Oʻqish savodxonligi darslarida hikoyalarni oʻrganishda interfaol metodlardan foydalanish.(4-sinf) - Педагогика - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	25000UZS
Размер	130.7KB
Покупки	0
Дата загрузки	13 Май 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Педагогика

Продавец

Shavkat

Дата регистрации 04 Апрель 2024

85 Продаж

Oʻqish savodxonligi darslarida hikoyalarni oʻrganishda interfaol metodlardan foydalanish.(4-sinf)

Купить

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM,
FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
ORIENTAL UNIVERSITETI
«Himoyaga ruxsat etilsin»
“ Pedagogika” fakulteti menejeri
_____________ M. Meliboyev
«____» ________2025-yil «Himoyaga tavsiya etilsin»
“Uzluksiz ta’lim pedagogikasi”
kafedrasi mudiri:_________ T. Isaqulov
«____» ________2025-yil
PEDAGOGIKA FAKULTETI
60110500 – “ BOSHLANG‘ICH TA’LIM ” YO‘NALISHI
UZLUKSIZ TA’LIM PEDAGOGIKASI KAFEDRA SI
Sirtqi talim shakli, 105-guruh talabasi Gapurova Nargiza Salaxitdinovnaning
“ ONA TILI O QITISH METODIKASI”ʻ fanidan
Mavzu: O qish savodxonligi darslarida hikoyalarni o rganishda interfaol
ʻ ʻ
metodlardan foydalanish.(4-sinf)
Ilmiy rahbar: Hojiyeva Zulfiya O‘ktamovna
Talaba: Gapurova Nargiza Salaxitdinovna
TOSHKENT - 2025
ANNOTATSIYAKURS ISHI

Mazkur ish O qish savodxonligi darslarida hikoyalarni o rganishda interfaolʻ ʻ
metodlardan foydalanish mavzusini yoritib, 4-sinf o quvchilari uchun o qish
ʻ ʻ
savodxonligini oshirishda interfaol metodlarning samarali qo'llanilishi haqida
ma'lumot beradi. Ishda interfaol metodlarning ta lim jarayonida o'qish va yozish
ʼ
ko'nikmalarini rivojlantirishdagi o'rni, o'quvchilarning motivatsiyasini oshirish va
darslar orqali ularning nutqiy faoliyatini mustahkamlashdagi ahamiyati
ta'kidlangan.
Birinchi bobda interfaol metodlarning ta lim tizimidagi o‘rni, ular orqali
ʼ
o quvchilarning fikrlash va ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishga qanday yordam
ʻ
berishi haqida so‘z yuritiladi. Ushbu metodlar guruhli muhokamalar, rolli o yinlar,
ʻ
"fikrlar doiralari" va "charxpalak" kabi usullarni o'z ichiga oladi. Bunday metodlar
o quvchilarga matnni chuqurroq tushunishga yordam beradi va darsda faol ishtirok
ʻ
etish imkoniyatini yaratadi.
Ikkinchi bobda esa hikoyalar bilan ishlashda interfaol metodlardan qanday
foydalanish mumkinligi, hikoya matnini tahlil qilish va o‘quvchilarga matnning
asosiy g‘oyasini tushuntirishda rolli o yinlar, guruhli faoliyatlar, fikrlar doirasi
ʻ
kabi metodlar orqali qanday yondashish kerakligi ko‘rsatilgan. Bu jarayon
o quvchilarga o'z fikrlarini erkin ifodalash, matnni yaxshiroq tushunish va tahlil
ʻ
qilishda yordam beradi.
Ishda taqdim etilgan metodlar o quvchilarning o qish savodxonligini nafaqat
ʻ ʻ
akademik, balki ijodiy darajada ham rivojlantirishga yordam beradi. Shuningdek,
darsda interfaol metodlardan foydalanish orqali o quvchilarning nutqiy faoliyatini
ʻ
va jamiyatda faol ishtirok etish qobiliyatini oshirish mumkin. Mazkur ish,
o qituvchilar va ta lim mutaxassislariga ta lim jarayonida interfaol metodlarni
ʻ ʼ ʼ
samarali qo'llash uchun muhim tavsiyalarni taqdim etadi.
2

MUNDARIJA:
KIRISH................................................................................................................. 4
I-BOB. INTERFAOL METODLARNING O QUVCHILARGA TA SIRIʻ ʼ
1.1. Interfaol metodlarning ta limdagi
ʼ
roli……………………………………….. 6
1.2. O quvchilarning motivatsiyasini
ʻ
oshirish…………………………………… 13
1.3. Interfaol metodlarning
turlari………………………………………………... 18
II-BOB. HIKOYALAR BILAN ISHLASHDA INTERFAOL
METODLARDAN FOYDALANISH
2.1. Hikoya matnlarini tahlil
qilish ………………………………………………. 23
2.2. Rolli o yinlar orqali hikoya elementlarini
ʻ
o rganish........................................
ʻ 27
2.3. “Fikrlar doirasi” va “charxpalak”
metodlari.................................................... 31
XULOSA……………………………………………………………………….. 33
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR............................................................. 34
3

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi . O qish savodxonligi ta'lim tizimining ajralmasʻ
qismi bo'lib, bu jarayonda interfaol metodlarning qo'llanilishi o'quvchilarning
fikrlash, ijodiy faoliyat va nutqiy ko'nikmalarini rivojlantirishda muhim ahamiyat
kasb etadi. Ayniqsa, boshlang'ich sinf o'quvchilari uchun o'qish savodxonligi,
nafaqat kitoblarni o'qish va yozish, balki mantiqiy fikrlash, tahlil qilish va
matnlarni muhokama qilish kabi ko'nikmalarni ham o'z ichiga oladi. Bugungi
kunda ta'lim tizimi taraqqiyotning yangi bosqichiga kirib borgan bo'lib,
mamlakatimizda ta'lim sifatini oshirishga qaratilgan bir qancha prezident qarorlari
va farmonlari qabul qilingan. Bu qarorlar va farmonlar ta'lim jarayonini zamonaviy
talablar asosida qayta qurish, interfaol metodlarni joriy etish va o'quvchilarning
bilim darajasini oshirishni maqsad qilib qo'ygan. Shu jumladan, Prezidentning
2020-yil 29-iyuldagi “Yoshlarning bilim va malakalarini oshirishni yanada
takomillashtirishga doir qo'shimcha chora-tadbirlar to'g'risida”gi farmoni hamda
2021-yil 24-fevraldagi “Ta'limni rivojlantirishda innovatsion yondashuvlarni
qo'llashga qaratilgan chora-tadbirlar” haqidagi qarorlar, interfaol ta'lim metodlarini
qo'llashni ta'minlash va o'quvchilarning o'qish savodxonligini oshirishga alohida
e'tibor qaratgan. Bu hujjatlar, ta'lim tizimida yangi metodlarni, shu jumladan
interfaol metodlarni joriy etish, o quvchilarning o‘qish va tahlil qilish
ʻ
ko'nikmalarini rivojlantirishni maqsad qilib qo'yadi.
O qish savodxonligini oshirishda interfaol metodlarning ahamiyati, ayniqsa
ʻ
hikoyalarni o rganishda o‘quvchilarga matnlarni tushunish, tahlil qilish va ijodiy
ʻ
yondashish imkoniyatlarini yaratish, bugungi kunning dolzarb talablaridan biridir.
Interfaol metodlar yordamida o quvchilar nafaqat darslarni yaxshi o zlashtiradi,
ʻ ʻ
4

balki o‘quv jarayoniga faol ishtirok etishadi, bu esa ular uchun katta motivatsiya
manbaiga aylanadi. Shu nuqtai nazardan, interfaol metodlar bilan hikoyalarni
o rganish, o quvchilarning o'z fikrlarini erkin ifodalash, matnni tahlil qilish vaʻ ʻ
guruhda ishlash ko'nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi. Bu jarayonni
amalga oshirishda Prezident qarorlari va farmonlari ta'limda innovatsiyalarni tatbiq
etish, interfaol metodlarni joriy qilish, va o quvchilarning umumiy ta'lim darajasini
ʻ
oshirishga qaratilgan chora-tadbirlarni amalga oshirishda mustahkam asos
yaratmoqda. Shu tariqa, mavzuning dolzarbligi, o'quvchilarning ta'lim
savodxonligini oshirishda, innovatsion metodlarni qo'llash va ularning ijodiy
fikrlashini rivojlantirishga qaratilgan dolzarb masalalarga e'tibor qaratish
zarurligida yotadi.
Kurs ishining maqsadi . 4-sinf o'quvchilari uchun o'qish savodxonligini
oshirishda interfaol metodlarning samarali qo'llanilishini o'rganishdan iborat. Ishda
interfaol metodlarning o'quvchilarning fikrlash, nutqiy faoliyat va ijodiy
qobiliyatlarini rivojlantirishdagi roli, shuningdek, hikoyalarni o'rganishda ushbu
metodlarning qanday yordam berishi, ularning ta'lim jarayonidagi ahamiyati va
ta'siri tahlil qilinadi. Kurs ishi, o'qish savodxonligini oshirish, o'quvchilarning
tahlil qilish ko'nikmalarini rivojlantirish va darslarda interfaol usullardan
foydalanishning amaliy usullarini aniqlashni maqsad qilib qo'yadi.
Kurs ishining obyekti . 4-sinf o'quvchilarining o'qish savodxonligi darslari
jarayonida interfaol metodlardan foydalanish va ushbu metodlarning
o'quvchilarning fikrlash, tahlil qilish, ijodiy faoliyatini rivojlantirishga ta'siri.
Kurs ishining predmeti . 4-sinf o'quvchilarining o'qish savodxonligini
oshirishda interfaol metodlarning qo'llanilishi va ularning hikoya matnlarini
o'rganishdagi samaradorligi.
Kurs ishining vazifalari:
 Interfaol metodlarning ta'lim jarayonida o'rni va ahamiyatini o'rganish.
 4-sinf o'quvchilari uchun hikoya matnlarini o'rganishda interfaol
metodlarning samaradorligini tahlil qilish.
5

 O'qish savodxonligini oshirish uchun interfaol metodlardan foydalanish
usullarini aniqlash.
 O'quvchilarning tahlil qilish, ijodiy fikrlash va nutqiy faoliyatini
rivojlantirishda interfaol metodlarning ta'sirini baholash.
Kurs ishining hajmi : kirish, ikki bob, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar
ro‘yxatidan iborat.
I-BOB. INTERFAOL METODLARNING O QUVCHILARGAʻ
TA SIRI
ʼ
1.1. Interfaol metodlarning ta limdagi roli
ʼ
Zamonaviy ta limda interfaol metodlar o‘quv jarayonini faollashtiruvchi,
ʼ
o‘quvchilarni fikrlashga, izlanishga va ijodga undovchi eng muhim pedagogik
vositalardan biri hisoblanadi. Ushbu metodlar pedagogik faoliyatda o‘quvchini
markazga qo‘yadi, ya’ni o‘quvchi bilim olish jarayonining passiv emas, faol
ishtirokchisiga aylanadi. Interfaol metodlar bugungi kunda ta’lim tizimining eng
dolzarb va samarali yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi. Ayniqsa, o‘quvchilarning
fikrlash faoliyatini faollashtirishda bu metodlarning o‘rni beqiyosdir. Fikrlash – bu
faqatgina ma’lumotni qabul qilish emas, balki uni tahlil qilish, solishtirish, sabab
va oqibatlarni aniqlash, xulosa chiqarish kabi murakkab aqliy jarayonlarni o‘z
ichiga oladi. O‘quvchining fikrlash faolligini oshirish esa uning mustaqil qaror
qabul qilishiga, voqealarga o‘z nuqtai nazaridan yondashishiga, hayotiy
vaziyatlarda to‘g‘ri yo‘l tanlay olishiga xizmat qiladi.
Interfaol metodlar aynan shunday fikrloviy faoliyatni rivojlantirish uchun
eng qulay va ta’sirchan vosita sanaladi. Masalan, darsda matn asosida savollar
berish, muhokama qilish, personajlarning harakatiga baho berish, ularning
motivatsiyasini tahlil qilish, “Agar siz qahramon o‘rnida bo‘lsangiz nima qilgan
bo‘lardingiz?” kabi ochiq savollar orqali o‘quvchi voqeani chuqur tahlil qiladi. Bu
esa uning voqelikka passiv emas, faol munosabatda bo‘lishiga olib keladi.
O‘quvchi shunchaki matnni o‘qib emas, balki anglab, tahlil qilib, o‘z fikrini
bildirish orqali u bilan muloqotga kirishadi. Fikrlashni rivojlantirishda sabab-
6

