Oʻzbekiston ikkinchi jaxon urushi yillarida (1941-1945) - Tarix - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	12000UZS
Hajmi	45.3KB
Xaridlar	6
Yuklab olingan sana	11 Mart 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Tarix

Oʻzbekiston ikkinchi jaxon urushi yillarida (1941-1945)

Sotib olish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM FAN VA INOVATSIALAR VAZIRLIGI
GULISTON DAVLAT UNIVERSITETI
IJTIMOIY IQTISODIY FAKULTETI
TARIX YO’NALISHI TALABASI
O’ZBEKISTON TARIXI FANIDAN
Kurs ishi
Mavzu: O zbekiston ikkinchi jaxon urushi yillarida (1941-1945)ʻ
Tayyorladi:
Qabul qildi: _________________
Guliston 2023

Annotatsiya: Ushbu kurs ishida O’zbekistonning Ikkinchi jahon urushi
(1941-1945) davridagi o’rni va ahamiyati ko’rib chiqiladi. O'zbekiston front
chizig'i bo'lmasa-da, Sovet qo'shinlarining urush harakatlarini qo'llab-quvvatlashda
hal qiluvchi rol o'ynadi. Ushbu maqolada O'zbekistonning harbiy yordam,
evakuatsiya qilinganlarni ko'chirish va joylashtirish, iqtisodiy ishlab chiqarish va
ushbu davrdagi madaniy taraqqiyot borasidagi hissasi o'rganiladi. Shuningdek, u
mamlakat duch kelgan muammolar va urushning uning jamiyati va rivojlanishiga
keyingi ta'sirini o'rganadi.
Kurs ishining maqsadi:
Ushbu kurs ishining maqsadi O’zbekistonning Ikkinchi jahon urushi (1941-
1945) davridagi roli va ahamiyatini o’rganish va tahlil qilishdan iborat. Hujjat
quyidagi aniq maqsadlarga erishishga qaratilgan:
O zbekistonning Sovet Ittifoqining umumiy urush harakatlariga qo shganʻ ʻ
hissasini ko rib chiqing: O zbekiston tomonidan ko rsatilgan harbiy yordam,
ʻ ʻ ʻ
jumladan qo shinlarni safarbar qilish, harbiy qismlarni shakllantirish va o zbek
ʻ ʻ
askarlarining Sharqiy frontdagi rolini o rganing. O’zbekistonning sovet
ʻ
operatsiyalari uchun orqa tayanch sifatidagi strategik ahamiyatini tahlil qiling.
Evakuatsiya qilinganlar va ko'chirilganlarni qo'llab-quvvatlashni o'rganing:
O'zbekistondagi urush bo'lgan hududlardan kelgan qochqinlarni joylashtirish va
integratsiyalashuvini o'rganing. O’zbekistonning evakuatsiya qilinganlar uchun
xavfsiz boshpana sifatidagi rolini va uning o’zbek jamiyatining ijtimoiy tuzilishiga
ta’sirini baholang.
O’zbekistonning iqtisodiy ishlab chiqarish va resurslarga qo’shgan hissasini
baholang: Urush yillarida O’zbekistonda sanoat va qishloq xo’jaligi rivojlanishini
o’rganish. Strategik resurslar va harbiy texnika ishlab chiqarishni ko'paytirishni
baholang va urushdan keyingi sanoatlashtirishning urushdan keyingi rivojlanishga
ta'sirini o'rganing.
Urush davridagi madaniy va intellektual yutuqlarni tahlil qiling:
O’zbekistonda milliy madaniyat va merosni saqlash va targ’ib qilish masalalarini
2

o’rganing. Urush yillarida ma’naviyat va vatanparvarlikni yuksaltirishda ta’lim
muassasalari, rassomlar, yozuvchilar va musiqachilarning rolini o’rganing.
Urush davrida O zbekiston duch kelgan muammolarni o rganing: O zbekistonʻ ʻ ʻ
duch kelgan iqtisodiy qiyinchiliklar va tanqisliklarni, shuningdek, bu davrda yuz
bergan atrof-muhitga ta siri va tabiiy ofatlarni ko rib chiqing. Urush natijasida
ʼ ʻ
yuzaga kelgan ijtimoiy o'zgarishlar va buzilishlarni baholang.
Ikkinchi jahon urushining O’zbekistonga ta’sirini baholang: O’zbek
jamiyatiga ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlarini, jumladan, shahar va qishloq
landshaftlarining o’zgarishini tahlil qiling. Urushdan keyingi O’zbekistonda urush
natijasida sodir bo’lgan siyosiy va ma’muriy o’zgarishlarga baho bering.
Ushbu kurs ishi ushbu maqsadlarga erishish orqali O zbekistonning Ikkinchi
ʻ
Jahon urushi davridagi hissasi, muammolari va oqibatlarini har tomonlama tahlil
qilishni maqsad qilgan. Birlamchi va ikkilamchi manbalarni o rganish orqali u
ʻ
O zbekistonning global mojarodagi o rni va uning mamlakat taraqqiyotiga uzoq
ʻ ʻ
muddatli ta sirini chuqurroq tushunishga hissa qo shishni maqsad qilgan.
ʼ ʻ
3

Mundarija
Kirish. ………………………………………………………………………….. 5-6
1-Bob: O’zbekistonning strategik ahamiyati. ……………………..………..… 7-12
 Urush davridagi geosiyosiy ahamiyati va joylashuvi.
 O'zbekiston SSR ning Sovet operatsiyalari uchun orqa baza sifatidagi
ahamiyati.
2-Bob: Harbiy hissalar. …………………………………………….……..…. 13-19
 Qo'shinlarni safarbar qilish va harbiy qismlarni shakllantirish.
 Sharqiy frontda o’zbek askarlarining o’rni.
 O'zbekistonning evakuatsiya qilinganlar uchun xavfsiz boshpana sifatidagi roli
3-Bob: O'zbekiston oldida turgan muammolar. …………………………..…. 20-23
 Urush natijasida yuzaga kelgan ijtimoiy o'zgarishlar va buzilishlar
4-Bob: Ikkinchi jahon urushining oqibatlari. …………..……………...….…. 24-29
 O’zbek jamiyatiga ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlar.
Xulosa. …………………………………………………………………..…... 30-31
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati. ………………………………………….…. 32
4

Kirish
Ikkinchi jahon urushi (1941-1945) butun dunyo xalqlarini zulm va
bosqinchilikka qarshi kurashga jalb etgan holda tarix yo’nalishini o’zgartirgan
global mojaro bo’ldi. Urush birinchi navbatda Yevropa, Tinch okeani va Shimoliy
Afrikada boshlangan bo'lsa-da, uning ta'siri bu jang maydonlaridan tashqarida ham
sezildi. Garchi frontda bo’lmasa-da, muhim rol o’ynagan shunday mintaqalardan
biri O’zbekiston edi.
O rta Osiyoda joylashgan O zbekiston Sovet Sotsialistik Respublikasiʻ ʻ
(O zbekiston SSR) urush yillarida Sovet Ittifoqi tarkibida bo lgan. Asosiy jangovar
ʻ ʻ
maydonlardan geografik jihatdan uzoqda joylashganiga qaramay, O zbekistonning
ʻ
strategik joylashuvi va mavjud resurslari uni Sovet qo shinlarining urush
ʻ
harakatlari uchun muhim orqa tayanchga aylantirdi. Mamlakatning harbiy yordam,
evakuatsiya qilinganlarni joylashtirish, iqtisodiy ishlab chiqarish va madaniy
taraqqiyot borasidagi hissasi Sovet Ittifoqining umumiy strategiyasida hal qiluvchi
ahamiyatga ega edi.
Ushbu kurs ishida O zbekistonning Ikkinchi jahon urushi davridagi ko p
ʻ ʻ
qirrali rolini o rganish, uning qo shgan hissasi, u duch kelgan muammolar,
ʻ ʻ
urushning uning jamiyati va taraqqiyotiga ta sirini o rganish maqsad qilingan.
ʼ ʻ
Birlamchi va ikkinchi darajali manbalarni, jumladan, tarixiy ma lumotlar, rasmiy
ʼ
hujjatlar va ilmiy tadqiqotlarni o rganish orqali biz O zbekistonning ishtiroki
ʻ ʻ
haqidagi aytib bo lmaydigan voqealarni ochib beramiz va u qoldirgan abadiy
ʻ
merosga oydinlik kiritamiz.
Ushbu tadqiqot orqali biz O’zbekistonning Sovet Ittifoqining umumiy urush
harakatlariga qo’shgan hissasining ahamiyati va urushning uning jamiyati,
iqtisodiyoti va madaniyatiga ta’sirini har tomonlama tushunishga intilamiz. Tarixiy
kontekstni, harbiy yutuqlarni, evakuatsiya qilinganlarni qo’llab-quvvatlashni,
iqtisodiy ishlab chiqarishni va madaniy taraqqiyotni o’rganib, biz ushbu notinch
davrda O’zbekiston tajribasining murakkab va nozik tomonlarini tushunishimiz
mumkin.
5

