O’zbekiston jinoyat huquqida jinoyatlarni kvalifikatsiya qilish muammolari - Юриспруденция - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	30000UZS
Размер	193.5KB
Покупки	0
Дата загрузки	28 Февраль 2025
Расширение	doc
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Юриспруденция

Продавец

G'ayrat Ziyayev

Дата регистрации 14 Февраль 2025

96 Продаж

O’zbekiston jinoyat huquqida jinoyatlarni kvalifikatsiya qilish muammolari

Купить

O ZBEKISTON JINOYAT HUQUQIDA JINOYATLARNIʻ
KVALIFIKATSIYA QILISH MUAMMOLARI
MUNDARIJA
KIRISH ............................................................................................................................................ 2
I.BOB. JINOYATLARNI KVALIFIKATSIYA QILISHDA YUZAGA KELADIGAN
MUAMMOLAR .............................................................................................................................. 5
I.1. Jinoyatni kvalifikatsiya qilishning huquqiy jarayoni ................................................................ 5
I.2. Jinoyatlarni aniq tasniflashdagi o'ziga xos misollar ................................................................ 10
II.BOB. JINOYATLARNI TO G RI KVALIFIKATSIYA QILISH UCHUN ZARUR BO'LGAN
ʻ ʻ
OMILLAR ..................................................................................................................................... 20
II.1. Jinoiy faoliyatning tahlili va ehtimoliy jazolar ...................................................................... 20
II.2. Sud va huquq-tartibot organlari tomonidan foydalaniladigan mezonlar ................................ 28
XULOSA ....................................................................................................................................... 34
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI ................................................................... 35

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi va zaruriyati. O‘zbekiston jinoyat huquqi tizimi
rivojlanayotgan bo‘lib, jinoiyatlarni tasniflash, ya'ni jinoiyatlarni kvalifikatsiya
qilish sohasida hali ko‘p muammolar mavjud. Jinoyatlarni to‘g‘ri va aniq
tasniflash, sudlar, huquqni muhofaza qilish organlari hamda boshqa
huquqshunoslar uchun katta ahamiyatga ega. Jinoiy harakatlarning aniq va to‘g‘ri
tasniflanishi huquqiy jarayonlarning samaradorligini oshiradi va adolatli hukmlar
chiqarilishiga yordam beradi.
Jinoyatni to‘g‘ri tasniflashda yuzaga kelgan noaniqliklar va muammolar,
ayniqsa, jinoyatlarning tasnifini chalkashtirib yuborishi mumkin. Bu, o‘z
navbatida, huquqiy xatoliklarga, sudda noaniqliklar yuzaga kelishiga va noto‘g‘ri
hukmlar chiqarilishiga olib kelishi mumkin. O‘zbekistonda jinoyat huquqi va
jinoyatlarni tasniflash tizimi rivojlanish bosqichida bo‘lsa-da, bu masala ayni
paytda dolzarb hisoblanadi.
Shuningdek, jinoyatlarni tasniflashda yuzaga kelgan muammolarni hal
qilish, huquqiy normativlar va ularning amaliyotdagi tatbiqi bilan bog‘liq
muammolarni o‘rganish, jinoiy faoliyatni tushunish va jinoiy huquqni yanada
takomillashtirishni talab etadi. Shu sababli, jinoiyatlarni kvalifikatsiya qilish
tizimining samarali ishlashi mamlakatda huquqiy xavfsizlikni ta’minlash, huquqni
muhofaza qilishning samaradorligini oshirish va adolatli sudlovni amalga oshirish
uchun zarurdir.
Mavzuning o‘rganilganligi darajasi. Jinoyatlarni tasniflashga doir ilmiy
tadqiqotlar o‘tkazilgan bo‘lsa-da, bu soha hali ham to‘liq o‘rganilmagan.
O‘zbekiston jinoyat huquqi tizimida umumiy jinoyatlar va ularning tasniflanishi,
normativ hujjatlar va yuridik asoslarga doir ba'zi tadqiqotlar mavjud. Ammo
jinoiyatlarni aniq tasniflashning barcha jihatlari, amaliyotda uchraydigan murakkab
holatlar, jinoyatlarni tasniflashda yuzaga keladigan qiyinchiliklar va bu
masalalarga oid ilmiy asarlar yetarlicha rivojlanmagan.
Ilmiy tadqiqotlarda ko‘proq jinoyat turlari, jazolar va sud hukmlarini tahlil
qilishga qaratilgan, ammo jinoyatlarning aniq kvalifikatsiyasi, huquqiy tizimdagi
2

noaniqliklar va har bir holatga individual yondashuv haqida ko‘proq izlanishlar
talab etiladi. Bunday izlanishlarning natijalari esa jinoyat huquqi tizimini
takomillashtirishga yordam beradi.
Kurs ishining maqsadi va vazifalari. Kurs ishining maqsadi, O‘zbekiston
jinoyat huquqida jinoyatlarni to‘g‘ri kvalifikatsiya qilishning nazariy va amaliy
jihatlarini tahlil qilish, shu bilan birga, jinoiy harakatlarni aniq tasniflashda yuzaga
keladigan muammolarni aniqlash va ularni hal qilishning samarali yo‘llarini ishlab
chiqishdan iboratdir.
 Jinoyatlarni tasniflashda yuzaga kelgan asosiy muammolarni aniqlash.
Bu jarayonda jinoiy faoliyatni to‘g‘ri baholashdagi noaniqliklar va ishonchli
tasniflash mezonlarini tahlil qilish zarur.
 O‘zbekiston jinoyat huquqidagi jinoiyat turlari va ularning
kvalifikatsiyasini tahlil qilish. Jinoyatlarni tasniflashdagi muhim qonun
hujjatlari, me'yoriy-texnik jihatlar va amaliy sud praktikasini o‘rganish.
 Jinoyatlarni to‘g‘ri tasniflashning ahamiyatini va uning amaliy
jihatlarini o‘rganish. Jinoyatlarni tasniflashda yuzaga keladigan qiyinchiliklar
va ishonchli normativ asoslar haqida chuqur tahlil o‘tkazish.
 Jinoyatlarni kvalifikatsiya qilishda yuzaga kelgan qiyinchiliklarni
bartaraf etish yo‘llarini ishlab chiqish. Amaliy masalalarni hal qilish uchun
ilmiy-texnik yondashuvlarni taklif qilish.
 Xalqaro huquq va boshqa davlatlarning tajribasini tahlil qilish va
O‘zbekiston tizimiga tatbiq etish imkoniyatlarini o‘rganish. Yevropa va boshqa
davlatlardagi jinoyat huquqi tizimini taqqoslab, O‘zbekistonda takomillashtirish
imkoniyatlarini aniqlash.
Kurs ishining obyekti va predmeti. O‘zbekiston jinoyat huquqidagi
jinoiyatlarni tasniflash tizimi. Bu tizimda yuzaga kelgan muammolar va ularning
sud va huquqni muhofaza qilish organlaridagi amaliyotdagi aks ettirilishi.
Jinoyatlarni to‘g‘ri kvalifikatsiya qilishning nazariy asoslari va amaliy masalalari.
Bunda jinoiy harakatlarning tasnifini o‘rganish, mavjud muammolar va ularni hal
qilish yo‘llari tahlil qilinadi. Kurs ishi doirasida jinoyatlarni tasniflashda yuzaga
3

keladigan qiyinchiliklar, huquqiy asoslarning murakkabligi, shuningdek, bu
masalalarni samarali hal etish uchun zarur bo‘lgan yuridik yondashuvlar
o‘rganiladi.
Kurs ishining tuzulishi va hajmi. Kurs ishi kirish, ikki bob, xulosa va
foydalanilgan adabiyotlar ro yxatidan iborat. Kurs ishining umumiy hajmi 36ʻ
sahifani tashlik etadi.
4

I . BOB . JINOYATLARNI KVALIFIKATSIYA QILISHDA YUZAGA
KELADIGAN MUAMMOLAR
I.1. Jinoyatni kvalifikatsiya qilishning huquqiy jarayoni
Jinoyat huquqi — bu davlat tomonidan belgilangan jinoyatlarni aniqlash,
ularni tasniflash, jinoyat sodir etgan shaxsni jazolash va jinoyatlarning oldini
olishga qaratilgan huquqiy normalar majmuasidir. Jinoyat huquqi jamiyatda
tartibni saqlash va ijtimoiy xavfsizlikni ta'minlashda muhim ahamiyatga ega.
Jinoyat huquqining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat. Jinoyat huquqi
jamiyatning normal ishlashini ta'minlash, fuqarolarning huquqlari va erkinliklarini
himoya qilish, shuningdek, ijtimoiy tartibni saqlashga qaratilgan. Jinoyatlar,
odatda, jamiyatning xavfsizligini tahdid qilishi, shuning uchun ularni jazolash
orqali jamiyatda muvozanatni saqlash zarur. Jinoyat huquqi jinoyatchilikni oldini
olish uchun qonuniy chora-tadbirlar belgilaydi. Bu chora-tadbirlar nafaqat
jinoyatlarni jazolash, balki ularni oldini olish va ijtimoiy muhitni yaxshilashni ham
o‘z ichiga oladi. Jinoyat huquqi odilona jazolash tizimini yaratadi. Bunda har bir
jinoyat uchun belgilangan jazolar ularning ijtimoiy xavfi va og‘irligiga muvofiq
bo‘lishi kerak. Adolatning asosiy printsipi — jinoyat sodir etgan shaxsni uning
xatti-harakatlariga mos ravishda jazolash. Jinoyat huquqi jinoyatchilarni jazolashda
odam huquqlarini hurmat qilishni ta'minlaydi. Har bir shaxsning jinoyat
protsessida ishtirok etish huquqi, aybsizligini isbotlash imkoniyati, adolatli sud
jarayonida qatnashish kabi huquqlarni himoya qilishni talab qiladi. Jinoyat huquqi
jinoyatni sodir etgan shaxsga nisbatan qanday jazo qo‘llanilishi kerakligini
belgilaydi. Bu jazo, uning jamiyatga nisbatan xavfini kamaytirish, reabilitatsiya
qilish va qasoskashlikni ta'minlashga xizmat qiladi. Jinoyat huquqi, ayniqsa
jinoyatni birinchi marta sodir etgan shaxslarga nisbatan, ijtimoiy reabilitatsiya
qilishga ham yo‘naltirilgan. Bu jarayonda shaxsni jazo bajarishdan keyin jamiyatga
qaytarish, ularni normal hayotga qaytarish ham muhim vazifa hisoblanadi. Jinoyat
huquqi o‘zining vazifalarini amalga oshirishda qonunlarni aniq belgilash, ularni
to‘g‘ri qo‘llash va adolatni ta'minlash uchun juda muhim ahamiyatga ega.
5

Jinoyatlarni kvalifikatsiya qilish — bu jinoyatni huquqiy jihatdan to‘g‘ri
tasniflash va uning tabiati, ijtimoiy xavfini, sabablarini hamda oqibatlarini hisobga
olib, qonuniy normalarga asoslanib belgilash jarayonidir. Jinoyatlarni to‘g‘ri
kvalifikatsiya qilish, ya'ni jinoyatning to‘g‘ri huquqiy tasnifini amalga oshirish,
jinoyat huquqining samarali ishlashini ta'minlashda muhim ahamiyatga ega.
Jinoyatlarni kvalifikatsiya qilishning huquqiy ahamiyati quyidagi jihatlarda
namoyon bo‘ladi. Jinoyatlarni to‘g‘ri kvalifikatsiya qilish, adolatli jazo
belgilanishini ta'minlaydi. Agar jinoyat to‘g‘ri tasniflanmasa, noto‘g‘ri jazo
berilishi mumkin, bu esa shaxsning huquqlarini buzishga olib keladi. Misol uchun,
sodir etilgan jinoyat eng yuqori darajadagi jinoyat sifatida tasniflanmasa, jazo
yengil bo‘lishi mumkin, bu esa jinoyatning jiddiyligini inkor etishdir. Jinoyatning
to‘g‘ri kvalifikatsiyasi jazoning darajasini aniq belgilash imkonini beradi. Har bir
jinoyat uchun belgilangan jazo uning og‘irligi va ijtimoiy xavfini hisobga olgan
holda belgilanadi. 1
Misol uchun, o‘ldirish jinoyati qasddan odam o‘ldirish sifatida
tasniflangan bo‘lsa, jazosi o‘zgacha bo‘ladi, lekin tasodifiy o‘ldirish holatida
jazolar farq qiladi. Jinoyatlarni to‘g‘ri kvalifikatsiya qilish jamiyatda qonun
ustuvorligini saqlashga yordam beradi. Agar jinoyatlarni noto‘g‘ri tasniflash orqali
jinoyatchilarga yengil jazo berilsa, bu jamiyatda nohaqlik va adolatsizlikni
kuchaytiradi, ijtimoiy ishonchni pasaytiradi. To‘g‘ri tasniflash qonunlarning
bajarilishi va huquqiy xavfsizlikni ta'minlashda muhim omil hisoblanadi.
Jinoyatlarni to‘g‘ri tasniflash huquqiy jarayonning izchilligi va samaradorligini
ta'minlaydi. Bu nafaqat sud jarayonini tezlashtiradi, balki sudning adolatli qaror
chiqarishiga imkon yaratadi. Har bir jinoyat uchun aniq huquqiy mezonlar bo‘lishi
sud ishlarida muhim rol o‘ynaydi. Jinoyatlarni to‘g‘ri kvalifikatsiya qilish
jinoyatlarni sodir etish sabablarini yaxshiroq aniqlashga yordam beradi. Shunday
qilib, jinoyatlarning ijtimoiy xavfi to‘g‘ri baholanadi va uning oldini olish
1
O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 14-maydagi “Jinoyat va jinoyat protsessual qonunchiligi tizimini
tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to`g`risida”gi PQ-3723-son Qarori // O’zbekiston Respublikasi Qonun
hujjatlari milliy bazasi (Resolution of the President of the Republic of Uzbekistan "On improving the system of
criminal and criminal legislation" National Database of Legislation, May 14, 2018, No. 3723).
https://lex.uz/docs/55471975// ;
6

