Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	15000UZS
Размер	400.0KB
Покупки	1
Дата загрузки	23 Июнь 2023
Расширение	doc
Категория	История

O’zbekiston Respublikasi birinchi prezidenti I.A.Karimovning Afg’onistonda tinchlik va barqarorlikni ta’minlashdagi taklif va tashabbuslari

to ‘ g ‘ risida 3 yillik bitim imzolandi . Mazkur temir yo‘ldan 2012-yil fevral oyidan
foydalana boshlandi.
Afg‘on hukumatining iltimosiga binoan, O‘zbekiston tomonidan Mozori-
Sharif-Kobul yo‘lida 11 ta yo‘l o‘tkazgichi qurib berildi. Ushbu kommuniskatsion
qurilmalar, Afg‘onistoning iqtisodiy tiklanishining dastlabki bosqichida markaz
bilan Shimolni o‘rtasidagi aloqalarni uzluksiz tarzda ta’minlab berdi.
2014-yilda ikki mamlakat o‘rtasida tovar ayirboshlash hajmi $600,9 mln.
miqdorini tashkil etdi (eksport - $600,1 mln. va import - $0,8 mln.)
O‘zbekistonda Afg‘oniston ishbilarmon doiralari ishtirokida tashkil etilgan 122 ta
korхona ro‘yхatdan o‘tkazilgan bo‘lib, ulardan 39 tasi 100% afg‘on sarmoyasi
hisobiga faoliyat ko‘rsatadi.
2015-yilda Toshkent shahrida birinchi O‘zbekiston Respublikasi va
Afg‘oniston Islom Respublikasi o‘rtasida savdo, transport va energetika bo‘yicha
Qo‘shma ishchi Komissiyaning birinchi majlisi bo‘lib o‘tdi. Tadbir nihoyasida ikki
taraf qo‘shma bayonot imzolashdi.
O'zbekiston Respublikasi birinchi p rezidenti Islom Karimov 24 iyun
kuni Ko'ksaroyda Afg'oniston Islom Respublikasi Prezidenti Ashraf G'ani
bilan uchrashuv o'tkazdi.
Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov uchrashuvda Ashraf G'anining
yurtimizga ilk tashrifi mamlakatlarimiz hamkorligini yangi bosqichga
ko'tarishga xizmat qilishini ta`kidlagan edi.
O'zbekiston va Afg'oniston xalqlarining tarixi mushtarak, urf-odat va
an`analari o'xshash.
O'zbekiston hamisha “Qo'shning tinch – sen tinch”, degan hikmatga amal
qilib, Afg'onistonda tinchlik o'rnatish, uning iqtisodiyotini tiklash tarafdori
bo'lib kelmoqda. Mamlakatimiz Afg'onistonga elektr energiyasi, meva-
sabzavotlar, neft mahsulotlari, mineral o'g'itlar eksport qilmoqda. 2016
yilning dastlabki to'rt oyida o'zaro tovar ayirboshlash hajmi 14 foiz oshdi.
32

6- oktabrda - Pan j vodiysida Masud tolib lar harakatini to’xtatdi. 1996 - yil 9 -
oktabr da Mozori-Sharif yaqinida Do’stum va Rabboni uchrashdi . Toliblarga
qarshi kuchlar ( Masud , Do’stum , Rabbon i va Xalil ) shimolga mustahkam
o’rnashdilar, toliblarga qarshi kurashda birlashdilar va o’zlarining Oliy Sovetini
ta’sis etdilar. Shu tariqa Shimoliy Alyans deb atalgan ittifoq vujudga keldi 2
va
1996-2001 yillarda shimolda mustaqil Shimoliy Afg’oniston, Afg’onistan Islom
davlatini barpo etdilar . 1997-yil iyunda ular muxolifat kuchlar (asosan, tojik
Ahmad Shoh Mas'ud va o'zbek Abdurashid Do'stum harbiy kuchlari)ni tor-mor
etish yo'lida urushni davom ettirdi.
AQShdagi 2001-yil 11- sentabrdagi terroristik harakat AQShni
Afg’onistonga hujum uyishtirishga sabab bo’ldi. Dekabrda Loyya Jirg’a -afg’on
qabilalari oqsoqollari chaqirildi, pushtun Hamid Karzay (2004-2014 yillarda -
Afg’oniston prezidenti) unga raislik qildi. Shundan buyon NATO Afg’onistonni
okkupatsiya qilmoqda. Toliblar partizan urushiga kirdi. 2014- yildan Ashraf G‘ani
Afg‘oniston Islom Respublikasi Prezidenti.
Afg’onistonda yuzaga kelgan muammo hali hamon saqlanib qolmoqda. Uning
ildizi uzoq o‘tmishga, rahnamolar o‘rtasidagi murosasizlik, millatchilik,
mahalliychilik, urug‘-aymoqchilik, hokimiyat uchun kurashlarga borib taqaladi.
O'zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti I.A.Karimov ilgari surgan
tamoyillarga amal qilgandagina Afg‘onistonda tinchlik o‘rnatiladi.
II.2. Аfg‘onistondagi notinchlikning Markaziy Osiyo mintaqasi hamda
Jahon hamjamiyati uchun xavf-xatarlari.
2
11

Aynan o‘sha davrda xalqimiz birinchi prezidentimiz Islom
Abdug‘aniyevich Karimov timsolida mard, bukilmas iroda egasi va sodir
bo‘layotgan favqulodda murakkab hodisalarning mohiyatini davlat manfaatlari
nuqtai nazaridan ko‘ra oladigan, o‘z Vatani va xalqi, har bir yurtdoshining taqdiri
uchun alohida mas’uliyatni his eta oladigan haqiqiy rahbarga ega bo‘ldi.
1990- yil 24- mart kuni O‘zbekiston SSR Oliy Kengashining sessiyasida
Islom Abdug‘aniyevich Karimov O‘zbekiston SSR Prezidenti etib saylandi.
1991- yil 29 -dekabrda muqobillik asosida o‘tkazilgan umumxalq saylovida
O‘zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti etib saylandi.
Islom Abdug‘aniyevich Karimov 25- yil davomida mustaqil
O‘zbekistonni boshqarib, ochiq fuqarolik jamiyati va bozor iqtisodiyotiga
asoslangan huquqiy demokratik davlat qurishning chuqur o‘ylangan
strategiyasini ishlab chiqqan va uni amalga oshirgan buyuk Yurtboshimiz nafaqat
O‘zbekistonda, balki butun jahon miqyosida katta hurmat va obro‘-e’tiborga
sazovor bo‘lgan ulkan shaxs va arbob sifatida tanilgan edi.
O‘zbekistonning suvereniteti va mustaqilligini saqlash va mustahkamlash
ririnchi pezidentimiz Islom Karimov uchun hamisha eng oliy ustuvor vazifa
bo‘lib keldi va u olib borgan siyosatning asosiy o‘zak tamoyili bo‘lib qoldi.
O‘zbekiston xalqi istiqlol yillarida erishilgan barcha olamshumul
yutuqlar va natijalarni mamlakatimizning Birinchi Prezidenti nomi va faoliyati
bilan uzviy bog‘liq deb biladi.
U haqli ravishda demokratik talablar va xalqaro mezonlarga to‘la javob
beradigan O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining muallifi bo‘lib, uni
hayotga amaliy jihatdan tatbiq etishning haqiqiy kafolatiga aylandi.
1991- yilda O‘zbekiston paxta yakkahokimligining halokatli ta’siri
oqibatida iqtisodiyoti bir yoqlama, mo‘rt va nochor rivojlangan, aholining hayot
darajasi g‘oyat achinarli ahvolga tushib qolgan qoloq agrar mamlakat edi.
Respublika hayotiy muhim tovarlarning ko‘pgina turlarini, birinchi navbatda
g‘alla va energiya resurslari bo‘yicha mahsulotlarni o‘zida ishlab chiqarmas va
bu boradagi o‘z ehtiyojlarini ta’minlay olmas edi.
23

Islom Abdug‘aniyevich Karimov iqtisodiy mustaqillikka erishmasdan
turib, siyosiy mustaqillikni ta’minlash mumkin emas, degan fikrning qat’iy
tarafdori edi. Aynan shuning uchun ham Yurtboshimiz tomonidan mashhur besh
tamoyil asosida butun dunyoda taraqqiyotning «o‘zbek modeli» deb e’tirof
etilgan “ O‘zbekiston iqtisodiyotini tubdan isloh etish va tarkibiy o‘zgarishlarni
amalga oshirish dasturi” ishlab chiqildi. Bu modelning tub negizini «Islohot —
islohot uchun emas, avvalo inson uchun» degan strategik yo‘nalishni amalga
oshirish tashkil etadi.
Davlatimiz rahbarining tashabbusi bilan O‘zbekistonda keng ko‘lamli tarkibiy
islohotlar amalga oshirildi, neft kimyosi, kimyo, avtomobil sanoati, qishloq
xo‘jaligi va temir yo‘l mashinasozligi, farmatsevtika, elektrotexnika,
to‘qimachilik sanoati, zamonaviy qurilish materiallari sanoati kabi yuqori
texnologiyalarga asoslangan mutlaqo yangi sanoat tarmoqlariga asos solindi.
Ustyurt va Sho‘rtan gaz-kimyo majmualari, Buxoro neftni qayta ishlash
zavodi, Qo‘ng‘irot soda zavodi, Dehqonobod kaliyli o‘g‘itlar korxonasi, Andijon,
Samarqand, Toshkent va Xorazm viloyatlaridagi avtomobil zavodlari singari
dunyo miqyosidagi noyob sanoat obyektlari barpo etildi.
Respublikamizda zamonaviy yo‘l-transport va muhandislik-
kommunikatsiya infratuzilmalari, jumladan, Qamchiq tog‘ dovoni orqali
o‘tadigan noyob tunnelni o‘z ichiga olgan Angren — Pop temir yo‘l tarmog‘i,
Toshguzar — Boysun — Qumqo‘rg‘on temir yo‘li bunyod etildi. Toshkentdan
Samarqand, Buxoro va Qarshi shaharlari yo‘nalishlari bo‘yicha yuqori tezlikda
harakatlanadigan poyezdlar qatnovi yo‘lga qo‘yildi, xalqaro aeroportlar
modernizatsiya qilindi, «Navoiy» aeroporti -negizida xalqaro logistika markazi
tashkil etildi va O‘zbek milliy avtomagistrali qurilishi yakuniga yetkazildi.
O‘zbekistonning dunyoda eng jadal sur’atlar bilan rivojlanib borayotgan
iqtisodiyotga ega bo‘lgan beshta davlat qatoridan joy olgani birinchi
prezidentimiz Islom Abdug‘aniyevich Karimov tomonidan olib borilgan
islohotlarning amaliy ifodasi bo‘ldi.
24

O‘zbekiston Respublikasining birinchi prezidenti Islom Abdug‘aniyevich
Karimov 2016-yilning 24-iyun kuni Ko'ksaroyda Afg'onisto n Islom
Respublikasi Prezidenti Ashraf G'ani bilan uchrashuv o'tkazdi.
46

Afg‘oniston zaminidagi urush alangasi yon-atrofdagi mamlakatlar, el-yurtimiz
uchun qanday katta xavf-xatar va notinchlik tug‘dirgani hech kimga sir emas.
Shu bois, O‘zbekiston mustaqillikka erishgan birinchi kunlardanoq “Qo‘shning
tinch – sen tinch”, degan azaliy xalq hikmatiga amal qilib, afg‘on mojarosini tinch
yo‘l bilan hal etish harakatida bo‘lib kelayotgani, bu muammo doimo bizning
e’tiborimiz markazida turgani, davlatimiz birinchi prezidenti Islom
Abdug ` aniyevich Karimov ning nufuzli xalqaro minbarlarda bu qarama-qarshilikni
bartaraf etish maqsadida jon kuydirib, dunyo hamjamiyatiga takror va takror
murojaat qilgani barchamizga yaxshi ma’lum.
To ` xtovsiz fuqarolar urushi Afg ` onistonni narkotik moddalar yetishtirish va
xalqaro terrorchilik bo ` yicha jahonning asosiy markaziga aylantirib qo ` ydi . Ayni
paytda Afg ` oniston muammosi O ` rta osiyo davlatlarida siyosiy barqarorlikni xavf
ostiga qo ` ydi . Terorizm qanchalik yovuz kuchga aylanganligini 2001- yilning 11-
sentabrida AQSHda amalgam oshirilgan vahshiyona voqialar yana bir bor
tasdiqladi .
O ` zbekiston hukumati mustaqillikning dastlabki yillaridanoq jahon jamoatchiligi
e ` tiborini Afg ` onistondagi fuqarolar urishini tuxtatish muammosiga qaratib keldi .
Birinchi prezidentimiz Islom Abdug ` aniyevich Karomov 1993- yildayoq
BMTminbaridan turib , bu muammoni hal etishning dastlabki qadami sifatida
ayrim davlatlarning muxolifat tomonlarga qurol – yarog ` yetkazib berishini
ta ` qiqlash haqida qaror qabul qilishga , muxolifat tomonlarni esa Afg ` oniston
muammosini tinch yo ` l bilan hal etishga chaqirdi .
Birinchi prezidentimiz Islom Karimov afg ‘ on mojarosini bartaraf etishning yagona
yo ‘ li – siyosiy yo ‘ l bo ‘ lib , qanchalar qiyin bo ‘ lmasin , qarama - qarshi kuchlarni
muzokaralar orqali o ‘ zaro kelishuvga olib kelish ekani tobora o ‘ z tasdig ‘ ini
topayotganligini alohida ta ’ kidladi . Ayni shu asnoda vaqtinchalik hukumat tuzish ,
saylovlar o ‘ tkazish , Afg ‘ oniston oldida turgan og ‘ ir muammolarni hal etishga
o ‘ tish imkoni paydo bo ‘ lishini bugungi kunda ko ‘ pchilik e ’ tirof etmoqda .
4

