O‘quvchilar jamoasini tashkil qilishning o’ziga xos xususiyatlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	917.0KB
Xaridlar	4
Yuklab olingan sana	29 Iyul 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Pedagogika

O‘quvchilar jamoasini tashkil qilishning o’ziga xos xususiyatlari

Sotib olish

23O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
URGANCH INNOVATSION UNIVERSITETI
Ijtimoiy-gumanitar fanlar fakulteti
Boshlang‘ich ta’lim y o‘ nalishi 22/01-guruh talabasi
Yo‘ldosheva Durdonaning
Boshlang ‘ ich ta’lim pedagogikasi fanidan
K URS ISHI
M avzu: O ‘quvchilar jamoasini tashkil qilishning o’ziga
xos xususiyatlari
Bajardi: ____________________
Qabul qildi: _____________________
______________ 2024
MUNDARIJA:

23KIRISH.....................................................................................................................3
I BOB.O’quvchilаr jаmоаsini shаkllаntirishning mоhiyati vа tаshkiliy аsоslаri
1.1. Jаmоа tushunchаsi ………………………………………………………….. … 9
1.2. O’quvchilar jаmоаsining rivоjlаnish dаrаjаsi vа bоsqichlаri ….…………..….16
II BOB. O’quvchilar jаmоаsi rivоjining аsоsiy shаrt-shаrоitlаri
2.1. Guruh rahbarining tarbiyaviy ishi….…………………………………….……
22
2.2 Jamoaning shaxs tarbiyasiga ta’siri ……………………………………..……28
XULOSA................................................................................................................
33
FOYDALANILGAN
ADABIYOTLAR..............................................................35
ILOVALAR………………………………………………………………………38

23KIRISH
Mavzuning dolzarbligi. Bugungi kunda jamiyatimizda Prezidentimiz
Sh.Mirziyoyev ham yoshlarni ta’lim olishiga, o‘qimishli yurtga foydasi tegadigan
barkamol avlod bo‘lib yetishishi uchun katta imkoniyatlar yaratib bermoqda. Sinf
maktab jamoasining ajralmas bir kichik bo lagidir. Sinf faqat o quv faoliyati birligiʻ ʻ
bo libgina qolmasdan, balki o quvchilarga tarbiya berishni tashkil etishning
ʻ ʻ
muhim jamoa shakli hamdir. Sinf rahbari ishida o quvchilar jamoasini tashkil etish
ʻ
asosiy vazifa hisoblanadi. Chunki jamoada shaxsni tarbiyalash tarbiyaning
yetakchi maqsadidir. Jamoada shaxsni tarbiyalashning umumiy asoslari
quyidagilardan iborat: talablar qo yish, faollarni aniqlash, o quv mehnat, ijtimoiy-
ʻ ʻ
siyosiy va ommaviy madaniy faoliyatdagi istiqbollarni tashkil etish, sog lom
ʻ
jamoatchilik fikrini shakllantirish, ijobiy an’analarini yaratish va ko paytirish.
ʻ
O quvchilarning jamoa turmush me’yorlari va qoidalarining intizomini buzilishiga
ʻ
munosabatlarini kuzatib jamoaning tashkiliy tuzilishi ta’sirchanligiga ishonch hosil
qilish mumkin. Jamoa rivojlanishining dastlabki bosqichlarida bolalar tarqoq
bo lib, ularda yakdil fikr va sinf rahbari tayanishi mumkin bo lgan ta’sirchan
ʻ ʻ
faollar bo lmaydi. Shuning
ʻ
uchun jamoada salbiy hodisalar ochiq muhokama qilinmaydi va mustaqil jamoa
qarori qabul qilinmaydi. Agar jamoa rivojlanishning ikkinchi bosqichida bo lsa,
ʻ
nomigagina emas, balki harakatlarini qo llabquvvatlaydigan haqiqiy harakat
ʻ
qiluvchi faollar bo lsa , uning ayrim o quvchilar va jamoa oldiga muayyan talablar
ʻ ʻ
qo yishini kuzatish mumkin.Jamoaning rivojlanish darajasidan dalolat beradigan
ʻ
muhim belgilardan biri - o q uvchilarning birgalikdagi faoliyatga kirishishidir. Sinf
ʻ
o quvchilari ko p bo lgan sharoitda har bir bolaga yakka tartibda yondashish, har
ʻ ʻ ʻ
bir bola qalbiga to g ri yo l topish qiyin. Agar o quvchilar jamoasi qo llab-
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
quvvatlasa, har holda bunday yo lni topish mumkin. Jamoada shaxsni
ʻ
tarbiyalashda yakka tartibdagi yondashuvning mohiyati alohida o quvchini jamoa
ʻ
faoliyatiga jalb etishdan, jamoani esa mazkur o quvchi bilan qiziqtirib qo y ishdan
ʻ ʻ
iboratdir. Har qanday jamoada tarbiyasi qiyin bolalar bo ladi, lekin ajratib
ʻ
qo yilgan bolalar bo lmaydi.
ʻ ʻ

23Kurs ishning maqsadi. Jamoada va jamoa yordamida tarbiyalash - tarbiya
tizimida muhim ahamiyatga ega bo‘lga tamoyillardan biridir. Shaxsni
shakllantirishda jamoaning etakchi rol o‘ynashi to‘g‘risidagi fikrlar pedagogika
fanining ilk rivojlanish davrlaridayoq bildirilgan. Jamoada uning a'zolari
o‘rtasidagi munosabatning alohida shakli yuzaga keladi, bu esa shaxsning jamoa
bilan birgalikda rivojlanshini ta'minlashni o’rganish.
Kurs ishning vazifalari:
— Jamoada va jamoa yordamida tarbiyalash - tarbiya tizimida muhim ahamiyatga
ega bo‘lga tamoyillarni o’rganish;
— Jamoada uning a'zolari o‘rtasidagi munosabatning alohida shakli yuzaga keladi,
bu esa shaxsning jamoa bilan birgalikda rivojlanshini ta'minlashni o’rganish;
Kurs ishining ob’ekti: O‘quvchılar jamoasini shakllantirish bo’yisha maktab va
litsey darsliklari, pedogogik qarashlar tizimi. Sinf jamoasini qanday yo’llar bilan
jipslashtirish, shakllantirish haqidagi pedogogik psixologik kitoblar.
Kurs ishning predmedi: Jamoa va jamoa bo’lib ishlash tushunchasni boshlang’ich
sinf o’quvchilariga chuqur ongiga singdira olish.
Kurs ishi tuzilishi : Kirish, ikkita bob, rejalar, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar
ro‘yxati va ilovadan iborat.

I BOB. O‘QUVCHILАR JАMОАSINI SHАKLLАNTIRISHNING
MОHIYATI VА TАSHKILIY АSОSLАRI
1.1. Jаmоа tushunchаsi.
Jamoa (lotincha «kollektivus» so‘zining tarjimasi bo‘lib, yig‘ilma, omma,
birgalikdagi majlis, birlashma, guruh) bir necha a'zo (kishi)lardan iborat
bo‘lib, ijtimoiy ahamiyatga ega umumiy maqsad asosida tashkil topgan
guruh demakdir. Zamonaviy talqinda «jamoa» tushunchasi ikki xil ma'noda
ishlatiladi. Birinchidan, jamoa deganda bir necha kishilarning muayyan
maqsad yo‘lida birlashuvidan iborat tashkiliy guruhi tushuniladi (masalan
ishlab chiqarish jamoasi, zavod jamoasi, o‘quv yurti jamoasi, xo‘jalik jamosi
va hokazo). Ikkinchidan, jamoa deganda yuqori darajada uyushtirilgan guruh