choralari ko‘riladi. Agar jinoyatning sababini va oqibatlarini to‘g‘ri tasniflasak,
jinoyatchilikning oldini olish imkoniyatlari kengayadi. Jinoyatni to‘g‘ri tasniflash,
nafaqat jazoni belgilash, balki jinoyatchining reabilitatsiyasi va jamiyatga
qaytishini ham hisobga olish imkonini beradi. Misol uchun, engil jinoyatlarni sodir
etgan shaxslar uchun reabilitatsiya dasturlarini tatbiq qilish, og‘ir jinoyatlar uchun
esa jazo tizimini kuchaytirish mumkin. Jinoyatni to‘g‘ri tasniflash, uning jamiyatga
bo‘lgan ijtimoiy xavfini aniq baholashga yordam beradi. Bu orqali davlat va
jamiyatning jinoyatchilikka qarshi kurashish strategiyalari yanada samarali bo‘ladi.
Jinoyatlarni kvalifikatsiya qilishning huquqiy ahamiyati nafaqat adolatni
ta'minlash, balki jamiyatdagi qonun ustuvorligini saqlash, jinoyatchilikni oldini
olish va jinoyatlarni oldindan tahlil qilish imkonini beradi. To‘g‘ri kvalifikatsiya
qilish jinoyat huquqining samarali ishlashini ta'minlaydi va huquqiy tizimning
ishonchliligini oshiradi. 2
O zbekiston Jinoyat Kodeksi (O zbekiston Respublikasi Jinoyat Kodeksi)ʻ ʻ
jinoyatlarni tasniflashda aniq mezonlarga asoslanadi va jinoyatlarni turli
kategoriyalar bo‘yicha guruhlaydi. Ularning har biri ijtimoiy xavf darajasi,
jinoyatning sodir etilish usuli, jinoyatning oqibatlari va boshqa omillar asosida
tasniflanadi. O zbekiston jinoyat kodeksidagi jinoyatlar quyidagi asosiy
ʻ
kategoriyalar bo‘yicha tasniflanadi. Jinoyatlar bir nechta asosiy turga bo‘linadi.
Bular sodir etilgan jinoyatlarning ijtimoiy xavfi unchalik yuqori bo‘lmagan
jinoyatlar hisoblanadi. Bu turdagi jinoyatlar jamiyat uchun xavfliroq bo‘ladi,
masalan, o‘ldirish, mol-mulkni o‘g‘irlash, bo‘hton qilish kabi. Odam o‘ldirish
(Jinoyat Kodeksining 97-moddasi): O‘zaro kelishuv bo‘yicha yoki qasddan odamni
o‘ldirish — og‘ir jinoyat bo‘lib, juda yuqori jazolarni o‘z ichiga oladi. Jismoniy
zarar yetkazish (Jinoyat Kodeksining 104–106-moddalari): Odamga jismoniy zarar
yetkazish, jiddiy bo‘lmagan yoki o‘ta og‘ir zarar. O‘g‘irlik va mol-mulkni talon-
taroj qilish (Jinoyat Kodeksining 169-moddasi): Bunda jinoyatchi boshqalarning
mulkini o‘g‘irlaydi. Ehtiyotsizlik bilan odam o‘ldirish (Jinoyat Kodeksining 98-
2
O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksi, 1994-yil 22-sentabr, // O‘zbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari
milliy bazasi (Criminal code of the Republic of Uzbekistan, National Database of Legislation, September 22, 1994,).
https :// lex . uz / docs /6750126// ;
7

moddasi): Odam o‘ldirish ehtiyotsizlik yoki beparvolik sababli sodir bo‘lgan holat.
Ehtiyotsizlik bilan jismoniy zarar yetkazish (Jinoyat Kodeksining 109-moddasi):
Ehtiyotsizlik bilan biror kishiga jismoniy zarar yetkazish. Bu turga
huquqbuzarliklarning turli shakllari kiradi, masalan, zo‘rlash, odamni qiynoqqa
solish, majburiy ishlarga jalb qilish va boshqalar (Jinoyat Kodeksining 135–137-
moddalari). Korruptsiya jinoyatlari (Jinoyat Kodeksining 210–212-moddalari):
Rasmiy shaxslarning xizmat vazifalaridan foydalanib, shaxsiy manfaatlarini
ko‘zlab sodir etilgan jinoyatlar. Firibgarlik va o‘g‘irlik (Jinoyat Kodeksining 168,
169-moddalari): Firibgarlik sodir etish, qonunga zid ravishda o‘g‘irliklar qilish. Bu
turdagi jinoyatlar jamiyat uchun eng katta xavfni keltiradi. Masalan, odam
o‘ldirish, jismoniy shaxsga jiddiy zarar yetkazish, korruptsiya. Bunga o‘g‘irlik,
mol-mulkni talon-taroj qilish, firibgarlik kiradi. Bu turdagi jinoyatlar ijtimoiy xavf
darajasi kamroq bo‘lib, odatda kichik o‘g‘irliklar yoki ma’lumotlarni yolg‘on
ko‘rsatish kabi holatlar kiradi. O‘g‘irlik, firibgarlik, ish faoliyatida kelib
chiqadigan korrupsiya jinoyatlari. Zo‘rlash, odamlarni shantaj qilish kabi
jinoyatlar. Bu motivlar jamiyatda adolatni ta'minlash va ijtimoiy xavfsizlikni
buzishga olib keladi. Jiddiy oqibatlar keltirib chiqargan jinoyatlar: Masalan,
o‘ldirish, yirik moliyaviy zarar yetkazish (korruptsiya). Yengil oqibatlar keltirib
chiqargan jinoyatlar: Kichik jismoniy zarar, mol-mulkni yengil o‘g‘irlash va
boshqa. Yolg‘on xabar berish yoki hujjatlarni taqdim etish: Bu turdagi jinoyatlar
hujjatlarni yasalash, soxta xabar berish, sudyalar yoki prokurorlarni aldash kabi
holatlar. Xalqaro jinoyatlar: O‘zbekiston hududidan tashqarida sodir etilgan
jinoyatlar yoki xalqaro qonunlarga zid bo‘lgan jinoyatlar, masalan, xalqaro
terrorizm, narkotik moddalar savdosi kabi. O‘zbekiston Jinoyat Kodeksi
jinoyatlarni turli mezonlarga asoslanib tasniflaydi, bu esa sudlarda har bir
jinoyatga adolatli va to‘g‘ri jazo tayinlashni ta'minlash uchun zarurdir.
Jinoyatlarning ijtimoiy xavfi, motivi, oqibatlari va harakatlarining xususiyatlariga
qarab, ularning yengil yoki og‘irligini belgilash mumkin. Bu tizim jamiyatda
8

qonun ustuvorligini saqlash va huquqni muhofaza qilish organlariga samarali
ishlash imkonini beradi. 3
Jinoyatlarni kvalifikatsiya qilish — bu jinoyatning to‘g‘ri huquqiy tasnifini
amalga oshirish jarayonidir. Bu jarayonda jinoyatning sodir etilish shakli,
oqibatlari, ijtimoiy xavfi va boshqa omillar hisobga olinadi, so‘ngra jinoyat
O‘zbekiston Jinoyat Kodeksining tegishli moddalariga mos ravishda tasniflanadi.
Jinoyatlarni kvalifikatsiya qilishning mohiyati shundan iboratki, bu jarayon orqali
jinoyatning jamiyatga bo‘lgan xavfi to‘g‘ri baholanadi, uning turini aniq belgilash
va sodir etgan shaxsni to‘g‘ri jazolash imkoniyati yaratiladi. Shuningdek,
jinoyatlarni kvalifikatsiya qilish nafaqat jazoni belgilash, balki jinoyatning
sabablarini, oqibatlarini tahlil qilish va jamiyatda jinoyatchilikni oldini olishda
ham muhim rol o‘ynaydi. Jinoyatni kvalifikatsiya qilishning huquqiy jarayoni
quyidagi bosqichlardan iborat bo‘ladi. Birinchi bosqichda, jinoyat sodir etiladi. Bu
har qanday huquqbuzarlik, shu jumladan jismoniy yoki iqtisodiy zarar, shaxsiy
huquqlarning buzilishi va boshqalar bo‘lishi mumkin. Jinoyatning sodir etilishi
faktik holat sifatida aniqlanadi. Jinoyat sodir etilganidan so‘ng, huquqni muhofaza
qilish organlari, masalan, prokuratura va militsiya, tekshiruv jarayonini boshlaydi.
Bu bosqichda voqea tafsilotlari o‘rganiladi, guvohlar tinglanadi, dalillar to‘planadi
va jinoyatning sodir etilishi haqidagi faktlar aniqlanadi. Jinoyatning faktik holati
va dalillar to‘plangandan so‘ng, huquqni muhofaza qilish organlari, ayniqsa sud,
jinoyatning to‘g‘ri kvalifikatsiyasini amalga oshiradi. Bu jarayonning asosiy
maqsadi — jinoyatni aniq belgilangan moddaga mos ravishda tasniflashdir. Har bir
jinoyat uchun belgilangan moddalarda ko‘rsatilgan elementlar mavjud, masalan,
maqsad, zarar darajasi, jinoyatni sodir etish usuli, jinoyatni sodir etgan shaxsning
shaxsiy holati (masalan, qasddan yoki ehtiyotsizlik bilan sodir etilgan jinoyat) va
boshqalar. Jinoyatning sifatli tasnifi shu nuqtadan boshlanadi. O‘zbekiston Jinoyat
Kodeksi har bir jinoyatni o‘zining maxsus moddalari bilan belgilaydi. Masalan,
o‘ldirish jinoyati 97-moddada ko‘rsatilgan bo‘lsa, o‘g‘irlik 169-moddada
tasniflanadi. Jinoyatning turini aniq belgilashda, qonunda ko‘rsatilgan norma va
3
Кудрявцев В.Н. Обшая теория квалификация преступлений. М., 2007. – С. 313 (Kudryavsev V.N. General
theory of qualification of crime. M., 2007. – P.313);
9

mezonlar asosida jinoyat tasniflanadi. Jinoyatni to‘g‘ri kvalifikatsiya qilish uchun
oxirgi bosqichda sud tomonidan qaror qabul qilinadi. Sud jarayonida, barcha
dalillar, guvohlar va himoya yoki ayblov tarafining dalillari asosida, jinoyatni
tasniflash va jazolash to‘g‘risida yakuniy qaror chiqariladi. Sud tomonidan
tasdiqlangan tasniflash huquqiy jihatdan to‘g‘ri va adolatli hisoblanadi.
Jinoyatlarni to‘g‘ri kvalifikatsiya qilishda bir nechta muhim omillarni hisobga
olish zarur. Jinoyatning qanday ijtimoiy zarar yetkazishi va uning jamiyatga
bo‘lgan ta'sirini aniqlash. Agar jinoyat jiddiy ijtimoiy xavf tug‘dirgan bo‘lsa, uning
tasnifi og‘ir bo‘ladi. Jinoyatning sodir etilishidagi sabablar (masalan, moddiy
manfaat, hissiy g‘azab) va uning oqibatlarini (masalan, jismoniy zarar, moliyaviy
yo‘qotish) to‘g‘ri baholash. Jinoyatning sodir etilishidagi usulni (masalan, qasddan
yoki ehtiyotsiz ravishda) va uning keltirib chiqargan oqibatlarini tahlil qilish.
Jinoyatni sodir etgan shaxsning holati (masalan, yosh, aqliy holat, ilgari sodir etgan
jinoyatlari) va uning jinoyatga qaratilgan niyati. Qonunlarning doimiy ravishda
yangilanishi va ulardagi o‘zgarishlarning jinoyatlarni to‘g‘ri tasniflashga ta'siri.
Jinoyatni malakasiz yoki noto‘g‘ri tasniflashning oldini olish uchun huquqiy
amaliyotdagi yangiliklarga doimiy ravishda e'tibor qaratish kerak. Jinoyatni
kvalifikatsiya qilish — bu har bir jinoyatning huquqiy jihatdan aniq va to‘g‘ri
tasniflanishini ta'minlash jarayoni bo‘lib, uning samarali amalga oshirilishi adolatli
sud tizimi va huquqiy xavfsizlikni ta'minlashda asosiy omil hisoblanadi. Jinoyatni
to‘g‘ri kvalifikatsiya qilishda voqeaning barcha aspektlari, jumladan, jinoyatning
ijtimoiy xavfi, sabab va oqibatlari, jinoyatchining niyati, huquqiy normativ
hujjatlar va sud amaliyoti hisobga olinishi zarur. 4
I.2. Jinoyatlarni aniq tasniflashdagi o'ziga xos misollar
Jinoyatning to g ri tasnifi — bu jinoyatning huquqiy jihatdan aniq va to g riʻ ʻ ʻ ʻ
belgilanishi, ya'ni u O zbekiston Jinoyat Kodeksidagi tegishli moddalarga muvofiq
ʻ
tasniflanishi. Har bir jinoyatning turini aniqlashda uning harakatlari, sodir etilgan
sharoitlar va jinoyatning oqibatlari hisobga olinadi. O'zbekiston Jinoyat
4
Usmonaliyev M., Bakunov P. Jinoyat huquqi. Umumiy qism: Oliy o‘quv yurtlari uchun darslik.—T.: «Nasaf»,
nashriyoti, 2010. – B. 553. (Usmonaliev M., Bakunov P. Criminal Law.General section: Textbook for Universities.
—Tashkent: Nasaf Publishing House, 2010. - P. 553);
10

