O’qituvchi “shaxsiy omili” muammolari, chizmachilik oqituvchisi shaxsi

KURS ISHI
O’qituvchi “shaxsiy omili” muommolari, chizmachilik
oqituvchisi shaxsi
Reja:
I. KIRISH………………………………………………………...........2
I BOB.   O’ QITUVCHI  “ SHAXSI OMILI ”  MUAMMOLARI.
CHIZMACHILIK O’QITUVCHISI SHAXSI
O’ituvchi “shaxs omili” muammolari, chizmachilik o’qituvchisi
shaxsi…………………….. . …………………….………………..…………………..4
Pedagogik mahorat . …………………………………………….………..…….6
Pedagogik texnika  ………………………………………………………..……..8
Pedagogik faoliyat va erganomika……………………………. .….……11
XULOSA…………………………………………..........……………………......13
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI…….......…………....14
1 KIRISH
        Chizmachilik   o‘qitish   metodikasi   bo'yicha   hozirgacha   Respublikamizda   o‘zbek
tilida   darslik   va   qo'llanmalarning   nashr   qilinmaganligi,   o’qitish   metodikasi,
xususan,   chizmachilik   fanining   o‘zida   ham   so‘ngi   yillardagi   o’zgarishlaming   aks
etishiga   bolgan   zaruriyat   darslikni   dastlabki   rejalashtirilganidan   birmuncha
boshqacha tayyorlashga sabab boldi. Bular quyidagilar: 
1)   Dasturdagi   ayrim   kichik   hajmli   mavzular   qo‘shib,   yiriklashtirildi,   bunda   asosiy
mezon sifatida ulaming mantiqiy bogliqligi e’tiborga olindi; 
2) Mavzuni yoritishda darsning tashkiliy masalalariga, o‘quvchilar qiynaladigan va
ular yo‘l qo‘yadigan tipik xatolami ochib berishga harakat qilindi; 
3)   Dasturda   ko‘zda   tutilmagan   ayrim   mavzular   qo‘shimcha   ravishda   yoritildi   va
o‘ylaymizki bular chizmachilik o‘qituvchisining ish faoliyatida zarur bo‘ladi; 
4)   Chizmachilik   standartlarida   so‘nggi   yillarda   bolgan   o‘zgarishlar   (bulaming
ayrimlari   haligacha   o‘zbek   tilidagi   darsliklarda   aks   ettirilmayapti),   chizmachilik
(texnik)   atamalari   va   boshqa   m   a’Iumotiami   ilova   shaklida   keltirdik.   Darslikni
yaratishda so‘ngi yillarda rus tilida chop qilingan adabiyotlardan keng foydalanildi.
Bunda   asosiy   e’tibor   umumta’lim   maktablari   va   kasb-hunar   kollejlaridagi   grafika
(chizmachilik)   ta’lim   jarayonini   zamonaviy   talablar   darajasida   tashkil   qilishga
qaratildi. 
      Darslik   ikki   bobdan   iborat   bo'lib,   birinchi   bob   muhandislik   grafikasini   o’qitish
metodikasining   umumiy   masalalariga   bag‘ishlangan.   Ushbu   bobda   chizmachilik
darslarini tashkil qilish va o‘qitishning zamonaviy metodlari, o‘qituvchining darsga
tayyorlanishi   va   sinf   doskasida   chizmachilik   asboblari   bilan   ishlash   metodikasi,
chizmachilik kabinetini jihozlash, chizmachilikdan o‘qitish vositalari va ko‘rgazmali
qolIanmalar   hamda   ularni   tayyorlashga   taalluqli   metodik   tavsiyalar   keltirildi.