23tushuniladi. Chunonchi, o‘quvchilar jamoasi yuqori darajada uyushtirilgan
birlashma hisoblanadi.Jamoada va jamoa yordamida tarbiyalash - tarbiya
tizimida muhim ahamiyatga ega bo‘lgan tamoyillardan biridir. Shaxsni
shakllantirishda jamoaning etakchi rol o‘ynashi to‘g‘risidagi fikrlar
pedagogika fanining ilk rivojlanish davrlaridayoq bildirilgan. Jamoada uning
a'zolari o‘rtasidagi munosabatning alohida shakli yuzaga keladi, bu esa
shaxsning jamoa bilan birgalikda rivojlanshini ta'minlaydi. Lekin har qanday
guruhni ham jamoa deb hisoblab bo‘lmaydi. Jamoa bir qator belgilarga
egadirki, mazkur belgilar jamoani kishilarning etarli darajada uyushgan har
qanday guruhdan ajratib turadi. O‘quvchilar jamoasi o‘ziga xoslik kasb
etuvchi muhim belgilarga egadir. quyida jamoa va uning xususiyatlari
(belgilari) borasida so‘z yuritamiz. Jamoa ijtimoiy jamiyatning bir qismi
hisoblanadi, unda ijtimoiy hayot va kishilik munosabatlarining barcha
me'yorlari o‘z ifodasini topadi.Shunday qilib, jamoa bir necha (a'zo)
kishidan iborat guruh bo‘lib, u ijtimoiy ahamiyatga ega bo‘lgan umumiy
maqsad asosida tashkil topadi. Jamoa tomonidan amalga oshirilayotgan
faoliyat uning oldiga qo‘yilgan maqsad mazmunini ifoda etadi. Jamoa
a'zolari o‘rtasida qaror topgan o‘zaro birlik, shuningdek, ular o‘rtasida
tashkil etiluvchi munosabat jarayonidagi tenglik jamoaga rahbarlik qilish,
jamoa a'zolarining guruh etakchilariga bo‘ysunishlari, shuningdek, ular
tomonidan jamoa oldidagi javobgarlik hissini anglashlari uchun zamin
yaratadi.O‘quvchilar jamoasi unga rahbarlikni olib boruvchi o‘qituvchilar
hamda o‘quvchilardan iborat jamoaning murakkab birlashmasi bo‘lib,
o‘zini-o‘zi nazorat qilish hamda o‘zini-o;zi boshqarish huquqi, shuningdek,
o‘ziga xos psixologik muhit va an'analariga ega bo‘ladi. Sinf maktab
jamoasining ajralmas bir kichik bo lagidir. Sinf faqat o quv faoliyati birligiʻ ʻ
bo libgina qolmasdan, balki o quvchilarga tarbiya berishni tashkil etishning
ʻ ʻ
muhim jamoa shakli hamdir. Sinf rahbari ishida o quvchilar jamoasini
ʻ
tashkil etish asosiy vazifa hisoblanadi. Chunki jamoada shaxsni tarbiyalash
tarbiyaning yetakchi maqsadidir. Jamoada shaxsni tarbiyalashning umumiy

23asoslari quyidagilardan iborat: talablar qo yish, faollarni aniqlash, o quvʻ ʻ
mehnat, ijtimoiy-siyosiy va ommaviy madaniy faoliyatdagi istiqbollarni
tashkil etish, sog lom jamoatchilik fikrini shakllantirish, ijobiy an’analarini
ʻ
yaratish va ko paytirish. O quvchilarning jamoa turmush me’yorlari va
ʻ ʻ
qoidalarining intizomini buzilishiga munosabatlarini kuzatib jamoaning
tashkiliy tuzilishi
ta’sirchanligiga ishonch hosil qilish mumkin. Jamoa rivojlanishining
dastlabki bosqichlarida bolalar tarqoq bo lib, ularda yakdil fikr va sinf
ʻ
rahbari tayanishi mumkin bo lgan ta’sirchan faollar bo lmaydi. Shuning
ʻ ʻ
uchun jamoada salbiy hodisalar ochiq muhokama qilinmaydi va mustaqil
jamoa qarori qabul qilinmaydi. Agar jamoa rivojlanishning ikkinchi
bosqichida bo lsa, nomigagina emas
ʻ
1.2. O’quvchilar jаmоаsining rivоjlаnish dаrаjаsi vа bоsqichlаri

23Jamiyat ijtimoiy-ma’naviy hayotini rivojlantirish, shaxs ruhiy kamolotini
ta’minlash insoniyatning azaliy maqsadi, ezgu-intilishlari majmui sanaladi. Ilm-
fan, ma’rifat peshvolari, taraqqiyot tarafdorlari faoliyatining asosiy y о ‘nalishi ayni
shu masalalarni qamrab olganligi bilan xarakterlidir. Xususan, buyuk Sharq
mutafakkirlari butun hayotida davomida olib borgan ilmiy, ijodiy, amaliy faoliyati
qaysi soha yoki y о ‘nalishda b о ‘lmasin, birlamchi maqsadi inson ruhiy-ma’naviy
kamolotini yuksaltirish, shu orqali butun jamiyatni sog‘lomlashtirish, rivojlantirish,
taraqqiyotning yangi-yangi ch о ‘qqilarini zabt etishdan iborat b о ‘lgan. Qomusiy
ilm sohiblari bor iste’dod va imkoniyatlarini ushbu masadlarga erishish y о ‘lida
sarflaganlar. O quvchilarning jamoa turmush me’yorlari va qoidalariningʻ
intizomini
buzilishiga munosabatlarini kuzatib jamoaning tashkiliy tuzilishi ta’sirchanligiga
ishonch hosil qilish mumkin. Jamoa rivojlanishining dastlabki bosqichlarida
bolalar tarqoq bo lib, ularda yakdil fikr va sinf rahbari tayanishi mumkin bo lgan
ʻ ʻ
ta’sirchan faollar bo lmaydi. Shuning uchun jamoada salbiy hodisalar ochiq
ʻ
muhokama qilinmaydi va mustaqil jamoa qarori qabul qilinmaydi. Agar jamoa
rivojlanishning ikkinchi bosqichida bo lsa, nomigagina emas, balki harakatlarini
ʻ
qo llabquvvatlaydigan haqiqiy harakat qiluvchi faollar bo lsa , uning ayrim
ʻ ʻ
o quvchilar va jamoa oldiga muayyan talablar qo yishini kuzatish mumkin.
ʻ ʻ
Jamoaning rivojlanish darajasidan dalolat beradigan muhim belgilardan
biri - o q uvchilarning birgalikdagi faoliyatga kirishishidir. Sinf o quvchilari ko p
ʻ ʻ ʻ
bo lgan sharoitda har bir bolaga yakka tartibda yondashish, har bir bola qalbiga
ʻ
to g ri yo l topish qiyin. Agar o quvchilar jamoasi qo llab-quvvatlasa, har holda
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
bunday yo lni topish mumkin. Jamoada shaxsni tarbiyalashda yakka tartibdagi
ʻ
yondashuvning mohiyati alohida o quvchini jamoa faoliyatiga jalb etishdan,
ʻ
jamoani esa mazkur o quvchi bilan qiziqtirib qo y ishdan iboratdir. Har qanday
ʻ ʻ
jamoada tarbiyasi qiyin bolalar bo ladi, lekin ajratib qo yilgan bolalar bo lmaydi.
ʻ ʻ ʻ
O quvchilarning xulq-atvori, o quvchini muntazam o rganishni o z oldiga
ʻ ʻ ʻ ʻ
maqsad qilib qo ymasa, uning uchun sezilmagan tarzda o zgarishi mumkin.
ʻ ʻ
Bunday o rganish yakka tartibda ishni tashkil etishning hal qiluvchi sharti
ʻ

