oksidlanganda quyidagi reaksiyalar ketadi:
CH
4 +1/2  О
2 — CH→H+62 kkal/mol
CH→H+1/2  О
2 — CH
2 О+H
2 О+70,47 kkal/mol
CHp+1/2  О
2 — HCООH+131,45 kkal/mol
HCООH+1/2  О
2 − CО
2 +H
2 О+115,б9 kkal/mol
Metanni   to’g’ridan   to’g’ri   oksidlashning   murakkabligi   shundan   iboratki,
oksidlash chuqurligini oshishi  bilan jarayon tezligi va is siqlik effekti tobora ortib
boradi.   Bu   esa   oksidlash   jarayonini   kerakli   bosqichida   temperaturani   boshqarib
turishni   qiyinlashtiradi.   Shu   sa-   babli   bir   o’tishda   metanning   kamroq   konversiya
reaksiyasi   amalga   oshiriladi,   reaktorda   esa   reaksiya   mahsulotlarini   qisqa   vaqt
bo’lishi ta’minlanadi. Reaksiya yuqoriroq bosim ostida azot oksidlari initsiatorlari
ishtirokida   olib   boriladi.   Har   doim   oksidlash   reaksiyasini,   portlash   xavfi   bor
kontsentratsiyalar   hosil   bo’lishining   oldini   olish   maqsadida,   ortiqcha   miqdorda
uglevodorodlar bilan olib boriladi. [3-5]
Metanni  360°C  haroratda, 100 atmosfera bosimda,  azot  oksidlari  (0,0S%)
mavjudligida va metan: kislorod=9:1 (nisbat)da oksidlaganda 17% CN
3 ON va 0,6
%   CN
2 O   olingan.   Atmosfera   bosimi   va   600°C   ga   yaqin   harorat,   azot   oksidlari
ishtirokida   35%   ga   yaqin   formalde-   gid   (reaksiyaga   kirishgan   metanga   nisbatan)
olingan.
Neft kimyo sanoatida formaldegid ishlab chiqarish yirik ko’lamlarga yetdi.
Biroq   metanni   oksidlab   formaldegid   olish   qiyinchiliklari   asosan   metanni   ushbu
usul bilan olinishiga sabab bo’ldi. Bunda jara yon quyidagicha amalga oshiriladi.
Birinchi bosqichda metanning konversiyasi suv bug’i bilan olib boriladi:
8 Hosil bo’lgan sintez-gazdan metanol oladilar:
CO+2H
2  →CH
3 OH+26,5kkal/mol
Reaksiyani  370-400°C haroratda, 250-300 atmosfera bosimida ZnO-Cr
2 O
3
oksid   formadagi   katalizator   ishtirokida   olib   boriladi.   Metanol   salmog’i   S5-S7%
ni tashkil qiladi.
Metanol   ishlab   chiqarishning   katta   ko’lamdaligini   (masalan,   2000-yilda
AQSH da 15 mln.t) va formaldegidning neftkimyodagi muhimligini hisobga olgan
holida dimetilefirini formaldegidga qayta ishlash jarayoni ishlab chiqilgan:
(CH
3 )
2 O+O
2  → 2CH
2 O+H
2 O
Jarayon 450-530°C haroratda, atmosfera bosimi ostida WO
3   ka talizatorida
ketadi.
Sintez-gazdan   olingan   metanolni   oksidlab,   degidrirlash   yo’li   bi lan
formaldegidga aylantiriladi:
CH
3 OH+1/2 O
2  → CH
2 O+H
2 O
Jarayon   kumush   katalizatori   ishtirokida   600°C   haroratda   olib   bori ladi.
Reaksiyaga   kirishgan   metanolga   nisbatan   formaldegid   salmog’i   90%   ga   yetadi.
Portlash   xavfiga   ega   kontsentratsiyalarga   chap   berish   maqsadida   reaksiya   suv
bug’lari bilan chapishtirib olib boriladi.
Оksidlash jarayoni uchun etan amalda ishlatiladi.
Propan va butanni oksidlash
Propan   va   butanni   oksidlash   430-450°C   haroratda   hamda   7-10   atmosfera
bosim ostida olib boriladi. Оksidlash natijasida formal degid, atsetaldegid, atseton,
metil   va   etil   spirtlari   va   boshqa   mahsu lotlar   olinadi.   Bosim   oshishi   bilan
spirtlarning   salmog’i   ham   ortadi.   Оksidlovchi   sifatida   kisloroddan   foydalaniladi.
Butanni   aluminiy   fosfatda   410°C   haroratda   va   20   atmosfera   bosimi   ostida
oksidlaganda   reaksiya   mahsulotlarida   13%   metanol,   22%   formaldegid   va   3%
9 atsetaldegid uchraydi.
Qator hollarda  oksidlashga individual  uglevodorodlar emas, balki yo’ldosh
gaz   uchratiladi.   Hamdo’stlik   davlatlarida   ishlab   chiqilgan   usul   bo’yicha   1   m 3
yo’ldosh   gazdan   125   g   formaldegid   hosil   bo’ladi,   shu   bilan   birgalikda   yuqori
kaloriyalik (400 kkal/m 3
) energetik yoqilg’i sifatida ishlatib bo’lingan gaz olinadi.
Jarayon   0,2%   NO   initsiatori   ishtirokida   600-700°C   haroratda   va   0,10-0,15   sek
kontakt vaqtida olib boriladi.