oqibat aloqalarini tushunish alohida o‘rin tutadi. Masalan, “Nima uchun qahramon
aynan shunday yo‘l tutdi?”, “Bu voqea qanday natijaga olib keldi?”, “Qanday
boshqacha hal etish mumkin edi?” kabi savollar orqali o‘quvchi voqealarni ketma-
ketlikda tahlil qilishga o‘rganadi. Bu turdagi ishlanmalar o‘quvchining tanqidiy
fikrlash ko‘nikmasini shakllantiradi — u nafaqat muallif fikrini, balki boshqa
o‘quvchilarning fikrini ham tinglab, tahlil qilishi, ularni qabul qilish yoki rad
etishga asosli javob bera olishi kerak bo‘ladi.
Interfaol metodlar yordamida tashkil etilgan mashg‘ulotlarda har bir
o‘quvchi o‘zini muhim ishtirokchi sifatida his qiladi. U o‘z fikri bahsga arzigulik
ekanligiga ishonch hosil qiladi. Bu ishonch esa o‘z-o‘zini baholash, mustaqillik,
tashabbus ko‘rsatish, javobgarlik kabi muhim shaxsiy sifatlarning shakllanishiga
xizmat qiladi. Ayniqsa, 4-sinf yoshidagi bolalarda fikr bildirishga bo‘lgan qiziqish
kuchli bo‘ladi. Ularni interfaol metodlar bilan faol fikrlashga jalb etish – ularning
intellektual rivoji uchun eng to‘g‘ri yondashuv hisoblanadi. Fikrlash faoliyatining
faollashuvi o‘quvchilarning yozma va og‘zaki nutqiga ham ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
O‘quvchi o‘z fikrini ifodalash, izohlash, dalillash, misollar keltirish orqali so‘z
boyligini oshiradi, grammatik jihatdan to‘g‘ri, mazmunli gaplar tuzishga intiladi.
Bu esa savodxonlik darajasining oshishiga bevosita xizmat qiladi. Interfaol
metodlar orqali o‘quvchilarni fikrlashga undash – bu nafaqat bilim berish, balki
shaxsni shakllantirish jarayonidir. Bu metodlar o‘quvchiga o‘zini erkin
ifodalashga, hayotiy masalalarni tahlil qilishga, to‘g‘ri xulosa chiqarishga
o‘rgatadi. Fikrlash faoliyatini faollashtirish esa zamonaviy ta’limning asosiy
vazifalaridan biridir.
Bugungi ta’lim tizimida o‘quvchilarning nafaqat bilim darajasini, balki
ularning nutqiy faolligi va muloqotga kirishish salohiyatini oshirish ham ustuvor
vazifalardan biridir. Ayniqsa, o‘qish savodxonligi darslarida bu yo‘nalishda
interfaol metodlardan foydalanish muhim ahamiyat kasb etadi. Zero, interfaol
metodlar orqali tashkil etilgan mashg‘ulotlar o‘quvchilarning fikrlash bilan birga
nutqiy va muloqot ko‘nikmalarini rivojlantiradi, ularni fikr bildirishga, o‘z
7

qarashini ochiq aytishga va boshqalarning fikriga nisbatan hurmatda bo‘lishga
o‘rgatadi. Interfaol metodlarning eng asosiy afzalliklaridan biri – bu o‘quvchini
passiv tinglovchidan faol ishtirokchiga aylantirishidir. Masalan, “fikrlar doirasi”
metodida har bir o‘quvchi o‘z fikrini izchil bayon qilishga intiladi, bunda qisqa,
lo‘nda va mazmunli nutq tuzish malakasi shakllanadi. “Mikrofon usuli” esa
o‘quvchilarning navbatma-navbat fikr bildirishini, o‘z navbatini kutishini, o‘zini
nutqiy jihatdan aniq va ravon ifodalashini rag‘batlantiradi. “Rolli o‘yinlar” orqali
esa o‘quvchi boshqa obrazga kirib, o‘sha qahramonning nomidan gapirishga
harakat qiladi – bu esa jonli ifoda, emotsional nutq, intonatsiyaga e’tibor qaratish,
og‘zaki muloqotda ijtimoiy vaziyatlarga mos harakat qilish kabi ko‘nikmalarni
mustahkamlaydi.
“Fikrni davom ettir” metodida o‘quvchi o‘z oldingi fikrni izchil davom
ettirib, voqea rivojini tasavvur qiladi. Bu esa mantiqiy fikrlash va uzviy bayon
qilish qobiliyatini oshiradi. O‘quvchilar o‘z fikrlarini yozma shaklda ifodalashda
esa matn tuzilmasiga e’tibor qaratadilar: gaplarning bog‘lanishi, fikrning izchilligi,
to‘g‘ri yozilishi, tinish belgilaridan foydalana olishlari rivojlanadi. Interfaol
metodlar asosida tashkil etilgan darslarda o‘quvchilar bir-birini faol tinglashga, fikr
bildirayotgan o‘quvchining gapini bo‘lmasdan to‘liq eshitishga, undan so‘ng o‘z
nuqtai nazarini bildirishga o‘rganadilar. Bu esa muloqot madaniyatining
shakllanishiga xizmat qiladi. O‘quvchilar bahs qilish, o‘z fikrini dalillar bilan
himoya qilish, savol berish va o‘zgacha fikrlarni tushunishga harakat qilish orqali
kommunikativ kompetensiyalarni rivojlantiradilar.
Nutqiy faollik nafaqat o‘z fikrini aytish, balki uni tushunarli, asosli, lo‘nda
ifodalash orqali yuzaga chiqadi. Bunday ko‘nikmalar o‘quvchilarning jamiyatda
erkin muloqotga kirishishini, ishonch bilan nutq so‘zlashini, o‘z fikrini
qo‘rqmasdan, mantiqan bayon qilishini ta’minlaydi. Interfaol metodlar bu borada
eng samarali vosita bo‘lib xizmat qiladi. Ayniqsa, 4-sinfda o‘quvchilar o‘z shaxsiy
nuqtai nazarini shakllantirishni boshlaydi, va bu bosqichda ularga erkin fikr aytish
imkonini berish, ularda ishonch uyg‘otish ta’limning asosiy tamoyillaridan biri
8

bo‘lishi kerak. O‘qish savodxonligi darslarida interfaol metodlardan foydalanish
orqali o‘quvchilarning nutqiy va muloqot ko‘nikmalarini shakllantirishga keng
imkoniyat yaratiladi. Bu esa nafaqat ta’lim sifati, balki o‘quvchining shaxs sifatida
rivojlanishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Nutqi boy, aniq va izchil fikr bildiruvchi
o‘quvchi kelajakda har qanday ijtimoiy muhitda o‘zini erkin tutadigan, faol
fuqaroga aylanishi shubhasizdir.
Zamonaviy ta’limda o‘quvchining nafaqat bilim darajasi, balki uning
ijtimoiy ko‘nikmalari va jamoa bilan ishlash salohiyati ham muhim mezonlardan
biri sifatida qaralmoqda. Shu nuqtai nazardan, interfaol metodlar — o‘qish
savodxonligi darslarida o‘quvchilarning ijtimoiylashuv jarayonini qo‘llab-
quvvatlovchi, ularni jamoadagi faol, muloqotga tayyor shaxs sifatida
shakllantirishda kuchli vosita hisoblanadi. Interfaol metodlarning o‘ziga xos
xususiyati — o‘quvchilarni guruhlar shaklida ishlashga jalb etishidir. Guruhlarda
bajariladigan topshiriqlar, muhokamalar, rolli o‘yinlar yoki sahna ko‘rinishlari
orqali har bir o‘quvchi umumiy ishga hissa qo‘shadi. Bu jarayonda o‘quvchi faqat
bilim oluvchi emas, balki hamfikrlar jamoasining bir bo‘lagi sifatida o‘zini tutishni
o‘rganadi. Guruh a’zolari o‘rtasida vazifalarni taqsimlash, mas’uliyatni bo‘lishish,
boshqalarning fikrini tinglash, hurmat qilish, kerakli hollarda murosa qilish —
bularning barchasi o‘quvchining shaxs sifatida ijtimoiy jihatdan yetuk bo‘lib
shakllanishiga xizmat qiladi. Dars davomida tashkil etilgan guruhli faoliyatlar
orqali o‘quvchilar real hayotda kerak bo‘ladigan ko‘nikmalarga ega bo‘ladilar.
Masalan, ularga berilgan hikoya matni asosida rollarga bo‘linib sahna ko‘rinishi
tayyorlash topshirig‘i qo‘yilsa, ular birgalikda vazifalarni muvofiqlashtiradilar,
rejani birgalikda tuzadilar, har kim o‘z vazifasini o‘z vaqtida bajara olishi uchun
javobgarlikni his qiladilar. Bu esa bolalarda mas’uliyat, ijtimoiy hamkorlik va
o‘zaro ishonchni mustahkamlashga yordam beradi. Bundan tashqari, jamoaviy
ishlar orqali o‘quvchilar muomala va muloqot madaniyatini egallaydilar. Ular
bahs-munozaralar chog‘ida e’tiroz bildirishni, o‘z fikrini dalillar bilan asoslashni,
ayni vaqtda boshqalarning fikrini rad qilmasdan, konstruktiv muloqot yuritishni
9

o‘rganadilar. Bu ko‘nikmalar keyingi bosqichdagi ta’limda, jamiyatdagi faol
ishtirokchilikda va kelajakdagi kasbiy faoliyatda alohida ahamiyatga ega.
Jamoada ishlash orqali shakllanadigan muhim jihatlardan yana biri —
liderlik va tashabbus ko‘rsatish qobiliyatidir. Ba’zi o‘quvchilar guruhni
boshqarishni o‘z zimmasiga oladi, boshqalari g‘oya ilgari suradi, kimdir esa
yakuniy xulosa chiqaradi. Bularning har biri jamoadagi ijtimoiy rollarni
o‘zlashtirish, o‘zini baholash, o‘ziga va boshqalarga nisbatan ishonchni
mustahkamlashga xizmat qiladi. Interfaol metodlar yordamida yaratiladigan
ijtimoiy o‘rganish muhiti o‘quvchilarni nafaqat o‘z fikrini erkin ifoda etuvchi,
balki jamoadoshlarini tinglaydigan, ularning fikriga nisbatan bag‘rikenglik bilan
qaraydigan, murosaga kelishni biladigan barkamol shaxs sifatida tarbiyalaydi. Bu
esa ta’limning asosiy maqsadlaridan biri — ijtimoiy faol, mas’uliyatli va
madaniyatli fuqaroni shakllantirishga muvofiq holda amalga oshadi. Shu tarzda
o‘qish savodxonligi darslarida interfaol metodlar yordamida jamoada ishlash va
ijtimoiy ko‘nikmalarni shakllantirish — nafaqat dars samaradorligini oshiradi,
balki o‘quvchilarning shaxsiy, psixologik va axloqiy rivojlanishiga kuchli turtki
beradi.
Zamonaviy ta lim tizimi o‘quvchini tayyor bilimni yod oluvchi emas, balkiʼ
mustaqil fikrlovchi, tahlil qiluvchi va ijodiy yondashuvchi shaxs sifatida
shakllantirishga intiladi. Shu maqsadda interfaol metodlardan foydalanish o‘qish
savodxonligi darslarida o‘quvchilarning ijodkorligi va mustaqilligini
rivojlantirishda nihoyatda muhim ahamiyat kasb etadi. Interfaol metodlar orqali
tashkil etilgan mashg‘ulotlarda o‘quvchilarga an’anaviy yondashuvdan farqli
ravishda, erkin fikrlash, o‘z g‘oyasini ilgari surish, adabiy matn ustida ijodiy
ishlash imkoniyati yaratiladi. Masalan, hikoya matni asosida o‘z yakunini yozib
ko‘rish, bosh qahramon nomidan xat yozish, hikoya voqealarini sahnalashtirish
yoki voqealar rivojining muqobil variantlarini ishlab chiqish kabi topshiriqlar
o‘quvchilarning tasavvur doirasini kengaytiradi, obrazli tafakkur va adabiy didini
10