Kodeksidagi normalar jinoyatni to‘g‘ri tasniflashda asosiy yo‘riqnoma bo‘lib
xizmat qiladi. Jinoyatni to‘g‘ri tasniflashning huquqiy jarayoni quyidagi asosiy
me'yorlarga asoslanadi. Jinoyatni to‘g‘ri tasniflashda O‘zbekiston Jinoyat Kodeksi
tomonidan belgilangan moddalarga tayaniladi. Har bir jinoyatning o‘ziga xos
belgilari mavjud, masalan, jinoyatning sodir etilish usuli, oqibatlari va shaxsning
niyati. Jinoyat Kodeksida turli jinoyatlar uchun aniq va batafsil moddalarda
normativlar ko‘rsatilgan. Odamni qasddan o‘ldirish, agar bu jinoyatni sodir etish
niyati bor bo‘lsa, qasddan o‘ldirish deb tasniflanadi. Bu holatda jinoyatchi o‘zining
jinoyatni sodir etishdagi niyatini ko‘rsatadi, va jazolar og‘ir bo‘ladi. Agar biror
shaxs boshqa bir kishining mulkini noqonuniy ravishda olib ketgan bo‘lsa, bu
o‘g‘irlik deb tasniflanadi. Jinoyatchi o‘g‘irlikni sodir etganida, uning niyati,
mulkning qiymati, jinoyatni sodir etish shakli va boshqalar hisobga olinadi.
Korrupsiya jinoyatlari va boshqa iqtisodiy jinoyatlar uchun alohida moddalar
mavjud. Masalan, mansabdor shaxslar tomonidan mansabdan suiiste'mol qilish
yoki pora olish bu moddalar bilan tasniflanadi. Agar jinoyat ehtiyotsizlik bilan
sodir etilgan bo‘lsa, unda jazo yengilroq bo‘lishi mumkin. Masalan, ehtiyotsizlik
bilan odamni o‘ldirish (Jinoyat Kodeksi, 98-moddasi) qasddan o‘ldirishga
qaraganda yengilroq jazo talab etadi. Jinoyatlarni sodir etishda zarar darajasi
hisobga olinadi. Agar biror kishi boshqasiga yengil jismoniy zarar yetkazgan
bo‘lsa, jinoyat turlicha tasniflanadi. Ammo agar jismoniy zarar og‘ir yoki o‘ta
jiddiy bo‘lsa, jazo ancha qattiqroq bo‘ladi (Jinoyat Kodeksi, 104–106-moddalari).
Jinoyatni tasniflashda harakatning mohiyati, uning niyati, jarayon va natijalariga
alohida e'tibor beriladi. Bu me'yorlar quyidagi masalalarni o‘z ichiga oladi. Agar
jinoyat qasddan, ya'ni jinoyatchi ma'lum niyat bilan sodir etgan bo‘lsa, bu eng
og‘ir jinoyat turini tashkil qiladi. Masalan, o‘ldirishda qasddan niyat borligi aniq
bo‘lsa, jazo yuqori bo‘ladi. Agar jinoyat ehtiyotsizlik yoki beparvolik sababli sodir
bo‘lsa, bu holatda jazolar engilroq bo‘lishi mumkin. Jinoyatning oqibatlari uning
tasnifini belgilashda muhim ahamiyatga ega. Agar jinoyat jiddiy oqibatlarga olib
kelgan bo‘lsa (masalan, o‘ldirish, jismoniy zarar yetkazish), jazo ham o‘zgacha
bo‘ladi. Agar jinoyat yengil oqibatlarga olib kelsa (masalan, kichik talon-taroj
11

qilish yoki moliyaviy zarar yetkazish), u holda jazo yengilroq bo‘lishi mumkin.
Jinoyatni qanday usulda sodir etilganligi ham tasniflashda muhimdir. Masalan,
jinoyatning usuli yoki qiyinlik darajasi (zo‘rlash, shantaj, o‘g‘irlikni amalga
oshirishda o‘ziga xos usuldan foydalanish) bu jinoyatni qanday tasniflashni ta'sir
qiladi. O‘zbekistonda qonunlar va jinoyatlarni tasniflashda o‘zgarishlar doimiy
ravishda yuz bermoqda. Yangi jinoyat kodeksining qabul qilinishi, yangi
moddalarning qo‘shilishi yoki ba'zi moddalar o‘zgartirilishi jinoyatlarni to‘g‘ri
tasniflashda muhim o‘rin tutadi. Bu o‘zgarishlar, o‘z navbatida, jinoyatchilarga
nisbatan jazoning qanday bo‘lishini va huquqni muhofaza qilish organlarining
qanday qaror qabul qilishini belgilaydi. Jinoyatni to‘g‘ri tasniflash — bu har bir
jinoyatning sodir etilganiga asoslanib, uning turini va ijtimoiy xavfini aniqlash
jarayoni bo‘lib, O‘zbekistondagi huquqiy tizimda eng muhim masalalardan biridir.
Jinoyatni to‘g‘ri tasniflashda O‘zbekiston Jinoyat Kodeksidagi normalar,
jinoyatchining niyati, harakatning usuli, oqibatlari va boshqa omillar hisobga
olinadi. Bu jarayonning to‘g‘ri amalga oshirilishi jamiyatda adolatli sud tizimini
yaratish va jinoyatlarni oldini olishda muhim rol o‘ynaydi. 5
Jinoyatlarni kvalifikatsiya qilishda yuzaga keladigan muammolarning biri —
normativ hujjatlarning noaniqligi va bir qator tushunchalarning aniq
belgilanishining yo‘qligidir. Bu masala jinoyatlarni to‘g‘ri tasniflashda va adolatli
jazolarni belgilashda katta ahamiyatga ega. Normativ hujjatlar — bu huquqiy
tizimda jinoyatlarni tasniflashda asos bo‘ladigan hujjatlar, ya'ni O‘zbekiston
Jinoyat Kodeksi, boshqa qonunlar va normativ qarorlar. Ular jinoyatni aniqlash va
tasniflash uchun asosiy manba bo‘lsa-da, ba'zida bu hujjatlarning izohlari va
normalari noaniq bo‘lishi mumkin. Bu esa, o‘z navbatida, sud jarayonlari va
jinoyatlarni to‘g‘ri tasniflashda xatoliklarga olib kelishi mumkin. Ba'zan
O‘zbekiston Jinoyat Kodeksidagi ayrim normalar va tushunchalar noaniq yoki
murakkab bo‘lishi mumkin. Bu holatda, qonunlarni talqin qilishda huquqiy
noaniqlik va boshqa huquqiy muammolar yuzaga keladi. Ba'zi jinoyatlar uchun
5
Yakubov A., Kabulov R. Jinoyat huquqi. Umumiy qism: Darslik. – T.: O‘zbekiston Respublikasi IIV
Akademiyasi, 2009. – B. 374. (Yakubov A., Kabulov R. Criminal Law. General section: Textbook – T.: Academy of
the Ministry of internal affairs, 2009. - P. 374);
12

"o‘zaro kelishuv" yoki "yordam" kabi tushunchalar mavjud. Ammo bu
tushunchalarning aniqligi yetarlicha aniq emas. Sudlar bu tushunchalarni har xil
talqin qilishi mumkin, bu esa jinoyatlarni kvalifikatsiya qilishda farqlarga olib
keladi. Jinoyatning oqibatlarini aniqlashda ham noaniqliklar bo‘lishi mumkin.
Misol uchun, jismoniy zarar yetkazish jinoyatini tasniflashda zarar darajasini
aniqlashda ko‘p holatlarda noaniqliklar yuzaga keladi. Bu, ayniqsa, tibbiy va
psixologik baholashlar asosida sodir bo‘lishi mumkin. Qonunlarda zararning
darajasi va uning hisoblanishiga doir aniq ko‘rsatmalar ko‘rsatilmaganligi sababli,
bu tushuncha ba'zan turlicha talqin qilinadi. "Ehtiyotsizlik" yoki "qasd" kabi
tushunchalar qonunda umumiy tarzda ifodalangan, lekin bu tushunchalarning
doirasi va har bir holatdagi aniqligi ko‘pincha noaniqlik tug‘diradi. Agar jinoyatchi
ehtiyotsizlik bilan jinoyat sodir qilgan bo‘lsa, bu holatning o‘ziga xosligi va
ehtiyotsizlikning darajasi belgilanishida turli talqinlar paydo bo‘lishi mumkin.
Jinoyatlarni to‘g‘ri tasniflashda asosiy muammolardan biri bu — normativ
hujjatlarda mavjud tushunchalarning aniq belgilanishi yo‘qligidir. Tushunchalar va
terminlar noaniq bo‘lsa, jinoyatni tasniflash jarayonida chalkashliklar yuzaga
keladi. Quyidagi tushunchalar misolida ko‘rib chiqish mumkin. O‘zbekiston
Jinoyat Kodeksida jinoyatlarning turli darajalari va jazolari ko‘rsatilgan bo‘lsa-da,
jinoyatning jiddiyligi haqida aniq me'yorlar yo‘q. Masalan, "yengil" yoki "og‘ir"
zararlarni aniqlashda bu tushunchalar aniq belgilanishi zarur. Agar zarar og‘ir
bo‘lsa, jazo yuqori bo‘lishi kerak, lekin bu "og‘irlik" qanday belgilanadi — bu
so‘zning talqini ko‘plab sud qarorlarida turlicha bo‘lishi mumkin. Korrupsiya
jinoyatlari bo‘yicha qonunlarda belgilangan umumiy tushunchalar mavjud. Ammo,
ba'zan "korrupsiya"ning aniq nimani anglatishi va uning qamroviga oid
noaniqliklar kelib chiqadi. Misol uchun, korrupsiyani sodir etgan shaxsning
javobgarligi qanday belgilanishi kerakligi va ularning ijtimoiy xavfi qanday
baholanishi haqidagi masalalar ham har bir holatda turlicha qaror qilinishi
mumkin. Ba'zi jinoyatlarda, masalan, o‘g‘irlik yoki o‘ldirishda, jinoyatni sodir
etishga yordam bergan shaxslar haqida gapiriladi. Biroq, bunday yordamni qanday
tushunish kerakligi va uni qanday tasniflash zarurligi aniq ko‘rsatilmagan. Shu
13

