O’zbekiston bank tizmni rivojlanish tendensiyalari va xususiyatlari - Экономика - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	13000UZS
Размер	205.8KB
Покупки	1
Дата загрузки	30 Апрель 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Экономика

O’zbekiston bank tizmni rivojlanish tendensiyalari va xususiyatlari

Купить

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
GULISTON DAVLAT UNIVERSITETI
RAQAMLI IQTISODIYOT VA INNOVATSIYALAR FAKULTETI
“IQTISODIYOT” KAFEDRASI
“IQTISODIY O’SISH”
fanidan
O’ZBEKISTON BANK TIZMNI RIVOJLANISH
TENDESIYALARI VA XUSUSIYATLARI
Mavzusidagi
KURS ISHI

Guliston-2025
1

MUNDARIJA
I BOB: O'ZBEKISTON BANK TIZIMI RIVOJLANISHINING ASOSLARI VA TENDENSIYALARI .................. 7
1.1. O'zbekiston bank tizimining tarixiy rivojlanishi va asosiy bosqichlari ....................................... 7
1.2. O’zbekiston bank tizimining struktura va tarkibi .................................................................... 12
1.3. O’zbekiston bank tizimining rivojlanish tendensiyalari .......................................................... 17
II BOB: OʻZBEKISTON BANK TIZIMINING RIVOJLANISHINING XUSUSIYATLARI ............................... 21
2.1. Oʻzbekiston bank tizimining moliyaviy barqarorlikka ta’siri ................................................... 21
2.2. O’zbekiston bank tizimida raqamli texnologiyalarning joriy etilishi va rivojlanish
tendensiyalari ............................................................................................................................................ 23
2.3. O’zbekiston bank tizimining xususiyati sifatida moliyaviy inklyuziyaning kengayishi ............. 26
III BOB: OʻZBEKISTON BANK TIZIMINI RIVOJLANTIRISH STRATEGIYALARI ..................................... 29
3.1. Oʻzbekiston bank tizimini isloh qilishning ustuvor yoʻnalishlari ............................................. 29
3.2. Bank xizmatlari sifatini oshirish va innovatsion texnologiyalarni joriy etish yo’nalishlari ....... 31
3.3. Oʻzbekistonda bank tizimini rivojlantirish bo’yicha istiqbolli yo’nalishlar va takliflar ............. 34
XULOSA ......................................................................................................................................... 38
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI ................................................................................... 41
2

KIRISH
Kurs ishining dolzarbligi:
O’zbekiston Respublikasi iqtisodiyoti zamonaviy sharoitda katta o’zgarishlar
va islohotlar jarayonidan o’tmokda. Ayniqsa, bank tizimi va moliyaviy sektor,
mamlakatning barqaror iqtisodiy o’sishini ta’minlashda, xalqaro moliyaviy tizim
bilan integratsiyani kuchaytirishda, hamda zamonaviy iqtisodiy tendensiyalarga
moslashishda muhim rol o’ynaydi. O’zbekistonda bank tizimi o’zining rivojlanish
tarixida bir qator o’zgarishlar va yangilanishlarni boshdan kechirgan. Mustaqillik
yillarida bank tizimining islohoti davomida moliya bozori va bank infratuzilmasi
sezilarli darajada takomillashgan. Shu bilan birga, mamlakat iqtisodiyotining
raqamli transformatsiyasiga va global iqtisodiy tendensiyalarga javob sifatida bank
tizimining rivojlanishiga yangi yondashuvlar zarur bo’lgan. O’zbekistonning
xalqaro moliya tizimiga integratsiyasi, shuningdek, raqamli texnologiyalar va
innovatsiyalarni joriy etish bank sohasining yangi rivojlanish bosqichiga o’tishini
talab qiladi. Bu jarayonlar nafaqat mamlakat ichki iqtisodiyotini mustahkamlash,
balki global iqtisodiyotga ham integratsiyani kuchaytirish imkoniyatini yaratadi.
Shu sababli, O’zbekiston bank tizimining rivojlanish tendensiyalarini,
xususiyatlarini va mamlakat iqtisodiyotiga ta’sirini o’rganish dolzarb bo’lib
qolmoqda. Bu masala nafaqat iqtisodiy islohotlar doirasida, balki milliy xavfsizlik,
moliyaviy barqarorlik va xalqaro hamkorlik nuqtai nazaridan ham ahamiyatga ega.
O’zbekistonda bank tizimining o’sishi va takomillashuvi, shuningdek, moliyaviy
3

tizimning iqtisodiy o’sishga ta’sirini tahlil qilish orqali, bank sohasining kelajagini
shakllantirishga doir tavsiyalarni ishlab chiqish mumkin.
Kurs ishining maqsadi:
Ushbu kurs ishining asosiy maqsadi – O’zbekiston bank tizimining
rivojlanish tendensiyalarini va xususiyatlarini batafsil tahlil qilish, shuningdek,
bank tizimining iqtisodiyotdagi o’rni va ahamiyatini aniqlashdir. Kurs ishida bank
tizimining modernizatsiya jarayoni, innovatsion texnologiyalarni joriy etish,
xalqaro moliya tizimiga integratsiya qilish, va raqamli transformatsiya kabi
masalalar keng ko’rib chiqiladi. Shuningdek, O’zbekiston bank tizimining hozirgi
holatini baholash, uning iqtisodiy rivojlanishdagi roli va yangi rivojlanish
yo’nalishlarini aniqlash maqsad qilingan.
Kurs ishining ob'yekti:
Kurs ishining ob'yekti – O’zbekiston bank tizimining rivojlanish jarayoni,
uning hozirgi holati, iqtisodiy o’sishga ta’siri, va bank tizimi bilan bog’liq yangi
islohotlar, texnologiyalar va qonunchilik yangiliklari. Bundan tashqari, kurs ishida
O’zbekiston bank tizimining xalqaro iqtisodiyotga integratsiyasi va uning raqamli
texnologiyalar bilan bog’liq rivojlanish istiqbollari ham tahlil qilinadi.
Kurs ishining vazifalari:
Ushbu kurs ishining vazifalari quyidagicha belgilangan:
4

1. O’zbekiston bank tizimining tarixiy rivojlanishini va asosiy bosqichlarini
tahlil qilish: Bank tizimi qanday bosqichlarni o’z ichiga olganini va hozirgi holatda
qanday imkoniyatlarga ega ekanligini aniqlash.
2. Bank tizimining hozirgi holatini va rivojlanish tendensiyalarini o’rganish:
Bank tizimining davlat va xususiy sektorlarga qanday ta’sir ko’rsatishini va uning
iqtisodiy o’sish uchun qanday imkoniyatlar yaratishini tahlil qilish
3. Bank tizimiga davlat siyosatining ta’sirini o’rganish: O’zbekiston
Respublikasining bank tizimini rivojlantirishga qaratilgan qonunlar, qarorlar va
farmonlar, ularning amaldagi holati va natijalarini tahlil qilish.
4. O’zbekiston bank tizimining iqtisodiy o’sishga ta’sirini o’rganish: Bank
tizimi va moliya sektori o’rtasidagi bog’liqlik, ularning iqtisodiy o’sishga,
investitsiyalarni jalb qilishga ta’siri haqida batafsil tahlil.
5. O’zbekiston bank tizimining xalqaro moliyaviy tizim bilan
integratsiyasini baholash: Xalqaro bank tizimiga integratsiya qilishning afzalliklari
va o’zgarishlarni amalga oshirishdagi muhim yo’nalishlarni o’rganish.
6. Bank tizimida raqamli transformatsiyaning amalga oshirilishi va uning
iqtisodiyotga ta’sirini o’rganish: Raqamli texnologiyalarning bank tizimiga ta’siri
va ularning moliyaviy barqarorlikka, shuningdek, iqtisodiy o’sishga qo’shgan
hissasini aniqlash.
7. O’zbekiston bank tizimining innovatsion texnologiyalarni joriy etishdagi
o’rni va kelajak istiqbollari haqida tavsiyalar ishlab chiqish: Bank sektorining
5

innovatsion texnologiyalar orqali rivojlanish istiqbollari va ularni yanada samarali
amalga oshirish uchun zaruriy choralar.
Kurs ishining tuzilishi va tarkibi:
Kurs ishining birinchi bo’limi O’zbekiston bank tizimining tarixiy
rivojlanishini va asosiy bosqichlarini o’rganishga bag’ishlanadi. Bu bo’limda bank
tizimining shakllanishi, uning rivojlanishining asosiy davrlari va davlat
siyosatining roli tahlil qilinadi. Ikkinchi bo’limda O’zbekiston bank tizimining
hozirgi holati va zamonaviy tendensiyalar ko’rib chiqiladi. Bu bo’limda bank
tizimining hozirgi moliyaviy vaziyatiga tahlil qilinadi va yangi istiqbollar
aniqlanadi. Uchinchi bo’limda esa bank tizimining kelajakdagi rivojlanishi, yangi
yondashuvlar va innovatsion texnologiyalar tahlil qilinadi. Bu bo’limda raqamli
transformatsiya va xalqaro moliya tizimiga integratsiyaning ahamiyati hamda
kelajakdagi rivojlanish strategiyalari muhokama qilinadi.
Kurs ishining yakuniy qismida, O’zbekiston bank tizimining iqtisodiy
rivojlanishdagi ahamiyatini mustahkamlash uchun tavsiyalar beriladi va
kelajakdagi imkoniyatlar tahlil qilinadi.
6