Qolaversa, O’zbekiston duch kelayotgan iqtisodiy tanqislik va ijtimoiy
tanazzullar kabi muammolarni tahlil qilish o’zbek xalqining qiyinchiliklarga
chidamliligi va moslashuvchanligi haqida tushuncha beradi. Urushning
O’zbekistonning urushdan keyingi rivojlanishiga ta’sirini tushunish Ikkinchi jahon
urushining uzoq muddatli oqibatlarini kengroq tushunishimizga yordam beradi.
Xulosa qilib aytadigan bo'lsak, ushbu kurs ishi O'zbekistonning Ikkinchi
jahon urushi davridagi ko'pincha e'tibordan chetda qolgan hissalarini yoritib beradi.
Uning harbiy yordami, evakuatsiya qilinganlarni joylashtirish, iqtisodiy ishlab
chiqarish va madaniy yutuqlarni o’rganib chiqib, biz O’zbekistonning roli va
urushning mamlakatga doimiy ta’sirini har tomonlama tahlil qilishni maqsad
qilganmiz. Ushbu izlanishlar orqali biz o’zbek xalqining tarixning ushbu
o’zgarishlar davrida fashizmga qarshi global kurashga qo’shgan salmoqli hissasi va
fidoyiliklarini yanada chuqurroq tushunishimiz mumkin.
6

1-Bob: O’zbekistonning strategik ahamiyati.
Ikkinchi jahon urushidagi O’zbekistonning strategik ahamiyati:
Markaziy Osiyoda joylashgan O zbekiston Ikkinchi jahon urushi yillaridaʻ
muhim strategik ahamiyatga ega bo lgan. To'g'ridan-to'g'ri mojaroning front
ʻ
chizig'ida bo'lmasa-da, uning geografik joylashuvi va mavjud resurslari uni Sovet
Ittifoqining urush harakatlari uchun muhim orqa bazaga aylantirdi.
O’zbekistonning strategik ahamiyatini quyidagi jihatlar orqali tushunish mumkin:
Geosiyosiy joylashuvi: Markaziy Osiyo Yevropa va Osiyo o rtasida ko prik
ʻ ʻ
vazifasini bajarib, O zbekistonni Sovet Ittifoqining G arbiy va Sharqiy jabhalari
ʻ ʻ
o rtasidagi moddiy-texnik ta minot va aloqa uchun muhim darvozaga aylantirdi.
ʻ ʼ
O zbekistonning joylashuvi Sovet Ittifoqining ichki qismidan Yevropa va
ʻ
Osiyodagi jangovar jabhalarga qo shin, ta minot va texnikani olib o tish imkonini
ʻ ʼ ʻ
berdi.
Tabiiy boyliklar: O'zbekiston Sovet urush mashinasi uchun zarur bo'lgan juda
ko'p tabiiy resurslarga ega edi. Mamlakat paxtaning asosiy ishlab chiqaruvchisi
bo'lib, to'qimachilik ishlab chiqarish va harbiy kiyimlarni xom ashyo bilan
ta'minlash uchun hal qiluvchi ahamiyatga ega edi.
Bundan tashqari, O’zbekiston sanoat ishlab chiqarishi va Sovet armiyasining
energiya ehtiyojlari uchun zarur bo’lgan tabiiy gaz, neft va rangli metallarga boy
edi.
Qishloq xo'jaligi mahsulotlari: O’zbekistonning unumdor yerlari va qulay
iqlimi qishloq xo’jaligi, xususan, g’alla va paxta yetishtirishda katta miqdorda
mahsulot yetishtirish imkonini berdi.
O zbekiston qishloq xo jaligi mahsulotlari urush yillarida sovet aholisini
ʻ ʻ
oziqlantirish va Qizil Armiyani oziq-ovqat bilan ta minlashda hal qiluvchi rol
ʼ
o ynadi.
ʻ
Transport infratuzilmasi: O’zbekistonda rivojlangan transport infratuzilmasi,
jumladan, temir yo’l va avtomobil yo’llari tarmog’i mavjud bo’lib, bu qo’shinlar,
texnika va yuklarni frontga olib o’tishni osonlashtirdi.
7

O'rta Osiyoni Kaspiy dengizi bilan bog'laydigan Transkaspiy temir yo'li Sovet
Ittifoqining urush harakatlari uchun ta'minot zanjirida muhim bo'g'in bo'lib xizmat
qildi.
Strategik orqa baza: O'zbekiston Sovet Ittifoqi uchun Germaniya bosqinining
bevosita tahdididan uzoqda bo'lgan xavfsiz orqa bazani ta'minladi. U evakuatsiya
qilingan sanoat korxonalari, hukumat muassasalari va urushdan vayron bo'lgan
hududlardan tinch aholi uchun boshpana taklif qildi.
O’zbekistondagi strategik orqa baza harbiy qismlarni tashkil etish, tayyorlash
va to’ldirish, shuningdek, yarador askarlarni sog’lomlashtirish va reabilitatsiya
qilish imkonini berdi.
Bufer zonasi: O zbekistonning Markaziy Osiyoda joylashishi Sovet Ittifoqi vaʻ
fashistlar Germaniyasi va Yaponiya imperatorlik kabi potensial dushmanlar
o rtasida bufer zona vazifasini o tagan.
ʻ ʻ
Sovet harbiy ob'ektlari va qo'shinlarining O'zbekistonda bo'lishi qo'shni
davlatlardan mumkin bo'lgan bosqinlarning oldini olishga yordam berdi, Sovet
Ittifoqining janubiy chegaralari xavfsizligini ta'minladi.
Xulosa qilib aytganda, O’zbekistonning Ikkinchi jahon urushi davridagi
strategik ahamiyati uning geografik joylashuvi, boy resurslari, qishloq xo’jaligi
ishlab chiqarishi, rivojlangan transport infratuzilmasi va xavfsiz orqa tayanch
sifatidagi roli bilan bog’liq edi. Bu omillar O zbekistonga Sovet Ittifoqining urush
ʻ
harakatlariga ham harbiy harakatlar, ham moddiy-texnik ta minot nuqtai nazaridan
ʼ
muhim yordam ko rsatish imkonini berdi. Mamlakatning strategik pozitsiyasidan
ʻ
qo'shgan hissasi urush natijasiga ittifoqchi kuchlar foydasiga sezilarli ta'sir
ko'rsatdi.
8

1.1. Urush davridagi geosiyosiy ahamiyati va joylashuvi.
O zbekistonning geosiyosiy ahamiyati va Ikkinchi jahon urushi davridagiʻ
joylashuvi mojaroning borishini shakllantirishda hal qiluvchi rol o ynadi. Markaziy
ʻ
Osiyoda joylashgan O zbekiston urush harakatlariga bir necha jihatdan ta sir
ʻ ʼ
ko rsatgan strategik mavqega ega edi:
ʻ
Evropa va Osiyo o'rtasidagi darvoza: O zbekistonning Yevropa va Osiyo
ʻ
o rtasidagi ko prik sifatida joylashishi uni qo shinlar, ta minot va resurslar harakati
ʻ ʻ ʻ ʼ
uchun muhim tranzit nuqtasiga aylantirdi. Mamlakat Sovet Ittifoqining urush
harakatlarining G'arbiy va Sharqiy frontlarini bog'lovchi hal qiluvchi bo'g'in bo'lib
xizmat qildi.
Uning Kaspiy dengiziga yaqinligi Sovet Ittifoqini Eron va undan tashqarida
bog'laydigan Transkaspiy temir yo'li orqali tovarlar va materiallarni tashishni
osonlashtirdi.
Janubiy chegarani himoya qilish: O zbekistonning Sovet Ittifoqining janubiy
ʻ
chegaralarida joylashganligi fashistlar Germaniyasi va Yaponiya imperatori kabi
o qning mumkin bo lgan tajovuzlaridan mudofaa uchun muhim ahamiyatga ega
ʻ ʻ
edi. Sovet harbiy ob'ektlari va qo'shinlarining O'zbekistonda bo'lishi mintaqaga
bostirib kirishning oldini olishga yordam berdi va janubiy chegaralar xavfsizligini
ta'minladi.
Strategik orqa baza: O'zbekiston Sovet Ittifoqining strategik orqa bazasi
bo'lib xizmat qildi va bevosita bosqinchilik xavfidan uzoqda bo'lgan xavfsiz
hududni ta'minladi. Mamlakat evakuatsiya qilingan sanoat korxonalari, hukumat
muassasalari va urushdan vayron bo'lgan hududlardan tinch aholi uchun boshpana
taklif qildi. Sanoatning asosiy tarmoqlarining O zbekistonga ko chirilishi Sovet
ʻ ʻ
Ittifoqi urushi uchun ishlab chiqarish va ta minot liniyalarini saqlab qolishga
ʼ
yordam berdi, buzilishning oldini oldi va Sovet iqtisodiyotining umumiy
barqarorligiga hissa qo shdi.
ʻ
Resurslarga boy hudud: O’zbekistonning boy tabiiy resurslari, jumladan,
paxta, tabiiy gaz, neft, rangli metallar zaxiralari urush yillarida beqiyos ahamiyatga
ega edi. Bu resurslar Sovet iqtisodiyotini saqlab qolish va harbiy-sanoat
9