sababli, bu tushuncha har bir holatda boshqacha talqin qilinadi. O‘zbekiston
qonunchiligida bo‘layotgan tezkor o‘zgarishlar ham jinoyatlarni to‘g‘ri
tasniflashda muammolarni keltirib chiqarishi mumkin. Yangilangan qonunlar va
normalar ba'zan oldingi huquqiy normalar bilan ziddiyatda bo‘lishi mumkin, bu
esa jinoyatlarni kvalifikatsiya qilishda o‘zgarishlarga olib keladi. Jinoyat
Kodeksiga yangi moddalarning qo‘shilishi, ba'zi eski moddalarning o‘zgartirilishi
yoki olib tashlanishi jinoyatlarni tasniflashda murakkabliklarga olib kelishi
mumkin. Bu o‘zgarishlarning noto‘g‘ri talqin qilinishi jinoyatchilarga nisbatan
notog‘ri jazo qo‘llanishiga sabab bo‘lishi mumkin. Texnologiya va ijtimoiy
tarmoqlarning rivojlanishi bilan yangi jinoyat turlari paydo bo‘lmoqda, masalan,
kibershulmlar, onlayn aldovlar. Bunday jinoyatlarni O‘zbekiston Jinoyat Kodeksi
bilan to‘g‘ri tasniflash muammosi hali to‘liq hal qilinmagan. Jinoyatlarni
kvalifikatsiya qilishda normativ hujjatlarning noaniqligi va tushunchalarning aniq
belgilanishi zarurati muhim muammolardan biridir. Bu holatlar, ayniqsa,
jinoyatchilarga nisbatan adolatli jazolarni belgilashda xatoliklarga olib kelishi
mumkin. Shuning uchun, normativ hujjatlarning izchil va aniq belgilanishi, shu
bilan birga, tushunchalarning tushunarli va barqaror talqini jinoyat huquqining
samarali ishlashini ta'minlash uchun zarurdir. Bu sohada qonunchilikni
takomillashtirish va yangi tushunchalarni aniq belgilash, sud amaliyotini
yaxshilash orqali jinoyatlarni tasniflashda yuzaga keladigan muammolarni
kamaytirish mumkin. 6
O‘zbekiston jinoyat huquqidagi qonunchilikdagi o‘zgarishlar jinoyatlarni
kvalifikatsiya qilishda muhim ta'sir ko‘rsatadi. Jinoyatlarni to‘g‘ri tasniflashda
qonunchilikda yuz beradigan har qanday o‘zgarish, jinoyatchilarni jazolashda
adolatni ta'minlash va huquq-tartibot tizimining samarali ishlashini ta'minlash
uchun katta ahamiyatga ega. Qonunchilikdagi o‘zgarishlar jinoyatlarni
tushunishda, tasniflashda va ularga nisbatan jazo belgilanishida o‘zgarishlarni
6
Xudayqulov F.X. Jinoyat va jinoyat tarkibi tushunchalari hamda ular (subyektiv va obyektiv) belgilarining o‘zaro
munosabati: instrumental tahlil va taklif // Huquqiy tadqiqotlar jurnali // – 2021. – Т . 6. – №. 11. (Xudaykulov F.X.
Relationship of the concepts of crime and the corpus delicti and their signs (objective and subjective): instrumental
analysis and proposals // Journal of Law Research. - 2021. - Т . 6. - №. 11);
14

yuzaga keltirishi mumkin. Jinoyat Kodeksidagi o‘zgarishlar ko‘pincha yangi
jinoyat turlarini qo‘shish yoki mavjud moddalarda o‘zgarishlarni kiritish shaklida
bo‘ladi. Bu o‘zgarishlar jinoyatni tasniflashda yangi yondoshuvlarni talab qiladi va
ko‘plab noaniqliklarni bartaraf etadi. Masalan, kibershulm va onlayn aldovlar kabi
zamonaviy jinoyatlarning mavjudligi, avvalgi qonunchilikda umuman kiritilmagan
edi. O‘zbekistonda tez rivojlanayotgan texnologik sohalar bilan birga, jinoyatlarni
kiberboji bilan bog‘lash zaruriyati paydo bo‘ldi. Bu holatda, yangi qonunchilikning
qabul qilinishi jinoyatlarni to‘g‘ri tasniflash va bu jinoyatlar uchun adolatli
jazolarni belgilashda muhim rol o‘ynaydi. Yangi jinoyatlarni sodir etganlarga
nisbatan qo‘llaniladigan jazolar ham o‘zgarishi mumkin. Misol uchun, ayniqsa,
iqtisodiy jinoyatlar uchun mo‘ljallangan jazo turlari yangilanishi va yangicha
qoidalarning kiritilishi, bu jinoyatlar uchun yanada samarali jazo mexanizmlarini
yaratishi mumkin. Qonunchilikda yuzaga kelgan o‘zgarishlar jinoyatlarni
kvalifikatsiya qilishda yangi yondoshuvlarni taqdim etadi. Agar biror jinoyatga
nisbatan yangi modda qabul qilinsa, sudlar yoki huquq-tartibot organlari eski
qonunchilikka asoslanib, jinoyatni to‘g‘ri tasniflashga urinishi mumkin. Yangi
qonunlar, misol uchun, jinoyatlarni sodir etishdagi maqsadni yoki holatni
aniqlashda yanada aniqroq yondoshuvni talab qilishi mumkin. Agar jinoyatni
tasniflashda yangi yondoshuvlar qo‘llanilsa (masalan, jinoyatning oqibatlariga
qarab jazolarni farqlash), bu yanada samarali tasniflash tizimini yaratishga yordam
beradi. Agar oldingi qonunlar zarar darajasini umuman ko‘rsatmagan bo‘lsa, yangi
qonunlar ko‘proq aniqroq ko‘rsatmalar beradi. O‘zgaruvchan ijtimoiy va iqtisodiy
sharoitlar ham jinoyatlarni tasniflashda o‘zgarishlarni talab qiladi. Bunda, yangi
jinoyatlarning klassifikatsiyasi va ularga nisbatan javobgarlikni aniqlashda
zamonaviy qonunchilikni tatbiq etish zarur bo‘ladi. Misol uchun, o‘zgaruvchan
iqtisodiy holatlar yoki yangi texnologiyalar jinoyatlarni sodir etish shakllarini
o‘zgartirishi mumkin, bu esa eski qonunlarni yangilashni talab qiladi.
Qonunchilikdagi o‘zgarishlar ba'zan huquqiy noaniqliklarga olib kelishi mumkin.
Yangi moddalarda ishlatilgan tushunchalar, ilgari hech qachon ko‘rib chiqilmagan
holatlar yoki noaniq ifodalar, sudlarda talqin qilishda qiyinchiliklarga olib kelishi
15

mumkin. O‘zbekiston Jinoyat Kodeksida mavjud bo‘lgan yangi moddalarning
sudlarda qo‘llanilishida turli xil talqinlar yuzaga kelishi mumkin. Sudlar, ayniqsa,
yangi jinoyatlar haqida qarorlar chiqarishda bu moddalarning qanday
qo‘llanilishini muhokama qilishi zarur. Zamonaviy jinoyatlarni tasniflashda
xalqaro yuridik me'yorlar ham ta'sir qilishi mumkin. Misol uchun, inson
huquqlariga doir jinoyatlar yoki xalqaro terrorizmga oid jinoyatlar qonunchilikda
yangilanishlarni talab qiladi, bu esa davlatlar o‘rtasidagi hamkorlikni kuchaytirish
zaruratini tug‘diradi. Qonunchilikda o‘zgarishlar, masalan, jinoyatlarni
tasniflashning maxsus ko‘rsatmalariga ta'sir qilishi mumkin. Sudlar va huquq-
tartibot organlari yangi me'yorlarga moslashgan holda, jinoyatlarni to‘g‘ri va
adolatli tasniflashni ta'minlashda me'yoriy hujjatlarning yangi talqinlarini
o‘rganishlari zarur. Yangi qonunlar, ayniqsa, sudlar tomonidan jinoyatlarni
baholashda samarali mexanizmni yaratish uchun xizmat qiladi. Yangi normalar
bilan jinoyatchilarni turli yondoshuvlar asosida jazolash mumkin, masalan, jinoiy
faoliyatning miqyosi va jiddiyligi asosida. Qonunchilikdagi o‘zgarishlar,
shuningdek, jinoyatlarni kvalifikatsiya qilishda yangi yondoshuvlarni ishlab
chiqish zaruratini tug‘diradi. Bu o‘zgarishlar quyidagilarni o‘z ichiga olishi
mumkin. Xalqaro terrorizmga qarshi kurashish maqsadida O‘zbekiston Jinoyat
Kodeksida terroristik faoliyatni moliyalashtirish yoki terroistlarning yordami kabi
yangi jinoyat turlari qo‘shilishi mumkin. Zamonaviy jinoyatlarni tasniflashda
ijtimoiy xavflilikni baholashda yangi yondoshuvlar qo‘llanilishi mumkin. Bu
jarayonda, jinoyatchining jinoiy faoliyati va uning oqibatlari hamda jamiyatga
ta'sirini hisobga olish zarur. Qonunchilikdagi o‘zgarishlar jinoyatlarni
kvalifikatsiya qilishda katta ta'sir ko‘rsatadi. Yangi qonunlar va normativlar
jinoyatlarni to‘g‘ri tasniflash va ularga nisbatan adolatli jazolarni belgilashda
zaruriy yangilanishlarni olib keladi. Shu bilan birga, qonunchilikdagi o‘zgarishlar
ijtimoiy sharoitlarning o‘zgarishiga mos kelishi va huquqiy noaniqliklarni
kamaytirishi kerak. Bu jarayonda sudlar va huquq-tartibot organlari yangi
16

qonunchilikni to‘g‘ri talqin qilib, jinoyatlarni samarali kvalifikatsiya qilishni
ta'minlashlari zarur. 7
Jinoyatlarni to‘g‘ri tasniflash huquqiy tizimda muhim ahamiyatga ega,
chunki bu jinoyatchilarga nisbatan adolatli jazolarni belgilash va jamiyatda
huquqiy barqarorlikni ta'minlashga yordam beradi. Ammo jinoyatlarni har bir
holatda to‘g‘ri tasniflashda bir qator qiyinchiliklar mavjud. Ushbu qiyinchiliklar
normativ hujjatlarning noaniqligi, jinoyatlarning murakkab tabiati,
ma'lumotlarning yetishmasligi va boshqa omillar bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin.
O‘zbekiston jinoyat huquqidagi normativ hujjatlar ba'zan noaniq bo‘lishi mumkin,
bu esa jinoyatni to‘g‘ri tasniflashda qiyinchiliklarga olib keladi. Ba'zi tushunchalar
va atamalar keng va aniq belgilangan emas. Jinoyatlarni tasniflashda har bir
holatda jinoyatchining niyati yoki ehtiyotsizligi muhim rol o‘ynaydi. Ammo
"qasd" va "ehtiyotsizlik" tushunchalarining aniq belgilanishi ko‘pincha sud
jarayonlarida muammolarni keltirib chiqaradi. Qonunlarda bu tushunchalar aniq
belgilanmagan va turlicha talqin qilinadi. Jinoyatni tasniflashda zarar darajasi yoki
jinoyatning oqibatlari e'tiborga olinadi. Biroq bu mezonlar ko‘pincha
aniqlanmagan bo‘lib, har bir holatda sudlarning turli qarorlari yuzaga keladi. Ba'zi
jinoyatlar o‘zining murakkabligi sababli tasniflashda qiyinchiliklarga olib keladi.
Jinoyatni to‘g‘ri tasniflashda o‘zaro aloqalar va holatlar tahlil qilinishi kerak.
Bunday jinoyatlar quyidagilardan iborat bo‘lishi mumkin. Ba'zi holatlarda
jinoyatlar bir-biri bilan chambarchas bog‘liq bo‘lishi mumkin. Masalan, o‘g‘irlik
va banditizmning aralashuvi, yengil jismoniy shikast yetkazish va jazoni qasddan
og‘irlashtirish kabi holatlar mavjud. Bunday holatlar ko‘pincha tasniflashda
adashishga olib keladi. Ba'zi jinoyatlar, masalan, terroristik faoliyat yoki
korrupsiya jinoyatlari, o‘zining ijtimoiy xavfini to‘liq baholashni talab qiladi.
Bunday jinoyatlarni to‘g‘ri tasniflashda jinoyatning keng miqyosini va uning
jamiyatga ta'sirini aniqlash qiyin bo‘lishi mumkin. Jinoyatlarni to‘g‘ri tasniflashda
sud ekspertizalari muhim ahamiyatga ega. Biroq, ayrim holatlarda sud
ekspertizasining natijalari noaniq bo‘lishi mumkin. Agar jinoyat jismoniy zarar
7
Уголовный кодекс Российской Федерации // https://www.consultant.ru = ht814952 (июня 13, 1996 года).
(Criminal code of Russian Federation // https://www.consultant.ru = ht814952 (June 13, 1996);
17

yetkazish bilan bog‘liq bo‘lsa, tibbiy ekspertiza jarayoni zararning darajasini
aniqlashda xatoliklarga olib kelishi mumkin. Ba'zida, zararning darajasi yoki
shikastning og‘irligi haqida mutaxassislar o‘rtasida kelishmovchiliklar yuzaga
keladi. Masalan, jismoniy shikastlar kichik bo‘lsa-da, ularning natijalari uzoq
muddatli tibbiy asoratlarga olib kelishi mumkin, bu esa jinoyatning tasnifini
murakkablashtiradi. Jinoyatchining psixologik holatini tahlil qilishda ham ba'zi
qiyinchiliklar yuzaga keladi. Agar jinoyatchi biron-bir ruhiy holatda bo‘lsa, bu
jinoyatning motivlarini tushunishga yordam beradi, lekin bunday holatlar odatda
uzoq va murakkab psixologik tahlilni talab qiladi. Jinoyatlarni tasniflashda faktlar
va dalillar juda muhim ahamiyatga ega. Biroq, ayrim holatlarda zaruriy
ma'lumotlar to‘liq bo‘lmasligi yoki noto‘g‘ri bo‘lishi mumkin. Ba'zi holatlarda
jinoyatga oid dalillar yetarli emas yoki aniqlanmaydi. Masalan, guvohlarning
so‘zlari yoki videokuzatuvlar ba'zan ishonchsiz bo‘lishi mumkin. Shunday qilib,
to‘g‘ri tasniflashni amalga oshirishda muhim dalillar yetishmasligi muammo
bo‘lishi mumkin. Ba'zan jinoyatchining harakati va uning motivini aniqlash qiyin
bo‘ladi. Masalan, o‘g‘irlikning sababini yoki shaxsiy qarama-qarshiliklardan kelib
chiqishini to‘liq aniqlash oson emas. Jinoyatlarning sabablari ba'zan ko‘plab
omillar bilan bog‘liq bo‘ladi. Jinoyatlarni tasniflashda jinoyatchining psixologik
holatini va ularning qaror qabul qilish qobiliyatini hisobga olish muhim. Ba'zi
jinoyatchilar ruhiy muammolarga ega bo‘lishi mumkin, bu ularning jinoyatni
qasddanmi yoki ehtiyotsizlik bilanmi sodir etganini aniqlashda qiyinchiliklar
keltiradi. Agar jinoyatchi ruhiy holatda bo‘lsa, uning javobgarligi masalasi
ko‘tariladi. Bunday holatda, jinoyatni sodir etishning sabablari va uning psixologik
jihatlarini aniqlashda qiyinchiliklar yuzaga keladi. Jinoyatni sodir etishdagi niyatni
aniqlash ham qiyin bo‘lishi mumkin. Ayrim holatlarda, jinoyatchining niyati
haqida aniq dalillar yetarli emas yoki u sudda o‘zining harakatlarini oqlashi
mumkin. Jinoyatlarni har bir holatda to‘g‘ri tasniflashning qiyinchiliklari bir
nechta omillarga bog‘liq. Bu qiyinchiliklar qonunchilikdagi noaniqliklar,
jinoyatlarning murakkab tabiati, dalillarning yetishmasligi va ekspertiza
natijalarining ishonchliligi bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. Shu sababli, jinoyatlarni
18