23hisoblanadi. Jamoani shakllantirish yuzasidan olib boriladigan ish albatta ayrim
o quvchilarning rivojlanishiga ta’sir etadi va shuning uchun ham bu jarayonʻ
maqsadga qaratilgan va boshqariladigan bo lishi kerak. Sinf rahbari o quvchilarni
ʻ ʻ
yakka tartibda va jamoa bilan tarbiyalashda ota -onalar bilan o zaro hamkorlikda
ʻ
bo ladi. Sinf rahbari
ʻ
ishining o ziga xos xususiyati shundan iboratki, u oddiy bolalar jamoasini emas,
ʻ
balki o quvchilar jamoasini tashkil etadi. O quvchilarning asosiy vazifasi
ʻ ʻ
o qishdan iborat. Shuning uchun sinf rahbari dastavval bolalarning o qishga
ʻ ʻ
qanday munosabatda ekanliklarini, o zlarini darsda qanday tutishlarini, uy
ʻ
vazifasini sidqidildan bajarishlarini yoki bajarmasliklarini aniqlaydi va nihoyat,
eng muhimi ularning o qishdagi rejalari ijtimoiy mohiyatga molik yoki molik
ʻ
emasligi hisoblanadi.O quvchilar o rtasida salbiy holatlar ro y bermasligi uchun
ʻ ʻ ʻ
jamoaning
rivojlanish usulini aniqlab olishimiz kerak. Buning uchun eng ishonchli usuli -
o quvchilarni ular bilan darsda, darsdan tashqarida o zaro faol hamkorlik qilish
ʻ ʻ
jarayonida kuzatishdan iboratdir. Buning uchun maxsus diagnostik usullar,
masalan, anketa tarqatish, pedagogik vaziyatlarni vujudga keltirish kabi usullardan
foydalish mumkin. Lekin bu usullarni guruhga juda ehtiyotkorlik bilan, katta
pedagogik odob bilan qo llash lozim . O quvchilarni o rganishning har bir usuli
ʻ ʻ ʻ
ayni vaqtda tarbiya usuli ham ekanligi o qituvchilar uchun qonun bo lishi kerak.
ʻ ʻ
Jamoada shaxsni yakka tartibda tarbiyalashda maktab o quvchisini o z-o zini
ʻ ʻ ʻ
tarbiyalashgajalb etish, uni tegishli malaka va ko nikmalar bilan qurollantirishdan
ʻ
iboratdir. Tarbiyaviy ta’sir ko rsatishga bo ysunmaydigan, tarbiyasi qiyin bolalar
ʻ ʻ
bu, albatta, yomon o zlashtiruvchilar emas. Sinf rahbari o quvchilar yomon xulq-
ʻ ʻ
atvorining, past o zlashtirishining sabablarini puxta o rganadi. Bunda o quvchining
ʻ ʻ ʻ
sinfdoshlari bilan munosabatlari, bu munosabatlarining ma’naviy asoslari eng
muhim masalalardan biri hisoblanadi. Jamoa munosabatlari - dastavval muayyan
maqsadlarga asoslangan va ijtimoiy ahamiyatga ega bo lgan maqsadlar yo naltirib
ʻ ʻ
turadigan o zaro mas'uliyatli munosabatlardir. Sinf rahbaridan madaniyat
ʻ
darajasining kengligi, pedagogik odob talablariga rioya qilish, unga nisbatan

23talabchanlikni unutmaslik, tashkilotchilik malakalariga ega bo lish, o z malakasiniʻ ʻ
oshirib borish bilan birga ishga ijodiy yondashish talab etiladi. Sinf rahbari
pedagoglar, ota-onalar o quvchilarni o zaro bog lovchi shaxs sifatida barcha
ʻ ʻ ʻ
tomonlarining nuqtai nazarini hisobga olishi, harakatlarni bir markazga
birlashtirishi, o zaro aloqalarining to g ri bo lishiga ta’sir o tkazishi va ayni vaqtda
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
o z ining o rnini aniq ta’minlay olishi kerak. Mana shu fazilatlar sinf rahbarining
ʻ ʻ
tarbiyaviy ishlar samarasini oshirishga va uning muvaffaqiyatini ta’minlashga
garov
bo ladi. Sinf rahbari o quvchilarga puxta bilim berishga, ularning fikrlash
ʻ ʻ
qobiliyatini faollashtirishga hamisha g amxo rlik qilib boradi.Maktab jamoasi
ʻ ʻ
tarkibida eng barqaror bo g in — bu muayyan sinflar negizida shakllangan
ʻ ʻ
jamoalar sanaladi. Sinf jamoasi tarkibida o quvchilar tomonidan amalga
ʻ
oshiriluvchi asosiy faoliyat o qish hisoblanadi. Aynan sinf jamoasida shaxslararo
ʻ
aloqa va munosabatlar tarkib topadi. Shuningdek, sinflar jamoalari negizida
maktab jamoasi shakllanadi.
Maktab jamoasi ikki muhim bo g in — o qituvchilar jamoasi hamda o quvchilar
ʻ ʻ ʻ ʻ
jamoasi asosida tarkib topadi. O quv yurtlari jamoasi tarkibida o quvchilar jamoasi
ʻ ʻ
asosiy qismni tashkil etadi. Har bir ishning o ziga xos, ma’lum qonun-qoidalari
ʻ
bo lganidek, bola tarbiyasining ham o ziga xos bir qator muhim qonun-qoidalari
ʻ ʻ
bor, ularga amal qilish tarbiyaviy ishlarning samarali bo lishini ta’minlaydi, ya’ni:
ʻ
— tarbiyaning bir maqsadga qaratilganligi;
— tarbiyaning hayot, mehnat bilan, O zbekistonimizning mustaqilligi,
ʻ
gullab-yashnashi yo lida qilinayotgan ishlar bilan bog lanishi;
ʻ ʻ
— o quvchini jamoada, jamoa orqali tarbiyalash;
ʻ
—tarbiyada bola shaxsini hurmat qilish va unga talabchanlik;
— tarbiyaviy ishlarning izchilligi, muntazamligi va birligi;
— tarbiyada o quvchilarning yoshi va o ziga xos xususiyatlarini hisobga olish.
ʻ ʻ
Tarbiya jarayonining mohiyati quyidagilardan iborat:
1. Tarbiyaning bir maqsadga qaratilganligi. Tarbiya maqsadini belgilashda jamiyat
talablari, davr nafasi, milliy xususiyatlar asos qilib olinadi. Tarbiyaning maqsadi

23— har tomonlama kamol topgan, mukammal inson shaxsini tarbiyalashdir.
O qituvchilar jamoasi ana shu maqsadlardan kelib chiqib, tarbiyaviy ishlarningʻ
vazifalarini belgilaydi, uning mazmunini aniqlaydi hamda maktabda ish
sharoitlarini hisobga olgan holda o quvchilarni tarbiyalashning shakl va uslublarini
ʻ
tanlaydi.
2. Tarbiyaning hayot bilan bog liqligi qoidasi tarbiyaviy ishlarning
ʻ
mazmun va mohiyatini, tashkil etilishini doimo yangilab turishni talab etadi.
Tarbiyachilar bolalar tarbiyasini hayot bilan bog lar ekanlar, ularga o zlarida
ʻ ʻ
iymon-e’tiqodni tarbiyalash imkonini beradilar. Tarbiyaviy ishlar shunday tashkil
qilinganda yoshlar jamiyat hayotida faol ishtirok etadilar, bu esa o quvchi
ʻ
shaxsining tarkib topishiga yordam beradi. Ilg or o qituvchilar tajribasining
ʻ ʻ
ko rsatishicha, o quvchilar ahil jamoa bo lib uyushgandagina ularga jamoatchilik
ʻ ʻ ʻ
ruhini singdirib borish lozim. Sinf rahbari ishida o quvchilar jamoasini
ʻ
shakllantirish asosiy vazifa hisoblanadi, chunki jamoada shaxsni tarbiyalash
tarbiyaning yetakchi tamoyillari hisoblanadi. Uning umumiy asoslari
quyidagilardan iborat:
1. Talablar qo yish;
ʻ
2. Faollarni tarbiyalash;
3. O quv-mehnat, ijtimoiy-siyosiy va ommaviy-madaniy faoliyatdagi
ʻ
istiqbollarini tashkil etish;
4. Sog lom jamoatchilik fikrini shakllantirish;
ʻ
5. Ijobiy an’analarni yaratish va ko paytirish.
ʻ
Yuqorida ta’riflangan barcha qoidalar har qanday jamoani shakllantirish va
rivojlantirish uchun qo llanma hisoblanadi. Tarbiya usullarini tanlashda ularni
ʻ
jamoaning rivojlanish darajasiga mosligi muvaffaqiyatning muhim sharti
hisoblanadi. Shuning uchun har bir o qituvchi tarbiyaviy ishni sinfdagi jamoa
ʻ
munosabatlarining rivojlanish darajasini aniqlashdan boshlaydi.