MUNDARIJA
Kirish……………………………………………………………...........……..........3
I bob. Ikkinchi jahon urushidan so’ng Afg’onistondagi siyosiy, iqtisodiy ahvol va
davlat to'ntarishlari .. ……………………………………………………………… 7
I.1. Afg’onistonda davlat to'ntarishlari va uning oqibatlari (1973-yil 17-iyul,
1978-yil 27-aprel, 1979 yil 25 dekabr )…………….…………………………….. 7
II.2. Аfg‘onistondagi notinchlikning Markaziy Osiyo mintaqasi hamda Jahon
hamjamiyati uchun xavf-xatarlari………………...……………………...............12.
II bob . Afg’onistonda tinchlik va barqarorlikni ta’minlashda O'zbekiston
Respublikasi Birinchi Prezidenti I.A.Karimovning taklif va tashabbuslari……..22
II.1. Islom Abdug’aniyevich Karimov - Mustaqil O‘zbekiston davlatining
asoschisi, buyuk davlat va siyosat arbobi. …………………………………..…22…
II.2. O'zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti I.A.Karimovning Afg'onistonda
tinchlikni qaror toptirish yo’lidagi taklif va tashabbuslari………………………..27
Xulosa ................................................................................................................... ..40
Tavsiyalar...............................................................................................................
Foydalangan manba va adabiyotlar …………………………................…............ 42
Ilovalar..................................................................................................................... 44

2

Islom Karimov bunday dеgan edi: “Kеlgusi avlod vakillari urush olovini
yoqishga undagan sabab va bahonalar uchun zamondoshlarimizni kеchirmasalar
kеrak. Tarix o’z hukmini o’tkazar ekan, hamma vaqt sholini kurmagidan ajratadi
va g’arazli, xudbin maqsadlarni ko’zlab, xalq manfaatlarini niqob qilib oluvchi
shaxslarning o’zlarini oqlash uchun kеltiradigan kibr-havodan iborat dalillarini
qabul qilmaydi.“
2012- yil sеntyabr oyida qabul qilingan “O’zbеkiston Rеspublikasining tashqi
siyosiy faoliyati kontsеptsiyasi to’g’risida”gi Qonunda bеlgilangan asosiy
printsiplar xayrixohlik va do’stlik pozitsiyasini bildiradi:
- turli harbiy va siyosiy alyanslardan uzoq bo’lish;
- o’zining suvеrеnitеti va xududiy yaxlitligini himoya qilish bo’yicha
qat’iy pozitsiyaga ega bo’lish;
-o’z hududida xorijiy davlatlarning harbiy bazalari joylashtirilishiga yo’l
qo’ymaslik;
- ochiq, izchil va faol tashqi siyosat olib borish.
Kontsеptsiyada Markaziy Osiyo mintaqasiga alohida e'tibor qaratilgan va
“O’zbеkistonning hayotiy muhim manfaatlari shu mintaqa bilan bog’liq” ekani
bеlgilab qo’yilgan.
Kontsеptsiyada O’zbеkiston o’z qo’shnilariga nisbatan ochiq va yaxshi
qo’shnichilik, do’stlik va xayrixoxlik printsiplariga asoslangan siyosat olib
borishi ta'kidlangan. O’zbеkiston mintaqadagi barcha dolzarb masalalarni o’zaro
manfaatdorlik, bir-birining ichki ishlariga aralashmaslik printsiplari¬ga
asoslangan holda, muzokaralar yo’li bilan xalqaro huquq normalariga mos
ravishda hal etish tarafdoridir. Markaziy Osiyo muammolari tashqi kuchlarning
aralashuvisiz mintaqadagi davlatlarning o’zlari tomondan yеchilmog’i zarur .

II.2. O'zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti I.A.Karimovning
Afg'onistonda tinchlikni qaror toptirish yo’lidagi taklif va tashabbuslari.
26

O‘zbekiston Respublikasi va Afg`oniston o‘rtasidagi diplomatik aloqalar
1992-yilning oktabr oyida o‘rnatilgan.
Afg‘oniston Islom Respublikasi Prezidenti ikki marotaba O‘zbekiston
Respublikasiga tashrif buyurgan. Oxirgi tashrif 2010-yil iyunda Toshkentda
bo‘lib o‘tgan Shanhay Hamkorlik Tashkilotiga a’zo davlatlar Rahbarlari Sammiti
doirasida bo‘lib o‘tga
Birinchi prezidentimiz Islom Karimov afg‘on mojarosini bartaraf
etishning yagona yo‘li – siyosiy yo‘l bo‘lib, qanchalar qiyin bo‘lmasin, qarama-
qarshi kuchlarni muzokaralar orqali o‘zaro kelishuvga olib kelish ekani tobora
o‘z tasdig‘ini topayotganligini alohida ta’kidladi. Ayni shu asnoda vaqtinchalik
hukumat tuzish, saylovlar o‘tkazish, Afg‘oniston oldida turgan og‘ir
muammolarni hal etishga o‘tish imkoni paydo bo‘lishini bugungi kunda
ko‘pchilik e’tirof etmoqda. 1
O‘zbekiston hukumati mustaqillikning dastlabki yillaridanoq
jahon jamoatchiligi e’tiborini Afg‘onistondagi fuqarolar urushini
to‘xtatish muammosiga qaratib keldi. Birinchi prezidentimiz I. Karimov 1993-
yildayoq BMT Bosh Assambleyasining 48-sessiyasida BMT minbaridan turib, bu
muammoni hal etishning dastlabki qadami sifatida ayrim davlatlarning muxolifat
tomonlarga qurol-yarog‘ yetkazib berishini taqiqlash haqida qaror qabul qilishga,
muxolifat tomonlarni esa Afg‘oniston muammosini tinch yo‘l bilan hal etishga
chaqirdi.
Shu maqsadda Tolibon hukumati hamda Shimoliy Alyans vakillarini
muzokaralar stoliga o‘tqazishga harakat qildi.
1995-yilda BMT Bosh Assambleyasining 50-sessiyasida Afg‘onistonga
qurol-yarog‘ kiritilishiga qarshi xalqaro embargo qo‘yish taklifi bilan chiqib, bu
mamlakatning ichki ishlariga tashqi kuchlarning aralashuviga chek qo‘yish
zarurligini ta’kidladi, Afg‘onistonda koalitsion hukumat tuzish modelini taklif etdi;
1
Islom Karimov . “ O’zbek xalqiga tinchlik va omonlik kerak.” T.: „O’zbekiston“, 2013. 22-23-betlar
27

maqsadlarni qo yadi. Islom ekstremizmining aqidasiga ko ra, birinchidan, go yoʻ ʻ ʻ
barcha hozirgi zamon musulmon jamoalari islomiy tuslarini yo qotganlar va
ʻ
"johiliya" asri jamiyatlariga aylanganlar. Bunday yondashuv hukumat va uning
olib borayotgan siyosatini keskin tanqid qilish uchun "asos" bo lib xizmat qiladi.
ʻ
Ikkinchidan, go yo faqat "haqiqiy" musulmonlar hokimiyatga kelgach, barpo
ʻ
bo`lajak "islomiy tartib"ni o`rnatish uchun keskin va agressiv harakat qilmoqlari
lozim. Bunday harakatning qonunga muvofiqligi masalasi ular tomonidan umuman
o rtaga qo yilmaydi, zero, ular faqat shariatga (bu ham ularning tor talqinida)
ʻ ʻ
tayanib ish ko radilar va o zlarini islomdan chekingan hokimni ag darishga go`yo
ʻ ʻ ʻ
haqli deb biladilar. Islom ekstremizmining "nozik" tomoni uning "din"ga (haqiqiy
dinga emas) asoslanganidadir. Guruh rahbarlari o z qo l ostidagi a zolarining
ʻ ʻ ʼ
ongiga shu darajada ta sir o tkazadilarki, ular hatto o zlarini qurbon qilishga,
ʼ ʻ ʻ
muayyan maqsad yo lida "shahid" yoki "kamikadze" bo lishga tayyor turadilar.
ʻ ʻ
"Musulmonbirodarlar" harakati (Misr, 1928) dan yetishib chiqqan Sayyid Qutb
(1906—1965) hozirgi zamon islom ekstremizmining g oyaviy asoschisi sifatida
ʻ
tan olingan. Uning "nazariya"siga ko ra, o zini musulmon deb hisoblovchilarning
ʻ ʻ
ko pchiligi aslida musulmon emas, va umuman, barcha davlatlar islomga
ʻ
qarshidirlar. Demak, maqsad — islom davlatini barpo qilish va jamiyatni
to lig icha islomlashtirishdir.
ʻ ʻ
Xristian dinining ba zi sektalariga asoslangan ko plab diniy ekstremistik harakatlar
ʼ ʻ
ham mavjud. Ayniqsa, "yahvechilar", "pyatidesyatniklar", "tashabbuskor
baptistlar" umuman qonuniy hokimiyat va dunyoviy qonunlarni tan olmaydilar.
Ularning fikricha, go yo cherkov davlatdan yuqori. Pyatidesyatniklarning ba zi
ʻ ʼ
guruhlari esa o z tobelarini o ta shafqatsizlik bilan ado etiladigan ibodatlarga
ʻ ʻ
zo rlaydilar, dunyo ne matlaridan voz kechib, tarkidunyochilik bilan yashashga
ʻ ʼ
da vat etadilar.
ʼ
Diniy ekstremizm yoki ashaddiy aqidaparastlik turli ko rinishlarda namoyon
ʻ
bo lishi mumkin.
ʻ Mas, Olsterdagi "ultra" protestantlar, Yaqin va O rta Sharqdagi ʻ
"musulmon-birodarlar", Markaziy Osiyo va Kavkazda paydo bo lgan vahhobiylar
ʻ
15

Armiya qismlari 1978-yilning 27-aprelida AXDP rahbarligida davlat
to'ntarishi o'tkazdilar. To`ntarishni palkovnik Abdulqodir boshqardi. Hokimiyat
Inqilobiy kengashning qo`liga o`tdi. Bu kengash AXDP raxbari N.M.Taraqqiy
raxbarlik qildi. B.Karmal unga o`rinbosar bo`ldi Dovud o`ldiriladi. 1977-yilgi
Konstitutsiya bekor qilinib, 1978-yil 30-aprelda mam lakat Afg'oniston Demokratik
Respublikasi deb e'lon qilindi. Taraqqiy o'z mavqeini mustahkamlash maqsadida
SSSR bilan munosabatni yaxshilay boshladi.
Yangi hukumat Afg`onistondagi real hayotni hisobga olmay islohotlar
o`tkazishga kirishdi .Bu islohotlar SSSRda o`tkazilgan islohotlar andozasiga o`tish
edi. Shuning uchun ham afg`oniston xalqi bu islohotlarni qilmadi. Ruhoniylar
hukumat siyosatini islom asoslaridan qaytish deb baholadi. Ular aholini savetparast
hukumatga qarshi kurashga chaqirdi. Millionlab xalq Pokiston va Eron
hududlariga qochib o`tdi. AXDPda birlik bo‘lmadi. 1978-yil 17-avgustda B.
Karmal, Abdulqodir va boshqalar fitnada ayblanib qamoqqa olindi. Bu omil
mamlakatda fuqarolar urushi boshlanishini muqarrar qilib qo‘ydi. Bu e’lon
qilinmagan urushni G‘arb rag‘batlantirdi.
AXDP ichida hokimiyat uchun kurash boshlandi. Buning ustiga AXDP
ichida hokimiyat uchun kurash boshlandi. Shunday sharoitda, 1979-yil sentabr
oyida Taraqqiy o‘ldirildi. Hokimiyatni uning o‘rinbosari, suiqasd tashkilotchisi H.
Amin egalladi. Mamlakatda terror va zo‘ravonlik avj oldi. Aprel inqilobi shu bilan
barham topdi.
Bu davrga kelib qurolli muxolifat kurashni kuchaytirdi. Ular Amin
hukumatini qiyin ahvolga solib qo‘ydi. Hukumat qo‘shinlari nazorati ixtiyorida
faqat Kobul va yana bir nechta shahar qoldi, xolos. Shunday sharoitda
Afg‘onistonning o‘z strategik maqsadlari doirasidan chiqib ketishini istamagan
SSSR avantyuraga qo'l urdi. 1
1979-yil 28-dekabrda SSSR o'z harbiy qismlarini Afg'onistonga kiritdi. Tez orada
bu qo‘shinlar soni 85 ming kishiga yetdi. Jahon jamoatchiligi SSSRning bu
1
Jaxon tarixi. Universal qo’llanma. T.: “ Akademnashr ” 2013..
8

Najibullo ag‘darilgach, Kobul shahrini birinchi bo‘lib general Ahmad Shoh
Mas’ud boshchiligidagi tojiklarning qurolli kuchlari egalladi. Shu etnik guruh
vakili Burhoniddin Rabboniy esa prezidentlik lavozimini egalladi.
Tojiklarning hokimiyatni egallaganligiga pushtunlar lideri Hikmatyor toqat
qila olmadi. Boshqa etnik guruhlar esa o‘zlari egallab kelayotgan hududda
mustahkamlanib ola boshladi. Ba’zilari goh u tomon, goh bu tomon bilan
kelishishga intildi. Shu tariqa fuqarolar urushi yangi bir sharoitda davom etdi.
Buning oqibatida minglab begunoh tinch aholi halok bo‘ldi. B. Rabboniy
mamlakatning kelgusi taqdirini hal etishi lozim bo‘lgan Ta’sis majlisini chaqirishni
istamadi.
Bosh vazir Hikmatyor esa norozilik belgisi sifatida iste’fo berdi. Qurolli
kurash yana avj oldi. Mamlakatda siyosiy vaziyat borgan sari og‘irlashdi.
Mana shunday sharoitda Afg‘oniston siyosiy Abdurashid Do’stum, Ahmad
Shoh Ma’sud va Hikmatyor boshchiligidagi etnik guruhlar lagerlari o’rtasida
kurash o’zaro urushlarga aylanib ketdiki, unda 5 ming kishi halok bo’ldi. Asosiy
mojaro B. Rabboniy va Pokiston yordamidan foydalangan Hikmatyor o’tasida ro’y
berdi.
Afg’onistonning siyosiy maydonida yangi kuch - o’zi haqida 1994- yil
noyabrda tolibonlar (Alloh o'quvchilari) paydo bo'ldi. Ular Afg'onistonda jamiyat
hayotini sof islom asosida qayta qurish uchun kurashga bel bog'lagan diniy-siyosiy
guruh vakillaridir. Ularning katta qismini fuqarolar urushi davrida yetim qolgan
bolalar tashkil etardi. Tolibonlar rahnamosi diniy fanat (vahhobiy) Mulla Umar
edi.
1995- yil yanvarda ular Qobulga hujum boshladilar. Mamlakat vayron etildi.
Toliblarga qarshi muxolifat kuchlari parchalanib ketdi.
1996 -yil 30-sentyab da - tolib lar shimol tomon Ma’sud ni ta’qib etib
borishdi. Mamlakat hududining 90 foizi tolibonlar nazoratiga o'tdi. Tolibonlarga
qarshi kuchlar mamlakat shimoliga siqib qo'yildi. Ular endi birlashishga majbur
bo'ldilar. 1
1
Jaxon tarixi. Universal qo’llanma. T.: “ Akademnashr ” 2013..
10