tasniflashda huquqiy tizimning samarali ishlashi uchun qonunlarni
takomillashtirish, sudlar va huquq-tartibot organlari uchun aniqlikni ta'minlash,
hamda ilg‘or ekspertiza va tahlil usullarini joriy etish zarur. Bu, o‘z navbatida,
jinoyatchilarga nisbatan adolatli jazolarni belgilash va jamiyatda huquqiy tartibni
saqlashga yordam beradi . 8
8
Moldova Respublikasi Jinoyat kodeksi // https://www.legislationline.org = hp1345668 (2003). (The Criminal code
of the Republic of Moldova // https://www.legislationline.org = hp1345668 (2003);
19

II . BOB. JINOYATLARNI TO ʻ G ʻ RI KVALIFIKATSIYA QILISH UCHUN
ZARUR BO ' LGAN OMILLAR
II.1. Jinoiy faoliyatning tahlili va ehtimoliy jazolar
Jinoyatni malakasiz yoki noto‘g‘ri tasniflash, huquqiy tizimda jiddiy
muammolarni keltirib chiqarishi mumkin. Bu holat, nafaqat adolatli jazolarni
belgilashda, balki jamiyatning huquqiy tuzilishini va jinoyatga qarshi kurashish
tizimini samarali ishlashini xavf ostiga qo‘yadi. Jinoyatni noto‘g‘ri tasniflashning
salbiy oqibatlari quyidagi asosiy sohalarda namoyon bo‘ladi. Jinoyatlarni noto‘g‘ri
tasniflash, jinoyatchilarga nisbatan adolatli jazoning belgilanmasligiga olib keladi.
Agar jinoyatni malakasiz tasniflash natijasida noto‘g‘ri jazolar berilsa, bu quyidagi
muammolarni yuzaga keltiradi. Jinoyatni engil yoki og‘ir tasniflash, jinoyatchilarni
noto‘g‘ri jazolashga olib kelishi mumkin. Masalan, yengil jinoyatni og‘ir jinoyat
deb tasniflash, jinoyatchiga juda og‘ir jazo tayinlanishiga olib keladi, bu esa uning
inson huquqlarini poymol qiladi. Aksincha, og‘ir jinoyatlarni engil deb tasniflash,
jinoyatchilarning engil jazolar bilan qutulishiga sabab bo‘lishi mumkin. Noto‘g‘ri
tasniflash nafaqat jinoyatchining huquqlarini poymol qiladi, balki jamiyatda
nohaqlikni kuchaytiradi. Agar jinoyatchilarga qilingan jinoyatning og‘irligiga
qarab jazo belgilanmasa, jamiyatda huquqiy adolatga ishonch kamayadi. Agar
jinoyatlar noto‘g‘ri tasniflansa va ular uchun nojo‘ya yoki engil jazolar belgilansa,
bu jinoyatchilarni qayta jinoyat qilishga undashi mumkin. Misol uchun, o‘g‘irlikni
engil jinoyat deb tasniflash va jazo sifatida qisqa muddatga ozodlikdan mahrum
etish, jinoyatchilarning yana o‘g‘irlik qilishlariga imkon yaratadi. Agar jinoyatni
noto‘g‘ri tasniflash va jazoning nohaqligi natijasida jinoyatchilar jazolanishdan
qochib, erkinlikka chiqsa, bu jamiyatda jinoyatlar sonining ko‘payishiga olib
keladi. Jinoyatni noto‘g‘ri tasniflash qonunchilik va sud tizimining
obro‘sizlanishiga olib kelishi mumkin. Agar jinoyatlarni malakasiz tasniflash
orqali sudlar va huquq-tartibot organlari yanada noaniq va adolatsiz qarorlar
chiqarsa. Sud tizimi va qonunlarga ishonchning pasayishi, o‘z navbatida, jamiyatda
noxolis qarorlar chiqarilayotganiga ishonchni kuchaytiradi. Bu esa fuqarolarda
huquqiy himoyaning yetishmasligi hissini yaratadi. Agar jinoyatni noto‘g‘ri
20

tasniflash natijasida qonunlar samarali ishlamasa, bu jamiyatda qonunlarga
nisbatan salbiy munosabatni yuzaga keltiradi. Odamlar, huquq-tartibot organlari va
sudlar tizimining qonunlarni to‘g‘ri qo‘llamayotganini ko‘rib, adolatsizlikka qarshi
kurashishda ishonchsizlikka tushadi. Jinoyatni noto‘g‘ri tasniflash, ba'zan
jinoyatchilarning huquqlarining poymol qilinishiga olib keladi. Agar jinoyatni
noto‘g‘ri tasniflash natijasida. Agar jinoyatni noto‘g‘ri tasniflash orqali jazo
ortiqcha bo‘lsa (masalan, og‘ir jinoyatni engil tasniflash va bunaqa holatda uzoq
muddatga ozodlikdan mahrum qilish), jinoyatchining asosiy huquqlari poymol
bo‘ladi. Ba'zan noto‘g‘ri tasniflash, jinoyatchilarga qarshi noqonuniy yoki ortiqcha
chora-tadbirlarning qo‘llanishiga olib keladi. Misol uchun, mas'uliyatni oshirish va
jazo choralari haqida noto‘g‘ri qarorlar chiqarish. Jinoyatni malakasiz yoki
noto‘g‘ri tasniflash, qonunlarni amalda qo‘llashda jiddiy muammolarni keltirib
chiqaradi. Noto‘g‘ri tasniflash qonunlarning talqinida noaniqlikka olib keladi, bu
esa sudlar va huquq-tartibot organlari o‘rtasida qarorlar o‘rtasida tafovutlarga
sabab bo‘lishi mumkin. Agar jinoyat noto‘g‘ri tasniflansa, bu jinoyatchilarni
reabilitatsiya qilish va ularni jamiyatga qaytarish jarayonini murakkablashtiradi.
Jinoyatchining jinoyatning asl mohiyatini tushunmasdan jazolanishi reabilitatsiya
va qayta integratsiya jarayonlarini to‘xtatishi mumkin. Jinoyatni malakasiz yoki
noto‘g‘ri tasniflash huquqiy tizimda turli muammolarni yuzaga keltiradi, jumladan,
adolatning poymol qilinishi, jamiyatda huquqiy tartibning buzilishi, sud tizimiga
ishonchsizlikning ortishi va jinoyatchilarning huquqlarining poymol qilinishi. Bu
muammolarni bartaraf etish uchun qonunchilikni yanada aniqroq va tushunarli
qilish, sud va huquq-tartibot organlarining malakasini oshirish, shuningdek,
jinoyatlarni to‘g‘ri tasniflash uchun ilg‘or amaliy yondoshuvlarni qo‘llash zarur.
Bu o‘z navbatida jamiyatda huquqiy adolatni ta'minlash va jinoyatga qarshi
kurashni samarali amalga oshirishga yordam beradi. 9
Jinoyat huquqini amalda to‘g‘ri qo‘llash va jinoyatlarni aniq tasniflash,
huquqiy tizimning samarali ishlashi uchun juda muhim. Har bir holatda jinoyatni
to‘g‘ri tasniflash, qonunchilikning samarali ishlashiga va adolatning
9
Germaniya Jinoyat qonuni // https://ec.europa.eu = st4258791 (1998-yil 13- noyabr). (German criminal code //
https://ec.europa.eu = st4258791 (November 13, 1998);
21

ta'minlanishiga yordam beradi. Quyida O‘zbekiston jinoyat huquqida jinoyatlarni
tasniflashda yuzaga kelgan ba'zi aniq misollarni keltiramiz. O‘zbekiston Jinoyat
Kodeksining 167-moddasida o‘g‘irlik jinoyati, ya'ni biror kishining mol-mulkini
noqonuniy tarzda olib qo‘yish ko‘rsatilgan. Biroq, agar o‘g‘irlik jinoyati kuch
ishlatish yoki qurol bilan amalga oshirilsa, bu jinoyat banditizm sifatida
tasniflanadi (Jinoyat Kodeksining 179-moddasi). Biror kishi, tun kunu o‘g‘irlik
maqsadida uyga kirib, mol-mulkni olib chiqadi. Bu jinoyat o‘g‘irlik sifatida
tasniflanadi, chunki qasddan xodimlarga zarar yetkazilmagan. Agar o‘g‘irlik
paytida jinoyatchi qurol ishlatsa va mol-mulkni olish jarayonida qasddan jismoniy
zarar yetkazsa, bu jinoyat banditizm sifatida tasniflanadi. Banditizm, o‘z
navbatida, og‘irroq jazo bilan jazolanadi. O‘g‘irlikni banditizmga aylantirishda
qiyinchiliklar yuzaga kelishi mumkin, chunki jinoyatchining qurolni ishlatganligi
yoki jismoniy kuchni qo‘llaganligini tasdiqlash zarur. Agar sudda bu omillar aniq
bo‘lmasa, jinoyat o‘g‘irlik sifatida tasniflanishi mumkin, bu esa banditizm uchun
og‘irroq jazoning o‘rnini bosadi. Jinoyat Kodeksining 97-moddasida o‘ldirish
jinoyati, ya'ni boshqa shaxsni qasddan o‘ldirish ta'riflanadi. Agar o‘ldirishga
urinish natijasida qurbon hayotga xavf soluvchi jarohat olmasa, o‘ldirishga urinish
sifatida tasniflanadi (Jinoyat Kodeksining 99-moddasi). Biror kishi, boshqa shaxsni
o‘ldirish maqsadida unga kuch ishlatib, jismoniy zarar yetkazsa va uning natijasida
o‘lim sodir bo‘lsa, bu jinoyat o‘ldirish sifatida tasniflanadi. Agar jinoyatchi
qurbonni o‘ldirishga urinsa, ammo qurbon hayotini saqlab qolsa (masalan,
jarohatlar engil bo‘lsa yoki tibbiy yordam vaqtida samarali ko‘rsatilsa), bu jinoyat
o‘ldirishga urinish sifatida tasniflanadi. O‘ldirishga urinishni aniq tasniflashda,
jinoyatchining niyati va qasdi haqida aniq dalillar bo‘lishi zarur. Shuningdek,
jarohatlarning darajasi ham muhim rol o‘ynaydi. Bunday holatlarda sudda tibbiy
ekspertiza va boshqa dalillar asosida qaror qabul qilinadi. Korrupsiya jinoyatlari,
ya'ni davlat mansabdor shaxslarning lavozimini suiiste'mol qilish va mansablarni
o‘z manfaatlariga xizmat qilish uchun ishlatishi O‘zbekiston Jinoyat Kodeksining
205-208-moddalarida belgilangan. Bu holatlarning to‘g‘ri tasniflanishi
quyidagicha farq qiladi. Agar davlat mansabdor shaxs o‘z lavozimidan foydalanib,
22