kompleksini qo'llab-quvvatlash uchun juda muhim edi. Mamlakatda qishloq
xo’jaligi, xususan, paxta va g’alla yetishtirishning mo’l-ko’lligi aholini oziq-ovqat
bilan ta’minlash va sovet harbiylarini oziq-ovqat bilan ta’minlashga yordam berdi.
Madaniy va etnik xilma-xillik: O’zbekistonning turli millat va
madaniyatlardan tashkil topgan xilma-xil aholisi urush harakatlarida muhim rol
o’ynadi. Mamlakatning ko'p millatli tarkibi turli jamoalarni sovet armiyasiga va
kengroq urush harakatlariga safarbar qilish va integratsiya qilish imkonini berdi.
Bundan tashqari, O’zbekistonning madaniy xilma-xilligi milliy madaniyat va
an’analarni asrab-avaylash va targ’ib qilishga, aholi o’rtasida hamjihatlik va
matonat tuyg’usini yuksaltirishga xizmat qildi.
Xulosa qilib aytadigan bo’lsak, O’zbekistonning Ikkinchi jahon urushi
davridagi geosiyosiy ahamiyati va joylashuvi jahon miqyosidagi mojaroda o’ziga
xos o’rin egallashini ta’minladi. Uning Evropa va Osiyo o'rtasidagi darvoza
sifatidagi mavqei, janubiy chegaraning mudofaasi, strategik orqa bazasi,
resurslarga boy mintaqa va madaniy xilma-xillik Sovet Ittifoqining urush
harakatlarini qo'llab-quvvatlashdagi ahamiyatiga hissa qo'shdi. O'zbekistonning
geosiyosiy konteksti urushning borishiga sezilarli ta'sir ko'rsatdi va Sovet Ittifoqi
tomonidan qo'llaniladigan asosiy operatsiyalar va logistika strategiyalarining
natijalarini shakllantirdi.
1.2. O'zbekiston SSR ning Sovet operatsiyalari uchun orqa baza
sifatidagi ahamiyati
O zbekiston Sovet Sotsialistik Respublikasi (O zbekiston SSR) Ikkinchiʻ ʻ
jahon urushi yillarida sovet harbiy harakatlar uchun orqa tayanch punkti sifatida
katta ahamiyatga ega edi. Xavfsiz va strategik jihatdan qulay hudud sifatida xizmat
qilgan O zbekiston SSR Sovet Ittifoqining urush harakatlariga quyidagi yo llar
ʻ ʻ
bilan muhim yordam ko rsatdi:
ʻ
Sanoat bazasi: O zbekiston SSR urushdan jabr ko rgan viloyatlardan sanoat
ʻ ʻ
ob yektlarini ko chirish uchun ideal joyni taklif qildi. Sovet qo shinlari uchun
ʼ ʻ ʻ
ishlab chiqarish va ta minot liniyalarining uzluksizligini ta minlash maqsadida
ʼ ʼ
10

zavodlar, zavodlar, ishlab chiqarish markazlari O zbekistonga o tkazildi.ʻ ʻ
O zbekistondagi sanoat bazasi zaruriy jangovar materiallar, jumladan, qurol-
ʻ
yarog , o q-dorilar, transport vositalari va samolyot qismlarini ishlab chiqarishga
ʻ ʻ
hissa qo shgan. Bu Sovet Ittifoqiga boshqa mintaqalardagi urush natijasida yuzaga
ʻ
kelgan vayronagarchilik va buzilishlarga qaramay, o'zining harbiy salohiyatini
saqlab qolish imkonini berdi.
Harbiy tayyorgarlik va joylashtirish: O’zbekiston SSR harbiy kadrlarni
tayyorlash va joylashtirish uchun qulay sharoit yaratdi. Viloyatda harbiy o'quv
lagerlari, maktablar va askarlarni Sharqiy frontda va boshqa urush teatrlarida
jangovar jangga tayyorlash uchun ob'ektlar joylashgan. O’zbekistonning geografik
joylashuvi bevosita front chizig’idan uzoqda bo’lishi jangovar charchoq yoki
jarohat olgan askarlarning tiklanishi, dam olishi va tiklanishi uchun imkoniyat
yaratdi. U harbiy qismlarni qayta to'plash va to'ldirish uchun muhim joy bo'lib
xizmat qilgan.
Logistika va ta'minot: O'zbekiston orqa baza sifatida Sovet Ittifoqining
logistika va ta'minot zanjirida hal qiluvchi rol o'ynadi. U mamlakat ichkarisidan
jangovar harakatlar olib borilayotgan hududlarga qo'shinlar, texnika va
materiallarni tashish uchun tranzit punkti bo'lib xizmat qilgan. O’zbekistonning
rivojlangan transport infratuzilmasi, jumladan, temir yo’l tarmoqlari va avtomobil
aloqalari xodimlar, materiallar va resurslarning harakatlanishini osonlashtirdi.
Ayniqsa, Transkaspiy temir yo’li mintaqaga yuk va harbiy boyliklarni olib o’tishda
katta rol o’ynagan.
Evakuatsiya qilinganlarni joylashtirish va qo'llab-quvvatlash: O zbekiston
ʻ
SSR urushdan jabr ko rgan hududlardan evakuatsiya qilinganlar uchun xavfsiz
ʻ
boshpana vazifasini o tagan. Ularning xavfsizligi va uzluksizligini ta’minlash
ʻ
maqsadida fuqarolar, davlat muassasalari va sanoat korxonalari O’zbekistonga
ko’chirildi.
O'zbekistonda evakuatsiya qilinganlarni joylashtirish va integratsiyalashuvi
Sovet Ittifoqining urush harakatlariga muhim yordam berdi. U sovet davlatining
11

umumiy barqarorligi va funksionalligini ta'minlab, ma'muriy funktsiyalarni, ta'lim
muassasalarini va madaniy tadbirlarni saqlashga yordam berdi.
Iqtisodiy hissa: O zbekiston SSRning qishloq xo jaligi mahsuldorligi vaʻ ʻ
resurs boyligi urush yillarida sovet iqtisodiyotiga katta hissa qo shdi. Mintaqada
ʻ
paxta yetishtirish to qimachilik sanoati uchun hal qiluvchi ahamiyatga ega bo lib,
ʻ ʻ
harbiy kiyim va fuqaro kiyimlarini xom ashyo bilan ta minlagan.
ʼ
Bundan tashqari, O’zbekistonning tabiiy gaz, neft va rangli metallar kabi
resurslari sanoat ishlab chiqarishi va Sovet armiyasining energiyaga bo’lgan
ehtiyojini qondirishda muhim rol o’ynadi.
Xulosa qilib aytadigan bo’lsak, Ikkinchi jahon urushi davrida O’zbekiston
SSRning Sovet qo’shinlarining orqa tayanchi sifatidagi ahamiyatini baholab
bo’lmaydi. Uning sanoat bazasi, harbiy tayyorgarlik va joylashtirish imkoniyatlari,
logistika va ta'minot funktsiyalari, evakuatsiya qilinganlarni joylashtirish va
iqtisodiy hissalar Sovet Ittifoqining urush harakatlarini qo'llab-quvvatlashda
muhim rol o'ynadi. O’zbekistonning strategik mavqei va infratuzilmasi ishlab
chiqarishni davom ettirish, harbiy qismlarni qayta guruhlash va resurslarni saqlash
imkonini berib, sovet urush mashinasining umumiy mustahkamligi va
muvaffaqiyatiga hissa qo’shdi.
12

2-Bob: Harbiy hissalar.
O zbekiston Ikkinchi jahon urushi yillarida katta harbiy hissa qo shgan, Sovetʻ ʻ
Ittifoqining urush harakatlarida hal qiluvchi rol o ynagan. O’zbekistonning harbiy
ʻ
hissalarini quyidagi jihatlardan ko’ra tushunish mumkin:
Qo'shinlarni safarbar qilish: O’zbekiston sovet harbiylari safiga qo’shilish
uchun ko’p sonli askarlarini safarbar qildi. O’zbek yigitlari Qizil Armiya safiga
qo’shilib, turli lavozimlarda, jumladan, piyoda, artilleriya, tank bo’linmalarida,
aviatsiyada xizmat qilgan. Safarbarlik harakatlari Sovet Ittifoqining harbiy
operatsiyalarini ishchi kuchi bilan ta'minlash va frontdagi kuchlarni
mustahkamlashda muhim rol o'ynadi.
Harbiy qismlarning tuzilishi: O’zbekiston harbiy qismlarni shakllantirish va
tashkil etishda muhim rol o’ynadi. O zbekiston piyodalar diviziyasi va O zbekiston
ʻ ʻ
ko ngilli tank polki kabi bir qancha o zbek bo linmalari va polklari tuzildi. Bu
ʻ ʻ ʻ
bo linmalar urushning turli jabhalarida, jumladan, Sharqiy frontda fashistlar
ʻ
Germaniyasiga qarshi kurash olib bordi va sovet harbiylarining muvaffaqiyatlariga
katta hissa qo shdi.
ʻ
Jangovar operatsiyalar: O’zbekiston harbiy qismlari urush yillarida yirik
harbiy amaliyotlarda faol ishtirok etdi. Ular hal qiluvchi janglarda, jumladan,
Moskva mudofaasi, Stalingrad jangi, Kursk jangi va Sharqiy Yevropani ozod
qilishda qatnashgan. O’zbek askarlari jang maydonida mardlik, matonat va qat’iyat
ko’rsatib, Sovet Ittifoqining muhim g’alabalariga hissa qo’shdilar.
Tan olish va bezaklar: O’zbek askarlari ko’rsatgan jasorati va xizmatlari
uchun ko’plab harbiy unvon va ordenlarga sazovor bo’lgan. Urush yillarida
ko’rsatgan beqiyos xizmatlari va jasorati uchun ko’plab o’zbek askarlari orden,
medal va unvonlar bilan taqdirlangan. General-mayor Sharof Rashidov, polkovnik
Hakim Israfilov kabi o’zbek harbiylarining ko’zga ko’ringan arboblari rahbarlik va
qahramonliklari bilan e’tirof etildi.
13