Ular narkotiklarni yashirishning eng tuban usullaridan foydalanmoqda.
Narkotiklarni meva-sabzavotlar ichida, transport vositalarining xufiya joylarida,
uy-ro‘zg‘or buyumlarida va boshqa ko‘plab usullarda olib kirishga urinishlar
bo‘lmoqda.
Har yili narkotik moddalar butun dunyoda 200 mingdan ziyod kishining umriga
zomin bo‘lmoqda, jinoyatchilar esa ushbu “zahri qotil”ni sotishdan millionlab
dollar daromad olmoqda, – dedi BMTning Narkotiklar va jinoyatchilikka qarshi
kurashish boshqarmasining Markaziy Osiyodagi mintaqaviy vakolatxonasi rahbari
Ashita Mittal. – Narkotik moddalar savdosi transchegaraviy muammo bo‘lib, uni
hal qilish uchun ham milliy, ham davlatlararo darajada qat’iy hamda o‘zaro
muvofiqlashtirilgan choralar ko‘rish talab etiladi. O‘zbekiston Respublikasi “zahri
qotil”ga qarshi kurashishda xalqaro tashkilotlarning strategik sherigi hisoblanadi
va har yili ushbu yo‘nalishda ulkan ishlarni amalga oshirmoqda.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Narkotik moddalarni
nazorat qilish milliy axborot-tahlil markazi ma’lumotlariga ko‘ra, 2014-yilda
mamlakatimizda qariyb 2,3 tonna narkotik vositalar musodara qilingan. «Qoradori
– 2014» operatsiyasi davomida tarkibida giyohvand moddalar bo‘lgan o‘simliklar
ekilgani haqida 1125 holat aniqlangan.
2014-yilda giyohvand moddalar oldi-sottisi bilan shug‘ullangani uchun qo‘lga
olinganlar orasida MDH, Osiyo va Yevropa davlatlarining 100 nafar fuqarosi ham
bor. Ulardan 133 kilogrammdan ziyod giyohvand modda, 1530 psixotrop tabletka
va prekursorlar musodara qilindi.
Ta’kidlash joizki, aniqlangan har bir jinoyat – bu O‘zbekiston huquqni muhofaza
qilish organlarining birgalikdagi sa’y-harakatlari natijasidir. O‘zbekiston
Respublikasi Ichki ishlar vazirligi, Milliy xavfsizlik xizmati, Milliy xavfsizlik
xizmatining Davlat chegaralarini himoya qiluvchi qo‘mitasi, Davlat bojxona
qo‘mitasi tizimida narkotiklarga qarshi kurashish bo‘yicha maxsus bo‘linmalar
faoliyat ko‘rsatmoqda.
18

qaytadan bo‘lib olishga intilayotgan davlatlarning turli xil geosiyosiy o‘yinlarida
ishtirok etmasligi ham menda katta taassurot qoldirdi”.
F.Lemkening fikricha, O‘zbekiston birinchi prezidentining “tinchliksiz
rivojlanish bo‘lmaydi, rivojlanishsiz esa kelajak ham bo‘lmaydi” degan so‘zlarini
hech kim inkor eta olmaydi. Shunday ekan, Islom Karimovning o‘z xalqiga,
qo‘shni xalqlar va jahondagi barcha davlatlarga Afg‘onistonda tinchlik o‘rnatish
haqidagi chaqirig‘i ezgulik va rivojlanishga qaratilgan takliflarni qo‘llab-
quvvatlash naqadar muhim ekanligini, harbiy yo‘l bilan hech qanday muammoni
yechib bo‘lmasligini anglatadi.
“ Islom Karimov O‘zbekiston tashqi siyosatining asosiy prinsiplarini
mamlakat mustaqilligining 22-yillik bayramini nishonlash arafasida yana bir bor
ochiq va ravshan bayon etdi”, – deydi Fransiyada joylashgan Yevropa kelajagi va
xavfsizligini tadqiq qilish instituti rahbari E.Dyupyui. Mutaxassisning so‘zlariga
ko‘ra, O‘zbekistonning har qanday harbiy-siyosiy bloklarda va harbiy
intervensiyalarda ishtirok etmaslik prinsipi qonuniy asosga ega. Toshkentning
bunday strategiyasi Afg‘oniston bilan ikki tomonlama hamkorligini yanada
rivojlantirishga yordam beradi, deya ishonch bildiradi E.Dyupyui.
Fransiyada chiqadigan “Les milieux des empires” tahliliy jurnalining bosh
muharriri S.d'Izarnning ta’kidlashicha, Islom Karimov intervyusi O‘zbekiston
rahbariyatining Afg‘onistondagi vaziyat borasida bildirayotgan asosli tashvishlari
bilan birga, har qanday sharoitda ham O‘zbekistonning ushbu davlat bilan yaxshi
qo‘shnichilik aloqalariga tayanadigan qat’iyatli pozitsiyasini ko‘rsatadi.
2014-yil oxirida AYSEF qo‘shinlarining Afg‘onistondan olib chiqilishi
vaziyatni yanada keskinlashtirib yuborishi mumkinligini inobatga olgan holda,
S.d'Izarn ushbu muddatga qadar Islom Karimovning umumafg‘on siyosiy
muzokaralarini boshlash va zaruriy kelishuvlarga erishish kerakligi haqidagi fikr
va takliflari jahon hamjamiyati tomonidan so‘zsiz qo‘llab-quvvatlanishi lozim, deb
hisoblaydi.
Belgiya Senati a’zosi Dominik Tilmans “Jahon” axborot agentligi muxbiriga
bergan intervyusida shunday dedi: “Men O‘zbekiston Prezidentining Markaziy
36

- O'zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti I.A.Karimov ning
Afg‘onistonda tinchlikni qaror toptirish yо‘lidagi taklif va tashabbuslari batafsil
yoritildi;
-To’plangan ma’lumotlar yordamida Oliy o’quv yurtlari, akademik litsey va
kasb-hunar kollejlari, o’rta umumiy ta’lim maktablarida O’zbekiston va Jahon
tarixi fanini o’qitishda, referat, mustaqil ishlari tayyorlash va amaliy
mashg’ulotlari, axborot soatlarida manba sifatida foydalanish mumkin.
Ishning aprabatsiyasi. Bitiruv malakaviy ish Qarshi davlat universiteti
Tarix fakulteti "Jahon tarixi va arxeologiya" kafedrasi qoshidagi "Yosh tarixchi"
to’garagida, ma’ruza qilingan.
Ishning tarkibiy tuzilishi va hajmi: ish kirish, ikki bob, to’rt fasl, xulosa,
tavsiyanoma va ilovalardan iborat.
6

O' ZB EKI ST O N RESPUBL IK ASI
O LI Y V A O ' RTA MAXSUS T A' LIM V AZI RLI GI
Q ARSH I D AVLA T UN IV ERSITETI
TA RIX VA IJ TIMOI Y FA NL AR FAK ULTE TI
TARI X K AFED RASI
5120300 – Tarix (mamlakatlar va mintaqalar bo'yicha) ta'lim
yo'nalishi bo'yicha bakalavr darajasini olish uchun
O’zbekiston Respublikasi birinchi prezidenti I.A.Karimovning Afg’onistonda
tinchlik va barqarorlikni ta’minlashdagi taklif va tashabbuslari
mavzusida yozgan
“Himoyaga tavsiya etilsin”
Tarix fakulteti dekani
________ t.f.d., prof.
______ _____________ 201 7 - yil

1

I bob. Ikkinchi jahon urushidan so’ng Afg’onistondagi siyosiy, iqtisodiy
ahvol va davlat to'ntarishlari.
I.1. Afg’onistonda davlat to'ntarishlari va uning oqibatlari (1973-yil 17-iyul,
1978-yil 27-aprel, 1979 yil 25 dekabr ).
Afg’onistonda ikkinchi jahon urushidan keyingi yillarda mamlakat ichki
hayotida jiddiy ijtimoiy-iqtisodiy o'zgarishlar yuz bermadi. Oqibatda
Afg’onistonda 1973-yil 17-iyul, 1978-yil 27-aprel, 1979- yil 25- dekabrida davlat
to'ntarishlari ro’y berdi.
1973-yilning 17-iyulida harbiylar davlat to'ntarishi o'tkazdilar. Hokimiyat
Afg'oniston markaziy qo'mitasi qo'liga o'tdi. Uning tarkibi harbiylardan tashqari,
fuqaro arboblaridan ham iborat edi. Shu tariqa monarxiya qulab, Afg'oniston
Respublika deb e'lon qilindi.
To`ntarish ro`ybergan vaqtda Zokirshoh chet el safarida edi. U avgust oyida
o`zining taxtdan voz kechganligini e`lon qildi. Dovud 5yil davlatni boshqardi.
Biroq u mamlakat hayotida tub o`zgarishlar qila olmadi. Uning siyosati eski tartib
manfaatlariga to`la javob beradigan qatlamlar- ruhoniylar, katta yer egalari, davlat
amaldorlarining qattiq qarshiligiga duch keldi. Dovud mamlakatda o`z rejimini
o`rnatishga intildi.
U 1964-yilgi Konstitutsiyani bekor qildi. Parlamentni tarqatdi va yakka
partiyaviy tizmni joriy etdi. Bu rasmiy partiyaga uning o`zi ra h barlik qildi. 1976-
1978-yillarda hukumat mavjud tartibga qarshi kuchlarni qatag`on qilishni
kuchaytirdi. Terror va qatog`ondan mamlakat harbiylari orasida ham ta ` sirga ega
bo`lgan Afg`oniston xalq demokratik partiy a si ham chetda qolmadi. Dovud rejimi
o’z raqiblariga qarshi kurashda diniy-ekstremistik kuchlardan foydalandi. Bu yo'l
Dovud rejimiga qarshi ikki guruh muxolifatini vujudga keltirdi. Ularning biri diniy
muxolifat, ikkinchisi harbiy muxolifat bo'ldi. Harbiy muxolifat Afg'oniston xalq
demokratik partiyasi (AXDP 1965-yilda tuzilgan edi) bilan yaqin aloqani
o'rnatishga erishdi. 1
1
?
Jaxon tarixi. Universal qo’llanma. T.: “ Akademnashr ” 2013..
7

Bu mintaqaviy mojarolar atrofdagi davlatlar uchun , tabiiyki , O`zbekiston uchun
ham keng doiradagi muammolar manbaiga aylandi . Keyinchalik esa ular siyosat ,
mafkura, millatlararo munosabatlar va boshqa sohalarga ham zimdan salbiy ta`sir
etishi, putur yetkazishi mumkin .
Mintaqviy mojarolarning oqibatlari ancha sezilarli shaklga ham ega.Ular
davlatlarning milliy iqtisodiyotiga va xo`jalik aloqalariga ta`sir ko`rsatadi.
Bu urush hozirgi vaqtda Markaziy Osiyo davlatlariga “ iliq dengizlar” dagi
portlarga chiqish va shu yo`l bilan jahon xo`jalik aloqalari tizimiga qo`shilish
imkonini beradigan yangi transport komunikatsiyalarini ochish yo`lida asosiy g`ov
bo`lmoqda. Bu esa o`z navbatida milliy iqtisodiyotni rivojlanishini
sekinlashtirmoqda .
Bundan tashqari qurolli mojarolar keskinlashgan taqdirda chegaralarni tan
olmasdan qo`shni davlatlar hududiga “yopirilib kirish”ga tayyor turgan qochoqlar
muammosi vujudga keladi.
Qolaversa bu salbiy hodisalar qonunga xilof ravishda narkotik moddalar olib
o`tilishi, xalqaro terrorizmva qurol yaroq kontrabandasi kabi muammolarni ham
keltirib chiqarmoqda.
Tadqiqotning maqsadi va vazifalari.
-Afg’onistonda davlat to’ntarishlari va uning oqibatlarini manbalar
yordamida ochib berish;
-Afg’onistondagi siyosiy notinchlikni Markaziy Osiyo hamda Jahon
mamlakatlari uchun keltirib chiqarishi mumkin bo’lgan xavf-xatarlarini ko’rsatib
o’tish;
- O'zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti I.A.Karimov ning
Afg‘onistonda tinchlikni qaror toptirish yо‘lidagi taklif va tashabbuslari tarixini
yaratish ;
Tadqiqotning ilmiy yangiligi va ahamiyati.
-Afg’onistondagi davlat to’ntarishlari va uning oqibatlari, siyosiy notinchlikni
Markaziy Osiyo hamda Jahon mamlakatlari uchun keltirib chiqarishi mumkin
bo’lgan xavf-xatarlari ko’rsatib berildi;
5