shaxsiy manfaatlarini ko‘zlab, pora olsa, bu jinoyat korrupsiya sifatida tasniflanadi.
Agar mansabdor shaxs o‘z pozitsiyasidan noto‘g‘ri foydalangan holda, lekin
to‘g‘ridan-to‘g‘ri pora olmagan bo‘lsa, bu korrupsiyani suiiste'mol qilish sifatida
tasniflanadi. Korrupsiya jinoyatlarini to‘g‘ri tasniflashda huquqiy tahlilning
noaniqligi yuzaga kelishi mumkin, chunki bunday jinoyatlar ko‘pincha yashirin
tarzda amalga oshiriladi va kerakli dalillarni topish qiyin bo‘ladi. O‘zbekiston
jinoyat kodeksining 273-moddasida narkotik moddalar savdosi va narkotik
moddalar tarqatish jinoyatlari alohida ajratilgan. Bu jinoyatlarning tasnifi
quyidagicha farq qiladi. Agar shaxs narkotik moddalarni sotish maqsadida olib
o‘tsa yoki tarqatsa, bu jinoyat narkotik moddalar savdosi sifatida tasniflanadi. Agar
shaxs narkotik moddalarni tarqatishda noaniq maqsadlar bilan, masalan, yordam
uchun yoki boshqalarga yordam berish uchun tarqatgan bo‘lsa, bu tarqatish sifatida
tasniflanadi. Narkotik moddalar savdosi va tarqatilishini ajratish ko‘pincha qiyin,
chunki narkotik moddalarni tarqatishda faqat sotish maqsadi emas, balki
harakatning hajmi va maqsadi ham muhim rol o‘ynaydi. Jismoniy shikast
yetkazish (Jinoyat Kodeksining 113-moddasi) va jismoniy zararni keltirib chiqish
(Jinoyat Kodeksining 114-moddasi) o‘rtasida farq mavjud. Jismoniy shikast
yetkazish holatida shaxsga doimiy yoki vaqtinchalik zarar yetkaziladi, ammo
jismoniy zarar keltirishda faqat vaqtinchalik shikastlar yuzaga keladi. Biror kishi,
boshqa kishiga do‘pposlash orqali og‘ir jismoniy shikast yetkazsa, bu jinoyat
jismoniy shikast yetkazish sifatida tasniflanadi.Agar jarohatlar engil bo‘lsa, faqat
og‘riq va vaqtinchalik zarar yuzaga kelsa, bu jinoyat jismoniy zarar sifatida
tasniflanadi. Jismoniy shikastni va zararni aniqlashda tibbiy ekspertiza va
jarohatlarning darajasi muhim. Ba'zi holatlarda, shikastlanish darajasi aniq
bo‘lmasligi mumkin, bu esa jinoyatni noto‘g‘ri tasniflashga olib keladi.
Jinoyatlarni aniq tasniflashda ko‘plab qiyinchiliklar yuzaga keladi, lekin sudlar va
huquq-tartibot organlarining to‘g‘ri va aniqlik bilan qaror chiqarishi jamiyatda
adolatni ta'minlashga yordam beradi. O‘zbekiston jinoyat huquqida jinoyatlarning
23

aniq tasniflanishi, qonunlarning mukammalligi va sudlarning malakasi bilan
bevosita bog‘liq. 10
O‘zbekiston jinoyat huquqidagi sud amaliyoti o‘ta murakkab va ko‘plab
qiyinchiliklarga duch keladi. Jinoyatlarni to‘g‘ri tasniflash, dalillarni to‘plash,
jinoyatni sodir etgan shaxsning niyatini aniqlash va adolatli hukm chiqarish
sudning asosiy vazifalari hisoblanadi. Biroq, turli omillar sababli sud amaliyotida
muammolar yuzaga kelishi mumkin. Quyida sud amaliyotida uchraydigan ba'zi
asosiy muammolar va ularning yechimlari keltirilgan. O‘zbekiston jinoyat
kodeksidagi ayrim normalar va tushunchalar aniq belgilangan emas yoki ularning
talqinida noaniqliklar mavjud. Masalan, "kuch ishlatish", "og‘ir salbiy oqibatlar",
"jinsiy tajovuz" kabi tushunchalar turli sud amaliyotlarida turlicha talqin qilinadi.
Bu esa sudda qaror chiqarishda bir xil yondashuvni ta'minlashga to‘sqinlik qiladi.
Jinoyat kodeksidagi turli tushunchalarni yanada aniqroq belgilash va ular bo‘yicha
o‘ziga xos norma kiritish kerak. Sudlar uchun tushunarsiz bo‘lgan atamalarni va
tushunchalarni normativ hujjatlar yordamida aniq shakllantirish zarur. Yuridik
adabiyotda ushbu tushunchalar va normalar bo‘yicha izohlar, talqinlar va sud
amaliyotidan olingan misollarni keltirish orqali sud amaliyotida aniq va bir xilda
qarorlar qabul qilishni ta'minlash. Sudlarning jinoyatni malakasiz tasniflashlari va
ekspertiza xulosalarining ishonchsizligi sudning noto‘g‘ri qaror chiqishiga olib
keladi. Ba'zida sudlar, ayniqsa murakkab va texnik jihatdan qiyin bo‘lgan
jinoyatlarni, masalan, iqtisodiy jinoyatlar yoki kiberjinoyatlar bo‘yicha malakali
ekspertizalarga tayyorlanmasligi yoki noto‘g‘ri talqin qilishlari mumkin. Sud
xodimlari va advokatlar uchun maxsus treninglar tashkil etish va yuqori malakali
mutaxassislarni jalb etish zarur. Misol uchun, kiberjinoyatlar yoki iqtisodiy
jinoyatlar kabi maxsus tarmoqlarga oid bilimlarni chuqurlashtirish. Ekspertiza
jarayonini yanada shaffof va ishonchli qilish uchun malakali ekspertlarni jalb qilish
zarur. Ekspertizani yuqori darajadagi mutaxassislar tomonidan bajarilishi
jinoyatlarni to‘g‘ri tasniflashda muhim rol o‘ynaydi. Jinoyatni sodir etgan
shaxsning niyatini, jinoyatning o‘ziga xos xususiyatlarini aniqlashda dalillarning
10
Janubiy Koreya Respubikasi Jinoyat kodeksi // https://www.refworld.org /docid/3f49ed4.html (Oktober 3, 1953).
(The criminal code of the South Korea // https://www.refworld.org /docid/3f49ed4.html (Oktober 3, 1953);
24

yetishmasligi yoki ulardan noto‘g‘ri foydalanish sudning adolatsiz hukmlar
chiqarishiga olib keladi. Ba'zida huquq-tartibot organlari tomonidan to‘plangan
dalillarni sudda tahlil qilishda xatoliklar bo‘lishi mumkin. Huquq-tartibot
organlarining dalil to‘plash jarayonini yanada samarali qilish va barcha dalillarni
to‘g‘ri ro‘yxatga olish uchun maxsus normativ hujjatlar ishlab chiqish. Bu sud
jarayonining aniq va to‘g‘ri bo‘lishini ta'minlaydi. Dalil to‘plashda noqonuniy
usullardan foydalanishning oldini olish uchun tartibni qattiq nazorat qilish zarur.
Jinoyatlarni aniqlashda ta'sirchan dalil va guvohliklarni to‘plab, sudda ishonchli
asoslar bilan yondoshuvni ta'minlash muhim. O‘zbekistonda jinoyat qonunchiligi
doimiy ravishda yangilanib turadi. Biroq, bu o‘zgarishlarni sudlar va huquq-
tartibot organlari tomonidan tezda qabul qilish va amaliyotda qo‘llash ba'zida qiyin
bo‘ladi. Yangi qonunlar va normativ hujjatlarni o‘z vaqtida va to‘g‘ri qo‘llash
sudning qarorlarida noaniqliklarga olib kelishi mumkin. Sud tizimi va huquq-
tartibot organlarining qonunchilikdagi yangilanishlar haqida muntazam ravishda
xabardor bo‘lishini ta'minlash. Bu maqsadda maxsus seminarlar va o‘quv dasturlari
tashkil etilishi mumkin.Yangi qonunlarning amalda qanday qo‘llanishini o‘rgatish
va mavjud qonunlarga nisbatan oldingi sud amaliyotini yangilash. Bu sud
xodimlarini yangi qonunlarni amaliyotda aniq qo‘llashga tayyorlash imkonini
beradi. Jinoyatni aniq tasniflashda ba'zida noaniqliklar yuzaga keladi.
O‘zbekistonda ba'zi jinoyatlar, ayniqsa iqtisodiy va siyosiy jinoyatlar,
murakkabligi sababli to‘g‘ri tasniflanmasligi mumkin. Noto‘g‘ri tasniflash esa
jinoyatchiga nisbatan adolatsiz jazo tayinlashga olib keladi. Jinoyatni tasniflashda
aniq va noaniqliklarni bartaraf etadigan mezonlarni ishlab chiqish zarur. Sudlar va
huquq-tartibot organlari uchun har bir jinoyatni tasniflashda umumiy qoidalar va
kriteriyalarni ishlab chiqish. Sud amaliyotida yuzaga kelgan turli xil jinoyatlarni
to‘g‘ri tasniflash bo‘yicha mashq qilish va sud xodimlariga tajriba asosida
ko‘rsatmalar berish. Jinoyatni tasniflashda sanksiyalarni aniqlashda noaniqliklar
mavjud. Biroq, bunday noaniqliklar ba'zida jinoyatni sodir etgan shaxsga noto‘g‘ri
jazo tayinlashga olib kelishi mumkin. Sudlar sanksiyalarning og‘irligi bo‘yicha bir
xil yondashuvni tanlashda qiynaladi. Jinoyatni sodir etgan shaxsning jazosi
25

bo‘yicha aniq mezonlar va normativ hujjatlar ishlab chiqish zarur. Jinoyat turiga
qarab jazolarni adolatli va bir xilda belgilash, sud amaliyotining to‘g‘ri
yuritilishiga yordam beradi. Sud amaliyotida yuzaga kelgan muammolarni hal
qilish uchun qonunchilikni takomillashtirish, sudlarning malakasini oshirish, dalil
to‘plash jarayonini yaxshilash va yangi qonunlarni tezkor qo‘llash muhim
ahamiyatga ega. Bu orqali sud tizimi yanada samarali, adolatli va shaffof ishlashini
ta'minlash mumkin. 11
Jinoyatlarni to‘g‘ri kvalifikatsiya qilish sudning adolatli qaror chiqarishiga
asos bo‘ladi. Bu jarayon jinoiy faoliyatni to‘g‘ri tahlil qilishni va uning turli
aspektlarini aniqlashni talab qiladi. To‘g‘ri kvalifikatsiya qilish uchun zarur
bo‘lgan omillardan biri jinoiy faoliyatning tahlili va ehtimoliy jazolarning
belgilanishidir. Quyida jinoiy faoliyatni tahlil qilish va ehtimoliy jazolarni
belgilash jarayonidagi asosiy jihatlar keltirilgan. Jinoyatni to‘g‘ri tasniflash uchun,
avvalo, uning sodir etilganiga oid ishonchli dalillarni to‘plash va tahlil qilish zarur.
Dalillar jinoyatning turi, jinoyatni sodir etgan shaxsning niyati va uning jinoyatga
nisbatan xatti-harakatlarini tushunishga yordam beradi. Jinoyatni sodir etishda
foydalanilgan vositalar, vaqt, joy va boshqa sharoitlarni aniqlash zarur. Masalan,
biron-bir jismoniy jarohatni keltirib chiqaruvchi jinoyatlarda, shaxsning niyati
(qasd, befarqlik yoki ehtiyotsizlik) va harakatlarning to‘g‘ri baholanishi juda
muhim. Dalillarni to‘plash va ularni tahlil qilish jarayonida material dalillarga,
guvohliklarga, ekspertiza xulosalariga, video va audio tasvirlarga tayangan holda
aniqlik kiritish lozim. Jinoyatni sodir etgan shaxsning niyatini aniqlash ko‘pincha
qiyin. Jinoyatni tasniflashda niyat (qasdli, ehtiyotsiz yoki befarq)ni to‘g‘ri aniqlash
jinoyatning turini va unga tegishli jazoni belgilashda muhim rol o‘ynaydi.
Jinoyatni sodir etishda shaxsning niyati, unga qo‘llaniladigan jazolarni aniqlashda
muhim. Niyatning aniqlanishi, masalan, qasddan odamni o‘ldirish, ehtiyotsizlik
bilan jarohat yetkazish kabi tahlillarni amalga oshirishni talab qiladi. Jinoyatni
sodir etgan shaxsning harakatlarini va holatni tahlil qilishda uning ijtimoiy
muhitini, motivlarini va jinoyatga olib kelgan omillarni ham inobatga olish zarur.
11
Avstraliya jinoyat kodeksi // https://www.refworld.org = hh5687312 (1995). (The criminal code of the South
Korea // https://www.refworld.org = hh5687312(1995).
26