Darslikning   ikkinchi   bobida   chizmachilikning   asosiy   mavzularini   o   ‘rgatish
metodikasiga   tegishli   ma’lumotlar   berilgan.   Chizmachilikning   asosiy   mavzularini
o‘rgatishda   fan   o‘qituvchisi   nimalarga   e’tibor   berishi   zarurligini   tahlil   qilish   bilan
birgalikda   hozirgi   kunda   nashr   qilinayotgan   darslik   va   qo‘llanmalarda   ham   yo‘l
qo‘yilayotgan   kamchiliklar   ko’rsatilib,   kutubxonasi   ulami   oldini   olish   bo‘yicha
tavsiyalar   berildi.   Shuning   uchun   ham   ushbu   darslik   «muhandislik   grafikasi   va
tasviriy   san’at»   bakalavriat   yo'nalishi   talabalari   bilan   bir   qatorda   umumta'lim
maktablari   va   kasb-hunar   kollejlarining   grafika   fanlari   o‘qituvchiIari   uchun   ham
amaliy   qollanma   sifatida   foydali   bo'lishi   mumkin   deb   hisoblaymiz.   Muhandislik
2 grafikasini   o‘qitish   metodikasi   bo‘yicha   o‘zbek   tilida   yaratilayotgan   dastlabki
darslik bo‘lganligi sababli ushbu qo'llanma kamchilik va xatolardan xoli bo'lmasligi
tabiiy.   Shuning   uchun   darslik   sifatini   yaxshilashga   qaratilgan   takliflami   mualliflar
mamnunlik bilan qabul qiladilar
O’qituvchi   “shaxs   omili”   muammolari,   chizmachilik
o’qituvchisi
      O'qituvchining   fuqarolik,   insoniylik   vazifasi,   burchi,   shaxs   omili,   jamiyatdagi
o'rni,   uning   ijtimoiy   aloqalarga   boyligi   va   kasb   tanlashdagi   roli,   pedagogik
psixologiyasi. 
O'qituvchi   (pedagog!)   kasbi   ob'ektiv   sabablarga   asosan   dunyoga   kelgan.   Agar
yoshlar o'zidan oldingi katta avloddan meros bolgan tajribalami ijodly ozlashtirib,
foydalanmasdan   hammasini   yangidan   boshlaganda   har   qanday   Jamiyat   ham
shakllanib, rivojlanishi mumkin bolmas edi.
Pedagog kasbl dunyoga kelishi bilan o'qituvi zimmasiga avvalambor tarbiyalovchi
vazifasi   yuklandi.   Oqituvchi-tarbiyachi,   fuqarolik,   insoniylik   vazifasi   shu   bilan
belgilanadi.   ustoz   demakdir.   Jamiyat   ishlab   chiqarish   jarayonlarining
murakkablashuvi,   bilish   usullarining   rivojlanishi   hamda   ilmiy   bilimlarning   jadal
o'sishi   oqibatida   bilim,   konikma   va   malakalarga   maxsus   o'rgatish   usuliga   talab
paydo   boldi.   Buning   natijasida   pedagogik   kasb   tarbiyalovchi   sohasining   nisbatan
yangi vazifasi- ta'lim beruvchi yonalishi yuzaga keldi. 
3 Hozirgi   vaqtda   dunyoning   rivojlangan   davlatlarida   oqituvchilar   intelligensiyaning
eng   katta   guruhini   tashkil   qiladi   hamda   muhandis   va   vrachlar   sonidan   ikki
martadan   ortiq   miqdarga   ega.   Hozirgi   zamonda,   oqituvchilarning   o'z   kasbiga
sodiqlik   va   uning   fidoyisi   bolishga   nima   majbur   qiladi?   Amerikalik   psixolog
R.Gersbergning ta'kidlashicha mehnatning har xilligi, mustaqillik, kasbiy rivojlanib
(o'sib) borish, bajarayotgan ishi muhimligini anglash kabilar oqituvchi faoliyatining
haqiqiy sabablaridan hisoblanadi.
      O'qituvchi   mehnatining   eng   muhim   afzalliklaridan   biri,   uning   hamkasblari,
oquvchilar va ota-onalar, ya'ni ijtimoiy aloqalarga boyligi hisoblanadi.
Pedagogika oliy o'quv yurtlarida ta'lim olayotgan talabalarning aksariyati pedagog
kasbiga   qiziqishi   yoki   pedagogik   faoliyatga   moyilligi   borligi   aniqlangan.   Ularning
pedagogog   kasbini   tanlashlariga   birinchi   oqituvchisi   yoki   bolmasa   orta   va   yuqori
sinflarda biror fanni oqitgan bir ikkita o’qituvchining ta'siri hal qiluvchi ahamiyatga
ega bolgan, Bu yerda biz bevosita o'qituvchi shaxsining o'quvchilarga ta'siri, ularda
fanni   o'rganishiga   bo'lgan   qiziqishni   rivojlantirish,   o'quvchilarni   shaxs   sifatida
shakllanishidagi ahamiyati benihoya katta ekanligini qayd qilib otishimiz zarur.