Uchrashuvda o'zaro savdo hajmini yanada oshirish va nomenklaturasini
kengaytirish masalalari muhokama qilindi. Tomonlarni qiziqtirgan mintaqaviy va
xalqaro ahamiyatga molik muammolar yuzasidan fikr almashildi.
Afg‘onistondagi vaziyat va afg‘on muammosini hal etish borasida
bildirilgan amaliy xulosa va takliflar bugun nafaqat mamlakatimizda, balki xalqaro
maydonda ham keng aks-sado bermoqda. Chet davlatlarning siyosiy-ijtimoiy,
ekspert va ilmiy-akademik doiralari, ommaviy axborot vositalari va xalqaro
tashkilotlar tomonidan keng qo‘llab-quvvatlanmoqda va bahs-munozaralarga sabab
bo‘lmoqda.
Eng avvalo, davlatimiz birinchi rahbarining fikrlariga bevosita
Afg‘onistonning o‘zida katta qiziqish kuzatilmoqda. Birinchi prezidentimizning
intervyusi ushbu davlatning yetakchi ommaviy axborot vositalarida ingliz, dari va
o‘zbek tillarida nashr etildi. Jumladan, Afg‘onistonning yetakchi “Daily Outlook
Afghanistan” gazetasi, “Sahro” ijtimoiy-siyosiy jurnali intervyuning to‘la matnini
“O‘zbek xalqiga tinchlik va omonlik kerak” sarlavhasi ostida chop etdi.
Islom Karimov intervyusi Afg‘oniston bilan qo‘shni bo‘lgan Pokistonning
“Balochistan today” va “Ittihad” gazetalarida, Eronning “Iran News” gazetasida va
Xitoyning “Lookwe” jurnalida, AYSEF ishtirokchilari bo‘lmish AQSh, Buyuk
Britaniya, Germaniya, Fransiya, Italiya, Belgiya, Latviya, Turkiya hamda
musulmon dunyosida o‘z mavqeiga ega bo‘lgan Saudiya Arabistoni, Kuvayt,
Malayziya va boshqa davlatlarning bosma va elektron nashrlarida keng yoritildi. 1
Ta’kidlash joizki, xorijiy ommaviy axborot vositalarida e’lon qilingan
maqolalarda O‘zbekistonning Afg‘onistonda tinchlik va barqarorlikning ishonchli
tarafdori ekani va ushbu maqsadlar uchun faol siyosiy-diplomatik sa’y-harakat
ko‘rsatayotganligi alohida urg‘ulanmoqda. Eng muhimi, barcha nashrlar
O‘zbekistonning prinsipial pozitsiyasi – Afg‘onistondagi nizoni bartaraf etishning
yagona yo‘li – siyosiy yo‘l ekanligini to‘laligicha qo‘llab-quvvatlagan holda,
mazkur muammoning yechimiga o‘zaro kurashayotgan qarama-qarshi tomonlarni
1
. HTTP: // politcs/uzbek/ O`zA – “ O`zbek xalqiga tinchlik omonlik kerak “ risolasi 31.07. 2013
33

degan edi. Faqat 2001- y il 11- sen tabr kuni Nyu-York va Vashingtonda sodir
etilgan mudhish terrorchilik hujumlaridan keyingina dunyodagi yetakchi davlatlar
AQSH boshchiligida bu yovuz illatga qarshi keng miqyosda kurashga bel bog ladi.ʻ
Bundan tashqari bugungi kunning asosiy muammolaridan yana biri narkobiznis va
giyohvandlikdir . Achinarlisi bu illatning ham o ` chogi aynan Afg ` oniston davlati .
Bizning yurtimizda ham bu illatga qarshi ancha yillardan beri kurash olib
borilmoqda. Huquq tartiboti idoralari tomonidan ashyoviy dalil sifatida
ko‘rsatilgan narkotik vositalarni maxsus domen pechlarida yoqish orqali yo‘q
qilish amaliyoti mamlakatimizda 1994-yildan buyon qo‘llanib kelinmoqda. Har
yili ushbu tadbir BMT, xalqaro tashkilotlar, diplomatik korpus vakillari,
Giyohvandlik moddalarini nazorat qilish bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi davlat
komissiyasi a’zolari, huquqni muhofaza qilish organlarining mas’ul xodimlari,
ekspertlar, jurnalistlar ishtirokida o‘tmoqda. O‘tgan 20yil davomida
mamlakatimizda jami 52 tonna narkotik vositalar yoqib yuborildi.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Narkotik moddalarni
nazorat qilish milliy axborot-tahlil markazi ma’lumotlariga ko‘ra, 2013-yilda
mamlakatimizda 2,3 tonnadan ziyod narkotik vositalar musodara qilingan.
«Qoradori – 2013» operatsiyasi davomida umumiy maydoni 1,04 gektar yerga
tarkibida narkotik moddalar bo‘lgan o‘simliklar ekilgani haqida 1223 holat
aniqlangan, 1,54 gektar maydondagi yovvoyi nasha o‘simligi yo‘q qilingan.
Giyohvand moddalarning noqonuniy aylanishi (sotish, kontrabanda, tarkibida
giyohvandlik moddalari mavjud ekinlarni ekish va bangixonalar tashkil etish) bilan
bog‘lik 7680 jinoyat sodir etilgan.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Narkotik moddalarni
nazorat qilish milliy axborot-tahlil markazi direktori A.Mansurov ayni paytgacha
dunyodagi narkotiklar ishlab chiqaruvchi eng yirik mamlakat bo‘lib qolayotgan
Afg‘oniston bilan qo‘shnichilik O‘zbekistonda giyohvand moddalar bilan bog‘liq
vaziyatga salbiy ta’sir ko‘rsatayotgan asosiy omil ekanini ta’kidladi. Afg‘onistonda
ishlab chiqarilgan narkotiklar O‘zbekistonga asosan Tojikiston, Qirg‘iziston va
bevosita Afg‘onistondan Amudaryo orqali kirib kelmoqda.
17

M.Olkott, “O‘zbekiston, shubhasiz, bundan keyin ham o‘zining ikki
tomonlama munosabatlari doirasida Afg‘onistonni iqtisodiy va ijtimoiy tiklash
jarayonida muhim rol o‘ynaydi”, deya ishonch bildiradi.
Britaniya – O‘zbekiston jamiyati raisi lord F.Ponsonbi O‘zbekiston
rahbariyati Afg‘onistondagi hozirgi vaziyatni chuqur anglashi va uni kelajakdagi
rivoji borasida qayg‘urayotganini ta’kidlagan holda, Islom Karimov tomonidan
ilgari surilgan BMT shafeligi ostida “6+3” muloqot guruhining tashkil etilishi
afg‘on muammosini tinch yo‘l bilan hal qilinishida muhim rol o‘ynagan bo‘lur edi,
deb hisoblaydi. Britaniyalik siyosatchining fikricha, Afg‘onistondagi o‘tish
jarayonida va bu mamlakatda tinchlik va barqarorlikni ta’minlashda barcha qo‘shni
davlatlarning ishtiroki katta ahamiyat kasb etadi.
Buyuk Britaniyaning Kembrij universiteti professori S.Saksenaning qayd
etishicha, birinchi Prezident Islom Karimov o‘ta chigal va murakkab hisoblanmish
afg‘on muammosini tinch yo‘l bilan hal etish uchun batamom yangicha konseptual
yondashuvni taklif etib, uni sodda, lo‘nda va kuchli mantiqqa tayangan holda
bayon etdi. Xususan, O‘zbekiston rahbari asosiy e’tiborni afg‘on xalqi va
jamiyatini jipslashtirishga qaratish, har qanday sharoitda ham, avvalambor, afg‘on
xalqining irodasiga tayanish lozimligini ta’kidladi. Aynan mana shunday ijobiy
yondashuvgina Afg‘onistonda necha o‘n yillardan buyon davom etayotgan
zo‘ravonlik va qon to‘kilishini to‘xtatishi mumkin, deb hisoblaydi olim. 1
S.Saksenaning so‘zlariga ko‘ra, “Afg‘oniston, o‘z nazorati va
gegemoniyasini o‘tkazishga harakat qilayotgan boshqa davlatlardan farqli o‘laroq,
O‘zbekistondek tinchlik va hamkorlikka chorlayotgan ishonchli qo‘shnisi
borligidan faxrlansa arziydi”.
“Menga Islom Karimovning Xotira va qadrlash kunida bildirgan fikrlari,
ayniqsa, urush insoniyat uchun naqadar dahshatli qirg‘in ekani, bu ofatning oldini
olish va tinchlik-osoyishtalikni asrash dunyodagi har bir insonning burchi ekanini
kuyunib aytgan so‘zlari nihoyatda qattiq ta’sir qildi, – deydi germaniyalik ekspert
F.Lemke. – O‘zbekistonning tinchliksevar tashqi siyosat yuritishi, dunyoni
1
. HTTP: // politcs/uzbek/ O`zA – “ O`zbek xalqiga tinchlik omonlik kerak “ risolasi 31.07. 2013
35

II.1. Islom Abdug’aniyevich Karimov - Mustaqil O‘zbekiston davlatining
asoschisi, buyuk davlat va siyosat arbobi.
Islom Abdug‘aniyevich Karimov 1938- yil 30- yanvarda Samarqand
shahrida xizmatchi oilasida tug‘ildi. O‘rta Osiyo politexnika instituti va Toshkent
xalq xo‘jaligi institutini muhandis-mexanik va iqtisodchi mutaxassisliklari
bo‘yicha tugatgan.
Mehnat faoliyatini 1960- yilda Toshkent qishloq xo‘jalik mashinasozligi
zavodida boshladi. 1961- yildan 1966 -yilgacha Toshkent aviatsiya ishlab
chiqarish birlashmasida muhandis, yetakchi muhandis-konstruktor bo‘lib
ishlagan.
1966- yilda O‘zbekiston SSR Davlat plan komitetiga ishga o‘tib,
mutaxasislikdan Respublika Davlat plan komiteti raisining birinchi o‘rinbosari
lavozimigacha bo‘lgan yo‘lni bosib o‘tgan.
Islom Abdug‘aniyevich Karimov 1983- yilda O‘zbekiston SSR Moliya
ministri, 1986- yilda O‘zbekiston SSR Ministrlar Soveti Raisining o‘rinbosari,
Respublika Davlat plan komitetining raisi etib tayinlangan.
U 1986 - 1989 yillar mobaynida Qashqadaryo viloyati partiya komitetining
birinchi kotibi lavozimida ishlab, o‘zining katta rahbarlik va tashkilotchilik
qobiliyati, fidoyiligi va qat’iyati, el-yurt dardini, odamlarning tashvish va
muammolari, ularning talab va manfaatlarini yurakdan his qilishi bilan g‘oyat
og‘ir ijtimoiy-iqtisodiy ahvolga tushib qolgan viloyatdagi vaziyatni qisqa vaqt
ichida tubdan o‘zgartirishga erishgan.
Islom Abdug‘aniyevich Karimov 1989- yilning iyunidan O‘zbekiston
Kompartiyasi Markaziy Komitetining birinchi kotibi etib saylangan.
O‘sha paytda respublikamiz fuqarolar urushi, qon to‘kish, millatlar va
konfessiyalararo mojarolar yoqasida turgan edi. Voqealarning xuddi shunday
rivoji qo‘shni mamlakatlarda amalga oshirilgan edi. Ana shunday o‘ta og‘ir
davrda u o‘zining voqealarni oldindan ko‘ra bilish qobiliyati, kuchli irodasi va
qat’iyati bilan xalqimiz va mamlakatimizni shunday achinarli qismatdan saqlab
qoldi.
22

Vakolatli organlar qo‘shni davlatlardan narkotiklar yetkazib berayotgan
og‘ufurushlarni aniqlash borasida ham katta ishlarni olib bormoqda. Buning uchun
chegara va bojxona nazorati kuchaytirilib, transport vositalari sinchkovlik bilan
ko‘zdan kechirilayotir. Buning natijasida, masalan, 2014-yilning dekabrida
Tojikistondan Litvaga ketayotgan tranzit yuk poyezdidagi yuklar orasida 6,8
kilogramm geroin borligi aniqlandi.
– Narkotiklar yetishtiruvchi eng yirik mamlakat bo‘lib qolgan Afg‘oniston bilan
chegaradoshlik O‘zbekistondagi giyohvand moddalar bilan bog‘liq vaziyatga
salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda, – dedi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi
huzuridagi Narkotik moddalarni nazorat qilish milliy axborot-tahlil markazi
direktori A.Mansurov. – Afg‘onistonda tayyorlangan narkotiklarni O‘zbekistonga
asosan Tojikiston, Qirg‘iziston va bevosita Afg‘onistondan olib kirishga
urinilmoqda. Bunga qarshi aniq yo‘naltirilgan kompleks chora-tadbirlar samarasida
giyohvand moddalarning yo‘liga mustahkam to‘siq qo‘yilgan. Natijada,
O‘zbekistonda narkotik moddalar ishlab chiqarishning xomashyo bazasi yo‘q
qilindi, giyohvand moddalar bilan bog‘liq jinoyatlar soni hamda narkomaniya
kasalligi ko‘rsatkichi yil sayin kamayib bormoqda. Masalan, 2014-yil 2013-yilga
nisbatan giyohvandlikka mubtalo bo‘lgan 18-19 yoshdagi bemorlar soni 7,2-marta
kamaydi.
Mamlakatimizda qabul qilingan Narkotik moddalarni suiste’mol qilish va
ularning noqonuniy aylanishiga qarshi kurash bo‘yicha 2011-2015-yillarga
mo‘ljallangan kompleks chora-tadbirlar dasturi o‘z samarasini berayotir. Bu esa
O‘zbekiston xalqaro tashkilotlar faoliyati doirasida narkotiklarga qarshi kurashish
bo‘yicha zimmasiga olgan majburiyatlarni, imzolangan ikki va ko‘p tomonlama
shartnomalarni to‘liq bajarayotganidan dalolat beradi.
O‘zbekiston giyohvand moddalarning noqonuniy aylanishiga qarshi kurashish
asosiy vazifalaridan biri sifatida belgilangan Shanxay Hamkorlik Tashkilotining
a’zosidir. Mamlakatimiz Markaziy Osiyo narkotik vositalar, psixotrop moddalar va
20