shakllantiradi. Bu jarayonda bolalar shunchaki matnni tushunibgina qolmay, uni
chuqur tahlil qiladi, mazmunni o‘z talqinida qayta yaratadi.
Ijodiy topshiriqlar o‘quvchini passiv bilim oluvchidan faol bilim ishlab
chiqaruvchiga aylantiradi. O‘quvchi o‘z tasavvuriga asoslanib, obrazlar yarata
boshlaydi, qahramonlar harakatiga baho beradi, voqealarni rivojlantiradi, natijada
matnga nisbatan estetik-emotsional munosabat bildiradi. Bu esa uning ichki
dunyosini boyitadi, mustaqil qaror qabul qilish va har bir tanlov uchun
javobgarlikni his qilish qobiliyatini rivojlantiradi. Ijodiy ishlarga yo‘naltirilgan
interfaol metodlar o‘quvchilarning o‘ziga bo‘lgan ishonchini oshiradi. Har bir
o‘quvchi darsda o‘z fikrini erkin ifoda eta olish, g‘oyasini baham ko‘rish, boshqa
fikrlarni qabul qilish yoki o‘zini himoya qilish orqali shaxs sifatida namoyon
bo‘ladi. Bu esa uning mustaqil qarorlar qabul qilishga, o‘z harakatlarini tahlil
qilishga va xulosa chiqarishga bo‘lgan intilishini kuchaytiradi. Interfaol metodlar
o‘quvchiga “o‘rgandim – tushundim – qo‘llayapman” tamoyili asosida o‘z
faoliyatini shakllantirish imkonini beradi. Bu yondashuvda o‘quvchi o‘rgangan
bilimlarini real topshiriqlar orqali mustahkamlaydi, o‘z amaliy faoliyati bilan
bog‘laydi. Masalan, hikoya matni asosida hayotiy voqealarni tahlil qilish, muayyan
mavzuga oid komiks chizish, personajlarga tavsif berish kabi faoliyatlar orqali
o‘quvchi o‘z shaxsiy nuqtai nazarini aks ettiradi va bu orqali o‘z-o‘zini anglash,
rivojlantirish yo‘liga kiradi. O‘qish savodxonligi darslarida interfaol metodlar
orqali o‘quvchilarning ijodiy va mustaqil fikrlash ko‘nikmalarini rivojlantirish
nafaqat adabiy matnni chuqurroq anglashni ta’minlaydi, balki ularning ijtimoiy,
ruhiy va intellektual rivojlanishiga keng imkoniyatlar yaratadi. Bunday o‘quvchilar
kelajakda yangilik yaratishga, mustaqil yechimlar topishga va o‘z hayot yo‘lini
ongli ravishda tanlashga tayyor bo‘ladi.
Bugungi kunda ta’lim tizimini tubdan yangilash, uning mazmuni va shaklini
modernizatsiya qilish Yangi O‘zbekiston taraqqiyotining muhim yo‘nalishlaridan
biri hisoblanadi. Davlatimiz rahbari tomonidan so‘nggi yillarda qabul qilingan
qaror va farmonlarda aynan ta’lim sifatini oshirish, pedagogik jarayonni interfaol
11

va innovatsion metodlar asosida tashkil etish ustuvor vazifa sifatida ilgari
surilmoqda.
Xususan, 2022-yil 28-yanvarda qabul qilingan PF–60-sonli Prezident
farmoni – “2022–2026 yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot
strategiyasi to‘g‘risida”gi hujjatda ta’lim sohasini isloh qilishning yangi
bosqichlari belgilab berilgan. Unda ta’lim tizimiga zamonaviy pedagogik
texnologiyalarni keng joriy etish, interfaol va innovatsion metodlar orqali
o‘quvchilar faoliyatini faollashtirish hamda dars jarayonlarining samaradorligini
oshirishga alohida e’tibor qaratilgan. Bu esa, o‘z navbatida, ta’lim sifati va
raqobatbardosh kadrlar tayyorlashga xizmat qilmoqda. Interfaol metodlar
qo‘llanilayotgan darslarda o‘quvchi markazga qo‘yiladi. Ya’ni, u bilimni tayyor
holatda emas, balki mustaqil izlanish, fikr almashish, muhokama qilish va amaliy
faoliyat orqali egallaydi. Bunday yondashuv esa bilimlarni yanada chuqurroq
o‘zlashtirishga, mustahkamlashtirishga va hayotda qo‘llay olishga zamin yaratadi.
O‘quvchilarning individual yondashuv asosida rivojlanishi, ularning qiziqishlari va
ehtiyojlaridan kelib chiqqan holda darslarni tashkil etish imkonini beradi. Bu esa
sifatli ta’limning asosiy mezonlaridan biri hisoblanadi. Farmonlarda belgilangan
ustuvor vazifalar asosida maktablarda zamonaviy metodik qo‘llanmalar joriy
etilmoqda, pedagoglarning malakasini oshirish bo‘yicha muntazam kurslar yo‘lga
qo‘yilgan. Ayniqsa, boshlang‘ich sinflarda o‘qish savodxonligi darslarini interfaol
usullar bilan olib borish bo‘yicha yangi metodik tavsiyalar ishlab chiqilmoqda. Bu
esa ta’lim jarayonini yanada jonlantiradi, bolalarda o‘rganishga nisbatan
motivatsiyani kuchaytiradi.
Ta’lim sifati va samaradorligi o‘quvchining bilimi, ko‘nikmasi va
kompetensiyasida namoyon bo‘ladi. Interfaol metodlar esa aynan ushbu uchlikni
shakllantirishda eng muhim vositadir. Masalan, 4-sinf o‘quvchisiga hikoya ustida
ishlash jarayonida savol-javob, rolli o‘yin, matnni sahnalashtirish, yakuniy
muhokama kabi faoliyatlar orqali nafaqat matn mazmuni tushuntiriladi, balki
fikrlash, muloqot, ijodiy yondashuv, jamoada ishlash ko‘nikmalari ham
12

rivojlanadi. Bu esa dars natijalarini aniq va samarali ko‘rinishda namoyon etadi.
Prezident farmonlarida belgilangan vazifalar asosida ta’lim jarayoniga interfaol
metodlarning joriy etilishi nafaqat dars sifatini oshiradi, balki o‘quvchilarning
chuqur bilim olishini, ularning shaxsiy va ijtimoiy rivojlanishini ta’minlaydi. Shu
bilan birga, pedagogik jarayonni yanada mazmunli, jonli va samarali qiladi. Bu esa
o‘z navbatida, ta’limda kutilayotgan natijalarning erishilishiga xizmat qiladi.
1.2. O quvchilarning motivatsiyasini oshirishʻ
Interfaol metodlar o‘quvchilarning motivatsiyasini oshirishda juda muhim
ahamiyatga ega, chunki ular darslarni jonli va qiziqarli qiladi. Zamonaviy ta’limda
o‘quvchilarning passiv ishtiroki va darslarga bo‘lgan past qiziqishi — jiddiy
muammo. Bunday holatlar ko‘pincha an’anaviy, monolog shaklidagi ta’lim
metodlariga bog‘liq. Bunday darslarda o‘quvchi asosan faqat tinglovchi rolini
o‘ynaydi, bu esa darsning samaradorligini pasaytiradi. Interfaol metodlar bu
muammoni hal qilish uchun samarali vositadir. Bunday metodlar o‘quvchilarni
faol ishtirok etishga, o‘z fikrlarini erkin ifodalashga, guruhda ishlashga, o‘quv
materialini chuqur tushunishga undaydi. Misol uchun, guruhli ishlar, rolli o‘yinlar,
“fikrlar doirasi”, “mikrofon usuli” kabi metodlar o‘quvchilarni doimo dars
jarayoniga jalb qiladi. O‘quvchi nafaqat tinglovchi, balki faol ishtirokchi bo‘lib,
o‘z fikrlarini ifodalaydi, boshqa o‘quvchilarning fikrlarini eshitadi va bahslashadi.
Bu esa motivatsiyani oshiradi, chunki o‘quvchi faqat o‘zini emas, balki
boshqalarni ham hurmat qilishni, o‘z fikrini asoslashni va boshqalarni eshitishni
o‘rganadi.
13

Interfaol metodlar o‘quvchining bilim olishga bo‘lgan ichki rag‘batini
oshiradi. O‘quvchilar, o‘zlari mustaqil ravishda muammolarni hal qilish,
savollarga javob berish, guruhlarda muhokama qilish, o‘rganilgan materialni
amalda qo‘llash imkoniyatiga ega bo‘lganlarida, darsga bo‘lgan qiziqishlari ortadi.
O‘quvchilar darsdan faqat bilim olishni emas, balki o‘zini rivojlantirishni,
muammolarni echishning turli usullarini o‘rganishni maqsad qilib qo‘yadilar.
Ushbu metodlar o‘quvchilarda o‘z-o‘zini baholash, tahlil qilish, o‘ziga bo‘lgan
ishonchni oshirish kabi ko‘nikmalarni rivojlantiradi. Shuningdek, interfaol
metodlar orqali o‘quvchi o‘zini yaratgan natijalar bilan faxrlanish, o‘zini baholash,
muvaffaqiyatni his qilish imkoniyatiga ega bo‘ladi, bu esa rag‘batni oshiradi.
Natijada, o‘quvchi darslarga nisbatan qiziqish va ichki motivatsiyaga ega bo‘ladi,
bu esa uning o‘rganishga bo‘lgan ishtiyoqini kuchaytiradi. Interfaol metodlar
o‘quvchilarga yanada mustaqil fikrlash, muammolarni hal qilish va ijodiy
yondashuvni rivojlantirish imkoniyatini beradi. Bu esa nafaqat darsda, balki
kundalik hayotda ham samarali va motivatsiyalangan shaxslar bo‘lib
yetishishlariga yordam beradi.
Interfaol metodlar dars jarayonining jonlanishiga katta hissa qo‘shadi.
An’anaviy darslarda o‘quvchilar asosan passiv tinglovchi bo‘lib qoladilar, bu esa
ularning darsga bo‘lgan qiziqishini pasaytiradi. Biroq, interfaol metodlar orqali
darslar interaktiv, faol va qiziqarli bo‘ladi. O‘quvchilar nafaqat materialni tinglash,
balki uni baholash, muhokama qilish, savol-javob va tahlil qilish orqali o‘z
bilimlarini mustahkamlashadi. Darsda interfaol metodlar joriy etilganida,
o‘quvchilar passiv tinglovchi rolidan faol ishtirokchilarga aylanishadi. Ular o‘z
fikrlarini ifodalashadi, guruhlar ichida muhokama olib boradilar, o‘zaro fikr
almashadilar va tahliliy yondashuvni rivojlantiradilar. Bunday yondashuv
o‘quvchini tinch va passiv muhitdan faol, ijodiy fikrlashni talab qiladigan
jarayonga olib chiqadi. O‘quvchilar savollarga javob berish, yangi g‘oyalarni ilgari
surish, fikrlarini boshqalarga izoh berish va bahslashish imkoniyatiga ega
bo‘ladilar. Bu jarayon, shuningdek, o‘quvchilarda o‘z-o‘zini baholash, o‘z fikrini
14