Partizan va partizan faoliyati: O zbekiston nemis bosqinchi qo shinlarigaʻ ʻ
qarshi partizan va partizan harakatlarining maydoni ham bo lgan. O zbek
ʻ ʻ
partizanlari dushman operatsiyalarini to xtatib turish va Sovet qo shinlarining
ʻ ʻ
urush harakatlarini qo llab-quvvatlash maqsadida qo poruvchilik, razvedka
ʻ ʻ
to plash va pistirma bilan shug ullangan. “Yosh gvardiya”, “Oltin uzuk” kabi
ʻ ʻ
partizan guruhlari qarshilik ko rsatish harakatida faol ishtirok etib, sovet
ʻ
harbiylariga qimmatli yordam ko rsatdilar.
ʻ
Ittifoqdosh kuchlarga qo'shgan hissasi: O'zbekistonning harbiy hissasi Sovet
Ittifoqidan tashqariga ham tarqaldi. O zbek askarlari ittifoqchi qo shinlar safida
ʻ ʻ
qo shma operatsiyalarda, jumladan, Berlin jangida va Osvensimni ozod qilishda
ʻ
qatnashgan. O’zbekiston harbiy bo’linmalarining ushbu amaliyotlardagi ishtiroki
fashizmga qarshi kurashda xalqaro hamkorlik va hamjihatlikni namoyon etdi.
Xulosa qilib aytadigan bo'lsak, O'zbekistonning Ikkinchi jahon urushi
davridagi harbiy xizmatlari katta bo'lib, Sovet Ittifoqining urush harakatlarida
muhim rol o'ynadi. Qo’shinlarni safarbar qilish, harbiy qismlarni shakllantirish,
faol jangovar harakatlar, partizanlik faoliyati, Ittifoq qo’shinlariga qo’shgan hissasi
o’zbek askarlarining katta rol o’ynaganini ko’rsatadi. Ularning jasoratlari,
qurbonliklari va jang maydonidagi yutuqlari ittifoqchi kuchlarning yakuniy
g'alabasiga va fashistlar Germaniyasining mag'lubiyatiga hissa qo'shdi.
2.1. Qo'shinlarni safarbar qilish va harbiy qismlarni shakllantirish.
Ikkinchi jahon urushi yillarida O zbekiston Sovet Ittifoqining urush
ʻ
harakatlari uchun qo shinlarni safarbar qilish va harbiy qismlarni shakllantirishda
ʻ
hal qiluvchi rol o ynadi. O’zbekistondagi safarbarlik sa’y-harakatlarini quyidagi
ʻ
jihatlar bilan tushunish mumkin:
Ishga qabul qilish va harbiy xizmatga chaqirish: O’zbekiston Qizil Armiya
safiga erkaklarni faol jalb qildi va chaqirdi. Harbiy xizmatga munosib shaxslarni
jalb qilish uchun viloyat bo’ylab chaqiruv komissiyalari tashkil etildi.
14

Ishga yollash jarayoni Sharqiy frontda va boshqa faol urush zonalarida
askarlarga bo’lgan ortib borayotgan talabni qondirishga qaratilgan edi.
Ixtiyoriy ro'yxatga olish: Ko’plab o’zbek yigitlari vatanparvarlik, burch,
Vatanni fashistlar bosqinidan himoya qilish ishtiyoqi bilan ixtiyoriy ravishda
harbiy xizmatga kirishdi. O’zbekistonlik yigitlar chaqiruvga javob berib, o’z
xohishi bilan Qizil Armiya safiga jo’nab ketishdi. Ixtiyoriy askarlik O’zbekiston
fuqarolarining jangovar harakatlarga hissa qo’shishga intilishi va fidoyiligini aks
ettirdi.
O zbekiston harbiy qismlarining tuzilishi: ʻ Asosan o zbek askarlaridan tashkil ʻ
topgan harbiy qismlarning shakllanishida O zbekistonning o rni katta. Bu
ʻ ʻ
bo linmalarga bo linmalar, polklar va brigadalar kirdi. Jumladan, O’zbekiston
ʻ ʻ
piyoda diviziyasi 1942 yilda tuzilib, Sharqiy frontda nemis qo’shinlariga qarshi
muhim janglarda qatnashgan.
Milliy vakillik : O’zbekistonning safarbarlik harakatlari o’zbek askarlarining
Qizil Armiyaning turli bo’linma va qo’shinlarida vakilligini ta’minladi. O’zbek
askarlari ko’p millatli harbiy tuzilmalarni tuzib, boshqa sovet respublikalari
askarlari bilan birga jang qildilar. Harbiy xizmatdagi bu xilma-xillik askarlar
o'rtasida birdamlik, do'stlik va umumiy maqsad tuyg'usini kuchaytirdi.
Harbiy tayyorgarlik va tayyorgarlik: O’zbekiston chaqiriluvchilarni muddatli
harbiy xizmatga tayyorlash uchun o’quv bazalari va harbiy maktablar bilan
ta’minladi. O’quv markazlari askarlarga asosiy harbiy ko’nikmalar, jumladan,
piyodalar taktikasi, artilleriya operatsiyalari va tanklar bilan urushni o’rgatish
uchun tashkil etilgan. O quv dasturlari o zbek askarlarini urushga samarali hissa
ʻ ʻ
qo shish uchun zarur bilim va ko nikmalar bilan ta minlashga qaratilgan.
ʻ ʻ ʼ
Harbiy rahbarning roli: O zbekistonda harbiy qismlarni shakllantirish va
ʻ
boshqarishda hal qiluvchi rol o ynagan ko zga ko ringan sarkardalar yetishib
ʻ ʻ ʻ
chiqdi. Bu rahbarlar urush paytida yo'l-yo'riq, strategik rejalashtirish va operatsion
yo'nalishni ta'minladilar.
15

General-mayor Sharof Rashidov kabi o’zbek harbiy arboblari yetakchilik
ko’rsatib, harbiy qismlarni tashkil etish va ularga rahbarlik qilishda katta rol
o’ynadi.
Xulosa qilib aytadigan bo’lsak, O’zbekistonning qo’shinlarni safarbar etishi
va harbiy qismlarni tashkil etishi Sovet Ittifoqining jangovar harakatlarini inson
kuchi va jangovar tayyor askarlar bilan ta’minlashda muhim ahamiyat kasb etdi.
Askarga olish va chaqirish jarayonlari, ixtiyoriy qo’shilish, o’zbek harbiy
qismlarini tuzish, milliy vakillik, harbiy tayyorgarlik, rahbarlik qilish o’zbek
askarlarini urushga samarali jalb etishga xizmat qildi. Ularning jang maydonidagi
hissalari Sovet Ittifoqi va Ittifoqchi kuchlarning yakuniy g'alabasida muhim
ahamiyatga ega edi.
2.2. Sharqiy frontda o’zbek askarlarining o’rni.
O’zbek askarlari Ikkinchi jahon urushining Sharqiy frontida hal qiluvchi rol
o’ynab, Sovet Ittifoqining nemis bosqinidan himoyalanishiga katta hissa
qo’shdilar. Ularning Sharqiy frontdagi rolini quyidagi jihatlar orqali tushunish
mumkin:
Piyoda va jangovar harakatlar: O’zbek askarlari Sharqiy frontda piyoda
qo’shinlari bo’lib, nemis qo’shinlariga qarshi shiddatli jangovar harakatlar olib
bordilar. Ular yirik janglarda va mudofaa harakatlarida jang qildilar, dushman
hujumlariga qarshi mardlik va chidamlilik ko’rsatdilar. O zbek piyoda qo shinlariʻ ʻ
Moskva mudofaasi, Stalingrad jangi, Kursk jangi va keyingi hujumlarda nemis
qo shinlarini Germaniya tomon siqib chiqargan muhim operatsiyalarda qatnashdi.
ʻ
Artilleriya va tank birliklari: O’zbek askarlari ham artilleriya va tank
bo’linmalarida xizmat qilib, Sharqiy frontda muhim o’q otish kuchi va zirhli
tayanchni ta’minladilar. Ular artilleriya qurollari, tankga qarshi qurollar va
tanklarni ishlatib, Sovet Ittifoqining hujum va mudofaa qobiliyatiga hissa
qo'shdilar. O zbek artilleriya va tank bo linmalari yirik janglarda yashirincha o t
ʻ ʻ ʻ
16

ochish, dushman pozitsiyalarini zararsizlantirish, piyoda qo shinlarning oldingaʻ
siljishini qo llab-quvvatlashda katta rol o ynadi.
ʻ ʻ
Partizan va partizan urushi: O’zbek askarlari Sharqiy frontda dushman
chizig’i orqasida partizan va partizan urushlarida faol qatnashdilar. Ular sabotaj
missiyalarini o'tkazdilar, nemis ta'minot liniyalarini buzdilar va Sovet urushiga
yordam berish uchun razvedka ma'lumotlarini yig'dilar. “Yosh gvardiya” va “Oltin
uzuk” kabi o zbek jangchilaridan tashkil topgan partizan guruhlari yashirin
ʻ
operatsiyalarni amalga oshirib, nemis qo shinlariga jiddiy ta sir ko rsatib, mahalliy
ʻ ʼ ʻ
aholining ruhiyatini yuksaltirdi.
Razvedka va razvedka: O’zbek askarlari razvedka bo’linmalarida xizmat
qilgan, ularga dushman pozitsiyalari, harakati va mudofaasi haqida muhim
ma’lumotlarni to’plash vazifasi yuklangan. Ular Sharqiy frontda patrul, razvedka
missiyalari va razvedka ma'lumotlarini yig'ish operatsiyalarini o'tkazdilar.
O zbekiston razvedkachilari tomonidan berilgan razvedka ma lumotlari sovet
ʻ ʼ
qo mondonligiga hujum va mudofaa operatsiyalarini rejalashtirishda, resurslardan
ʻ
samarali foydalanishni ta minlashda va qurbonlar sonini kamaytirishda yordam
ʼ
berdi.
Rahbarlik va buyruq: O’zbek askarlari Sharqiy frontda ham rahbarlik
lavozimlarini egallagan. General-mayor Sharof Rashidov kabi o’zbek zobitlari
muhim jang va operatsiyalarda yetakchilik fazilatlarini namoyon etib, harbiy
qismlarga qo’mondonlik qildilar. O’zbek ofitserlari o’z bo’linmalarining
harakatlarini muvofiqlashtirish va yo’naltirishda, samarali aloqani ta’minlashda,
qo’shinlarini qiyinchiliklarga bardosh berishga ruhlantirishda muhim rol o’ynagan.
Sovet Ittifoqining umumiy mudofaasi va pirovardida g alaba qozonishida Sharqiy
ʻ
frontda o zbek askarlarining xizmatlari katta bo ldi. Ularning jasur dushmanga
ʻ ʻ
qarshi jasorati, qat’iyati va fidoyiliklari nemis bosqinini qaytarishda, urush
to’lqinini Sovet Ittifoqi va Ittifoq qo’shinlari foydasiga burishda muhim rol
o’ynadi.
17