       O'qituvchining shaxs omili-o'qituvchi egallashi kerak bo'lgan axloqiy psixologik
sifatdir, shaxsiy qiyofasi.
Shaxs   omili   bu   o'qituvchi   egallashi   kerak   bolgan   axloqiy   psixologik   sifatlaridir.
Nemis   shoiri   va   mutafakkiri   logan   Volfgang   Gyote   "Biz   kimdan   ta'lim   olayotgan
bo'lsak uni haqli ravishda oqituvchimiz deb ataymiz. Lekin bizga ta'lim berayotgan
hamma ham bu nomga loyiq emas" degan edi. Faqatgina dars materialini bilish va
uni   egallaganlik   darajasi   oqituvchining  ahamiyatini  belgilamaydi.   Dars   jarayonida
oqituvchi  va   oquvchilar   ortasida  yuzaga   keladigan   psixologik   muammolarni  tahlil
natijalari   boyicha   oqituvchi   shaxsi   omili   ko'pincha   o'quvchilarga,   shuningdek
o'qituvchining ishiga ham umuman salbiy ta'sir ko'rsatishi aniqlangan.
        Pedagogik   psixologiyada   salbiy   ta'sirlar   allaqachon   o'rganilib,   o'qituvchi
oquvchilarni   tarbiyalashi   va   ularga   ta'lim   berishda   egallashi   zarur   bolgan   ijobiy
psixologik   tavsiflar   ishlab   chiqilgan.   Pedagogik   psixologiya   ta'lim   psixologiyasi   va
tarbiya   psixologiyasiga   bo'linadi.   Birinchi   holda   bilim,   konikma   va   malakalarni
egallash   qonuniyatlari   organilsa,   ikkinchisida   oquvchi   i   egallash   qonuniyatlaro
shaxsining faol va aniq maqsadli shakllantirish qonuniyatlari organiladi.
      Pedagogik   psixologiyaning   alohida   va   juda   muhim   bo'limini   oqituvchi
psixologiyasi   masalalari:   pedagogik   faoliyatta   layoqatlilik   tavsiflari,   oquvchilar
bilan ozaro muomalasi, o'qituvchining individual ish uslubi
4 kabilar   tashkil  qiladi.  O'quv faoliyatini  rag'batlantirish  qobiliyati,   ilmiy  ladi.  O'quv
faoliyatini rag' dunyoqarashni shakllantirish, bilimlarni dunyoqarashga aylantirish
va   boshqalar   ham   shu   bolim   ga   tegishlidir.   Oqituvchining   shaxsiy   qiyofasi,   uning
hayrixoxligi,   topqirligi,   odobi   va   boshqa   sub'ektiv   sifatlar   ta'lim   va   tarbiya
san'atining real va amaliy ta'sirlaridan sanaladi. O'qituvchining shaxsiy sezgirligiga
ham kop narsalarga bog'liq. Ya'ni, bevosita sezgilarga asoslangan holda ahvolni va
vaziyatni   olish,   oldindan   man   trely   mu   to'g'ri   baholay   olish,   oldindan   man-fiqiy
mulohaza qilmasdan birdaniga togri qaror qila bilishning ahamiyati katta.
    O'qituvchining asosiy psixologik omillari va ularning mazmuni:
O'qituvchining   obro'si,   pedagogik   mahorati,   pedagogik   odobi   va   pedagogik
texnikasi.
      Sezgirlik   faqatgina   Xo'qituvchining   otkir   ta'sirchanligi   va   kuzatuvchanligiga
bog'liq   bo'lmasdan,   uning   egallagan   bilim   va   tajribalari,   hamda   ta'lim   va   tarbiya
psixologiyasini tushunishiga ham bog'liq. O'qituvchining asosiy psixologik omillari
va ularning mazmunini korib chiqamiz.
        O’QITUVCHI   OBRO'SI   umum   sa'siry   va   umumiy   hurmatl,   ung   tan   olingan
ahamiyat, o'qituvchining ta'siri va umumiy hurmati, unga ishonib muomala qilish.
Oqituvchi   obro'sining   pedagogik   ahamiyati   u   shaxsning   ta'lim   Jarayonidagi   omi
bilan belgilanadi. Oqituvchining bilimdonligi, o'z fanini a'lo darajada bilishi, yuqori
pedagogik   mahorati   o'qi-tuvchi   obro'sining   zaruriy   asoslari   hisoblanadi.