mustahkamlash va boshqa fikrlarni tinglash kabi ko‘nikmalarni shakllantiradi.
O‘quvchi endi dars jarayonida faqat tinglovchi emas, balki aktiv ishtirokchi, o‘zini
ifodalashga imkoniyat berilgan bilim oluvchi bo‘ladi. Bunday yondashuv
o‘quvchining darsga bo‘lgan qiziqishini kuchaytiradi va unda ishtirok etish istagini
uyg‘otadi. Har bir o‘quvchining fikri, savollari va takliflari dars jarayonining
ajralmas qismiga aylanadi. Bu esa o‘quvchiga o‘zining o‘rganishga bo‘lgan
qiziqishini rivojlantirish va o‘z bilimlarini mustahkamlash imkoniyatini yaratadi.
O‘quvchilar bu metodlar orqali o‘zaro ijtimoiy muloqot, guruhda ishlash va o‘z
fikrini boshqalarga izoh berish kabi ijtimoiy ko‘nikmalarni rivojlantiradilar. Dars
jarayonida faol ishtirok etish, o‘quvchilarning o‘ziga bo‘lgan ishonchini oshiradi,
shuningdek, ular darsga nisbatan yanada yuqori motivatsiyaga ega bo‘ladilar. Bu
metodlar o‘quvchining shaxs sifatida rivojlanishiga va mustaqil fikrlashiga yordam
beradi.
Interfaol metodlar o‘quvchilarning ichki motivatsiyasini oshirishda katta rol
o‘ynaydi, chunki bu metodlar har bir o‘quvchining fikrini qadrlashni ta’minlaydi
va ularni o‘z fikrlarini ifoda etishga rag‘batlantiradi. O‘quvchilarga o‘z nuqtai
nazarini ochiq ifodalash imkoniyati berish, ularning darsga bo‘lgan qiziqishini
oshiradi va ichki rag‘batni kuchaytiradi. O‘quvchi o‘z fikrini aytish, boshqa
fikrlarni tinglash va tahlil qilish orqali nafaqat bilimlarini mustahkamlaydi, balki
o‘zini namoyon qilish, o‘z qarashini asoslash va boshqalar bilan bahslashish
imkoniyatini ham oladi. Masalan, “fikrlar doirasi”, “erkin mikrofon”, “bosh
qahramonga maktub”, “muammoli savolga yechim topish” kabi interfaol usullar
o‘quvchilarga o‘z fikrlarini erkin va ishonch bilan ifoda etishga yordam beradi. Bu
metodlar o‘quvchilarga nafaqat savodxonlik, balki ijodiy fikrlash, tahlil qilish va
muloqotda ishtirok etish kabi ko‘nikmalarni ham rivojlantiradi. O‘quvchilar o‘z
qarashlarini asoslash, o‘z fikrlarini ishonch bilan taqdim etish va boshqalarning
fikrini qabul qilish yoki inkor etish orqali shaxs sifatida rivojlanadilar. Ichki
motivatsiya – bu o‘quvchining o‘z o‘qishiga, o‘rganishga bo‘lgan ichki qiziqishi
va qobiliyatiga bo‘lgan ishonchidir. Interfaol metodlar o‘quvchiga majburiyatdan
15

emas, balki o‘z xohishi bilan harakat qilishga undaydi. Bu metodlar o‘quvchini
faqat tinglovchi emas, balki faol ishtirokchi, o‘zini namoyon etish va qarorlar
qabul qilishda erkin bo‘lishga yordam beradi. Natijada, o‘quvchilar darsga nisbatan
yuqori motivatsiyaga ega bo‘ladilar va o‘qish jarayoniga yanada katta qiziqish
bilan yondashadilar. O‘quvchi o‘zini namoyon qilish istagi orqali o‘zaro
muloqotda ishtirok etadi, fikr almashadi va o‘z bilimlarini o‘rtoqlashadi. Bu
jarayonning ta’siri natijasida, o‘quvchilarda faollik, ijodkorlik va mustaqillik
shakllanadi. Shuningdek, interfaol metodlar o‘quvchilarni faqat bilim olish bilan
cheklanib qolmasdan, o‘z fikrlarini erkin ifodalash, bahs qilish, yangi g‘oyalarni
ilgari surish va boshqa o‘quvchilar bilan fikr almashish orqali shaxs sifatida
rivojlantiradi.
Maqsadga yo‘naltirilgan o‘yin elementlari motivatsiyani oshirishda samarali
vosita sifatida foydalaniladi, chunki ular o‘quvchilarni darsga yanada faolroq jalb
qiladi va o‘rganish jarayonini qiziqarli qiladi. O‘yin shaklidagi interfaol metodlar
orqali o‘quvchilar musobaqa, jamoaviy ish, va g‘alabaga intilish kabi emotsional
omillardan foydalangan holda o‘rganishga yanada ko‘proq qiziqish bilan
yondashadilar. Masalan, “Top o‘yinini top” , “Savol-javob zanjiri” , “Bilimlar
viktorinasi” , “Boshqotirma” , “Rol o‘ynash” kabi metodlar o‘quvchilarga
bilimlarni o‘rgatishda samarali bo‘lishi mumkin. Bu o‘yinlar o‘quvchilarni faqat
bilim olish bilan cheklanmasdan, ular o‘zlarini sinab ko‘rish, musobaqada
qatnashish, o‘z natijalarini baholash imkoniyatiga ega bo‘ladilar. O‘yin jarayonida
o‘quvchilar bir-birlaridan o‘rganadilar, musobaqa ruhida ishlashga, birgalikda
g‘alaba qozonish uchun hamkorlik qilishga o‘rgatiladi. Bu metodlar, shuningdek,
o‘quvchilarga o‘zlarini ishonch bilan namoyon qilish va maqsadga erishish uchun
harakat qilish istagini uyg‘otadi.
O‘yin elementlarining yana bir muhim jihati shundaki, ular o‘quvchilarning
ijtimoiy ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Misol uchun, “Rol o‘ynash” usuli orqali
o‘quvchilar o‘zlarini turli vaziyatlarda tasavvur qilib, boshqa odamlarning nuqtai
nazarini tushunishga harakat qiladilar. Bu o‘quvchilarni nafaqat intellektual, balki
16

emotsional va ijtimoiy jihatdan ham rivojlantiradi. Shu bilan birga, o‘yinlarning
emotsional jihatlari o‘quvchilarda o‘rganishga bo‘lgan qiziqishni kuchaytiradi va
o‘quv jarayonining jonlanishiga olib keladi. Natijada, maqsadga yo‘naltirilgan
o‘yin elementlari o‘quvchilarning darsga bo‘lgan qiziqishini oshiradi, ularning
emotsional holatini yaxshilaydi va o‘rganish jarayoniga bo‘lgan faollikni oshiradi.
O‘quvchi o‘rganishga nafaqat majburlanib, balki zavq bilan, o‘z ixtiyori bilan
yondashadi. Bu esa umumiy ta’lim sifatini va samaradorligini oshirishga xizmat
qiladi.
O‘z-o‘zini baholash va tahlil qilish interfaol darslarning eng muhim
jihatlaridan biridir. Bu jarayon o‘quvchiga o‘z o‘rganish jarayonini tahlil qilish,
o‘zining kuchli va zaif tomonlarini aniqlash imkonini beradi. Interfaol metodlar,
ayniqsa, “fikrlar doirasi”, “erkin mikrofon”, “savol-javob” kabi usullar orqali,
o‘quvchilar o‘z fikrlarini erkin ifodalashadi va boshqalar fikri bilan solishtirishadi.
Bu esa ularga o‘z qarashlarini shakllantirishda va mustahkamlashda yordam
beradi. O‘quvchilarning o‘zini baholash va tahlil qilish jarayoni o‘zini
rivojlantirish uchun katta ahamiyatga ega. O‘quvchi xatolarini aniqlash va ularni
tuzatish uchun faol ishlaydi, bu esa uning o‘rganish jarayoniga bo‘lgan
mas'uliyatini oshiradi. O‘z-o‘zini tahlil qilish orqali o‘quvchi faqat o‘z bilimini
baholamaydi, balki fikr va qarashlarini o‘zida izchil ravishda rivojlantiradi. Bu esa
uni yanada mustaqil va tanqidiy fikrlashga undaydi. O‘quvchi o‘zining o‘rganish
usullarini va natijalarini doimiy ravishda tahlil qilib borishi, uni o‘z-o‘zini
rivojlantirishga, yangi bilim va ko‘nikmalarni egallashga rag‘batlantiradi. Doimiy
o‘zini tahlil qilish, o‘quvchining o‘qishga bo‘lgan yondashuvini yaxshilaydi va
uning ta'lim jarayonida faolligini oshiradi. Bu esa o‘z-o‘zini rivojlantirishga turtki
beradi va o‘quvchining muvaffaqiyatlarini davom ettirishga undaydi.
Interfaol metodlar o‘quvchilarning individual salohiyatini va ehtiyojlarini
hisobga olishda samarali vosita hisoblanadi. Har bir o‘quvchining qiziqishlari,
qobiliyatlari va o‘rganishga bo‘lgan yondashuvlari turlicha bo‘lganligi sababli,
interfaol metodlar yordamida individual yondashuvni amalga oshirish mumkin. Bu
17

metodlar orqali o‘quvchiga maxsus topshiriqlar berish, uning o‘ziga xos
xususiyatlarini rivojlantirishga yordam beradi. Masalan, ijodkor o‘quvchi uchun
o‘z fikrini ifodalash va tasavvurini rivojlantirishga qaratilgan insho yozish yoki
sahnalashtirish topshiriqlari berilishi mumkin. Bunday topshiriqlar o‘quvchini
nafaqat yozma, balki vizual va ijodiy yondashuvlar bilan ishlashga ham undaydi.
Tahliliy fikrlovchi o‘quvchi uchun esa muammoli vaziyatlar orqali fikr
yuritish va tahlil qilish topshiriqlari berilishi mumkin. Bu o‘quvchilarga
masalalarni chuqurroq o‘ylab ko‘rish, sabab-oqibat aloqalarini tushunish va
muammolarni hal qilishda yordam beradi. Texnik qiziqishdagi o‘quvchilar uchun
esa grafik tahlil yoki tehnik tadqiqotlar asosida ishlash topshiriqlari berilishi, ularni
texnik ko‘nikmalarni rivojlantirishga yo‘naltiradi. Bu kabi topshiriqlar
o‘quvchining qiziqishi va ehtiyojlariga mos ravishda ta'lim jarayonini yanada
samarasiz qilishga yordam beradi. Interfaol metodlar orqali o‘quvchining
individual ehtiyojlarini hisobga olgan holda, uning o‘ziga xos yondashuvini,
motivatsiyasini va o‘rganish usullarini moslashtirish mumkin. Bu o‘quvchini
o‘rganishga bo‘lgan qiziqishini oshiradi va uni o‘z salohiyatidan maksimal
darajada foydalanishga rag‘batlantiradi.
3. Interfaol metodlarning turlari
Interfaol metodlar o‘quvchilarning ta'lim jarayonida faol ishtirokini
ta'minlash va ularning fikrlash, nutqiy ko‘nikmalarini rivojlantirishga xizmat
qiladi. Ularning turli shakllari mavjud bo‘lib, har biri o‘quvchilarning turli
jihatlarini rivojlantirishga qaratilgan. Guruhli muhokamalar o‘quvchilarni ta'lim
jarayoniga faol jalb qilishda samarali usul hisoblanadi. Bu metod o‘quvchilarga
biror mavzu yoki muammoni kengroq, turli nuqtai nazardan ko‘rib chiqishga
imkon yaratadi. O‘quvchilar bir-birlari bilan faol fikr almashish, o‘z nuqtai
nazarlarini ifodalash va turli qarashlarni tahlil qilish orqali bilimlarini
chuqurlashtiradilar.
Guruhli muhokamalar o‘quvchilarga bir nechta asosiy imkoniyatlar yaratadi:
18