I BOB: O'ZBEKISTON BANK TIZIMI RIVOJLANISHINING
ASOSLARI VA TENDENSIYALARI
1.1. O'zbekiston bank tizimining tarixiy rivojlanishi va asosiy
bosqichlari
O’zbekiston Respublikasi mustaqil davlat sifatida o’zining iqtisodiy va
moliyaviy tizimini shakllantirish jarayonida, albatta, bank tizimi alohida ahamiyat
kasb etgan. Bank tizimi mamlakatning iqtisodiy barqarorligini ta’minlash, xalqaro
iqtisodiy tizimga integratsiya qilish va innovatsion texnologiyalarni joriy etish
borasida muhim rol o’ynaydi. O’zbekiston bank tizimining rivojlanishi, o’zining
tarixiy, ijtimoiy va iqtisodiy sharoitlariga mos ravishda bosqichma-bosqich amalga
oshirilgan
O’zbekiston mustaqil bo’lishidan oldin, 1991-yilgacha, Sovet Ittifoqi
tarkibida bo’lganligi sababli bank tizimi ham umumiy sovet tizimi asosida faoliyat
ko’rsatgan. Bu davrda banklar tizimi centralizatsiya qilingan va yagona muassasa
sifatida ishlagan. O’zbekiston SSRida faqatgina SSSR Markaziy Bankining
boshqaruvi ostida ishlovchi banklar mavjud bo’lib, ular davlatning iqtisodiy
siyosatini amalga oshirgan.
Mustaqillikdan so’ng, O’zbekiston Respublikasida iqtisodiy islohotlar
boshlanishi bilan birga, bank tizimi ham yangi shakllanish jarayoniga kirdi.
Mustaqillikning dastlabki yillarida, ayniqsa, 1991-1995-yillarda, bank tizimining
davlat tomonidan nazorat qilish, moliyaviy barqarorlikni saqlash va bank
xizmatlarining yagona tizimga asoslanganligi ancha cheklangan edi.
7

1995-yilda O’zbekiston Respublikasi “Banklar va bank faoliyati
to’g’risida”gi qonunni qabul qildi. Ushbu qonun bank tizimining bozor
iqtisodiyotiga moslashishini ta’minlash uchun muhim hujjat bo’ldi. Ushbu hujjat
asosida banklar xususiylashtirildi, birinchi xususiy banklar tashkil etildi va davlat
banklarining monopoliyasi kamaydi. Shuningdek, Markaziy Bankning roli
kuchaytirilgan va bank tizimining mustaqil ishlashiga ko’maklashadigan normativ-
huquqiy bazalar ishlab chiqildi.
Mustaqillikning dastlabki yillarida, ayniqsa, 1995-2000-yillarda O’zbekiston
bank tizimi jadal o’sish davrini boshdan kechirdi. Banklarda zamonaviy
8

texnologiyalar joriy etila boshladi, iqtisodiy islohotlarning asosiy yo’nalishlariga
mos ravishda, kreditlash va moliyaviy xizmatlar sohasida yangiliklar kiritildi.
2000-yillarning boshlarida O’zbekiston bank tizimi yanada chuqur
islohotlarga kirishdi. 2001-yilda O’zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan
imzolangan farmon bilan, banklarning xalqaro moliya tizimiga integratsiyasini
ta’minlash, kredit berishning shaffofligini oshirish va moliyaviy barqarorlikni
mustahkamlashga qaratilgan yangi dasturlar amalga oshirilishi boshlangan.
Shuningdek, kredit risklarini boshqarish, banklarning kapital va likvidlik
ehtiyojlarini ta’minlash, hamda xalqaro moliyaviy tashkilotlar bilan hamkorlikni
kuchaytirishga qaratilgan qonunchilik islohotlari amalga oshirildi.
2005-2010-yillar davomida O’zbekiston bank tizimi sezilarli darajada
modernizatsiya qilindi. Yangi banklar tashkil etildi, mavjud banklarning faoliyati
va boshqaruvi jahon standartlariga moslashtirildi. 2005-yil 12-aprelida
Prezidentning “Banklar faoliyatini isloh qilish chora-tadbirlari to’g’risida”gi
farmoni qabul qilindi. Ushbu hujjat banklarni xususiylashtirish, ularga yangicha
boshqaruv mexanizmlarini joriy etish va xalqaro miqyosda raqobatbardoshlikni
oshirishga qaratilgan.
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan 2017-yil 6-oktabrda
imzolangan “O’zbekiston Respublikasi bank tizimini yanada takomillashtirish va
rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi Farmon mamlakatning bank tizimi
uchun yangi davrni boshlab berdi. Ushbu farmon orqali bank tizimi to’g’risidagi
normativ-huquqiy baza yangilandi, banklarning raqamli transformatsiya
jarayonlariga integratsiyasi kuchaytirildi va ularning xalqaro iqtisodiyotga
9

integratsiya qilish masalalari ko’tarildi. Ushbu davrda joriy etilgan "Banklar va
kredit tashkilotlari to’g’risida"gi yangi qonun, banklar faoliyatining shaffofligini
oshirish, iste’mol krediti, moliyaviy innovatsiyalarni amalga oshirishga qaratilgan.
Shu bilan birga, 2019-yilda amalga oshirilgan "Banklar va kredit
tashkilotlari to’g’risida"gi yangi qonun qabul qilindi. Bu qonun bank tizimida
xususiylashtirish, davlat banklari faoliyatining yaxshilanishi, moliyaviy xizmatlar
va texnologiyalarni joriy etish bo’yicha yangi imkoniyatlar yaratdi. Shuningdek, bu
qonun bank tizimining global moliya tizimiga integratsiyasi va xalqaro
standartlarga muvofiqligini ta’minlashga qaratilgan.
2020-yilda O’zbekiston bank tizimida yangi rivojlanish bosqichi boshlandi.
“O’zbekbank” aksiyadorlik jamiyati va boshqa xususiy banklar o’rtasida raqobat
kuchayib, innovatsion moliyaviy texnologiyalar, blockchain, elektron to’lovlar
tizimlarini joriy etish, raqamli bank xizmatlarini ko’rsatish yangi trendga aylangan.
O’zbekistonning eng yirik banklari, xususan, “Xalq Bank”, “Ipoteka Bank”,
“Turon Bank” va boshqalar, yangi xizmatlarni taqdim etish, mobil bank
xizmatlarini kengaytirish, va onlayn platformalarda faoliyat yuritish orqali
mijozlarga xizmat ko’rsatishda yuqori raqobatbardoshlikni ta’minladi.
Shuningdek, O’zbekistonning bank tizimi xalqaro moliya bozorlari bilan
yanada chuqurroq integratsiya qilmoqda. Xalqaro moliya institutlari, shu jumladan
Jahon banki va Xalqaro valuta fondi bilan birgalikda yangi kredit va investitsiya
dasturlari ishlab chiqilmoqda. Bu jarayonlar O’zbekistonning moliyaviy
barqarorligini yanada kuchaytirishga yordam bermoqda.
10