4. Karimov. I. A. “ O`zbekiston XXI asrga intilmoqda ”
Toshkent – “O`zbekiston”-2000
5. Rajapova M . “Diniy ekstrimizm va terror chilik” –T.: 2000
6. Karimov. I. A. “Tinchlik va xavfsizlik o`z kuch qudratimizga,
hamjihatligimiz va qat`iy irodamizga bog`liq .12-jild .- T.: O`zbekiston, 2004.
7. Karimov. I. A. “Yuksak ma`naviyat yengilmas kuch” T.: Ma`naviyat 2008
8. Karimov. I. A. Inson xotirasi-boqiy, qadr-qimmati-ulug’. // O’zbekiston
ovozi. 2012 yil 10-may. № 58 (31.490)
9. Islom Karimov . “ O’zbek xalqiga tinchlik va omonlik kerak.” T.:
„O’zbekiston“, 2013. 22-23-betlar
10. Jaxon tarixi. Universal qo’llanma. T.: “Akademnashr” 2013. 530-531-
betlar.
11.“Diniy ekstrimizm va terrorizmga qarshi kurashnishning ma`naviy –
ma`rifiy asoslari ’’ ( o`quv qo`llanma )
“Toshkent islom universiteti” nashriyot-matbaa birlashmasi Toshkent-
2013
12.Karimov. I. A. “ O`zbekiston mustaqilligiga erishish ostonasida”
Toshkent – “O`zbekiston”-2013
13. Jaxon tarixi. Universal qo’llanma. T.: “ Akademnashr ” 2013. 530-531-
betlar.
14. “ Tinchlik va osoyishtalik barcha yutuq va marralarimizning asosidir”
Xalq so`zi 10-may 2013-yil 91-son
15. Karimov. I. A. “Tinchlik va ahillik – mamlakatimiz taraqqiyoti va xalqimiz
farovonligining asosidir.” // O’zbekiston ovozi. 2014 yil 10-may.
16. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti SH. M. Mirziyoevning Oliy Majlis
Qonunchilik palatasi va Senatining qoshma majlisdagi nutqi. //
Xalq so’zi, 2016 yil
9 sentabr.№179 (6614)
17.Shavkat Mirziyoyev “Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan
birga quramiz”
Toshkent – “O`zbekiston”-2017
42

Islom Abdug‘aniyevich Karimov qishloq xo‘jaligidagi chuqur
o‘zgarishlarni amalga oshirish, yerning haqiqiy egasi bo‘lgan yangi mulkdorlar
sinfi — fermerlik harakatini shakllantirishning tashkilotchisi edi. Uning
tashabbusi bilan jahon amaliyotida o‘xshashi bo‘lmagan, qishloqlar qiyofasini
tubdan o‘zgartirishga qaratilgan, qishloq ahlining hayot darajasi va sifatini
shahardagidan kam bo‘lmasligini ta’minlaydigan namunaviy uy-joylar qurish
dasturi amalga oshirilmoqda.
Islom Abdug‘aniyevich Karimov Qurolli Kuchlar Oliy Bosh Qo‘mondoni
sifatida O‘zbekiston Respublikasining mustaqilligini, uning hududiy yaxlitligi va
sarhadlarimiz daxlsizligini, xalqimizning tinch va osoyishta hayotini ishonchli
himoya qilishga qodir bo‘lgan zamonaviy Qurolli Kuchlarni tubdan isloh etish,
ularning jangovar salohiyati va qudratini oshirishni ta’minladi.
U tub negizida boshqa davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik va
vujudga kelayotgan qarama-qarshilik va mojarolarni faqatgina tinch, siyosiy yo‘l
bilan hal etishga asoslangan tinchlikparvar siyosat mujassam bo‘lgan O‘zbekiston
Respublikasining Tashqi siyosat konsepsiyasini ishlab chiqdi va amalga oshirdi.
Davlatimizning birinchi rahbari mintaqamizda va butun dunyoda tinchlik va
barqarorlikni saqlashga ulkan hissa qo‘shdi.
Islom Abdug‘aniyevich Karimov mustaqillikning dastlabki yillaridanoq
jahon jamoatchiligi e'tiborini Afg'onistondagi fuqarolar urushini to'xtatish
muammosiga qaratib keldi. Chunki ikki davlat o‘rtasidagi diplomatik
munosabatlar 1992-yilda o‘rnatilgan. O‘zbekiston Respublikasining konsulligi
1992-yildan buyon Mozori-Sharifda faoliyat olib bormoqda. Afg‘onistondagi
harbiy harakatlar davrida konsullikning faoliyati vaqtinchalik to‘xtatilib, 2002-yil
15-yanvardan qayta ochildi. O‘zbekistonning Qobuldagi elchixonasi 2002-yil
avgustdan o‘z ishini boshladi.
Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni ta'minlash, asriy qardoshlik
tuyg’ularni rivojlantirish, yaqin qo’shnichilik munosabatlarini kuchaytirish
hozirgi kunning muhim vazifasidir. Ana shu maqsaddan kеlib chiqib mintaqamiz
va xalqlarimiz hayotiga tahdid solayotganlarga qarata birinchi prеzidеntimiz
25

Osiyoda tinchlik va xavfsizlikni mustahkamlashga qaratilgan intilishlari bilan
mutlaqo hamfikrman. Albatta, mintaqadagi vaziyat oddiy emas. Bu borada
O‘zbekistoning turli harbiy bloklarga kirmaslik va ularda qatnashmaslik pozitsiyasi
mutlaqo to‘g‘ri va dolzarbdir”.
“Biz Islom Karimovning Xotira va qadrlash kunida O‘zbekiston
Afg‘onistonga nisbatan ikki xalqning tub manfaatlaridan kelib chiqqan holda
siyosat olib boradi, degan so‘zlarini to‘liq qo‘llab-quvvatlaymiz”, deya ta’kidlaydi
Xitoyning Ijtimoiy fanlar akademiyasi huzuridagi Rossiya, Sharqiy Yevropa va
Markaziy Osiyoni tadqiq etish instituti xodimi Su Chan.
Mutaxassisning fikriga ko‘ra, Xitoy va O‘zbekiston Afg‘onistonning
qo‘shnilari sifatida ushbu mamlakatdan koalitsion kuchlarning chiqib ketishidan
so‘ng yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan salbiy vaziyat borasida jiddiy
tashvishlanmoqda. “Biz Afg‘oniston muammosi faqat afg‘on xalqi tomonidan hal
etilishi, har qanday tashqi kuchlarning aralashuvi esa bu mamlakatdagi ahvolni
yanada og‘irlashtirishi va mintaqaviy xavfsizlikka salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin,
deb hisoblaymiz. Shu bilan birga, Afg‘onistonga ko‘rsatilayotgan iqtisodiy va
gumanitar yordamni yanada kuchaytirish zarur”, – deydi Su Chan.
Yaponiyaning Sharqiy Osiyo tadqiqotlari instituti direktori U.Magosakining
fikricha, O‘zbekistonning mintaqaviy xavfsizlikni ta’minlash, xalqaro terrorizm,
ekstremizm va giyohvand moddalarning noqonuniy aylanuviga qarshi kurash
siyosati Markaziy Osiyoning barqaror rivojlanishi uchun eng muhim omil bo‘lib
xizmat qilmoqda.
“Haqiqatan ham, Afg‘onistondan xalqaro kuchlarning olib chiqib ketilishi
millatlararo mojarolarning kuchayishiga va chuqurlashishiga olib kelishi mumkin.
Shu sababdan, Afg‘onistondagi mavjud muammolarni muvaqqat hukumat tuzish
va saylovlar o‘tkazish yo‘li bilan hal etish kechiktirib bo‘lmaydigan vazifa
hisoblanadi. Bu murakkab jarayonda eng muhim omil – yangi siyosiy organ tuzish
yo‘lida Afg‘onistonning turli siyosiy guruhlari orasida umumiy kelishuvga
erishishdir. Ushbu jarayonda hal etuvchi bo‘g‘in sifatida BMT va NATO kabi
xalqaro tashkilotlar, shuningdek, qo‘shni mamlakatlar ishtirok etishi lozim.
37

muzokaralar stoli atrofiga to‘plash va ularni murosaga olib kelish orqali erishish
mumkinligini e’tirof etishmoqda.
Intervyuda birinchi prezidentimiz Islom Karimov tomonidan Afg‘oniston
borasida bildirilgan fikr va takliflar jahonning yetakchi siyosatchilari, ekspert va
olimlari tomonidan ham qizg‘in muhokama etilib, yuqori baholanmoqda.
Jumladan, AQShning Jon Xopkins universiteti qoshidagi Markaziy Osiyo va
Kavkaz instituti rahbari Frederik Starrning ta’kidlashicha, birinchi prezidentimiz
Islom Karimov Afg‘onistondagi vaziyatni “o‘ta og‘ir va nozik” deya, aniq va
ravshan tahlil etdi. Bugungi kunda afg‘on muammosini harbiy yo‘l bilan hal etib
bo‘lmasligini real fikrlay oladigan har bir inson tushunib yetmasligi mumkin emas.
Nyu-York davlat universiteti professori P.Morvij Afg‘onistondan chet el
harbiy kuchlarining olib chiqib ketilishi bu mamlakatdagi vaziyatni tanglikka olib
kelishi mumkinligini qayd etgan holda, Islom Karimovning bu boradagi so‘zlarini
o‘z xalqining tinchligi va osoyishtaligini ta’minlash haqida qayg‘uradigan
chinakam davlat rahbarining harakatidir, deb izohlaydi. Mana shu sabab, Islom
Karimov Afg‘onistondagi asosiy kuchlarni o‘zaro qarama-qarshiliklarni
muzokaralar stoli atrofida yechishga, harbiy to‘qnashuvlarning yangitdan avj olib
ketmasligiga va ushbu davlatdagi beqarorlikning qo‘shni davlatlarga tarqalishining
oldini olishga chaqirmoqda, deydi P.Morvij.
AQShning Karnegi fondi eksperti M.Olkott O‘zbekiston afg‘on muammosi
atrofidagi o‘zgalarning o‘yinlariga qo‘shilmasligini va janubdagi qo‘shnisi bilan
munosabatlarini faqatgina ikki tomonlama asosda, ichki ishlarga aralashmaslik,
tinchliksevarlik va yaxshi qo‘shnichilik prinsiplari asosida qurishini ijobiy
baholaydi.
Amerikalik mutaxassis O‘zbekistonda ishlab chiqarilayotgan elektr
energiyasining Afg‘onistonga yetkazib berilishi ushbu davlatning iqtisodiy va
ijtimoiy tiklanishiga ulkan hissa qo‘shayotganini ta’kidlaydi. Ikki davlatni bog‘lab
turuvchi temir yo‘l hamda tezyurar avtomobil yo‘llarining barpo etilishi
Afg‘oniston iqtisodiyotini tiklashda muhim ahamiyat kasb etayotganiga e’tiborini
qaratadi.
34

Evropada xavfsizlik va hamkorlik tashkilotining Istambul sammitida so‘zlagan
nutqida (1999-yil 18-noyabr) quyidagi takliflarni bildirgan edi: "Xalqaro
terrorizmga qarshi kurash markazini tashkil etish masalasini keskin qo‘yish
maqsadga muvofiq deb hisoblaymiz.
Markazning asosiy vazifasi terrorizm ko‘rinishlari bilangina emas, eng
avvalo, xalqaro terrorizmni mablag‘ bilan taxminlayotgan qo‘llab-
quvvatlanayotgan, qurol-yarog‘ bilan ta'minlab, joylarga jo‘natayotgan manbalarga
qarshi kurash bo‘yicha qabul qilingan qarorlarning so‘zsiz bajarilishi bo‘yicha
faoliyatlarni muvofiqlashtirishdan iborat bo‘lishi lozim". Yurtboshimizning
mazkur taklifiga binoan, BMT Xavfsizlik Kengashi doirasida terrorizmga qarshi
kurash Markazi ta'sis etilib, uning faoliyatini nafaqat terrorizmning o‘ziga, balki ,
uning yo‘ldoshi bo‘lgan giyohvandlik vositalari va psixotrop moddalarning
noqonuniy aylanishiga, noqonuniy daromadlarni legallashtirishga, yollanish
jinoyatiga qarshi kurashga qaratildi. 1
Birinchi prezidentimiz I.A.Karimov mustaqillikning ilk kunlaridayoq
xavfizligimizga tahdid soluvchi omillar xususida gapirar ekan , diniy ekstremizm
va terrorizmning dunyoviy fojia , taraqqiyotga to`sqinlik qiluvchi xavfli omil
ekanligini xalqaro tashkilotlar minbarlaridan turib bir necha marotaba ta`kidladi.
Islom Karimov g`oyalari nafaqat mustaqil balki yangi davrning yangi
mahsuli, mantiqiy tafakkur tarzining yorqin timsoli sifatida vujudga keldi.
Jumladan buni terrorizm va islom, islomning siyosiylashuvi, islom niqobidagi
nayranglar xususidagi xulosalarida yaqqol ko`ramiz: “ So`ngi yillarda
voqealarning fojeali tus olganligining yana bir sababi shundaki, afg`on
mojarolariga ma`lum etnik nizolardan tashqari yana diniy tus ham berildi.
Islomning keskin siyosiylashuvi jarayoni sodir bo`lmoqda. U o`ta radikal tus oldi-
hokimiyat tepasiga chiqishga davogarlik qilish va barcha dinshunoslarni madadga
chaqirgan holda bunga qurolli yo`l bilan erishishga ochiqdan ochiq urinish yuz
1
Shanxay Hamkorligi Tashkilotiga a`zo davlatlar o`rtasida mintaqaviy akselterror tuzilmasi haqidagi bitimni
ratefikatsiya qilish to`g`risida. O`zbekiston Oliy Majlis qarori.// O`zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to`plami,
2004. 1-2 sonlar
13

Latviyada joylashgan Boltiq xalqaro akademiyasi professori I.Stetsenkoning
so‘zlariga ko‘ra, Islom Karimovning yaxshi qo‘shnichilik, o‘zbek xalqining
osoyishtaligi va manfaatlarini himoya qilishga qaratilgan oqilona siyosati nafaqat
Markaziy Osiyo, balki Yevropa davlatlarining ham tinchlik va xavfsizligini
ta’minlashga katta hissa qo‘shadi. “Ishonchim komilki, Ibn Sino, Ulug‘bek,
Beruniy va Navoiy kabi buyuk allomalarning falsafasi va dunyoqarashlarini o‘zida
mujassam etgan o‘zbek xalqi o‘z ajdodlarining merosini davom ettirgan holda,
xalqlar va davlatlar o‘rtasida tinchlikni saqlash, madaniy va ma’rifiy hamkorlikni
kuchaytirish, donishmandlik, odamiylik va bag‘rikenglikni targ‘ib etadi”, – deydi
I.Stetsenko. 1
Muxtasar qilib aytganda, birinchi prezidentimiz Islom Karimovning
bildirgan fikr-mulohazalar O‘zbekistonning Afg‘onistonda tinchlik o‘rnatish,
Markaziy Osiyoda xavfsizlik va barqarorlikni ta’minlash bo‘yicha chuqur
o‘ylangan pozitsiyasi jahon hamjamiyati tomonidan keng qo‘llab-
quvvatlanayotganining yaqqol isbotidir.