Suyuq   fazada   propan   va   butanni   oksidlash   jarayoni   katta   qiziqish
uyg’otadi.   Hamdo’stlik   davlatlarida   (R.F)da   ishlab   chiqilgan   butanni   oksidlab
sirka  kislota   olish   jarayoni   kobalt   yoki   marganets   tuzlari   ishtirokida   sirka   kislota
muhiti   sharoitida   165-170°C   va   60   atmos fera   bosimi   ostida   amalga   oshiriladi.
Sirka  kislota   olishning  ushbu  usuli   boshqa  hamma   sanoat  usullari  (atsetaldegidni
oksidlash,   etil   spirtini   oksidlash,   keten   orqali   atsetondan)ga   taqqoslanganda
iqtisodiy afzaldir.
Sirka kislota olishning butan kabi yaxshi xomashyo bo’lgan C
5 - C
7  parafin
uglevodorodlar saqlovchi, qaynash temperatura chegarasi 30-90°C bo’lgan yengil
va to’g’ridan to’g’ri neft fraksiyalari ham xizmat qiladi.
Оksidlashni   marganets,   kobalt   yoki   vannadiy   tuzlari   katalizatorida   145-
215°C, 42 atmosfera bosimi ostida olib boriladi.
Rossiya   Federatsiyasida   sirka   kislotaning   katta   miqdori   atsetalde gidni
oksidlab olingan.
Olefin uglevodorodlarni oksidlash
10 Kislorod   saqlovchi   mahsulotlarning   turli   aralashmasini   ho sil   bo’lishiga
olib   keluvchi   parafin   uglevodorodlarni   oksidlashga   qarama-qarshi   o’laroq
olefinlarni oksidlash  selektiv  jarayondir.
Quyi   olefin   uglevodorodlar etilen   va propilanlarni   oksidlash   sanoatda   katta
ahamiyat   kasb   etadi;   shu   bilan   birga   olefin   oksidlari,   akrolein,   atsetaldegid   va
boshqa qimmatli mahsulotlar olinadi.
Olefin oksidlarini olish
Etilen  oksidi juda yirik ko’lamda ishlab chiqarilmoqda. AQSHda uni ishlab
chiqarish   1965-yilda   300   ming tonna   bo’lsa,   2010-yili   14   mln.t   ga   yetgan   va
keyingi sur’atlar bundan ham jadallashgan.
Etilen oksidini olish
Hozirgi   vaqtda   etilen   oksidi   ikki   usul   bilan   olinadi:   etilenni   to’g’ridan
to’g’ri va xlorgidrin usuli bilan oksidlash.
Etilenni to’g’ridan to’g’ri oksidlash
Etilenni   to’g’ridan   to’g’ri   oksidlash   jarayoni   kumush   katalizatori da   220-
280°C temperaturada va 7-10 atmosfera bosimda ketadi:
Oksidlash   uchun   98%   li   etilen   ishlatiladi.   U   havo   bilan   aralashtirilib,
reaksion   aralashmadagi   uning   kontsentratsiyasi   3%   ni tashkil   etadi.   Katalizator
bilan kontakt vaqti 1,5 sekund.
Oksidlash   jarayoni,   odatda,   statsionar   katalizatorda,   kamroq   «qaynar»
qatlamda ham olib boriladi.
Jarayon   prinsipial   texnologik   sxemasi   quyidagidan   tarkib   topgan:   etilen
va havo   tozalagichlardan   o’tib,   aralashtiriladi,   issiqlik   almashtirgichdan   o’tib   (u
kontakt   gazlar   issiqligi   hisobiga   isiydi)   reaktorga   boradi.   Reaktor   quvurchali
(d=25mm,   L=3-9   m).   Quvurchalar   oralig’ida   reaksiya   issiqligini   olib   ketadigan
issiqlik   tashuvchi   aylanib   harakat   qiladi.   Oksidlash   mahsulotlari   reaktordan
chiqishi bilan issiqlik almashtirgichda va sovutkichda sovutiladi hamda absorberga
11 jo’natiladi.
Absorbsiyani   7-10   atmosfera   bosimi   ostida   olib   boriladi,   ush bu   sharoitda
etilen   oksidi   suvda   eriydi.   Absorberdan   chiqayotgan   1,5%   ga   yaqin   etilen
saqlovchi   gazlar   oksidlashni   ikkinchi   bosqichiga   yo’naltiriladi.   Desorber   oldida
bosimni   tashlash   etilen   oksidini   suvdan   99,5%tozalikda   ajratish   imkoniyatini
beradi.
Etilen  oksidini xlorgidrin usuli bilan olish
Etilen  oksidini xlorgidrin usuli bilan olish ikki bosqichdan iborat:
Birinchi bosqichda   etilen   va xlor suv orqali o’tkazilganda   etilen   xlorgidrin
hosil bo’ladi:
CH
2  =  CH
2  +  Cl
2 +  H
2 O → CH
2  ( OH)  -  CH
2 (Cl)  +  HCl
Reaksiya harorati 48-52°C, bosimi 1,1 atm. ga yaqin.
Ikkinchi bosqichda etilenxlorgidrin eritmasiga 90-100°C haroratli ohak suti
eritmasi (10-12% kontsentratsiyali) quyilib sovunlantiri- ladi:
So’ngra suvli eritmadan  etilen  oksidi haydaladi.
Etilen   oksidini   etilenni   to’g’ridan   to’g’ri   oksidlab   olishning   iqtisodiy
jihatdan ko’proq nafi bordir, chunki ushbu usulda xlor sarf qilinmaydi. Хlorgidrin
usulida   1   t   etilen   oksidi   olish   uchun   1,9   t   xlor   sarflanadi.   To’g’ridan   to’g’ri
oksidlash   yo’li   bilan   olingan   etilen   oksidining   tannarxi   xlorgidrin   usulidagiga
nisbatan 20% past.