1. Fikrlarni ifodalash va asoslash : O‘quvchilar muhokama jarayonida o‘z
fikrlarini nafaqat bildiradilar, balki ularni asoslashga ham harakat qiladilar. Bu
ularning mantiqiy tafakkurini rivojlantiradi, argumentlarni to‘g‘ri va aniq
keltirishni o‘rgatadi.
2. Tushunishni va muloqotni rivojlantirish : O‘quvchilar bir-birining
fikrlarini tinglashadi, savollar berishadi, e’tirozlar bildiradilar va fikrlarini tahlil
qiladilar. Bu jarayon ularni boshqa odamlarning nuqtai nazarini tushunishga va o‘z
fikrlarini aniq ifodalashga undaydi.
3. Kollaborativ yondashuv : Guruhli muhokamalar o‘quvchilarni jamoa
bilan ishlashga o‘rgatadi. O‘quvchilar birgalikda muammoni hal qilish, takliflar
kiritish va qarorlar qabul qilishda bir-biriga yordam beradilar.
4. O‘z-o‘zini baholash : Muhokama jarayonida o‘quvchilar o‘z fikrlarini
boshqalar bilan solishtirib, ularning tahlilini qabul qiladilar. Bu o‘z-o‘zini baholash
va fikrini rivojlantirishga yordam beradi.
5. O‘rganishga faollik : Muhokama o‘quvchilarda o‘qishga nisbatan
qiziqish va rag‘batni oshiradi. O‘quvchilar o‘z fikrlarini bildirish va boshqalar
bilan baham ko‘rish orqali o‘rganish jarayonida faol ishtirok etadilar.
Guruhli muhokama metodidan foydalanish orqali o‘quvchilar o‘zlarining
mustaqil fikrlash va muloqot qilish ko‘nikmalarini rivojlantiradilar. Bu metod
o‘quvchilarning ta'limga bo‘lgan munosabatini ijobiy tomonga o‘zgartirishga
yordam beradi va ularni samarali o‘rganishga rag‘batlantiradi.
Rolli o‘yinlar o‘quvchilarga turli ijtimoiy, madaniy yoki tarixiy rollarni
o‘ynash orqali o‘rganish jarayonini yanada jonli va qiziqarli qilish imkonini beradi.
Bu metodning asosiy maqsadi – o‘quvchilarni ma'lum bir rolga kirishga undash,
ularni real hayotdagi vaziyatlarga tayyorlash va ijodiy fikrlashni rivojlantirishdir.
O‘quvchilar o‘zlarini ma'lum bir shaxs yoki personaj sifatida tasavvur qilib, voqea
yoki vaziyatni sahnalashtiradilar. Bu jarayon o‘quvchilarga nafaqat mavzuni
chuqurroq tushunishga yordam beradi, balki turli vaziyatlarga mos ravishda
qarorlar qabul qilishni o‘rgatadi.
19

Rolli o‘yinlarning bir qancha asosiy afzalliklari mavjud:
1. Ijodiy fikrlashni rivojlantirish : Rolli o‘yinlar o‘quvchilarni kreativ
yondashuvga va ijodiy fikrlashga undaydi. O‘quvchilar har bir rolni o‘ynashda turli
fikrlarni ishlab chiqadilar, yangi g‘oyalar va yechimlar izlaydilar.
2. Hamkorlikni mustahkamlash : Rolli o‘yinlar ko‘pincha guruhda
ishlashni talab qiladi. Bu o‘quvchilarga hamkorlikda ishlash, jamoa bilan birga
qarorlar qabul qilish va o‘zaro fikr almashish imkonini beradi. Hamkorlikda
ishlash ijtimoiy ko‘nikmalarni rivojlantiradi va o‘zaro hurmatni mustahkamlaydi.
3. Vaziyatni tahlil qilish va qaror qabul qilish : Rolli o‘yinlarda
o‘quvchilar turli vaziyatlarga duch keladilar va bu vaziyatlarga qanday javob
berish kerakligini o‘rganadilar. O‘quvchilar har bir rolni o‘ynashda haqiqiy
hayotda uchraydigan qarorlarni qabul qilishni amaliy ravishda o‘rganadilar.
4. Empatiya va tushunishni oshirish : Rolli o‘yinlar o‘quvchilarga boshqa
odamlarning nuqtai nazarini tushunishga yordam beradi. O‘quvchilar o‘zlarini
boshqalar o‘rnida tasavvur qilish orqali empatiya ko‘nikmalarini rivojlantiradilar.
5. Til va nutq ko‘nikmalarini rivojlantirish : Rolli o‘yinlar
o‘quvchilarning nutqiy ko‘nikmalarini, jumladan, aniq va lo‘nda fikrlarni
ifodalash, sozlash va o‘z nuqtai nazarini asoslash ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
6. O‘z-o‘zini baholash : Rolli o‘yinlar jarayonida o‘quvchilar o‘z ishlarini
baholashadi, xatolarni tahlil qilishadi va o‘zini rivojlantirish uchun zaruriy
o‘zgartirishlarni amalga oshiradilar.
Bu metod o‘quvchilarni nafaqat bilim olish, balki turli ijtimoiy vaziyatlarda
o‘zlarini qanday tutishni o‘rganishga ham undaydi. Natijada, o‘quvchilarda
mustahkam kommunikatsiya, tahliliy fikrlash va ijodiy yondashuv ko‘nikmalari
shakllanadi. Rolli o‘yinlar o‘quvchilarni hayotdagi turli vaziyatlarga tayyorlashda
katta yordam beradi.
"Fikrlar doiralari" metodi o‘quvchilarga biror mavzu yuzasidan o‘z fikrlarini
erkin ifodalash imkonini beradi. Bu metodda o‘quvchilar bir-birlari bilan o‘z
fikrlarini almashishadi. O‘quvchilar aylanma shaklda o‘tirib, o‘z fikrlarini ochiq va
20

erkin tarzda bildirishadi, shu bilan birga, boshqalarning fikrlarini tinglash va ularni
o‘z nuqtai nazaridan baholash imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Bu jarayon
o‘quvchilarga nafaqat o‘z fikrlarini ifodalashni, balki tanqidiy yondashuvni va
muloqot madaniyatini rivojlantirishni o‘rgatadi. Fikrlar doiralari metodida
o‘quvchilarga teng huquqlilik taqdim etiladi, bu esa ularning har biri fikr
bildirishda faol ishtirok etishiga imkon yaratadi. Metodda har bir o‘quvchi o‘z
fikrini bildirishdan oldin, boshqalarning fikrlarini tinglashga majbur bo‘ladi. Bu
jarayon muloqotda qatnashishni o‘rgatadi, fikr almashish va tanqidiy fikrlash
ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Metodning eng muhim afzalliklaridan biri shundaki,
u o‘quvchilarga fikrlarini muntazam ravishda tahlil qilish, o‘z fikrlarini asoslash va
ularni boshqalar bilan baham ko‘rish imkoniyatini beradi. Bu esa o‘quvchilarning
bilimlarni o‘zlashtirishdagi samaradorligini oshiradi va muloqotga bo‘lgan
ishtiyoqni kuchaytiradi. Fikrlar doiralari metodini qo‘llash orqali o‘quvchilar
empatiya va boshqalarning fikrini tushunish ko‘nikmalarini rivojlantiradilar. Ular
boshqalar bilan fikr almashish jarayonida ijtimoiy ko‘nikmalarni oshirib,
o‘zgaruvchan fikrlarni qabul qilishni o‘rganadilar. Bu metod, shuningdek, guruhda
ishlash ko‘nikmalarini oshiradi, chunki o‘quvchilar bir-biri bilan faol hamkorlikda
ishlashni o‘rganadilar. Bu usuldagi jarayon o‘quvchilarni fikrlarini erkin va
ishonch bilan bildirishga undaydi, natijada o‘quvchilar o‘z fikrlarini qayta ko‘rib
chiqadilar va turli nuqtai nazarlarni qabul qilishga tayyor bo‘ladilar. "Fikrlar
doiralari" metodida har bir o‘quvchi o‘z fikrini bildirishda boshqalar bilan
muloqotda bo‘lishga harakat qiladi, shu bilan birga boshqalar bilan fikr almashib,
yangi nuqtai nazarlar bilan tanishadi. Natijada, bu metod o‘quvchilarga fikrlarini
kengaytirish, tanqidiy yondashuvni kuchaytirish va yangi fikrlarni qabul qilishni
o‘rgatadi. Bu metod muloqot madaniyatini rivojlantiradi, o‘quvchilarni erkin fikr
bildirishga va o‘zaro hurmatli munosabatda bo‘lishga undaydi.
"Charxpalak" metodi o‘quvchilarni bir-birlariga savollar berishga va ularga
javoblar topishga undaydi. Bu metodda o‘quvchilar turli mavzularda savollar
tayyorlashadi, so‘ngra ular bir-birlariga bu savollarni berib, javoblarini tahlil
21

qiladilar. Savollar va javoblar jarayoni o‘quvchilarni fikrlarini tez va aniq
ifodalashga, shuningdek, boshqalarning fikrlarini tinglash va ularni baham
ko‘rishga o‘rgatadi. Metodning asosiy maqsadi o‘quvchilarni faol muloqotga jalb
qilishdir. Har bir o‘quvchi savollarni tayyorlab, boshqalar bilan ulashib, o‘z fikrini
asoslash va aniqlik kiritish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Savollarni ishlab chiqish va
javoblarni tahlil qilish jarayonida o‘quvchilar muayyan mavzu yoki masala
bo‘yicha fikr yuritish, argumentlar keltirish va tahlil qilishni o‘rganadilar.
"Charxpalak" metodi o‘quvchilarga shaxsiy fikrlarini yaratish, tezda javob
berish va o‘zaro fikr almashish imkoniyatlarini yaratadi. O‘quvchilarni yanada
aniqroq, izchil va mantiqiy fikr yuritishga undaydi. Bu metod orqali o‘quvchilar
o‘z bilimlarini kengaytirish, savodxonlikni rivojlantirish va tezkor fikr yuritish
ko‘nikmalarini oshiradilar. Shuningdek, o‘quvchilar bir-birlarining fikrlarini
tinglab, javoblarni yaxshiroq tahlil qilishni va boshqalar bilan birgalikda
muhokama qilishni o‘rganadilar. Bu metodda savol va javob almashish
o‘quvchilarni muammoni chuqurroq tushunishga, o‘rgangan bilimlarini qo‘llashga
va yangi ma’lumotlarni o‘zlashtirishga yordam beradi. Charxpalak jarayonida
savollarni to‘g‘ri shakllantirish, javoblarni to‘liq tahlil qilish va muloqotda bo‘lish
o‘quvchilarning intellektual qobiliyatlarini rivojlantiradi. Bu usul orqali
o‘quvchilar faol, jonli va samarali muloqotda bo‘lib, bir-birlariga yordam berish va
o‘rganish jarayonida hamkorlik qilishga o‘rgatadilar.
Taqdimot usuli o‘quvchilarga o‘z bilimlarini boshqalarga taqdim etish
imkonini beradi. Bu metodda o‘quvchi o‘ziga berilgan mavzu bo‘yicha
tayyorlangan taqdimotni sinfga yoki guruhga namoyish qiladi. Taqdimot
o‘quvchining o‘z bilimini boshqalar bilan baham ko‘rish, o‘z fikrlarini va
qarashlarini aniq va ishonch bilan ifodalash imkonini yaratadi. Taqdimot usuli
o‘quvchilarning kommunikatsiya ko‘nikmalarini rivojlantiradi. O‘quvchilar
ma'lum bir mavzu bo‘yicha taqdimot tayyorlab, uni jamoa oldida namoyish etish
orqali o‘z fikrlarini aniq, tizimli va tushunarli tarzda ifodalashni o‘rganadilar. Bu
22