2.3. O'zbekistonning evakuatsiya qilinganlar uchun xavfsiz boshpana
sifatidagi roli.
Ikkinchi jahon urushi yillarida O’zbekiston urushdan jabr ko’rgan
hududlardan evakuatsiya qilinganlar uchun xavfsiz boshpana bo’lib xizmat qildi,
boshpana, yordam va mojaroning bevosita tahdididan yiroq bo’ldi.
O’zbekistonning xavfsiz boshpana sifatidagi rolini quyidagi jihatlar orqali
tushunish mumkin:
Tinch aholini evakuatsiya qilish: Sovet hukumati tomonidan olib borilgan
evakuatsiya ishlarida O zbekistonning o rni katta. Tinch aholi, jumladan, ayollar,ʻ ʻ
bolalar va qariyalar urush davom etayotgan hududlardan evakuatsiya qilinib,
xavfsizligini ta’minlash maqsadida O’zbekistonga yetkazildi. Evakuatsiya
qilinganlar Sovet Ittifoqining turli burchaklaridan, xususan, shiddatli janglar,
portlashlar va nemis kuchlari tomonidan bosib olingan hududlardan kelgan.
Turar joy va turar joy: O’zbekiston evakuatsiya qilinganlar uchun turar joy va
turar joy ajratdi. Vaqtinchalik boshpanalar, masalan, maktablar, jamoat binolari va
xususiy uylar odamlar oqimini joylashtirish uchun turar-joy binolariga aylantirildi.
Evakuatsiya qilinganlar mahalliy hamjamiyatlarga birlashtirilib, ular o'zbek aholisi
tomonidan qo'llab-quvvatlanib, yordam oldilar. Ushbu integratsiya evakuatsiya
qilinganlar va mahalliy aholi o'rtasida birdamlik tuyg'usini yaratishga va tajriba
almashishga yordam berdi.
Asosiy ehtiyojlarni ta'minlash: O’zbekiston evakuatsiya qilinganlarni asosiy
ehtiyojlar bilan ta’minlashga harakat qildi. Ko’chirilganlarning farovonligini
ta’minlash uchun oziq-ovqat, suv, tibbiy yordam va boshqa zarur vositalar bilan
ta’minlandi. Mahalliy hokimiyat idoralari Sovet hukumati tomonidan qo’llab-
quvvatlangan holda, evakuatsiya qilinganlarning ehtiyojlarini qondirish va urush
natijasida yuzaga kelgan og’ir ahvolni yengillashtirish uchun tarqatish markazlari
va yordam ishlarini tashkil qildi.
18

Ma'muriy va madaniy muassasalarni saqlash: O zbekiston urushdan jabrʻ
ko rgan hududlardagi ma muriy va madaniy muassasalarni saqlab qolish va davom
ʻ ʼ
ettirish uchun qo riqxona bo lib xizmat qilgan. Davlat idoralari, ta’lim
ʻ ʻ
muassasalari, teatrlar, muzeylar faoliyati va saqlanishini ta’minlash maqsadida
O’zbekistonga ko’chirildi. Ushbu muassasalarning ko'chirilishi ma'muriy
funktsiyalarni va madaniy tadbirlarni saqlab qolishga yordam berdi, evakuatsiya
qilinganlar uchun normallik va davomiylik hissini ta'minladi.
Iqtisodiy imkoniyatlar: O’zbekiston evakuatsiya qilinganlar uchun iqtisodiy
imkoniyatlar yaratib berdi. O’zbekistonga ko’chirilgan sanoat va fabrikalar
ko’chirilgan ishchilarni ish bilan ta’minlab, urush harakatlariga hissa qo’shish,
o’zlari va oilalarini boqish imkonini berdi. Evakuatsiya qilinganlarning mavjudligi
mahalliy iqtisodiyotni ham rag'batlantirdi, chunki ular O'zbekistonda sanoat va
biznesning rivojlanishi va rivojlanishiga hissa qo'shgan ko'nikmalar, bilim va
resurslarni olib keldi. O'zbekistonning evakuatsiya qilinganlar uchun xavfsiz
boshpana sifatidagi roli nafaqat ularning jismoniy xavfsizligini ta'minlabgina
qolmay, balki qiyin davrda ularning farovonligi va chidamliligi uchun qulay muhit
yaratdi. O’zbekiston tomonidan turar joy, asosiy ehtiyojlar bilan ta’minlash,
ma’muriy va madaniy muassasalarning saqlanib qolishi hamda iqtisodiy
imkoniyatlar urush sabab bo’lgan azob-uqubatlar va ko’chirilishlarni
engillashtirishga yordam berdi, evakuatsiya qilinganlarda barqarorlik, jamiyat va
umid hissini uyg’otdi.
19

3-Bob: O'zbekiston oldida turgan muammolar.
Ikkinchi jahon urushi yillarida O’zbekiston urushda qatnashganligi va
strategik ahamiyati tufayli bir qancha jiddiy muammolarga duch keldi. Ushbu
qiyinchiliklarni quyidagi jihatlar orqali tushunish mumkin:
Iqtisodiy kuchlanish: O’zbekiston urush taqozosi tufayli o’z iqtisodi og’ir
ahvolga tushib qoldi. Urushdan jabr ko’rgan hududlardan sanoat va zavodlarning
ko’chirilishi mintaqa resurslari va infratuzilmasiga qo’shimcha yuk bo’ldi. Ishchi
kuchi, xom ashyo, energiya kabi resurslarga talabning ortishi mahalliy
iqtisodiyotga bosim o’tkazdi va ishlab chiqarish imkoniyatlarini kengaytirish
zaruratini tug’dirdi.
Ijtimoiy buzilish: O’zbekistonga evakuatsiya qilinganlar va harbiy
xizmatchilarning kirib kelishi mahalliy jamoalarning ijtimoiy tuzilishini buzdi.
Aholining keskin o'sishi va madaniyatlar va kelib chiqishi xilma-xilligi tuzatishlar
va integratsiya harakatlarini talab qildi. Evakuatsiya qilinganlarning mavjudligi,
shuningdek, ko'proq aholi o'rtasida taqsimlanishi kerak bo'lgan uy-joy, resurslar va
kommunal xizmatlarning mavjudligini qiyinlashtirdi.
Xavfsizlik masalalari: O’zbekiston strategik joylashuvi va urush yaqinligi
tufayli xavfsizlik bilan bog’liq muammolarga duch keldi. Mintaqa dushman
agentlari tomonidan mumkin bo'lgan infiltratsiyalar, sabotaj va josusliklarga qarshi
hushyor bo'lishi kerak edi. Nemis bosqinchi kuchlariga qarshi partizan va partizan
harakatlari xavfsizlik muammolarini keltirib chiqardi, chunki qasos olishning
oldini olish va mahalliy aholini himoya qilish uchun harakat qilish kerak edi.
Logistika va ta'minot cheklovlari: O’zbekistondagi transport va logistika
infratuzilmasi urush davridagi ortib borayotgan talablarni qondirishda
qiyinchiliklarga duch keldi. Qo'shinlar, jihozlar va materiallarni frontga va undan
olib o'tish samarali muvofiqlashtirish va resurslarni talab qildi. Cheklangan yuk
tashish imkoniyatlari, noto'g'ri infratuzilma va front chizig'ini ta'minlash bilan
20