Oqituvchining   bu   sifatlarini   oquvchilar   juda  sezgirlik   bilan   anglab   oladilar,  ularda
har   bir   oqituvchining   afzallik   va   kamchilik   tomonlari   tog'risida   oʻz   tasavvurlari
shakllanadi.   O'qituvchining   har   bir   sozi,   harakati,   tashqi   korinishi   kabilami
o'quvchilar o'zlarining yuqori talablari boyicha baholaydilar.
      Hattoki   darsga   arzimagan   kechikish,   nazorat   ishini   belgilangan   kunda
otkazmaslik   kabilar   ham   oqituvchi   obro'siga   ta'sir   ko'rsatishi   mumkin.O'qituvchi
obro'sining   kucht   uning   shaxsiy   insoniy   sifatlari:   bolalarga   muhabbati,   irodasi,
kuyinchakligi, ishonch bilan qarashi kabilarga ham kop jihatdan bog'liq.
                                 Pedagogik mahorat
      PEDAGOGIK MAHORAT - bolalarni sevuvchi va o'z qiziqishi boyicha ishlayotgan
har   bir   o'qituvchi   egallashi   mumkin   bo'lgan   yuqori   va   doimo   takomillashib
boruvchi ta'lim va tarbiya san'atidir. O'z ishining ustasi bo'lgan pedagog bu-yuqori
madaniyatli   mutaxassis;   fanni   chuqur   biladigan;   fanning   mos   sohalaridan   yaxshi
5 xabardor; umuman, ayniqsa bolalar psixologiyasi muammolarini amaliy tahlil qila
oladigan; oqitish va tarbiya metodikalarini mukammal egallagan shaxsdir.
Ta'lim   jarayonidagi   individual-psixologik   farqlarni   organishda   usta   pedagog
bilishga   intilishning   sabablari   bilan   birgalikda   u   yoki   bu   oquvchiga   mos   aqliy
faoliyat darajasini ham hisobga oladi.         
     ODOB - pedagog tomonidan faoliyatning turli sohalarida muomala prinsiplariga
amal   qilinishi,   o'quvchilarga   ular   bilan   tarbiya   tizimida   to'g'ri   yondoshishini   topa
bilish.   Pedagogik   odobga   ega   bo'lish   xushmuomalalik,   o'zini   boshqara   bilish,
xotirjamlik,   nozikta'blilik,   mehribonlik.   Bularning   hammasi   o'quvchilarning   xato-
lari   va   boshqalarning   fikrlarini   sabr   toqat   bilan   qabul   qilishga   xizmat   qiladi.
Boshqalarning fikrini, agar unga shaxsan qoshilish mumkin bollmasa ham hurmat
qilish bu pedagogik lish mumkin bo'lmasa ham odobning xarakterli na'munasidir.
O'quvchi bilan suhbat ohangi muomalaning zaruriy omili hisoblanadi.
          U   bir   tekis   va   tabiiy   bolib,   kamsitishlarsiz,   jonga   tegadigan   bo'lmasligi   yoki
aksincha oyin shakliga otib ketmasligi zarur.
         O'z fikrini mantiqiy asoslay bilish, ko'p gapirib ortiqcha safsatabozlik qilmaslik
zarur. O'quvchilarning xatolarini hech qachon qiziqqonlik va ortiqcha his-hayajon
bilan tanqid qilmaslik kerak. Savol mazmunini tushuntirib bolib to'xtash va ushbu
muhokamalarni   tugatish   kerak.   Bu   holda   suhbat   mazmunli   bolib,   oqituvchi   va
o'quvchi bir-biriga nisbatan hayrixoxlik munosabatlarini saqlab qoladilar.
        Tinglay   bilish   qobiliyati   ham   gapirish   qobiliyati   kabi   ahamiyatga   ega.   Agar
boshqalar   sizni   eshitishlarini   istasangiz,   ozingiz   boshqalamni   eshita   biling,   yoki
hech   bo'lmaganda   ozingizni   eshitayotgandek   qilib   ko'rsating.   Oquvchi
gapirayotganda   uni   o'qituvchi   tomonidan   gapirishdan   toxtatish,   hoh;   u   xatosini
tuzatish   uchun   bolsin,   hoh;   u   izlayotgan   bo'lib   tuyulgan   sozni   aytib   yubo-rish
uchun bolsin u oquvchiga nisbatan hurmatsizlik hisoblanadi.