1. “Banklar va bank faoliyati to’g’risida”gi qonun (1995) - bu qonun bank
tizimining bozor iqtisodiyotiga moslashishini ta’minlashga qaratilgan asosiy hujjat
bo’lib, mamlakatda yangi bank tizimini shakllantirishga yordam berdi.
2. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Banklar faoliyatini isloh qilish
chora-tadbirlari to’g’risida”gi farmoni (2005) - bu farmon orqali bank tizimining
raqobatbardoshligini oshirish va xalqaro miqyosda samarali ishlashga qaratilgan
bir qator chora-tadbirlar ishlab chiqildi.
3. “Banklar va kredit tashkilotlari to’g’risida”gi yangi qonun (2019) - bank
tizimida xususiylashtirish, yangicha boshqaruv tizimlarini joriy etish, va xalqaro
standartlarga moslashish uchun yangi huquqiy baza yaratdi.
4. O’zbekiston Respublikasining "Moliyaviy barqarorlikni ta’minlash
to’g’risida"gi farmoni (2020) - bank tizimining moliyaviy barqarorligini
mustahkamlash, raqamli bank xizmatlarini kengaytirish va xalqaro moliya tizimiga
integratsiya qilishga qaratilgan strategik hujjat.
O’zbekiston bank tizimining tarixiy rivojlanishi va asosiy bosqichlarini tahlil
qilgan holda, mamlakatning bank tizimi mustaqillik yillarida o’zgarishlarga
uchragan va jahon moliya tizimi bilan integratsiya qilishda muhim qadamlar
qo’yganini ko’rish mumkin. Bank tizimi sohasida amalga oshirilgan islohotlar,
yangi qonunlar, farmonlar va farmoyishlar orqali O’zbekiston bank tizimi
rivojlanishda katta yutuqlarga erishgan. Keyingi yillarda bank tizimi yanada
raqamli transformatsiya qilish, innovatsion texnologiyalarni joriy etish va xalqaro
moliya tizimiga integratsiya qilishga intilishmoqda.
11

1.2. O’zbekiston bank tizimining struktura va tarkibi
O’zbekiston bank tizimi, bozor iqtisodiyotiga o’tish jarayonida, o’zining
strukturaviy va funktsional tuzilmasini shakllantirdi. Ushbu tizim nafaqat milliy
iqtisodiyotning moliyaviy barqarorligini ta’minlashda, balki moliyaviy resurslarni
samarali taqsimlashda, investitsiyalarni jalb qilishda va iqtisodiy o’sishni qo’llab-
quvvatlashda muhim rol o’ynaydi. O’zbekiston bank tizimi, o’zining tashkil etilgan
strukturasiga qarab, turli banklar va moliyaviy muassasalardan iborat bo’lib, ular
o’zaro raqobatlashish, xizmatlar ko’rsatish va iqtisodiy faoliyatning turli
jabhalarida faoliyat yuritadi.
O’zbekiston bank tizimi quyidagi asosiy elementlardan iborat:
1. Markaziy Bank
O’zbekiston Respublikasining Markaziy Banki (MB) tizimning
boshqaruvchi organi hisoblanadi. U iqtisodiy barqarorlikni ta’minlash, pul-kredit
siyosatini amalga oshirish, inflyatsiyani nazorat qilish va bank tizimining
barqarorligini ta’minlashga qaratilgan chora-tadbirlarni ishlab chiqadi. Markaziy
Bank, shuningdek, banklar uchun reglament va normativ hujjatlar ishlab chiqadi va
ularning faoliyatini nazorat qiladi.
Shu bilan birga, Markaziy Bank 1991-yildan boshlab o’zining mustaqil
siyosatini amalga oshirgan va 2019-yilga kelib, davlat tomonidan belgilangan
iqtisodiy islohotlar asosida yana bir qator o’zgarishlarga duch kelgan. O’zbekiston
Respublikasi Markaziy Bankining asosiy vazifalari qatoriga milliy pul tizimini
12

boshqarish, ichki va tashqi investitsiyalarni jalb qilish, kredit resurslarini
taqsimlash va moliyaviy barqarorlikni ta’minlash kiradi.
2. Tijorat banklari
O’zbekiston bank tizimi tijorat banklari tomonidan tashkil etilgan. Ular
davlat va xususiy sektorda faoliyat ko’rsatadi va turli moliyaviy xizmatlarni taqdim
etadi. Tijorat banklari o’z faoliyatida depozitlarni qabul qilish, kreditlar berish,
13

bank kartalari orqali to’lovlar amalga oshirish, pul o’tkazmalarini amalga oshirish
kabi xizmatlarni ko’rsatadi. Tijorat banklarining faoliyatini Markaziy Bank doimiy
nazorat qiladi.
O’zbekiston bank tizimida tijorat banklari ikki asosiy guruhga bo’linadi:
davlat banklari va xususiy banklar. Davlat banklari, masalan, "Xalq Bank",
"Ipoteka Bank" va "Turon Bank" kabi yirik banklar, davlat tomonidan to’liq
nazorat qilinadi va ko’proq milliy iqtisodiyotning rivojlanishiga qaratilgan
xizmatlarni ko’rsatadi. Xususiy banklar esa, ularning asosiy vazifasi
raqobatbardoshlikni oshirish va innovatsion moliyaviy texnologiyalarni joriy
etishdir.
3. Maxsus banklar va moliyaviy muassasalar
O’zbekiston bank tizimida maxsus banklar va moliyaviy muassasalar ham
mavjud. Bu muassasalar o’z faoliyatini belgilangan sohalarda, masalan, kichik va
o’rta biznesni moliyaviy ta’minlash, innovatsion loyihalarni qo’llab-quvvatlash va
moliyaviy tahlil xizmatlarini ko’rsatish bo’yicha olib boradi. Bunga misol sifatida,
"O’zsanoatqurilishbank", "Agrobank" va "Turonbank" kabi maxsus banklar
keltirilishi mumkin.
4. Xalqaro moliyaviy institutlar bilan hamkorlik
O’zbekiston bank tizimi o’zining faoliyatini kengaytirishda xalqaro
moliyaviy institutlar bilan hamkorlikni o’rnatgan. Jahon Banki, Xalqaro Valyuta
Fondi (IMF) va Osiyo Taraqqiyot Banki (ADB) kabi xalqaro moliya tashkilotlari
O’zbekiston bank tizimiga qarshi islohotlar va moliyaviy barqarorlikni ta’minlash
14

uchun strategik dasturlarni amalga oshirishda yordam beradi. Ushbu tashkilotlar
bilan hamkorlik O’zbekistonning global moliya tizimiga integratsiya qilishda
muhim omil bo’lmoqda.
O’zbekiston bank tizimi faoliyatini tashkil etish, tartibga solish va nazorat
qilish uchun bir qator qonun hujjatlari qabul qilingan. Bu hujjatlar bank tizimining
ishonchliligini ta’minlash, raqobatbardoshligini oshirish va milliy iqtisodiyotda
barqaror rivojlanishning asosiy shartlarini yaratadi.
1. “Banklar va bank faoliyati to’g’risida”gi qonun (1995)
O’zbekiston Respublikasi mustaqil bo’lgach, banklar va bank faoliyati
to’g’risidagi qonun qabul qilindi. Ushbu qonun, banklarning faoliyatini nazorat
qilish, raqobatni oshirish, kredit tizimining barqarorligini ta’minlashni maqsad
qilgan. Banklar o’z xizmatlarini ko’rsatishda mustaqil bo’lishi va moliyaviy
xizmatlarning xalqaro standartlarga mos kelishini ta’minlash lozimligi belgilandi
2. O’zbekiston Respublikasi Markaziy Bankining vazifalari to’g’risidagi
qonun (2003)
O’zbekiston Respublikasi Markaziy Bankining vazifalari va funksiyalarini
belgilovchi qonun, milliy valyutani mustahkamlash, pul-kredit siyosatini
boshqarish va banklar faoliyatini nazorat qilishni ta’minlashga qaratilgan.
3. “Banklar va kredit tashkilotlari to’g’risida”gi qonun (2019)
Ushbu qonun, bank tizimining global moliya tizimiga integratsiya
qilinishiga, xususiy va davlat banklari faoliyatining tartibga solinishiga,
15

shuningdek, bank xizmatlari sifatini oshirishga qaratilgan hujjat bo’lib, banklar
faoliyatidagi asosiy qonunchilik bazasini tashkil etadi.
4. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari va qarorlari
Prezident farmonlari va qarorlari O’zbekiston bank tizimining rivojlanishini
ta’minlash uchun muhim huquqiy va normativ asoslarni yaratdi. Masalan,
“O’zbekiston bank tizimini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi
2017-yilgi farmon, “Banklar faoliyatini isloh qilish”ga oid 2020-yilda qabul
qilingan hujjatlar bank tizimining zamonaviy talablarga mos ravishda rivojlanishini
ta’minladi.
O’zbekiston bank tizimining struktura va tarkibi o’zining rivojlanishining
barcha bosqichlarida muhim o’zgarishlarga duch kelgan. Mustaqillik yillarida bank
tizimi ijtimoiy-iqtisodiy o’zgarishlarga mos ravishda mustahkamlandi, yangi
qonunlar va farmonlar orqali davlat tomonidan tizimni isloh qilish ishlari davom
ettirildi. Banklarning tashkil etilishidagi qonun hujjatlari tizimning barqarorligini
ta’minlash va xalqaro moliya bozorlari bilan integratsiyani kuchaytirishga
qaratilgan. O’zbekistonning bank tizimi, ayniqsa, raqamli texnologiyalarni joriy
etish va xalqaro moliya tizimiga integratsiyalashishda muhim qadamlar qo’yishda
davom etmoqda.
16