23II BOB. O’QUVCHILAR JАMОАSI RIVОJINING АSОSIY SHАRT-
SHАRОITLАRI
2.1. Guruh rahbarining tarbiyaviy ishi.
Guruh rahbari deganda o'quvchilarni bir xil saviyada, bir xil yoshda, bilimi
jihatidan ham teng bo'lgan jamoani boshqarib turuvchi pedagog guruh rahbari deb
ataladi.
Guruh rahbarining asosiy maqsadi, o'quvchilarini to'g'ri tarbiyalash jarayonida
o'quvchi va guruh rahbari bilan bir-birini tushuna olishi va guruh rahbari
tomonidan o'quvchilarga e'tiborliroq bo'lishi kerak.Maktabda o'quvchilarga tarbiya
guruh rahbarining ishlari orqali beriladi. Jumladan, tadbirlar, mushoiralar, har xil
kechalar, uchrashuvlar, tanlovlar va boshqa o'yinlar orqali o'kuvchilarga ta'lim
tarbiya beriladi. Shunga qarab o'quvchilarning fikrlash qobiliyati rivojlanib
boradi.Guruh rahbari maktab ma'muriyati bilan birgalikda va mahalla jamoasi,ota-
onalar bilan hamkorlikda tarbiyaviy ishlarni olib boradi. Maktab ma'muriyati guruh
rahbari va uning olib borayotgan ishlarini doimo qo'llab-kuvvatlashlari lozim.
Chunki guruh rahbari o'z o'quvchilarini yaxshi biladi va ularni tarbiyalash uchun
nimalar kerakligini hisobga olib ish yuritadi. Guruh rahbari ishini ma'naviyat va
ma'rifat ishlari bo'yicha ya'ni tashkilotchi direktor o'rinbosari boshqarib
turadi.Guruh rahbarining ish rejasini maktab direktori va direktor o'rinbosari tuzadi
va nazorat qilib boradi. O'quv faoliyatida o’quvchilar bilim, ko'nikma va
malakalarni egallaydilar. O'qituvchi guruh bilan ko'pgina yolg'iz ishlaydi va
tarbiyachi sifatida ish yuritadi. O'qituvchilik bolalarga bo'lgan munosabatda, katta
mehribonligi bilan g'amho'rligi harakterlanadi. Bular esa kata talabchanlik bilan
olib boriladi. O'quvchilar bilan bo'ladigan o‘zaro munosabatlarni to'g'ri yo'lga
qo'yish hamda o'quvchilarning o'sishi va rivojlanishiga qarab ularni kayta qurish

23xususiyati ham guruh rahbari uchun muhim ahamiyatga ega.O'qituvchilar
tomonidan o'quvchilarga qo'yiladigan pedagogik talablar berishga erishadi, ota-
onalar, kuni uzaytirilgan gruppa tarbiyachilari jamoatchilik bilan doimo aloqa
bog'lab turadi. Zarur bo'lgan vaqtda o'qishda o'quvchilarga yordam ko'rsatishni
tashkil etadi. Guruh rahbari qiladigan ishlari xujjatlarini olib boradi va uni maktab
ma'muriyatiga taqdim etadi. O'quvchilar sog'lig'ini mustahkamlashga doir ishlarni
o'tkazadi va jismoniy hamda aqliy mehnat qilishga o'rgatib boriladi.Guruh
jamoasini tashkil etishda, guruh majlisini tashkil etishda guruh rahbarining roli
katta hisoblanadi. Guruh majlisi o'tkazish uchun avvalo jamoani jipslashtiriladi.
Guruh rahbari majlisda ko'plab masalalar ko'radilar. Guruh majlisida 3-4 ta
masalalar ko'rilib muammoli tomonlari tahlil qilinadi va o'z echimini topish kerak
bo'ladi.Guruh rahbari majlis o'tkazishi davomida yaxshi o'qiydigan bolalarni
guruhda ya'ni jamoa ichida rag'batlantirish kerak. Bolalar bir-biriga do'stona
munosabatda bo'lishadi. Ularni bir-biriga intilib, yaxshi o'qiy boshlashga intiladi.
Yomon o'qiydigan bolalar ham yaxshi o'qiydigan bolalarga intilib, ular ham yaxshi
o'qishga intiladi. Bundan tashqari guruh rahbari o'quvchilarni saviyasi rivojlanishi
uchun o'zi guruhga kutubxona qilishi kerak. Bu kutubxonadagi kitoblarni
o'quvchilar guruhdan tashqari o'qish vaqtida yoki darsdan so'ng bo'sh qolgan
paytlarida o'qib o'zlariga foydali tomonlarini olishi mumkin. Bizning yosh avlod
xalqimizning inqilobiy, mehnat, jangovar an'analarni o'zlashtirib, o'ziga katta
avlodning eng yaxshi fazilatlarini g'oyaviy e'tiqod va matonatini, Vatanga
muhabbatini, uning iqtisodiy-siyosiy va jangovar qudratini mustahkamlashda
ishtirok etishiga intilishini singdiribgina o'z bobolari va otalari ishini davom ettirib
va ko'paytira oladi.Oila ham jamiyatning bir bo'lagi hisoblanadi. Oilada bola
tarbiyasini yo'lga qo'yish juda katta ahamiyatga ega.Oila boshqa tarbiyaviy
muassasalardan farqli ravishda odamning butun hayoti davomida uning barcha
tomonlariga dirralariga ta'sir ko'rsatishga qodirdir va odatda ta'sir ko'rsatadi. Oila
tarbiya vazifasining bu ulkan miqyosi uning mafkuraviy va psixologik ta'sir
ko'rsatishning chuqur o'ziga xosligi bilan uyg'unlashib ketadi. Ota-onalar bilan ish
shakllari odatda guruh rahbari o'z shaxsiy xususiyatlarini tajribasini

23o'quvchilarning oilalarida vujudga kelgan o'ziga xos xususiyatlarni, ota-onalarni
bilim va tajribasini, bolalarni tarbiyalashda yuqorida ko'rsatib o'tilgan xatolar va
qiyinchiliklarni, fe'l-atvor xususiyatlarni maktab pedagoglar jamoasidagi muhitni
ota-onalar bilan ish olib borishda tarkib topgan an'analarni va hokazalarni hisobdan
olib belgilaydi. Ota-onalarga pedagogik bilim berishni amalga oshirishda faqat
bilim berib qolmasdan, ularni tarbiya sohasidagi amaliy malaka va ko'nikmalar
bilan qurollantirish, ularning pedagogik faoliyatini uyg'otish mustaqil
shug'ullanishga undash, maqsadga muvofiq oila ichki munosabatlarini yo'lga
qo'yish g'oyat muhimdir. Ota-onalar yig'ilishlari ota-onalar bilan ish olib
borishning an'anaviy tarkib topgan shaklidir. Hal qilinayotgan aniq vazifalarga
bog'liq xolda guruh yig'ilishlarini tashkiliy, yakuniy chorak yig'ilishlarini mavzuga
doir yig'ilish bahs, yig'ilish praktikum, ota-onalarning umumiy ta'limi bo'yicha
guruh rejasiga ko'ra yig'ilish kabi yig'ilishlar bo'lishi mumkin. Tashkiliy
yig'ilishlarda ota-onalar qo'mitasi saylanadi, ish rejasi tasdiqlanadi. Mikrorayonda
pedagogik iqlim o'rnatish yuzasidan tadbirlar ishlab chiqadi, jamoat topshiriqlari
taqsimlanadi va turli ish yo'nalishlariga doir tashabbuskor ota-onalar guruhlari
tuziladi, otan-onalar ishtirokida umummaktab tadbirlarini o'tkazish rejalari
muvofiqlashtiriladi. Chorakdagi yakunlovchi guruh majlislari ota-onalarning
e'tiborini o'quvchilarning bilimga doir qiziqishlari, qobiliyatini, axloqiy irodaviy
fazilatlarini rivojlantirishdagi yutuqlar, kamchiliklari, foydalanilmagan
imkoniyatlarga qaratish maqsadini ko'zda tutadi. Biror mavzuga bag'ishlangan
yilishlari tarbiyaning eng dolzarb muammolari yuzasidan o'tkaziladi, ularda ota-
onalar qo'mitasi va guruh rahbarining o'quvchilarning u yoki bu sohadagi
tarbiyalanganlik darajasi to'g'risida to'plangan materiallardan foydalaniladi.Majlis-
munozaralar ota-onalar e'tiborini tarbiyaning biror muammosiga jalb etish
maqsadida o'tkaziladi. Bunday majlislarni ota-onalar qo'mitasi a'zoalaida ota-
onalarning bir qismi o'z vazifalariga, maktabning tavsiyanomalariga noto'g'ri
munosabatda bo'layotganliklari ota-onalarning bir qismi tayyoragarlik kayfiyatida
ekanligi haqida ma'lumotlar bo'lgan taqdirda o'tkazish tavsiya etiladi. Majlis-
praktikum, ota-onalarning tarbiyaviy jarayonlarda ishtirok etishini faollashtirish