Olefinlarni aldegidlar  va  ketonlargacha oksidlash
Sanoatda  ishlab   chiqarilayotgan  hamma   aldegidlar  ichida   ishlab  chiqarish
ko’lami bo’yicha atsetaldegid birinchi o’rinni egallaydi.
AQSHda   2000-yilda   5630   ming   tonnaga   yaqin   atsetaldegid   ishlab
chiqarilgan.
12 Yaqin paytlargacha uni olishning quyidagi usullari ma’lum edi: etil spirtini
oksidlab degidridlash, mis katalizatorida etil spirtini de gidrirlash, Kucherov usuli
bo’yicha atsetilenni gidratatsiya qilish,  etilen  oksidini izomerlash.
1959-yili  Shmidt  tomonidan palladiy xloridi katalizatoridan foydalanib suv
yoki   suv   bug’i   ishtirokida   olefinlarni   karbonil   birikmalarga   oksidlash   jarayoni
ishlab   chiqildi.   Bir   bosqichda   ushbu   usul   bo’yicha   etilen   oksidlanganda
atsetaldegid hosil bo’ladi:
Oksidlash   100-200°C   haroratda   palladiy   xloridni   suvli   eritmasida   3-10
atmosfera   bosim   ostida   olib   boriladi.   O’tkazilgan   etilenga   nisbatan
atsetaldegidning salmog’i 90-95% ga yetadi, shu bilan birga 1-1,5% sirka kislotasi
va 1-1,3%ga yaqin xlorli hosilalar hosil bo’ladi.
Etilenni atsetaldegidga oksidlash reaksiyasi turli usullar bilan olib borilishi
mumkin:   bir   va   ikki   reaktorli   jarayonni   suyuq   katalizator   vositasida   va   qattiq
katalizator ishlatish orqali.
Birinchi   holida   reaktorga   hamma   komponentlar   kiritiladi.   Ikki   reaktorli
sxemada   metallik   palladiyni   palladiy   xloridga   aylantirish,   ya’ni   katalizatorni
regeneratsiyasi alohida apparatda amalga oshiriladi.
Statsionar   katalizator   ishlatilganda   promotorlar   va   katalizator   qatlamlari
orqali  etilen  hamda suv bug’i aralashmasi o’tkaziladi.
Atsetaldegid hosil bo’lish reaktsiyasi ekzotermikdir, shuning uchun reaktor
yaxshi sovutishni talab qiladi.
1970-yili  xorijda  atsetaldegid   ishlab  chiqarish  2  mln.  t/yiliga  (1,03  mln  t.
AQSHda, 550 ming t./yildan G’arbiy Yevropa va Yapo- niyada) dan ortib ketdi.
1965-yildayoq   Yaponiyada   ishlab   chiqarilgan   hamma   atse taldegidning
68%   etilen   asosida   bo’lgan.   GFRda   etilen   asosga   o’tish   sekinroq   amalga   oshgan
(atsetilenda   ishlagan   qurilmalarning   ko’p   sondaligi   bois).   AQSHda   ishlab
chiqarishning ko’pchiligi etanol asosda edi, biroq 2000-yili etilen usulining ulushi
54%   ni   tashkil   etdi.   2000-yildagi   yetakchi   kapitalistik   davlatlarni   atsetaldegid
ishlab chiqarish xomashyo bazalari strukturasi 2-jadvalda keltirilgan.[3-6]
13 2-jadva
Atsetaldegid   umumiy   ishlab   chiqarishda   turli   xomashyo   turlarining
ulushi.
Etilen   xomashyoga   o’tish   100-150   ming   t./yil   quvvatli   yirik   qurilmalar
qurish imkoniyatini beradi.
Atsetaldegid sirka kislotasi, etilatsetat, n-butil spirtlari olishda ishlatiladi.
Etilenni   oksidlab   atsetaldegid   olish   analogik   sharoitlarida   propi len   va   n-
butilenlarni oksidlab mos holida atseton va metiletilketonlar olinadi:
ya’ni,   yuqoriroq   molekular   olefinlar   oksidlaganda   aldegidlar   emas,   balki
ketonlar   hosil   bo’ladi;   oksidlash   tezligi   va   maqsadga   muvofiq   mahsulotlarning
salmog’i   ilk   olefinlarni   molekular   og’irligi   ortishi   bilan   tushadi:   o’tkazilgan
atsetaldegidni   salmog’i   95%   ga   yetadi,   atsetonniki   -   90%,   metiletil   ketonniki   -
80%.
Olefinlarni   to’g’ridan   to’g’ri   oksidlab   ketonlar   olish   jarayoni   iqtisodiy
jihatdan manfaat  keltiradi. Turli usullar  bilan olingan atsetonning nisbiy tannarxi
texnik - iqtisodiy hisobi, quyidagicha (%): Izopropil spirtini degidrirlab - 100%
Kumol usuli bilan - 50-60%
Propilenni to’g’ridan to’g’ri oksidlash bilan - 35%
Ushbu   jarayon   bir   bosqichda,   reaksiya   yuqori   selektivlikda   (yonaki
mahsulotlarning salmog’i uncha ko’p bo’lmagan miqdorda) amalga oshadi.
Хomashyo   sifatida   propan-propilen   va   butan   -   butilen   fraksiyalari
qo’llanilishi mumkin.
14 Atsetaldegid   olishdagi   kabi   jarayonni   bir   yoki   ikki   reaktorli   sxema
bo’yicha  olib borish mumkin. Birinchi  variant  tozaroq ilk xom ashyo talab  qiladi,
ikkinchisi esa kamroq konsentrlangan olefinlar uchun qo’llanilishi mumkin.