1.3. O’zbekiston bank tizimining rivojlanish tendensiyalari
O’zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishganidan so’ng bank tizimi
chuqur islohotlar jarayoniga kirishdi. Bu islohotlar, avvalo, milliy bank tizimini
bozor iqtisodiyoti talablariga moslashtirish, raqobatbardosh va ishonchli moliyaviy
muhit yaratish, tijorat banklari faoliyatining erkinligini oshirish hamda xorijiy
investitsiyalar uchun qulay sharoitlar yaratishga qaratilgan edi. So’nggi yillarda
ayniqsa bank tizimining raqamli transformatsiyasi, xususiylashtirish, kredit portfeli
sifati, xalqaro reytinglar bilan integratsiya, moliyaviy inklyuziya va yangi bank
xizmatlarining joriy etilishi kabi yo’nalishlarda jadal o’sish kuzatilmoqda.
O’zbekiston bank tizimida eng muhim va dolzarb tendensiyalardan biri —
raqamli texnologiyalarni joriy etish va moliyaviy xizmatlarning onlayn shakllarini
kengaytirishdir. So’nggi yillarda mobil ilovalar, internet-banking, QR to’lov
tizimlari, elektron hamyonlar va “contactless” kartalar orqali to’lovlar ommalashdi.
2023-yil yakunlariga ko’ra, O’zbekistonda 40 milliondan ortiq bank kartalari
muomalada bo’lib, ularning yarmidan ortig’i onlayn tranzaksiyalar uchun
ishlatilgan. HUMO va UZCARD to’lov tizimlari orqali amalga oshirilgan
operatsiyalarning umumiy hajmi bir yil davomida 20% ga oshgan. Markaziy Bank
2022–2026 yillar uchun raqamli moliya strategiyasini ishlab chiqib, moliyaviy
texnologiyalarga asoslangan yangi bank xizmatlarini rag’batlantirish siyosatini olib
bormoqda.
Bank sektorida kapitalni oshirish, davlat ishtirokini kamaytirish va
banklarning xususiylashtirilishi islohotlarning asosiy yo’nalishlaridan biridir.
17

Prezidentning 2020-yil 12-maydagi “Bank tizimida islohotlarni jadallashtirish”
to’g’risidagi farmoniga muvofiq, davlat ulushi yuqori bo’lgan banklarning
aksiyalarini bosqichma-bosqich sotish, xususiy sektorni jalb qilish bo’yicha
qadamlar tashlangan.
Masalan:
“Ipoteka-bank”, “Asaka bank”, “Aloqabank” kabi banklarning aksiyalar
paketi strategik investorlar tomonidan xarid qilinmoqda.
2022-yilda Savdo-sanoat palatasi bilan hamkorlikda “biznes uchun bank”
konsepsiyasi ishlab chiqildi.
Xalqaro moliya korporatsiyasi (IFC) va Yevropa tiklanish va taraqqiyot
banki (EBRD) orqali xususiylashtirish jarayonlariga texnik va moliyaviy yordam
ko’rsatildi.
So’nggi yillarda banklar kredit portfelining hajmi keskin o’sgan. 2024-yil
holatiga ko’ra, banklar tomonidan iqtisodiyotga yo’naltirilgan kreditlar hajmi 400
trln so’mdan oshgan. Bunda eng katta ulush sanoat, qishloq xo’jaligi va xizmat
ko’rsatish sohalariga to’g’ri keladi.
Kreditlar tarkibida uzoq muddatli investitsion kreditlarning ulushi 55% dan
oshdi
Kichik biznes va tadbirkorlik subyektlari uchun ajratilgan kreditlar hajmi
yildan yilga oshib bormoqda.
18

Shu bilan birga, muammoli kreditlar (NPL) darajasi ham nazoratda turgan
muhim ko’rsatkich hisoblanadi. 2023-yil holatiga ko’ra, NPL ko’rsatkichi 4.5% ni
tashkil etdi va bu Markaziy Bank tomonidan xavfsiz darajada deb baholanmoqda.
O’zbekiston bank tizimining xalqaro moliya institutlari bilan integratsiyasi
va reyting agentliklari baholarini olish bo’yicha ijobiy tendensiyalar mavjud.
Banklarning ko’pchiligi Moody’s, Fitch Ratings va Standard & Poor’s
agentliklaridan kredit reytinglariga ega bo’lib, bu xorijiy investorlar uchun
ishonchlilik darajasini oshirmoqda.
Masalan:
2023-yilda “Ipoteka-bank” va “Agrobank” Fitch tomonidan BB- darajali
reyting oldi.
Bu banklarga xalqaro kapital bozorlaridan arzon moliya jalb qilish imkonini
berdi.
Bank xizmatlaridan foydalanish darajasini oshirish, ayniqsa chekka
hududlarda va ijtimoiy zaif qatlamlar uchun moliyaviy inklyuziya siyosati davom
ettirilmoqda. Markaziy Bankning ma’lumotlariga ko’ra:
2024-yilda bank xizmatlaridan foydalanuvchi aholining ulushi 65% dan
oshdi.
Ayollar uchun kredit mahsulotlari, yoshlar uchun startap kreditlari joriy
etildi.
19

“Ayollar daftari”, “Yoshlar daftari” doirasida kreditlar ajratish tizimi
kengaytirildi.
O’zbekiston bank tizimi bugungi kunda chuqur islohotlar, raqamli
transformatsiya va xalqaro integratsiya sharoitida jadal rivojlanmoqda. Moliyaviy
raqamlashtirish, kredit siyosatining diversifikatsiyasi, bank kapitalining oshishi va
xizmatlar sifati – bular bank tizimining asosiy rivojlanish tendensiyalaridir.
Qonunchilik bazasi mustahkamlanmoqda, Markaziy Bankning strategik
yo’nalishlari muvofiqlashtirilmoqda, bank-mijoz munosabatlari esa sifat jihatdan
yangi bosqichga ko’tarilmoqda. Bu esa bank tizimini milliy iqtisodiyotda samarali
moliyaviy vositachi sifatida mustahkamlaydi.
20

II BOB: O ZBEKISTON BANK TIZIMINING RIVOJLANISHININGʻ
XUSUSIYATLARI
2.1. O zbekiston bank tizimining moliyaviy barqarorlikka ta’siri
ʻ
O’zbekiston Respublikasida moliyaviy barqarorlikni ta’minlashda bank
tizimining roli tobora ortib bormoqda. Banklar mamlakat iqtisodiyotida asosiy
moliyaviy vositachi sifatida faoliyat yuritadi hamda pul-kredit siyosatini amalga
oshirishda, investitsiya faoliyatini rag’batlantirishda va moliyaviy vositalarni
to’plashda muhim o’rin tutadi. Ayniqsa, bank tizimining barqarorligi nafaqat
banklararo ishonchni, balki yirik investorlar va xalqaro moliyaviy institutlarning
O’zbekistonga nisbatan munosabatini ham belgilaydi.
O’zbekiston bank tizimi so’nggi yillarda iqtisodiyotga xizmat ko’rsatish
sifati, xavf-xatarlarni boshqarish mexanizmlari va moliyaviy barqarorlikni
ta'minlash yo’nalishida sezilarli ijobiy o’zgarishlarga erishdi. Bu borada 2020-yil
12-mayda qabul qilingan Prezident Farmoni — “Bank tizimida islohotlarni
jadallashtirish bo’yicha kompleks chora-tadbirlar to’g’risida”gi PF–5992-sonli
hujjat muhim huquqiy asos bo’lib xizmat qilmoqda. Ushbu Farmonga muvofiq,
banklar kapitalining yetarlilik darajasi, aktivlar sifati, kredit xavfini baholash tizimi
va audit jarayonlari xalqaro talablarga moslashtirildi.
Moliyaviy barqarorlikning muhim ko’rsatkichlaridan biri bu — banklarning
kapital yetarliligi hisoblanadi. O’zbekiston Markaziy Bankining 2024-yil I
choragiga oid hisobotiga ko’ra, banklar kapitalining umumiy hajmi 71,2 trln
so’mni tashkil etib, bu 2020-yilga nisbatan 1,5 barobar oshgan. Banklar
21