jarayon ularning o‘zlarini ifodalash, muloqotda bo‘lish va boshqalar bilan fikr
almashish qobiliyatlarini kuchaytiradi.
Taqdimotlar o‘quvchilarga o‘z bilimlarini tizimli ravishda taqdim etish,
shuningdek, o‘z fikrlarini asoslash va aniq ifodalashni o‘rgatadi. Taqdimot
jarayonida o‘quvchilar tahliliy fikrlashni rivojlantiradilar, chunki ular o‘z fikrlarini
asoslash va ilmiy yondashuvni qo‘llashni o‘rganadilar. Bu metod o‘quvchilarga
o‘zlari o‘rgangan materialni boshqalarga tushunarli va izchil shaklda etkazishga
yordam beradi. Taqdimot usuli o‘quvchilarda o‘z-o‘zini baholash, fikrlarni
tanqidiy tahlil qilish va samarali muloqotda bo‘lish qobiliyatlarini rivojlantiradi.
Sinfda yoki guruhda taqdimot qilish o‘quvchilarning jamoa oldida ishonchni
oshiradi, nutq madaniyatini yaxshilaydi va ularni o‘z fikrlarini boshqalarga taqdim
etishda yanada ishonchli qilishga yordam beradi. Taqdimot usuli o‘quvchilarni
nafaqat o‘z bilimlarini boshqalarga taqdim etishga, balki tahliliy va tanqidiy
fikrlashni kuchaytirishga, kommunikatsiya ko‘nikmalarini oshirishga va o‘z
fikrlarini aniq ifodalashga yordam beradi.
II-BOB. HIKOYALAR BILAN ISHLASHDA INTERFAOL
METODLARDAN FOYDALANISH
2.1. Hikoya matnlarini tahlil qilish
Hikoya matnlarini tahlil qilishda interfaol metodlarning roli o‘quvchilarga
matnning asosiy g‘oyasini aniqlashda muhim yordam beradi. Bu jarayonni
interfaol yondashuvlar orqali amalga oshirish o‘quvchilarni nafaqat matnni
yaxshiroq tushunishga, balki uning mazmuni va tuzilishini chuqurroq anglashga
yordam beradi. Guruhli muhokama metodida o‘quvchilar kichik guruhlarga
bo‘linib, har biri hikoya matnini o‘qib, uning asosiy g‘oyasini aniqlashga harakat
23

qiladi. O‘quchilar guruhda ishlash orqali bir-birlariga savollar berishadi, fikrlarini
almashadilar va matnning mazmuni haqida turli nuqtai nazarlarga ega bo‘ladilar.
Bu metod o‘quvchilarga matnni ko‘proq yoritish va barcha tomonlarini tahlil qilish
imkoniyatini beradi. Muhokama jarayonida o‘quvchilar o‘z fikrlarini asoslashga va
boshqalar bilan baham ko‘rishga o‘rganadilar. Guruhlar yakuniy fikrni aniqlashda
hamkorlikda ishlaydi va bu orqali matnning asosiy g‘oyasini aniqroq tushunishadi.
“Fikrlar doiralari” metodida o‘quvchilar bir-birlariga matnni tushunish
bo‘yicha savollar beradilar va o‘z javoblarini birgalikda tahlil qilishadi. Bu
metodda o‘quvchilar bir-biriga fikrlarini ochiq tarzda bildirishadi, savollar
berishadi va o‘zaro bahs yuritadilar. Har bir o‘quvchi matnni o‘zicha tushunadi,
lekin boshqalarning fikrlarini eshitish orqali yanada to‘liqroq ma’lumotga ega
bo‘ladi.
Bu jarayon o‘quvchilarga nafaqat o‘z fikrlarini erkin ifodalash imkonini
yaratadi, balki boshqa o‘quvchilar bilan muloqotda bo‘lish va turli nuqtai
nazarlarni ko‘rish imkoniyatini beradi. “Fikrlar doiralari” metodi o‘quvchilarga
tanqidiy fikrlashni rivojlantirishga, shu bilan birga, boshqa o‘quvchilar fikrlarini
tinglash va o‘z fikrini asoslashga o‘rgatadi. Bu metod orqali o‘quvchilar matnning
muhim jihatlarini chuqurroq tushunadilar va matnning asosiy g‘oyasini aniqlashda
o‘zaro fikr almashishadi. Interfaol metodlar yordamida hikoya matnini tahlil qilish
o‘quvchilarga matnning asosiy g‘oyasini aniqlashda samarali yordam beradi.
Guruhli muhokama va “fikrlar doiralari” metodlari o‘quvchilarga matnni
chuqurroq tushunishga, turli nuqtai nazarlardan ko‘rishga va o‘z fikrlarini
asoslashga yordam beradi. Bu metodlar o‘quvchilarning analitik va tanqidiy
fikrlash ko‘nikmalarini rivojlantiradi, muloqot va hamkorlik ko‘nikmalarini
mustahkamlaydi.
Hikoya matnida qahramonlarning xarakteri va ularning vaziyatdagi roli
o‘quvchilar uchun muhim o‘rganish mavzularidan biridir. Interfaol metodlar bu
jarayonni yanada samarali qilishga yordam beradi, chunki ular o‘quvchilarga
qahramonlarning xarakterlarini va ularning qarorlarini tahlil qilishda faol ishtirok
24

etish imkonini yaratadi. Rolli o‘yinlar metodida o‘quvchilar hikoya
qahramonlarining rollarini o‘z zimmasiga olishadi. Bu metodda, o‘quvchilar
o‘zlarini qahramon sifatida tasavvur qilib, ularning qarorlaridan kelib chiqqan
holda sahnalashtirilgan vaziyatlarni muhokama qilishadi. Masalan, agar qahramon
biror muammoga duch kelsa, ular qanday harakat qilishadi? Nima uchun shunday
qaror qabul qilishadi? O‘quvchilar shu tarzda qahramonlarning fikrini tushunishga
harakat qilishadi, ularning psixologik holatini va vaziyatga nisbatan
munosabatlarini tahlil qiladilar. Bu metod o‘quvchilarni empatiya qilishga undaydi
va ular qahramonlarning qarorlarini faqat matndan ko‘ra chuqurroq tushunishga
o‘rganadilar. Rolli o‘yinlar o‘quvchilarni qahramonlarning nuqtai nazaridan
fikrlashga, ularning motivatsiyasini va psixologik holatini o‘rganishga
rag‘batlantiradi.
Guruhli tahlil metodida har bir guruh o‘ziga bir qahramonni tanlaydi va
uning xarakterini chuqur tahlil qiladi. Bu metod orqali o‘quvchilar har bir
qahramonning shaxsiyati, qarorlarining sabablari, va ular uchun muhim bo‘lgan
qiymatlar haqida o‘ylashadi. O‘quvchilar guruhda ishlashda o‘z qahramonini tahlil
qilishadi va bu tahlilni boshqa guruhlarga taqdim etadilar. Boshqa guruhlar esa o‘z
qahramonlarining xarakterini tushuntirishadi. Bu o‘quvchilarga turli nuqtai
nazarlardan qahramonlarni tahlil qilish imkoniyatini beradi, ularning xarakterini
kengroq va to‘liqroq tushunishga yordam beradi. Bu metodlar o‘quvchilarga
qahramonlarning xarakterini nafaqat yozuvchi tomonidan taqdim etilgan nuqtai
nazardan, balki o‘zlari tomonidan ham tahlil qilish imkonini beradi. Interfaol
yondashuvlar o‘quvchilarda tahliliy fikrlash, empatiya va psixologik tushunish
ko‘nikmalarini rivojlantiradi, bu esa ularga hikoya matnining chuqur mazmunini
anglashda katta yordam beradi.
Matnning tuzilishini o‘rganish o‘quvchilarga hikoyaning qanday tashkil
etilganini va uning qismlarini tushunishga yordam beradi. Interfaol metodlar bu
jarayonda o‘quvchilarni nafaqat matnning mazmunini, balki uning strukturasi va
voqealar ketma-ketligini aniq va samarali tushunishga undaydi. Taqdimot usuli
25

yordamida o‘quvchilar o‘zlari o‘rganilgan matnning tuzilishini sinfga taqdim
etadilar. Bu jarayon matnning boshlanishi, rivojlanishi, kulminatsiyasi va yakunini
chuqurroq tushunishga yordam beradi. Taqdimotlar orqali o‘quvchilar matnning
qismlarini tartib bilan joylashtirib, har bir qismning o‘ziga xos ahamiyatini
tushunadilar. Bu metod o‘quvchilarga matnni aniq va lo‘nda shaklda taqdim
etishga imkon beradi, shuningdek, ular matnning tuzilishi va mazmunini qanday
muvofiqlashtirishni o‘rganadilar. Taqdimot usuli o‘quvchilarni matnni kengroq
nuqtai nazardan ko‘rishga, uning tuzilishini yaxshiroq anglashga undaydi.
Charxpalak metodini qo‘llash o‘quvchilarga matnning tuzilishini yanada
chuqurroq tahlil qilishda yordam beradi. Bu metodda o‘quvchilar turli savollarni
tayyorlab, ular orqali matnning tuzilishini o‘rganadilar. Savollar o‘quvchilarga
matnning boshlanishi, rivojlanishi, kulminatsiyasi va yakuni kabi qismlarini
qanday ajratish va tushunishni o‘rgatadi. Savollarni berish va ularga javoblar
topish jarayonida o‘quvchilar matnni strukturaviy qismlarga ajratishning turli
yo‘llarini ko‘radilar. Bu metod o‘quvchilarni faol ishtirok etishga undaydi va
ularning interaktiv fikrlash ko‘nikmalarini rivojlantiradi. O‘quvchilar matnning
tuzilishini tahlil qilish orqali uni yaxshiroq anglab, voqealar ketma-ketligini
qanday shakllantirish va izohlashni o‘rganadilar. Bu metodlar yordamida
o‘quvchilar matnni nafaqat mazmunan, balki strukturaviy jihatdan ham yaxshiroq
tushunadilar, bu esa ularning tahliliy fikrlash va muloqot ko‘nikmalarini
rivojlantirishga yordam beradi.
Matnni tahlil qilishda o‘quvchilar faqat uni o‘qish bilan kifoyalanmaydi,
balki uning tuzilishini, xarakterlarini va voqealar rivojini ham tahlil qilishadi.
Interfaol metodlar bu jarayonda o‘quvchilarga matnni chuqurroq anglash va uning
ichki strukturasini o‘rganishga yordam beradi. Masalan, guruhli muhokamalar yoki
charxpalak metodlari orqali o‘quvchilar matnni tahlil qilishni va voqealar rivojini
bir nechta nuqtai nazardan ko‘rishni o‘rganadilar. Bu metodlar o‘quvchilarda
analitik fikrlashni rivojlantiradi, chunki ular matnning har bir qismi va voqealar
ketma-ketligi haqida chuqur o‘ylashlari kerak bo‘ladi. Bu ko‘nikmalar adabiy
26

tahlilni o‘rgatish bilan birga, hayotda ham murakkab masalalarni hal qilishda
foydali bo‘ladi, chunki o‘quvchilar barcha jihatlarni va mumkin bo‘lgan natijalarni
tahlil qilishni o‘rganadilar.
Interfaol metodlar o‘quvchilarga o‘z fikrlarini mustaqil ravishda ifodalash va
boshqalar bilan baham ko‘rish imkoniyatini beradi. O‘quvchilar o‘zlari ilgari
surgan g‘oyalarni asoslash va boshqa o‘quvchilarning fikrlariga e'tibor berish
orqali yangi nuqtai nazarlarni qabul qilishga o‘rganadilar. Misol uchun, "fikrlar
doiralari" metodida o‘quvchilar bir-birlariga savollar berib, fikrlarni muhokama
qilishadi. Har bir o‘quvchi o‘z fikrini erkin ifodalashda boshqalar bilan hurmatga
asoslangan muloqotda bo‘lishni o‘rganadi. Bu jarayon o‘quvchilarga o‘z fikrlarini
ishonch bilan ifodalash va boshqalarning fikrlariga hurmat bilan yondashish orqali
muloqot madaniyatini oshiradi. Bu metodlar o‘quvchilarni mustaqil fikrlashga,
yangi fikrlarni qabul qilishga va tanqidiy yondashuvni rivojlantirishga
rag‘batlantiradi.
Interfaol metodlar hikoya matnlarini tahlil qilishda o‘quvchilarga chuqurroq
tushuncha, kreativ fikrlash va tahliliy yondashuvlarni rivojlantirishga yordam
beradi. O‘quvchilar matnning asosiy g‘oyasini, qahramonlarning xarakterlarini va
matnning tuzilishini yaxshiroq tushunadilar. Bu jarayon nafaqat adabiyotga
bo‘lgan qiziqishni oshiradi, balki o‘quvchilarning umumiy tafakkur va muloqot
ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
2.2. Rolli o yinlar orqali hikoya elementlarini o rganishʻ ʻ
Rolli o yinlar o‘quvchilarga hikoya matnini sahnalashtirish orqali voqea
ʻ
rivojini va qahramonlarning harakatlarini chuqurroq tushunishga yordam beradi.
Bu metod o‘quvchilarni nafaqat matnni tushunishga, balki uni ijodiy tarzda tahlil
qilishga ham undaydi. Rolli o yinlar yordamida o‘quvchilar hikoya
ʻ
27