Jinoyatning og‘irlik darajasi uning kvalifikatsiyasida hal qiluvchi omil bo‘ladi.
Agar jinoyat og‘ir oqibatlarga olib kelsa yoki keng miqyosda amalga oshirilgan
bo‘lsa, uning kvalifikatsiyasi va jazosi o‘zgarishi mumkin. Jinoyatni sodir etishda
keltirilgan zarar yoki zararning darajasi, shaxsning harakatlarining og‘irligi va
jinoyatning oqibatlari (masalan, o‘lim, jismoniy yoki moliyaviy zarar)ni hisobga
olish zarur. Jinoyatning tasniflanishi, uning qanday oqibatlarga olib kelganini va
bu oqibatlarning og‘irlik darajasini aniqlashga asoslanishi lozim. Jinoyatning keng
miqyosda amalga oshirilganligini yoki faqat bir necha kishiga zarar
yetkazganligini baholash, uning jazosi va malakasini belgilashda asosiy omil
bo‘lishi mumkin. Jinoyatni sodir etgan shaxsning shaxsiyati va uning avvalgi
jinoyat tarixini inobatga olish, jinoyatni tasniflashda muhim rol o‘ynaydi. Shu
bilan birga, jinoiy faoliyatni tahlil qilishda jinoyatchining ijtimoiy va psixologik
holatini ham hisobga olish zarur. Jinoyatni sodir etgan shaxsning shaxsiyati,
psixologik holati, o‘tmishdagi jinoyatlari va ijtimoiy muhitini o‘rganish zarur.
Agar shaxs ilgari jinoyat sodir etgan bo‘lsa, bu uning qasddan jinoyat qilish
ehtimolini oshirishi mumkin. Psixologik tahlil, shaxsning ruhiy holatini va
jinoyatni sodir etishdagi motivlarini aniqlashda yordam beradi. Shaxsning ruhiy
holati jinoyatni qasd bilan yoki ruhiy holat ta'sirida sodir etganini ko‘rsatishi
mumkin. Jinoyatning kvalifikatsiyasi, uning og‘irligi va jinoyatchining shaxsiyati
hisobga olinib, tegishli jazo tayinlanadi. Jinoyatning to‘g‘ri tasniflanishi va uning
jazosi o‘rtasidagi bog‘liqlik aniqlanishi zarur. Har bir jinoyat turi uchun qonunda
aniq jazolar belgilangan. Masalan, o‘limni qo‘llash, o‘g‘rilik, poraxo‘rlik kabi
jinoyatlar uchun alohida jazolar mavjud. Jinoyatni tasniflashda bu mezonlarni aniq
belgilash va jinoyatga ko‘ra jazoning og‘irligini belgilash muhim. Jinoyatchining
jazo olishda jinoyatning turiga, sodir etilgan jinoyatning oqibatlariga va shaxsning
ahvoliga qarab jazoning nisbiyligi belgilanishi kerak. Shu bilan birga,
jinoyatchining o‘ta yomon ahvolini hisobga olish va kamroq jazo tayinlash
imkoniyatlari ham ko‘rib chiqilishi kerak. Jinoyatchining ijtimoiy sharoiti, oilaviy
holati, iqtisodiy muammolari va boshqalar jinoyatning sodir etilishiga ta'sir
ko‘rsatishi mumkin. Bu omillarni hisobga olmasdan, jinoyatni to‘g‘ri tasniflash
27

qiyinlashadi. Jinoyatni sodir etishda shaxsning ijtimoiy va iqtisodiy sharoitlarini
hisobga olish zarur. Agar jinoyatni sodir etishda shaxsning ijtimoiy sharoitlari ta'sir
ko‘rsatsa, buni sudda baholash kerak. Masalan, ochlik, psixologik bosim, oilaviy
zo‘ravonlik yoki iqtisodiy qiyinchiliklar. Jinoyatlarni to‘g‘ri kvalifikatsiya qilish
uchun zarur bo‘lgan omillar orasida jinoiy faoliyatning har bir alomatini,
jinoyatchining niyatini, jinoyatning og‘irlik darajasini, shaxsiy holatni va ehtimoliy
jazolarni tahlil qilish muhim ahamiyatga ega. Bu omillarni aniqlash va baholash
jarayonida qonuniy mezonlar, dalillar, shaxsiy holat va jinoiy faoliyatning shartlari
asosida eng adolatli qaror chiqarilishi lozim. 12
II.2. Sud va huquq-tartibot organlari tomonidan foydalaniladigan mezonlar
Jinoyatlarni to‘g‘ri kvalifikatsiya qilish jarayonida sud va huquq-tartibot
organlari bir qator mezonlarni qo‘llaydilar. Ushbu mezonlar jinoyatni to‘g‘ri
tasniflash va adolatli jazo tayinlash uchun zaruriy asoslardir. Quyida sud va huquq-
tartibot organlarining jinoyatlarni kvalifikatsiya qilishda foydalanadigan asosiy
mezonlar keltirilgan. Jinoyatni tasniflashda birinchi mezon jinoyatning turi va
uning tuzilishini aniqlashdir. Har bir jinoyat turiga qonunda aniq belgilangan
mezonlar mavjud bo‘lib, bu mezonlar jinoyatni tasniflashda asosiy vosita
hisoblanadi. Jinoyatning huquqiy tasnifi jinoyat kodeksidagi tegishli moddalar
asosida amalga oshiriladi. Masalan, o‘ldirish, o‘g‘rilik, firibgarlik kabi jinoyatlar
o‘ziga xos huquqiy belgilarga ega. Agar jinoyat o‘ldirishga oid bo‘lsa, uning sodir
etilishida qo‘llanilgan vosita (qoralash, qurbonning holati) va niyat (qasd,
befarqlik) aniqlanishi kerak. Jinoyatni sodir etishning vosita va usullari uning
tasniflanishida muhim rol o‘ynaydi. Vositada qo‘llanilgan qurallarning
xususiyatlari va jinoyatni sodir etish usullari jinoyatning og‘irlik darajasini
aniqlashda yordam beradi. Jinoyatning sodir etilishida foydalanilgan vosita
(masalan, qurol, kimyoviy moddalar) va usul (masalan, g‘alaba, zo‘ravonlik)
jinoyatning to‘g‘ri kvalifikatsiyasiga ta’sir qiladi. Agar jinoyat qurol-yarog‘ bilan
sodir etilgan bo‘lsa, bu og‘ir jazoni talab qiladi. Agar jinoyat qurol bilan sodir
etilgan bo‘lsa, jinoyatning og‘irligi va tasnifi, undan foydalanganlik mezoniga
12
Кудрявцев В.Н. Обшая теория квалификация преступлений. М ., 2007. – С . 313 (Kudryavsev V.N. General
theory of qualification of crime. M., 2007. – P.313);
28

qarab farqlanadi. Jinoyatning qanday oqibatlarga olib kelgani, uning
tasniflanishida muhim mezonlardan biridir. Jinoyatni sodir etishning natijalari
(masalan, jismoniy zarar, o‘lim) jinoyatni to‘g‘ri malakasini belgilashda katta
ahamiyatga ega. Jinoyatning oqibatlari (masalan, jismoniy zarar, o‘lim, moliyaviy
zarar) jinoyatning turini va og‘irligini aniqlashda hal qiluvchi rol o‘ynaydi.
O‘ldirish jinoyatida, jismoniy shikastlanishlar yoki o‘lim natijasida sud jinoyatning
turini va jazoni tayinlashda bu omilni inobatga oladi. Jinoyatchining niyati, uning
jinoyatni sodir etishdagi maqsadi va xatti-harakatlari jinoyatni malakalashda juda
muhimdir. Sud va huquq-tartibot organlari, jinoyatchining niyatini (qasd, befarqlik,
ehtiyotsizlik) tahlil qilib, to‘g‘ri jazolarni belgilashadi. Jinoyatchining jinoyatni
sodir etishdagi niyati va maqsadi, shu jumladan, u qanday ruhiy holatda bo‘lishi
(masalan, ruhiy bezovtalik yoki ijtimoiy muhit ta’siri) hamda uning harakatlari
asosida tasniflanadi. Agar jinoyat qasd bilan sodir etilgan bo‘lsa, bu boshqa
jazolarni talab qiladi, ehtiyotsizlik yoki befarqlik bilan sodir etilgan jinoyatlar esa
engilroq jazoga tortiladi. Jinoyatchining shaxsiyati (masalan, uning avvalgi
jinoyatlari, hayotiy holati, ruhiy holati) jinoyatni to‘g‘ri tasniflashda muhim
mezonlardan biridir. Sudlar jinoyatchining shaxsini baholash orqali, uning jinoiy
faoliyatini va jazolarni belgilaydilar. Jinoyatchining avvalgi jinoyatlari, psixologik
holati va ijtimoiy muhitini inobatga olish zarur. Jinoyatchining avvalgi jinoyatlari
ularning qayta jinoyat qilish ehtimolini oshirishi mumkin. Agar jinoyatchi ilgari
jinoiy faoliyat bilan shug‘ullangan bo‘lsa, bu uning jinoyatni qayta sodir etish
ehtimolini ko‘rsatadi va jazolarni kuchaytirishga olib keladi. Jinoyatni sodir etish
paytida yuzaga kelgan ijtimoiy yoki shaxsiy sharoitlar (masalan, stress, oilaviy
zo‘ravonlik, moliyaviy muammolar) jinoyatni tasniflashda e’tiborga olinadi. Bu
holatlar jinoyatning sodir etilishiga ta’sir qilishi mumkin. Jinoyatchining ijtimoiy
holati, stress, o‘tmishdagi psixologik ta’sirlar va boshqa omillar jinoyatni sodir
etishda qanday rol o‘ynaganini baholash lozim. Ijtimoiy sharoitlar jinoyatning
malakasini o‘zgartirishi mumkin. Agar jinoyat moliyaviy qiyinchiliklar sababli
sodir etilgan bo‘lsa, sud buni inobatga olib, engilroq jazo tayinlashi mumkin.
Jinoyatchining jismoniy va ruhiy holati, ayniqsa, ruhiy kasalliklar yoki maxsus
29

holatlar mavjud bo‘lsa, jinoyatni tasniflashda e’tiborga olinadi. Agar shaxs ruhiy
holatida bo‘lsa yoki psixologik ta’sir ostida bo‘lsa, bu jinoyatni to‘g‘ri tasniflashda
muhim ahamiyatga ega. Agar jinoyatchi jinoyatni sodir etish vaqtida psixologik
yoki ruhiy kasallikka ega bo‘lsa, uning jinoyati haqidagi tasnif o‘zgartirilishi
mumkin. Sudda psixologik ekspertiza orqali bu holat tahlil qilinadi. Agar jinoyatni
sodir etgan shaxsning ruhiy holati normal bo‘lmasa, bu uning javobgarligini
yengillashtirishi mumkin. Sud va huquq-tartibot organlari jinoyatlarni
kvalifikatsiya qilishda turli mezonlardan foydalanadilar. Bu mezonlar jinoyatning
tuzilishi, niyati, sodir etilishida qo‘llanilgan vosita va usullar, jinoyatning
oqibatlari, jinoyatchining shaxsiyati va ijtimoiy sharoitlar asosida jinoyatni aniq
tasniflashga yordam beradi. To‘g‘ri kvalifikatsiya qilish uchun sudlar va huquq-
tartibot organlari o‘z faoliyatlarida ushbu mezonlarni alohida e’tiborga oladilar,
chunki bu jinoyatchiga adolatli jazoning tayinlanishiga olib keladi.
Jinoyatlarni to‘g‘ri kvalifikatsiya qilishda ilmiy va amaliy yondoshuvlarning
muhimligi alohida e'tiborga molik. Ushbu ikki yondoshuvning birlashishi jinoyat
huquqining samarali ishlashiga, qonunlarning to‘g‘ri tatbiq etilishiga, va adolatli
jazolarni tayinlashga yordam beradi. Quyida ilmiy va amaliy yondoshuvlarning
jinoyatlarni kvalifikatsiya qilishdagi roli va ahamiyati keltirilgan. Ilmiy yondoshuv
jinoyat huquqi va uning amaliyotini chuqur tahlil qilish, yangi nazariyalar va
metodlarni ishlab chiqish orqali jinoyatlarni aniq va to‘g‘ri kvalifikatsiya qilishga
yordam beradi. Ilmiy tadqiqotlar va analitik yondoshuvlar quyidagi jihatlarni
taqdim etadi. Ilmiy tadqiqotlar jinoyatlarni tasniflashda ishlatiladigan nazariy
asoslarni ishlab chiqishda muhim rol o‘ynaydi. Bu asoslar jinoyat huquqining
normalarini yanada aniqroq tushunishga yordam beradi. Jinoyatlarni tasniflashda
ishlatiladigan konseptual modellarni ishlab chiqadi; Jinoyatni sodir etish
jarayonining nazariy jihatlarini tahlil qiladi; Jinoyatchilikni oldini olish va
jinoyatchilarni reabilitatsiya qilish uchun yangi yondoshuvlarni taklif etadi. Ilmiy
tadqiqotlar huquqiy tizimning mavjud muammolarini aniqlab, ularni hal qilishga
yordam beradi. Ular qonunlarning aniqligi va samaradorligini oshirish uchun
normativ-huquqiy bazani takomillashtirishga xizmat qiladi. Yangi qonunlar yoki
30