          Ayrim   oqituvchilar   o'quvchilar   bilan   suhbat   paytida,   ba'zan   esa   mavzuni
tushuntirish   paytida   hazillashishga   yo'l   qoyadilar.   Hozirjavoblik   oqituvchining
yaxshi   xususiyati,   ayniqsa   hazil   ish   boyicha   va   o'z  vaqtida  aytilsa.   Lekin   hazil   shu
yerdagi   o'quvchilarning   hech   birini   kamsitmaydigan   shaklda   bolsagina   o'rinlidir.
Hamma   ham   hazilni   birovni   ustidan   kulgandan   (shu   jumladan   osmirlar   ham!)
farqlay bilishini esda saqlash kerak. Bunday oqibatini o'ylamaslik oqituvchiga juda
yomon xizmat qiladi. 
Pedagogik texnika
6             PEDAGOGIK   TEXNIKA   o'qituvchiga   alohida   o'quvchi   va   butun   o'quvchilar
Jamoasiga  ozi  tanlagan   pedagogik   ta'sir  uslublarini  samarali  qollashi uchun   zarur
bilim, malaka va konikmalar kompleksidir.
Pedagogik   texnikani   egallaganlik   oqituvchi   mahoratining   tarkibiy   qismi   bo'lib,
pedagogika va psixologiyadan alohida amaliy tayyorgarlik boyicha maxsus bilimlari
talab qiladi. ilimlami talab qiladi. 
   O'qituvchining o'quvchilarga bevosita ta'sir ko'rsatish uslub-larining asosiy qismi
ularning   o'zaro   mulogotida   amalga   oshiriladi.   O'qituvchi   o'quvchilarga   nisbatan
xotirjam   va   betaraf   bo'la   olmaydi.   U   ularning   oqishdagi   yaxshi   yutuqlaridan
quvonadi,   kamchiliklariga   kuyunadi.   Uning   kechinmalari   o'quvchilar   tomonidan
o'zlarining   hara-katlariga   berilgan   eng   haqqoniy   baho   deb   qabul   qilinadi.
O'qituvchining oquvchilarga qarata deb qabul qilinadi. Oqituv aytilgan har qanday
talabi ma'lum ta'sirchanlik bo'yog'iga ega bo'ladi.
     O’qituvchining murojati  iltimos ham, muhokama ham, ma'qullash ham va yoki
buyruq   ham   bo'lishi   mumkin.   Ularda   ifodalangan   tuyg'ular   oqituvchi   tomonidan
yaqqol   va   ishonarli   ifodalanishi   kerak,   faqatyanglish   adilar.   Tasviriy   vositalar
orasida   chizmachilik   koproq   texnikaga   sviriy   vositalar   orasida   yaqin.   Shuning
uchun   ijtimoiy   va   texnika   masalalaridan   uzoq   bolgan   aniq   fanlar   oqituvchilari
chizmachilik   fanini   obro'sizlantiradilar.   Bunday   holda   hech   qanday   politexnik
ta'lim togrisida soz ham bo'lishi mumkin emas.
          Ikkinchi   soha   "vakil"lari   "texnar   "lar   bunga   qarama-qarshi   yo'nalishda
"kasallangan" bo'lib, ular qarshisida texnika sohasida bilimdon auditoriya, otiribdi
deb   hisoblab,   chizmachilikning   gumanitar   tomonlarini   e'tibordan   chetda   qoldirib
ketadilar.
    Chizmachilik o'qituvchisi kasbiy faoliyati uchun zarur bolgan
bilim, konikma va malakalar.
      Chizmachilik   oqituvchisining   kasbiy   faoliyati   xususiyatlarini   hisobga   olib,   u
egallashi zarur bo'lgan bilim, ko'nikma va malakalar hamda shaxsiy xususiyatlarni
quyida jadval korinishida keltiramiz:
        Umumiy   Chizmachilik   umumta'lim   maktablaridagi   chizmachilik   kusi   bilan   bir
qatorda   kasb-hunar   kollejlaridagi   grafika   fanlaridan   oquv   mashg'ulotlarini   ham
olib   borishi   rejalashtirilgan.   Bu   fanlar   mutaxassislik   yonalishiga   mos   holda   o'ziga
xos   xususiyatlarga   ega   boladi.   Kasb-hunar   kollejlaridagi   grafika   fanlari   sikliga
kiruvchi   fanlarga   misol   sifatida   dizayn,   qurilish   chizmachiligi,   badiiy   loyihalash,
7 topografiya   chizmachiligi,   amaliy   grafika   (reklama   va   sanoat   grafikasi),   bosma
nashrlarni rafika (reklama va sano bezash, plakat, kompyuter grafikasi, interer va
jihozlar arxitekturasi kabi grafik yonalishdagi fanlar majmuini korsatish mumkin.