qahramonlarining psixologik holatlarini, qarorlarining sabablarini va ularning
o‘zaro munosabatlarini o‘rganadilar. Rolli o yinlar orqali o‘quvchilar hikoyaʻ
qahramonlarining harakatlarini va qarorlarini o‘zlari tasavvur qilib, ularning
qanday fikrlashlarini va qarorlar qabul qilishlarini o‘rganadilar. Bu metodda
o‘quvchilar qahramonlarning ruhiy holatini va ularning harakatlarining sabablarini
tahlil qilishadi. Masalan, agar qahramon biror muammoga duch kelsa, o‘quvchilar
ularning nima uchun o‘sha tarzda harakat qilishlarini tushunishga harakat qiladilar.
Bu jarayon o‘quvchilarga qahramonning ichki dunyosini va uning qarorlarini
yanada chuqurroq tushunishga yordam beradi.
Rolli o yinlar o‘quvchilarga qahramonlar o‘rtasidagi munosabatlarni va
ʻ
ularning qarorlariga qanday ta’sir qilishini ko‘rsatadi. O‘quvchilar biror vaziyatni
tahlil qilishda, har bir qahramonning o‘z nuqtai nazaridan qarorlar qabul qilishini
va bu qarorlar voqeaning rivojiga qanday ta’sir qilishini muhokama qilishadi. Bu
usul orqali o‘quvchilar empatiya qilishni, ya’ni boshqalarining holatiga va
qarorlariga hurmat bilan yondashishni o‘rganadilar. Bu faqat hikoya matnini
tushunishni emas, balki hayotdagi vaziyatlarni o‘rganish va boshqalarning
fikrlariga o‘zgacha nuqtai nazardan qarashni ham rivojlantiradi. O‘quvchilar turli
holatlarni o‘zlari boshdan kechirganidek, qahramonlarning o‘zlariga tegishli
qarorlarni qanday asoslashlarini va voqealarni qanday rivojlantirishlarini
chuqurroq tushunadilar. Bu metod o‘quvchilarga mantiqiy fikrlashni
rivojlantirishga yordam beradi, chunki ular qarorlar qabul qilishda turli variantlarni
ko‘rib chiqadilar va bu qarorlarning oqibatlarini tahlil qilishadi. Rolli o yinlar
ʻ
o‘quvchilarga qaror qabul qilishda har bir nuqtai nazar va uning asoslanishini
yaxshiroq tushunishga imkon yaratadi. Shu tarzda o‘quvchilar nafaqat o‘quv
materialini, balki insonlar o‘rtasidagi o‘zaro aloqalarni va qarorlar qabul qilish
jarayonini yanada chuqurroq o‘rganadilar.
Rolli o yinlar o‘quvchilarning ijodiy tasavvurlarini rivojlantirishda katta rol
ʻ
o‘ynaydi, chunki bu metod orqali o‘quvchilar o‘zlarini hikoya qahramonlarining
o‘rniga qo‘yib, voqealarni yangicha nuqtai nazardan ko‘rishadi. O‘quvchilar
28

matnni faqat o‘qish bilan cheklanib qolmay, balki qahramonlarining his-tuyg‘ulari,
qarorlarining sabablarini va psixologik holatini o‘zlarini ifodalash orqali chuqurroq
tushunadilar. Bu jarayon o‘quvchilarni ijodiy tarzda fikr yuritishga va voqealarga
o‘ziga xos yondashishga undaydi. Rolli o yinlar o‘quvchilarga o‘z fikrlarini vaʻ
tasavvurlarini boshqalarga etkazish imkonini beradi. Har bir o‘quvchi o‘z
qahramonini o‘z nuqtai nazaridan tahlil qiladi va ularning harakatlarini o‘zining
shaxsiy dunyoqarashiga asoslanib taqdim etadi. Bu o‘quvchilarning
yaratuvchanligini va tasavvur qilish qobiliyatini oshiradi, chunki ular har bir
qahramonning holatiga o‘z shaxsiy hissiyotlari va tajribalari bilan yondashishadi.
Rolli o yinlar o‘quvchilarga turli vaziyatlarda qanday qarorlar qabul qilishni
ʻ
va bu qarorlar voqeaning rivojiga qanday ta’sir qilishini tasavvur qilish imkonini
beradi. O‘quvchilar o‘z qahramonlarining ichki dunyosini o‘rganib, ular uchun
yangi voqealar va muammolarni yaratishadi. Bu metod orqali o‘quvchilar voqeani
shaxsiy holatlar bilan boyitishadi, va har bir qarorni o‘z ijodiy dunyosida
izohlashadi. Rolli o yinlar o‘quvchilarning ijodiy tasavvurlarini rivojlantiradi,
ʻ
ularni yangi fikrlar yaratishga, o‘z qarorlarini asoslashga va matnni yanada boyroq
tushunishga imkon beradi. Bu jarayon o‘quvchilarga o‘z fikrlarini erkin ifodalashni
o‘rgatadi va ijodkorlikni rivojlantirishga katta hissa qo‘shadi.
Rolli o yinlar orqali o‘quvchilar nafaqat qahramonlarning harakatlarini
ʻ
taqdim etishadi, balki matnni chuqurroq tushunishga ham yondashadilar.
O‘quvchilar qahramonlarning qarorlarini qaysi kontekstda qabul qilganini
o‘rganishadi va voqeaning rivojini qanday o‘zgartirish mumkinligini tahlil
qilishadi. Bu metod o‘quvchilarga nafaqat voqealarning yuzaga kelishini, balki har
bir voqeaning sabab va oqibatlarini ham yaxshi tushunishga imkon beradi. Misol
uchun, o‘quvchilar rolli o yinlar davomida qahramonlarning harakatlarini amalga
ʻ
oshirishdan tashqari, voqeaning rivojini qanday o‘zgartirishi mumkinligini
o‘ylashadi. Agar qahramon biror qaror qabul qilsa, o‘quvchilar bu qarorning
natijalari qanday bo‘lishini, ularning atrofidagi boshqa holatlar va muhitni qanday
ta’sir qilishi mumkinligini o‘rganishadi. Bu jarayon orqali matnning har bir
29

bo‘lagini va ularning bir-biriga qanday bog‘langanini chuqurroq tushunadilar.
Rolli o yinlar o‘quvchilarga matnni diqqat bilan o‘rganishga, uning barchaʻ
tafsilotlarini ko‘rishga va tahlil qilishga imkon beradi. O‘quvchilar hikoya
davomida qahramonlarning niyatlari, qarorlari va ularning voqealarga ta’sirini
aniqlashadi, shu bilan birga, har bir voqeani qanday shakllantirish va uni turli
nuqtai nazarlardan ko‘rish imkoniyatini yaratadilar. Rolli o yinlar o‘quvchilarning
ʻ
matnni chuqurroq tushunishiga yordam beradi, tahliliy fikrlash ko‘nikmalarini
rivojlantiradi va matnning har bir qismi o‘rtasidagi bog‘liqlikni yaxshiroq
anglashga imkon beradi. Bu jarayon o‘quvchilarga voqeani yanada to‘liq va aniq
tushunishga yordam beradi.
Rolli o yinlar o‘quvchilarga turli ijtimoiy va madaniy kontekstlarda qarorlar
ʻ
qabul qilish jarayonini tushunishga yordam beradi. Har bir qahramon o‘zining
ijtimoiy va madaniy sharoitlariga mos ravishda harakat qiladi, bu esa
o‘quvchilarga qarorlarni turli nuqtai nazardan ko‘rish imkoniyatini yaratadi.
O‘quvchilar hikoya matnidagi qahramonlarning qarorlarini amalga oshirayotganda,
ularning harakatlarini nafaqat shaxsiy hissiyotlar, balki ijtimoiy va madaniy
kontekst bilan bog‘lashadi. Misol uchun, agar hikoyada bir qahramon o‘zining
jamiyatdagi mavqeiga qarab qaror qabul qilsa, o‘quvchilar ushbu qarorning
ijtimoiy sharoitda qanday o‘zgarishini va qanday ta’sir ko‘rsatishini tahlil qilishadi.
Madaniy kontekstda esa, qahramonlar turli qadriyatlar, urf-odatlar yoki
an’analarga asoslanib, qarorlar qabul qilishadi. O‘quvchilar, rolli o yinlar orqali,
ʻ
bu turli madaniy va ijtimoiy sharoitlarni o‘zlarining qaror qabul qilish
jarayonlariga qanday ta’sir qilishi mumkinligini o‘rganadilar. Rolli o yinlar
ʻ
o‘quvchilarga ijtimoiy va madaniy kontekstning har bir voqeaning rivojiga qanday
ta’sir ko‘rsatishini ko‘rsatishga yordam beradi. O‘quvchilar turli guruhlar, oilalar
yoki madaniy qatlamlar o‘rtasidagi tafovutlarni ko‘rib chiqadilar va bu tafovutlar
qahramonlarning qarorlariga qanday ta’sir qilishi mumkinligini o‘ylaydilar.
Shunday qilib, rolli o yinlar o‘quvchilarga murakkab ijtimoiy va madaniy
ʻ
30

vaziyatlarni yaxshiroq tushunishga imkon beradi, bu esa ularning empatiya qilish
va boshqalarning nuqtai nazarini hurmat qilish ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
Rolli o yinlar o‘quvchilarga hamkorlik va muloqot ko‘nikmalariniʻ
rivojlantirishda muhim rol o‘ynaydi. Bu metod o‘quvchilarga birgalikda ishlash,
fikr almashish va turli nuqtai nazarlarni inobatga olish imkonini beradi. Guruhda
ishlash orqali o‘quvchilar o‘zaro fikr almashadilar, bu esa ularni o‘z qarorlarini
qayta ko‘rib chiqish va yaxshilashga undaydi. O‘quvchilar boshqa guruh
a’zolarining fikrlarini tinglab, yangi qarorlar qabul qilishda bir-birlarini qo‘llab-
quvvatlaydilar. Muloqot madaniyatini oshirishda rolli o yinlar yordamida
ʻ
o‘quvchilar faqat so‘zlashishni emas, balki samarali tinglashni, boshqalarning
nuqtai nazarini hurmat qilishni va fikrlarni konstruktiv tarzda almashishni
o‘rganadilar. Boshqalar bilan ishlash va jamoaviy qarorlar qabul qilishda
hamkorlikni rivojlantirish, o‘quvchilarga murakkab vaziyatlarda qanday qilib
birgalikda yechim topishni o‘rgatadi. Bu ko‘nikmalar hayotda ham foydali bo‘lib,
o‘quvchilarni ijtimoiy vaziyatlarda muvaffaqiyatli muloqot qilishga tayyorlaydi.
Shu tariqa, rolli o yinlar faqat matnni ijodiy tarzda tushunishga yordam bermay,
ʻ
balki o‘quvchilarga qahramonlarning harakatlari, qarorlari va psixologik holatlarini
chuqur tahlil qilish imkoniyatini ham yaratadi. Bu usul o‘quvchilarga hikoya
matnini nafaqat yuzaki, balki har bir qahramonning ichki dunyosini va ular qabul
qilgan qarorlarni yanada yaxshiroq anglashga imkon beradi.
2.3. “Fikrlar doirasi” va “charxpalak” metodlari
“ Fikrlar doirasi ” va “ charxpalak ” metodlari o‘quvchilarga hikoya matnini
yanada chuqurroq tahlil qilish imkonini beradi. Ularning har biri o‘quvchilarga o‘z
31