23unga maqsadga yo'naltirilgan tus bag'ishlash maqsadida o'tkaziladi.Ota-onalarning
guruhdagi umumiy ta'limiy rejasiga ko'ra majlislar, avvaldan belgilangan reja,
muayyan sistemaga muvofiq ota-onalarga pedagogik bilim berishning shakli
hisoblanadi.Yakka tartibdagi pedagogik suhbat-guruh rahbarining o'quvchilar ota-
onalar bilan olib boradigan ishining eng ommalashgan, qulay va samarali shakli
hisoblanadi. Suhbat yordamida vujudga keladigan masalalarni tez hal etish, ota-
onalar bilan ishonchli munosabatlar o'rnatish, oilaviy tarbiya sharoitlari haqida
qo'shimcha ma'lumotlar olish, ota-onalarga pedagogik bilim berish, bolaning yakka
tarbidagi rivojlanishi dasturini va birgalikdagi pedagogik harakatlar sistemasini
ishlab chiqish ota-onalarning tarbiyaviy ta'sir ko'rsatishlarini va tarbiyasi qiyin
bolalar xulqini tuzatish va o'quvchilar o'rtasidagi munosabatlarda vujudga
keladigan kelishmov-chiliklarni hal etish kabi keng ko'lamdagi ta'lim tarbiyasining
vazifalari hal qilinadi.Tarbiyaviy ta'sir ko'rsatish samaradorligi ko'p jihatdan
o'qituvchilar va ota-onalarning muvofiq harakatlari bilan belgilanishini nazarda
tutib, bolaning o'zig xos psixologik xususiyatlarini hisobga olish, uning xulq
atvoridagi eng kichik chetga chiqishlarga ham o'z vaqtda e'tibor berishi kerak,
bunda guruh rahbari bilan ota-onalarning ishonchli munosabatlar o'rnatish,
o'quvchilaroilaviy tarbiya sharoitlari haqida qo'shimcha ma'lumotlar olish, ota-
onalarning ishonchli o'zaro munosabatlarini o'rgatgandagina erishiladi, bunday
munosabatlarni o'rgatish va chuqurlashtirish uchun yakka tartibdagi suhbatlardan
foydalanish juda muhim.Har bir ota-ona o'z farzandini yaxshi ko'radi, shuning
uchun ular o'z farzandida hosil bo'lgan yangi, ijtimoiy jihatlarni mustahkamlash
yuzasidan ehtimol tutilgan birgalikdagi harakatlari xususida maslahatlashishni
muhim deb hisoblaydigan guruh rahbariga samimiy hurmat va ishonch bilan
qaraydilar.Guruh rahbarlari ota-onalar bilan birgalikda tarbiyaviy ishni tashkil etar
ekanlar, eng yangi psixologik-pedagogik tadqiqotalr ma'lumotlarini e'tiborga
olishlari ham muhimdir. Ularga muvofiq o'sib kelayotgan kishi shaxsini
shakllantirishga oilaning qo'shadigan hissasi turli yosh bosqichlarda turlicha
bo'ladi va to'lqinsimon o'zgaradi.Bunday bilimlarning yo'qligi oilaviy tarbiyada
ko'plab xatolarga olib keladi. Guruh rahbari ota-onalar bilan ishlashda buni

23hisobga olmay iloji yo'q. Bu jihatdan ota-onalarning bolalarni tarbiyalashdagi
quyidagi qiyinchiliklari va xatolarini ajratib ko'rsatish mumkin. Ota-onalarning
bolalar bilan muomilasining etishmasligi. Ular o'zlari, ishlari haqida kam so'zlab
beradilar.Maktab boalalari jamoasining hayoti, o'z bolasining qiziqishlari, uning
jamoat ishlari bilan ishga munosabati va boshqalar bilan kam qiziqadi.Bolalarni
mehnat jarayonlariga jalb etish orqali ularning mehnat tarbiyasini tashkil qila
bilmaslik.Ota-onalar turmushda salbiy misollarni mavjudligi maktabning
pedagogik kuch-g'ayratini yo'qqa chiqaradi.Ota-onalar tarbiyaviy ta'sirini izchil
emasligini onda-sonda o'qitishni tekshirish, biror nojo'ya ish uchun tozalash
axloqiy immunitet hosil bo'lishiga yordam bermaydi.Oilaviy tarbiyaning asosi
sifatida ta'qiqlashlar sistemasi,ijtimoiy namuna asosida tarbiyalay bilmaslik, bola
hayotini u har doim to'g'ri xatti-harakatini mashq qiladigan tarzda tashkil eta
olmaslik natijasidir.

232.2. Jamoaning shaxs tarbiyasiga ta’siri
Sinf faqat o’quv faoliyati birligi bo’libgina qolmasdan, balki o’quvchilarga
tarbiya berishni tashkil etishning muhim jamoa shakli hamdir. Z. Qo’ziyevning
fikricha «jamoaga qo’yilgan umumiy talablarga ko’ra jamoa a’zolari
quyidagilardan qoniqish hosil qilishlari kerak:
o’zaro munosabatlardan,o’qish va mehnat jarayonidan,rahbarlikdan,
uyushqoqlikdan, ongli intizomdan, oqilona va foydali faoliyatdan, xotirjamlikdan,
o’z qadr-qimmatini saqlashdan,jamoa bilan faxrlanishdan,himoyalanganlikdan.
Jamoaga qanday talablar qo’yiladi?degan savol tug’ilishi mumkin.
Jamoa a’zolariga:
— ixtiyoriylik;
— demokratik faoliyat;
— so’z erkinligi;
— tashabbuskorlik;
— mastaqillik;
— faollik;
ijodiy faoliyat ko’rsatishlari uchun imkoniyat yaratilishi kerak”. Jamoa va unga
qo’yilgan talablar haqida gapirar ekanmiz, turli yoshdagi sinflarda jamoa tashkil
etishning farqli tomonlari bormi? Ularning o’ziga xos xususiyatlari nimalardan
iborat? O‘quvchilar jamoalarini tuzish guruhlarda, sinflarda turli farqlar bilan