     Shuningdek, chizmachilik va tasviriy san'at o'qituvchisining bazaviy ma'lumotini
e'tiborga olsak, kasb-hunar kollejlaridagi rassom-dizayner, sanoat dizayni boyicha
rassom,   sanoat   jihozlari   va   transport   vositalari   rassomi,   madaniy   va   maishiy
ahamiyatga   ega   buyumlar   rassomi,   naqsh   som),   lakh   mintayura   rasomis,   kal
bo'yicha rassom, lakli miniatyura rassomi, kalligrafiyachi va miniatyurachi rassom,
dekorativ   amaliy   san'at   sohalari   boyicha   rassom   kabi   koplab   ixtisosliklardagi
mutaxassislik fanlaridan mashg'ulotlarni ham olib borishlari mumkinligini ta'kidlab
o'tishimiz zarur.
        Bu   yo'nalishlarning   ko'pchiligi   bo'yicha   talabalar   oliy   o'quv   yurtidagi   ta'lim
davrida   bilim,   ko'nikma   va   malakalarga   ega   bo'ladigan   bo'lsalar,   ayrim   yangi
zamonaviy   yo'nalishdagi   fanlarni   malaka   oshirish   va   mustaqil   organish   orqali
ozlashtirishlari   mumkin.   Bu   holda   o'qituvchida   o'z   ustida   mustaqil   ishlash,   o'quv
va   zarur   bo'lgan   bilim,   ko'nikma   va   malakalar   ilmiy   metodik   adabiyotlardan
samarali   foydalana   olish   malakalarining   qanday   rivojlanganligi   hal   qiluvchi
ahamiyatga ega boladi.
        Chizmachilik   san'at   oqituvchisi   maxsus   bilim,   konikma   va   malakalar   bilan   bir
qatorda   ozida   quyidagi   jadvalda   keltirilgan   shaxsiy   sifatlami   ham   tarbiyalab
(rivojlantirib) borishi kerak.
          Ta'lim   jarayonida   o'qituvchining   shaxsiy   na'muna   korsatishi   hal   qiluvchi
ahamiyatga   egaligini   esda   saqlash   kerak.   Chizmachilik   o'qituvchisi   faqatgina
bilimdon   bo'lib   qolmasdan,   amaliy   grafik   malakalami   puxta   egallagan   usta
chizmakash, rassom ham bo'lishi kerak.
        Chizmachilik   o'qituvchisiga   kasbiy   faoliyat   davomida   doimiy   ravishda   chizma
(eskiz)   yoki   mahsulotlar   rasmini   solishga   togri   keladi.   Chizmachilik   o'qituvchisiga
bu   malakalar   uning   ko'rgazma,   sayyohat   va   boshqa   joylarda   korgan   qiziqarli
(original) narsalarni qog'ozda (eslab qolish) qayd qilib borishi uchun zarur boladi.
Vaqt   o'tishi   bilan   shu   usulda   yig'ilgan   "chizma   g'oyalar   banki"   uning   ishida   va
o'quvchilarining o'qishlarida ijodiy yondoshishlarga turtki bo'lishi mumkin.
      Chizmachilik   oqituvchisi   maktab   chizmachiligi   kursidagi   hamma   mavzularni
chuqur   va   puxta   o'zlashtirgan   bolishi   bilan   bir   qatorda   umumta'lim   maktablari
dasturida ko'zda tutilmagan mavzular boyichaham yuqori ilmiy-metodik saviyada
dars o'tish malakasini egallashi zarur, da Bulargat kasb-hunar kollejlaridagi grafika
yo'nalishidagi mutaxassislik fanlari kiradi.