bog'liq katta masofalar engib o'tish kerak bo'lgan logistika qiyinchiliklarini keltirib
chiqardi.
Madaniy va lingvistik farqlar: O’zbekiston turli etnik va til guruhlariga ega
hudud sifatida muloqot va integratsiya bilan bog’liq muammolarga duch keldi.
Turli tillar va madaniy amaliyotlar turli xil aholi o'rtasida samarali muloqot va
hamkorlikni ta'minlash uchun harakatlarni talab qildi. Sovet Ittifoqining turli
mintaqalaridan evakuatsiya qilinganlarning kelishi turli xil madaniy kelib chiqishi
bilan ijtimoiy hamjihatlikni saqlash uchun tushunish va yashashni talab qildi.
Ekologik cheklovlar: O’zbekistonning qurg’oqchil va qiyin iqlimi urush
yillarida mintaqa uchun qo’shimcha qiyinchiliklar tug’dirdi. Qattiq ob-havo
sharoiti, jumladan, haddan tashqari harorat va suv resurslarining tanqisligi ham
harbiy harakatlarga, ham mahalliy aholi farovonligiga ta'sir qildi. Atrof-muhitga
moslashish va oziq-ovqat va harbiy harakatlar uchun zarur bo'lgan resurslar
mavjudligini ta'minlashga harakat qilish kerak edi. Bunday qiyinchiliklarga
qaramay, O’zbekiston urush keltirib chiqargan qiyinchiliklarni yengib o’tishda
matonat, topqirlik va qat’iyat ko’rsatdi. Mintaqa Sovet urushini qo'llab-
quvvatlashda muhim rol o'ynadi va ittifoqchi kuchlarning yakuniy g'alabasiga katta
hissa qo'shdi. O’zbekiston oldida turgan muammolar urushning murakkab va ko’p
qirrali xarakterini, Sovet Ittifoqi mudofaasi va barqarorligini ta’minlash uchun
mintaqa tomonidan qilingan ulkan qurbonliklarni ko’rsatadi.
3.1. Urush natijasida yuzaga kelgan ijtimoiy o'zgarishlar va buzilishlar.
Ikkinchi jahon urushi O’zbekistonga jamiyat hayotining turli jabhalariga ta’sir
ko’rsatgan muhim ijtimoiy o’zgarishlar va buzilishlarni olib keldi. Ushbu
o'zgarishlar va buzilishlarni quyidagi jihatlar orqali tushunish mumkin:
Evakuatsiya va ko'chirish: Urush urushdan jabr ko’rgan hududlardan tinch
aholini xavfsiz hududlarga, jumladan, O’zbekistonga evakuatsiya qilishni taqozo
etdi. Evakuatsiya qilinganlarning kelishi aholining keskin ko'payishiga olib keldi
va mahalliy jamoalarning ijtimoiy tuzilishini buzdi. Evakuatsiya qilinganlar o'zlari
21

bilan turli millatlar, madaniyatlar va tillarni olib kelishdi, bu esa har ikki
tomonning moslashish va integratsiya harakatlarini talab qildi.
Gender rolidagi o'zgarishlar: Urush gender rollarida o'zgarishlarga olib keldi,
chunki ko'plab erkaklar harbiy xizmatga safarbar qilindi. Bu an'anaviy mehnat
taqsimotining o'zgarishiga olib keldi, ayollar an'anaviy ravishda erkaklar
tomonidan javobgarlikni o'z zimmalariga olishdi. Ayollar fabrikalarda, qishloq
xo'jaligida va ilgari erkaklar hukmron bo'lgan boshqa tarmoqlarda rol o'ynab, urush
harakatlariga va iqtisodiyotni qo'llab-quvvatladilar.
Mehnatni safarbar qilish va sanoatlashtirish: Urush talablari mehnat
resurslarini safarbar qilishni taqozo etdi, bu esa O’zbekistonda sanoatlashtirish va
urbanizatsiyaning kuchayishiga olib keldi. Sanoat va zavodlarning hududga
ko’chirilishi yangi ish o’rinlari yaratib, turli ishchi kuchini jalb qildi. Turli
mintaqalar va millatlardan kelgan ishchilarning oqimi shahar markazlariga
madaniy va ijtimoiy xilma-xillikni olib keldi, iqtisodiy va ijtimoiy o'zgarishlarni
rag'batlantirdi.
Turli etnik guruhlarning integratsiyasi: Urush O’zbekiston hududidagi va
Sovet Ittifoqining boshqa mintaqalaridan turli millat vakillarini birlashtirdi. Turli
etnik guruhlarning bunday integratsiyasi umumiy tahdidga qarshi birdamlik va
hamjihatlik tuyg'usini kuchaytirdi. Turli etnik guruhlar o'rtasida o'zaro tushunish
va hamkorlikni rivojlantirish, kengroq Sovet xalqining bir qismi sifatida umumiy
o'zlikni his qilishni rag'batlantirishga harakat qilindi.
Ijtimoiy buzilishlar va muammolar: Urush jamiyatning normal faoliyatiga
putur etkazdi, oziq-ovqat, resurslar va asosiy ehtiyojlar tanqisligi yuzaga keldi.
Ratsion va tanqislik odatiy holga aylanib, aholi uchun ijtimoiy va iqtisodiy
qiyinchiliklarga olib keldi. Urush natijasida kelib chiqqan resurslar va
infratuzilmaning tangligi sog'liqni saqlash, ta'lim va ijtimoiy xizmatlar ko'rsatishga
ta'sir ko'rsatdi, aholi farovonligini qiyinlashtirdi.
22

Qarshilik harakati va partizan faoliyati: Urush nemis bosqinchi kuchlariga qarshi
qarshilik harakatlarini va partizan faoliyatini turtki berdi. Bu harakatlar ijtimoiy
safarbarlikka olib keldi va umumiy dushmanga qarshi kurashda odamlarni
birlashtirdi. Partizanlar faoliyatida qo poruvchilik, razvedka to plash, partizanlarʻ ʻ
urushi olib borildi, bu esa dushmanning harakatlarini to xtatib, mahalliy aholining
ʻ
ma naviyatini yuksaltirdi.
ʼ
O zbekistonda urush natijasida yuzaga kelgan ijtimoiy o zgarishlar va tanazzullar
ʻ ʻ
Sovet Ittifoqi va urushdan jabr ko rgan boshqa hududlarda sodir bo lgan kengroq
ʻ ʻ
ijtimoiy o zgarishlarni aks ettirdi. Urush qiyinchiliklar va qiyinchiliklarni keltirib
ʻ
chiqargan bo’lsa-da, ijtimoiy safarbarlik, xotin-qizlarning imkoniyatlarini
kengaytirish, o’zbek jamiyatida yangi o’ziga xoslik va munosabatlar o’rnatish
uchun imkoniyatlar yaratdi.
23

4-Bob: Ikkinchi jahon urushining oqibatlari.
Ikkinchi jahon urushining ta'siri chuqur va keng ko'lamli bo'lib, global
sahnada doimiy iz qoldirdi. O’zbekiston ham boshqa ko’plab hududlar kabi
urushning turli oqibatlarini boshidan kechirdi. Ikkinchi jahon urushining
oqibatlarini quyidagi jihatlar orqali tushunish mumkin:
Insoniy qurbonlar va yo'qotishlar: Urush juda ko'p odamlarning qurbonlari va
qurbonlari bo'ldi. To'g'ridan-to'g'ri janglar, portlashlar, vahshiyliklar va genotsidlar
natijasida millionlab odamlar, jumladan, askarlar va tinch aholi halok bo'ldi. Ushbu
yo'qotishlarning ta'siri shaxs, oila va jamiyat darajasida sezilib, chuqur ruhiy
jarohatlar va ijtimoiy jarohatlarga olib keldi.
Iqtisodiy halokat: Urush infratuzilma, sanoat va qishloq xo'jaligi erlarini keng
yo'q qilish bilan jiddiy iqtisodiy vayronagarchilikka olib keldi. Urushning narxi va
resurslarni harbiy harakatlarga yo'naltirish butun dunyo iqtisodlarini
keskinlashtirdi. O'zbekiston Sovet Ittifoqi tarkibida iqtisodiy qiyinchiliklarga duch
keldi, chunki resurslar urush ishlab chiqarishiga yo'naltirildi va mintaqada savdo,
qishloq xo'jaligi va ishchi kuchi bilan ta'minlanishda uzilishlar yuz berdi.
Siyosiy va geosiyosiy o'zgarishlar: Urush katta siyosiy va geosiyosiy
o'zgarishlarga olib keldi. Fashistlar Germaniyasi va eksa kuchlarining mag'lubiyati
kuch dinamikasining qayta konfiguratsiyasiga va AQSh va Sovet Ittifoqining super
kuchlar sifatida paydo bo'lishiga olib keldi. Urush, shuningdek, dekolonizatsiya
harakatlariga va Evropa mustamlaka imperiyalarining oxir-oqibat tugatilishiga
zamin yaratib, dunyoning siyosiy xaritasini qayta shakllantirdi.
Ijtimoiy va madaniy o'zgarishlar: Urush jiddiy ijtimoiy va madaniy
o'zgarishlarni olib keldi. Bu an'anaviy gender rollariga qarshi chiqdi, chunki
ayollar erkaklar yo'qligida yangi mas'uliyatni o'z zimmalariga oldilar va turli xil
imkoniyatlarda urush harakatlariga hissa qo'shdilar. Urush tajribalari, shuningdek,
ko'plab jamiyatlarda ijtimoiy safarbarlikka, qarshilik harakatlariga va umumiy
qurbonlik va milliy birlik tuyg'usiga olib keldi.
24