qonunchilikdagi o‘zgarishlar ilmiy tahlil va tavsiyalar asosida ishlab chiqilishi
mumkin. Qonunchilikdagi bo‘shliqlarni va noaniqliklarni aniqlashda ilmiy
tahlilning ahamiyati katta. Ilmiy yondoshuvlar, ayniqsa, amaliyotdagi murakkab
holatlarni nazariy nuqtai nazardan tahlil qilishda yordam beradi. Misol uchun,
qonunlardagi aniq belgilanmagan tushunchalar yoki yangi jinoyat turlari paydo
bo‘lishi bilan bog‘liq muammolarni ilmiy yondoshuvlar orqali tahlil qilish
mumkin. Amaliy yondoshuvlar esa jinoyatlarni to‘g‘ri tasniflash va ularning
jazolarini belgilashda sud amaliyoti, huquq-tartibot organlarining tajribasi, va
jinoiy faoliyatni tahlil qilishning samarali metodlariga asoslanadi. Amaliy
yondoshuvlarning muhim jihatlari quyidagicha. Sudlar jinoyatlarni to‘g‘ri
tasniflashda o‘z tajribasiga tayangan holda, qonunlarni amalda qo‘llashni
o‘rganadilar. Sudlar quyidagi amaliy yondoshuvlardan foydalanadilar. Jinoyatlarni
har bir holatda alohida o‘rganish va to‘g‘ri jazolarni belgilash. Jinoyatchining
holatini, niyatini va boshqa sharoitlarni aniqlash. Amaliyotda yuzaga kelgan yangi
jinoyat holatlarini sinchiklab o‘rganish va tegishli tasniflash. Huquq-tartibot
organlari (politsiya, prokuratura) jinoyatlarni tekshirish, dastlabki tahlil qilish va
to‘g‘ri malakalarini belgilashda muhim rol o‘ynaydi. Amaliy yondoshuvlar
ko‘pincha jinoiy faoliyatni tahlil qilishda yuzaga keladigan muammolarni hal
qilishga qaratilgan takliflar ishlab chiqadi. Masalan, jinoiy ishlarni tezkor va
samarali hal qilish uchun sudlar va huquq-tartibot organlariga o‘quv kurslari,
treninglar, va yangi texnologiyalarni joriy etish taklif qilinadi. Ilmiy va amaliy
yondoshuvlarning uyg‘unlashishi jinoyatlarni to‘g‘ri tasniflashda samarali
natijalarga olib keladi. Ilmiy tadqiqotlar orqali erishilgan yangi bilimlar va
metodlar amaliyotga qo‘llanilishi kerak. Amaliyot esa ilmiy yondoshuvlarning
samarali ishlashini tekshirib, ularning amaliy muammolarni hal qilishdagi
ahamiyatini ko‘rsatadi. Ilmiy tadqiqotlar jinoyat huquqining nazariy jihatlarini
aniqlagan holda, ularning amaliyotda qanday qo‘llanilishini ko‘rsatadi.
Shuningdek, sud va huquq-tartibot organlari uchun ilmiy-texnik metodlarni ishlab
chiqadi. Amaliy yondoshuvlar, o‘z navbatida, ilmiy tahlilga tayanib, to‘g‘ri
natijalarga erishish uchun kerakli o‘zgarishlarni kiritishni taklif qiladi. Bu ikki
31

yondoshuvning uyg‘unlashuvi, asosan, jinoyatlarni malakali tasniflash va jazolarni
tayinlashda eng yuqori samaradorlikka olib keladi. Ilmiy va amaliy
yondoshuvlarning integratsiyasi jinoyatlarni to‘g‘ri kvalifikatsiya qilishning
muhim omillaridan biridir. Ilmiy yondoshuvlar qonunlarning yangi tushunchalari,
nazariy tahlillari va metodlari asosida yangiliklarni taklif etsa, amaliy
yondoshuvlar esa bu metodlarning real hayotdagi qo‘llanilishi va samaradorligini
ta’minlaydi. Shunday qilib, ilmiy va amaliy yondoshuvlarning uyg‘unlashuvi
jinoyat huquqining samarali ishlashiga va adolatli jazo tayinlanishiga imkon
yaratadi.
Jinoyat huquqi, har qanday davlatda, ijtimoiy barqarorlikni ta'minlash,
qonun ustuvorligini saqlash va fuqarolar xavfsizligini himoya qilish uchun muhim
rol o‘ynaydi. O'zbekistonning jinoyat huquqidagi qonunlar ham, o‘zgaruvchan
zamon sharoitlariga mos ravishda rivojlanib bormoqda. Ushbu rivojlanish,
qonunlarning zamonaviy talablarga, ijtimoiy ehtiyojlarga va xalqaro standartlarga
mos kelishini ta'minlashga qaratilgan. Jinoyatlarni to‘g‘ri tasniflash, jinoyat
huquqining samarali ishlashi uchun juda muhim. Shuning uchun, O'zbekistonda
jinoyat huquqining kelajakdagi rivojlanishida quyidagi yo'nalishlar ko‘zda tutilishi
mumkin. Jinoyat kodeksi va boshqa qonunlardagi mavjud noaniqliklarni bartaraf
etish. Xususan, jinoyatlarning turini aniqlashda ishlatiladigan tushunchalar va
mezonlarning aniqroq belgilanishi talab qilinadi. Yangi jinoyat turlari, masalan,
internet jinoyatlari, kiberjinoyatlar va moliyaviy jinoyatlar kabi zamonaviy jinoyat
turlariga qarshi huquqiy normativlar ishlab chiqish zarur. Globalizatsiya
jarayonlari va transmilliy jinoyatlar (kiberjinoyatlar, narkotrafik, terrorizm)ning
ko‘payishi bilan, O‘zbekistonda jinoyat huquqini xalqaro standartlar bilan
moslashtirish kerak. O'zbekiston xalqaro huquqiy me’yorlarni hisobga olgan holda,
masalan, BMTning jinoyatlarni jinoyatchilar tomonidan qochib ketishiga qarshi
kurashish bo‘yicha kelishuvlari va boshqa xalqaro shartnomalar asosida yangi
qonunlar ishlab chiqishi kerak. Jinoyatchilarni xalqaro miqyosda ta'qib qilishni
kuchaytirish, hukumatlar o'rtasida jinoyatchilarni ekstraditsiya qilish va ma’lumot
almashish mexanizmlarini rivojlantirish. Jinoyatni noto‘g‘ri tasniflashning salbiy
32

oqibatlarini kamaytirish uchun, yangi qonunlar va metodologiyalar ishlab
chiqilishi kerak. Jinoyatlarni to‘g‘ri malakali tasniflash uchun zarur bo‘lgan
mezonlarni yanada aniqlashtirish, masalan, jinoyatni sodir etishning sharoitlari,
niyati, oqibatlari va vositalari. Jinoyatlarni malakali tasniflashni ta’minlash uchun,
sudlar va huquq-tartibot organlarining malakasini oshirish, jinoyatni to‘g‘ri
tasniflashda ilmiy yondoshuvlarni qo‘llashni takomillashtirish. Jinoyatlarni oldini
olish va jinoiy faoliyatni so‘ndirish bo‘yicha yangi qonunlar va strategiyalarni
ishlab chiqish zarur. Jinoiy faoliyatni so‘ndirish va jinoyatchilarni jamiyatga
qaytarish uchun reabilitatsiya tizimlarini takomillashtirish. Ular jinoiy xatti-
harakatlarning sabablari bilan kurashish va jinoyatchilarni qayta tiklashga
qaratilgan bo‘lishi kerak. Jinoyatni sodir etgan shaxslarni jamiyatga qaytarish
uchun yangi ta’lim va kasb-hunar kurslarini ishlab chiqish zarur. Internet orqali
sodir etiladigan jinoyatlar, masalan, kiberhujumlar, ma'lumotlarga ruxsatsiz kirish
va boshqa onlayn jinoyatlar bo‘yicha yangi qonunlarni yaratish zarur. Jinoyatlarni
tasniflashda, ularning tahlilini osonlashtirish uchun zamonaviy ma’lumotlar
bazalarini yaratish va huquq-tartibot organlarining ularni samarali qo‘llashini
ta’minlash. 13
13
Usmonaliyev M., Bakunov P. Jinoyat huquqi. Umumiy qism: Oliy o‘quv yurtlari uchun darslik.—T.: «Nasaf»,
nashriyoti, 2010. – B. 553. (Usmonaliev M., Bakunov P. Criminal Law.General section: Textbook for Universities.
—Tashkent: Nasaf Publishing House, 2010. - P. 553);
33

XULOSA
O‘zbekiston jinoyat huquqi tizimida jinoiyatlarni to‘g‘ri kvalifikatsiya
qilishning ahamiyati katta bo‘lib, bu nafaqat sud organlarining adolatli hukm
chiqarishini ta'minlaydi, balki huquqni muhofaza qilish organlarining samarali
faoliyatini ham shakllantiradi. Jinoiyatlarni tasniflashdagi noaniqliklar va
qiyinchiliklar jinoiy huquq tizimining rivojlanishiga to‘sqinlik qilmoqda. Ayniqsa,
jinoyatlarni aniq va to‘g‘ri tasniflashda yuzaga kelgan muammolar, amaliyotda
holatlar va huquqiy asoslar to‘g‘risidagi tushunchalarni chuqur o‘rganish zarurati
mavjud.
Kurs ishida keltirilgan tahlillar va tavsiyalar, O‘zbekistondagi jinoyat huquqi
tizimini yanada takomillashtirishga xizmat qilishi mumkin. Xususan, jinoyatlarni
tasniflashning aniq mezonlari va usullarini ishlab chiqish, yangi qonuniy
normativlarni ishlab chiqish, sud amaliyotini optimallashtirish va huquqshunoslar
malakasini oshirish jarayonlariga ijobiy ta'sir ko‘rsatadi.
Shu bilan birga, xalqaro tajribalarni o‘rganish va ularni O‘zbekistonda tatbiq
etish, mamlakatdagi huquqiy tizimning takomillashishiga yordam beradi.
Jinoiyatlarni to‘g‘ri tasniflashni ta'minlash uchun, amaliyotda yuzaga keladigan
muammolarni hal qilish yo‘llari, normativ hujjatlarni takomillashtirish va huquqiy
bilimlarni kengaytirish zarur.
Umuman olganda, jinoiyatlarni to‘g‘ri kvalifikatsiya qilishning samarali
tizimini yaratish, O‘zbekiston huquqiy tizimining yanada barqaror va adolatli
bo‘lishini ta'minlashga katta hissa qo‘shadi. Bu, o‘z navbatida, jinoiyatlarga qarshi
kurashishda samarali mexanizmlarni ishlab chiqish va jamoatchilikning huquqiy
madaniyatini oshirishga olib keladi.
34

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI
1. O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 14-maydagi “Jinoyat va
jinoyat protsessual qonunchiligi tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari
to`g`risida”gi PQ-3723-son Qarori // O’zbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari
milliy bazasi (Resolution of the President of the Republic of Uzbekistan "On
improving the system of criminal and criminal legislation" National Database of
Legislation, May 14, 2018, No. 3723). https://lex.uz/docs/55471975//;
2. O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksi, 1994-yil 22-sentabr, //
O‘zbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari milliy bazasi (Criminal code of the
Republic of Uzbekistan, National Database of Legislation, September 22, 1994,).
https :// lex . uz / docs /6750126// ;
3. Кудрявцев В.Н. Обшая теория квалификация преступлений. М ., 2007. – С .
313 (Kudryavsev V.N. General theory of qualification of crime. M., 2007. –
P.313);
4. Usmonaliyev M., Bakunov P. Jinoyat huquqi. Umumiy qism: Oliy o‘quv yurtlari
uchun darslik.—T.: «Nasaf», nashriyoti, 2010. – B. 553. (Usmonaliev M.,
Bakunov P. Criminal Law.General section: Textbook for Universities. —Tashkent:
Nasaf Publishing House, 2010. - P. 553);
5. Yakubov A., Kabulov R. Jinoyat huquqi. Umumiy qism: Darslik. – T.:
O‘zbekiston Respublikasi IIV Akademiyasi, 2009. – B. 374. (Yakubov A.,
Kabulov R. Criminal Law. General section: Textbook – T.: Academy of the
Ministry of internal affairs, 2009. - P. 374);
6. Xudayqulov F.X. Jinoyat va jinoyat tarkibi tushunchalari hamda ular (subyektiv
va obyektiv) belgilarining o‘zaro munosabati: instrumental tahlil va taklif //
Huquqiy tadqiqotlar jurnali // – 2021. – Т . 6. – №. 11. (Xudaykulov F.X.
Relationship of the concepts of crime and the corpus delicti and their signs
(objective and subjective): instrumental analysis and proposals // Journal of Law
Research. - 2021. - Т . 6. - №. 11);
35

7. Уголовный кодекс Российской Федерации // https://www.consultant.ru =
ht814952 (июня 13, 1996 года). (Criminal code of Russian Federation //
https://www.consultant.ru = ht814952 (June 13, 1996);
8. Moldova Respublikasi Jinoyat kodeksi // https://www.legislationline.org =
hp1345668 (2003). (The Criminal code of the Republic of Moldova //
https://www.legislationline.org = hp1345668 (2003);
9. Germaniya Jinoyat qonuni // https://ec.europa.eu = st4258791 (1998-yil 13-
noyabr). (German criminal code // https://ec.europa.eu = st4258791 (November 13,
1998);
10. Janubiy Koreya Respubikasi Jinoyat kodeksi // https://www.refworld.org
/docid/3f49ed4.html (Oktober 3, 1953). (The criminal code of the South Korea //
https://www.refworld.org /docid/3f49ed4.html (Oktober 3, 1953);
11. Avstraliya jinoyat kodeksi // https://www.refworld.org = hh5687312 (1995).
(The criminal code of the South Korea // https://www.refworld.org =
hh5687312(1995).
36

OʻZBEKISTON JINOYAT HUQUQIDA JINOYATLARNI KVALIFIKATSIYA QILISH MUAMMOLARI

Купить