kapitalining o’sishi ularning iqtisodiy zarbalarga bardoshliligini ta'minlaydi, ya'ni
banklar o’z mablag’lari evaziga ehtimoliy yo’qotishlarni qoplash imkoniyatiga ega
bo’ladi.
Yana bir muhim yo’nalish — likvidlik va kreditlar portfeli sifatidir. 2023-
yilda bank tizimidagi umumiy kreditlar hajmi 400 trln so’mdan oshdi. Markaziy
Bank tomonidan joriy etilgan “stress-test” tizimi banklarning iqtisodiy
o’zgarishlarga chidamliligini baholashga yordam bermoqda. Ayniqsa, muammoli
kreditlar ulushi (NPL) 4,5% atrofida bo’lib, bu xalqaro standartlarga mos darajada
hisoblanadi. NPL darajasining nisbatan pastligi banklar faoliyatining barqarorligini
ko’rsatadi.
Xalqaro reyting agentliklari tomonidan O’zbekiston bank tizimi kreditga
layoqatli deb baholanmoqda. Masalan, Fitch Ratings agentligi 2023-yil yakunida
“Ipoteka-bank” va “Agrobank”ka BB- darajali reyting berdi. Bu esa xorijiy
investorlar uchun ijobiy signal bo’lib xizmat qildi va tashqi moliya resurslarini jalb
etishda banklar imkoniyatini oshirdi.
Moliyaviy barqarorlikni ta'minlashda zamonaviy bank nazorati va
monitoring tizimi muhim ahamiyat kasb etadi. 2022-yildan boshlab Markaziy
Bank Basel III standartlarini bosqichma-bosqich joriy eta boshladi. Bu esa kredit
xavfini baholash, kapitalga bo’lgan talablarni belgilash va risklarni boshqarish
mexanizmlarini takomillashtirish imkonini bermoqda.
Yana bir muhim omil — sug’urta va depozitlar kafolati tizimidir.
O’zbekiston Respublikasi Tashqi iqtisodiy faoliyat milliy banki, “Ipoteka-bank”,
22

“Asaka-bank” kabi yirik banklar o’z mijozlarining depozitlarini 100% kafolatlash
tizimi asosida faoliyat yuritmoqda. 2024-yildan boshlab, fuqarolarning omonatlari
bo’yicha kompensatsiya summasi 100 million so’mgacha ko’tarildi. Bu esa
aholining bank tizimiga bo’lgan ishonchini kuchaytirmoqda.
Shuningdek, banklar tomonidan risklarni boshqarish bo’yicha zamonaviy
mexanizmlar, jumladan, ichki audit, compliance-nazorat, kiberxavfsizlik tizimlari
joriy qilinmoqda. “KYC” (Mijozni bilish) va “AML” (Pul yuvishga qarshi kurash)
tizimlari amaliyotga joriy etilib, xalqaro moliyaviy standartlarga muvofiqlik
kuchaytirildi.
Xulosa qilib aytganda, O’zbekiston bank tizimi mamlakat moliyaviy
barqarorligining tayanch ustunlaridan biri bo’lib, so’nggi yillarda olib borilayotgan
chuqur islohotlar, qonunchilik bazasining mustahkamlanishi, banklarning kapital
bazasini kengaytirish va moliyaviy xizmatlarning sifatini oshirish orqali bu tizim
yanada ishonchli va raqobatbardosh holatga keltirilmoqda.
2.2. O’zbekiston bank tizimida raqamli texnologiyalarning joriy etilishi
va rivojlanish tendensiyalari
So’nggi yillarda O’zbekiston bank tizimida raqamli texnologiyalarni keng
joriy etish va rivojlantirish ustuvor yo’nalishlardan biriga aylandi. Bu tendensiya
bank xizmatlarining sifatini oshirish, ularni tezkor, qulay va ishonchli qilish bilan
birga, aholi va tadbirkorlik subyektlarining moliyaviy resurslardan foydalanish
imkoniyatlarini kengaytirishga xizmat qilmoqda.
23

2020-yil 28-aprelda qabul qilingan Prezident qarori PQ–4699-sonli
“Raqamli O’zbekiston – 2030” strategiyasi bank tizimida axborot-kommunikatsiya
texnologiyalarini keng joriy etish uchun huquqiy asos bo’ldi. Ushbu hujjat asosida
bank xizmatlarining 80% dan ortig’ini onlayn ko’rinishga o’tkazish, mijozlarga
masofaviy xizmat ko’rsatish tizimlarini takomillashtirish rejalashtirilgan.
Bugungi kunda O’zbekistonda mavjud barcha 33 ta bank raqamli
xizmatlarni taqdim etmoqda. Jumladan:
Mobil bank ilovalari: “Milliy”, “Apelsin”, “Click”, “Payme”, “Anorbank”
kabi ilovalar orqali millionlab foydalanuvchilar to’lovlar, pul o’tkazmalari, kredit
arizalari va boshqa bank amaliyotlarini masofadan turib amalga oshirmoqda.
QR-kod orqali to’lovlar: Savdo va xizmat ko’rsatish obyektlarida bank
terminalisiz QR orqali to’lov tizimi keng joriy qilindi. 2024-yil holatiga ko’ra,
mamlakat bo’yicha 1,2 milliondan ortiq QR to’lov nuqtalari mavjud.
Onlayn kreditlash: Aksar tijorat banklari hozirda mikrokreditlar va iste’mol
kreditlarini mobil ilovalar orqali rasmiylashtirish imkoniyatini taqdim etmoqda.
Masalan, “Kapitalbank” ilovasida 5 daqiqada 20 mln so’mgacha kredit olish
mumkin.
Markaziy Bank statistik ma’lumotlariga ko’ra, 2023-yilda elektron to’lov
tizimlari orqali amalga oshirilgan tranzaksiyalar soni 3,4 milliardtani, umumiy
hajmi esa 480 trln so’mni tashkil etdi. Bu 2020-yilga nisbatan 2,6 barobar o’sishni
ko’rsatadi.
24

Raqamli bank xizmatlarini rivojlantirishda banklar o’rtasida sog’lom raqobat
muhitining shakllanishi ham muhim rol o’ynamoqda. Masalan, “TBC Bank”
O’zbekistonda to’liq raqamli bank sifatida faoliyat olib borib, barcha xizmatlarini
mobil ilova orqali taqdim etmoqda. Bu esa an’anaviy banklar uchun raqamli
o’zgarishlarga moslashish zaruratini kuchaytirmoqda.
Shuningdek, 2023-yil dekabr oyida Markaziy Bank tomonidan “Raqamli
banklar faoliyatini litsenziyalash tartibi to’g’risida”gi nizom tasdiqlandi. Bu
raqamli banklarni alohida huquqiy maqomda faoliyat yuritishga imkon yaratdi.
Natijada, 2024-yilning 1-choragida “Anorbank” va “TBC Bank” raqamli bank
litsenziyasini oldi.
Raqamli transformatsiya jarayonida kiberxavfsizlik va mijoz ma’lumotlarini
himoya qilish ham ustuvor yo’nalish sifatida ko’rilmoqda. 2022-yildan boshlab
banklar “ISO 27001” axborot xavfsizligi standartini joriy etishga kirishdi. Bu esa
global miqyosda ishonchli moliyaviy xizmatlar ko’rsatish imkonini yaratmoqda.
Xalqaro tashkilotlar tomonidan ham O’zbekiston bank tizimidagi raqamli
o’zgarishlar e’tirof etilmoqda. Masalan, Jahon banki 2023-yilda e’lon qilgan
hisobotda O’zbekiston Markaziy Osiyo mintaqasida raqamli moliya sohasida eng
jadal rivojlanayotgan davlat sifatida qayd etilgan.
Xulosa qilib aytganda, O’zbekiston bank tizimida raqamli texnologiyalarni
joriy etish va rivojlantirish bugungi kunda nafaqat banklar samaradorligini
oshirish, balki butun moliyaviy sektorni yanada ochiq, raqobatbardosh va
mijozlarga yo’naltirilgan tizimga aylantirishda muhim vositaga aylangan. Bu esa
25

mamlakatda moliyaviy inkluzivlik darajasini oshirish, “raqamli iqtisodiyot” sari
yo’l ochishga xizmat qilmoqda.
2.3. O’zbekiston bank tizimining xususiyati sifatida moliyaviy
inklyuziyaning kengayishi
O’zbekiston bank tizimining bugungi rivojlanishida moliyaviy inklyuziya —
ya’ni aholining keng qatlamlarini moliyaviy xizmatlar bilan qamrab olish darajasi
— asosiy ko’rsatkichlardan biriga aylangan. Moliyaviy inklyuziyaning kengayishi
bank tizimining zamonaviy, raqamlashtirilgan, qulay va ochiq bo’lishini ta’minlash
bilan birga, iqtisodiy faollikni oshirish, aholi daromadlarini rasmiylashtirish,
tadbirkorlikni rag’batlantirish kabi bir qator ijtimoiy-iqtisodiy omillarni ham
belgilaydi.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 12-maydagi PF–5992-
sonli Farmoni “Bank tizimini isloh qilish va moliyaviy barqarorligini ta’minlash
strategiyasi to’g’risida”gi hujjatda moliyaviy inklyuziya darajasini oshirish ustuvor
vazifalardan biri sifatida belgilangan. Ushbu strategiya asosida quyidagi
yo’nalishlar bo’yicha ishlar amalga oshirildi:
Aholining bank xizmatlaridan foydalanishini soddalashtirish;
Kichik va o’rta biznes subyektlarini kreditlash hajmini kengaytirish;
Masofaviy bank xizmatlarini joriy qilish;
Ayollar, yoshlarga, chekka hududlarda yashovchi fuqarolarga imtiyozli
kredit liniyalarini kengaytirish.
26