Propilen oksidi olishning turli usullari
Hozirda   propilen   oksidi   xlorgidrin   usuli   bilan   olinmoqda.   Ushbu   usul
bo’yicha jarayon etilen oksidi olish kabi olib boriladi. Propi lenni to’g’ridan to’g’ri
oksidlab propilen oksidi olish jadal sur’atlar  bilan  ishlab chiqilayapti.
So’nggi   vaqtlarda   propilen   oksidini   olishning   bir   nechta   yangi   usullari
taklif   qilindi.   Ular   Prilejayevning   ma’lum   reaksiyasiga   asoslangan:   olefinlar
gidroperoksidlar  bilan  o’zaro ta’sirlashib olefinlar oksidi hosil bo’ladi.
Gidroperoksidlar sifatida nafaqat alifatiklari, aromatiklari ham ishlatiladi.
Hamdo’stlik mamlakatlarida (R.F) akademik  Emanuel  va  uning hamkorlari
propilen oksidini atsetaldegid   va   propilenlarni o’zaro bog’lanishli oksidlash orqali
olishni taklif etdi. Birinchi bosqichda atsetaldegidni nadsirka kislotasiga oksidlash
reaksiyasi   ketib,   hosil   bo’lgan   kislota   ikkinchi   bosqichda   kislorodini   propilenga
berib yu- boradi. Bunda ikki qimmatli mahsulot - propilen oksidi  va  sirka kislotasi
hosil bo’ladi.
Propilen oksidini etilbenzoldan olish usuli
«Halqon» firmasi tomonidan taklif etilgan propilen oksidi olish ning boshqa
jarayoni   -   etilbenzolning   gidroperoksidini   ishlatishga   asoslangan.   Ushbu   jarayon
sanoat sharoitlarida qo’llab ko’rilgan  va  yaxshi natijalar ko’rsatgan.
Jarayon uch bosqichdan iborat:
 Etilbenzolni gidroperoksidga oksidlash:
 Reaksiya   100-120°C   haroratda   va   3-5   atmosfera   bosimi   ostida
ketadi, oksidlash havo  bilan  amalga oshiriladi. 
 Katalizatorlar   sifatida   molibden,   volfram,   vanadiy   naftenatlari   va
boshqalar ishlatiladi.
1.Ushbu reaksiya 80-130°C haroratda, 17,5-70 atmosfera bosimi ostida 1-3
15 soatda   ketadi.   Katalizator   sifatida   marganets   naftenati   ish latiladi.   0lefin:
gidroperoksid=2
j 6:1 mol nisbatda.
Gidroperoksidni   amaldagi   to’la  konversiyasida  propilen oksidini  salmog’i
90-95% ga yetadi.
1.Metilbenzil spirtini stirolgacha degidratatsiyasi:
Ushbu reaksiya 220-250°C da yoyuvchidagi  titan oksidi  ishtiro kida ketib,
stirol miqdoriy salmoqda hosil bo’ladi.
Shunday   qilib,   jarayon   ikki   qimmatli   mahsulot   propilen   oksidi   va   stirol
olish imkoniyatini beradi.
Hozirgi   vaqtda   chet   mamlakatlarda   propilen   oksidi   ishlab   chiqarish
quvvatlari 1,5 mln.t ga, ishlab chiqarishning o’sishi 15% ga to’g’ri kelayapti.
Etilen   va   propilen   oksidlari   mos   holidagi   glikollar,   etanol   va   pro -
panolaminlar   hamda   noionogen   yuvish   vositalari   ishlab   chiqarishda   ishlatiladi.
Etilen   oksidi   sintetik   kauchuk   va   tolalarning   ilk   monomeri   bo’lgan   akrilonitril
ishlab chiqarishda ham ishlatiladi.
Propilenni oksidlab ammonoliz qilib akrilonitril olish
Propilenni   oksidlab   olingan   akroleindan   va   ammiakdan   akrolonitril   olish
mumkin:
Jarayon   bir   bosqichda   propilenni   oksidlash   orqali   ammonoliz   qilib   olib
boriladi.   Ushbu   jarayon   1959-1960-yillarda   ishlab   chiqil   gan   bo’lib,   quyidagi
reaksiya bo’yicha ketadi:
CH=CH-CH
3 +1/2O
2 +NH
3  →CH
2 =CH-C=N+3N
2 O
Reaksiya akrolein hosil bo’lish bosqichi orqali ketadi.
Jarayon 450°C haroratda, 3 atmosferaga yaqin bosimda yoyuvchi-silikagel
16 bo’lgan   molibden,   vismut,   kobalt,   xrom   va   bosh qa   oksidlar   bor   katalizatorlarda
amalga oshiriladi.
Oksidlovchi   ammonolizda   ishlatiladigan   propilenni   kontsentratsiyasi   90%
dan   kam   bo’lmasligi  kerak. Reaksiyani, portlash xav- fi  bor kontsentratsiya hosil
bo’lishini   oldini   olish   maqsadida,   suv   bug’i   ishtirokida   olib   boriladi:
komponentlarning nisbati stexiometrik ko’rsatkichga yaqin:
C
3 H
6 :NH
3 :O
9 :N
9 O=1:0,7:1,7:3
Propilenning   bir   o’tishdagi   konversiyasi   60%   ni tashkil   qilib,   se lektivlik
75% atrofidadir.