Xulosa
Mavzu yuzasidan quyidagi xulosalarga kelish mumkin:
Birinchidan, 1933 yilda taxtga o’tirgan Zoxirshoh davrida jiddiy islohotlar
amalga oshirulmadi. Oxir oqibatda 1973-yilning 17-iyulida, 1978-yilning 27-
aprelida harbiylar davlat to'ntarishlari o'tkazdilar. 1978-yil 30-aprelda mam lakat
Afg'oniston Demokratik Respublikasi deb e'lon qilindi.
1
HTTP: // TAFSILOT.UZ // AFG`ONISTON –kecha –bugun - ertaga
39

Yangi hukumat Afg'onistondagi real hayotni hisobga olmay islohotlar
o'tkazishga kirishdi. Bu islohotlar SSSR da o'tkazilgan islohotlar andozasiga o'tish
edi. Shuning uchun ham Afg'oniston xalqi bu islohotlarni qabul qilmadi.
Ruhoniylar hukumat siyosatini islom asoslaridan qaytish, deb baholadi.
1979 yil 28-dekabrda SSSR o'z harbiy qismlarini Afg'onistonga kiritdi. 10
yil davom etgan urushda 15 mingdan ortiq sovet jangchilari, ming-minglab
begunoh afg’onlar halok bo'ldi.
1989 yil 15-fevralda Sovet davlati qo‘shinlarini Afg’oniston hududidan olib
chiqib ketdi. Biroq shundan keyin ham vaziyat yaxshilanmay siyosiy kuchlar
o’rtasidagi hokimiyat uchun kurash davom etdi.
Ikkinchidan, Afg’onistonda qo’nim topgan diniy ekstremistik va terroristik
tashkilotlar, narkotik moddalar etishtirish va chetga chiqarish Markaziy Osiyo
mintaqasi hamda Jahon hamjamiyati uchun katta xavf-xatarga aylandi.
Uchinchidan, O'zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti Islom Karimov
Afg‘onistonda yuzaga kelgan muammo hal etishning jahon hamjamiyati diqqatiga
havola etayotgan tamoyillarga:
— nizolarni bartaraf qilishning bosqichma-bosqichligi;
— barcha manfaatdor tomonlarning muzokara jarayonida ishtirok etishi;
— tomonlarning bir-biriga yon berishi va murosa yo‘li bilan bir-biri tomon
yaqinlashuvi;
— bu jarayonda barcha xalqaro tashkilotlarning faol ishtirok etishi va
xomiylik qilishi;
— har bir mamlakat hududiy yaxlitligining saqlanishi;
— qanday shaklda bo‘lmasin, tashqaridan ta’sir o‘tkazish va aralashuvga yo‘l
qo‘ymaslik;
— mahalliy mojaro zonalariga qurol-yarog‘ yetkazib berishni qat’iyan
taqiqlab qo‘yishga amal qilgandagina Afg‘onistonda tinchlik o‘rnatiladi.
“Ana shunday qaltis vaziyatda milliy taraqqiyotimizni, mamlakatimizning
rivojlanish sur’atlarini, eng muhimi, xalqimizning tinch-osoyishta hayotini saqlash
40

18.Shanxay Hamkorligi Tashkilotiga a`zo davlatlar o`rtasida mintaqaviy
akselterror tuzilmasi haqidagi bitimni ratefikatsiya qilish to`g`risida. O`zbekiston
Oliy Majlis qarori.// O`zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to`plami, 2004. 1-2
sonlar
17 HTTP: // TAFSILOT.UZ // AFG`ONISTON –kecha –bugun - ertaga
1 8 . HTTP: // politcs/uzbek/ O`zA – “ O`zbek xalqiga tinchlik omonlik kerak “
risolasi 31.07. 2013
1 9 . Yangi dunyo.uz Afg`onistonda urush qanday boshlangan edi? /Shosh uz

43

ularning prekursorlarining noqonuniy aylanishiga qarshi kurashish bo‘yicha
mintaqaviy axborot muvofiqlashtirish markazi ishida ham faol ishtirok etib
kelmoqda. Toshkentda BMTning Markaziy Osiyoda Narkotiklar va jinoyatchilikka
qarshi kurashish boshqarmasining mintaqaviy vakolatxonasi faoliyat
ko‘rsatmoqda.
O‘zbekiston Yevropada xavfsizlik va hamkorlik tashkiloti, Jahon bojxona
tashkiloti, Interpol va boshqa nufuzli xalqaro tuzilmalar bilan ham samarali
hamkorlik qilib kelmoqda. Bu borada axborot va tajriba almashinayotgani
giyohvand moddalar tarqalishiga qarshi mintaqaviy va xalqaro darajada
kurashishda muhim omil bo‘lmoqda.
Narkotiklarni yoqishga bag‘ishlangan bu galgi marosim mamlakatimizning
ushbu global muammoga nisbatan qat’iy pozitsiyasini yana bir bor namoyon etdi.
Mazkur tadbirning giyohvandlikka qarshi kurashish bo‘yicha oylik doirasida
o‘tkazilgani keng ko‘lamli tushuntirish ishlarining samaradorligini yanada
oshirmoqda.
Oylik doirasida giyohvand moddalarni suiiste’mol qilishning fojiali
oqibatlariga bag‘ishlangan turkum eshittirish va ko‘rsatuvlar efirga uzatilib, bosma
va elektron nashrlarda maqolalar e’lon qilinayotir. Mehnat jamoalari, o‘quv
muassasalari, mahallalar, bolalar yozgi oromgohlari, klublarda davra suhbatlari va
boshqa tadbirlar o‘tkazilmoqda.
Narkotiklarni yoqish marosimida xorijlik va mamlakatimiz ekspertlari
barchani giyohvand moddalarga qarshi kurashishda yanada jipslashishga chaqirdi.
Zero, insoniyatga tahdid solayotgan eng yovuz xavfga qarshi kurashishda davlat,
jamiyat va har bir fuqaroning yaqin hamkorligidagina kutilgan natijalarga erishish
mumkin.
II bob . Afg’onistonda tinchlik va barqarorlikni ta’minlashda O'zbekiston
Respublikasi taklif va tashabbuslari.
21

uchun barcha zarur choralarni ko’rish masalasi oldimizda juda jiddiy vazifa bo’lib
turibdi” 1
.
9- may kuni ommaviy axborot vositalari vakillari bilan suhbatda Islom
Karimov: “Urush hech qachon qaytarilmasligi uchun bunday fojia va balolarning
oldini olish, doimo ogoh va hushyor bo‘lish zarurligini ta’kidladi.
Afsuski, bugungi kunda dunyoning turli hudud va mintaqalarida, olis va yaqin
atrofimizda qarama-qarshilik va ziddiyatlar tobora kuchayib borayotganini
ko‘rmoqdamiz.
Ayrim joylarda qon to‘kilayotgani, nizo va adovatlar avj olayotgani, fashizm
degan balo yana bosh ko‘tarayotgani, millatchilik, shovinizm kabi xavfli ofatlar
maydonga chiqayotgani, bir so‘z bilan aytganda, vaziyat tobora keskinlashib, xavf-
xatarlar ortib borayotgani barchamizni tashvishga solmasdan qo‘ymaydi.
Bizning yon qo‘shnimiz bo‘lgan Afg‘oniston xalqi ham, agar o‘z holiga
qo‘ysa, o‘zaro kelishib, tinch hayot kechirgan bo‘lardi. Biz qo‘shni Afg‘onistonda
tinchlik barqaror bo‘lishini istaymiz. Afg‘oniston bilan aloqalarimiz va
hamkorligimizni ikki tomonlama asosda tashkil qilishni ma’qul deb bilamiz” 2
.
Аsоsiy аdаbiyotlаr va mаnbаlаr.
1. Karimov I.A “ Bizdan ozod va obod Vatan qolsin” 2-jild T.: O`zbekiston,
1996.
2. Karimov I.A “ Bunyodkorlik yo`lidan” 4-jild T.: O`zbekiston, 1996
3. Karimov. I. A. “O`zbekiston XXI asr bo`sag`asida : xavfsizlikka tahdid,
barqarorlik va taraqqiyot kafolatlari”
Toshkent “ O`zbekiston”1997
1
Islom Karimov . O’zbek xalqiga tinchlik va omonlik kerak. T.: „O’zbekist o n“, 2013. 22 - 23-betlar.
2
Karimov. I. A. Tinchlik va ahillik – mamlakatimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligining asosidir. // O’zbekiston
ovozi. 201 4 yil 10-may.
41

Afg‘onistonning ichki ishlariga aralashmaslik, Afg‘onistonga qarshi qaratilgan
turli harbiy-siyosiy bloklarda qatnashmaslik, Afg‘oniston bilan aloqalarimiz va
hamkorligimizni faqatgina ikki tomonlama asosda tashkil qilish, afg‘on xalqi
tanlagan hukumatni qo‘llab-quvvatlash siyosatini o‘ziga ma’qul topadi”.
Bunday qat’iy, shu bilan birga, uzoqni ko‘zlagan, chuqur o‘ylangan
siyosatni oldinga surish uchun Afg‘onistonning yaqin qo‘shnisi bo‘lmish
O‘zbekistonda barcha asoslar bor. Avvalambor, bu Afg‘oniston bilan uzoq tarixiy
o‘tmishga borib taqaladigan yaxshi qo‘shnichilik, o‘zaro hurmatga asoslangan
aloqalarimiz, mamlakatimizning Markaziy Osiyoda tutgan alohida o‘rni va
mintaqamizda tinchlik va barqarorlikni ta’minlashga qaratilgan va jahon
hamjamiyati tomonidan keng e’tirof etilgan mustahkam va sobitqadam tashqi
siyosatidir.
O‘zbekiston Respublikasi Hukumati Afg‘onistonga ko‘rsatilayotgan dunyo
hamjamiyati yordami yordam samaradorligini ta’minlash maqsadida 2001-yilning
16-dekabr kuni «Hayraton» ko‘prigini ochish to‘g‘risida qaror qabul qildi.
2003-yilning 9-noyabr kuni Termiz chegara hududida joylashgan Ayritom
bojхona majmuasini rasmiy ravishda ishga tushirildi. Ushbu majmuani ishga
tushirilishi Afg‘onistonga mo‘ljallangan yuklarni qisqa vaqt ichida rasmiylashtirish
va belgilangan manzilga yetkazib berishda muhim ahamiyat kasb etadi.
2003-yilning 17-18-iyun kunlari O‘zbekiston Respublikasi birinchi
Prezidenti I.A.Karimovning Eronga rasmiy tashrifi doirasida O‘zbekiston,
Afg‘oniston va Eron o‘rtasida хalqaro transafg‘on yo‘lagini barpo etish bo‘yicha
uch tomonlama bitim imzolandi. Bugungi kunda tomonlar mazkur bitimni amalga
oshirish maqsadida uch tomonlama Muvofiqlashtiruvchi kengash tuzish masalasini
ko‘rib chiqmoqdalar.
2007-yilning iyul oyida ikki tomonlama aloqalarning rivojlantirish
doirasida Toshkentda o‘zbek-afg‘on savdo iqtisodiy hamkorligi bo‘yicha
Hukumatlararo komissiyaning birinchi yig‘ilishi bo‘lib o‘tdi.
2008- yil 20- noyabr kuni Osiyo taraqqiyot banki , O ‘ zbekiston va
Afg ‘ oniston o ‘ rtasida « Hayraton – Mozori Sharif – Hirot » temir yo ‘ l qurilishi
30

to ‘ g ‘ risida Memorandum imzolandi . Qurilish ishlari 2010-yil noyabr oyida
shartnomada ko‘rsatilgan muddatdan oldin - 7 oy 15 kun emas, 130 kunda
bitkazildi.
Temir yo‘l uzunligi 106,5 km. (asosiy yo‘lning uzunligi 75 km.) dan iborat
bo‘lib, bir kunda 16 ta po y ezd yoki 9 mln. tonnadan ortiq yukni o‘tkazish
imkoniyatiga ega. Loyihani amalga oshirish doirasida 2 stantsiya, 2 ta razyezd, va
Mozori-Sharif stantsiyasida konteynerlar saqlash majmuasi hamda mavjud
Hayraton temir y o `l stantsiyasi modernizatsiya qilindi. 1
2008-yildan boshlab O‘zbekiston va Afg‘oniston o‘rtasida optik tolali
tarmoq aloqalari faol rivojlana boshlandi.
O‘zbekiston va Afg‘onistonni bog‘lovchi optik-tolali aloqa tarmog‘ining
rasmiy ochilishi 2009-yilning 7-9-iyul kunlari Hayratonda bo‘lib o‘tdi.
2010- yil o х iridan boshlab O ‘ zbekiston orqali AQSh va NATO noharbiy
yuklarini Afg ‘ onistonga tranzit qilish amaliy tadbiq etildi .
Mozori-Sharif - Qobul avtomobil yo‘lini tiklash bo‘yicha loyihani amalga
oshirishda O‘zbekiston faol ishtirok etmoqda. Jumladan, mazkur yo‘nalishda urush
vaqtida vayron bo‘lgan 11 ta ko‘prikni qayta tiklash ishlari O‘zbekiston
mutaхassislari tomonidan amalga oshirildi va foydalanishga topshirildi.
O‘zbekiston Respublikasi Hukumatining qaroriga muvofiq 2002-yilning
boshidan Afg‘onistonning shimoliy hududlariga elektr quvvati uzatish tiklandi.
2010-yilda (LEP-220 Hayraton-Puli-Xumri-Kobul) loyihasining ishga
tushishi bilan Afg‘oniston poytaxtiga O‘zbekiston elektr toki yetka r ishi boshlandi.
Afg‘oniston elektr tokini yetkazib berish hajmi, afg‘on tomoning imkoniyatlaridan
kelib chiqib 150 mVat dan 300mVat gacha oshirildi
2010-yilning birinchi kvartilida «Aziya treyding» afg‘on kompaniyasi
bilan hamkorlikda Mozori-Sharif shahrida «GM O‘zbekiston» Kompaniyasining
distribyuterlik markazi ochildi.
2011- yil avgust oyida « O ‘ zbekiston temir yo ‘ llari » DAK va Afg ‘ oniston
hukumati o ‘ rtasida « Hayraton – Mozori - Sharif » temir yo ‘ lidan foydalanish
1
HTTP: // TAFSILOT.UZ // AFG`ONISTON –kecha –bugun - ertaga
31