23amalga oshiriladi. Shuning uchun barcha sinflar uchun bir xildagi yo’l-yo’riqlarni
belgilab bo’lmaydi. Ayniqsa, boshlang’ich, V va IX sinflarda o’quvchilar
jamoasini tashkil etish va jipslashtirish katta qiyinchiliklar tug’diradi. Bu sinflarda
ko’pincha o’quvchilar tarkibi mutloq yangi yoki qisman o’zgaradi.Shuning uchun
o’quvchilar jamoasini yangidan tuzishga to’g’ri keladi. VI-VII sinflarda
o’quvchilar faollari kengayib boradi. Ular ko’proq jamoatchilik ishlarida
qatnashadilar, o’zlarining axloqiy tajribalarini boyitadilar, mehnat qilish malakalari
va ko’nikmalarini rivojlantiradilar. Sinf rahbari quyi va o’rta sinflarda bu ishlarni
amalga oshirishda bolalar va o’smirlar uyushmasiga, yuqori sinflarda “Kamolot”
tashkiloti yordamiga tayanadi.Sinf jamoasini qanday yo’llar bilan jipslashtirish,
shakllantirish mumkin?Sinf jamoasini uyushtirish yo’llari quyidagilar:
1. Jamoatchilik topshirig’i berish;
2. Sinf faollarini to’g’ri tanlash;
3. O’quvchilarni istiqbolga chorlash;
4. Sinfda ijobiy an’analarni qaror toptirish;
5. O’quvchilarga yagona talablar qo’yish.
Jamoatchilik topshirig’i. Jamoa bo’lib ishlash, amaliy faoliyat ko’rsatish sinf
jamoasini jipslashtirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Bu faoliyat sinf jamoasi
hayotini mazmundor va qiziqarli qiladi. Sinfdagi barcha o’quvchilarga, hatto
qoloq, intizomi bo’sh o’quvchilarga ham jamoat topshirig’i berish kerak.Bu
bolalarni mehnatsevarlik, tejamkorlik va tartib-intizomga
o’rgatadi.Mamlakatimizda hozirgi kunda barcha sohalarda tubdan o‘zgarishlar
bo‘lmoqda. Buning asosiy sababi Respublikamiz Prezidenti Shavkat
Miromonovich Mirziyoyevning davlatimizda barcha sohalarni rivojlantirishga
katta e‘tibor qaratmoqda. Bu e‘tiborning amaliy ahamiyatini sohalardagi
o‘zgarishlar orqali ko‘rishimiz mumkin. Mana shu sohalardan biri ta’lim
yo‘nalishida ham Prezidentimiz tomonidan juda ko‘plab ishlar olib borilmoqda. Bu
islohotlarning ko‘rinishini quyidagi asoslarda uchratishimiz mumkin. 2022 —
2026-yillarga mo‘ljallangan yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi
to‘g‘risida[1.7b], 2020-yil 23- sentyabrdagi yangi tahriridagi ―Ta’lim to‘g‘risida

23gi qonunda va boshqa qarorlarda o‘z aksini topgan. Ta’lim to‘g‘risidagi qonunning
5-moddasida ta’lim tashkilotlarida, innovatsion faoliyatni qo‘llab-quvvatlash va
o‘quv dasturlarini innovatsion texnologiyalarini qo‘llagan holda amalga
oshirish,ta’lim faoliyati sohasidagi ochiqlik va shaffoflikni ta‘minlash[2.10b].
haqidagi fikrlarni ta‘minlash haqidagi fikrlar berilgan. Demak, mana shu qaror va
qonunlar mazmunidan shuni tushunish mumkunki, yoshlarimizning ham ta’limiy,
ham ma‘naviy-axloqiy jihatdan yetuk bo‘lishlari muhim hisoblanadi. Ushbu
qonunning 4-moddasida quyidagi bandlari ham o‘quvchilarning ma‘naviy axloqiy
jihatdan komil inson bo‘lib yetishishiga xizmat qiladigan fikrlar berilgan;
- ta’lim va tarbiyaga milliy hamda umuminsoniy qadriyatlarning
singdirilganligi;
-ta’lim va tarbiyaning insonparvarlik, demokratik xususiyatlar kabi asosiy
prinsiplari ko‘rsatib o‘tilgan.Bugungi kunda o‘quvchilarning ma‘naviy-axloqiy
sifatlarini buyuk adib va allomalarimizning pedagogik qarashlarida, asarlarida va
asarlaridagi ko‘rsatilgan namunalar orqali shakllantrishini muhim hisoblanadi.
Tarbiya jarayoni o z-o zini tarbiyalash jarayoniga o tgandagina yuksak darajagaʻ ʻ ʻ
erishiladi. Ayrim o quvchilar va umuman, jamoa o z faoliyatini mustaqil
ʻ ʻ
rejalashtiradi va umumiy jamoani tashkil etadi, o ziga va bir-biriga talablar qo yadi
ʻ ʻ
hamda o z-o zini nazorat qiladi. Sinf rahbari o quvchilar jamoasining rivojlanish
ʻ ʻ ʻ
darajasini aniqlashda o quvchilarning faqat sinfdan tashqari faoliyatida namoyon
ʻ
bo ladigan munosabatlarini tahlil etish bilangina cheklanib qolmasligi kerak. Sinf
ʻ
rahbarining o ziga xos xususiyati shundan iboratki, u oddiy bolalar jamoasini
ʻ
emas, balki o quvchilar jamoasini shakllantiradi. O quvchilarning asosiy vazifasi
ʻ ʻ
o qishdan iborat. Shuning uchun sinf rahbari, avvalo, bolalarning o qishga qanday
ʻ ʻ
munosabatda ekanliklarini, o zlarini darsda qanday tutishlarini, uy vazifalarini
ʻ
sidqidildan bajarishlari yoki bajarmasliklarini aniqlaydi. Jamoaning rivojlanish
darajasini aniqlashning eng ishonchli usuli — o quvchilarni ular bilan darsda,
ʻ
darsdan tashqarida, maktabdan tashqarida o zaro faol hamkorlik qilish darajasida
ʻ
kuzatishdan iboratdir. O qituvchi jamoaning kuchli va zaif tomonlarini aniqlash
ʻ
uchun pedagogik vaziyatlar vujudga keltirishni qo llaydi. Lekin bunda shuni esda
ʻ

23tutish kerakki, o quvchi kamchiliklarini hamma o rtasida yorqin namoyish etishʻ ʻ
uning qalbini jarohatlashi mumkin. Shunday vaziyatlarni vujudga keltirish kerakki,
ularning salbiy tomonlarini emas, balki har bir bolada odatdagi sharoitda
boshqalardan yashiringan ijobiy tomonlarini ham ochib berish maqsadga
muvoffiqdir.Sinf rahbari jamoaning rivojlanishi darajasiga qarab tarbiya usullarini
tanlaydi. Ta’lim jarayonida jamoa munosabatlarini rivojlantirish istiqbollari sinf
rahbaridan katta e’tibor berishni talab etadi. Jamoa faoliyatida ko proq muomala
ʻ
qilishga bo lgan ehtiyoj yotadi. Darslarda bu ehtiyoj kam foydalaniladidi. Agar
ʻ
darsdagi muomalaga bo lgan ehtiyoj to g ri tushunilsa, uning negizida
ʻ ʻ ʻ
o quvchilarning o zaro yordami, darslarga birgalikda foydali tayyorgarlik ko rishi,
ʻ ʻ ʻ
qiziqishlari bo yicha mashg ulotlar tashkil etiladi. Jamoa rivojlanishining har
ʻ ʻ
qanday darajasida sinf rahbari muayyan usullardan foydalanib, jamoatchilik fikrini
shakllantirish to g risida g amxo rlik qiladi. Sinf rahbari jamoa va har bir alohida
ʻ ʻ ʻ ʻ
o quvchining tarbiyasi uchun ma’suldir. Shuning uchun uning jamoa tarzidagi va
ʻ
yakka tartibdagi shakllarini qo shib olib borishi tarbiyaviy ishdagi o ziga xos
ʻ ʻ
xususiyatlaridan biri hisoblanadi. Bunda jamoaning shaxsga nisbatan yuksak
talabchanligi kuzatiladi. Maktablarda olib boriladigan ish faoliyati, odatda,
ommaviy, jamoa, guruh va individulal shakllarda tashkil etiladi. Faoliyatni tashkil
etishning ommaviy shakllari ham ya’ni ularda o quvchilarning muayyan guruhlari
ʻ
ishtirok etadi. O z mohiyatiga ko ra uni amalga oshirish jarayonida faoliyat
ʻ ʻ
maqsadiga (masalan, ma’ruza, konsert va hokazo) erishish uchun
qatnashchilarning o zaro muomalasini nazarda tutmaydi. Biroq, bundan oldingi
ʻ
holda bo lgani kabi, bu shakllarda bevosita tengdoshlar bilan birgalikda qatnashish
ʻ
ba’zi hollarda ularning faoliyatidagi ishtirokinifaollashtiradi, boshqa hollarda
aksincha bo ladi. Bu ko p jihatdan o quvchilarning faoliyat mazmuniga,
ʻ ʻ ʻ
munosabatiga (ijobiy, passiv yoki salbiy) bog liq bo ladi. Faoliyatni amalga
ʻ ʻ
oshirish jarayonida uning maqsadiga erishish uchun o quvchilarning o zaro
ʻ ʻ
muomalaga kirishishlarini nazarda tutuvchi faoliyat shakllari jamoa shakllari
deyiladi.Bu muomala jarayonida o quvchilar o rtasida jamoa aloqalari vujudga
ʻ ʻ
keladi. Bu shakllar obyektiv jihatdan o zida muomala uchun muayyan shart-
ʻ