8 Shuningdek   u   eng   ko'p   tarqalgan   oddiy   o'lchov   asboblarini   bilishi   va   ulardan
foydalana   olish   malakasini   egallagan   bolishi   kerak.   Oddiy   o'lchov   asboblariga
metall   chizgich,   kron   sirkul,   nutrometr,   mikrometr,   shtangensirkul,   shablon
(radiusli, rezbali) lar kiradi. Chizmachilik va grafika sablon (radiusli, rezbal)lar kirad
fanlarini o'qitish Jarayon ida, har bir darsda o'qituvchiga chizmalar va asosiy grafik
tushunchalar   bilan   ish   korishiga   to'g'ri   keladi.   Shuning   uchun   o'qituvchida   grafi-
kaning   asosiy   tushunchalarini   faqatgina   ozi   puxta   bilishidan   tashqari,   uning
o'quvchilari ham "grafika till" ga tushunishlari va bilishlariga ishonch bolishi kerak.
     Chizmachilik o'qituvchisining shahsiy sifatlari, uning grafik madaniyati. 
O'qituvchining   chizmachilik   kursining   eng   murakkabroq   mavzularl   boyicha
o'quvchilar yo'l qo'yadigan tipik xatolarni yaxshi bilishi o'zi uchun ham, o'quvchilar
uchun   ham   dars   jarayonini   sezilarli   ravishda   osonlashtiradi.   Agar   o'qituvchi
o'quvchilar   yo'l   qo'yadigan   tipik   xatolami   oldindan   bilsa,   u   ham   isha   ham
oquvchilar   tezroq   va   kam   yo'qotishlar   (vaqt   va   sarflanadigan   mehnat)   bilan
murakkab   mavzularni   oson   o'zlashtirishlariga   imkon   beruvchi   metodik   usullarni
topa oladi.
Pedogogik faolyat va ergonimaka
     Har qanday fan Jumladan chizmachilik oqituvchisining ham atama (termin)larni
bilishi   uning   kasbiy   madaniyatini   ko'rsatuvchi   asosiy   belgilaridan   sanaladi.
Atamalar butun o'qish jarayonida hamma fanlar uchun ham bir xil bolishi zarur.
        Ba'zan   yosh   (ayrim   hollarda   tajribali)   o'qituvchilar   nutqida   tipik   atamalarni
qo'llashda   uchraydigan   kamchilik   va   xatolar   haqida   to'xtalamiz.   1.   Kopincha
korinishning   bir   qismi   bilan   qirqimning   bir   qismi   birlashtirilgan   asosiy   tasvirlarni
ham asosiy ko'rinish deb notogri nomlaydilar; "ustdan (chapdan va h.) korinishda
qirqim bajaring" emas, "gorizontal (profil va h.k) qirqim bajaring” deyish kerak.
     Standart tomonidan belgilangan qog'oz formati listini hozir ham 11-format,12-
format   kabi  nomlash   hollari   uchraydi.   Umumta'lim   maktablarida  kopincha  A4  va
A3 formatlardan foydalaniladi.
Chizmachilik asbobi burchaklikni "uchburchaklik" yoki "uchbur-chak chizgich" deb
atalishi ham noto'g'ri.
        Qalam,   tush   bilan   (qalamda,   tushda   emas)   yurgizish;   to'g'ri   chiziq   kesmasini
davom   qildirish   (to'g'ri   chiziqni   emas   -   chunki   tog'ri   chiziq   cheksizdir);   sirkul
ninasini   nuqtaga   o'matish   (sirkulni   nuqtaga   qoyish   emas);   oltiburchakli,
uchburchakli   prizma   (oltiyoqli,   uchyoqli   emas)   deb   aytish   kerak.   Shu   bilan
9 birgalikda   o'qituvchilar   standartlarda   istisno   sifatida   saqlanib   qolgan   ayrim
atamalar (masalan, "oltiyoqli gayka" va h.) mavjudligini ham bilishlari kerak.
      Aylana   (chiziq)   va   doira   (ichki   qismi   "to'lg'azilgan"   aylana);   sfera   (sirt)   va   shar
(Jism);  konik  sirt   (cheksiz)  va konus  (Jism) va  h; shartli  tasvir  va  ir  kabı aramalan
oʻz oʻrnida. savodli qo'llash kerak. shartli belgilar kabi.
        Grafika   bo'yicha   materiallar   (mavzu)ni   bayon   qilishda   "bizning"   qirra   (qirra
chizmada   tasvirlangan   prizmaga   tegishli);   "bizning"   chiziq   (tasvirlangan   chiziq
proeksion   boglanishni   korsatadi);   "bizning"   proeksiyamiz   (berilgan   detalning
proeksiyasi);   "bizning   (bu)"   Jismimiz   (masalan,   berilgan   shar   yoki   siltindr)   kabi,
shuningdek   "nuqtacha",   "detalcha",   "boltcha",   "vintcha"   kabt   erkalash
atamalarint ishlatish yaramaydi. 