bermoqda. Dinimizning insonparvarlik g`oyalari va asoslariga hech bir aloqasi
bo`lmagan anashu jarayon tog`li Badaxshondan tortib to Kaspiygacha bo`lgan juda
katta hududdagi ijtimoiy –siyosiy vaziyatga bevosita yoki bilvosita salbiy ta`sir
ko`rsatadi. Mintaqadagi davlatlarda Afg`on ssenarisini o`z xalqlariga zo`rlab
qabul qildirishga tayyor turgan ekstremistik kayfiyadagi unsurlar topilib qoldi.
Afg`oniston voqealari esa fojeali oqibatlarga olib kelganligiga hali biz ham baho
beramiz, kelgusi avlodlarimiz ham baho beradi.” 1
O'zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti I.A.Karimov mintaqaviy mojarolar
xususida va terrorizmning rivojlanishiga imkon berdigan omillar haqida gapirar ekan,
yana bir muhim holatga alohida to`xtaladi va uni e`tiborsiz qoldirib bo`lmaydigan
nihoyatda katta potenseal xavf xatar deb aytadi. Mojarolarning,
kelishmovchiliklarning va ziddiyatlarning kelib chiqish omili sifatida chegaralar
orqali bo`lib yuborilgan xalqlar taqdiriga tahdid solish, ularning o`zaro
munosabatlariga putur yetkazish , azaldan qondosh-jondosh, bir millat vakili bo`lib
kelgan, qarindosh-urug` bo`lib ketgan aholini chegaralar tufayli bir-biriga qarshi
qo`yish hollari ham mavjudligini uqtirib o`tadi. Ana shunday holatni nazarda tutib,
birinchi prezidentimiz Islom Karimov : “ Afg`oniston bilan chegaraning ikki
tomonidagi Tojiklar yoki o`zbeklarni, yo bo`lmasa pushtin qabilalarni birlashtirish
foydasiga sun`iy dalillar to`planmoqda. Mavjud chegaralarni etnik asosida
o`zgartirish yo`lidagi har qanday urinish qanday oqibatlarga olib kelishini tasavvur
qilishning o`zi daxshatli. Mintaqamizdagi chegaralarni o`zgartirish butun jahon
hamjamiyati uchun dahshatli oqibatlarni keltirib chiqarishi mumkin . Hatto Bosniya
va Gersogovenoyadagi mojarolar bu mudhish voqealar oldida “holva” bo`lib qolishi
hech gap emas” deydi. 2
Diniy ekstremizm - ba zi diniy tashkilotlar yoki ayrim dindorlarning jamiyatʼ
qonun-qoidalariga mos kelmaydigan mafkurasi va faoliyati. Diniy ekstremizm
ko pchilik dinlarda mavjud bo lib, uning tarafdorlari o z oldiga siyosiy
ʻ ʻ ʻ
1
Karimov. I. A. “O`zbekiston XXI asr bo`sag`asida : xavfsizlikka tahdid, barqarorlik va taraqqiyot kafolatlari”27-bet
Toshkent “ O`zbekiston”1997
2
Karimov. I. A. “ O`zbekiston XXI asrga intilmoqda ” Toshkent – “O`zbekiston”-2000 104-bet
14

Muvaqqat hukumatning tuzilishi Afg‘onistonda barqaror davlatchilikni
shakllantirish va ko‘pmillatli afg‘on xalqining tinch-totuv yashashi uchun qulay
sharoitlar yaratishga imkoniyat tug‘diradi”, deb hisoblaydi U.Magosaki.
Yaponiyaning Niagata universiteti professori Shigeki Xakamadaning
ta’kidlashicha, Afg‘oniston hududi tashqi kuchlarning “katta geosiyosiy o‘yini”
maydoni bo‘lib qolmoqda – ular Afg‘onistondagi vaziyatdan foydalanib o‘z ta’sir
doiralarini kengaytirish va mavqelarini kuchaytirishga harakat qilishmoqda.
E’tiborlisi shundaki, Afg‘onistondagi vaziyatning o‘ta nozikligi va uning oldindan
aytib bo‘lmaydigan oqibatlarga olib kelishiga qaramasdan, hanuzgacha jahon
hamjamiyati va rasmiy Kobul afg‘on muammosini hal etish bo‘yicha yagona bir
fikrga kelmadi, deya fikr bildiradi yaponiyalik mutaxassis.
Malayziyaning sobiq Tashqi ishlar vaziri o‘rinbosari, “Gerakan” partiyasi
raisining o‘rinbosari, senator Koxilay Pilay O‘zbekistonning Markaziy Osiyoda
mintaqaviy xavfsizlikni ta’minlash borasidagi olib borayotgan siyosati va afg‘on
muammosini hal etishdagi tashabbus va sa’y-harakatlarini yuqori baholaydi. Uning
fikricha, Afg‘onistonning qo‘shnisi sifatida O‘zbekiston boshqa davlatlarga
nisbatan ushbu mamlakatda ro‘y berayotgan murakkab siyosiy jarayonlarni aniq va
chuqur his eta oladi. Shuning uchun ham, Islom Karimov jahon hamjamiyati
e’tiborini Afg‘onistonda o‘zaro kurashayotgan tomonlar o‘rtasida kelishuvga
erishish zarurligini va uning asnosida barcha etnik va diniy guruhlar manfaatini
ifoda etuvchi koalitsion hukumat tuzishga jalb etdi. Faqat shu yo‘l bilangina bu
mamlakatda tinchlik o‘rnatish mumkin, deya ta’kidlaydi K.Pilay.
Malayziyalik yana bir ekspert, “Binary” universiteti professori Zulfiqli Hoji
Senteri: “Afg‘onistonda tinchlik va barqarorlik o‘rnatilishi O‘zbekiston va
Markaziy Osiyo mamlakatlari uchun ulkan bozorga ega bo‘lgan Osiyo va Tinch
okeani davlatlariga eng yaqin masofa bilan chiqish imkoniyatini yaratadi. Bu esa
ushbu mintaqalarda joylashgan mamlakatlar o‘rtasida savdo-iqtisodiy va
investitsion aloqalarni yanada rivojlantirishga katta turtki beradi. Shularni inobatga
olgan holda, ASEAN tashkilotiga kiruvchi davlatlar ham Afg‘onistonda tinchlik va
osoyishtalik o‘rnatilishidan g‘oyat manfaatdor”, deya ta’kidlaydi.
38

Kirish
Mavzuning dolzarbligi . O’zbekiston Respublikasi Prezidenti SH. M. Mirziyoyev
Oliy Majlis Qonunchilik palatasi va Senatining qo`shma majlisdagi ma’ruzalarida
ta’kidlab o’tganlaridek: “O’zbekiston Afg’onistonga nisbatan an’anaviy ravishda
yaqin qo’shnichilik va do’stona siyosat olib boradi” 1
.
O'zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti I.A.Karimov ta’kidlaganlaridek:
“Dunyoning ko’plab mamlakatlarida davom etayotgan qarama-qarshiliklar, qurolli
to’qnashuvlar, qonli fojealar, yon-atrofimizdagi notinch ahvol har birimizdan
doimo sergak va ogoh yashashimizni talab qiladi. Bunday tahdidlarni o’z vaqtida
sezish, ularning yovuz basharasini ochib berish bugungi zamonning talabi”. 2
Bugungi kunda xalqaro vaziyatning shiddat bilan o‘zgarishi, davlatlararo
ziddiyatlarning kuchayishi, keskinlikning yanada ortishi, yer yuzining turli
nuqtalarida yangi nizo o‘choqlarining paydo bo‘lishi – ayni mana shunday o‘tkir
masalalar jahon jamoatchiligida katta tashvish va xavotir uyg‘otmoqda.
Bu fikrimizga qo‘shni Afg‘onistondagi o‘ttiz yildan ziyod davom etayotgan urush
va qon to‘kishlar yaqqol misol bo‘la oladi. Bugun, oradan shuncha vaqt o‘tishiga
qaramasdan, Afg‘onistondagi mavjud vaziyatni ko‘pchilik xalqaro siyosatchilar
nochor, o‘ta og‘ir va qaltis , deb baholamoqda.
Ushbu mamlakatdagi vaziyat bizning hududimiz, Markaziy Osiyo mintaqasida
tinchlik va barqarorlikka eng katta xavf-xatar bo‘lib qolmoqda.
Bu mojaroning yechimini topish, jafokash afg‘on zaminida tinch va osuda hayotni
qaror toptirish masalasi O‘zbekiston va qo‘shni mamlakatlar, qolaversa, dunyodagi
ko‘pgina yirik davlatlarning e’tibor markazida bo‘lib kelayotgani, o‘ttiz yildan
ortiq tarix davomida bu mintaqada qancha-qancha qon to‘kilgani, millionlab
odamlar boshqa o‘lkalarda qochoq bo‘lib kun kechirayotgani, minglab kishilar
bedarak yo‘qolgani, qancha mablag‘ va sa’y-harakatlar sarflangani haqida ko‘p
gapirish mumkin.
1
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti SH. M. Mirziyoev ning Oliy Majlis Qonunchilik palatasi va Senatining
qoshma majlisdagi nutqi. //
Xalq so’zi, 20 16 yil 9 sent abr.№ 179 (66 14 )
2
Karimov. I. A. Inson xotirasi-boqiy, qadr-qimmati-ulug’. // O’zbekiston ovozi. 2012 yil 10-may. № 58 (31.490)
3

(q. Vahhobiylik ) va b oshqalar . Ular jamiyatga va qonunlarga deyarli bir uslubda
qarshi kurash olib boradilar. 1
Diniy ekstremizm muayyan ko rinishda O zbekistonda ham paydo bo ldi. Islomʻ ʻ ʻ
ekstremizmi guruhi faoliyati natijasida 1997- yil dek abr da Namangan shahrida bir
necha qotilliklar yuz berdi. O tish davriga xos i
ʻ q tisodiy qiyinchiliklar, xalqning
diniy qarashlarga ta sirchanligi va diniy urf-odatlarga moyilligidan foydalanib,
ʼ
ekstremistlar ochiqdan-ochiq kuch bilan Farg ona vodiysida ijro va sud
ʻ
hokimiyatining ayrim vazifalarini o zlashtirishga harakat qildilar. 1999- y
ʻ il 16-
fevralda Toshkent sh ahrida yuz bergan voqealar diniy aqidaparastlarning asl
maqsadi konstitutsiyaviy tuzumga zarba berish va hokimiyat tepasiga kelish
ekanini ko rsatdi.
ʻ Diniy ekstremizm ning O zbekistonga tahdidini aqidaparastlikni ʻ
yoyish orqali mavjud davlatga ishonchni yo qqa chiqarishga urinishda kuzatish
ʻ
mumkin. Ekstremistlar jamiyatda erksiz, mute, faoliyatsiz kishilar safini orttirish,
"soxta" va "haqiqiy" dindorlik belgilari bo yicha qarama-qarshilikni keltirib
ʻ
chiqarishni ko zlaydilar. Ular o z maqsadlariga erishish uchun jangarilarni
ʻ ʻ
tayyorlashga ham harakat qildilar. O zbekistonni G arbga "islomlashtirilgan",
ʻ ʻ
Sharqqa esa, aksincha, "dinsiz", "daxriy" shaklda ko rsatib, respublikaning xalqaro
ʻ
obro siga putur yetkazish niyatida bo ldilar. Ular umuman islom sivilizatsiyasi
ʻ ʻ
bilan noislomiy sivilizatsiyalar o rtasida yalpi qaramaqarshilikni kuchaytirish kabi
ʻ
yovuz rejalarni tuzishdan ham qaytmadilar.
2000- y il ning kuzida ekstremistlarning O zbekistonga qurolli hujum uyushtirgani
ʻ
ularning Afg onistonda in qurib olgan xalqaro terrorchilar va narkobiznes bilan
ʻ
uyushib ketganidan dalolat berdi. Shu munosabat bilan birinchi p rezident imiz
Islom Karimov: "Bugun dinimizni asrash kerak, mo min-musulmonlarni ximoya
ʻ
qilish kerak. Lekin dinimizni, birinchi galda, o zini "chin musulmon" deb da vo
ʻ ʼ
qilayotgan ana shu yovuz kuchlardan, har qadamda "jihod" deb og iz ko pirtirib,
ʻ ʻ
din nomidan buzg unchilik qilayotgan qonxo r va qotillardan asrash kerak",—
ʻ ʻ
1
.“Diniy ekstrimizm va terrorizmga qarshi kurashnishning ma`naviy – ma`rifiy asoslari ’’ ( o`quv
qo`llanma )
“Toshkent islom universiteti” nashriyot-matbaa birlashmasi Toshkent-2013
16