Oksidlovchi ammonoliz jarayoni, odatda, regeneratsiyasiz 6 oy ishlaydigan
statsionar   katalizatorlarda   olib   boriladi.   Reaksiya   mah-   sulotlari   reaktordan
chiqishi   bilan   temperaturani   250°C   gacha   pasay-   tirish   uchun   suv   yordamida
toblashga   yo’liqtiriladi   so’ngra   ammiakni   neytrallash   qaynoq   ammoniy   sulfat   va
sulfat   kislota   bilan   amalga   oshiriladi.   Ammiak   mavjudligida   akrolonitrilni
polimerizatsiyasi   o’ta   samarali   borgani   sababli   neytralizatsiya   jarayoni   uning
oldini olish uchun zarurdir.
Akrilonitril   va   yonaki   mahsulotlar   atsetonitril,   sinil   kislotasi   suv   bilan
yuttirilib, so’ng ekstrfaol distillatsiya vositasida akrilonitril ajratib olinadi.
Hozirgi   vaqtda   xorijda   barcha   akrilonitrilning   80%   ushbu   jarayon   bilan
olinib, 1990-yilda 6 davlatda 17 qurilma umumiy 1,2 mln t./yil quvvatda ishlagan.
Quyida   akrilonitril   ishlab   chiqarishda   (davlatdagi   umumiy   quvvatga
nisbatan % da) propilenning nisbiy ulushi ko’rsatilgan:
Akrilonitril boshqa ayrim usullar   bilan   ham olinishi mumkin:   eti len   oksidi
va vodorod sianiddan; atsetilen  va  sinil kislotadan; at setaldegid  va  sinil kislotadan.
Akrilonitrilni   propilenni   oksidlovchi   ammonoliz   orqali   sintezi   eng   ko’p   iqtisodiy
17 foyda keltiruvchi hisoblanadi.
Respublikamizda   akrilonitril   «Nitron»   sintetik   tolasi   ishlab   chiqa rishda
foydalaniladi. U benzin   va moyga chidamli nitril kauchuklari, plastmassalar ishlab
chiqarishda ishlatiladi.
Akrilonitril   ishlab   chiqarish   quvvatlari   kapitalistik   davlatlarda   1960-yili
bor-yo’g’i   150   ming   t./yil   bo’lsa,   1970-yilga   kelib   1,6   mln   tonnadan   ortib   ketdi.
Akrilonitrilga   bo’lgan   talab   akril   tolalari-   ni   ishlab   chiqarishni   keskin   ortishi
oqibatida dunyo bo’yicha sinte tik tolalar ishlab chiqarish umumiy hajmining 20%
ini tashkil qildi (1970-y.). AQSHda akrilonitril sotishning umumiy hajmidan 60%
i  akril  tolalarga to’g’ri  kelgan bo’lsa,  G’arbiy Yevropada  ushbu ko’rsatkich  80%
ni  tashkil qiladi.
Akrilonitrilbutadienstirol   (ABS)   va akrilonitrilstirol   (AS)   smolalar   (yiliga
o’rtacha 15-20% ga) hamda nitril (yiliga 4% ga) kauchukini ishlab chiqarish o’sa
boshlagani   bois   akrilonitrilni   iste’mol   qilish   ham   ortdi.   Akrilonitrilni   AQSHda
iste’mol   qilish   ham   ortdi.   Quyida   akrilonitrilni   AQSHda   iste’mol   qilish   struk-
turasi (%da) keltirilgan bo’lib, u boshqa rivojlangan davlatlarga ham xarakterlidir:
Boshqalar (eksport ham ichida)20
Butadien   va   izopren   olish   jarayonida   erituvchi   sifatida   ishlatiluv   chi
atsetonitril oksidlovchi ammonolizda 10% atrofida hosil bo’ladi.
Aromatik uglevodorodlarni oksidlash
Aromatik   uglevodorodlarni   oksidlash   fenol   va   atseton,   malein   va   ftal
angidridi, tereftal kislota va boshqa zarur  birikmalarni  hosil bo’lishiga olib keladi.
Malein angidridini turli usullar bilan olish
Malein angidridi salmog’i esa 80% ga yetadi.
18 Ushbu   usulning   afzalligi   shundan   iboratki,   1   t   malein   angidridini   olish
uchun   hisob   bo’yicha   C
4   to’yinmagan   uglevodorodidan   ben zolga   nisbatan   30
og’irlik qism  kam  talab qilinadi. Reaksiyaning issiqlik effekti ham kamroq, bu esa
jarayonni texnologik bejashni osonlashtiradi.
Naften uglevodorodlarni oksidlash
Siklogeksanni   oksidlash   jarayoni   asosan   sanoat   miqyosida   sinte tik   tolalar
kapron  va naylon sintez qilish uchun xomashyo ollshga yo’naltirilgan.
Siklogeksanni oksidlab adipin kislota olish jarayonlari
Sanoatda   siklogeksanni   oksidlash   havo   yordamida   120-140°C
temperaturada   va 10-20   atmosfera   bosimi   ostida   kobalt   naftenati   (siklogeksan
og’irligiga   nisbatan   0,004%   da)   -   katalizator   sifatida   ishlatilganda   olib   boriladi.
0ksidlashda   o’sha   zahotlyoq   siklogeksa-   nol   va slklogeksanonga   parchalanlb
ketuvchl siklogeksan gidrope- roksldl hosil bo’ladi:
Odatda,   siklogeksanolning   slklogeksanonga   nisbati=2:1.   Jara-   yonnlng
selektivligi   siklogeksanning   konverslya   darajaslga   bog’liq:   konverslya   5%   bo’lsa
reakslyaga   kirishgan   slklogeksanga   nisbatan   slklogeksanol   va
siklogeksanonlarning   umumiy  salmog’i  95%   nl,  konverslya  15%   bo’lsa-60-65  %
nl tashkil qiladi.[7-8]
Shu   bols   siklogeksan   bir   o’tkazilganda   10-12%   konverslyaga   uchrashl
hlsobga   olinib,   oksidlash   jarayoni   olib   boriladi;   reakslyaga   kirishmay   qolgan
siklogeksan retsirkulatsiya qilinadi.