23sharoitlarga ega bo ladi. Ular o quvchilarga ishni muvaffaqiyatli amalga oshirishʻ ʻ
uchun vazifalarni o zaro taqsimlab chiqish imkonini
ʻ
beradi, qatnashchilar o rtasida aloqa ta’sirining paydo bo lishiga olib
ʻ ʻ
keladi.Jamoatchi va bilimli sinf rahbari har qanday vaziyatdan juda ustalik bilan
chiqib ketadi va har tomonlama rivojlangan sinf jamoasini tashkil qiladi. Jamoani
tashkil etishning samarali shakllaridan biri guruhiy ishdir.Bunda mazkur ish
bolalarning tarkib jihatidan uncha katta bo lmagan (eng ko pi bilan kishi 5 ta
ʻ ʻ
bo lishi kerak) guruhlarida amalga oshiriladi. Bunday kichik guruhlarda barcha
ʻ
a’zolar bir-birlari bilan bevosita muomalada bo ladilar va bir-birlariga bevosita
ʻ
biror ta’sir ko rsatadilar. Jamoada muomalani tashkil etganda o quvchilar muhitida
ʻ ʻ
mavjud bo lgan haqiqiy guruhlarni nazarda tutish, bir-biriga mehr bilan qaraydigan
ʻ
va o zaro do stlashadigan bolalarni birlashtirish zarur. Pedagog bu guruhlarning
ʻ ʻ
xususiyatlarini, ularning yo nalishi, qiziqishlari, malakasi va hokazolarni bilishi,
ʻ
hisobga olishi va ulardan foydalanishi kerak.Jamoa ishini tashkil etishda va amalga
oshirishda vazifalarni taqsimlash vaqtida mazkur xususiyatlarni hisobga olish
ishning samaradorligini oshiradi. Bu hol guruhdagi muomalani jamoaning
qiziqishlari sohasiga va jamoaning qiziqishlarini guruhdagi muomala sohasiga olib
kiradi. Masalan, jamoa yetarli darajada obro qozongan, jamoatchilik yo nalishiga
ʻ ʻ
ega bo lgan guruhga muayyan bir tadbirni tayyorlash va o tkazishga boshchilik
ʻ ʻ
qilishni topshirsa bo ladi. Qandaydir o ziga xos qiziqishlari bor guruhga butun
ʻ ʻ
jamoa uchun bu qiziqishlarga mos keladigan ishning tashabbuskori va
tashkilotchisi bo lish taklif etiladi va hokazo. Jamoa faoliyatini tashkil etishda
ʻ
o quvchilarning shaxslararo real, ya’ni aniq mavjud bo lgan aloqalarini hisobga
ʻ ʻ
olish ikki xil maqsadga: guruh a’zolarini jamoa hayotiga jalb qilish va ular
o rtasidagi muomalaga ta’sir ko rsatish, bundan tashqari, o z oldilariga qo ygan
ʻ ʻ ʻ ʻ
har bir maqsadiga erishish imkonini beradi.

23XULOSA
Xulosa qilib aytganda , ekan ushbu talablardan kelib chiqqan holda bilimdon,
mustaqil fikrlovchi , ijodiy izlanuvchan , yuqori malakali , turli soha egalarini
tayyorlash kasb – hunar ta‘limi oldiga qo‘yiladigan talablarga mutonosib insonlar
qilib shakllantirish ular shaxsiga yangicha yondashish hozirgi ijtimoiy
taraqqiyotning zaruriy talablaridan biridir. Ayniqsa mehnat va kasb ta‘limi
sohasida bilim olgan bo‘lajak mehnat va kasb ta‘limi o‘qituvchilari mehnat
faoliyatini, mahoratini oshirish oily ta‘limning asosiy vazifalaridan biridir. Bu
muammoni hal qilishning birdan bir yo‘li mehnat va kasb ta‘limi o‘qituvchilari
mahoratini, faoliyatini oshirish eng avvalo pedagogik shart- sharoitlar hamda oily
ta‘lim muassasidagi barcha imkoniyatlardan kelib chiqib, o‘ziga xos xususiyatlarni
hisobga olinganligini ham nazarda tutadi. Mustaqil fikrlovchi erkin shaxsni
shakllantirish ta'lim va kadrlar tayyorlash milliy modelining asosiy maqsadi.
Ijtimoiy munosabatlar ko‘lamining kengayishi o‘sib kelayotgan avlodni o‘ta
murakkab xususiyatga ega munosabatlar jarayoniga har tomonlama yetuk etib
tayyorlash vazifasini qo‘ymoqda. Psixologik, intellektual va fiziologik jixatdan
yetuk inson hayotiy qarama-qarshilik, xususan, turli buzg‘unchi g‘oyalar ta'siriga
tushib qolish, nosog‘lom turmush kechirish va noqonuniy xatti-harakatlarni sodir
etishdan o‘zini saqlab qola oladi. Jamoaning vujudga kelish uchun to‘rt bosqich