harakatini qattiq qoraladi. Ayni paytda sovet – amerika munosabatlari yanada
keskinlashdi. 1982-yildan Jenevada bu masalada BMT komissiyasi ishladi.
Asosan Pokiston hududiga joylashgan muxolifatchi kuchlari AQSHning
zamonaviy qurollari bilan qurollantirildi. SSSR qo‘shinlari Afg‘onistonda 10 yil
turdi. Harbiy operatsiyalarda qatnashdi. Biroq u himoya qilgan rejim hech nimaga
erisha olmadi. Xo‘sh, nega shunday bo‘ldi?
Chunki Afg‘oniston hukumati sovet nusxasidagi jamiyatni qurmoqchi bo‘lgan edi.
Afg‘onistonda bunday jamiyatni qurishning esa iloji yo‘q edi.
Ikkinchidan, afg‘on xalqi ko‘z o‘ngida yangi hukumat ateistik davlat armiyasini
o‘z davlati hududiga kiritib katta gunohga botgan edi. Bunday hukumatni qo‘llash
esa undan-da katta gunoh bo‘lur edi. Shu tariqa SSSR Afg‘onistonda
harbiy muvaffaqiyatsizlikka uchradi. Buni yaxshi anglab yetgan M. S. Gorbachyov
SSSR armiyasini Afg‘onistondan olib chiqib ketishga qaror qildi.
Va 1989- yil 15-fevralda Sovet davlati qo‘shinlarini Afg’oniston hududidan olib
chiqib ketdi.15 mingdan ortiq jangchi halok bo`ldi. Ayni paytda muxolifat
kuchlar ham o‘z hukumatini tuzdilar. Sibhatullo Mujadaddiy mamlakat prezidenti
etib tayinlandi.
Poytaxt Qobul shahrida AXDP rahbarlaridan biri, 1986-yilda B. Karmal
o'rniga kelgan Najibullo hokimiyatni saqlab turdi.
Muxolifat kuchlar 1992-yilda Najibullo hukumatini ag'darishga muvaffaq
bo’ldilar. Najibullo BMTning Afg‘onistondagi vakolatxonasida boshpana topdi.
Shu tariqa SSSRning Afg‘onistondagi tayanchi quladi. Jahon jamoatchiligi 10 yil
davom etgan va mamlakatni vayronaga aylantirgan, millionlab kishilar boshiga
cheksiz kulfatlar solgan urush shu bilan tugadi, deb umid qilgan edi. Biroq bunday
bo‘lmadi. Afg‘onistonda fuqarolar urushi davom etaverdi. Buning sababi muxolifat
kuchlar g‘alabasidan so‘ng ular o‘rtasida hokimiyat uchun boshlangan kurash edi.
Muxolifat kuchlar Afg‘onistonda yashovchi turli etnik (pushtunlar, tojiklar,
o‘zbeklar va boshqalar) hamda diniy guruhlarning vakillari edilar.
9

1997-yili mamlakatimiz rahbari afg‘on muammosini hal qilish uchun “6+2”
muloqot guruhini tashkil etish tashabbusi bilan chiqqani va 1999-yili mazkur
guruhning Toshkent uchrashuvi bo‘lib o‘tganidan barchamiz xabardormiz. 1
I. Karimov xalqaro terrorizmga qarshi kurash jahon jamoatchiligining asosiy
vazifalaridan biri ekanligini qayta-qayta ta’kidlagan edi. Chunonchi, 1999-yilning
18—19-noyabr kunlari Istambul shahrida bo‘lib o‘tgan Yevropada Xavfsizlik va
Hamkorlik Tashkilotining yig‘ilishida xalqaro terrorizmga qarshi kurash vazifasini
yana bir bor ko‘tardi. I. Karimov yig‘ilishda so‘zlagan nutqida Xalqaro terrorizmga
qarshi kurash uchun BMT doirasida xalqaro markaz tuzishni taklif etdi. 2
Terrorizmga qarshi kurash xalqaro markazi mazmuniga yanada aniqlik
kiritib, bu haqda, jumladan, quyidagilarni ta’kidladi: «Xalqaro terrorizmga qarshi
kurash markazini tashkil etish masalasini keskin qo‘yishni maqsadga muvofiq, deb
hisoblaymiz. Markazning asosiy vazifasi terrorizm ko‘rinishlari bilangina emas,
eng avvalo, xalqaro terrorizmni mablag‘ bilan ta’minlayotgan, qo‘llab-
quvvatlayotgan, qurol-yarog‘ bilan ta’minlab, joylarga jo‘natayotgan manbalarga
qarshi kurash bo‘yicha qabul qilingan qarorlarning so‘zsiz bajarilishi bo‘yicha
faoliyatlarni muvofiqlashtirishdan iborat bo‘lishi lozim». Ammo birinchi
prezidentimizning bu gapiga o`z vaqtida quloq solinmadi.
O‘zbekistonning Afg‘oniston muammosiga munosabati 18 — Jahon tarixi
2001-yilda Prezidentimiz BMT Bosh kotibiga yo‘llagan murojaatida Afg‘onistonni
demilitarizatsiya qilish masalasini BMTning Xavfsizlik Kengashi kun tartibiga
qo‘yish taklifini ilgari surdi;
2008-yilda NATOning Buxarest sammitida BMT shafeligi ostida “6+3”
muloqot guruhini tashkil etish taklifi bilan chiqdi.
Bu ro‘yxatni yana davom ettirish mumkin.
Ana shunday muhim hujjatlar qatorida davlatimiz rahbarining bevosita
tashabbusi bilan ishlab chiqilgan O‘zbekiston Respublikasining Tashqi siyosiy
1
Jaxon tarixi. Universal qo’llanma. T.: “Akademnashr” 2013
2
Shanxay Hamkorligi Tashkilotiga a`zo davlatlar o`rtasida mintaqaviy akselterror tuzilmasi haqidagi bitimni
ratefikatsiya qilish to`g`risida. O`zbekiston Oliy Majlis qarori.// O`zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to`plami,
2004. 1-2 sonlar
28

faoliyat konsepsiyasi va shu asosda qabul qilingan O‘zbekiston Respublikasining
Qonuni mintaqamizda tinchlik va barqarorlikni saqlash va mustahkamlash yo‘lida
g‘oyat muhim ahamiyatga ega ekanini ta’kidlash lozim.
Birinch prezidentimiz 2013-yil 9-mayda Xotira va qadrlash kuni munosabati
bilan ommaviy axborot vositalariga bergan intervyusida o‘z e’tiborini yana bir bor
Afg‘onistondagi mavjud voqelikka qaratib, ushbu muammoning naqadar jiddiyligi
va uning yechimi bo‘yicha qanday amaliy harakat va chora-tadbirlar zarurligi
xususida so‘z yuritdi. 1
Yurtboshimizning ana shu intervyusini o‘z ichiga olgan, o‘zbek va ingliz
tillarida chop etilgan “O‘zbek xalqiga tinchlik va omonlik kerak” risolasi bugungi
kunda nafaqat mamlakatimiz, balki jahon jamoatchiligida katta qiziqish
uyg‘otmoqda, keng muhokama qilinmoqda.
Davlatimiz birinchi prezidentimiz ta’kidlab o‘tganidek, Afg‘onistondagi
mavjud o‘ta og‘ir va tahlikali bir vaziyatda AQSh va Yevropa davlatlarining
AYSEF, ya’ni tinchlik o‘rnatish kuchlari deb nom olgan harbiy qo‘shinlarining
2014-yilning oxirigacha ushbu mamlakat hududidan olib chiqib ketilishi bilan
Afg‘onistonda o‘zaro qarama-qarshi kuchlar o‘rtasidagi kurashning avjiga chiqishi,
terrorchilik, qurol-yarog‘ savdosi, narkotrafik, turli diniy, millatlararo nizolarning
kuchayib, fuqarolar urushining yana qaytadan boshlanish xavfi ortadi.
Yuqorida zikr etilgan O‘zbekiston Respublikasi Tashqi siyosiy faoliyat
konsepsiyasida mamlakatimiz “tinchliksevar siyosat yuritadi va harbiy-siyosiy
bloklarda ishtirok etmaydi”, deb aniq-ravshan bayon qilingan. “O‘zbekiston
qo‘shni davlatlardagi qurolli mojarolarga va keskinlik o‘choqlariga tortilishining
oldini olish yuzasidan barcha zarur chora-tadbirlarni ko‘radi, shuningdek, o‘z
hududida xorijiy davlatlarning harbiy bazalari va ob’ektlari joylashtirilishiga yo‘l
qo‘ymaydi”, deya ta’kidlanadi.
Shu borada mamlakatimiz birinchi rahbarining mazkur konsepsiyaga
asoslangan holda bildirgan quyidagi fikrlarini keltirish o‘rinlidir: “O‘zbekiston
1
“ Tinchlik va osoyishtalik barcha yutuq va marralarimizning asosidir”
Xalq so`zi 10-may 2013-yil 91-son
29

Xodimlarni o‘qitish va malakasini oshirish uchun O‘zbekiston Respublikasi Ichki
ishlar vazirligi akademiyasi va Oliy harbiy bojxona institutida maxsus kafedralar
faoliyat ko‘rsatmoqda. Davlat bojxona qo‘mitasi tarkibida ilg‘or texnologiyalar
bo‘yicha kinolog mutaxassislar va qidiruv-xizmat itlarini tayyorlaydigan hamda
o‘qitadigan Milliy kinologiya markazi tashkil etilgan. So‘nggi yillarda
mamlakatimizdan uch mingdan ziyod mutaxassis xalqaro loyihalar doirasida
xorijiy davlatlarda o‘qib, malakasini oshirib keldi.
O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi tizimida tashkil etilgan
Psixoaktiv moddalarni suiste’mol qilish sohasidagi vaziyatni monitoring qilish
markazi bu borada tegishli ma’lumotlar to‘plash va tahlil qilish bilan
shug‘ullanmoqda. Narkotik moddalarni nazorat qilish milliy axborot-tahlil
markazida, shuningdek, huquqni muhofaza qilish organlari tahlil boshqarmalarida
giyohvandlik vositalarining noqonuniy aylanishi bo‘yicha axborot-tahlil tizimi
faoliyat ko‘rsatmoqda. Ayni paytda Milliy idoralararo ma’lumotlar bazasi tizimini
ishlab chiqish ishlari olib borilayotir.
Mamlakatimiz huquqni muhofaza qilish organlari xodimlarining mahorati va
mavjud moddiy-texnik imkoniyatlar ko‘plab huquqbuzarliklarning oldini olishda
muhim omil bo‘lmoqda. Masalan, 2014-yili davlat chegarasi orqali narkotiklar
kontrabandasi kanalini tashkil etib, katta miqdorda giyohvand moddalar olib
o‘tadigan bir qancha mintaqalararo guruhlar faoliyatiga chek qo‘yildi.
Shunday guruhlardan birining a’zosi – Afg‘oniston fuqarosi Shohjahon Ziyo
o‘g‘li Surxondaryo viloyatining Termiz tumanida huquqni muhofaza qilish
idoralari xodimlari tomonidan qo‘lga olingan. U tunda Amudaryo orqali rezina
qayiqda “qimmatbaho yuk”, ya’ni 64,6 kilogramm opiy olib o‘tishga uringan.
Uning yana bir hamyurti Abdulhakim Muhammadqul o‘g‘li ham shu tumanda 20,3
kilogramm opiy bilan qo‘lga tushgan. Samarqand viloyatida ham 45 va 32,5
kilogramm opiy musodara qilindi. Ushbu maxsus operatsiyalar Afg‘oniston va
Tojikistondan yirik miqdordagi giyohvand moddalar kontrabandasining oldini
oldi.
19

Diniy ekstremizm va terrortizm xavfi. Terrorizm harakatlari insoniyat
tarixida yangilik emas. U hamma vaqt insoniyat hayotiga tahlika va tahdid
solib,turli g`arazli maqsadlarning ,g`oyalar va xohish- irodalarning timsoli sifatida
yashaydi.
Terrorizm - insoniyat dushmani, taraqqiyot va yuksalish kushandasi.
Terrorizm ma`lum bir guruhning shaxsiy manfaatlari , o`z orzu umidlari va
g`ayri insoniy xatti harakatlarining majmuasidir. Ayni paytda u anashu
maqsadlarning amalga oshishi uchun har qanday xunrezliklardan, qotilliklar va
zulumdan qaytmaydi.
Terrorizm xatti- harakatlarining mazmuni va mohiyati bevosita zo`ravonlik ,
inson hayotiga tahdid va uning huquqlarini poymol etish bilan bog`liq bo`lgan
butun mamlakatni xonavayron qilishga olib keladigan, xalq , millat va mamlakat
taqdirini butunlay boshqa o`zanga burib yuborib o`z maqsadi va g`oyalarining
ro`yobi uchun hech narsadan tab tortmaslikdir. Ayni paytda u har qanday fikrlash,
aql- idrok doirasida ish yuritshdan holi bo`lgan shafqatsizlik , ashaddiy xunxo`rlik,
jazava va tazyiq bilan yovuz niyatini amalga oshiradigan bir to`da olamon
faoliyatidir. 1

Terrorizm turli mamlakatlarda turli shakllarda va har xil maqsadlar asosida
dunyoga keladi, urchiydi, ko`payadi va yashaydi. Ma`lum bir mamlakat
xalqlarining dunyoqarashi, ma`naviy ruhiy qiyofsi aniqrog`i ehtiyojlari turmush
tarzi bevosita anashunday jarayonlarning shaklini, qiyofasini ,mohiyatini va
rivojlanish jarayonlarini, boshqacha qilib aytganda evalyutsiyasini belgilaydi. 2
Bugungi kunda xalqaro xarakterdagi jinoyatlarga qarshi kurashda davlatlar
hamkorligi shakllarini takomillashtirishda birinchi navbatda o‘zaro uyg‘un
faoliyatini yo‘lga qo‘yish lozim. Ana shundan tajribadan biri - terrorizmga qarshi
kurash qo‘mitasining faoliyatidir. O‘zbekiston birinchi prezidenti Islom Karimov
1
.“Diniy ekstrimizm va terrorizmga qarshi kurashnishning ma`naviy – ma`rifiy asoslari ’’ ( o`quv qo`llanma
) Toshkent islom universiteti” nashriyot-matbaa birlashmasi Toshkent-2013
2
?
Karimov. I. A. “ O`zbekiston XXI asrga intilmoqda ” Toshkent – “O`zbekiston”-2000 90-91-bet
12

O’zbekiston Respublikasi birinchi prezidenti I.A.Karimovning Afg’onistonda tinchlik va barqarorlikni ta’minlashdagi taklif va tashabbuslari

Купить