O'qituvchining savodli nutqi, atam alarni to'g'ri ishlatilishi uning madaniy
saviyasini ko`rsatib, ta'limni insonparvarlashtirishga xizmat qiladi.
Xulosa
Shunday qilib, o'qituvchilarning shaxsiy fazilatlarini tarbiyalash va o'z-o'zini 
tarbiyalash, ayniqsa ta'limni optimallashtirish metodologiyasini o'zlashtirish 
muvaffaqiyatiga ta'sir qilish uchun ularning falsafiy tayyorgarligini oshirish, 
marksistik-leninistik dialektika asoslarini, tizimli dialektika metodologiyasini 
o'rganish muhimdir. yondashuv, ular birgalikda dialektik tafakkurning 
rivojlanishini ta'minlaydi. Ongli
O'qituvchilar turli xil pedagogik vaziyatlarda harakatlarga o'rtacha yondashuv 
qabul qilinishi mumkin emas degan fikrni ildiz otishi kerak, chunki bu haqiqatning 
konkretligi haqidagi dialektikaning asosiy pozitsiyasiga zid keladi. Muammoli 
fikrlash uslubini rivojlantirishga, uning harakatchanligi va samaradorligiga, 
o'quvchilar bilan tez aloqada bo'lishga, ularni yaxshiroq o'rganishga va har bir 
kishiga to'g'ri yondashuvni topishga imkon beradigan ochiqko'ngillikni 
shakllantirishga ko'proq e'tibor berish kerak. ta'lim va tarbiya jarayoni. Bularning 
barchasi o'qituvchilarning optimal pedagogik qarorlar qabul qilish ko'nikmalarini 
jadal shakllantirishga foydali ta'sir ko'rsatadi.    Insonning ijodiy aqliy faoliyatini 
tartibga solish va o'zini o'zi boshqarish.
Adabiyotlar:
10 1.   Azimova   B.   Natyurmort   tuzish   va   tasvirlash   metodikasi.
T.,"O'qituvchi", 1984-yil.
2.   Boymetov   B.   Badily   grafika   kulliyoti   birinchi   kurs   sirtqi   bolim
talabalari uchun qalamtasvirdan metodik tavsiyalar. T., 1992-yil.
  3.   Boymetov   B.   Qalamtasvir   o'qitishning   ilmiy   asoslari.   Metodik
tavsiyalar.iImtasvir o'qitishning ilmiy aso 1995-yil.
4.BoymetovB.,   TolipovM.   Maktabdatasviriysan'atto'garagi."Muxlis",
1995 yil.
5.Boymetov   B.   Qalamtasvir.   Pedagogika   institutlari   va   universitetlari
uchun o'quv qo'llanma. T., 1997-yil. 
6.Boymetov   B.   Qalamtasvir   asoslari.Pedagogika   institutlari   va
universitetlari uchun o'quv qo'llanma. T., 2000-yil.
7.   Boymetov   B.   Portret   galamtasviri.   Pedagogika   institutlari   va
universitetlari talabalari uchun o'quv qo'Uanma. T., 2001-yil.
8. Boymetov B. Qalamtasvir. Antik davr gips bosh rasmini chizish.
Pedagogika   institutlari   va   universitetlarining   maxsus   sirtqi   boiim
talabalari uchun o'quv qo'llanma. T., 2003-yil.
9. Boymetov B., Abdirasilov S. Chizmatasvir. O'rta maxsus, kasb-hunar
kollejlari o'quvchilari uchun o'quv qo'Uanma. T., 2004-yil.
11

O’qituvchi “shaxsiy omili” muommolari, chizmachilik oqituvchisi shaxsi

I BOB.  O’QITUVCHI “SHAXSI OMILI” MUAMMOLARI.

CHIZMACHILIK O’QITUVCHISI SHAXSI

O’ituvchi “shaxs omili” muammolari, chizmachilik o’qituvchisi

shaxsi……………………...…………………….………………..…………………..4

Pedagogik mahorat.…………………………………………….………..…….6

Pedagogik texnika ………………………………………………………..……..8

Pedagogik faoliyat va erganomika……………………………..….……11

XULOSA…………………………………………..........……………………......13