23zarur. Jamoaning shakllanish bosqichlarida dastlab o‘qituvchi butun guruhga talab
qo‘yadi hamda mazkur jarayonda jamoa faollarining shakllanishiga alohida e'tibor
qaratadi. Navbatdagi bosqichda muayyan darajada shakllangan jamoa faollari
(aktivi) jamoa a'zolari oldiga ma'lum talablarni qo‘yadi. Uchinchi bosqichda esa
jamoa umumiy holda jamoaning har a'zosidan muayyan tarzdagi faoliyatni olib
borishni talab qiladi. So‘nggi (to‘rtinchi) bosqichda esa jamoaning har bir a'zosi
o‘z oldiga mustaqil ravishda jamoa manfaatlarini ifoda etuvchi talabni qo‘yish
layoqatiga ega bo‘ladi. Jamoaga qo‘yilayotgan talablar mazmunidagi farq jamoa
rivojlanishi bosqichini aniqlovchi yorqin tashkiliy ko‘rsatkich sanaladi. Jamoaning
amaliy faoliyati mazmuni, jamoa a'zolarining jamoa oldidagi javobgarligi, ular
o‘rtasidagi ijodiy hamkorlik, shuningdek, ularning xulq-atvori axloqiy kamolot
darajalarini ko‘rsatuvchi muhim belgilar sifatida namoyon bo‘ladi. Jamoani
shakllantirishda uning hayotini belgilovchi ichki jarayonining mohiyatini inobatga
olish zarur. Jamoa hayotining birinchi bosqichida jamoa faolining paydo bo‘lishi
ushbu davr uchun xarakterli hodisadir. Jamoa faoli (aktivi) muayyan guruhning
shunday a'zolaridirki, ular jamoa manfaatiga muvofiq tarzda harakat qiladilar,
o‗qituvchi faoliyati va talabiga nisbatan xayrixohlik bilan munosabatda bo‘ladilar.
Faollar o‘qituvchining yaqin yordamchilari sifatida ish olib boradilar. Jamoa
rivojlanishining ikkinchi bosqichi. Ushbu bosqich jamoa faolining o‘qituvchi
talabini qo‘llab-quvvatlash hamda o‘z navbatida uning o‘zi bu talablarni jamoa
a'zolari zimmasiga qo‘yishi bilan tafsiflanadi. Endilikda o‘qituvchi jamoada paydo
bo‘lgan va u bilan bog‘liq muammo, masalalarni yolg‘iz o‘zi hal qilmaydi. Jamoa
faoli bilan maxsus tarbiyaviy ish olib borish orqali bu ishga uni jalb etadi. Ushbu
bosqichda jamoa hayotini tashkil qilish usuli murakkablashib boradi, ya'ni, jamoa
o‘z-o‘zini boshqarishga o‘tadi. O‘quvchilar amaliy faoliyatining doimiy ravishda
“Ta‘lim to‘g‘risida qonun” va ―Kadrlar tayyorlash milliy dastur i talablarini‖
amalgam oshirish jarayonida yuqori malakali o‘qituvchilarni tayyorlash muhum
muammo sifatida kun tartibiga qo‘yilmoqda. Shunday ekan ushbu talablardan kelib
chiqqan holda bilimdon, mustaqil fikrlovchi , ijodiy izlanuvchan , yuqori malakali ,
turli soha egalarini tayyorlash kasb – hunar ta‘limi oldiga qo‘yiladigan talablarga

23mutonosib insonlar qilib shakllantirish ular shaxsiga yangicha yondashish hozirgi
ijtimoiy taraqqiyotning zaruriy talablaridan biridir. Ayniqsa mehnat va kasb ta‘limi
sohasida bilim olgan bo‘lajak mehnat va kasb ta‘limi o‘qituvchilari mehnat
faoliyatini, mahoratini oshirish oily ta‘limning asosiy vazifalaridan biridir. Bu
muammoni hal qilishning birdan bir yo‘li mehnat va kasb ta‘limi o‘qituvchilari
mahoratini, faoliyatini oshirish eng avvalo pedagogik shart- sharoitlar hamda oily
ta‘lim muassasidagi barcha imkoniyatlardan kelib chiqib, o‘ziga xos xususiyatlarni
hisobga olinganligini ham nazarda tutadi. Hammamizga ma‘lumki mehnat va kasb
ta‘limi o‘qituvchisining kasbiy mahorati eng avvalo talabalarni o‘qitish, bilim
berish, ko‘nikma va malakalarni hosil qilish ta‘lim beruvchilar saviyasi bilan
belgilanadi.
,,Hamma yaxshiliklar sabrdan keyin keladi’’.
Jaloliddin Rumiy

$23 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YHATI: 1. R.A. Mavlonova. N. Raxmonqulova. B. Normurodova. Tarbiyaviy ishlar metodikasi. Darslik. - T:.Nizomiy nomidagi TDPU, 2014-yil. 2.Sh.A.Sodiqova “Maktabgacha pedagogika’Tafakkur sarchashmalariT:.2013 y 3.R.A.Mavlonova. N. Raxmonqulova. B. Normurodova. Tarbiyaviy ishlar metodikasi. o‘quv qo‘llanma. T:. Tibkitob 2010-yil. 4. Mirziyoyеv Sh.M. Buyuk kеlajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz. “O’zbеkiston” 2017. 5. Mirziyoyev Sh. Milliy taraqqiyot yo limizni qat’iyat bilan davom ʻ ettirib, yangi bosqichga ko taramiz. – Toshkent: “O zbekiston” NMIU, ʻ ʻ 2017. – 592 b. 6. Karimov I.A. Yuksak manaviyat – yengilmas kuch. – Toshkent: Ma’naviyat, 2008. – 174 b. 7.Jo rayev R.X. Jaholatga qarshi ma’rifat Описание: Описание: F:\ ʻ Portal\Books\TIM\My Project\CD_Root\AutoPlay\Docs\Mavzular\ m6\6-mavzu.files\image005.gifJ. Xalq ta’limi.– T.: 2004.- №3. – B. 9- 13. 8.Hasanboyev J. va boshq. Pedagogika: Oliy o quv yurtlari uchun ʻ darslik. – Toshkent: Fan, 2009. - 480 b. 9. Ismoilova Z., Tarbiyaviy ishlar metodikasi. T:. Istiqlol, 2003$

2310. Hasanboyev J., To raqulov X., Alqarov I., Usmanov N. Pedagogika. ʻ
T:.Fan va texnologiya, 2010
11. Tarbiya ensiklopediya. Tuzuvchi M.N. Aminov. T:. O zbekiston
ʻ
milliy ensiklopediyasi Davlat ilmiy nashriyoti, 2010.
12. Mavlonova R., Rahmonqulova N., Normurodova B., Matnazarova
K. Tarbiyaviy ishlar metodikasi. Darslik. Nizomiy nomidagi TDPU.
Toshkent, 2014 у.
Qo‘shimcha adabiyotlar:
1.R.A.Mavlonova, D.Abdurahimova “Pedagogik mahorat” O‘quv qo‘llanma. T.
Fan va texnologiya. 2012 yil
2.R.A.Mavlonova, D.Abdurahimova. Pedagogik mahorat. O‘quv qo‘llanma T:.
Fan va texnologiya 2012- yil
3.R.A.Mavlonova, N.H.Vohidova, Ijtimoiy pedagogika. O‘quv qoilanma.
Т.:Noshir 2009-yil
4.R.A.Mavlonova, N.H.Vohidova, N.H.Raxmonqulova. Pedagogika nazariyasi va
tarixi. Darslik T:. Fan va texnologiyalar. 2010-yil
5.R.A.Mavlonova, O.To‘rayeva, K.M.Xoliqberdiyev. Pedagogika. Darslik. T:.
O‘qituvchi 2008-yil
6.R.A.Mavlonova,B.Normurotova. Tarbiyaviy ishlar metodikasi. O‘quv
qo‘llanma.Toshkent. “Fan” 2008 y.
7.S.Nishonova, M.Imomova, R.Hasanov. Pedagogika tarixi. Darslik. T.
O‘qituvchi. 1996 yil.
8.S.Nishonova, M.Imomova, R.Xasanov. Pedagogika tarixi. Darslik Т.: O‘qituvchi
1996-yil
9.S.Nishonova. M.Imomova, R.Hasanov. Pedagogika tarixi. Do‘stlik T. O‘qituvchi
1996 yil.

2310.Tarbiya jarayonining asosiy qonuniyatlari Gulruh Zaynitdinovna Mirzayeva
Navoiy viloyati Navbahor tumani 27-umumiy o‘rta ta’lim maktabining
boshlang ich sinf o‘qituvchisi ʻ https://doi.org/10.5281/zenodo.6954504
11.TEACHING AND LEARNING Pedagogy, Curriculum and Culture by Alex
Moore 2012.
12.Xalq pedagogikasi. O‘quv qo‘llanma. M.Mutalipova. –Toshkent, 2015
13. Z. K. Ismailova. Pedagogikadan amaliy mashg‘ulotlar. — T.: “Fan”, 2001.
Internet saytlar
www.ziyouz.com .
www.tdpu.uz .
www.pedagog.uz .
www.Ziyonet.uz .
www.arxiv.uz
www.zamin.uz

O‘quvchilar jamoasini tashkil qilishning o’ziga xos xususiyatlari

Sotib olish

Dokument ma'lumotlari

Sotuvchi

O‘quvchilar jamoasini tashkil qilishning o’ziga xos xususiyatlari

O'xshash dokumentlar