Slklogeksanol   va slklogeksanonnl   oksidlashning   ikkinchi   bosqichlarda
oksidlash 57% ll nltrat kislota  bilan  70-100°C harorat  va  2-10
Xomashyoga nisbatan adipin kislotaning salmog’i 90% ga yetadi. U naylon
olish uchun qimmatli xomashyodir.
Kapron   olishda   ilk   xomashyo   siklogeksandir.   Uni   oksidlashning   birinchi
bosqichidan so’ng rektifikatsiya yo’li bilan ajratib olinadi.
Siklogeksanning   bir   bosqichda   oksidlash   yo’li   bilan   adipin   kis lota   olish
19 mumkin.   Buning   uchun   jarayon   sirka   kislota   eritmasida   100-120°C   haroratda   va
10 atmosfera bosimi ostida kobalt xloridi ishtirokida olib boriladi:
Biroq   adipin   kislotaning   salmog’i   siklogeksanning   ikki   bosqichda
oksidlashdagi 75-80% o’rniga bor yo’g’i 50% ni tashkil qiladi.
Siklogeksanni   oksidlash   jarayonini   fenolni   olish   uchun   ham   ish latish
mumkin.   Ushbu   usul   bo’yicha   siklogeksanni   oksidlashning   bi rinchi   bosqichida
olingan   siklogeksanon   va   siklogeksanollar   platina-   langan   ko’mirda   250-425°C
haroratda katalitik degidrogenizatsiyaga uchratiladi:
Shunday qilib, siklogeksanni oksidlab qimmatli mahsulot lar bo’lgan adipin
kislota   (neylon   olishda   monomer),   siklogeksanon   (kapron   olishda   xomashyo),
fenol (qo’llanish sohalari avvalgi bo’limda ko’rsatilgan)larni olish mumkin.
2.3 .Parafin uglevodorodlarini oksidlash
Uglevodorodlarni   oksidlab   qimmatli   mahsulotlardan   yog’,   spirt lar   va
kislotalar, olefinlar oksidi, fenol, adipin kislota hamda boshqa lar olinadi.
Biroq   uglevodorodlarni   oksidlash   jarayonlari   uchun   o’ziga   xos   jiddiy
kamchiliklar mavjud.
Birinchidan, uglevodorodlarni oksidlanish jarayoni, odatda, zan jirli radikal
mexanizm   bo’yicha   boradi:   radikallar   ilk   molekulalarni   duch   kelgan   nuqtalariga
hujum   qiladi,   oqibatda   oksidlash   jarayoni   ko’p   yo’nalishlar   bo’yicha,   ya’ni
noselektiv ketadi.
Ikkinchidan,   oksidlash   o’sib   boruvchi   ekzotermiklik   bilan   boradi:
oksidlash qanchalik chuqur borsa, shunchalik ko’p issiqlik ajralib chiqadi, shuning
uchun   oksidlash   jarayonini   boshlang’ich   bosqichlarda   to’xtatib   qolish   qiyin,   shu
bilan birga birinchi bosqichlarda olinayotgan oksidlash mahsulotlari eng qimmatli
hisoblanadi.
Ushbu muammolarni yechish yo’llari quyidagilardan iborat:
1. Nokatalitik oksidlashdan selektivlikni  oshiradigan katalitik ja rayonga
o’tish.
2. Maqsadga   muvofiq   mahsulotlarni   olishni   ta’minlaydigan   kislorodni
20 spetsifik tashib o’tuvchilarni ishlatish.
3. Хomashyoni sintetik tayyorlash yoki ilk xomashyoga ularda bo’shang
nuqtalarni   vujudga   keltiruvchi   maxsus   moddalardan   qo’shish   (ushbu   nuqtalar
orqali oksidlash maqsadga muvofiq mahsu lotlar hosil bo’lishiga olib keladi).
Neftkimyo sanoatida quyidagi  turli  uglevodorodlar oksidlanadilar  parafin,
olefin,  aromatika, naften.
Parafin uglevodorodlarni oksidlash
Ilk   xomashyoga   bog’liq   holida   parafin   uglevodorodlarning   oksid lash
jarayonini uchta o’zaro mustaqil guruhlarga bo’lish mumkin:
1. Quyi parafin uglevodorodlarni oksidlash.
2. Suyuq C
10 -C
20  parafin uglevodorodlarni oksidlash.
3. Qattiq C
20 -C
40  parafin uglevodorodlarni oksidlash.
Quyi parafin uglevodorodlarni oksidlash
Quyi   parafin   uglevodorodlarni   oksidlashdan   maqsad   formaldegid,   sirka
kislota,   atsetaldegid,   metanol   va   boshqa   qimmatli   mahsu lotlar   olish.   Оksidlash
tezligi metandan butanga tomon ortib boradi.
2.4.Neft va Gazning xalq xujaligidagi ahamiyati
Yoqilg’i   energetik   balansida   neft-gaz   va   kondensat   yuqori   o’rinda   turadi.