2020-yilda aholining bank hisob raqamlariga ega bo’lish darajasi 35%
bo’lgan bo’lsa, 2023-yil oxiriga kelib bu ko’rsatkich 62% ga yetdi (Markaziy Bank
hisobotlari).
2019-yilda 6,2 million plastik karta mavjud bo’lgan bo’lsa, 2024-yil boshida
ularning soni 37 milliondan oshdi.
2023-yil davomida O’zbekiston bo’ylab 1,5 milliondan ortiq yangi mijoz
(asosan yoshlar va ayollar) ilk bor bank xizmatlaridan foydalandi.
Moliyaviy inklyuziya infratuzilmasining kengayishi
2023-yilda bank xizmatlari ko’rsatish nuqtalari soni 5 mingdan oshdi.
Mobil banklar va fintex kompaniyalarining ko’payishi (masalan, “Click”,
“Payme”, “Apelsin”, “ZoodPay”) fuqarolarga 24/7 rejimda moliyaviy xizmatlarga
kirish imkonini yaratmoqda.
Masofaviy identifikatsiya texnologiyalari (biometrik tizimlar) yordamida
mijozlarni ro’yxatdan o’tkazish soddalashtirildi.
Normativ-huquqiy asoslar:
O’zbekiston Respublikasi Markaziy Bankining 2021-yil 14-apreldagi qarori
bilan “Moliyaviy xizmatlardan foydalanish uchun shartnoma tuzishda
soddalashtirilgan tartiblar to’g’risida” nizom qabul qilindi.
27

2022-yilda “Moliyaviy savodxonlik milliy dasturi” ishlab chiqildi va birinchi
bosqichda 100 mingdan ortiq fuqaro bepul moliyaviy savodxonlik kurslaridan
o’tkazildi.
Moliyaviy inklyuziyaning ijtimoiy-iqtisodiy ta’siri:
Mikroqarzlar va startap kreditlarining soni 2 baravarga oshdi
Ayollar tadbirkorligiga berilgan imtiyozli kreditlar hajmi 2023-yilda 7 trln
so’mdan oshdi.
Yangi ish o’rinlari yaratishda moliyalashtirilgan loyihalarning ulushi oshib
bormoqda.
Moliyaviy inklyuziya O’zbekiston bank tizimining ijtimoiy
yo’naltirilganligini kuchaytirish, iqtisodiyotda “naqd pul aylanishini” kamaytirish,
rasmiy iqtisodiy faollikni oshirishga xizmat qilmoqda. Bu esa o’z navbatida davlat
moliyasining barqarorligini, soliq tushumlarining oshishini va iqtisodiy
islohotlarning keng omma orasida samarali ishlashini ta’minlaydi.
28

III BOB: O ZBEKISTON BANK TIZIMINI RIVOJLANTIRISHʻ
STRATEGIYALARI
3.1. O zbekiston bank tizimini isloh qilishning ustuvor yo nalishlari
ʻ ʻ
O zbekiston bank tizimini isloh qilish bugungi kunda mamlakat iqtisodiy
ʻ
siyosatining eng muhim yo nalishlaridan biri hisoblanadi. Islohotlar banklar
ʻ
faoliyatining ochiqligi, raqobatbardoshligini ta’minlash, moliyaviy barqarorlikni
oshirish hamda xalqaro standartlarga moslashtirishni ko zda tutadi.
ʻ
2019-yil 28-oktabrda Prezident Shavkat Mirziyoyev tomonidan imzolangan
PQ–4477-sonli qaror – “Bank tizimini 2020–2025-yillarda isloh qilish va
rivojlantirish strategiyasi” ushbu sohada keng qamrovli islohotlarning yo’l xaritasi
sifatida xizmat qilmoqda
Mazkur hujjatga muvofiq quyidagi asosiy ustuvor yo’nalishlar belgilab
olindi:
Davlat ishtirokidagi banklarni transformatsiya qilish. Ularning faoliyatini
biznes yondashuv asosida tashkil etish, samarasiz aktivlardan xalos qilish va
xalqaro audit tizimiga o’tish.
Bank tizimining kapitallashtirilishini oshirish. 2020-yildan boshlab davlat
tomonidan banklarga jami 3 milliard dollardan ortiq miqdorda qo’shimcha
sarmoya kiritilgan.
29

Xorijiy investorlarni jalb etish. Xalqaro moliya institutlari, xususan, Yevropa
tiklanish va taraqqiyot banki, Osiyo taraqqiyot banki bilan strategik hamkorlik
shartnomalari tuzildi.
Bank nazorati va risk menejmentini takomillashtirish. Xalqaro Basel III
standartlari bosqichma-bosqich joriy etilmoqda
2024-yil holatiga ko’ra, O’zbekiston bank tizimidagi jami aktivlar hajmi 600
trln so’mdan oshdi.
Tijorat banklarining ustav kapitallari o’rtacha 1,8 barobarga oshgan.
2023-yilda mamlakatda ilk bor bank sektori orqali amalga oshirilgan
to’lovlar hajmi 1 kvadrillion so’mdan oshdi (Markaziy bank hisobotlari asosida).
Islohotlarning ijtimoiy-iqtisodiy ta’siri:
Xalqaro reyting agentliklari, masalan, Fitch va Moody’s O’zbekiston bank
tizimining reytingini barqaror darajada saqlamoqda.
2023-yilda “Ipoteka Bank” va “Asaka Bank”da to’liq transformatsiya
boshlanib, xorijiy kapital ishtiroki bilan bozorga chiqdi.
10 dan ortiq banklar mijozlarga masofaviy bank xizmatlarini 100% raqamli
shaklda taqdim eta boshladi.
Qonunchilik asoslari:
“Banklar va bank faoliyati to’g’risida”gi Qonun (2020-yilgi tahrirda)
30

“Markaziy bank to’g’risida”gi Qonun (2022)
Prezident qarori PQ–3772 (2018): Davlat ishtirokidagi banklarni
optimallashtirish choralari
Ushbu islohotlar nafaqat bank tizimining ichki barqarorligini
ta’minlamoqda, balki butun milliy iqtisodiyotda moliyaviy intizom va ishonchni
oshirib, investitsion muhitni yaxshilashga xizmat qilmoqda. Kelgusi bosqichlarda
bank tizimini xususiylashtirish, innovatsion texnologiyalar asosida rivojlantirish va
raqamli moliya infratuzilmasini kengaytirish asosiy vazifalardan bo’lib qoladi.
3.2. Bank xizmatlari sifatini oshirish va innovatsion texnologiyalarni
joriy etish yo’nalishlari
O’zbekiston bank tizimida xizmatlar sifatini oshirish va innovatsion
texnologiyalarni keng joriy etish so’nggi yillarda davlat siyosatining asosiy
yo’nalishlaridan biriga aylangan. Bu jarayon zamonaviy raqamli texnologiyalar,
sun’iy intellekt, blokcheyn tizimlari, big data va masofaviy xizmatlar asosida
moliyaviy xizmatlarning tezkor, qulay va shaffof bo’lishini ta’minlashga
yo’naltirilgan.
1. Bank xizmatlarini raqamlashtirish:
2021–2024-yillar davomida O’zbekiston bank tizimida raqamlashtirish
bo’yicha quyidagi muhim o’zgarishlar amalga oshirildi:
31