Texnologik taraqqiyot va ilmiy ishlanmalar: Urush texnologik taraqqiyot va
ilm-fan taraqqiyotini tezlashtirdi. Samarali harbiy texnika va aloqa tizimlariga
bo'lgan ehtiyoj aviatsiya, radar, kriptografiya va yadro texnologiyalari kabi
sohalarda innovatsiyalarga olib keldi. Ushbu yutuqlar turli sohalarga, jumladan,
tibbiyot, transport va aloqa sohalariga uzoq muddatli ta'sir ko'rsatdi, jamiyatlarni
qayta shakllantirdi va kelajakdagi texnologik taraqqiyotga yo'l ochdi. Ozodlik
harakatlari va mustaqillik uchun kurashlar: Urush turli mintaqalarda ozodlik
harakatlari va mustaqillik uchun kurashlarni kuchaytirdi. Fashistik tuzumlarning
mag’lubiyati va o’z taqdirini o’zi belgilashga intilishi mustamlakalashgan xalqlarni
o’z huquqlarini himoya qilishga, mustaqillik uchun kurashga ilhomlantirdi. Bu
dekolonizatsiya to lqini geosiyosiy landshaftni o zgartirib, yangi davlatlarningʻ ʻ
paydo bo lishiga va mustamlakachi imperiyalarning parchalanishiga olib keldi.
ʻ
Xolokost va genotsid: Xolokost, fashistlar Germaniyasi tomonidan millionlab
yahudiylarning muntazam ravishda ta'qib qilinishi va yo'q qilinishi urushning eng
dahshatli jihatlaridan biri bo'lib qolmoqda. Genotsid, shuningdek, boshqa guruhlar,
jumladan, rumiyaliklar, nogironlar va siyosiy dissidentlarni nishonga oldi.
Xolokost insoniy shafqatsizlikning chuqurligini va inson huquqlarini saqlash va
kelajakdagi genotsidlarning oldini olish muhimligini ta'kidladi.
Ikkinchi jahon urushining ta'siri keng ko'lamli bo'lib, bugungi kunda
dunyomizni shakllantirishda davom etmoqda. Urush oqibatlari jamiyat hayotining
turli jabhalariga, jumladan, siyosat, iqtisod, texnologiya, madaniyat va inson
huquqlariga ta'sir qildi. O’zbekiston, boshqa mintaqalar singari, urushning bevosita
va uzoq muddatli oqibatlarini boshidan kechirdi, bu urushdan keyingi davrda uning
rivojlanishi va traektoriyasiga ta’sir ko’rsatdi.
25

4.1. O’zbek jamiyatiga ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlar.
Ikkinchi jahon urushi o zbek jamiyati uchun muhim ijtimoiy-iqtisodiyʻ
oqibatlarga olib keldi. Ushbu oqibatlarni quyidagi jihatlar orqali tushunish
mumkin:
Iqtisodiy tanazzul va tiklanish: Urush O'zbekiston iqtisodiyotida tanazzulga
olib keldi, resurslar urush harakatlariga yo'naltirildi. Sanoat va qishloq xo’jaligi
ishlab chiqarishi zarar ko’rdi, bu esa tovarlar va xizmatlar tanqisligiga olib keldi.
Urushdan so’ng O’zbekiston iqtisodiyotini qayta qurish muammosiga duch keldi.
Aholining ehtiyojlarini qondirish uchun infratuzilmani tiklash, sanoat tarmoqlarini
tiklash, qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishini tiklash bo’yicha ishlar olib borildi.
Sanoatlashtirish va urbanizatsiya: Urush talablari O’zbekistonda
sanoatlashtirishni tezlashtirdi. Urush harakatlarini qo'llab-quvvatlash uchun sanoat,
xususan, ishlab chiqarish va mudofaa tarmoqlarida tashkil etilgan yoki
kengaytirilgan. Ushbu jadal sanoatlashtirish urbanizatsiyaga olib keldi, chunki
odamlar qishloq joylardan shahar markazlariga yangi tashkil etilgan fabrika va
sanoatlarda ish topish uchun ko'chib o'tishdi.
Ishchi kuchi va bandlik: Urush mehnatga talabni yuzaga keltirdi, chunki
erkaklar harbiy xizmatga safarbar qilindi. Natijada ayollar va boshqa safarbar
qilinmagan shaxslar turli sohalarda, jumladan, qishloq xo’jaligi va sanoat ishlab
chiqarishidagi mehnat bo’shliqlarini to’ldirishdi. Xotin-qizlarning ish kuchida faol
ishtirok etishi an'anaviy gender rollariga qarshi chiqdi va O'zbekistonda uzoq
muddatli ijtimoiy va iqtisodiy o'zgarishlarga hissa qo'shdi.
Migratsiya va ko'chish: Urush aholining sezilarli ko chishiga, jumladan,
ʻ
urushdan jabr ko rgan hududlardan odamlarning xavfsizlik maqsadida
ʻ
O zbekistonga ko chishiga olib keldi. Odamlarning bu oqimi ko'chirilgan aholini
ʻ ʻ
joylashtirish va ehtiyojlarini qondirishda qiyinchiliklar tug'dirdi. Bu muhojirlarning
o zbek jamiyatiga integratsiyalashuvi madaniy xilma-xillikni keltirib chiqardi va
ʻ
ijtimoiy dinamika va me yorlarga ta sir ko rsatdi.
ʼ ʼ ʻ
26

Qishloq xo’jaligi muammolari va oziq-ovqat xavfsizligi: Urush qishloq
xo jaligi ishlab chiqarishini izdan chiqardi va O zbekistonda oziq-ovqatʻ ʻ
taqchilligini keltirib chiqardi. Ko'pgina qishloq xo'jaligi hududlari urushdan
bevosita ta'sirlangan yoki harbiy safarbarlik tufayli ishchi kuchi kamaygan.
Urushdan keyin qishloq xo jaligi ishlab chiqarishini tiklash, aholining oziq-ovqat
ʻ
xavfsizligini ta minlash bo yicha ishlar olib borildi. Qishloq xo’jaligini isloh qilish
ʼ ʻ
va texnologik yutuqlar hosildorlikni oshirish va fermerlik amaliyoti
samaradorligini oshirishga qaratilgan.
Ijtimoiy ta'minot va qayta qurish: Urush O'zbekistondagi ijtimoiy ta'minot
tizimlariga tanglik keltirdi. Ijtimoiy dasturlar va xizmatlarga ajratilishi mumkin
bo'lgan resurslar sog'liqni saqlash, ta'lim va ijtimoiy qo'llab-quvvatlash tizimlariga
ta'sir ko'rsatadigan urush harakatlariga yo'naltirildi. Urushdan keyin ijtimoiy
infratuzilmani tiklash, sog'liqni saqlash, ta'lim va boshqa ijtimoiy xizmatlardan
foydalanishni yaxshilash bo'yicha sa'y-harakatlar amalga oshirildi.
Madaniy va o'ziga xoslik o'zgarishi: Urush o zbek jamiyatida muhim
ʻ
madaniy va o ziga xos o zgarishlarni olib keldi. Urush tajribasi, turli etnik guruhlar
ʻ ʻ
bilan o'zaro munosabat, yangi g'oyalar va mafkuralarga ta'sir qilish ijtimoiy
normalar, qadriyatlar va madaniy amaliyotlarga ta'sir ko'rsatdi. Urush
O’zbekistonning jamoaviy xotirasi va tarixiy hikoyasini ham shakllantirib, milliy
g’urur va musibatlarga qarshi birdamlik tuyg’usini uyg’otdi.
Ikkinchi jahon urushining o’zbek jamiyati uchun ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlari
ham bevosita, ham uzoq muddatli edi. Urush buzilishlar va qiyinchiliklarni keltirib
chiqargan bo'lsa-da, u iqtisodiy rivojlanish, ijtimoiy o'zgarishlar, mustahkam va
birlashgan jamiyatning paydo bo'lishi uchun imkoniyatlarni ham taqdim etdi.
Urushdan keyingi davrda O’zbekistonni qayta qurish va modernizatsiya qilish,
uning kelajakdagi taraqqiyoti va o’zgarishiga poydevor qo’yish bo’yicha sa’y-
harakatlar amalga oshirildi.
27

4.3. Urushdan keyingi O’zbekistonda siyosiy va ma’muriy o’zgarishlar.
Urushdan keyingi O zbekiston Ikkinchi jahon urushi natijasida jiddiy siyosiyʻ
va ma muriy o zgarishlarga guvoh bo ldi. Ushbu o'zgarishlarni quyidagi jihatlar
ʼ ʻ ʻ
orqali tushunish mumkin:
Siyosiy o'zgarishlar: O’zbekiston a’zo bo’lgan Sovet Ittifoqi urushdan so’ng
qudratli davlatlardan biri sifatida maydonga chiqdi. AQSh va boshqa ittifoqchilar
bilan urush davridagi ittifoq geosiyosiy manzarani shakllantirdi. Urush
O’zbekistonda Kommunistik partiya va Sovet hukumatining hukmronligini
mustahkamladi. Markazlashgan boshqaruv va rejali iqtisodiyotga ega sovet tuzumi
urushdan keyingi davrda yanada mustahkamlanib bordi.
Ma'muriy qayta tashkil etish: Urush mojaroning qiyinchiliklari va oqibatlarini
boshqarish uchun ma'muriy qayta tashkil etishni talab qildi. Infratuzilmani,
sanoatni va kommunal xizmatlarni tiklash bo’yicha sa’y-harakatlar amalga
oshirildi. Urushdan keyingi rekonstruksiya, iqtisodiy rejalashtirish va resurslarni
taqsimlash uchun ma’muriy organlar tashkil etildi yoki qayta tuzildi. Bu hududiy
va mahalliy boshqaruv organlari, shuningdek, sanoat, qishloq xo'jaligi va ijtimoiy
xizmatlar bo'yicha ixtisoslashgan idoralar edi.
Iqtisodiy rejalashtirish va rivojlanish: Urushdan keyingi davrda
O’zbekistonda iqtisodiyotni rejalashtirish va rivojlantirishga e’tibor qaratildi. Sovet
hukumati sanoatni qayta qurish, qishloq xo'jaligini modernizatsiya qilish va
iqtisodiy o'sishni rag'batlantirishga qaratilgan iqtisodiy siyosatni amalga oshirdi.
Iqtisodiyotni sanoatlashtirish, mexanizatsiyalash va diversifikatsiya qilishga
alohida e’tibor qaratilib, iqtisodiy rivojlanishga yo’naltirilgan besh yillik rejalar
joriy etildi. Hukumat iqtisodiy o'sishni qo'llab-quvvatlash uchun transport
tarmoqlari va energiya ishlab chiqarish kabi infratuzilmaga sarmoya kiritdi.
Qishloq xo'jaligini kollektivlashtirish: Urushdan keyingi davr O zbekistonda
ʻ
qishloq xo jaligini kollektivlashtirish jadallashganiga guvoh bo ldi. Sovet
ʻ ʻ
hukumati hosildorlikni oshirish va qishloq xo'jaligining ko'rsatkichlarini bajarish
28