Sanoatning tez o’sishi tufayli neft mahsulotlariga bo’lgan ehtiyoj borgan sari ortib
borayapti.   Sintetik   kauchuk,   tola,   sirt   aktiv   moddalari,   yuvish   vositalari,
plastifikator,   prisadka,   bo’yoq   va   boshqalar   ishlab   chiqarish   ko’paymoqda.   Shu
maqsadlarda   dunyo   miqyosida   olinayotgan   neftning   8   %   sarflanayotganligi
ma’lum. Neftdan olinuvchi parafin uglevodorodlari (metan, etan, propan, butanlar,
geksanlar, yuqori molekulalilari), naftenlar (siklo geksan), aromatik uglevodorodlar
(benzol, toluol, ksilollar), olefin   va deolefinlar (etilen, propilen, butadiyen) hamda
asetilen uglevodlari keng miqyosda qo’llanilmoqda.
Neft kimyosi va asosiy organik sintez texnologiyasida bu xom ashyolardan
ishlab   chiqarilayotgan   yuzlab   mahsulotlar   xalq xo’jaligida   keng   ishlatilmoqda.
21 Respublikamiz   korxonalarida   ushbu   mahsulotlardan   olinayotgan   polietilen   va
polipropilen   plyonkalari,   o’g’itlar,   turli   kimyoviy   preparatlar   qishloq   xo’jaligida
asqotyapti.   Neftdan olinayotgan moylar  (mineral moylar), erituvchilar  (nefraslar),
smolalar   va   boshqalar   yiliga   millionlab   tonna   miqdorda   ishlab   chiqariladi.   Shu
b i l a n   b i r   qatorda asfaltlar (asfaltenlar),   bitun va boshqa qoldiq neft mahsulotlari
yo’l   qurilishida,   fun damentni   mustahkamlashda,   mastika,   plastifikator,
antioksidant   va   antiseptik   ishlab   chiqarishda   qo’llaniladi.   Bundan   shu   ayon
bo’ladiki, neft-gaz va kondensatlardan xalq xo’jaligining deyarli barcha sohalarida
keng   va   unumli   foydalanib,   texnikaning   asosiy   xomashyolari   hamda   ajralmas
komponentlari sifatida ishlatilmoqda.
III bob.   OLINGAN NATIJALARNING UMUMLASHTIRILGAN
MUHOKAMASI
22 3.1. Parafin uglevodorodlarni olefinlar yordamida katalitik alkillash 
 Alkilat benzinning qimmat baho yuqori oktanli koponentidir, chunki uning
tarkibida aromatik uglevodorodlar shu jumladan benzol, oltingugurtli birikmalar va
olefinlar   yo’q.   Bundan   tashqari   to’yingan   bug’larning   past   bosimi   bilan   hamda
tadqiqot va motor usullari bilan o’lchanadigan okton sonlarda deyarli farq yo’qligi
bilan  х arakterlanadi.   
Uchlamchi   karboniy   ioni   ishtirokida   keyin   to’yinmagan   uglevodorodning
birikishi reaksiyasi sodir bo’ladi. Ikkinchi bosqich yangi karboniy ionining zanjirni
uzaytirish bilan hosil qilish. 
Uchinchi bosqich ayniqsa turli o’zgarishlar bilan murakkablashgan.
  Birinchidan,   vodorodning   migrasiyasi   sodir   bo’ladi   va   zaryadning
joylashuvi o’zgaradi: 
Turli guru х lardan vodorodni o’tishyengiligini quyidagi qator ifoda etadi: 
Metil guruhining to’rtlamchi uglerod atomidan o’tish e х tmoligi ko’proq. 
23 Ammo uchlamchidan ham bo’lishi mumkin.  
Bu bosqichda  х osil bo’ladigan izooktil ionlar o х ir oqibatda izobutan bilan 
ta’mirlashib   uchlamchi   uglerod   atomidan   vodorodni   tortib   oladilar,
masalan:
Bu   bosqichda   reaksiyaning   oхirgi   mahsuloti   хosil   bo’ladi,   yangidan   faol
uchlamchi karboniy ioni hosil bo’ladi va reaksiya olefinning dastlabki molekulalari
bilan davom etadi. 
Izobutanni   butilenlar   bilan   alkinlashda   х osil   bo’ladigan   og’ir   vayengil
alkilatlarning sifati quyidagi ko’rsatgichlar bilan  х arakterlanadi: 
Vodorod ftoridli alkinlashning sul’fat kislotalidan afzalligi 
quyidagilardan iborat. 
1) jara ё n deyarli  х ona haroratida o’tadi. 
2) suv bilan sovutish mumkin (ma х sus sovutish sikli yo’q) 
3) katalizatorning faollanishi osonroq sodir bo’ladi , bu esa uning sarfini 
kamaytiradi. 
Sul’fat kislotali alkillashning sanoat qurilmalari. 
Sul’fat   kislotali   alkillashning   asosiy   uchta   sanoat   jara ё nlariga   quyidagilar
kiradi. 
24 4) Kaskadli avtosovutuvchi reaktordagi jara ё n; 
5) Kontaktorli oqimli sovutish reaktordagi jara ё n; 
6) Oqimli aralashtirgich reaktordagi jara ё n; 
1–rasmda   izobutanni   propan-propilenli   va   butan-butilenli   fraksiyalar
aralashmasi   bilan   kaskadli   avtosovutuvchi   reaktorda   alkillash   qurilmasining
s х emasi   ko’rsatilgan.   Issiqlikniyechib   olish   reaktorning   o’zida   va   sovutish
apparatlarida   propanning   bug’lanishi   hisobiga   amalga   oshiriladi.   Alkillash
qurilmasi   х om   ash ё ning   ta ё rlash   reaktorli,   uglevodorodli   aralashmaga   ishlov
berish,   mahsulotlarni   fraksiyaga   bo’lish   bloklaridan   iborat.   Х om   ash ё ni
ta ё rlaganda (s х emada ko’rsatilmagan) undan vodorod sul’fid, merkaptanlar, suvni
chiqarib   yuboradilar.   Quritish   uchun   atsorbentlar   va   turli   suv   ajratib   oluvchilarni
qo’llaydilar. 