100% mobil ilovalar orqali xizmat ko’rsatish tizimi yo’lga qo’yildi. Hozirgi
kunda barcha yirik tijorat banklari (Agrobank, Ipoteka-bank, Xalq banki,
Hamkorbank va boshqalar) to’liq mobil ilovalar orqali plastik karta ochish, kredit
olish, to’lov qilish va boshqa xizmatlarni amalga oshirmoqda.
Contactless to’lov tizimi — NFC va QR-kod asosida to’lovlar amalga
oshirish imkoniyati kengaytirildi. 2023-yil oxiriga kelib kontakt bo’lmagan
to’lovlar soni 2 milliard donadan oshdi.
Uzum Bank, Apelsin, Anorbank kabi to’liq raqamli banklar shakllana
boshladi. Ular oddiy bank filiallarisiz faqat onlayn xizmat ko’rsatishga
ixtisoslashgan.
2. Innovatsion texnologiyalarni joriy etish:
Sun’iy intellekt (AI) asosida mijozlarga avtomatlashtirilgan maslahatlar
berish, kredit reytingini baholash, xatoliklarni tahlil qilish kabi xizmatlar bank
tizimida keng joriy etilmoqda
Blokcheyn texnologiyasi to’lovlar va aktivlar harakatini shaffof yuritishda
pilot loyihalarda sinovdan o’tkazilmoqda.
Big Data asosida mijozlar harakati va moliyaviy faoliyatini tahlil qilish
orqali banklar marketing va xizmatlar strategiyasini moslashtira boshladi.
3. Qonunchilik va davlat dasturlari asosida rag’batlantirish:
32

2020-yil 13-oktabrda Prezidentning “Raqamli O’zbekiston – 2030”
strategiyasi qabul qilinib, unda moliyaviy sohani to’liq raqamlashtirish asosiy
ustuvor yo’nalish sifatida belgilandi.
2023-yilda Markaziy bank tomonidan “Bank tizimida raqamli
transformatsiya konsepsiyasi” ishlab chiqildi.
“Elektron tijorat to’g’risida”gi qonun, “Axborotlashtirish to’g’risida”gi
qonun va Markaziy bank me’yoriy hujjatlari raqamli bank xizmatlarini qonuniy
asosda tartibga solmoqda.
4. Xalqaro reytinglar va ko’rsatkichlar:
2023-yilda “Global Findex” hisobotida O’zbekiston bank tizimi aholining
moliyaviy xizmatlardan foydalanish ko’rsatkichi bo’yicha Markaziy Osiyo
mintaqasida yetakchilik qildi
Xalqaro raqamli bank xizmatlari indeksida 2024-yil holatiga ko’ra,
O’zbekiston 30 pog’ona yuqorilab, 64-o’rinni egalladi.
5. Xizmat sifati va mijozlar ehtiyojlariga moslashish
“One-stop banking” – ya’ni barcha bank xizmatlari bir ilova ichida
jamlangan interfeyslar keng joriy etilmoqda.
Mijozlar murojaatlarini tezkor hal qilish uchun chat-botlar, onlayn maslahat
xizmatlari, avtomatik yordamchi tizimlar faoliyati kengaytirildi.
33

O’zbekistonda 2024-yilning o’zida 9 milliondan ortiq mijoz mobil
ilovalardan faol foydalangan (Markaziy bank statistikasi asosida).
Shunday qilib, O’zbekiston bank tizimida xizmatlar sifati va mijozlarga
xizmat ko’rsatish darajasi tobora zamonaviy talablar asosida o’sib bormoqda.
Raqamli texnologiyalar va innovatsion yondashuvlar ushbu sohani xalqaro
moliyaviy muhitga integratsiya qilishga xizmat qilmoqda.
3.3. O zbekistonda bank tizimini rivojlantirish bo’yicha istiqbolliʻ
yo’nalishlar va takliflar
O’zbekiston bank tizimi so’nggi yillarda sezilarli darajada modernizatsiya
qilinib, zamonaviy moliyaviy xizmatlar bozoriga moslashmoqda. Shunga qaramay,
tizimni yanada barqaror, raqobatbardosh va mijozlarga yo’naltirilgan holga
keltirish uchun istiqbolli yo’nalishlar va amaliy takliflar ishlab chiqilishi muhim
hisoblanadi. Quyida asosiy yo’nalishlar va takliflar keltiriladi:
1. Banklar faoliyatini liberallashtirish va raqobatni kuchaytirish
Tijorat banklari o’rtasida sog’lom raqobat muhitini shakllantirish maqsadida
davlat ulushidagi banklarning aksiyalarini bosqichma-bosqich xususiylashtirish
zarur. Bu borada 2023-yilda Prezident qaroriga muvofiq “Ipoteka-bank”, “Asaka
bank” va boshqa yirik moliya institutlarining xususiylashtirish jarayonlari
boshlandi
34

Yangi xorijiy va xususiy banklarni O’zbekiston moliya bozoriga jalb qilish
orqali xizmatlar sifati va xizmatlar narxida raqobatni oshirish maqsadga muvofiq.
2. Kichik biznes va startaplarga moliyaviy ko’makni kengaytirish
Bank kreditlarining katta qismi yirik korxonalar va davlat loyihalariga
yo’naltirilmoqda. Kichik biznes subyektlari uchun qulay foizli, kafolatsiz kredit
liniyalarini kengaytirish kerak.
“Startap-bank” kontseptsiyasi asosida innovatsion g’oyalarni
moliyalashtiruvchi maxsus fondlar tashkil etilishi lozim.
3. Raqamli bank xizmatlarini ommaviylashtiris
Mintaqaviy bank xizmatlari infratuzilmasi sust rivojlangan. Mobil ilovalar
orqali bank xizmatlarini berish qishloq va chekka hududlarda kengaytirilishi zarur.
“Fintex” kompaniyalar va banklar o’rtasidagi hamkorlikni kuchaytirish
orqali onlayn kreditlash, mikromoliya, sug’urta va boshqa xizmatlar ommaviy joriy
etilishi lozim.
4. Bank xizmatlari sifati va mijozga yo’naltirilgan yondashuvni kuchaytirish
Bank xodimlari malakasini oshirish, mijozlar bilan aloqani mustahkamlovchi
CRM tizimlarini joriy etish muhim.
Mijozlar shikoyatlarini qabul qilish va tezkor hal etish bo’yicha “Ochiq
platformalar” joriy qilinishi kerak.
35

5. Xalqaro reytinglarni yaxshilash va tashqi bozorlarga chiqish
O’zbekiston bank tizimining “Fitch”, “Moody’s” kabi xalqaro reyting
agentliklari tomonidan yuqori baholanishi uchun barqaror aktiv portfeli va shaffof
moliyaviy hisobot yuritilishi zarur.
Mahalliy banklar xorijiy moliyaviy institutlar bilan kooperatsiyada eksport-
import operatsiyalarini soddalashtiruvchi xizmatlar joriy etishlari kerak.
6. Yashirin iqtisodiyot ulushini kamaytirish va “banklashtirish” darajasini
oshirish
Aholining bank tizimiga ishonchini oshirish orqali omonatlar va naqd
pullarni rasmiy aylanishga kiritish zarur. 2024-yil statistik ma’lumotlariga ko’ra,
aholining faqat 61% bank xizmatlaridan to’liq foydalanmoqda.
“Mikrobanklashtirish” orqali o’zini o’zi band qilgan fuqarolar va norasmiy
iqtisodiy subyektlarni bank tizimiga jalb qilish orqali soliqlar bazasini kengaytirish
mumkin.
7. Qonunchilik bazasini takomillashtirish
“Banklar va bank faoliyati to’g’risida”gi Qonun zamonaviy moliyaviy
xizmatlar (raqamli bank, fintex, blokcheyn asosidagi to’lovlar) bilan bog’liq yangi
normativlarga moslashtirilishi kerak.
36

2024-yilda ishlab chiqilgan “Moliyaviy sektorda innovatsiyalarni qo’llab-
quvvatlash dasturi” doirasida Markaziy bank yangi litsenziyalash tartiblarini joriy
etmoqda.
Xulosa sifatida aytish mumkinki, O’zbekiston bank tizimining istiqbolli
rivojlanishi bank xizmatlarining ham sifat, ham ko’lam jihatdan xalqaro
standartlarga mos bo’lishini ta’minlaydi. Shu bilan birga, moliyaviy inklyuziya,
raqamli transformatsiya va ijtimoiy himoya mexanizmlari orqali iqtisodiyotning
barcha qatlamlari bank tizimidan samarali foydalanish imkoniga ega bo’ladi.
37