fikrlarini ifodalash, boshqalar bilan muloqot qilish va turli nuqtai nazarlarni qabul
qilishga yordam beradi. “Fikrlar doirasi” metodi o‘quvchilarning fikrlash va
muloqot ko‘nikmalarini rivojlantiradigan samarali pedagogik metodlardan biridir.
Bu metod, o‘quvchilarga matnni nafaqat o‘rganish, balki uni turli nuqtai nazardan
tahlil qilish imkonini beradi. “Fikrlar doirasi” metodida o‘quvchilar o‘z fikrlarini
boshqalar bilan bo‘lishib, matnni yanada chuqurroq tushunishga harakat qilishadi.
Metod o‘quvchilarga o‘z fikrlarini ifodalash va boshqalarning fikrlarini tinglashni
o‘rgatadi, bu esa tahliliy va tanqidiy fikrlashni rivojlantiradi.
Metodning asosiy bosqichlari quyidagicha:
1. Birinchi bosqich – o‘quvchilar hikoya matnini o‘qib chiqishadi va
matnning asosiy g‘oyasini o‘zicha tushunishga harakat qilishadi. Bu bosqichda har
bir o‘quvchi matnni o‘z qarashlari va tasavvurlari asosida anglab oladi.
2. Ikkinchi bosqich – o‘quvchilar guruhlar bo‘lib ishlashadi va bir-birlariga
o‘qigan matn haqida savollar berishadi. Masalan, “Qahramon nima uchun bunday
qaror qabul qildi?” yoki “Matndagi asosiy g‘oya qanday?” kabi savollar
o‘quvchilarni matnni yanada chuqurroq o‘rganishga undaydi. Bu jarayon
o‘quvchilarga matnni tahlil qilish va har bir tafsilotni diqqat bilan ko‘rib chiqish
imkonini beradi.
3. Uchinchi bosqich – har bir o‘quvchi o‘z fikrini ifodalaydi va boshqa
o‘quvchilarning fikrlarini tinglab, solishtiradi. Bu bosqichda o‘quvchilar o‘z nuqtai
nazarlarini asoslab berishadi va boshqalar bilan o‘z fikrlarini almashadilar.
Natijada, har bir o‘quvchi matnning ko‘proq qirralarini tushunadi va matnni har
tomonlama o‘rganishga muvaffaq bo‘ladi. “Fikrlar doirasi” metodini qo‘llash,
o‘quvchilarning muloqot madaniyatini oshirishga, ularni bir-birining fikrlarini
tinglash va fikrlarni konstruktiv ravishda tahlil qilishga o‘rgatadi. Bu metod,
shuningdek, o‘quvchilarga tahliliy va tanqidiy fikrlash ko‘nikmalarini
rivojlantirishga yordam beradi. O‘quvchilar turli nuqtai nazarlarni ko‘rib chiqib,
matnni yanada chuqurroq tushunishadi. Bu metod faqat matnni o‘qish orqali uning
32

maqsadini tushunishga emas, balki matnning muhim qismlarini tahlil qilishga, har
bir voqea va qahramonning qarorlarini chuqur o‘rganishga imkon yaratadi.
Charxpalak metodi – bu o‘quvchilarga matnni bir nechta jihatdan ko‘rish va
turli savollarni berish orqali o‘rganish imkonini beradi. Ushbu metod
o‘quvchilarga matnni faqat o‘qish, balki uni ko‘proq tahlil qilish imkoniyatini
beradi. Charxpalak metodining asosiy maqsadi – matnni ko‘p qirralik jihatdan
tahlil qilish va o‘quvchilarni turli savollar orqali matnni yanada chuqurroq
tushunishga undashdir.
Metodning ishlash jarayoni quyidagicha:
1. Birinchi bosqich - o‘quvchilar matnni o‘qib chiqishadi va uning asosiy
g‘oyasini tushunishga harakat qilishadi.
2. Ikkinchi bosqich - har bir o‘quvchi matnning tuzilishini, qahramonlarning
xarakterini yoki voqeaning rivojlanishini tahlil qilish uchun savollar tayyorlaydi.
Masalan, "Qahramon bu qarorni nima uchun qabul qildi?" yoki "Agar boshqa
sharoitda bo‘lsa, qahramon qanday qaror qabul qilishi mumkin edi?" kabi savollar
berilishi mumkin.
3. Uchinchi bosqich - o‘quvchilar savollarni bir-biriga berib, har bir savolga
javoblarni tahlil qilishadi. Bu jarayonda o‘quvchilar nafaqat o‘z savollarini, balki
boshqalar tomonidan berilgan savollarni ham javoblashadi va shu orqali matnning
har bir bo‘lagini yanada chuqurroq tushunadilar.
Charxpalak metodining foydalari:
 O‘quvchilar matnni bir nechta nuqtai nazardan tahlil qilishadi.
 Har bir savolni o‘rganish orqali matnning har bir elementini chuqurroq
tushunishadi.
 O‘quvchilarning savollarni ishlab chiqish va ularga javoblarni tahlil qilish
orqali tanqidiy fikrlash ko‘nikmalari rivojlanadi.
 Guruhda ishlash va fikr almashish orqali muloqot madaniyati oshadi.
XULOSA
33

4-sinf o‘quvchilari uchun “O‘qish savodxonligi darslarida hikoyalarni
o‘rganishda interfaol metodlardan foydalanish” mavzusi, o‘quvchilarning o‘qish va
tushunish ko‘nikmalarini rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega. Interfaol
metodlar o‘quvchilarga nafaqat matnni o‘qish, balki uni tahlil qilish,
qahramonlarning harakatlarini tushunish, matnni turli nuqtai nazardan ko‘rish va
muloqotda faol ishtirok etish imkonini beradi. Ushbu metodlar o‘quvchilarning
ijodiy fikrlashini, tanqidiy tahlil qilishni va muloqot ko‘nikmalarini rivojlantirishga
yordam beradi. Matnni interfaol usulda o‘rganish, o‘quvchilarga hikoyaning
qismlarini tahlil qilishda yordam beradi. Masalan, rolli o‘yinlar orqali o‘quvchilar
qahramonlarning qarorlarini tushunib, ular haqida o‘z fikrlarini bildiradilar.
“Fikrlar doirasi” va “charxpalak” metodlari orqali o‘quvchilar matnni turli nuqtai
nazardan ko‘rib, turli fikrlarni birlashtirishadi. Bunday metodlar o‘quvchilarga
matnni chuqurroq o‘rganish va aniq tushunishga yordam beradi.
Interfaol metodlar yordamida o‘quvchilar hikoya matnini nafaqat o‘qish,
balki uni tahlil qilish va turli fikrlarni birlashtirish orqali chuqurroq anglaydilar. Bu
metodlar o‘quvchilarning mustaqil fikrlashini rivojlantiradi, ularni o‘z fikrlarini
ifodalashga, boshqalar bilan muloqotda bo‘lishga va birgalikda qarorlar qabul
qilishga o‘rgatadi. Natijada, interfaol metodlar o‘quvchilarga o‘qish savodxonligini
oshirishda, matnni aniq va chuqur tushunishda, shuningdek, hayotdagi
muammolarni hal qilishda muhim vosita bo‘lib xizmat qiladi. Shu tarzda, interfaol
metodlar o‘qish darslarida o‘quvchilarning o‘qish savodxonligini faqat o‘qish
orqali emas, balki tahliliy, ijodiy va kommunikativ ko‘nikmalarini rivojlantirish
orqali ham oshiradi. Bu metodlar nafaqat o‘quvchilarga matnlarni yaxshi
tushunishga, balki ularni boshqalar bilan samarali muloqotda bo‘lishga, o‘z
fikrlarini asoslashga va boshqa fikrlarni hurmat qilishga o‘rgatadi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
34

1. Abduqahhorov F. - Pedagogika - Toshkent, O‘qituvchi, 2000 - 280 bet
2. Akramov S. - O‘qish savodxonligi - Toshkent, O‘zbekiston, 2005 - 340
bet
3. Bazarov M. - Yoshlarni tarbiyalashda metodik yondashuvlar - Toshkent,
Fizmat, 2010 - 150 bet
4. Bunyodov M. - Pedagogik texnologiyalar - Toshkent, Ukituvchi, 2008 -
220 bet
5. Daminov R. - Interfaol metodlar - Toshkent, Ta'lim, 2015 - 180 bet
6. Karimova N. - Tarbiyaviy jarayon va pedagogika - Toshkent, Yangi
nashr, 2013 - 320 bet
7. Maxmudov S. - O‘quvchilarda analitik fikrlashni rivojlantirish - Toshkent,
Shark, 2012 - 275 bet
8. Maksudov X. - Pedagogik faoliyatda kreativlik - Toshkent, Akademiya,
2011 - 250 bet
9. Muslimov S. - O‘quvchilarning ijodiy faoliyatini rivojlantirish - Toshkent,
Bilim, 2016 - 190 bet
10. Nazarov T. - Hikoya o‘rganishda metodik yondashuvlar - Toshkent,
O‘qituvchi, 2009 - 275 bet
11. Olimova G. - O‘quvchilar bilan samarali muloqot - Toshkent, Ukituvchi,
2005 - 170 bet
12. Raxmatov X. - O‘quvchilarning savodxonligini oshirish metodlari -
Toshkent, Ilm, 2014 - 230 bet
13. Saidov D. - Ta'lim tizimida interfaol metodlar - Toshkent, Ma'rifat, 2007
- 260 bet
14. Sattarov A. - Yoshlar tarbiyasi va pedagogik yondashuv - Toshkent,
Bilim, 2012 - 220 bet
15. To‘xtasinov M. - O‘qish savodxonligi ta'limi - Toshkent, O‘zbekiston,
2016 - 180 bet
35

16. Toshpo‘latov X. - Adabiyot ta'limining asoslari - Toshkent, Alisher
Navoiy, 2014 - 200 bet
17. Xolmatov D. - O‘qish metodikasi va pedagogik texnologiyalar -
Toshkent, Maktab, 2013 - 250 bet
18. Zaynidinov R. - O‘quvchilarda tahliliy fikrlashni rivojlantirish -
Toshkent, O‘qituvchi, 2010 - 220 bet
19. Islomov E. - O‘qish metodlari - Toshkent, Bilim, 2011 - 230 bet
20. Mirzayev D. - Pedagogik faoliyatda yangi yondashuvlar - Toshkent,
Shuhrat, 2010 - 290 bet
21. Musaev F. - O‘quvchilarning tafakkurini rivojlantirish - Toshkent,
Fizmat, 2015 - 250 bet
22. Sultonov A. - Tarbiyaviy jarayon va uning metodlari - Toshkent,
O‘zbekiston, 2014 - 240 bet
23. Diyosov R. - Hikoyalar va ularni tahlil qilish - Toshkent, Maktab, 2013 -
230 bet
24. Yuldoshev A. - O‘quvchilarda muloqot ko‘nikmalarini rivojlantirish -
Toshkent, Ilm, 2011 - 200 bet
25. www.uzedu.uz
26. www.edu.uz
27. www.talaba.uz
28. www.savodxonlik.uz
29. www.tarbiyaviy.uz
30. www.talim.uz
31. www.sharq.uz
32. www.ma'rifat.uz
36

_________________________________________________________ ta’lim
yo‘nalishi _____________________ ta’lim shakli ____ - kurs ________
guruh talabasi __________________________________________________
ning__________________________________________________________
______________________________________________________________
_________________________________________ mavzusidagi kurs ishiga.
RAHBAR XULOSASI
Mavzu talaba tomonidan (mustaqil yozilganligi, amaliy ahamiyati,
dolzarbligi, mazmunda keltirilgan ijobiy tomonlar va rejaning izchil
yoritilganligi, mavzu to‘liq qamrab olinganligi).
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
Ishdagi kamchiliklar:________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
37

Kurs ishining yoritilishi bo‘yicha rahbar tomonidan baholanishi (kurs
ishiga ajratilgan balldan 25% gacha baholanadi): Ball __________

KOMISSIYA XULOSASI
Talaba tomonidan mavzuning og‘zaki bayoni (yoritib berishi,
tushunchasi, savollarga to‘liq javob bera olishi, tahlillar keltirishi, xulosalar
chiqara olishi).
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________
_____________________________________________________________

Kurs ishining og‘zaki bayoni bo‘yicha komissiya tomonidan
baholanishi (kurs ishiga ajratilgan balldan 25% gacha baholanadi): Ball
______________
Jami ball ________________________
Komissiya raisi: ________________________________________________
_________________
(FISH) (imzo)
Komissiya a’zosi: ______________________________________________
_________________
(FISH) (imzo)
Komissiya a’zosi: ______________________________________________
_________________
(FISH) (imzo)
38

Купить