uchun yer va resurslarni kolxozlarga (kolxozlarga) birlashtirishni maqsad qilgan.
Yerga yakka tartibdagi mulkchilik tugatildi, dehqonlar jamoa bo linmalarigaʻ
bo lindi. Ushbu o'tish an'anaviy dehqonchilik amaliyotiga va qishloq xo'jaligi
ʻ
resurslariga kommunal mulkka o'zgarishlar kiritdi.
Urbanizatsiya va sanoatni rivojlantirish: Urushdan keyingi davr
O zbekistonda jadal urbanizatsiya va sanoat rivojlanishining guvohi bo ldi. Urush
ʻ ʻ
yillarida sanoat va fabrikalarning barpo etilishi kengayib bordi, bu esa shahar
markazlarining o sishiga olib keldi. Shaharlarda aholi sonining o'sishi kuzatildi,
ʻ
chunki qishloq aholisi sanoat sohasida ish topish uchun migratsiya qildi.
Kengayayotgan ishchi kuchini joylashtirish uchun yangi shaharlar va sanoat
majmualari qurildi.
Siyosiy repressiya va kuzatuv: Urushdan keyingi davrda ham O’zbekistonda
siyosiy qatag’on va kuzatuv davom etdi. Sovet hukumati siyosiy muxolifat va
muxolifat ustidan qattiq nazorat olib bordi, o'z hokimiyatiga tahdid solayotgan har
qanday tahdidlarni bosdi. Yashirin politsiya (NKVD/KGB) kabi kuzatuv
mexanizmlari Sovet rejimiga rioya qilishni ta'minlab, norozi ovozlarni kuzatish va
bostirish uchun ishlatilgan.
Ta'lim va madaniyat siyosati: Urushdan keyingi davrda sovet mafkurasi va
qadriyatlarini targ ib qilishga qaratilgan ta lim va madaniyat siyosatiga e tibor
ʻ ʼ ʼ
qaratildi. Sovet hukumati kommunistik tamoyillarga mos keladigan
standartlashtirilgan o'quv dasturini ta'minlash uchun ta'lim islohotlarini amalga
oshirdi. Teatrlar, muzeylar va adabiy tashkilotlar kabi madaniyat muassasalari
qo'llab-quvvatlandi va sovet madaniyatini targ'ib qilish va Sovet davlati yutuqlarini
ulug'lashga yo'naltirildi. Urushdan keyingi O zbekistondagi bu siyosiy va
ʻ
ma muriy o zgarishlar sovet tuzumi hukmronligining davom etayotganini,
ʼ ʻ
mamlakatni qayta qurish va modernizatsiya qilishga qaratilgan sa y-harakatlarini
ʼ
aks ettiradi. Urushdan keyingi davr siyosiy hokimiyat, iqtisodiy rejalashtirish va
ijtimoiy nazoratning mustahkamlanishiga guvoh bo'ldi, chunki O'zbekiston Sovet
Ittifoqining sotsialistik davlat haqidagi qarashlarining ajralmas qismiga aylandi.
29

Xulosa
Ikkinchi jahon urushi O’zbekistonga urushning o’zida ham, urushdan keyingi
davrda ham katta ta’sir ko’rsatdi. O zbekistonning Sovet qo shinlari operatsiyalariʻ ʻ
uchun orqa baza sifatidagi strategik ahamiyati urush yakunida hal qiluvchi rol
o ynadi. O zbekistonda qo shinlarni safarbar qilish va harbiy qismlarni tuzish
ʻ ʻ ʻ
Sovet qo shinlarining Sharqiy frontdagi urush harakatlariga katta hissa qo shdi.
ʻ ʻ
O’zbek askarlari mardonavor jang qildilar, o’zlarining mardlik va matonatlarini
namoyon etdilar.
O’zbekiston, shuningdek, evakuatsiya qilinganlar uchun xavfsiz boshpana
bo’lib xizmat qilgan, urush natijasida ko’chirilganlarga boshpana va yordam
bergan. Turli xil aholining bu oqimi ijtimoiy o'zgarishlar va buzilishlarni keltirib
chiqardi, mahalliy hamjamiyatlarni moslashish va integratsiyalashishga majbur
qildi.
O'zbekiston urush harakatlariga salmoqli hissa qo'shgan bo'lsada, ko'plab
qiyinchiliklarga duch keldi. Urush iqtisodiy tanazzulga olib keldi, resurslar harbiy
ehtiyojlarga yo'naltirildi. Ijtimoiy o'zgarishlar va buzilishlar sodir bo'ldi, chunki
an'anaviy gender rollari o'zgardi va madaniy xilma-xillik ortdi. Resurslar va
infratuzilmaning tangligi ijtimoiy xizmatlar ko'rsatish va aholi farovonligini
ta'minlashda qiyinchiliklarga olib keldi.
Urushdan keyingi davrda O’zbekistonda siyosiy va ma’muriy o’zgarishlar
ro’y berdi. Sovet Ittifoqi super davlat sifatida paydo bo'ldi va O'zbekiston sovet
tizimiga yanada integratsiyalashdi. Hukumat qayta qurish, iqtisodiy rejalashtirish
va sanoatni rivojlantirishga e'tibor qaratdi. Qishloq xo jaligini kollektivlashtirish,
ʻ
urbanizatsiya va sanoatlashtirish O zbekistonning ijtimoiy va iqtisodiy manzarasini
ʻ
o zgartirdi.
ʻ
Urush, shuningdek, gender rollarining o'zgarishi, qarshilik harakatining
kuchayishi va qiyinchiliklarga qarshi umumiy o'ziga xoslik va birlik hissi paydo
bo'lishi bilan muhim ijtimoiy va madaniy ta'sir ko'rsatdi.
30

Xulosa o’rnida aytish mumkinki, O’zbekistonning Ikkinchi jahon urushiga
qo’shilishi mamlakatga o’z ta’sirini qoldirdi. O zbekistonning strategik ahamiyati,ʻ
qo shinlarni safarbar etishi va o zbek askarlarining Sovet urushi harakatlariga
ʻ ʻ
qo shgan hissasi hal qiluvchi ahamiyatga ega edi. Urush O’zbekistonda ijtimoiy
ʻ
o’zgarishlar, iqtisodiy muammolar va siyosiy o’zgarishlarni keltirib chiqardi.
O’zbekiston duch kelgan qiyinchiliklarga qaramay, fashizmga qarshi kurashda
muhim rol o’ynadi va ittifoqchi davlatlarning yakuniy g’alabasiga katta hissa
qo’shdi. Urush tajribalari O’zbekistonning urushdan keyingi davrdagi taraqqiyoti
va yo’lini shakllantirib, uning jamiyati va tarixida unutilmas iz qoldirdi.
31

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati.
1. Karimov I.A. Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir. –T.: O’zbekiston, 1995.
2. Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. – T.: “Ma’naviyat”, 2008.
3. Karimov I.A. O’zbekiston demakratik taraqqiyotning yangi bosqichida. – T.:
“O’zbekiston”, 2005.
4. Karimov I.A. O’zbekistonning 16 yillik mustaqil taraqqiyot yo’li. – T.:
“O’zbekiston”, 2007.
5. "O zbekiston Ikkinchi Jahon Urushi" - Abdullah Kadiriʻ
6. "O zbekiston Xalqining Suvet Jangida O zlashtirgan Azoblar va Baholar" -
ʻ ʻ
Rustam Norov
7. "Xalq ko roginadigan urush" - Sharifjon Isroilov
ʻ
8. "O zbekistonning Suvet ikkinchi Jahon Urushi davridagi iqtisodiy, iqtisodiyot
ʻ
va ijtimoiy jarayoni" - Shavkat Ayupov.
9. "O zbekiston Sovet sotsialistik respublikasida II Jahon urushi" - Qodirjon
ʻ
Xamdamov
10. "O zbekiston Sovet Sotsialistik Respublikasida jahon urushi" - Hasan
ʻ
Xusainov
11. "O zbekiston davlati va jahon urushi" - Sherzod Sulaymonov
ʻ
12. "O zbekistonning urushi" - Rashid Murodov
ʻ
13. "O zbekiston va jahon urushi" - Sardor Xudoyberdiyev
ʻ
14. O zbekiston Ikkinchi jahon urushi (1941-1945) mavzu bo'yicha kerak
ʻ
bo'ladigan kitoblar
Elektron saytlar ro’yhati.
1. Ommaviy qidiruv tizimi: www.google.com
2. Ma’lumotlar joylashtirilgan veb sahifa: www.fayllar.org
3. Elektron kitoblar jamlanmasi joylangan veb sahifa: www.ziyouz.com
4. Turli xil ma’lumotlarga ega veb sahifa: www.wikipedia.org
32

Oʻzbekiston ikkinchi jaxon urushi yillarida (1941-1945)

Sotib olish