XULOSA
O’zbekiston Respublikasida bank tizimi iqtisodiyotning eng muhim va
strategik tarmoqlaridan biri hisoblanadi. Mamlakatda bozor iqtisodiyotiga o’tish
jarayonida bank tizimi moliyaviy vositachilik, investitsiya faoliyatini qo’llab-
quvvatlash, aholini moliyaviy resurslar bilan ta’minlash va xo’jalik yurituvchi
subyektlar faoliyatini moliyalashtirish orqali iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashda
muhim rol o’ynadi. Ushbu kurs ishida O’zbekiston bank tizimining tarixiy
shakllanish bosqichlari, rivojlanish tendensiyalari, mavjud muammolari va
istiqbollari keng ko’lamda tahlil qilindi.
O’rganishlar natijasida aniqlanishicha, mustaqillik yillaridan boshlab bank
tizimida tub o’zgarishlar amalga oshirilgan. Jumladan, davlat monopoliya
shaklidagi bank tizimidan bozor mexanizmlariga asoslangan, xususiy banklar
ishtirokini kuchaytirgan va raqobatbardosh muhitga ega tizimga o’tildi. 1996-yilda
"O’zbekiston Respublikasining Markaziy banki to’g’risida" va "Banklar va bank
faoliyati to’g’risida"gi qonunlarning qabul qilinishi ushbu sohaning huquqiy
asoslarini mustahkamladi.
Ayniqsa, so’nggi yillarda Prezident qarorlari, xususan, 2019-yil 28-oktabrda
qabul qilingan PQ–4512-sonli “Bank tizimini isloh qilish va bank faoliyatining
samaradorligini oshirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi qaror va 2020–2025-
yillarga mo’ljallangan bank tizimini rivojlantirish strategiyasi asosida bank
islohotlari jadallashdi. Xususan, xorijiy investorlarni jalb qilish, bank kapitalini
oshirish, banklar faoliyatini raqamlashtirish, bank xizmatlari qamrovini
38

kengaytirish va moliyaviy barqarorlikni ta’minlash borasida qator chora-tadbirlar
amalga oshirildi.
Statistik ma’lumotlarga ko’ra, 2024-yil holatiga respublikada faoliyat
yuritayotgan banklar soni 33 taga yetdi, ulardan 15 tasi xususiy va xorijiy kapital
ishtirokidagi banklardir. Banklarning jami aktivlari hajmi 600 trln so’mdan oshdi,
bu 2017-yilga nisbatan 3 baravarga ko’pdir. Kredit portfeli tarkibi ham
diversifikatsiyalashdi, ayniqsa, kichik biznes va tadbirkorlik subyektlarini
moliyalashtirish hissasi 40% dan oshdi.
Biroq, bank tizimi hali ham ayrim muammolarga duch kelmoqda. Ulardan
asosiylari – kredit portfelining sifatsizligi, yuqori foiz stavkalari, bank
xizmatlarining ba’zi hududlarda yetarlicha rivojlanmaganligi, xalqaro moliyaviy
standartlarga to’liq moslashishdagi qiyinchiliklar hamda inson kapitalining
malakasi yetarli emasligi.
Shu bilan birga, raqamli bank xizmatlarining rivojlanishi, fintech
startaplarining kirib kelishi, davlat tomonidan "Open Banking" tamoyillarining
joriy etilishi orqali bank xizmatlari samaradorligi oshib bormoqda. Bugungi kunda
aholining bank tizimiga ishonchi ortib, omonat qo’yish va elektron to’lov
tizimlaridan foydalanish bo’yicha ijobiy o’sish kuzatilmoqda.
Kurs ishining yakuniy natijalari asosida quyidagi xulosalarga kelish
mumkin:
39

1. O’zbekiston bank tizimi barqaror rivojlanayotgan bo’lib, uning xalqaro
moliyaviy institutlar bilan integratsiyasi kuchaymoqda. Bu esa xorijiy
investitsiyalar hajmining ortishiga zamin yaratmoqda.
2. Mamlakatda banklar faoliyatining huquqiy asoslari yetarlicha shakllangan
bo’lsa-da, ularni xalqaro standartlarga moslashtirish bo’yicha doimiy islohotlar
zarur.
3. Moliyaviy inklyuziya darajasini oshirish – ya’ni, aholi va biznes
subyektlarini bank xizmatlaridan keng foydalanishga jalb etish dolzarb masaladir.
Ayniqsa, qishloq joylarida bank filiallari soni va xizmat sifati oshirilishi kerak.
4. Bank tizimining ustuvor vazifasi — aholi va tadbirkorlik subyektlarini
arzon va qulay moliyaviy mahsulotlar bilan ta’minlashdir. Shu bilan birga, banklar
o’z xizmatlarini mijozlarga yo’naltirilgan tarzda isloh qilishi, inson kapitalini
rivojlantirishi lozim.
5. Kredit xavfini baholash, ichki nazorat tizimlarini kuchaytirish, soxta
kredit operatsiyalarining oldini olish, audit tizimini mustahkamlash orqali bank
tizimining xavfsizligi va ishonchliligi oshiriladi.
Xulosa qilib aytganda, O’zbekiston bank tizimi hozirgi bosqichda
transformatsion rivojlanish yo’lida. Bu jarayonda davlat siyosati, zamonaviy
texnologiyalar, xalqaro moliyaviy institutlar bilan hamkorlik, sohani malakali
kadrlar bilan ta’minlash kabi omillar hal qiluvchi ahamiyat kasb etadi. Bank tizimi
ishonchli, samarali va inklyuziv bo’lishi — mamlakat iqtisodiy o’sishi va ijtimoiy
barqarorligining asosiy kafolatidir.
40

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1. Azimov, A. (2020). O’zbekistonda bank islohotlari: Jarayonlar va
istiqbollar. Tashkent: O’zbekiston iqtisodiyot nashriyoti.
2. Banklar va bank faoliyati to’g’risidagi qonun (1996). O’zbekiston
Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan qabul qilingan qonun.
3. Farmon, Sh. M. (2019). O’zbekiston Respublikasining bank tizimini isloh
qilish chora-tadbirlari to’g’risida (PQ-4512-sonli qaror). O’zbekiston Respublikasi
Prezidentining farmoni.
4. Farmon, Sh. M. (2020). Moliyaviy inklyuziyani rivojlantirishga doir qaror
(PQ-4903-sonli farmon). O’zbekiston Respublikasi Prezidentining farmoni.
5. Qonun, 2002. O’zbekiston Respublikasining "Markaziy bank
to’g’risida"gi qonun. O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi.
6. Qonun, 2017. O’zbekiston Respublikasining bank tizimi islohotlari
to’g’risida (Qonun no. 345). O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi.
7. Maqsudov, B. (2021). Xalqaro bank tizimi va O’zbekiston banklari
(Yangi iqtisodiy siyosatning aspektlari). Toshkent: O’zbekiston bank akademiyasi
nashriyoti.
8. Moliya vazirligi, 2021. O’zbekiston iqtisodiyoti rivojlanishining
moliyaviy strategiyalari. Moliya vazirligi axborot byulleteni.
41

9. Nazarov, M. (2022). O’zbekiston bank tizimining bugungi holati va
rivojlanish istiqbollari. Toshkent: Iqtisodiy rivojlanish va kambag’allikni
qisqartirish markazi nashriyoti.
10. Prezident farmoni, 2019. O’zbekiston Respublikasi iqtisodiy siyosatida
bank tizimi va moliya bozorini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida
(PF-5611-sonli farmon). Toshkent: O’zbekiston Respublikasi Prezidentining
farmoni.
11. Prezident qarori, 2020. O’zbekiston bank tizimini raqamlashtirishni
rivojlantirishga doir chora-tadbirlar (PQ-4821-sonli qaror). O’zbekiston
Respublikasi Prezidentining qarori.
12. Shamsiyev, R. (2020). O’zbekiston bank tizimining xususiyatlari va
jahon tajribasi. Tashkent: O’zbekiston moliya akademiyasi.
13. Shaykhov, K. (2021). Bank tizimining barqarorligini ta’minlash va jahon
standartlariga moslashish. Toshkent: O’zbekiston moliya vazirligi.
14. To’xtayev, S. (2020). Investitsiya muhitini yaxshilash va bank tizimi
(Kreditlash tizimini isloh qilish). Toshkent: Iqtisodiy taraqqiyot va kambag’allikni
qisqartirish vazirligi.
15. O’zbekiston Respublikasi Markaziy Bankining 2020-yilgi yilnomasi.
Moliyaviy barqarorlik va bank islohotlari. O’zbekiston Markaziy Banki, 2020.
Internet manbalari:
42

1. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining rasmiy veb-sayti:
https://president.uz/ru/lists/view/2154
2. O’zbekiston Respublikasi Markaziy Banki rasmiy veb-sayti: https://cbu.uz
3. O’zbekiston Respublikasi moliya vazirligi rasmiy saytining axborot
byulleteni: https://www.mf.uz/ru/news/3241
4. Bank va moliya tizimiga doir yangiliklar va tahlillar: https://www.abc.uz
5. www.fingramota.uz – O’zbekiston moliyaviy xizmatlar bo’yicha axborot
portalining rasmiy sayti.
43

O’zbekiston bank tizmni rivojlanish tendensiyalari va xususiyatlari

Купить