1-rasm. Avtosovutiladigan reaktorda butan–butilenli va propan–propilenli
fraksiyalarning aralashmasini izobutan bilan alkillashning te х nologik s х emasi. 
1,7,25,30, 35- idishlar; 2,5,6, 8, 12, 19, 22, 26, 31. 36- nasoslar; 3-   х om
ashyolisovutgich;  4- aralashtirgichli  o’zini sovutadigan reaktor;  9- kompressor;
10,15,24,   29,   34-   kondensatorlar;   11-gazoseparator;   13-issiqlik   almashtirgich;
25 14-propanli   ustun;   16,   27,   32,   37-   isitgich-bug’latgichlar;   17,   20-
aralashtirgichlar;   18,   21-tindirgichlar;   23-izobutanli   ustun;   28-butanli   ustun;
33-alkilatni   ikkilamchi   haydash   ustuni;   I   –   butan-butilenli   fraksiya;   II-   propan-
propinlenli   fraksiya;   III-   sul’fat   kislota;   IV-izobutan;   V-   ishlatilgan   sul’fat
kislota;   VI   -yengil   alkilash;   VII   -og’ir   alkilash;   VIII-   butan;   IX-   quruq   gaz;   X-
suv; XI- ishqor; XII- ishlatilgan ishqor; XIII – ishlatilgan suv; XIV – propan. 
Butan–butilenli fraksiyani qayta ishlashda sul’fat va kislotali alkillashning 
moddiy balansi [%(mas)] quyida keltirilgan:   
Kelib tushdi 
HC
4 ....................................................................................................66,0 
Izobutan............................................................................................34,0 
Jami..................................................................................................100,0
Olingan 
yengil alkilat.......................................................................................79,1
 Og’ir alkilat.......................................................................................3,4 
 Propan ................................................................................................2,1 
 Ishlatilgan HC
4 ................................................................................15,4 
Jami:.................................................................................................100,0
Xulosa
26 O’zbekiston   Respublikasi   XXI   asrga   neftni   qayta   ishlashga   yuqori
texnologiyalarni   joriy   qilib,   rivojlanishning   ekstensiv   yo’lidan   intensiv
yo’ligao’tdi. 
1. Neft   qayta   ishlashga   yangi   texnalogiyalar   kiritilish   oqibatida   rangsiz   neft
mahsulotlarini   ishlab   chiqarish   miqdori,   qayta   ishlanayotgan   xom   ashyo
xajmi kamaytirilgan holda salab qolindi. Xuddi shunday ijobiy natijani gazni
qayta ishlash sohasida ham kuzatish mumkin.
2. Neft va Gazni qazib chiqarish ko’mir va trofga nisbatan osonroq , shu bilan
birga   ularni   iste’mochilarga   etkazib   berish   bilan   bog’liq   ishlar   ham   ancha
qulay va arzonligi bilan ahamiyatli.
3. Neftning fizik-kimyoviy xossalari boshqa jarayonlar ta’sirida ham o’zgarishi
mumkin.Xulosa   qiladigan   bo’lsak   neftning   turliligi   ikkilamchi   o’zgarishi
bilan   uzviy   bog’liq   bo’lib,   neftning   qayta   tuzilishida   oksidlanish   jarayoni
asosiy ahamiyatga egadir.
4. Neft   va   tabbiy   gazlar   tarkibidan   olinadigan   xom-ashyolar   va   ularning
xossalari bilan, xalq xujaligidagi ahamiyati bilan tanishildi
5. Neft   va   Gaz   uglevodorodlari,ularni   turli   usullar   yordamida   xosil   qilish,
Parafin   uglevodorodlarni   olefinlar   yordamida   katalitik   alkillash   o’rganilib
tahlil qilindi.
Foydalaniladigan adabiyotlar
27 1. Karimov I.A. “2012 yil vatanimiz taraqqiyotini yangi bosqichga ko’taradigan 
yil bo’ladi” Toshkent “O’zbekiston” 2012.
2. Суняев С.И “Производство,облагора живание и применение нефтяного 
кокса. М: Химия 1985, 296стр .
3. G ’ aybullayev . S . A  ” Neft   va   Gazni   qayta   ishlash   texnologiyasi “,  Buxoro -2016 y
4. Abidov . B  ” Neft - Gaz   sintezi   asoslari ” –“ Faylasuflar ”  nashriyotiToshkent -2013
5. Исматов Д. И “Нефт-газни қайта ишлаш техналогияси” маьрузалар 
матни Тошкент 2009 .
6. Черножуков Н .И “Техналогия переработки нефти и газа” ч 3, М: Химия 
1978,324-стр.
7. www.ziyonet.uz    .
8. www.edu.uz.-Oliy        va o’rta maxsus ta’lim vazirligiportali.
28

Neft va tabiiy gazni qayta ishlash

Купить
  • Похожие документы

  • Kadastr pasporti raqamini shakllantirish
  • Kartashunoslik fanidan kartografiya va uning rivojlanish tarixi
  • Muruntov Oltin Koni
  • Қатламли конларни очиш усулини танлаш
  • Konchilik korxonalarida ishlatiladigan transport mashinalari turlari. Transport mashinalarning umumiy tasnifi

Подтвердить покупку

Да Нет

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Инструкция по снятию с баланса
  • Контакты
  • Инструкция использования сайта
  • Инструкция загрузки документов
  • O'zbekcha